audituesit e klsh-së shtypin e pËrditshËm audituesit e ... · audituesit e klsh-së nË shtypin...
TRANSCRIPT
Tiranë, 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
KLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH Korrik-Dhjetor 2017
Shtypur në Shtypshkronjë “Classic Print”
AUDI
TUES
IT E
KLS
H-së
NË
SHT
YPIN
E P
ËRDI
TSHE
M
Vëllimi IX
ISBN: 978-9928-159-65-6
-të
Vëllimi IX
Korrik-Dhjetor
2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
Printing & Publishing Home
printCLASSIC
9 789928 159656
Alfred ZYLFI Almida KAFIJA Alush ZAÇE Amantja PATOZI Angjela NESTURI Aulent GURI Aulona JONUZI Bajram LAMAJ Besmir PAJAJ Bexhet ZEQIRI Bledi DERVISHAJ Brunilda ZENELIBujar LESKAJ Dorel BALLIU Dorino MEÇEEni KABASHI Erjeta KËLLIÇI Fadil DEKOVIGjovalin PREÇI Ina SOKOLIIrena ISLAMI Jonild HOXHAJ Klejvis KULE Kozma KONDAKÇIULili DULOLindita MILO (LATI) Lolita BAHOLLI Luljeta NANO Manjola NAÇO Meald HABAZAJ Melina KABO Mimoza LLOJI Miranda BERDONikoleta PIRANJANI Orgest LEVANI Pullumb BEQIRAJ Qeram CIBAKU Redi AMETLLARI Redina KARAPICI Rigels GUZI Rinald MUÇASali AGAJSazan GURI Selime BREGU Skënder HAJDARI Vullnet KARAFILAJ Xhuljeta ÇELAJ Yllka PULASHI
Seria e botimeve KLSH 15/2017/82
Kontrolli i Lartë i ShetitBulevardi “Dëshmorët e Kombit”, nr.3Tiranë Tel/Fax 04/228485, Tel.04/251267Web-site: www.klsh.org.al, E-mail [email protected]
AUDITUESIT E KLSH-së
NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
VËLLIMI IX të
KLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH
KORRIK – DHJETOR 2017
Tiranë, 2017
Titulli:
Audituesit e KLSH-së në Shtypin e Përditshëm
Vëllimi IX-të
Korrik - Dhjetor 2017
Përgatiti botimin:
Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë
Realizoi në kompjuter:
Elisa Metaj
Seria e botimeve KLSH
15/2017/82
©Copyright KLSH
ISBN: 978-9928-159-65-6
Shtypur në Shtypshkronjën “Classic Print”
Tiranë, 2017
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 3
PËRMBAJTJA
Faqe
Albana Agolli Në vend të hyrjes 9
Bujar LESKAJ Axhenda 2030 dhe Ne 11
Aulent Guri
Auditimet paralele në performancë, si një
mundësi për të kuptuar dhe menaxhuar
progresin
17
Selime Bregu Bashkëpunimi institucional në luftën kundër
korrupsionit 21
Ina Sokoli Rëndësia e implementimit të standardeve
IPSAS në sektorin publik 23
Pullumb Beqiraj Korrupsioni dhe pandëshkushmëria në fushën e
prokurimit publik 27
Eni Kabashi Rëndësia e kontrollit dhe impakti tek financat
publike 33
Sali Agaj
Bexhet Zeqiri
Roli i Institucionit Suprem të Auditimit në
zhvillimin e qëndrueshëm 39
Bujar Leskaj Së bashku për kulturën e llogaridhënies,
transparencës dhe integritetit 43
Lolita Baholli
Unifikimi i auditimit të bashkive të vendeve
anëtare të EUROSAI-t dhe Kontrolli i Lartë i
Shtetit
47
Melina Kabo Më shumë se një libër… 51
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
4 Botime 2017
Bujar Leskaj SAI Çek dhe Integrimi Evropian i Shqipërisë 61
Meald Habazaj Vizione për auditimin e teknologjisë së
informacionit nga KLSH 65
Bajram Lamaj Rreziqet dhe shanset për angazhimin qytetar në
KLSH 69
Alfred Zylfi
KLSH në auditimin e performancës
bashkëpunon me ekspertë të Bankës Botërore
dhe GAO-s Amerikane
73
Vullnet Karafilaj
Redi Ametllari
Leksioni i presidentit të Zyrës së Auditimit të
Çekisë, Ing.Miloslav Kala, për audituesit e KLSH-së 75
Alush Zaçe Drejtuesit e institucioneve duhet të mbajnë
përgjegjësi financiare për shkarkimet 81
Sazan Guri Qytetarë, doni shtet, Kryeministri të zbatojë
udhëzimet e KLSH-së, por me të vërtetë! 85
Gjovalin Preçi Performanca e munguar për sigurinë
ushqimore 87
Yllka Pulashi Kontributi i KLSH për një menaxhim më të mirë
të fondeve të BE-së në Shqipëri 91
Brunilda Zeneli Rrethi vicioz i korrupsionit 95
Amantja Patozi Transparenca e KLSH - fuqi e një institucioni të
hapur 99
Aulona Jonuzi Kontrolli i brendshëm, faktor i domosdoshëm i
efektivitetit të sistemit menaxherial në tërësi 103
Aulent Guri KLSH dhe auditimi i energjisë dhe klimës 109
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 5
Rinald Muça Modeli i pranimit të maturantëve në universitet 113
Gjovalin Preçi Administrata publike në këndvështrimin e
auditimeve të KLSH 121
Miranda Berdo
Efektiviteti i politikave të Ministrisë së
Zhvillimin Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe
Sipërmarrjes për zhvillimin strategjik të turizmit
125
Kozma Kondakçiu
Bashkëpunim i frytshëm i KLSH në fushën e
teknologjisë së informacionit me institucionet
ndërkombëtare të auditimit
129
Luljeta Nano KLSH: Diversifikimi i portofolit të auditimeve,
faktor kritik në fuqizimin e mirëqeverisjes 133
Dorel Balliu Pse Kuvendi duhet të shqyrtojë çdo raport
auditimi performance të KLSH-së 137
Klejvis Kule Një turizëm i mbetur në letër 141
Xhuljeta Çelaj Menaxhimi i burimeve njerëzore dhe financiare
në administratën publike 145
Dorel Balliu KLSH – USAID, një partneritet për
transparencën në shëndetësi 151
Fadil Dekovi
Moszbatimi i rregullave të përllogaritjes së
fondit limit të kontratave, rritje e mundësive
për abuzimeve me fondet e tenderuar
155
Nikoleta Piranjani Domosdoshmëria e efektivitetit të funksionimit
të strukturave të auditimit të brendshëm 159
Bujar Leskaj Prof.Dr.Niko Pano, Nderi i Akademisë, Shkencëtari dhe Kolosi i Hidrometeorologjisë
163
Ymer Stafa Si zbatohen rekomandimet e Kontrollit të Lartë
të Shtetit 167
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
6 Botime 2017
Irena Islami Strategjie e re e komunikimit të KLSH-së 2017-
2019 dhe nëntori si muaji i transparencës 171
Mimoza Lloji Auditimi si përmirësim i performancës
qeverisëse 175
Brunilda Zeneli KLSH, udhëheq përmes shembullit 177
Dorino Meçe Rrugëtimi i auditimit të jashtëm në Republikën
e Kosovës 179
Jonild Hoxhaj Para për të bërë investime apo investime për të
bërë para 183
Lolita Baholli KLSH dhe problematikat e auditimit të
projekteve me financime të huaja 187
Almida Kafija Rritja e efektivitetit të ndjekjes së zbatimit të
rekomandimeve 191
Rigels Guzi Auditimi i KLSH nëpërmjet bazave shtetërore të
të dhënave 195
Besmir Pajaj
Procesi i regjistrimit të pronave si proces i
pandarë nga reformimi i administratës publike
në Zyrat Vendore të Regjistrimit të Pasurive të
Paluajtshme
199
Erjeta Këlliçi Menaxhimi i riskut, INTOSAI 9130 205
Sali Agaj Bashkëpunimi në auditime – një zhvillim i ri për
Institucionet Supreme të Auditimit 209
Alfred Zylfi Prokurimi publik në fokusin e auditimit të
performancës në Kontrollin e Lartë të Shtetit 213
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 7
Lili Dulo Spitali Psikiatrik Vlorë “Spitali i Kontrasteve” 217
Redina Karapici Rëndësia e auditit në bashkëpunim me
partnerët 221
Angjela Nesturi Auditimet paralele si vlerë e shtuar në KLSH 225
Orgest Levani
Roli i auditimit në luftën kundër mashtrimit dhe
korrupsionit dhe bashkëpunimi me organet
hetuese
229
Bledi Dervishaj Korrupsioni, virusi prehistorik modern 233
Qeram Cibaku Këshillat e Dr. Moser dhe rekomandimet e KLSH. Dy anë të së njëjtës medalje
239
Lindita Lati KLSH dhe vetëkorrigjimi për zhvillim 245
Dorel Balliu KLSH dhe IPA ADRIATIC: 8 shtete, një det dhe
një urë drejt së ardhmes! 249
Manjola Naço KLSH dhe kërkesa konstante për forcimin e
Auditit të Brendshëm Publik 253
Bujar Leskaj Qëndrueshmëria në 40 vite e Deklaratës së
Limës 259
Marjola Llanaj Të drejtosh duke mësuar 263
Irena Islami
Përmes një interesi në rritje, KLSH përmbyll
muajin e hapur për qytetarët 267
- Media e shkruar dhe vizive për KLSH-në, korrik-dhjetor 2017 275
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
8 Botime 2017
- Faksimile të pasqyrimit të aktivitetit të KLSH-së dhe shkrimeve
të stafit, korrik-dhjetor 2017 305
HYRJE
Kontrolli i Lartë i Shtetit 9
NË VEND TË HYRJES
Botimi “Audituesit e KLSH-së në median e shkruar korrik-dhjetor 2017” është i
nënti i një serie shkrimesh dhe publicistike realisht në nivel të kënaqshëm, të
ofruar nga dhjetëra auditues dhe drejtues të Kontrollit të Lartë të Shtetit, me
shtysën dhe motivimin e Kryetarit të këtij institucioni, z. Bujar Leskaj.
Edhe pse vetë ndodhem me qëndrim jashtë vendit, e mendoj veten gjithnjë të
lidhur me punën e kolegeve dhe kolegëve në institucionin suprem të auditimit
të vendit tim. Puna për afërsisht dy dekada në këtë institucion më ka mësuar
shumë gjëra. Veçanërisht gjashtë vitet e fundit puna ka qenë e një intensiteti të
jashtëzakonshëm. Institucioni në këto vite ka pësuar një transformim të thellë
dhe të gjithanshëm, duke u shndërruar gradualisht në një institucion
transparent për qytetarin dhe në një raportues cilësor dhe ofrues
rekomandimesh shumë të vlefshme për Kuvendin në lidhje me zbatimin e
Buxhetit të Shtetit. Mjedisi i punës i institucionit ofron shanse të dukshme për
karrierë dhe zhvillim profesional, nëse e ke ndarë mendjen të punosh dhe
lexosh për të thelluar dhe zgjeruar dijet e tua për auditimin. Është një mjedis që
ka për tempull të vetëm punën dhe vlerat e integritetit.
Me afro 6 vite bashkëpunim gati të përditshëm me OJF-të që luftojnë
korrupsionin dhe kërkojnë më shumë transparencë nga administrata shtetërore,
me mediat për përcjelljen e mesazheve kryesore nga auditimet, me botën
akademike dhe shkencore për të çuar më përpara mendimin profesional
shqiptar për auditimin dhe financat publike, audituesit e KLSH-në kanë shumë
për t’i thënë publikut dhe opinionit të gjerë. Këtë prurje mendimesh, idesh dhe
përsiatjesh për zgjidhje ndaj shumë problemeve të mprehta të shërbimeve
publike e ndjen të pulsojë në çdo faqe të këtij volumi të nëntë të shkrimeve të
audituesve në faqet e shtypit të përditshëm dhe librit të 82-të në serinë e
kolanës së botimeve të KLSH-së.
Shkrime si “Drejtuesit e institucioneve duhet të mbajnë përgjegjësi financiare
për shkarkimet”, “Performanca e munguar për sigurinë ushqimore”, “Qytetarë,
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
10 Botime 2017
doni shtet, Kryeministri të zbatojë udhëzimet e KLSH-së, por me të vërtetë!”,
“Një turizëm i mbetur në letër”, “Auditimet paralele ne performancë, si një
mundësi për të kuptuar dhe menaxhuar progresin”, “Korrupsioni dhe
pandëshkueshmëria ne fushën e prokurimit publik”, “Vizione për auditimin e
Teknologjisë së Informacionit”, “Risqet dhe shanset për angazhimin qytetar ne
KLSH”, “Axhenda 2030 dhe SAI”, etj., sjellin jo vetëm kontribut të qartë në
problematikat që shpalos shtypi shqiptar, por çka është më e rëndësishmja,
ofrojnë zgjidhje të studiuara dhe konkrete.
Vendi, administrata jonë publike kanë nevojë për një këshillues të paanshëm
profesional dhe KLSH po e luan më së miri këtë rol sot, me rritjen e dukshme të
kapaciteteve të trupës së saj audituese në 6 vitet e fundit. Jam krenare që kam
qenë pjesë e kësaj rritje, si dhe e ngritjes së imazhit të institucionit në sytë e
qytetarit, Kuvendit dhe partnerëve ndërkombëtare. Ndihem krenare për koleget
e mi, për të gjithë ata që kanë firmosur shkrimet e kësaj përmbledhje. Ndihem
po ashtu krenare për arritjet impresionuese të institucionit ku kam punuar,
brenda një kohe kaq të shkurtër, si dhe e sigurtë në të ardhmen e garantuar të
tij drejt shndërrimit të kolegëve në një trupë audituesish me vlerat më të larta
dhe të spikatura të një SAI modern evropian.
Kam bindjen se KLSH në parametrat që ai sot ka është një ndër institucionet më
të evropianizuara publike të vendit. Nëse do të bëhej një përzgjedhje dhe garë
se cilat do të ishin institucionet e administratës sonë shtetërore që më shumë i
përngjajnë institucioneve të vendeve të Bashkimit Evropian, me siguri
institucioni ku kam punuar kaq vite, KLSH do të zinte një nga vendet e para. I
uroj nga zemra kolegëve të mi dhe gjithë punonjësve të KLSH-së suksese në
ecjen e tyre të sigurtë drejt shndërrimit në një SAI të zhvilluar evropian!
Albana AGOLLI1
1 Shënim: Znj. Albana Agolli nga viti 1997-2013 ka punuar në Kontrollin e Lartë të Shtetit si
audituese dhe Kryeaudituese dhe nga viti 2013-2017 si drejtore në Departamentet e
Auditimit të Investimeve dhe Projekteve me Financime të Huaja, Shoqërive Publike, të të
Ardhurave të Buxhetit të Shtetit dhe Institucioneve Qendrore. Në shtator 2017 është larguar
jashtë vendit për studime doktorale.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 11
AXHENDA 2030 DHE NE
nga Bujar LESKAJ1 – Kryetar i KLSH-së,
botuar në gazetën “Panorama”, më 20 korrik 2017 dhe “Tirana Times”, më 21 korrik
2017
Axhenda 2030 përbën një strategji dhe plan konkret pune të Organizatës së
Kombeve të Bashkuara për zhvillimin e qëndrueshëm në nivel global. Ajo kërkon
të forcojë paqen universale dhe të sigurojë liri më të madhe dhe mirëqenie ne
bote. Të gjitha vendet dhe të gjitha palët e interesuara, duke vepruar në
partneritet dhe në bashkëpunim, duhet ta zbatojnë këtë plan të nënshkruar nga
të gjitha shtetet anëtare të OKB-së.
Axhenda ka 17 Objektiva të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZHQ) dhe 169 Synime,
të nënshkruara nga OKB dhe liderët botërorë në 25-27 shtator 2015, me rastin e
70 Vjetorit të themelimit të Organizatës. Këto objektiva bazohen tek Objektivat
e Zhvillimit të Mijëvjeçarit të periudhës 2000-2015 të OKB-së dhe synojnë të
plotësojnë atë që këto objektiva nuk arritën. OZHQ-të janë të integruara, të
pandashme dhe balancojnë që te tre dimensionet e zhvillimit të qëndrueshëm:
dimensionin ekonomik, social dhe mjedisor.
Objektivat dhe synimet e OKB-së po orientojnë dhe stimulojnë veprimet e
qeverive të vendeve kryesore dhe më të zhvilluarat sot në botë. Është
përgjegjësi e qeverisjes sonë publike që ato të shërbejnë si plan pune për
politikat qeveritare dhe për qeverinë tonë që do të nisë punën në shtator 2017,
si dhe orientim themelor për Kuvendin e ardhshëm.
Axhenda 2030 kërkon një pjesëmarrje të plotë të qeverisë, ku secili vend i
përshtatet OZHQ-ve globale në politikat dhe synimet e veta kombëtare, në
varësi të rrethanave, kapaciteteve dhe prioriteteve të tij. Zbatimi nënkupton
sigurimin e një angazhimi të qartë të raportimit dhe llogaridhënies, si dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
12 Botime 2017
sigurimin e ekzistencës së një koordinimi të përshtatshëm dhe koherent midis
niveleve të ndryshme të qeverisjes kombëtare dhe lokale.
OKB udhëzon që qeveritë duhet të lëvizin nga këndvështrimet sektoriale drejt
një procesi më të integruar vendimmarrës dhe një axhendë të orientuar drejt
objektivave 2030. Kjo kërkon udhëheqje, një angazhim të qartë në nivelin më të
lartë politik, formulimin e një strategjie kombëtare dhe identifikimin e fushave
prioritare.
Kombet e Bashkuara kanë INTOSAI-n, Organizatën e Komunitetit të
Institucioneve Supreme të Auditimit Publik (SAI-ve) një nga partnerët më të
besueshëm dhe themelorë në suksesin e zbatimit të OZHQ-ve. OKB kërkon nga
INTOSAI të mbikëqyrë zbatimin e OZHQ-ve, për të përcaktuar në kohe reale dhe
me objektivitet se në ç’shkallë ato janë zbatuar dhe në çfarë cilësie për
qytetarët.
Bazuar mbi kontributet e disa grupeve të punës të INTOSAI-t dhe mbi një
hulumtim shkencor disavjeçar, INTOSAI, në Kongresin e saj të fundit INCOSAI i
XXII-të në Abu D’Habi të Emirateve të Bashkuara Arabe në dhjetor 2016,
identifikoi katër qasje për monitorimin e zbatimit të OZHQ-ve nga ana e SAI-ve:
I- Vlerësimi i gatishmërisë së qeverisë kombëtare për zbatimin, monitorimin dhe
raportimin e progresit të OZHQ-ve, dhe më pas auditimin e funksionimit të tyre
dhe besueshmërisë së të dhënave që ato prodhojnë;
II- Kryerja e auditimeve të performancës që shqyrtojnë ekonomicitetin,
efiçiencën dhe efektivitetin e programeve kryesore të qeverisë që kontribuojnë
në aspekte specifike të OZHQ-ve;
III: Vlerësimi dhe mbështetja e zbatimit të OZHQ 16 që lidhet me institucionet
publike efektive, të përgjegjshme dhe transparente;
IV: Kontributi i SAI-ve duke qenë modele të transparencës dhe llogaridhënies në
veprimet e tyre, duke përfshirë auditimin dhe raportimin.
Kongresi i Abu D’Habit theksoi se për të arritur një sistem gjithëpërfshirës të
informacionit dhe monitorimit të OZHQ-ve, nevojiten investime në ndërtimin e
kapaciteteve statistikore kombëtare të pavarura, si dhe forcimin e cilësisë dhe
standardeve. Organizatat ndërkombëtare dhe agjencitë donatore gjithashtu
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 13
mund të kontribuojnë në prodhimin dhe raportimin e të dhënave për
monitorimin e OZHQ-ve.
Abu D’Habi nënvizoi se SAI-t kanë një kontribut të rëndësishëm dhe të pavarur
për të dhënë në procesin e ndjekjes dhe shqyrtimit të zbatimit të Axhendës
2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm. Ky kontribut pritet të zhvillohet dhe të
ndryshojë me kalimin e kohës, ndërsa përparon cikli i OZHQ-ve. Kontributet e
SAI-t mund të përfshijnë kryerjen e një rishikimi bazë të gatishmërisë së
qeverisë për zbatimin, ndjekjen dhe shqyrtimin e OZHQ-ve, kryerjen e
auditimeve të performancës bazuar në standardet e fushës ISSAI, e më pas,
kryerjen e llojeve të ndryshme të auditimeve lidhur me zbatimin e OZHQ-ve.
SAI-t po ashtu mund të vlerësojnë nëse sistemet e vendosura dhe të përdorura
nga qeveria për ndjekjen dhe raportimin e progresit ndaj OZHQ-ve janë të
përshtatshme për qëllimin, si dhe, në një fazë të mëvonshme, mund të kryejë
auditimin e proceseve kyçe të ndjekjes dhe rishikimit të tyre, si dhe
potencialisht të ofrimit të sigurisë për besueshmërinë e të dhënave të
monitorimit në nivel kombëtar.
Hapat e mësipërm do të varen shumë nga niveli në të cilin kanë përparuar
qeveritë në zbatimin e OZHQ-ve dhe nëse ekziston një bazë e përshtatshme,
p.sh., politika të qarta ose programe specifike për këtë qellim.
Konstatojmë me shqetësim se tek ne, në nivel të politikave kombëtare ka pak
informacion dhe ndërgjegjësim për objektivat e Axhendës 2030 dhe rëndësinë
jetike të zbatimit të tyre. Duke parë zhvillimet e fundit politike në Shqipëri (të
cilat artikullshkruesi në nivel të përfaqësimit të një institucioni kushtetues të
depolitizuar nuk mund dhe nuk duhet t’i komentojë), matja e përputhshmërisë
së programit të ri qeveritar me përparësitë e vendit sipas OZHQ-ve, do të
përbënte një etalon të qartë dhe të drejtë të kërkimit të llogarisë dhe vendosjes
së përgjegjshmërisë në zbatimin e politikave dhe programeve qeveritare 2017-
2021.
INTOSAI në Abu D’habi këmbënguli sidomos në rolin e SAI-ve në mbështetjen e
realizimit të Objektivit të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZHQ) numër 16, lidhur
me “ndërtimin e institucioneve efektive, të përgjegjshme dhe transparente në të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
14 Botime 2017
gjitha nivelet1". OZHQ 16 kërkon të sigurojë që qeveritë kombëtare të kenë
kapacitetet institucionale për të bërë të funksionojnë institucione efektive, të
përgjegjshme dhe transparente, të cilat janë të nevojshme për të përmbushur
ambiciet e Axhendës 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm. Aftësia e qeverisë
sonë, si dhe e qeverive të tjera kudo në botë, për të ofruar shërbime publike në
mënyrë të qëndrueshme, do të përcaktohet kryesisht nga shëndeti i sistemeve
të tyre të menaxhimit financiar publik, përmes:
Aftësisë për të mbledhur të ardhura të mjaftueshme;
Planifikimit dhe ekzekutimit të Buxhetit të Shtetit në mënyrë të rregullt;
Sigurimit të llogaridhënies dhe transparencës.
Është detyrë themelore e SAI-ve të shqyrtojnë nëse fondet publike shpenzohen
me ekonomicitet, efektivitet dhe efiçiencë, në përputhje me ligjet dhe
rregulloret ekzistuese. Ndërsa SAI-t shqyrtojnë mobilizimin e burimeve (të
hyrave) buxhetore dhe menaxhimin e shpenzimeve (të dalave), ato ndihmojnë
në përmirësimin e proceseve kyçe të menaxhimit të financave publike. Në këtë
mënyrë, SAI-t kontribuojnë në luftën kundër korrupsionit, duke rishikuar
auditimin e brendshëm dhe duke i bërë risqet të dukshme, duke publikuar
gjetjet dhe rekomandimet e tyre në domenin publik(media tradicionale, mediat
sociale, etj.).
Kongresi i Abu D’Habit lancoi sfidën se si INTOSAI dhe SAI-t anëtare mund të
kontribuojnë në Axhendën 2030 të OKB-së për Zhvillim të Qëndrueshëm, duke
përfshirë qeverisjen e mirë dhe forcimin e luftës kundër korrupsionit. Kjo nuk
është kurrsesi një sfidë vetëm e institucioneve supreme të auditimit, një
përgjegjësi ekskluzivisht dhe vetëm e tyre. Qeverisja kombëtare, në rastin tonë,
në radhë të parë Kuvendi dhe Qeveria e re, duhet të mos anashkalojnë,
përkundrazi ta vendosin në qendër të interesit dhe objektivave të tyre për vitet
2017-2021, Axhendën 2030 të Kombeve të Bashkuara.
Do të jetë, në radhë të parë, në interesin e vetë këtyre dy faktorëve kyçe,
Kuvendit dhe Qeverisë, që të jenë të besueshëm në sytë e qytetarëve dhe të
komunitetit ndërkombëtar, nëse përqafojnë që në fillim dhe pa rezerva
1 Progresi i OZHQ 16 për vitin 2017. https://sustainabledevelopment.un.org/sdg16
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 15
Axhendën 2030. Kjo Axhendë dhe zbatimi i saj është e lidhur ngushtë me
Komunitetin e Institucioneve Supreme të Auditimit dhe me organizatën e tyre
botërore INTOSAI. Janë tre Rezoluta të njëpasnjëshme (vitet 2011, 2014 dhe
2015) të OKB-së në lidhje me mbështetjen ndaj SAI-ve dhe INTOSAI-t. Në Pikën
e 14-të, Rezoluta A/69/327 e 14 shtatorit 2015 e OKB-së me titull “Promovimi i
shërbimeve publike gjithëpërfshirëse dhe të përgjegjshme për zhvillim të
qëndrueshëm", cilëson se “OKB inkurajon të gjitha shtetet, vëzhguesit dhe
institucionet përkatëse të Kombeve të Bashkuara që të vazhdojnë të
intensifikojnë bashkëpunimin e tyre, duke përfshirë ndërtimin e kapaciteteve, me
Organizatën Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit, INTOSAI-n,
me qëllim promovimin e qeverisjes së mirë në të gjitha nivelet, duke siguruar
efikasitet, përgjegjshmëri, efektivitet dhe transparencë përmes forcimit të
institucioneve më të larta të auditimit, duke përfshirë, sipas rastit, përmirësimin
e sistemeve publike të kontabilitetit2”
Përputhja e programit ekonomik, social dhe mjedisor 2017-2021 të qeverisë me
Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Axhendës 2030 të Kombeve të
Bashkuara do të ishte një hap vendimtar në sigurimin e transparencës,
llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë së qeverisjes sonë publike për katër vitet
në vijim. Në të kundërt, injorimi i rolit dhe objektivave të Axhendës 2030 do të
ngrinte shqetësime dhe pikëpyetje të mëdha në seriozitetin e angazhimit
qeveritar. Si SAI, si KLSH e ndjejmë qartë përgjegjësinë tonë, edhe në kuadër të
zbatimit të reformës në drejtësi, dhe jemi të gatshëm të ofrojmë dhe
garantojmë kontributin tonë modest në thellimin e luftës kundër korrupsionit
dhe në përmirësimin e qeverisjes sonë publike.
2 Rezoluta A/69/327 e datës 14 shtator 2015 e OKB-së.
https://www.nku.gov.sk/documents/10272/1273416/3+UN+Resolution+2015.pdf/ce114be
9-5d95-4f1e-aeeb-a1a66dc03d4a
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
16 Botime 2017
1 Shkrime të tjera të botuara nga Bujar LESKAJ për periudhën korrik - dhjetor 2017:
Së bashku për kulturën e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 korrik 2017).
SAI Çek dhe Integrimi Evropian i Shqipërisë.
(Botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 02 gusht 2017).
Prof.Dr.Niko Pano, Nderi i Akademisë, Shkencëtari dhe Kolosi i hidrometeorologjisë
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 18 nëntor 2017).
Qëndrueshmëria në 40 vite e Deklaratës së Limës.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 15 dhjetor 2017).
Aulent Guri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 17
AUDITIMET PARALELE NË PERFORMANCË, SI NJË MUNDËSI PËR TË KUPTUAR
DHE MENAXHUAR PROGRESIN
nga Aulent Guri1 – Kryeauditues,KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 01 korrik 2017
Kontrolli i Lartë i Shtetit këto pesë vitet e fundit i ka kushtuar rëndësi të veçantë
bashkëpunimit me institucionet homologe i cili ka ardhur në rritje të
vazhdueshme. Kjo është sintetizuar edhe nëpërmjet auditimeve të përbashkëta
të performancës, sepse janë pikërisht këto bashkëpunime që promovojnë
praktikat më të mira nëpërmjet shkëmbimit të eksperiencave duke rritur
njëkohësisht kapacitetet e auditimit të performancës. Prej gati dy vjetësh, KLSH
është pjesë e Projektit PPA II (Parallel Performance Audit – Auditimi Paralel i
Performancës). Objektivi i këtij projekti është i dyfishtë. Së pari, ai synon rritjen
e qëndrueshmërisë së auditimit të performancës duke përfshirë drejtuesit më
të lartë të SAI-ve në këtë projekt dhe së dyti zhvillimin e kapaciteteve të
përshtatshme të auditimit të performancës. Në këtë projekt, krahas KLSH-së,
kanë marrë pjesë Institucionet Supreme të Auditimit të Kosovës, Serbisë,
Maqedonisë, Malit të Zi dhe Bosnje- Hercegovinës. Në këtë projekt u ftuan të
gjitha SAI-t e vendeve të BE-së ose vendeve kandidate për në BE, të cilat
zotoheshin se do të kryenin auditime performance. Fillimisht, mbështetja e këtij
projekti ka qenë në identifikimin e temave të auditimit që çdo SAI do të kryente
në vendin e tij. Në të gjitha “Workshop-et” e zhvilluara nga ky projekt janë
adresuar çështje që kanë të bëjnë me përdorimin e metodave sasiore dhe
cilësore në auditim, kontrollin e cilësisë, leksione teorike, si dhe rolin e
drejtuesve të mesëm e të lartë të SAI-ve.
Ky projekt është drejtuar nga Swedish National Audit Office (SNAO) – Zyra e
Auditimit Kombëtar të Suedisë, me mbështetjen e European Court of Audits
(ECA) - Gjykata Europiane e Audituesve. Ata kanë bërë të mundur koordinimin e
të gjithë projektit, mbulimin e disa kostove për pjesëmarrësit e SAI-ve dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
18 Botime 2017
garantimin e ekspertizës profesionale me njohuri dhe eksperiencë të gjerë në
auditimin e performancës. Idea e drejtuesve të projektit ka qenë që, SAI-t
pjesëmarrëse duhet të ndjekin të njëjtën sekuencë të fazave të punës, për
kryerjen e auditimit. Projekti ka kaluar në disa faza, të cilat kanë qenë në sinkron
dhe përbëjnë të gjithë ciklin e auditimit. Ai përfshinte një takim prezantimi për
drejtuesit e lartë dhe pesë takime të tjera për drejtuesit e mesëm ose
audituesit. Takimi i prezantimit është zhvilluar në Luksemburg në 25-26 Shkurt
të vitit 2016 në të cilin janë diskutuar temat e auditimit që secili shtet do të
kryente. Midis përfaqësuesve të KLSH-së dhe drejtuesve të Projektit PPA II u ra
dakord që tema e auditimit që KLSH do të zhvillonte në Shqipëri të ishte
“Procedurat e Prokurimit Publik”. Ndër të tjera në këtë takim u diskutua mbi
rëndësinë dhe impaktin e auditimit të performancës, zbatimin e standardeve të
përshtatshme të ISSAI, qasjet për krijimin e një funksioni të qëndrueshëm të
auditimit të performancës duke përfshirë garantimin e cilësisë, raportimin e
auditimeve të performancës të vendimmarrësit si dhe ndjekjen e
rekomandimeve. Rëndësi të veçantë iu dha edhe seksionit të prezantimit të
praktikave të mira që SAI-t pjesëmarrëse diskutuan.
Pas takimit prezantues të zhvilluar në Luksemburg, u zhvilluan me rradhë njëri
pas tjetrit gjashtë “Workshop-e”. “Workshop-i“i parë u zhvillua në 25-27 Prill
2016 në Podgoricë. Qëllimi i tij ishte të asistonte drejtuesit e mesëm të SAI-ve
pjesëmarrëse në analizën e riskut si dhe në strategjinë e auditimit që do të
realizonin në vazhdim. Në qershor të 2016 u zhvillua në Prishtinë “Workshop-i”
nr. 2 i këtij projekti. Në këtë takim, grupeve të auditimit iu kërkua të
prezantonin planin e punës për auditimin që po kryenin si dhe pyetjet paraprake
që kishin ngritur deri në këtë fazë. Në këtë mënyrë, u bë i mundur përfundimi
dhe ndërtimi i piramidës së pyetjeve të auditimit. Në “Workshop-in” nr. 3 të
zhvilluar në Stockholm në Nëntor 2016, të gjitha SAI-t pjesëmarrëse prezantuan
një raport paraprak të auditimit të tyre me qëllim nxitjen e diskutimeve midis
SAI-ve pjesëmarrëse mbi raportet paraprake si dhe pyetjeve që ishin ngritur deri
në këtë moment. “Workshop-i” nr. 4 i zhvilluar në Tiranë në Dhjetor 2016 kishte
si qëllim rritjen e njohurive në aspekte të veçanta të auditimit, si metodologjia,
leximi “miqësor” i raporteve të auditimit dhe sigurimi i cilësisë. Ai përmbante
disa elementë trajnimi, sipas nevojave të audituesve pjesëmarrës dhe metodave
të përzgjedhura në temat e auditimit. Takimi u përqendrua në përcaktimin e
Aulent Guri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 19
kritereve të auditimit të procedurave të prokurimit publik si qëllim për të arritur
rezultate pozitive në përfitimin e çmimeve më të ulta të prokurimit, sasisë e
cilësisë më të mirë të mallrave dhe shërbimeve për të njëjtin çmim, drejtësisë
dhe mundësive të barabarta për të gjithë konkurrentët pjesëmarrës në
prokurimet publike, etj. KLSH solli eksperiencat e tij ku vuri në dukje shumë
raste të shkeljeve të konstatuara nga auditime të ndryshme të kryera në
subjekte dhe kohë të ndryshme nga ana e tij. Ky auditim performance ka si
qëllim kryesor të shikojë më thellë rreziqet ose problemet që ndikojnë në
kryerjen me rregullsi të procedurave të prokurimit publik. Në “Workshop-in” nr.
5 të Shkupit në datat 7-9 Mars 2017, u diskutuan tema mbi zhvillimin dhe
përsosjen e auditimit të performancës, e konkretisht: Komunikimi me subjektet
e audituara; Dokumentimi i auditimit; Ndërtimi i një strukture të përgjithshme
për planet e punës në auditimin e performancës; Skanimi, analiza e riskut dhe
problemi; Analiza në planifikimin e auditimit të performancës; Kriteret, pyetjet
dhe matrica e projektimit në auditimin e performancës; etj. Së fundmi, në datat
5-9 Qershor 2017 në Beograd u zhvillua “Workshop-i” nr. 6 i cili ishte dhe takimi
i fundit për këtë projekt. Tematikat kryesore të këtij “workshopi” ishin mënyra e
të shkruarit dhe vizualizimi i të dhënave. Ky takim përkoi edhe me 10-vjetorin e
krijimit të SAI-t të Serbisë në të cilin mori pjesë me ftesë të veçantë Kryetari i
Kontrollit të Lartë të Shtetit z. Bujar Leskaj.
Auditimi i Performancës i Menaxhimit të Prokurimit Publik i nisur nga Kontrolli i
Lartë i Shtetit në kuadër të Projektit PPA II, është fokusuar në Agjencinë e
Prokurimit Publik si institucioni monitorues i procedurës së prokurimit publik,
Drejtorinë e Përgjithshme të Qendrës Spitalore “Nënë Tereza” Tiranë,
Autoritetin Rrugor Shqiptar si dhe Bashkitë me fondet më të mëdha të
prokuruara. Qëllimi kryesor i këtij auditimi është përmirësimi i transparencës në
përdorimin e procedurës së prokurimit publik “negocim pa shpallje paraprake të
njoftimit kontratës” duke garantuar respektimin e prokurimit në përputhje me
ligjin dhe sigurimin e përdorimit optimal të buxhetit në interes të publikut.
Prokurimi publik është një aktivitet ekonomik, i cili synon të përdorë paratë e
taksapaguesve në mënyrën më efektive të mundshme, ndërsa vlera në lekë në
kontekstin e prokurimit publik është cilësia më e mirë për çmim të arsyeshëm
në kohën e duhur. Cilësia e sistemit të prokurimit publik është drejtpërdrejtë e
lidhur me mbarëvajtjen e të gjithë ciklit të prokurimit, i cili duhet të realizohet
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
20 Botime 2017
në kohë, në mënyrën e duhur dhe në përputhje me legjislacionin e prokurimeve
publike në fuqi. Që të kryhet një procedurë prokurimi, duhet të ekzistojnë në të
njëjtën kohë të gjithë elementët dhe palët në një proces prokurimi.
Performanca e prokurimit publik nuk matet vetëm me shifra (vlera në para e
kursyer), por edhe me mënyrën sesi realizohet prokurimi i mallrave, punëve dhe
shërbimeve, të cilat reflektojnë në çështje sociale për të luftuar korrupsionin,
për të siguruar përdorimin optimal të buxhetit publik, për të rritur përgjegjësinë
institucionale e personale në sektorin publik si dhe për të stimuluar një mjedis
të shëndoshë biznesi e konkurrencë te ndershme. Përmirësimi i procedurave të
prokurimit publik ka si qëllim të sigurojë që fondet publike të përdoren në
mënyrë transparente, efektive dhe që autoritetet kontraktore t’i japin llogari
publikut për veprimet e tyre. Parimet bazë janë trajtimi i barabartë, mos
diskriminimi dhe transparenca, me qëllim kryerjen në mënyrë të përgjegjshme,
transparente dhe efektive të procedurave të prokurimit publik ku mallrat dhe
shërbimet të kontraktohen me çmimet më të mira të mundshme duke mos
rrezikuar cilësinë e tyre.
Pas miratimit të Raportit Final të Auditimit do të përgatitet “Synthesis Report”, i
cili është një raport pëmbledhës me strukturë dhe përmbajtje të përcaktuar. Ky
raport do të përgatitet nga SNAO dhe ECA. Ai do të përbëhet nga Përshkrimi i
Procesit të PPA II si dhe Gjetjet, Konkluzionet dhe Rekomandimet kryesore për
secilin vend pjesëmarrës në këtë projekt. Pas hartimit final të “Synthesis Report”
përgatitur nga ECA dhe SNAO, ai do të publikohet në formë elektronike në fillim
të Tetorit 2017 nën siglën e JWGAA (Joint Working Group on Audit Activities -
Grupi i Përbashkët i Punës mbi Aktivitetet Audituese). Të bindur se nga
bashkëpunimi përfitojmë të gjithë, Kontrolli i Lartë i Shtetit shpreh të gjitha
falenderimet jo vetëm për SNAO-n dhe ECA-n si drejtues të këtij projekti, por
dhe për vendet e Ballkanit Perëndimor pjesëmarrës në këtë projekt, me të cilat
ka patur një bashkëpunim të ngushtë e të frytshëm përgjatë këtyre dy viteve në
Projektin PPA II.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Aulent Guri për periudhën korrik - dhjetor 2017:
KLSH dhe auditimi i energjisë dhe klimës
(Botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 10 tetor 2017).
Selime Bregu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 21
BASHKËPUNIMI INSTITUCIONAL NË LUFTËN KUNDËR KORRUPSIONIT
nga Selime Bregu –Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 04 korrik 2017
Si pjesë e punës së vet audituese, SAI-t janë të angazhuar në punën e tyre
gjithmonë e më tepër për parandalimin e korrupsionit dhe jo mbajtjen si qëllim
kryesor zbulimin e tij, çka do të thotë se qasja ka qenë më tepër për të
parandaluar korrupsionin, se sa zbulimin e aktiviteteve të paligjshme.
Siç parashikohet në Deklaratën e Limës miratuar nga INTOSAI në vitin 1977, SAI-t
me qëllim arritjen e rezultateve dhe efektivitetit në luftën kundër mashtrimit
dhe korrupsionit, duhet të përpiqen në krijimin e një mjedisi të pafavorshëm për
mashtrimin dhe korrupsionin.
KLSH-ja si Institucion Suprem i Auditimit, ka zgjedhur të japë kontributin e vet
në luftën kundër korrupsionit, nëpërmjet një pune profesionale audituese deri
në bërjen e kallëzimeve penale për të gjitha ato raste kur janë konstatuar
shkelje të rënda, shpërdorim të detyrës, mashtrime apo manipulime me pasoja
të konsiderueshme financiare, të kryera nga zyrtarët e administratës shtetërore
të çfarëdo niveli.
Duke pasur parasysh nevojën urgjente për të trajtuar problemin e korrupsionit,
ka ardhur koha për të ndërmarrë veprime praktike kundër tij, por pa patur
bashkëpunimin me institucionet e tjera, përfundimet nuk do të jenë të plota.
Korrupsioni paraqet një pengesë serioze për menaxhimin efektiv të burimeve
dhe alokimin e tyre, në mënyrë të drejtpërdrejtë në zhvillimin e qëndrueshëm
të vendit. Tolerimi i tij përkthehet në abuzim të pushtetit, çka nënkupton
qeverisje të keqe si pasojë e mungesës së përgjegjshmërisë dhe kjo e ‘kalb’ një
shtet nga brenda, prandaj lufta kundër korrupsionit duhet të trajtohet si
prioritare me qëllim forcimin e mirëqeverisjes.
Raportimi dhe auditimi i mirë financiar ndihmojnë në zvogëlimin e
keqdeklarimeve, të cilat fshehin veprimet mashtruese, keqinformojnë dhe
shtrembërojnë drejtimin e përdoruesve të raporteve të auditimit. Auditimi
ofron sigurinë e dëshiruar që raportet dhe deklarimet e tjera financiare apo jo
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
22 Botime 2017
financiare të jenë të besueshme dhe të pasqyrojnë me vërtetësi rezultatet e
veprimtarisë së subjektit publik.
KLSH dhe institucionet e tjera shtetërore janë të angazhuar në një luftë të
vazhdueshme, pa kompromise, ndaj çdo institucioni apo nëpunësi. Partneriteti
mes tyre do të jetë një plus i madh që do të ndihmojë në mposhtjen e kësaj
plage jo vetëm të shoqërisë shqiptare.
Një tregues i rëndësishëm në këtë drejtim është Treguesi i dobishmërisë
(dobishmëria si tregues performance për SAI-t, matet si raport i demit të
konstatuar ndaj buxhetit të shpenzuar si institucion për çdo vit). Për 5 vitet
2012-2016 rezulton se për çdo një lek të shpenzuar për institucionin e KLSH-së
është kërkuar për t’u zhdëmtuar 127.1 lekë, ose 6 herë më shumë, nga 21.1 lekë
që është kërkuar në periudhën 10 vjeçare 2002-2011.
Gjithashtu për sa i përket kallëzimeve penale, KLSH në 5 vitet e fundit, 2012-
2016, ka përcjellë 219 Kallëzime Penale për 718 persona, ose thënë ndryshe ka
adresuar çdo javë një Kallëzim Penal, për zyrtarët e nivelit të mesëm dhe të
lartë, të konstatuar me shkelje të rënda nga auditimet e KLSH.
KLSH ka luftuar pa kompromis ndaj abuzimeve dhe mashtrimeve financiare me
pronën publike, duke synuar përmirësimin e qeverisjes publike nëpërmjet
thellimit të luftës pa kompromis ndaj korrupsionit.
Në tryezën e rrumbullakët të organizuar mbi temën sinjifikative "Roli i SAI-ve në
luftën kundër mashtrimit dhe korrupsionit" të Rrjetit të SAI-ve të vendeve
kandidate dhe potenciale kandidate për anëtarësim në BE dhe të Gjykatës
Evropiane të Audituesve, z. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së në përshëndetjen tij,
theksoi se: “…duke pasur parasysh shtrirjen aktuale dhe kompleksitetin e
korrupsionit në Shqipëri, lufta kundër tij kërkon përpjekje afatgjata, politika të
përshtatshme, strategji, institucione të konsoliduar, plane dhe veprime mbi një
bazë organizative të mirë-projektuar”.
Lufta ndaj këtij fenomeni është një luftë e gjatë, e cila nuk mund të zhduket si
“me magji”, ashtu siç ju deshën kohë të arrinte në këto nivele, përsëri duhet
kohë për ta eliminuar atë. E rëndësishme është që ta parandalojmë, duke mos e
lejuar që të ngrihet në sistem. Megjithëse jo perfekt, kemi shembuj dhe përvoja
të mira nga vendet Evropiane, të cilat na tregojnë se po të kemi një
bashkëpunim të gjithë shoqërisë, institucioneve ligj zbatuese dhe institucioneve
të pavarura atëherë mund të arrijmë të kemi ‘triumfin’ e kërkuar, gjë për të
cilën KLSH ka kohë që po punon me sukses.
Ina Sokoli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 23
RËNDËSIA E IMPLEMENTIMIT TË STANDARDEVE IPSAS NË SEKTORIN PUBLIK
nga Ina Sokoli - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 05 korrik 2017
Kriza e vazhdueshme e borxhit në disa vende të botës ka treguar sfidat e ruajtjes
së stabilitetit financiar për qeveritë e këtyre vendeve. Shumë qeveri kanë
miratuar kuadrin e kontabilitetit akrual në mënyrë që të përmirësojnë aftësinë e
tyre vendimmarrëse për të parandaluar dhe për t'iu përgjigjur këtyre çështjeve.
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik (IPSAS) janë
standardet e kontabilitetit të miratuara nga Bordi i IPSAS të cilat duhet të
përdoren nga njësitë e sektorit publik në të gjithë botën për hartimin e
pasqyrave financiare. Këto standarde bazohen në Standardet Ndërkombëtare të
Raportimit Financiar (IFRS) të aprovuara nga Bordi Ndërkombëtar i Standardeve
të Kontabilitetit (IASB). Ekziston një lidhje e ngushtë midis IPSAS dhe Standardet
Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) për shkak të faktit se standardet
IPSAS janë bazuar kryesisht në parimet e IFRS. Arsyeja pse IPSAS rrjedhin nga
IFRS është që të sigurojnë krahasueshmëri ndërmjet raportimit të sektorit privat
dhe publik kur të kontabilizohen transaksione të ngjashme.
Objektivi kryesor i implemetimit të IPSAS është përmirësimi i cilësisë së
përgjithshme të raportimit financiar të njësive të sektorit publik, të cilat do të
sigurojnë informacion mbi vendimet e qeverisë për shpërndarjen e burimeve,
duke rritur transparencën dhe llogaridhënien. Qëllimi i tyre është aplikimi i
standardeve të kontabilitetit nga njësitë e qeverisjes qendrore, rajonale, lokale
dhe disa njësi që janë të lidhura me qeverinë (si agjencitë, bordet dhe
komisionet). Standardet IPSAS duhet përdoren edhe nga organizatat
ndërqeveritare.
Shumë vende thonë se kanë filluar të përdorin IPSAS sepse ato konsiderohen si
një praktikë e mirë. Megjithatë, shumë pak vende kanë miratuar implementimin
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
24 Botime 2017
e plotë të tyre. Problemi kryesor është kërkesa kyçe, ajo e hartimit të pasqyrave
financiare të konsoliduara për të gjitha njësitë. Në fakt konsolidimi i të gjitha
pasqyrave financiare është një harxhim kohe dhe që nga shumë qeveri
konsiderohet se vlen me pak se sa është kosto reale e saj.
Në kapitullin 32 të kritereve që duhet të plotësohen për tu anëtarësuar të BE,
“Kontrolli Financiar” theksohet:
“Kontabiliteti menaxherial duhet të jetë një veçori e administratës publike të
shteteve anëtare”
Megjithatë, në praktikë ajo çka ndodh është se ligjet përkatëse janë aprovuar,
por nuk janë ndërmarr veprime substaciale. Problemi është se politikanët nuk
duan ose nuk e shikojnë të nevojshme delegimin dhe më e keqja është se
nëpunësit civilë nuk duan të marrin përgjegjësinë për marrjen e vendimeve dhe
të jenë përgjegjës për këto vendime.
Aktualisht në Shqipëri aplikohet kontabiliteti me bazë cash-i dhe kërkohet një
modifikim i ligjit për kontablitetin me baza cash-i pasi duhet të përfshihen edhe
llogaritë e pagueshme.
Shqipëria si vend kandidatë për tu anëtarësuar në Bashkimin Europian duhet të
ndërmarri disa reforma të rëndësishme që prekin shumë sektorë të saj.
Vendi gjendet përpara një presion për të prezantuar dhe implemetuar një
reformë të tillë në kuadër edhe të plotësimit të kapitullit 32 të BE. Presioni i
qeverisë është i jashtëm dhe ushtohet nga agjenci shumëpalëshe, përkatësisht
nga: Banka Botërore dhe FMN me qëllim të inkurajojë menaxhimit modern
financiar publik; disa projekte EC (por zakonisht duke iu përgjigjur presioneve
lokale); EUROSTAT (potencialisht); agjencitë dypalëshe (por zakonisht duke iu
përgjigjur presioneve lokale); Profesioni i kontabilitetit; konsulentët. Ndërsa në
presionet e brendshme mund të rendisim: politikanët sepse duan të tregojnë
një dëshirë për të modernizuar; Ministria e Financave/punonjësit e Thesarit që
duan përmirësime teknike.
Përmirësimi i menaxhimit financiar dhe kontrollit kërkon gjithashtu një shërbim
të fuqishëm kontabiliteti në njësitë e pushtetit qendror dhe vendor. Shërbimi i
kontabilitetit do të përmirësohet më tej nëpërmjet futjes së sistemeve
financiare të kompjuterizuara dhe funksioneve të monitorimit. Ministria e
Ina Sokoli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 25
Financave duhet të inkurajojë njësitë e qeverisë së përgjithshme të përdorin
online (në kohë reale) sistemin financiar aktual të kompjuterizuar të Thesarit
dhe për këtë ka nisur një projekt pilot ku 12 njësi të qeverisjes qendrore janë
lidhur në këtë sistem dhe e përdorin atë në kohë reale. Qëllimi i gjithë këtij
procesi është të sigurohet përgjegjshmëria e plotë menaxheriale e njësive
publike dhe monitorimi online ndërmjet njësive të qeverisjes së përgjithshme
dhe sistemit të thesarit.
I gjithë procesi nga prezantimi me standardet IPSAS e deri te implementimi i
plotë i tyre dhe aksesi i plotë i njësive të qeverisjes në sistemin e thesarit
shoqërohet me kosto, por cilat janë përfitimet nga përdorimi i IPSAS? Ndër
përfitimet renditen: Përmirësimi i përgjegjshmërisë, pasi do të sigurojë një
pamje të plotë dhe të saktë të situatës financiare të qeverisë dhe të
performancës së saj; Transparencë më e madhe mbi përdorimin e burimeve të
dhëna nga donatorët dhe detyrimet; besueshmëri më të madhe, ndërsa ne do
të përdorin të njëjtat standarde të kontabilitetit si shumë qeveri; Përmirësimi i
menaxhimit të përgjithshëm dhe planifikimi si rezultat i vlerësimeve më të sakta
të të ardhurave dhe shpenzimeve; Përmirësimi i menaxhimit programit, pasi
IPSAS mbështesin rezultatet e arritur nga qasja e menaxhimit; Harmonizimi i
raporteve dhe deklaratave të të gjithë sistemit të qeverisë. Implementimi i
standardeve IPSAS do të rrisë aftësinë e qeverisë për të vepruar në unison drejt
objektivave kryesore rajonale, BE dhe globale, duke përfshirë edhe Objektivat
Zhvillimore të Mijëvjeçarit.
E gjithë kjo reformë do të shoqërohet me shumë ndryshime të cilat do të prekin
raportet dhe pasqyrat financiare, si dhe një numër i politikave dhe procedurave
financiare duhet të ndryshohet. Kjo nga ana tjetër do të thotë ndryshimin e
metodave të punës së një pjese të personelit dhe modifikim të sistemin tonë të
informacionit. Menaxherët në të gjitha departamentet do të duhet të ndryshojë
mënyrën se si ata planifikojnë dhe regjistrojnë shpenzimet e tyre.
Në fakt vendi ynë hapat e parë për njohjen dhe implementimin e standardeve
IPSAS i ka në vitin 2005 por që asgjë konkrete nuk është bërë. Pas fitimit të
statusit të vendit kandidat për tu anëtarësuar në BE, Ministria e Financave po
hedh hapat e parë duke hartuar një program me një skedul të përcaktuar me
afatet kohore nga njohja me IPSAS e deri në 2020 ku do të kalohet plotësisht në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
26 Botime 2017
hartimin e pasqyrave finanicare sipas standardeve IPSAS dhe në konsolidimin e
pasqyrave financiare.
Në fakt afatet e vendosur janë shumë optimiste duke ditur që shumë vendeve
perëndimore u është dashur mbi 10 vjet për kalimin në standardet IPSAS. Kur
Shqipëria në rastin më të mirë të ecurisë së këtij projekti në vitin 2020 do të
fillojë të implementojë plotësisht standardet IPSAS, vendet e Bashkimit
Europian do të kenë filluar implementimin e standardeve EPSAS. Dhe në fakt si
përherë sfida më e madhe për Shqipërinë është koha.
Pullumb Beqiraj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 27
KORRUPSIONI DHE PANDËSHKUSHMËRIA NË FUSHËN E PROKURIMIT PUBLIK
nga Pullumb Beqiraj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 06 korrik 2017
Problemet e trajtuara në Raport Progresin e Komisionin Europian, mbi
korrupsionin në vendin tonë, ishte kryefjala dhe lufta kundër tij, e cila përbën
një nga sfidat më të mëdha të KLSH-së, në drejtim të rritjes së përpjekjeve,
aftësive profesionale për të kryer auditime me cilësi mjaft të lartë, duke u
orientuar drejt në fushat përkatëse për të bërë një ekzaminim sa më të thellë të
gjithë ngjarjeve korruptive në fushën e prokurimeve e sidomos kur janë
përfshirë zyrtarë të lartë të qeverisë.
Megjithëse cilësia e kuadrit ligjor ka shënuar një nivel të lartë, megjithatë
sistemi i prokurimit publik nuk i ka shërbyer plotësisht qëllimit për përdorimin
me efikasitet të fondeve publike.
Prokurimi publik, si një proces i ndërlikuar konkurrimi, akti përfundimtar i të cilit
është nënshkrimi i kontratës për qëllime publike, mbart në vetvete edhe
rrezikun për korrupsion në disa drejtime si manipulimin e tenderëve në
mënyrën e rritjes fiktive të fondit limit, përdorimin pa shkaqe ligjore të
procedurës me negocim pa shpallje, pa publikim paraprak, i cili duhet të
përdoret vetëm në raste të jashtëzakonshme dhe pavarësisht kësaj numri i tyre
është ende i lartë dhe zë një shumë të konsiderueshme në përqindjen e vlerës
së fondeve, parregullsi të tjera duke përfshirë dhe keqmenaxhimin e
qëllimshëm/paditurinë, kur zyrtarët publikë nuk kryejnë kontrollet e duhura apo
nuk ndjekin procedurat e nevojshme dhe tolerojnë duke injoruar
keqadministrimin e hapur dhe të qëllimshëm nga kontraktorët.
Sipas raportit të Komisionit Europian: “Në disa shtete anëtare, ku korrupsioni në
prokurimin publik ngre shqetësime të veçanta, gjurmët e ndjekjeve penale dhe
vendimet gjyqësore të formës së prerë të gjykatave janë të dobëta dhe vetëm
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
28 Botime 2017
në pak raste vendimet për korrupsionin në prokurimin publik janë finalizuar me
sanksione bindëse. Në disa shtete anëtare ka mangësi në trajtimin e
prokurorëve dhe/ose të gjyqtarëve për çështjet e prokurimit publik”.
Faktori kryesor që ka kontribuar në rritjen e korrupsionit në prokurimin publik
që mbizotëron në vendin tonë është pandëshkueshmëria e funksionarëve të
përfshirë në praktika të tilla, gjë e cila stimulohet nga numri i ulët i ndjekjeve
penale dhe vendimeve gjyqësore të formës së prerë për dënime për
korrupsionin në prokurime publike.
Nga praktika e deritanishme në vendin tonë ka rezultuar se korrupsioni në
fushën e prokurimeve shfaqet në disa forma dhe konkretisht: Në urdhrat dhe
udhëzimet e lëshuara nga dikasteret për organizimin e procedurave të
prokurimit me tenderë të përqendruar në ministri dhe shpërndarjen në organet
e varësisë; manipulimi i tenderëve në mënyrën e rritjes fiktive të fondit limit;
manipulimi në tenderë (në formën e fshehjes së ofertës, ofertat plotësuese,
rotacionit të ofertës dhe nën-kontraktimit), kur kontrata i është “premtuar” një
kontraktori me ose pa pëlqimin e zyrtarit publik; shantazhi, kur zyrtari publik
kërkon ose pranon ryshfet, i cili do të marrë pjesë në procesin e tenderimit,
duke përfshirë edhe procesin administrativ; përdorimi pa shkaqe ligjore
prokurimi me negocim pa shpallje, pa publikim paraprak, duhet të përdoren
vetëm në raste të jashtëzakonshme dhe pavarësisht kësaj numri i tyre është
ende i lartë; Vonesa në lëvrimin e fondeve të prokurimit, kombinuar me afate te
ngjeshura dhe me planifikim të dobët; konflikti i interesit; parregullsi të tjera
duke përfshirë dhe keqmenaxhimin e qëllimshëm/paditurinë, kur zyrtarët
publikë nuk kryejnë kontrollet e duhura apo nuk ndjekin procedurat e
nevojshme dhe tolerojnë duke injoruar keqadministrimin e hapur dhe të
qëllimshëm nga kontraktorët; propozimet liberale nga KPP dhe APP për shkeljet
në prokurime që kanë karakter penal kurse ato mjaftohen me masa disiplinore.
Ligji “Për prokurimin publik”, i ndryshuar dhe ligji “Për emergjencat civile”, e
përcakton qartë kuptimin e emergjencave civile.
Me emergjencë civile kombëtare kuptohet një situatë kritike urgjente e në
natyre të përkohshme që dëmton seriozisht jetën, shëndetin dhe sigurinë e
shtetasve, gjënë e gjallë, pronën, trashëgiminë kulturore dhe mjedisin, në një
masë e natyrë të tillë që krijon mundësinë ose autoritetin e organeve të
Pullumb Beqiraj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 29
qeverisjes vendore për të përballuar atë, ose kërcënon seriozisht mundësinë e
Qeverisë për të ruajtur sovranitetin, sigurinë dhe integritetin territorial të
vendit.
Më fatkeqësi natyrore, kuptohen tërmetet, përmbytjet, thatësira atmosferike e
tejzgjatur, rrëshqitjet arkitektonike, ortekët, erërat e forta, zjarret në pyje dhe
në mjediset e banuara, sëmundjet infektive masive, pasojat e të cilave prekin
popullatën, gjënë e gjallë, pronën mjedisin si dhe ngjarje të tjera të shkaktuara
nga dukuri natyrore.
Nga ballafaqimi i shumë rasteve të vërejtura nga praktikat e vitit 2016, ka
rezultuar se në shumë raste të realizimit të tenderëve me procedura negocim
pa shpallje paraprake të njoftimit procedurat e kryera për nevojën e mallrave
ose investimeve nuk përputhen me fenomenet e përcaktuara në ligjet e
mësipërme.
Shmangia e procedurave standarde të prokurimit, me pretekstin e nevojave
emergjente, ka krijuar premisa për shmangien e konkurrencës dhe pengimin e
hyrjes në tregun e shërbimeve të shumë operatorëve ekonomike që operojnë
në këto lloj punimesh, si përfundim nga autoritetet kontraktore vërehen se në
shumë raste është lejuar shkelje e barazisë në tenderë dhe copëtim të fondeve.
Njëkohësisht kryerja e tenderave me procedurë negocim pa shpallje bie ndesh
edhe me qëllimin e ligjit për prokurimin publik dhe ligjin për menaxhimin
financiar dhe kontrollin për arsye se ligjet e mësipërme kanë si qëllim: të rrisin
eficencën dhe efikasitetin në procedurat e prokurimit publik, të kryera nga
autoritetet kontraktore; të sigurojnë mirëpërdorim të fondeve publike dhe të ulin
shpenzimet procedurale; të nxisin pjesëmarrjen e operatorëve ekonomikë në
procedurat e prokurimit publik; të nxisin konkurrencën ndërmjet operatorëve
ekonomikë; të sigurojnë një trajtim të barabartë dhe jodiskriminues për të
gjithë operatorët ekonomikë, pjesëmarrës në procedurat e prokurimit publik, si
dhe të sigurojnë integritet, besim publik dhe transparencë në procedurat e
prokurimit publik.
Niveli i ndëshkueshmërisë së zyrtarëve që kanë shkelur dispozitat e ligjit për
prokurimet është në nivel të ulët. Ligji për prokurimin publik parashikon një
numër të madh kundërvajtjesh administrative, të cilat dënohen me gjobë ose
me dhënien e masave disiplinore.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
30 Botime 2017
Agjencia e Prokurimit Publik është autoriteti që merr vendimet për ndëshkimin
me gjobë, ose ajo u kërkon autoriteteve kontraktore të zbatojnë masat
disiplinore ndaj shkelësve.
Procedimi administrativ fillon me nismën e Komisionit të Prokurimit Publik, pas
shqyrtimit të ankesave të operatorëve, me rekomandimet e bëra nga Kontrolli i
Lartë i Shtetit gjatë auditimeve të kryera si dhe me nismën e Agjencisë së
Prokurimit Publik pas një hetimi administrativ nga kjo e fundit.
Komisioni i Prokurimit Publik është një prej organeve kryesorë që kanë
mundësinë në praktikë dhe kapacitetin institucional të konstatojë, si dhe
detyrimin ligjor të kallëzojë kundërvajtjet administrative dhe veprat penale në
fushën e prokurimeve publike, koncesioneve dhe ankandeve publike.
Është pikërisht trinomi KPP-KLSH dhe APP që kanë në dorë instrumentet e
duhura për të luftuar kulturën e pandëshkueshmërisë.
Por nga praktika e deritanishme vërehet se për shkeljet në prokurime që kanë
karakter penal dhe të trajtuara nga KPP dhe APP rezulton se propozimet e bëra
prej tyre janë mjaft liberale për arsye se ato mjaftohen vetëm me masa
disiplinore.
Përmirësimi i efikasitetit të auditimit dhe inspektimit të brendshëm dhe
përdorimi sistematik i analizave të riskut, kanë si qëllim në vetvete rishikimin e
kuadrit ligjor për inspektimin financiar publik me qëllim funksionimin efektiv të
tij; rritja dhe fuqizimi i kapaciteteve të strukturave të auditit të brendshëm,
rritja e cilësisë së tij, si dhe rritja e cilësisë së auditit si struktura që parandalojnë
korrupsionin; reformimi i sistemit të inspektimit në fushën e drejtësisë me
fokusin në Gjykata dhe Prokurori; inspektime elektronike për parandalimin e
korrupsionit në inspektime; forcimi i monitorimit dhe i kontrollit të ekzekutimit
të kontratave të prokurimit publik etj.
Nga praktika e deritanishme zbatimi i akteve ligjore në fuqi, nuk ka përcaktuar
konkretisht përgjegjësinë ndaj veprimeve antiligjore të administratës shtetërore
dhe detyrat për ekzaminimin, hetimin nga institucionet e pavarura dhe
detyrimin e gjykatave për një gjykim sipas kodit penal në fuqi. Kjo për arsye se
në vendin tonë po lulëzon pandëshkueshmëria. Çmontimi i murit të
Pullumb Beqiraj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 31
paprekshmërisë e pandëshkueshmërisë duhet të përqendrohet tre drejtime:
parandalim, ndërgjegjësim dhe ndëshkim.
Mënjanimi sa më i madh i mundësive për t’u angazhuar në praktika korruptive
në sektorin publik dhe privat, në përputhje me standardet e BE-së dhe
instrumenteve ndërkombëtare është një nga detyrat kryesore të institucioneve
shtetërore dhe organeve të qeverisjes vendore. Kjo mund të arrihet edhe me
një punë më cilësore të auditimit të brendshëm, nëpërmjet organizimit të tij për
të kryer auditimin e dokumentacionit të tenderave dhe përllogaritjen e fondit
limit para realizimit të tenderave.
Politika shtetërore nëpërmjet marrjes së masave konkrete, duke përfshirë ato
që lidhen me përmirësimin dhe zgjerimin e sistemeve të qeverisjes elektronike,
luftën ndaj nepotizmit si një nga rrugët e kapjes familjare dhe fisnore të
pushtetit, si dhe përmirësimin drastik të shërbimit ndaj qytetarit në të gjithë
sektorët e shërbimeve publike, të cilat miniminizojnë motivet dhe mundësitë e
zyrtarëve publikë dhe të qytetarëve për t’u angazhuar në korrupsion;
Pothuajse të gjitha vendet e BE-së kanë miratuar një ligj për antikorrupsionin,
gjithashtu dhe shumë shtete të kontinenteve të tjera. Në vendin tonë muajt e
fundit me miratimin e Reformës në Drejtësi u miratua ligji “Për organizimin dhe
funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e
organizuar”.
Ç’është më e rëndësishme në luftën kundër korrupsionit ngelet miratimi i një
ligji për shpërblimin e detyrueshëm të dëmit ekonomik të shkaktuar nga
punonjës të pandërgjegjshëm dhe të korruptuar në administratën shtetërore.
Drejtuesit e institucioneve, e kanë jo vetëm të vështirë të pranojnë se nga
pikëpamja administrative duhet të ngarkohen me përgjegjësi dhe në shumë
raste konkrete për dëmin e shkaktuar nga dëmet mjaft të mëdha të shkaktuar
buxhetit të shtetit. Nga praktika e deritanishme rezulton se në asnjë institucion
shtetëror apo organ të qeverisjes vendore, nuk është mbajtur përgjegjësi për
asnjë drejtues që ka shkaktuar dëme ekonomike në përmasa të mëdha, duke
krijuar edhe bindjen tek qytetarët se drejtuesit e organeve shtetërore janë në
pozitë “të privilegjuar” dhe nuk mund të paditen, apo dhe te gjykatësit ekziston
një dozë papërgjegjshmërie se nuk mund të gjykojnë për dëmet e krijuara nga
drejtuesit e institucioneve shtetërore dhe organeve të qeverisjes vendore.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
32 Botime 2017
Gjatë vitit 2016 KLSH ka bërë shumë kallëzime penale për shkelje të
procedurave ligjore në fushën e prokurimeve dhe sidomos në drejtim të
shkeljeve të barazisë në tenderë, por rekomandimet e KLSH-së për largimin nga
puna të punonjësve të korruptuar, kanë rënë në vesh të shurdhët, gjithashtu
dhe për kallëzimet penale të dërguara nga ana e jonë në Prokurori, në më të
shumtën e rasteve nuk janë dërguar në Gjykatë, ose janë marrë vendime jo
ligjore nga kjo e fundit.
Eni Kabashi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 33
RËNDËSIA E KONTROLLIT DHE IMPAKTI TEK FINANCAT PUBLIKE
nga Eni Kabashi - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 08 korrik 2017
Baza për një sistem efikas të kontrollit të brendshëm në njësitë publike është
llogaridhënia menaxheriale. Sipas Ligjit për MFK-në, drejtuesit e njësive publike
kanë detyrimin të zbatojnë parimet e menaxhimit të shëndoshë financiar dhe
legjitimitetin në administrimin e fondeve publike dhe çdo aktivitet tjetër të
lidhur me to. Drejtuesit e njësive publike qendrore dhe vendore japin llogari
përkatësisht te Këshilli i Ministrave, Parlamenti ose te Këshilli i njësive të
qeverisjes vendore për arritjen e objektivave të njësive duke i menaxhuar
fondet publike në mënyrë të ligjshme, ekonomike, efikase dhe efektive.
Njësitë Publike mbledhin dhe shpenzojnë fonde në emër të taksapaguesve.
Taksapaguesit duhet të sigurohen se këto njësi i administrojnë fondet me
kujdesin e duhur. Për të arritur këtë, është zhvilluar dhe vënë në zbatim Sistemi
i Kontrollit i mbështetur në konceptin e Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik
(KBFP). Një sistem i kontrollit të brendshëm mund të japë siguri të arsyeshme -
jo absolute - për menaxhimin, në lidhje me arritjen e objektivave të njësisë
publike. Siguri e arsyeshme do të thotë një nivel i kënaqshëm i besimit sipas
vlerësimeve të caktuara të kostove, përfitimeve dhe risqeve. Përcaktimi sesa e
arsyeshme është siguria kërkon gjykim menaxherial. Në ushtrimin e këtij
gjykimi, menaxherët duhet të identifikojnë risqet e natyrshme në aktivitetet,
programet dhe projektet e tyre, të vlerësojnë këto risqe dhe të përcaktojnë
nivelet e pranueshme të riskut në rrethana të ndryshme.
Sistemi i MFK-së përfshin të gjitha masat për menaxhimin dhe kontrollin e
përgjithshëm të të ardhurave, shpenzimeve, aktiveve dhe angazhimeve të
qeverisë. Sistemi i MFK-së në sektorin publik përfshin të gjitha sistemet e
kontrollit të brendshëm të përcaktuara në njësitë e sektorit publik për të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
34 Botime 2017
siguruar se fondet publike shpenzohen në mënyrë të tillë që të arrihen
objektivat e caktuara. Një sistem i integruar i kontrollit të brendshëm duhet të
ndërtohet në çdo strukturë të njësisë publike. Kontrolli i brendshëm efektiv
arrihet vetëm nëse bëhet pjesë e detyrave të përditshme të kryera nga stafi në
çdo nivel të strukturës organizative. Sistemi i kontrollit të brendshëm është i
bazuar në Modelin COSO, i cili është modeli më i njohur ndërkombëtarisht i
kontrollit të brendshëm. Pesë komponentët e kontrollit të brendshëm janë:
Mjedisi i kontrollit, Menaxhimi i riskut, Aktivitetet e kontrollit, Informimi dhe
komunikimi, Monitorim.
Modeli COSO për kontrollin e brendshëm përbëhet nga pesë komponentë të
ndërlidhur, të cilët ndërveprojnë me njëri-tjetrin, duke formuar një sistem të
integruar që reagon në mënyrë dinamike ndaj ndryshimit të kushteve.
Nga auditimet e kryera në institucionet qendrore si, Ministria e Shëndetësisë,
Instituti i Sigurimeve Shoqërore, Agjencia e Zhvillimit Bujqësor dhe Rural,
Kuvendi i Shqipërisë etj, KLSH ka dalë në konkluzionin se menaxhimi financiar
dhe kontrollit edhe pse është një element thelbësor për parandalim dhe
trajtimin e problematikave te ndryshme te cilat një subjekt mund të hasi,
trajtohet formalisht. Për të qenë me konkret dhe konciz me poshtë referuar
pese komponentëve të menaxhimit financiar dhe sistemeve të kontrollit do të
rendisim se cilat janë konstatimet me të shpeshta dhe çfarë efekti sjellin ato në
një institucion.
Mjedisi i kontrolli, faktorët e mjedisit të kontrollit përfshijnë integritetin, vlerat
etike dhe aftësinë e stafit të njësisë; filozofinë e drejtimit dhe stilin e punës;
mënyrën sesi menaxhimi cakton përgjegjësi dhe të drejta dhe organizon dhe
zhvillon stafin, si dhe përkushtimin dhe orientimet që jep bordi i menaxherëve.
Mjedisi i kontrollit ka një ndikim të gjithanshëm në vendimet dhe aktivitetet e
një njësie dhe hedh themelet e të gjithë sistemit të kontrollit të brendshëm.
Nëse këto themele nuk janë të forta dhe nëse mjedisi i kontrollit nuk është
pozitiv, atëherë i gjithë sistemi i kontrollit të brendshëm nuk do të jetë efektiv.
Referuar këtij komponenti, nga auditimet e kryera KLSH ka konstatuar se
institucionet që në hartimin e rregullores së brendshme e cila është një element
thelbësor për njohjen e punonjësve me detyrat dhe përgjegjësitë e tyre, rregulla
të qarta që përcaktojnë ndarjen e të drejtave, duke përfshire rregullat për
delegimin e tyre, një hierarki të përshtatshme; të përcaktohen linjat e
Eni Kabashi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 35
raportimit, por është konstatuar se ka mungesa në trajtimin e saj, ose rastet me
të shpeshta funksionojnë me rregullore në te cilën nuk janë reflektuar
ndryshmet e strukturës, apo ndryshimet e ligjeve të cilat kanë ndodhur në vite.
Ky një komponent i cili tregon se kjo rregullore nga institucionet krijohet ne
mënyre formale.
Menaxhimi i riskut, një nga element kryesore me të cilën starton menaxhimi i
riskut është hartimi i planit strategjik dhe vjetor i cili është i lidhur me vendosjen
e objektivave. Të gjitha njësitë publike duhet të zhvillojnë objektivat e tyre dhe
t’i vendosin në linjë me objektivat e vendosur në nivelet më të larta të njësisë.
Këto objektiva të vendosura tregojnë qartësisht atë që njësia synon të arrijë dhe
se si do të matet ecuria. Në përputhje me ligjin mbi MFK çdo njësi publike duhet
të përgatisë planin strategjik për periudhën tre-vjeçare (plani strategjik
afatmesëm). Objektivat strategjike duhet të jenë të lidhura me planin financiar
buxhetor përmes objektivave të përcaktuara në mënyrë të qartë për programet,
projektet dhe aktivitetet. Nga auditimet e kryera është konstatuar se gati 80% e
subjekteve nuk e hartojnë këtë plan strategjik, i cili i vjen në ndihme institucionit
për të kuptuar objektivat e tij, proceset e punës, dhe nëse është e nevojshme
përcaktimi i “pronarëve” të proceseve, të cilët janë përgjegjës për monitorimin
e objektivave të proceseve të punës dhe menaxhimit të risqeve më të
rëndësishme që mund të ndikojnë në arritjen e objektivave. Një element tjetër
është menaxhimi i riskut, i cili nis me identifikimin e tij, vlerësimin si dhe
përcaktimin e reagimit nga tij. Menaxhimi i riskut mund të thuhet se është po aq
i zhvilluar sa janë edhe aktivitetet e kontrollit. Menaxhimi i riskut mundëson
vendimmarrjen cilësore, parashikimin më të mirë dhe optimizimin e burimeve
në dispozicion, që kanë të bëjnë me prioritetet dhe shmangien e problemeve të
ardhshme që mund të shfaqen gjatë punës për arritjen e objektivave të
vendosura. Nga auditimet e kryera shikojmë se institucionet i shmangen
hartimit të regjistrit të riskut, faktor ky i cili çon drejt mosidentifikimit të risqeve
duke krijuar kështu hapësira për mosqartësi si dhe parregullsi gjatë proceseve të
punës. Është e rëndësishme që një institucion të marri masat e duhura dhe ti
vendosi një rëndësi të veçantë këtij procesi, pasi identifikimi i tyre do të bënte
të mundur ndoshta jo eliminimin por shmangien e tyre përpara faktit. Por ky
komponent nuk do të kishte efektin e duhur nesh nuk do ti jepej rëndësi masave
të cilat duhen marrë për minimizimin e këtyre risqeve si dhe monitorimit të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
36 Botime 2017
tyre. Gjithashtu një rol shumë të veçantë luan Grupi i Menaxhimit Strategjik i cili
duhet të kontrollojë si janë menaxhuar risqet brenda njësisë publike, si dhe të
përgatisë një raport vjetor lidhur me këtë. Këtu hasemi me një problematike
tjetër të institucioneve ku çdo titullar i njësisë publike duhet të krijojë GMS me
pjesëmarrjen e nivelit menaxherial ekzistues të njësisë. GMS duhet të kuptojë
sistemin e kontrollit të brendshëm të njësisë dhe të garantojë se komponentët e
MFK-së dhe të menaxhimit efektiv të riskut janë të pranishëm dhe se
funksionojnë me efektivitet brenda njësisë. Institucionet nuk e kuptojnë
rendësin e GMS dhe si pasojë as nuk marrin masa në krijimin e saj, edhe pse
anëtarët e GMS janë përgjegjëse për monitorimin e zbatimit te pese
komponentëve të MFK. Një element ky për të dalë në përfundimin se
implementimi i MFK kryhet në mënyrë formale nga institucionet.
Aktivitete e Kontrollit janë rregullat, procedurat dhe veprimet që synojnë
reduktimin e risqeve në mënyrë që të arrihen qëllimet dhe objektivat e njësisë
dhe të nxisin zbatimin e vendimeve të drejtuesve. Aktivitetet e kontrollit
shërbejnë si mekanizma për arritjen e objektivave dhe janë pjesë e rëndësishme
e arritjes së këtij qëllimi, të cilat mund të ndahen në kontrolle parandaluese ose
para faktit, kontrolle zbuluese ose pas faktit si dhe kontrolle drejtuese ose
menaxheriale. Gjithashtu aktivitet e kontrollit janë të lidhura edhe me
teknologjinë e informacionit, ku shikojmë se institucionet kanë marrë masa në
implementimin e teknologjive të reja për sa i përket transmetimit të
informacionit si dhe ruajtjes së tyre. Ky komponent ka evoluar në të gjitha
institucionet në të njëjtin ritëm më zhvillimin e teknologjisë.
Komponenti i katërt i kontrollit të brendshëm ka të bëjë me çështjet e
informacionit dhe të komunikimit. Komunikimi është shkëmbimi i
informacioneve të dobishme ndërmjet punonjësve të të gjitha niveleve të
njësisë publike, si horizontalisht dhe vertikalisht, dhe ndërmjet njësive publike
për të mbështetur vendimet dhe për të koordinuar aktivitetet. Komunikimi ne
institucione është një element tregues për bashkëpunimin punonjëse ndërmjet
departamenteve të ndryshme si dhe eprorëve te tyre. Bashkëpunimi është një
pikë kyçe për të arritur një punë sa më eficiente si dhe për të transmetuar
problematikat të cilët punonjësit hasin. Ky si komponent ka rezultuar i
përmbushur nga institucionet duke treguar gatishmëri në bashkëpunim si dhe
mbështetjen për arritjen e objektivave.
Eni Kabashi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 37
Sistemi dhe komponentët e tij të veçantë mund të vlerësohen nëpërmjet
procesit të vazhdueshëm të monitorimit dhe nëpërmjet një sistemi vlerësimesh
të shkëputura. Vlerësimi dhe monitorimi i sistemit të MFK-së bëhet nëpërmjet,
monitorimit të vazhdueshëm, vetëvlerësimit si dhe auditimit të brendshëm.
Pjesë e monitorimit dhe raportimit është pyetësori për vetëvlerësimin e
sistemeve te kontrollit të brendshëm, një detyrim ky për të gjitha institucionet
te cilat nëpërmjet një pyetësori standard duhet të përgjigjen rreth arritjeve të
tyre. Nga auditimet është konstatuar se shpesh herë përgjigjet e këtyre
pyetësorëve kanë rënë në kundërshtim më verifikimet nga ana e audituesve
rreth përmbushjes se detyrimeve të tyre. Edhe pse pjesa me e madhe e
institucioneve e kryejnë këtë detyrim, lënë të kuptohet se ky pyetësor
plotësohet në mënyre formale, pa u kuptuar rëndësia e tij si një përmbledhje e
punës së tyre referuar zbatimit të ligjit mbi MFK.
Duke ju referuar auditimeve të kryera, gjetjeve dhe rekomandimeve të lëna nga
ana e KLSH them me plot bindje se Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli, edhe pse
është një detyrim ligjor për institucionet, këto të fundit nuk i kushtojnë
rëndësinë e duhur duke krijuar idenë se edhe ato formate apo detyrime të cilat
kryhen nga institucionet, plotësohen në mënyrë formale. Unë si audituese
mendoj se MFK duhet të jetë e një rëndësie të veçantë gjatë trajtimit si pikë në
çdo program auditimit, pse jo për të qenë ky institucion shtytës për realizimin
dhe plotësimin e të gjitha detyrimeve që ligji i MFK si dhe Manual i MFK kërkon,
kjo për të arritur që sistemet e kontrollit të çdo institucioni të zbatohen jo më
formalisht duke bërë të mundur parandalimin e riskut si një komponent kryesor
po jo me pak të rëndësishëm edhe pikat e trajtuara me lart.
Nisur nga pikat e trajtuara në auditimet e deritanishme, me eksperiencën dhe
njohuritë e mia rreth menaxhimit financiar dhe kontrollit në institucionet
publike, si dhe nga konstatimet në subjektet ku unë kam qenë pjesë e grupit të
auditimit, por edhe nga raportet e tjera të audtimit të KLSH-së, mendoj që
institucionet publike i kushtojnë një rëndësi minimale vendosjes së kontrolleve
të brendshme në strukturat e tyre.
Trajtimi i strukturave të menaxhimit financiar dhe kontrollit kryhet nga KLSH për
një kohë të gjatë tashme. Mendimi im, shkon në drejtim të zgjerimit dhe
theksimit të këtij aspekti në raportet e KLSH-së, pasi përdorimi joeficient,
joefektiv dhe joekonomik i burimeve financiare, mos respektimi i parimeve të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
38 Botime 2017
transparencës, ligjshmërisë, keqpërdorimi i vendit të punës, është pasojë e
mosfunskionimit korrekt të kontrolleve të brendshme në institucionet publik.
Theksimi i trajtimit të MFK-së në raportet e auditimit, i zbatimit të këtij ligji, pikë
për pikë, në të gjitha strukturat e institucioneve publike, do të materializojë
kontributin e KLSH-së në përmirësimin e veprimtarisë së subjekteve që ne
auditojmë.
Si rrjedhojë e kësaj mënyre të trajtuari, KLSH do të ndihmojmë në ndërtimin e
strukturave reale dhe jo formale të kontrolleve të brendshme nëpër subjekte,
ku masat e marra prej tyre nuk do të jenë vetëm në drejtim të zgjidhjes së një
problemi specifik të konstatuar nga KLSH, por do të konkretizohen në hartimin e
procedurave dhe nxjerrjen e urdhrave për themelimin e kontrolleve të
brendshme, të cilat do të ndihmojnë subjektin e audituar të konstatojë dhe
përmirësojë menaxhimin financiar të tij, edhe në mungesë të një auditimi të
jashtëm.
Sali Agaj, Bexhet Zeqiri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 39
ROLI I INSTITUCIONIT SUPREM TË AUDITIMIT NË ZHVILLIMIN
E QËNDRUESHËM
nga Sali Agaj & Bexhet Zeqiri - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 08 korrik 2017
Sistemi i auditimit publik si pjesë e kontrollit shtetëror përbëhet nga dy
elementë kryesore në demokraci: auditimi i jashtëm (Institucioni Suprem i
Auditimit) si instrument i Parlamentit dhe strukturat e auditimit të brendshëm
pranë organeve të ekzekutivit.
Një lexim i thjeshtë i “Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit Shtetëror”
mund ta bëjë shumë të qartë dallimin. Detyra kryesore audituese e SAI-t është
“të sigurojë dhe të nxisë transparencën publike”, ndërsa detyra e auditimit të
brendshëm është t’i japë informacion Qeverise mbi besueshmërinë e
raportimeve financiare dhe zbatimin e ligjeve dhe të vendimeve.
Në pjesën e I-rë të dokumentit fondamental të Organizatës Ndërkombëtare të
Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI) të ashtuquajtur Deklarata e
Limës “Qëllimi i Auditimit”, theksohet se auditimi nuk mbaron thjesht kur ai
përfundon si proces, por është pjesë thelbësore e sistemit rregullues, qëllimi i të
cilit është të zbulojë shmangiet nga standardet dhe shkeljet e parimeve të
ligjshmërisë, eficencës, efektivitetit dhe ekonomicitetit të menaxhimit për të
bërë të mundur që të ndërmerren veprime rregulluese, për t’i bërë organet
përkatëse që të pranojnë përgjegjësitë, për të bërë kompensimin ose për të
ndërmarrë hapa për të parandaluar – ose të paktën për të zhdëmtuar këto
shkelje.
Shumë vende shpesh kanë bërë ndryshime të rëndësishme për sa i takon
operacioneve të ndërmarra nga SAI-t e tyre duke reflektuar metodat moderne
të auditimit dhe përgjegjësitë në sektorin publik. Këto ndryshime kanë zgjeruar
qëllimin funksional të auditimit, veçanërisht në fokusin e tij për paraqitjen e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
40 Botime 2017
organit të auditimit për sa i takon vlerësimit të menaxhimit, eficencës,
efektivitetit dhe ekonomisë, ndryshime të cilat u bënë edhe nga KLSH, me
miratimin e ligjit të ri organik të institucionit, në vitin 2014.
Në vendet e vërteta demokratike është opozita ajo që interesohet për raportet e
SAI-t dhe përdor zbulimet e kritikën e këtyre raporteve si armë të forta në
ballafaqimin parlamentar me qeverinë.
Për të dy format e auditimit (auditim i jashtëm & i brendshme), audtimi pas-
faktit i transaksioneve duhet të ketë ndikimin e kontrollit para-faktit të
sistemeve dhe kostoja e auditimit duhet të jetë në përpjesëtim të drejtë me
rezultatet e auditimit.
Shteti ligjor duhet të tregojë një shkallë të lartë intolerance ndaj korrupsionit,
shpenzimeve të tepërta, drejtimit të keq, ndotjes së ambientit dhe vonesave
burokratike. Prandaj është e nevojshme të krijohen institucione dhe sisteme, të
cilat e shtyjnë atë drejt një mekanizmi të shpejtë dhe me eficiencë të lartë. Me
zhvillimin e demokracisë roli i auditimit u njoh si jetik në funksionimin e
qeverisë.
Ndërsa roli tradicional i Institucionit Suprem të Auditimit ka patur dy
karakteristika kryesore:
Kryerja e auditimit financiar mbi te ardhurat dhe pagesat e qeverise dhe
raportimi me hollësi i saktësisë aritmetike, zbatimi i rregullave dhe
procedurave si dhe leverdia e transaksioneve dhe mungesat;
Raportimi legjislativit (ose kreut të shtetit, ku nuk ka traditë demokratike)
mbi pajtueshmërinë ligjore të shpenzimeve buxhetore.
Standardet bashkëkohore kërkojnë një SAI dinamik për të mbështetur shtetin
në ushtrimin e funksioneve të mëposhtme:
Një sistem planifikimi, monitorimi dhe vlerësimi të ndryshimeve;
Një sistem paralajmërues dhe një mekanizëm efektiv për të luftuar kundër
mashtrimit, korrupsionit dhe abuzimit të burimeve;
Një vlerësim të pavarur të organizatave rregullatore për të matur nivelin në
të cilin ata kanë arritur objektivat në mbrojtjen e interesit të përgjithshëm;
Sali Agaj, Bexhet Zeqiri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 41
Një mekanizëm të fuqishëm për t’u siguruar se të gjitha palët në kontrata të
ndryshme kanë zbatuar angazhimet e tyre;
Një sistem për matjen dhe raportimin në zvogëlimin e pabarazisë në të
ardhurat dhe gjendjen e treguesve të zhvillimit njerëzor;
Një rishikim të pavarur të stabilitetit makroekonomik dhe aftësisë paguese
të ekonomisë;
Vlerësim të programeve të qeverisë për ambientin dhe rolit të sektorit
privat;
Raportime pranë qeverisë mbi funksionimin e auditimit të brendshëm.
KLSH ka kaluar tashmë nga roli tradicional i auditimit dhe raportimit legjislativit
mbi pajtueshmërinë ligjore mbi të ardhurat dhe shpenzimet e qeverisë, në një
sistem dinamik, ku auditohet dhe raportohet kryesisht mbi planifikimin dhe
monitorimin e buxhetit të shtetit, vlerësimin e objektivave, në zbatimin e
angazhimeve në kontratat e ndryshme, vlerësimin mbi programet për
ambientin, mbi funksionimin e auditimit të brendshëm dhe ndër më të
rëndësishmet si një mekanizëm efektiv për luftën kundër korrupsionit.
Auditimet e performancës dhe ato financiare të shoqëruara edhe me opinionet
përkatëse i kanë dhënë KLSH-së një rol më dinamik, me ndikim në qeverisjen e
përgjithshme.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
42 Botime 2017
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 43
SË BASHKU PËR KULTURËN E LLOGARIDHËNIES, TRANSPARENCËS DHE
INTEGRITETIT
nga Bujar Leskaj - Kryetar i KLSH-së
botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 korrik 2017
Është nder i veçantë dhe kënaqësi për mua të përshëndes Konferencën e Nëntë
Vjetore të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës, të kthyer tashmë në një
traditë të bukur, e cila shërben për të vlerësuar performancën e këtij institucioni
kushtetues gjatë një viti dhe për të gjetur mënyrat dhe qasjet më efektive dhe
efiçiente për të përmirësuar punën audituese në të ardhmen.
Tema që keni zgjedhur për këtë vit, Fuqizimi i llogaridhënies, transparencës dhe
integritetit të institucioneve të sektorit publik, nëpërmjet zbatimit të
rekomandimeve të SAI-t, qëndron në themel të të gjithë filozofisë, rolit dhe
misionit të punës sonë audituese si SAI.
Puna jonë si auditues nuk mund të kuptohet e pavarur dhe profesionale, pa
standardet e fushës ISSAI të organizatës sonë INTOSAI. Ato janë udhërrëfyesi
ynë i pagabueshëm dhe garancia e efektivitetit dhe efiçiencës së gjetjeve dhe
rekomandimeve tona.
Sikurse theksohet në preambulen e ISSAI-t 12 “Vlerat dhe dobitë e SAI-ve: të bësh
ndryshimin në jetën e qytetarëve” , Parimet 2, 3 dhe 4, “Për të siguruar që
zyrtarët e zgjedhur veprojnë në interesin më të mirë të qytetarëve që ata
përfaqësojnë, qeveritë dhe subjektet e sektorit publik duhet të mbahen
përgjegjës për administrimin dhe përdorimin e burimeve publike. SAI-t forcojnë
llogaridhënien, transparencën dhe integritetin e këtyre zyrtareve dhe
institucioneve publike duke audituar në mënyrë te pavarur sektorin publik dhe
duke raportuar mbi gjetjet e tyre. Kjo u mundëson atyre të ngarkuar me
qeverisjen e sektorit publik që të përmbushin përgjegjësitë e tyre, duke iu
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
44 Botime 2017
përgjigjur gjetjeve dhe rekomandimeve nga auditimet, nëpërmjet ndërmarrjes
së veprimeve korrigjuese të përshtatshme, duke plotësuar kështu ciklin e
përgjegjshmërisë”.
Edhe ne, SAI-t e Kosovës dhe të Shqipërisë, jemi të vendosur që të instalojmë në
administratat tona publike kulturën e përgjegjshmërisë, llogaridhënies,
transparencës dhe integritetit. Kjo kërkon një punë të gjatë, metodike dhe të
përkushtuar, por jemi të bindur në garancinë e suksesit të kësaj qasjeje dhe
përpjekjeje të përbashkët, pse ajo përputhet me objektivat e Planit të ri
Strategjik të INTOSAI-t 2017-2022, të miratuar në Kongresin INCOSAI XXII në
Abu d’Habi të Emirateve të Bashkuara Arabe në dhjetor 2016, si dhe me
përparësitë e Planit Strategjik të EUROSAI-t 2017-2023, të miratuar në
Kongresin e X-të të Organizatës në Stamboll të Turqisë në maj 2017.
Në nivel të rritjes së llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë të institucioneve që
auditojmë, si KLSH i kemi kërkuar Kuvendit të Shqipërisë për të tretin vit radhazi
(do t’ia kërkojmë edhe Parlamentit të ri të dale nga zgjedhjet e 25 qershorit)
ngritjen e një grupi pune me ekspertë të Ministrisë së Financave, për draftimin
dhe miratimin e Ligjit mbi Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik, si një
mjet shumë efektiv për të zvogëluar dukurinë e korrupsionit dhe të mashtrimit
financiar me fondet dhe asetet publike.
Në nivel të rritjes së integritetit në institucionet që auditojmë, si KLSH jemi
përpjekur të ndikojmë dhe udhëheqim nëpërmjet shembullit, duke realizuar
procesin e vetëvlerësimit të integritetit në institucionin tonë, në përputhje me
kërkesat e Paketës IntoSAINT, të përgatitur nga Gjykata Hollandeze e Auditimit
dhe të promovuar nga INTOSAI në këto pesë vitet e fundit ne një pjesë të
konsiderueshme të komunitetit tonë kudo në botë. Mbi bazën e kërkesave të
këtij procesi kemi kryer analizat tona vjetore të periudhës 2013-2016, duke
zbatuar INTOSAINT menjëherë sapo u njohëm me këtë Paketë në vitin 2013.
Rritjes së përgjegjshmërisë dhe njëkohësisht integritetit të të audituarve tanë i
shërben edhe kontrolli mbi zbatueshmërinë e rekomandimeve të lëna nga KLSH
gjatë auditimit të fundit në institucion, kontroll të cilin ne e kryejmë si rregull në
fillim të çdo auditimi të ri mbi institucionet publike.
Dua të flas për punën në rritjen e transparencës së institucioneve që auditojmë,
duke ndjekur sërish qasjen e INTOSAI-t për të qenë një Organizatë model që
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 45
udhëheq nëpërmjet shembullit. Si KLSH, transparencën dhe komunikimin e
plotë e të hapur me qytetarin dhe publikun e kemi synuar dhe konsideruar si një
nga boshtet kryesore të punës sonë. Kemi arritur që në vitin 2016 të publikojmë
në faqen tonë në internet 98 përqind të Vendimeve të Kryetarit për auditimet e
kryera.
Gjatë viteve 2012-2017, institucioni, krahas rritjes së kanaleve të komunikimit
me publikun, përmirësoi përmbajtjen dhe cilësinë e mesazheve në njoftimet e
tij për shtyp. Gjetjet dhe rekomandimet nga auditimet, të komunikuara
nëpërmjet njoftimeve për shtyp, janë kthyer në këto 6 vite në lajm të ditës për
televizionet, radiot dhe gazetat kryesore të vendit.
Që në analizën vjetore të KLSH-së të zhvilluar në janar 2012 dhe më tej
rregullisht çdo vit, mediat dhe përfaqësuesit më në zë të organizatave jo-
qeveritare që luftojnë korrupsionin janë ftuar të marrin pjesë dhe të diskutojnë
në analizat në nivel departamenti auditimi dhe në analizën e përgjithshme.
Transparenca e aktivitetit të institucionit ka përbërë një nga treguesit kryesorë
të modernizimit të tij dhe ka rritur besimin e publikut dhe qytetarëve ndaj KLSH-së.
Në fund të vitit 2016, institucioni ka qenë i pranishëm 6.7 herë më shumë me
informacione dhe mesazhe në median e shkruar dhe ka gjashtëfishuar praninë e
tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010. Me 2016, media e shkruar ka
pasqyruar raportet e auditimit dhe njoftimet për shtyp të KLSH-së me 931
artikuj, njoftime, editoriale dhe komente analitike, përkundrejt 922 përgjatë
vitit 2015.
Duke vijuar një traditë pozitive dhe risi absolute të nisur në vitin 2013, 72
drejtues dhe auditues të KLSH-së kanë qenë të pranishëm në vitin 2016 me 135
shkrime në pothuaj të gjitha gazetat me qarkullim kombëtar të vendit, duke
trajtuar me gjuhë të kuptueshme për lexuesin e thjeshtë temat dhe mesazhet
kryesore nga auditimet e kryera. Për katër vite 2013-2016, audituesit e KLSH-së
kanë botuar 396 artikuj, ese, editoriale, analiza e profile në median e shkruar.
Transparencën dhe komunikimin e hapur me të gjithë aktorët dhe partnerët,
duke e nisur nga qytetari i thjeshtë, e kemi kërkuar dhe vijojmë ta kërkojmë me
këmbëngulje tek çdo institucion që auditojmë, në përputhje me kërkesat e ligjit
për informimin publik në Republikën e Shqipërisë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
46 Botime 2017
Ndajmë bindjen se në këtë drejtim, ashtu si dhe në forcimin e llogaridhënies,
përgjegjshmërisë dhe integritetit, si ne si KLSH ashtu dhe Zyra Kombëtare e
Auditimit (ZKA) e Kosovës, kemi ende shumë punë për të bërë. Punë e cila, po
ashtu, jemi tërësisht të bindur se duhet kryer në sinergji dhe në partneritet të
plotë me institucionet e Kuvendit të Kosovës dhe të Shqipërisë, si dhe me
qytetarin kosovar dhe atë të Shqipërisë, në përputhje me moton e Kongresit
INCOSAI XXII të INTOSAI-t “SAI-t në shërbim të qytetarit, të bashkuar në ambicie
dhe vendosmëri!”.
Kjo Konferencë është një moment reflektimi dhe mundësi më shumë për të
rritur bashkëveprimin mes audituesve të KLSH dhe ZKA të Kosovës, për të kryer
auditime të përbashkëta, sidomos auditime të performances. Rruga e
përbashkët e integrimit evropian të të dy vendeve tona është e hapur dhe ajo
na stimulon, në bazë të standardeve tona ISSAI, që të shtojmë kontaktet,
shkëmbimin e eksperiencës dhe punët e përbashkëta.
Lolita Baholli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 47
nga Lolita Baholli1 - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 15 korrik 2017
Zhvillimi i suksesshëm i një vendi varet nga mirëqeverisja vendore dhe ofrimi
efikas i shërbimeve në nivel lokal, në të cilën auditimi i pushtetit lokal luan një
rol të rëndësishëm në sistemin kombëtar të auditimit.
Në vende të ndryshme të Europës, në qeverisjen lokale ekzistojnë modele të
ndryshme të sistemeve të auditimit të jashtëm dhe të brendshëm. Të gjithë
audituesit e jashtëm kanë mandate, komunikim, qëllime, metoda, e lloje të
ndryshme të auditimeve. Sistemet e përdorura prej të gjithë niveleve të
auditimit janë të ndryshme, si dhe pak a shumë të komplikuara.
Për unifikimin e auditimit të bashkive të vendeve të EUROSAI-t, nga Zyra
Kombëtare e Audtimit të Lituanisë, është ngritur grupi mbi Task Forcën e
EUROSAI-t për auditimin e bashkive (EUROSAI TFMA), ku pjesë e saj është edhe
institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit. Si nismëtare e kësaj ideje, kjo Zyrë ka
marrë përgjegjësinë për të kryesuar Task Forcën (TFMA), koordinimin e
aktiviteteve dhe komunikimit të tij, midis anëtarëve të Task Forcës (TFMA) dhe
partnerëve të saj të jashtëm. Kjo Zyrë ka planifikuar të zbatojë masat e
programit të punës dhe të bëjë analiza të sistemeve të auditimeve bashkiake në
vendet e EUROSAI.
EUROSAI TFMA, është krijuar në qershor të vitit 2016, kur Bordi Drejtues i
EUROSAI, mbështeti iniciativën e Zyrës Kombëtare të Auditimit të Lituanisë, për
të bashkuar ato SAI të EUROSAI-t, të cilat janë të interesuara për çështjet e
auditimit të bashkive, me synim përmirësimin e sistemit të procesit të auditimit
në mënyrë që rezultatet e auditimit të sjellin ndryshime pozitive për bashkinë si
dhe përfitime për secilin qytetar.
UNIFIKIMI I AUDITIMIT TË BASHKIVE TË VENDEVE ANËTARE TË EUROSAI-t DHE
KONTROLLI I LARTË I SHTETIT
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
48 Botime 2017
Me të drejtë nga kjo Zyrë nisur nga kompleksiteti i auditimit të bashkive siç
është numri i madh i tyre në shkallë vendi (vendet e EUROSAI), gama e gjerë e
shërbimeve që u ofrohen qytetarëve, kryerja e shumë funksioneve bashkiake, të
cilat shpeshherë funksionojnë nëpërmjet funksioneve qeveritare, është kërkuar
që, audituesit që kryejnë auditime të bashkive, duhet të kenë njohuri të gjera
dhe specifike, për më tepër, të jenë në gjendje të menaxhojnë një sasi të madhe
informacioni, në shumë sfera të ndryshme, të zgjedhin terma të përshtatshme
të auditimit, për të përcaktuar fushëveprimin e auditimit, si dhe për të marrë
dëshmi të mjaftueshme dhe të përshtatshme të auditimit që pasqyrojnë të
gjithë këndvështrimin.
Kërkesë e kësaj Task Force është që, rezultatet e auditimeve duhet të kenë
ndikim për qeverinë lokale, në të njëjtën kohë duke i dhënë rëndësi koordinimit
të strategjive në kuadër të sistemit të auditimit të bashkive, duke vlerësuar
progresin në nivel kombëtar si dhe duke arritur qëllimet kombëtare nëpërmjet
zbulimit të realitetit, nxjerrjen në pah të problemeve ekzistuese, të cilat
ndikojnë direkt në mirëqenien e qytetarëve.
Kjo Task Forcë kërkon që midis SAI-ve me përvoja të ndryshme, duhet të ketë
një shkallë të lartë besimi reciprok si dhe sistemet e përdorura të përputhen me
njëri-tjetrin, duke sjellë rezultate më efektive të auditimit, duke rritur njohuritë
dhe kompetencën e të gjithë anëtarëve të Task Forcës EUROSAI për auditimin e
bashkive (TFMA), nëpërmjet unifikimit të auditimeve, pasi pushteti vendor në
vetvete nuk ka mundësi të vlerësojnë të gjitha problemet kombëtare, për
rrjedhojë, ata nuk mund ta shohin tërë pamjen në rang vendi.
SAI-t kanë një rol shumë të rëndësishëm në sistemin e qeverisjes vendore në
shumë vende të EUROSAI-t: si institucion, i cili është pjesërisht përgjegjës për
ecurinë e të gjitha proceseve në nivel kombëtar, që duhet të zbatojë dhe
respektojë përmirësimet e të gjithë sistemit të auditimit me qëllim që të marrë
vlerën më të lartë të shtuar nga auditimet e kryera.
Në nivel ndërkombëtar auditimi i bashkive do të thotë shumëllojshmëri të
përvojave dhe kjo shumëllojshmëri e bën ndarjen e njohurive dhe
bashkëpunimin profesional më të vlefshëm.
Secila bashki kudo qoftë synon të trajtojë problemet ekzistuese në nivel lokal.
Planifikimi strategjik në bashki, i cili në mënyrë ideale duhet të harmonizohet
Lolita Baholli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 49
dhe integrohet nga niveli vendor në nivel kombëtar, përgatitet veçmas nga
planifikimi qendror, duke marrë parasysh vetëm nevojat lokale. Problemet që
duken të vogla në bashki të veçanta, të marra së bashku si një e tërë mund të
bëhen serioze dhe masive në të gjithë vendin. Rrjedhimisht, çështje të tilla në
vende të veçanta mund të bëhen të rëndësishme për Evropën etj. Kjo është
edhe arsyeja pse duhet të kërkohen pikat e përbashkëta, të mundësohet
auditimi me përdorim shumë dimensional i sistemit të qeverisjes vendore si dhe
të gjenden zgjidhjet e problemeve lokale në nivel global.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, i cili në vizionin e tij synon të jetë një institucion
profesional i besueshëm që i kontribuon shtimit dhe kursimit të vlerës së parave
publike, duke dhënë siguri mbi llogaritë financiare të përdoruesve të tyre dhe
duke ndihmuar në përmirësimin e menaxhimit të Qeverisë e të enteve të tjera
publike nëpërmjet auditimit, është bërë tashmë pjesë e Task Forcës EUROSAI,
për auditimin e bashkive. Kjo për faktin se në programet vjetore të KLSH një
vend të rëndësishëm zënë edhe auditimet e bashkive (përfshirë edhe ish
komunat tashmë pjesë përbërëse e tyrë), aktiviteti i menaxhimit financiar të të
cilave, bazuar në programet e auditimit, auditohet mesatarisht një herë në vit.
KLSH nisur nga vizioni dhe qëllimi i tij, në takimet e punës me Task Forcës
EUROSAI, është bërë pjesë e shkëmbimit të praktikave më të mira për të arritur
rezultatet e auditimit me ndikim thelbësor në drejtim të përmirësimit të
menaxhimit financiar publik, përmirësimit të auditimit të jashtëm bashkiak, si
dhe auditimit të sistemit të bashkive në Europë, duke dhënë kontributin e vet
në këtë fushë duke u bërë pjesë e planifikimit të zbatimit të masave të
programit të punës të kësaj Task Force si dhe duke u bërë pjesë e analizave të
sistemeve të auditimeve bashkiake në kuadër të Task Forcës EUROSAI.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
50 Botime 2017
1 Shkrime të tjera të botuara nga Lolita Baholli për periudhën korrik - dhjetor 2017:
KLSH dhe problematikat e auditimit të projekteve me financime të huaja
(Botuar në gazetën “Sot” më 28 nëntor2017
Melina Kabo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 51
MË SHUMË SE NJË LIBËR…
nga Melina Kabo - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Panorama”, më 16 korrik 2017
Katër vjet Auditim i Jashtëm Publik, me autorë Doktor i Shkencave Ekonomike
z.Bujar Leskaj është më shumë se një libër. Në faqet e tij që nuk janë pak por
rreth 850, gjen një memorie institucionale për një filozofi ndryshe të punës së
KLSH-s si një institucion i hapur dhe gjithnjë e më shumë pranë publikut, në
mbrojtje të interesave të tij për të siguruar një qeverisje kombëtare sa më të
mirë. Në të njëjtën kohë libri është ndërtuar edhe si një biografi personale e
autorit si drejtuesi më i lartë i institucionit të KLSH-së, i cili në një gjeografi që
lëviz nga ajo brenda vendit me zgjerimin në të gjithë botën, pas gati pesë viteve
në këtë detyrë vjen përmes librit të provojë, se ajo që premtoi kur mori këtë
detyrë, gjithçka që shpalli në platformën tij, dhe angazhimet që morri ja ku janë
të evidentuara, hap pas hapi, si punë, si veprimtari, si arritje, si sfida, si realitete
të prekshme.
Në këto katër vite auditimi të bie në sy një qasje e re mbi raportet me Kuvendin
e Shqipërisë dhe Komisionet e Ekonomisë dhe Financave, marrëdhëniet e
hapura dhe informuese me publikun, ndërtimi i një bashkëpunimi funksional me
botën akademike dhe jetën universitare, vlerësimi në auditime duke përfshirë
në të edhe gjykimet profesionale të ekspertëve të jashtë, ndërtimi i një ure
bashkëpunimi me median, gjallërimi dhe ngritja në një nivel të pa takuar më
parë me organizmat homologe të KLSH si dhe prezenca aktive në forumet
ndërkombëtare duke shpënë atje eksperiencën tonë dhe duke sjellë prej andej
eksperiencën e të tjerëve dhe parimet ndërkombëtare në fushën e auditimit në
emër të interesave më të larta publike, për mbrojtjen e financave publike,
ligjshmërisë dhe me qëllimin e sigurimit të performimit të suksesshëm në punët
e shtetit dhe në qeverisjen e vendit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
52 Botime 2017
Vizioni i sjell nga lidershipi i ri tregon me fakte se suksesi mund të arrihej
përmes: Ngritjes së strukturave eficiente; Futja në procesin e auditimit të
praktikave të avancuara të bazuara në eksperiencat ndërkombëtare; zhvillimin e
burimeve njerëzore në funksion të këtyre kritereve, kualifikimi i vazhdueshëm
dhe rikualifikimi i pandërprerë, futja në bashkëpunimin ndërkombëtar me kaq
eksperiencë sa kemi duke shkëmbyer ide dhe praktika pune me qëllim që të
silleshin edhe në vendin tonë praktikat e tyre të konsoliduara dhe rezultative.
Gjithashtu orientimi i auditimit bazuar në një filozofi të re pune që jo thjesht
evidenton realitetet, faktet apo shifrat, por edhe në gjetjen e shkaqeve dhe
evidentimin e tyre, në identifikimin e rrethanave, si dhe nevojave për ndryshimet
ligjore-nënligjore, ndryshime të karakterit administrative, si dhe në adresimin e
përgjegjësive dhe vlerësimin e tyre. Ideimi punës për implementimin e kulturës
dixhitale në punën audituese. Kombinimi kontrollit të jashtëm me atë të
brendshëm. Rritja e bashkëpunimit me Kuvendin dhe me Qeverinë. Një rëndësi e
veçantë ju vu orientimit të punës së audituesit bazuar tek Rregullorja e
brendshme, Kodit të Etikës, Metodikës së punës por gjithashtu Standardeve të
kontrollit, Manualit të auditimit financiar dhe Manualit të auditimit të
performancës.
Si edhe vë në dukje qëllimin e auditimit, i cili është përtej dokumenteve të
ofruara nga subjekti që auditohet, vigjilencën në instrumentet ligjore ku mund të
gjurmosh ekzistencën e “mashtrimit financiar dhe korrupsionit.”Kërkohej një
qasje e re më efiçente e më taksative ndaj subjekteve dhe personave që mund të
kenë krijuar dëm ekonomik, pasoja të dëmshme administrative. Audituesi duhet
të bëj rekomandime për ndryshime të nevojshme, propozime për largime nga
puna të personave përgjegjës, propozime për ndryshime të mundshme ligjore;
me qëllimin kryesor: Thellimin e punës në realizmin e misionit kushtetues të
KLSH-së, nënvizon zoti Leskaj, për:
1-Parandalimin e korrupsionit;
2-Përmirësimin e metodologjisë së auditimit duke e kthyer vëmendjen tek
auditimi performancës;
3-Organizimi dhe sigurimi i kontrolleve me cilësi të lartë dhe efektivitet në
përdorimin e fondeve të buxhetit të shtetit, fondeve të huazuara nga
Melina Kabo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 53
institucionet financiare ndërkombëtare dhe nga fondet e BE-së të akredituara
Shqipërisë.
Autori Bujar Leskaj evidenton që në krye se vizioni i tij i punës ishte i fokusuar se
një KLSH - moderne dhe efikase do të ndërtohej vetëm përmes intensifikimit të
bashkëpunimit me organizmat ndërkombëtare të auditimit si INTOSAI dhe
EUROSAI. Bazuar në të gjithë këta faktorë të brendshëm dhe të jashtëm,
material dhe dokumentar kërkonin dhe një ndryshim të thellë dhe cilësor edhe
në burimet njerëzore, sigurimin e instrumenteve të avancuara përfshi edhe ata
të teknologjisë dixhitale dhe ndërtimin e një marrëdhënie të re krejt të hapur dhe
dinamike me publikun.
Në përcjelljen e rezolutës së dytë të datës 19 dhjetor 2014, Sekretari i
Përgjithshëm i INTOSAI-t dhe Presidenti i Gjykatës Austriake të Auditimit, Dr.
Josef Moser shkruan “Ju si SAI mund të ngrini diskutime se si Institucionet
Supreme të Auditimit mund të ndihmojnë në progresin e auditimit, kundrejt
qëllimeve kombëtare dhe të japin ide se si të matet suksesi, si dhe të
identifikojnë dhe nëse ka vend për përmirësim. Për këtë ju kërkoj të intensifikoni
përpjekjet për të nxitur qeveritë të rrisin pavarësinë e Institucioneve Supreme të
Auditimit dhe të synojnë përfshirjen e tyre në monitorimin e zbatimeve dhe
qëllimeve në nivele kombëtare, rajonale dhe globale".
Këtë mesazh të Sekretarit të Përgjithshëm të INTOSAI-t, KLSH është përpjekur ta
përkthejë në implementimin e plotë të reformave institucionale në institucionin
tonë. Këto reforma kanë synuar:
Modernizimin e institucionit në përputhje me standardet ndërkombëtare
të auditimit;
Ndërmarrja e politikave efektive për promovimin e një kulture etike dhe
me integritet në institucionin e KLSH-së;
Implementimin e një strategjie të re komunikimi, duke vendosur në themel
të saj transparencën dhe llogaridhënien;
Menaxhimin efektiv dhe efiçient të burimeve njerëzore të KLSH;
Forcimin e kapaciteteve institucionale.
Treguesi më i saktë mendoj unë është dobishmëria e një institucioni, pra sa
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
54 Botime 2017
lekë janë zbuluar për çdo lek të shpenzuar.
Një aspekt tjetër i punës dhe kontributit të KLSH-së në këta 4 vitet e fundit
është forca rekomanduese e KLSH-së. Në datën 14 Tetor 2014 para komisionit
të ekonomisë dhe të financave:
1-Ngritja e një Këshillimi të Pavarur Fiskal duke e konsideruar si detyrë
imperative të kohës;
2-Shqyrtimi i ndryshimeve të parashikuara në strategjinë për menaxhimin e
Financave Publike 2014-2020 të ligjit: ”Për menaxhimin e sistemit buxhetor në
Republikën e Shqipërisë” dhe miratimin e tij në Kuvendin e Shqipërisë me një
shumicë të cilësuar parlamentare;
3-Për sigurimin e një menaxhimi efektiv të financave publike;
4-Rekomandimi që gjetjet, përfundimet, vërejtjet dhe diagnostikimet e KLSH-së
të merren në konsideratë dhe të përfshihen në planin e veprimit dhe në
strategjinë për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020;
5-Rekomandimet për menaxhimin e borxhit publik duke ndërtuar një Manual të
Borxhit Publik;
6-Rekomandim për përdorimin e të ardhurave që vijnë nga privatizimet me
qëllim uljen e borxhit publik dhe konkretisht, citoj librin:” Në ligjin nr 9936 datë
26.06.2008, “Për menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e Shqipërisë”-
të përcaktohet që të ardhurat nga privatizimet duhet të përdoren, së pari dhe
kryesisht për të ulur borxhin publik, ku 50% të jetë kufiri i poshtëm, pjesa tjetër
30% të përdoret për financimin e investimeve kapitale si dhe 20% për
dëmshpërblimin e ish të përndjekurve politik”. Shembujt në libër janë të
shumtë, por le të sjellim në vëmendje njërin prej tyre që elaborohet gjerësisht
në libër dhe që tregon seriozitetin dhe preokupimin e KLSH-s dhe drejtuesit të
saj zotit Leskaj. Kujdesi për menaxhimin e borxhit publik me qëllim që ai mos të
kalojë nivelin e 60% të Prodhimit të Përgjithshëm Bruto (PPB). Nisur nga kqyrja
e realitetit, KLSH dhe zoti Leskaj në drejtimin e tij, si edhe vihet në pah në faqet
e librit, kanë rekomanduar ndryshime në sjelljen institucionale, përmirësime të
nevojshme në legjislacion, në mirëmenaxhimin e buxhetit të shtetit dhe fondeve
publike.
Melina Kabo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 55
Për këtë problematik kaq të mprehtë edhe në ditët e sotme, në libër gjejmë të
pasqyruara praktika dhe rekomandime:
mbi monitorimin e buxhetit të shtetit;
mbi zbatimin e vendimeve gjyqësore;
mbi administrimin e të ardhurave buxhetore nga organet tatimore;
mbi administrimin e të ardhurave buxhetore nga organet doganore;
mbi zbatimin e buxhetit të pushtetit vendor;
mbi zbatimin e buxhetit të sigurimeve shoqërore;
mbi zbatimin e buxhetit të sigurimeve shëndetësore;
vlerësimi i situatës së menaxhimit financiar e kontrollit dhe auditimit të
brendshëm;
kontrolli mbi tregun informal të punës.
Si edhe vë në pah në mënyrë të dukshme në faqet e librit të tij Dr. Bujar Leskaj,
qëllimi është çka ishte nënvizuar në Kongresin e XXI të INTOSAI-t “Auditimi
kombëtar të vihet në shërbim të qeverisjes kombëtare, për përmirësimin e
menaxhimit të financave publike të vendit.”
Në libër gjen të shprehur në mënyra analitike se si institucioni KLSH-së mat
performancën e vet, e gjithë kjo raportohet në komisionet e Kuvendit të
Shqipërisë, duke treguar se KLSH është një institucion i hapur dhe i
mirëmenaxhuar. Autori Zoti Bujar Leskaj ka bërë prezent se parimet mbi të cilat
është i ndërtuar kjo matje e performancës së KLSH-së; janë ata që u identifikuan
edhe një herë në një dinamikë përmirësuese në kongresin e XXI të INTOSAI-t në
Pekin zhvilluar në Tetor të vitit 2013. E citoj sipas librit,…”Matja e performancës
së një SAI siguron një bazë objektive për të treguar lidhjet e tij të vazhdueshme
me Parlamentin qytetarët dhe veprimtarinë e tyre.” SAI vë në dukje autori, “nuk
harton politika, por auditon zbatimin e tyre.”
Një tjetër ndryshim në jetën e KLSH-së në këta vite dhe që gjen një vend të gjerë
dhe një shtjellim shterues është hartimi dhe miratimi i një Ligji të ri organik për
KLSH, në përputhje të plotë me standardet e INTOSAI-t. Autori shpjegon se si
hartimi tij hap pas hapi u bë gjithashtu edhe fal bashkëpunimit dhe shkëmbimit
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
56 Botime 2017
të ideve e opinioneve me ekspertë, akademikë dhe specialistë të fushës. Në
thelbin e tij ky ligj kërkon dhe ndihmon që KLSH-së të mos i fshihet informacioni,
çka bie ndesh me parimet ndërkombëtare.
Drejtuesi më i lartë i KLSH-së, njëherësh autori i këtij libri ka sjell në faqet e tij
punën dhe përpjekjet për arritjen e suksesit të hartimit dhe miratimit të ligjit
organik të KLSH i cili solli një kornizë rregullative plotësisht në përputhje me
parimet dhe standardet më të mira. Në krahasim me ligjin e mëparshëm nr.
8270 dt 23.12.1997, sjell këta ndryshime kryesore:
Jo kontroll por auditim;
Referim të standardeve ndëkombëtare të auditimit;
Forcim të pavarësisë financiare të KLSH-së;
Zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të kompetencave;
Auditimi i përdoruesve të fondeve publike të ofruara nga BE-ja dhe
organizatave të tjera ndërkombëtare;
Dispozita të veçanta për llojet e auditimit;
Riformulim i të drejtave të KLSH-së;
Raporti mbi auditin e brendshëm;
Konsultimi me KLSH në vendimmarrje;
Pavarësia në lidhje me përcaktimin e planit të veprimtarisë;
Largimi dhe shkarkimi nga detyra e kryetarit të KLSH-së bazuar në parime
ndërkombëtare;
E drejta e disponimit të dokumenteve dhe informacionit;
Të drejtat e subjektit të audituar;
Njoftimi dhe publikimi i raporteve të auditimit;
Statusi i personelit;
Ekspertët e jashtëm;
Auditimi i Performances risi jo vetëm në ligj por edhe në praktikë;
Melina Kabo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 57
Këto projekte të cilat janë konsideruar si Mini Peer Review, pra rishikime mes
kolegësh, do të pasohen nga Peer Review të mirëfillta me një SAI partner nga
Europa.
1. “Kontrolli i Cilësisë në të ftohtë”, nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit;
2. “Realizimi i transparencës dhe komunikimit të KLSH -së me publikun dhe
qytetarët”, nga Lëvizja Evropiane, Shqipëri;
3. “Kontrolli i Procesit të rekrutimit të stafit të KLSH -së”, nga Instituti “G&G
Group”;
4. “Analiza e impaktit të shkrimeve të Audituesve të KLSH-së në shtypin e
shkruar”, nga botuesi i Gazetës “Ekonomia”.
Këto projekte kanë nxjerrë produkte konkrete, ku janë evidentuar përveç
arritjeve, dhe mangësitë e dobësitë e institucionit tone. Të gjitha rekomandimet
e dhëna nga këto organizata do të shikohen me prioritet, me qëllim
përmirësimin e punës në të ardhmen.
Sikurse e ka theksuar edhe sekretari i përgjithshëm i INTOSAI-it presidenti i
Gjykatës Austriake, Z. Mosset, “Pavarësia e një institucioni të Auditimit të
Jashtëm Publik nënkupton, ruajtjen e plotë të pavarësisë financiare, organizative
dhe veprueset tij si kushte “si ne qua non” të ekzistencës dhe dobishmërisë së
tyre për qytetarët”.
Ky ligj shënon shkëputjen përfundimtare të KLSH-së nga kontrollet e tipit
inspektim financiar, i mundëson institucionit dhënien e opinionit për pasqyrat
financiare të enteve të audituara dhe realizon profilizimin e tij si një institucion
modern evropian i auditimit suprem publik, i cili e bazon tërësisht aktivitetin e
tij në standardet e INTOSAI-t dhe moton e kësaj organizate “Experentia mutua
Omnibus prodest- Eksperienca e përbashkët u shërben të gjithëve”.
Ligji i ri e ka sjellë auditimin e jashtëm publik në një linjë me standardet
ndërkombëtare. Si audituese e re unë gjykoj, dhe besoj se ndaj të njëjtin
mendim edhe me të gjithë kolegët, se ligji i ri për KLSH është një nga arritjet më
të mëdha në legjislacionin shqiptar por njëherësh edhe një nga sukseset më të
mëdha të arritura nga institucioni KLSH-së nën drejtimin e zoti Bujar Leskaj.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
58 Botime 2017
Në libër kanë zënë vend të rëndësishëm me një trajtim të gjerë dhe kompetent
evidentimi strukturor dhe kapilar i standardeve të INTOSAI-t dhe puna
voluminoze shumëplanëshe për implementimin e tyre në veprimtarinë e KLSH-së,
më konkretisht:
Parimet themelore;
Standardet e përgjithshme;
Standardet e fushës së auditimit;
Standardet e raportimit;
Standardet e auditimit të performancës ISAI 3000 dhe 3100;
Standardet e Auditimit të Borxhit Publik ISSAI 5410-5440;
Në mënyrë integrale në libër si një punë selektive studimore dhe jo thjesht
informuese, pasqyrohen në një kapitull në linjë kronologjike të rreshtuara por
edhe me prurjet dhe ndryshimet e realizuara forumet më të larta të INTOSAI.
Dhe konkretisht:
- Kongresi Havanës (Kubë) viti 1953;
- Kongresi i Limas(Peru) viti 1977;
- Kongresi i Uashingtonit (ShBA) viti 1992;
- Kongresi i Seulit( Kore e Jugut) viti 2001;
- Kongresi i Mexikos (Meksikë) viti 2007;
- Kongresi i Johanesburgut (Afrika e jugut) viti 2010;
- Kongresi i Pekinit (Kinë) viti 2013. Parashtrimi në këtë mënyrë i arritjeve dhe
ndryshimeve që kanë realizuar këta forume në një periudhë 60 vjeçare, është
një pasuri e madhe teorike dhe aplikative, ndaj është edhe një përfitim për
cilindo auditues të ri apo me përvojë që të njihet me këtë material me kaq
vlerë. Përthithje e përvojës ndërkombëtare në mënyrë kaq konçize është një
ndihmë mjaft e vyer për cilindo nga ne. Po në këtë kapitull janë përfshirë
dokumentet themelore të INTOSAI-t si :
Deklarata e Limës;
Deklarata e Meksikos;
Melina Kabo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 59
Rezoluta A/66/2009 e Kombeve të Bashkuara.
Në mënyrë strukturore dhe problemore pasqyrohen në libër idetë dhe
orientimet e Kongresit të Pekinit, të cilët në praktikën e punës sonë të
përditshme janë më afër dhe më të domosdoshme që të njihen e përvetësohen
me qëllim zbatimin në punën tonë të përditshme si auditues. Më lejoni të
nënvizoj disa prej tyre që kanë zënë vend dukshëm në punimin e Zotit Leskaj:
1. Promovimi i Qeverisjes së mirë Kombëtare nga SAI-t;
2. Lidhja mes auditimit kombëtar me qeverisjen kombëtare;
3. Roli i rëndësishëm i auditimit kombëtar me përmirësimin e qeverisjes
kombëtare;
4. Ndërgjegjësimi dhe mbrojtja e demokracisë dhe shtetit të së drejtës;
5. Rritja e performancës së qeverisë;
6. Promovimi i një administrate të pastër dhe të ndershme;
7. Promovimi i përmirësimit të jetës së qytetarëve;
8. Sfidat që ndeshin SAI-t dhe përgjigjet e mundshme;
9. Kryerja e auditimeve me vizionin e auditimit kombëtar që shërben ndaj
qeverisjes kombëtare;
10. Vazhdimësia e përpjekjeve që SAI-t të jenë të pavarura;
11. Krijimi i një mjedisi profesional dhe kushteve për auditim financiar;
12. Forcimi i kapaciteteve të institucioneve të auditimit;
13. Komunikimi dhe bashkëpunimi me grupet e interesit;
14. Roli i INTOSAI-t në promovimin e përmirësimit të Qeverisjes Kombëtare
dhe asaj globale.
Gjithashtu në këtë kuadër pasqyrohen në mënyrë të detajuar problematikat që
lidhen me temën e dytë të Kongresit të Pekinit që lidhen me një çështje
thelbësore: “Ruajtja e qëndrueshmërisë afatgjatë të Financave Publike”
Në libër pasqyrohen të artikuluar zë për zë edhe rekomandimet e këtij Kongresi
dhe konkretisht:
Të pranojmë përgjegjësinë e përbashkët;
Menaxhimi i riskut të përbashkët;
Ndërmarrja e veprimeve të përbashkëta;
Të flasim me një zë të përbashkët;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
60 Botime 2017
Festimi i 90 vjetorit të Institucionit të KLSH-së është pasqyruar në libër dhe
përmes materialeve në linjë kohore pasqyron lindjen dhe zhvillimin e këtij
institucioni në një gjurmim historik duke dhënë kështu një pasqyrim të qartë të
institucionalizimit shqiptar në një periudhë pothuaj një shekullore. Evidentohen
kontributet e qeverive në vite, mangësitë dhe arritjet. Është pra e pasqyruar një
pjesë e historisë së Shqipërisë.
Libri ka një strukturë shumë elokuente sepse pas secilit kapitull që paraqet një
materie të caktuar, pason si një intermexo një grup shkrimesh brenda dhe
jashtë vendit të autorit Dr. Bujar Leskaj që fokusojnë këto problem. Kështu çdo
lexues, specialist i fushës apo jo, punonjës në KLSH apo jo, do kuptoj në një
mënyrë më të thjeshtëzuar gjithçka që parashtrohet si një komunikim me
publikun e gjerë.
Në pjesën e fundit të librit gjejmë informacion të bollshëm për dy problematika.
Marrëdhëniet me ZKA e Kosovës dhe takimet e autorit, njëherësh Kryetari i
KLSH-së, zotit Bujar Leskaj me homologët e tij dhe personalitete të tjera të larta
si dhe prezencën e tij në shumë forume ndërkombëtare ku zoti Leskaj ka
përshëndetur apo ka referuar mbi tematika konkrete. Botimet brenda dhe
jashtë vendit, shpërfaqin personalitetin akademik dhe prej shtetari të autorit.
Kur përfundon së lexuari këtë libër ndjen një krenari dhe vetëbesim që je pjesë
e stafit të KLSH-së. Ndjen gjithashtu një përgjegjësi të lartë për detyrën që ke.
Është e njohur, por rasti e sjell që më duhet ta përsëris. Librat ndahen në dy
grupe. Ka libra që mbahen në raft dhe herë pas herë u drejtohesh. Ka libra që
mbahen mbi tavolinë dhe çdo ditë duhet t’u referohesh sepse atje gjen
konsulentin që të këshillon, gjen orientimin për punën dhe përball sfidave je i
përgatitur që të mos të gabosh. Me këtë botim autori ka shpalosur modelin e
personalitetit që ka ide, ndërton vizion, realizon objektivat dhe tregon se
gjithçka është e matshme kudo që punon! Brezi i ri i audituesve tek ju zoti Bujar
Leskaj gjejnë modelin, dhe kjo nuk është pak, ndaj këtë punimi në titull e quajta
“më shumë se një libër”! Ju faleminderit
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 61
SAI ÇEK DHE INTEGRIMI EVROPIAN I SHQIPËRISË
nga Bujar Leskaj - Kryetar i KLSH-së
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 02 gusht 2017
Këto ditë, Presidenti i Zyrës Kombëtare të Auditimit të Republikës së Çekisë, inxh. Miloslav Kala po viziton Shqipërinë dhe Kontrollin e Lartë të Shtetit. Inxh. Kala është një personalitet i spikatur i auditimit më të lartë publik evropian. Ai mban postin e Zv-Presidentit të Bordit Drejtues të EUROSAI-t, organizatës së institucioneve supreme të auditimit (SAI-ve) të Evropës, e cila përfshin në gjirin e saj 50 SAI evropiane. Për të, z. Bohuslav Sobotka, Kryeministër i Republikës Çeke (janar 2014-qershor 2017) shprehet “Fati i jetës time është ndërthurur me fatin e Miloslav Kalës në disa momente që kanë qenë të lidhura me interesat e përbashkëta të menaxhimit financiar publik, por edhe nga fakti se ndajmë të njëjtat vlera njerëzore për solidaritet dhe drejtësi. Miloslavin e njoh si një kryebashkiak të spikatur të Blanskos, një qytet ku ka ditur të menaxhojë problemet, por në të njëjtën kohë të ecë përpara. Kaluam një kohë të gjatë duke folur mbi projektet publike, shumicën e të cilave ia dolëm që t’i realizonim. Më i rëndësishmi ishte fillimi i ndërtimit të hekurudhës Express R43… Më vonë, Miloslav Kala u bë anëtar dhe Kryetar i Bordit Mbikëqyrës të Agjencisë Çeke të Konsolidimit, e cila ishte problematike për nga natyra si pasojë e privatizimeve të egra dhe socializmit në vitet 90-të të shekullit te kaluar. Për mua, si ministër i Financave i asaj kohe, ishte një lehtësim që kisha dikë të besueshëm dhe të aftë në Bordin Mbikëqyrës, opinionin e të cilit mund ta dëgjoja pa frikën se fshihej ndonjë interes tjetër. Kur Miloslav Kala vendosi të përfshihet në Institucionin Suprem të Auditimit, nuk më erdhi mirë për shkak se ishin të paktë ata deputetë që bëjnë politika të ndershme në interes të publikut. Megjithatë, ishte një kënaqësi e madhe për mua kur u zgjodh President i Zyrës Kombëtare të Auditimit të vendit tim”.
Zyra Kombëtare e Auditimit e Republikës Çeke, SAI çek është një institucion i pavarur i auditimit, me misionin për të shqyrtuar menaxhimin e të ardhurave
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
62 Botime 2017
dhe shpenzimeve publike të Shtetit. Ajo përfaqëson një nga SAI-t më të zhvilluara të Evropës.
Si institucion është themeluar që në vitin 1761, në kohën e monarkisë Austro-Hungareze. SAI çek ndërthur kështu vlerat e një tradite dhe përvoje të madhe të trashëguar, me teknikat moderne të auditimit suprem publik, të bazuar në standardet e përditësuara ndërkombëtare të fushës, ISSAI-t.
Detyra e SAI-t është të ofrojë informacion, mbikëqyrje dhe këshillim për hartuesit dhe zbatuesit e politikave kombëtare, në mënyrë që ata të dinë sa me sukses janë zbatuar politikat e tyre dhe me çfarë çmimi, sa efektive kanë qenë dhe cilat ndikime ekonomike dhe të tjera këto politika kanë patur. Zyra Kombëtare e Auditimit i paraqet Dhomës së Deputetëve të Parlamentit të Republikës Çeke, Senatit të Parlamentit të Republikës Çeke, ekspertëve dhe publikut të gjerë informacion të pavarur dhe të paanshëm, nëse burimet kombëtare janë përdorur në mënyrë efektive, ekonomike dhe efiçiente dhe nëse janë respektuar të gjitha rregullat dhe ligjet në përdorimin e këtyre burimeve. Qëllimi i Zyrës është të përgjigjet se në çfarë mase burimet publike kanë kontribuar në përmirësimet e dëshiruara nga programet qeveritare dhe të tërheqë vëmendjen tek dobësitë në sistemin e menaxhimit te financave publike dhe në rrugët për përmirësimin e këtij sistemi. Zyra Kombëtare e Auditimit e realizon kryesisht misionin e saj nëpërmjet auditimeve, publikimeve dhe aktiviteteve të tjera, përmes të cilave ajo kontribuon në sferën publike. Që nga themelimi i saj si strukturë aktuale moderne në vitin 1993, Zyra ka kryer më shumë se 900 auditime dhe ka shqyrtuar çdo vit mesatarisht një buxhet prej 230 miliardë korona çeke, duke realizuar kursime të rëndësishme të parasë publike për ekonominë çeke.
SAI çek është një institucion profesional dhe i respektuar jo vetëm në gjirin e shoqërisë çeke, me një nga nivelet më të larta të perceptimit të besueshmërisë tek publiku dhe qytetari çek, por edhe në komunitetin e auditimit suprem publik evropian dhe më gjerë. Në planin e bashkëpunimit rajonal, vlen të theksohet kontributi i Zyrës si SAI në Grupin e Vishegradit, i themeluar në vitin 1991 nga kryetarët e shteteve dhe te qeverive të Polonisë, Hungarisë dhe Republikës Çeke dhe Sllovake. Forumi i "Vishegradit 4 + 2" me ndihmesën dhe mbështetjen e SAI-ve të Austrisë dhe Sllovenisë është një eksperiencë shumë e mirë bashkëpunimi dypalësh dhe shumëpalësh ndërmjet SAI-ve, si dhe i shkëmbimit profesional të përvojave audituese. Zyra Kombëtare e Auditimit e Çekisë ka mësuar shumë nga ky bashkëpunim multidimensional, por edhe ka kontribuar shumë.
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 63
Puna e SAI-t çek me auditimet paralele me Gjykatën e Llogarive të Gjermanisë për përmirësimin e qasjes së auditimit në prokurimet publike dhe parandalimin e korrupsionit është me shumë vlera jo vetëm për këto dy SAI të zhvilluara, por edhe për mbarë komunitetin evropian të auditimit dhe ne si KLSH. Ne kemi një marrëveshje bashkëpunimi me SAI-n çek, të nënshkruar në vitin 2016 dhe duam që këtë eksperiencë ta ndajmë me audituesit tanë dhe të përfitojmë prej saj, për të realizuar auditime më cilësore në prokurimet publike shqiptare.
Sot inxhinier Kala takohet me Presidentin e Republikës, z. Ilir Meta. Të dy popujt tanë i lidh një miqësi e vjetër dhe tradicionale. Gjatë kohës së komunizmit, ndër produktet më të vlerësuara që regjimi ofroi nga jashtë ne Shqipëri ishin kamionët çekë Tatra. Shqiptarët shpreheshin në atë kohë "të jesh i fortë dhe rezistent si një kamion Tatra!". Qytetarët e vendit tonë e kanë vlerësuar dhe pëlqyer shumë ndër dekada kryeveprën e shkrimtarit të njohur çek Jaroslav Hashek “Ushtari i mirë Shvejk”. Nën regjimin komunist, ky roman i famshëm solli gëzim dhe humor në jetën e tyre. Edhe sot e kësaj dite batutat më të njohura të veprës janë të pranishme në komunikimin e përditshëm të shqiptarëve.
Në kohët e vështira të diktaturës komuniste, intelektualët dhe studentët shqiptarë lexonin vepra të panteonit të letërsisë botërore, mes tyre veprat e shkrimtarit të madh çek Franc Kafka, si "Procesi", "Gjyqi", “Metamorfoza", etj,, si dhe i komentonin dhe flisnin për këto vepra dhe mesazhet e tyre me pasion dhe shpresë se situata mund të ndryshonte në Shqipëri.
Më vonë shpresat u shtuan dhe ne të gjithë e kemi admiruar Revolucionin e Kadifenjtë të politikanit, dramaturgut të famshëm dhe aktivistit të njohur të të drejtave të njeriut, Presidentit çek Vaclav Havel, i cili i dha fund komunizmit në Çekosllovaki në vitin 1989. Si shumëkush në botë, ne e konsiderojmë atë si një nga intelektualët më me ndikim të Shekullit të Njëzetë, për kontributin e tij të spikatur në aktivizmin civil dhe demokracinë e drejtpërdrejtë.
Sot, qytetarët çekë vijnë për të vizituar malet tona dhe shijuar përvojën e turizmit aventuror, por edhe për turizmin e rërës dhe detit në rivierën shqiptare. Marrëdhëniet tona tregtare, edhe pse në nivel modest, po vijnë duke u zgjeruar.
Në këtë këndvështrim, edhe rritja e bashkëpunimit dypalësh mes SAI-t çek dhe KLSH kontribuon në marrëdhëniet mes dy popujve dhe vendeve tona, por edhe në përshpejtimin e integrimit të Shqipërisë në BE. Vizita e Presidentit të Zyrës
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
64 Botime 2017
Kombëtare të Auditimit të Çekisë, inxh. Miroslav Kala në Shqipëri është një shenjë e qartë e rritjes së këtij bashkëpunimi.
Më 24 maj 2017, delegatët në Kongresin e X-te te EUROSAI-t në Stamboll, Turqi, zgjodhën Zyrën Kombëtare të Auditimit të Republikës Çeke për të ushtruar presidencën EUROSAI-t në periudhën 2020-2023, si SAI organizator i Kongresit të XI-të të EUROSAI-t në vitin 2020.
Në këtë mënyrë, SAI çek, mbi bazën e traditave, por edhe përgatitjes së shkëlqyer të audituesve të tij në fushat e Auditimit Financiar, të Përputhshmërisë dhe të Performancës, paraqet një strukturë të mirëprojektuar drejt së ardhmes. Bashkëpunimi i audituesve shqiptarë me audituesit supremë publikë çekë do të jetë me një vlerë të jashtëzakonshme për ne, për të rritur kapacitetet tona audituese dhe për të marrë pjesë në projekte të përbashkëta, në auditime paralele dhe të integruara.
Në cilësinë e koordinatorit të Qëllimit Strategjik Nr. 1 “Bashkëpunimi Profesional” të Planit Strategjik 2017-2023 të EUROSAI-t, SAI çek na ftoi të bëheshim si KLSH pjesë e grupit përkatës të punës dhe aktiviteteve të tij, ftesë të cilën e pranuam me kënaqësi dhe u përgjigjëm menjëherë.
Duke përcjellë nismën e kolegëve çekë për një portal të posaçëm të EUROSAI-t në anglisht, të krijuar dhe mbajtur prej tyre, për të lehtësuar komunikimin dhe bashkëpunimin mes SAI-ve evropiane, sidomos idetë dhe projektet për auditime të përbashkëta, edhe ne jemi duke vendosur informacionin elektronik për auditimet tona sipas formatit të ofruar. Shikojmë po ashtu me shumë interes pjesëmarrjen e audituesve tanë në Seminarin ndërkombëtar për shkëmbimin e përvojës në kryerjen e auditimeve bashkëpunuese, që Zyra Kombëtare e Auditimit e Çekisë organizon nën kujdesin e EUROSAI-t, në Pragë më datat 13-15 nëntor 2017.
Jam i sigurt se nën kujdesin dhe mbështetjen e Presidentit Kala do të ketë edhe shumë bashkëpunime dhe shkëmbime eksperience dypalëshe mes audituesve çekë dhe shqiptarë. Për ne si KLSH përfitimi do të jetë i menjëhershëm dhe i madh, në rrugën e integrimit të auditimit më të lartë publik shqiptar, por edhe të mbarë Shtetit dhe shoqërisë sonë, në familjen e madhe evropiane.
Meald Habazaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 65
VIZIONE PËR AUDITIMIN E TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT (IT) NGA KLSH
nga Meald Habazaj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 02 gusht 2017
Pamje të reja që na hapen nga Kongresi i X-të i EUROSAI-t
Rëndësia e Kongresit X të EUROSAI-t
KLSH mori pjesë në Kongresin e X-të të EUROSAI-t, në datat 22-25 Maj 2017, i
cili u zhvillua në Stamboll të Turqisë me moton “Zbatimi i ISSAI-ve: Sfida dhe
zgjidhje për zhvillim të mëtejshëm”. Përfaqësuesit e KLSH, në përbërje të
delegacionit shqiptar, kryesuar nga vetë Kryetari i KLSH, z. Bujar Leskaj, ishin z.
Alush Zaçe, z. Bajram Lamaj, (drejtorë departamentesh auditimi), si dhe
audituesit z. Alfons Gabili, z. Hektor Kosova e z. Meald Habazaj. Morën pjesë në
prezantime dhe seminare, diskutuan për ide e shkëmbyen mendime, morën
përvojën e nevojshme për ta aplikuar në sektorët përkatës në vendin tonë, hap
pas hapi dhe sipas hierarkisë së organigramës institucionale.
Vizioni për auditimin e Teknologjisë së Informacionit (IT)
Konkluzionet dhe rekomandimet që dolën nga Kongresi X-të, i EUROSAI-t çelën
vizione të qarta edhe për çështjet e rëndësishme dhe delikate të auditimit të IT-
së. Për çdo sektor të jetës dhe veprimtarisë ekonomike - financiare, auditimi i
IT-së përbën një sfidë për ne dhe kjo sfidë e guximshme është në plotësim të
vizionit koherent për KLSH, mbi bazën e eksperiencave më të mira të vendeve të
BE-së dhe respektimit rigoroz të standardeve ndërkombëtare të kontrollit
INTOSAI. (INTOSAI është organizata ndërkombëtare e institucioneve supreme të
auditimit, struktura e dytë më e madhe në botë, pas OKB-së). Ky hap përpara
është i mirëmenduar dhe shpreh qëndrimin e vendosur të drejtuesit dhe stafit
të KLSH-së, në thellim të realizimit të misionit të saj, në luftën kundër
korrupsionit dhe abuzimeve në administrimin e pronës publike. Është dukshëm
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
66 Botime 2017
një përmirësim i metodologjisë së kontrollit. E rëndësishme të theksojmë është
fakti, se nëpërmjet kësaj sfide ne punojmë në ekip, duke kthyer vëmendjen tek
auditi i performancës, krahas rritjes së efiçiencës së auditit financiar, një
sinergjizim i politikave dhe veprimeve me strukturat e tjera shtetërore të së
njëjtës fushë. Ç’ka është më thelbësorja në fushën e ngushtë që mbulojmë, vlen
të ravijëzojmë përqendrimin e vëmendjes në punën tonë të përditshme, duke
ruajtur pavarësinë e KLSH si organi më i lartë i kontrollit ekonomiko-financiar,
duke vënë piketa të forta për realizimet online në sistemin e menaxhimit të
informacionit, në mbajtjen dhe përditësimin e të dhënave me rregullat,
manualet dhe udhëzimet përkatëse, mbështetur në konventat ndërkombëtare
dhe ligjet e shtetit. Pikërisht në këtë kuadër, fokusi i veprimtarisë sonë, me
risinë e auditimit të IT së, rrok zhvillimin e burimeve njerëzore të KLSH në nivelin
e parametrave të kërkuar nga INTOSAI, në përputhje me sfidat integruese të
vendit, si dhe përmirësimi i transparencës në marrëdhëniet me publikun,
nëpërmjet një partneriteti të gjerë me median dhe me organizatat jo-
fitimprurëse të interesuara për luftën kundër korrupsionit. Auditimi i IT- së i
përket sfidave dinamike dhe sprovave efiçente, duke siguruar cilësinë më të
lartë të auditimit elektronik për zgjidhjet përkatëse, në funksion të shërbimit të
shpejtë, të zhdërvjellët e cilësor, duke respektuar ekonominë e kohës, sipas
"Standardeve Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI-t)".
Ndërkohë trinia me: 1. Publikimet, që përfshin seritë e revistave shkencore,
botime, KLSH në media, raporte monitorimi, buletinet e auditimeve, publikimin
e gjetjeve të auditimit, raportet mbi buxhetin e shtetit, 2. Bashkëpunimet me
institucione të tjerë, institucione publike e shoqërinë civile, si dhe 3. Njoftimet,
përbërë nga lidhje, jeta sociale, analiza, fjalime e përshëndetje, foto galeri,
trajnime, konferenca shkencore, etj., si plotësim i duhur dhe harmonik i
performancës institucionale, përbëjnë një vlerë të shtuar në rritje të korrektesës
dhe forcës ligjore të shtetit demokratik. KLSH si, organi më i lartë i auditimit
ekonomik dhe financiar shtetëror synon ndërkombëtarizimin institucional
nëpërmjet shkëmbimit të eksperiencave të mira, në dobi të shërbestarisë
qytetare. Veçojmë veprimtaritë promovuese të efikasitetit, përgjegjshmërisë,
efektivitetetit, transparencës dhe përdorimin e burimeve publike me efikasitet
dhe efektivitet për të mirën e qytetarëve, për përmirësimin e qeverisjes
kombëtare e vendore dhe “standardbërës” për hierarkinë si kompetent të
auditimit të jashtëm dhe për paketën e rregullave të auditimit të brendshëm
Meald Habazaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 67
kombëtar e vendor, sipas përvojës së përparuar europiane e botërore dhe
ligjeve të shtetit shqiptar. Pavarësia, integriteti, profesionalizmi, besueshmëria,
përfshirja, bashkëpunimi dhe inovacioni e bëjnë sektorin tonë delikat pjesë
aktive dhe dinamike të skuadrës, sipas ndarjes së detyrave funksionale në KLSH.
Sfidat dhe zgjidhjet e përgjithshme
Ne jemi të verbrit dhe Auditimi IT është elefanti ynë. Meqë askush nuk e ka
pasur vizionin për të parë të gjithë kafshën, gjithkush kanë rrëmbyer një copë
nga pjesa apo nga një pjesë tjetër dhe “janë rrethuar nga mosdija e plotë” për
pjesën tjetër. Sigurisht që nuk marrim një elefant duke shtuar pjesët e tij. Një
elefant është më shumë se kaq. Megjithatë, për ta kuptuar të gjithë ne
gjithashtu duhet të kuptojmë pjesët.
Piketimi i autitimit të IT në KLSH
Ndarja e njohurive dhe eksperiencës, sidomos përvetësimi i traditës nga
institucionet homologe të vendeve të përparuara është shumë e dobishme për
të vendosur piketat e auditimit të IT-së dhe për ta shtruar rrugën tonë qartë e
saktë, në përputhje me nevojat që kemi, në përshtatje me standardet, duke
qenë më të shkathët e reaktivë në specifikat e veçoritë e punës sonë. Për
përmirësimin e mëtejshëm të gjendjes në auditimin elektronik të administratës
publike, e quajmë si zgjidhje frymëzuese komunikimin e suksesshëm me palët e
interesit, pa kompromentuar pavarësinë e SAI-t (Institucioni Suprem i
Auditimit), në interes të auditimit të jashtëm të qeverisë. Struktura kombëtare
institucionale e SAI-t në Shqipëri realizohet nga KLSH, anëtare e INTOSAI-t, qysh
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
68 Botime 2017
nga viti 1984, sigurisht dhe si anëtare e EUROSAI-t (Institucionet Supreme
Europiane të Auditimit). Duke marrë parasysh sfidat që lidhen me auditimin e
IT-së (të tilla si integrimi i tyre në auditimin e performancës, arritja e inovacionit
të të dhënave, analiza e riskut, qasja në mësimdhënie dhe zhvillimi i bazës së
njohurive të SAI-ve), EUROSAI, si një nga shtatë grupet rajonalë të organizatës
botërore të linjës (INTOSAI-t), është autoriteti më i lartë auditues i kontinentit,
ku përfshihet dhe Shqipëria, jep për KLSH porosi e udhëzime të vlefshme në
përmirësimin e strategjisë audituese të KLSH në sektorin e teknologjisë së
informacionit. Ndër rekomandimet kryesore të linjës në KLSH, veçojmë:
- Ndarjen dhe ndjekjen e praktikave të mira të auditimit të IT-së dhe të
performancës;
- Identifikimin e të gjitha pengesave që zvogëlojnë mundësinë e kryerjes së
auditimeve të IT-së;
- Përfshirjen e auditimit të IT-së në Strategjinë e SAI-t;
- Mbajtjen e një përshkrimi të përditësuar të fushës së IT-së të të gjithë të
audituarve dhe të bazës së të dhënave të portofolit të ndërtimit të të gjitha
projekteve të rëndësishme të qeverisjes elektronike (e-Government);
- Sigurimin e programeve të trajnimit në stafin e auditimit të IT-së.
Kështu ne përpunojmë, paraqesim dhe përditësojmë një kornizë të
qëndrueshme tekniko-ligjore, që aplikimi i standardeve të çojë në një
përmbajtje cilësore në fushën e auditimit elektronik të performancës, sipas
motos “Experienta Mutua Omnibus Prodest” (Nga eksperienca e përbashkët,
përfitojnë të gjithë).
Bajram Lamaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 69
RREZIQET DHE SHANSET PËR ANGAZHIMIN QYTETAR NË KLSH
nga Bajram Lamaj - Drejtor Departamenti, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 4 gusht 2017
Qeverisja e mirë në një vend demokratik është parakusht i zhvillimeve
demokratike, por kjo kushtëzohet se sa i vlen shoqërisë kjo qeverisje në rritjen e
të mirave materiale, por dhe në plotësimin e nevojave që ka publiku për
shërbime publike. Kontrolli i Lartë i Shtetit si institucion suprem i auditimit të
jashtëm publik, është i vetëdijshëm se burimet publike janë gjithnjë nën
presionin e qytetarëve, të cilët kërkojnë të dinë vazhdimisht, se si qeverisja
publike mund të projektohet në mënyrën më ekonomike dhe efikase dhe çfarë
kontributesh jep vetë KLSH, si institucion roje i përdorimit të parasë publike dhe
raportues në Parlament dhe me transparencë publike. Jemi të ndërgjegjshëm se
KLSH duke u mbështetur në punën audituese, ka dhënë dhe jep rekomandime
për një qeverisje publike më ekonomike dhe efikase, duke kontribuar kështu në
procesin e reformës së qeverisjes. Të gjitha institucionet e auditimit jashtëm
publik në vendet e tjera, krijojnë qasjet e tyre efektive, ku dhe KLSH ka qasjen e
tij ndaj një qeverisje publike më të mirë, pra nuk i referohet vetëm auditimit
dhe se thjesht një identifikim retrospektiv të mangësive dhe të metave, nuk
është i mjaftueshëm për të arritur vlerën më të mire për para dhe të
perceptohet si një element efikas i kontrollit.
Vetë INTOSAI, si organizmi më i lartë i auditimit të jashtëm, ka patur në
vëmendje rritjen e përvetësimeve të vlerës së SAI-ve, nga qeverisjet e vendeve
përkatëse, duke i paraqitur rezultatet me transparencë dhe të dukshme,
kryesisht për publikun e shoqërinë civile.
KLSH ka marrë disa nisma dhe angazhime këshillimore kryesisht në
marrëdhëniet me njësitë e vetëqeverisjes vendore, ALUIZNI, ZVRPP, etj., kjo jo
vetëm me këshillime direkte por ka ofruar dhe rekomandime specifike për
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
70 Botime 2017
subjektet e audituara, por dhe për vendimarrëit në lidhje me zbatimin praktik të
rekomandimeve të KLSH. Të gjithë e dimë dhe jemi të bindur se përfituesit dhe
marrësit më të rëndësishëm të raporteve të auditimit dhe rekomandimet, ashtu
siç janë dhe organet kompetentet politike dhe kontribuojnë në kontrollin efektiv
përmes një debati publik. Këshillimi në lidhje me rrugët dhe përpjekjet për
zbatimin dhe aplikimin e rekomandimeve në mënyrë efektive, nuk duhet të
kufizohet vetëm në prezantimin një herë të rekomandimeve ndaj subjektit të
audituar, ose dorëzimit një herë të raportit të auditimit të organit kompetent
legjislativ apo ekzekutiv, por që për një efekt maksimal, kërkohet një mirë
orientim të bazuar në gjetjet dhe rekomandimet e auditimit. Këshillat e dhëna
nga KLSH, krijojnë vlerën e shtuar që rrit dobinë e auditimeve individuale dhe
përforcon impaktin e auditimit të jashtëm të qeverisë në një bazë të
qëndrueshme.
Përveç anëve pozitive, vetë KLSH është e vetëdijshme se një qasje e zgjeruar
këshilluese përfshin dhe rreziqet që duhet të adresohen në mënyrë specifike për
tu menaxhuar. Këto përfshijnë një dëmtim të mundshëm të pavarësisë apo
paanësisë, ose perceptimin e ndërhyrjes me politikën. Sigurisht që qasje
këshilluese rrit vlerën dhe përfitimet e auditimeve dhe e bën efektivitetin e tyre
më të dukshëm, pasi një debat i gjerë kontribuon në gatishmërinë për të
zbatuar rekomandimet e auditimit dhe në këtë mënyrë forcon besimin e
qytetarëve tek organi suprem i auditimit. Kundrejt këtij sfondi, duhet të
kujtojmë një numër faktorësh dhe kërkesash paraprake, me qëllim që të
plotësohet një auditim efikas dhe një qaje këshilluese, ku të shpalosen efektet e
tyre të plota në lidhje me qeverisjen më të mire.
Aktiviteti këshillues me subjektet por dhe me qytetarët, është një komponent i
rëndësishëm i punës së KLSH, si dhe ndihmon në mënyrë të konsiderueshme
për të rritur vlerën dhe përfitimet e KLSH, ashtu siç është parashikuar në ISSAI
1260 “Komunikimi me personat që qeverisin”. Në këshillimet që kryhen duhet
që KLSH të shmangë rreziqet si p.sh; humbja e mundshme e pavarësisë,
paanshmërisë apo perceptimit të ndërhyrjes në bërjen e politikave.
Një ndër rrugët efikase të angazhimit qytetar, është dhe rritja e besimit ndaj
Kontrollit të Lartë të Shtetit, e shprehur dhe me rritjen e kontakteve me
qytetarët, të cilët paraqesin shqetësimet e tyre, ku nga ana e institucionit
vlerësohen dhe në të shumtën e rasteve janë trajtuar si indicie për auditimin,
Bajram Lamaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 71
ose kanë ndikuar direkt në vlerësimin e riskut, ku problemet e ngritura nga
qytetarët apo shoqëria civile, kanë rritur vlerësimin e nivelit të riskut të
auditimit.
Shqetësimet e qytetarëve përveç kontributit pozitiv që japin KLSH, ato
paraqesin dhe rrezik për ndryshimin e objektit të punës së KLSH, sipas ligjit
organik dhe standardeve kombëtare e ndërkombëtare të auditimit, për të mos
rënë në rutinën e marrëdhënies me qytetarët dhe harruar detyrë kryesore të
auditimit të përdorimit të fondeve publike e raportimit në Parlament e
qytetarëve.
Qytetarët që i drejtohen KLSH, kryesisht ngrenë problem të pronave, të
regjistrimit të tyre në ZVRPP, Aluizni, etj., të cilët priten nga një strukture me
jurist të cilët marrin kontakte dhe pas vlerësimit të ankesës , bëjnë adresimin e
problemit në institucionet kompetente dhe ndjekin zbatimin e tyre deri në
zgjidhjen e plotë. Besimi i lartë i qytetarëve, jo vetëm nga kjo marrëdhënie, por
dhe nga transparenca që ka bërë institucioni i KLSH këto 5 vitet e fundit, duke
bërë publike të gjitha rezultatet e auditimit dhe qenë një institucion i hapur për
informim publik.
Siç e trajtuam më lartë, marrëdhënia me qytetarët është një qasje e re e KLSH
në këto pesë vitet e fundit, por ajo vlerësohet si një marrëdhënie shumë e
rëndësishme dhe një shans i qytetarëve për të kontribuar në mirëqeverisje,
nëpërmjet auditimit të jashtëm publik, si një auditim i pavarur dhe i paanshëm.
Kjo vjen si angazhim i mirë i KLSH-së me qytetarët, në rritjen e vlerës së shtuar
për një qeverisje të mirë dhe rritjen e efikasitetit të punës audituese të fondeve
publike dhe përfshirjen e qytetarëve në luftën kundër korrupsionit e
parandalimin e shpërdorimeve të fondeve publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
72 Botime 2017
Alfred Zylfi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 73
KLSH NË AUDITIMIN E PERFORMANCËS BASHKËPUNON ME EKSPERTË TË
BANKËN BOTËRORE DHE GAO-s AMERIKANE
nga Alfred Zylfi - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 04 gusht 2017
Në vizionin e tij zoti Bujar Leskaj si Kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit në këto vite
të drejtimit të këtij institucioni, një nga disa objektivat më të rëndësishme në
punën drejtuese të tij ka patur, ndërtimin e urave të bashkëpunimit me SAI-t
partnere, nëpërmjet përpjekjeve të vazhdueshme në shkëmbimin e eksperiencave,
zhvillimit të trajnimeve, realizimit të projekteve të përbashkëta me qëllim
përmirësimin e kapaciteteve dhe rritjen profesionale të audituesit, gjithashtu dhe
në analizimin e punën audituese në krahasim me praktikat e vendeve të tjera,
objektiv të cilin e ka realizuar dhe vazhdon ta thellojë më tej me bashkëpunime e
trajnime të stafit KLSH si brenda dhe jashtë vendit me SAI-t partnerë.
Gjatë vitit 2017 në këtë kuadër Audituesit e Performancës por edhe të tjerë
bashkëbiseduan dhe u trajnuan nga zoti Simeon A Sahaydachny, Eksperti Amerikan
i Bankës Botërore për projektin e prokurimeve publike, me temën “Përmirësimi i
monitorimit të përputhshmërisë dhe rritja e transparencës në prokurimin publik në
Shqipëri”, i cili ka për qëllim të mbështesë Qeverinë Shqiptare për të përmirësuar
dhe përforcuar më tej sistemin e monitorimit të përputhshmërisë me ligjin për
prokurimin publik, për të përmirësuar mekanizmat e shqyrtimit të ankesave, si
edhe të rrisë kapacitetet e KLSH për auditimin e kontratave të prokurimit publik në
Shqipëri. Ky bashkëbisedim u përqendrua me qëllim aksesimin e të dhënave të
prokurimit publik të menaxhuara nga APP nga institucionet e jashtme audituese ose
jo dhe konsistoi në;
(i) përmirësimin e monitorimit të performancës dhe përputhshmërisë;
(ii) përmirësimin e sistemit elektronik dhe sidomos arkivës elektronike.
Ky trajnim nga konsulenti i Bankës Botërore përkon dhe me auditimin e
performancës tashmë të përfunduar në APP mbi procedurat e prokurimit publik i
cili u përqendrua kryesisht ne procedurën “negocim pa shpallje paraprake të
njoftimit të kontratës” dhe përkon me rezultatet e tij të cilat janë konkretisht në
drejtim të:
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
74 Botime 2017
- Përcaktimit indikatorëve të performancës, hartimit të një manual të detajuar, i cili përfshin jo vetëm indikatorët, por edhe metodologjinë për mbledhjen dhe analizimin e tyre, dokument i cili mund të shërbejë si bazë për përzgjedhjen e indikatorëve më të përshtatshëm për sistemin e prokurimit.
- Modifikimit të sistemit të prokurimit elektronik për të mundësuar mbledhjen dhe përpunimin e të dhënave;
- Hartimit të rregullave për hetimin e procedurave të prokurimit nga institucionet e jashtme, me qëllim identifikimin e shkallës së transparencës në procedurat e prokurimit dhe aksesit të institucioneve të ndryshme, organizatave jo-fitimprurëse apo organizmave të tjerë në këto procedura për qëllime hetimi apo studimi dhe përgatitjen e rregullave të posaçme për këtë qëllim;
Qëllimi i këtij auditimi performance të realizuar nga KLSH mbi procedurat e
prokurimit publik e kryesisht të procedurës “negocim pa shpallje paraprake të
njoftimit të kontratës” realizoi apo dha ndihmesën e tij për ta kuptuar rëndësinë e
funksionit të prokurimit publik dhe rolin e tij në zhvillimin ekonomik dhe social të
vendit si një kontribut në anëtarësimin e vendit në Bashkimin Evropian në të
ardhmen. Gjithashtu ky auditim ka dhënë kontribut dhe në ndërmarrjen e një sërë
reformash në sistemin e prokurimit publik me qëllim që prokurimi publik të bëhet
më efikas dhe më transparent dhe në përputhje me kërkesat, udhëzimet themelore
të prokurimit dhe praktikat më të mira e BE-së.
Gjithashtu në këtë proces të forcimit të bashkëpunimit me SAI-t partnere, një
vlerësim për auditimin e performancës në KLSH paraqiti dhe zonja Janet ST.
Laurent, Drejtoreshë e Qendrës për Ekselencën në GAO-n amerikane e cila vizitoi
KLSH në kuadër të rritjes së bashkëpunimit të institucionit tonë me GAO-n
amerikane. Qëllimi i vizitës ishte identifikimi i nevojave për trajnim të audituesve, si
edhe prezantimi i eksperiencës audituese amerikane, ku rreth 80% e punës
audituese në GAO-n amerikane është auditim performancës, çka tregon edhe një
herë sa i rëndësishëm është ky auditim, i cili është vlerësuar aq shumë nga Kryetari
zoti. Bujar Leskaj që e ngriti dhe e institucionalizoi këtë auditim në Kontrollin e Lartë
të Shtetit, me synimin e përdorimit të burimeve financiare me ekonomicitet,
efiçiencë dhe efektivitet nga pushteti qendror e lokal, si dhe nxitjen e
përgjegjshmërisë në të gjithë sektorin publik, në përputhje me direktivat e praktikat
me të mira të BE-së dhe me standardet ndërkombëtare të INTOSAI-t, duke
kontribuar në mirë qeverisjen, nëpërmjet luftës kundër korrupsionit.
Vullnet Karafilaj, Redi Ametllari
Kontrolli i Lartë i Shtetit 75
LEKSIONI I PRESIDENTIT TË ZYRËS SË AUDITIMIT TË ÇEKISË, ING.MILOSLAV
KALA, PËR AUDITUESIT E KLSH-së
nga Vullnet Karafilaj, - Kryeauditues & Redi Ametllari - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 08 gusht 2017
Në sallën e akademisë së Shkencave, në kuadër të vizitës dy ditore që zhvilloi në
KLSH, në datën 2 gusht Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të Republikës
Çeke( SAO), Inxh. Miloslav Kala zhvilloi një leksion me audituesit e Kontrollit të
Lartë të Shtetit. Leksioni kishte si temë “E ardhmja e auditimit” dhe trajtoi raste
nga praktika të auditimeve të kryera nga Zyra Supreme e Auditimit të Çekisë,
bazuar në një metodologji inovative audituese.
“Sa efektiv është shteti”, ishte kjo pyetja që shtroi Inxh. Miloslav Kala në hyrje të
leksionit, të cilën e shoqëroi me një video sa groteske po aq të vërtetë mbi
burokracinë. “Efektiviteti i shtetit nuk matet me numrin e vulave apo numrin e
letrave”, theksoi President Kala duke vënë theksin tek auditimi si një matës i
saktë i efektivitetit të shtetit, por edhe si një zgjidhje për përmirësimin e
shërbimeve publike. Në funksion të dobishmërisë që sjell auditimi në
përmirësimin të efektivitetit të vetë shtetit, President Kala solli një rast nga
auditimet e kryera nga Zyra Supreme e Auditimit të Republikës Çeke. Në
auditimin e 8 projekteve specifike me vlerë 9 milionë euro, nga 2007-2017, që
kishin si qëllim përmirësimin e menaxhimit të administratës publike, u zbulua se
tetë projekte nuk kishin përmbushur objektivitet e tyre e për pasojë nuk kishin
kontribuar në rritjen e efiçiencës së administratës publike si dhe në reduktimin e
kostove administrative. Si rrjedhojë, këto fonde ishin shpenzuar në mënyrë jo
efecientë, me një kosto për buxhetin e shtetit prej 8.7 milionë eurosh.
Leksioni i President Kalës trajtoi edhe dilemën që haset shpesh në debatet
ekonomike dhe publike: “shtet i vogël apo shtet i madh”. Ai theksoi se midis dy
alternativave, një qytetar do të zgjedh “shtetin e vogël”, nga dëshira për sa më
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
76 Botime 2017
pak burokraci, sa më pak vula e letra në procedurat administrative. Por, a ndodh
realisht kështu? Në përgjigje të kësaj pyetjeje, Presidenti Kala u shpreh se
reduktimi i shërbimeve publike apo cedimi i tyre tek të tretët, e njohur në
gjuhën teknike si “outsourcing”, në fakt ka rezultuar në kosto më të mëdha për
shtetin.
Ofrimi i shërbimeve publike po merr një dimension të ri nga zhvillimi i
teknologjisë. E-governance, apo qeverisja elektronike është duke u forcuar dhe
shumë shërbime publike ofrohen përmes një kliku. Sipas Presidentit Kala,
burokracia po vanitet përmes dixhitalizimit dhe big-data-ve. Administrata
publike çeke ka mbledhur rreth 7.700 sisteme informacione. Në këto kushte,
Zyra Supreme e Auditimit të Çekisë shikon një potencial të madh në mbledhjen
e të dhënave nga administrata publike dhe ka krijuar një “hambar elektronik” të
të dhënave, ku analizohen dhe përpunohen të dhënat. Rezultate që merret nga
ato është krijimi i hartës së risqeve dhe bazuar në këtë hartë krijohet një
program auditimi efiçient. Konkretisht, SAO ka zhvilluar Modelin e Zbulimit të
Riskut të Inefiçiencës që ndihmon përmes analizës, p.sh. të mijëra prokurimeve
publike të zbulohen risqet e menaxhimit të burimeve shtetërore dhe
institucionet me peshën më të madhe të prokurimeve, duke veçuar sidomos ato
organe publike që shmangin konkurrimin dhe që kanë impakt të madh për
financat e vendit. Në këtë funksion, theksoi President Kala, Zyra Supreme e
Auditimit të Republikës Çeke ka ngritur edhe një strukture të re, Departamentin
e Analizimit të të Dhënave, e cila bën një trajtim e filtrim analitik të të dhënave.
Po cila është e ardhmja e auditimit në kushtet e-governance? Në shtjellimin e
kësaj pyetjeje, Presidenti Kala u prezantoi audituesve të KLSH-së ndryshimin
revolucionar në SAO, lindjen e një auditimi të ri: e-audit. Përfitimet që sjell ky
lloj auditimi, sipas Presidentit të SAO-s konsiston në atë se përpos lehtësimeve
që sjell në zbulimin e riskut dhe në përcaktimin e subjekteve dhe temave të
auditimit, lejon që të formulohen hipoteza të reja auditimi. Përpunimi i të
dhënave mundëson krijimin e një evidence statistikore e për rrjedhojë rrit
besueshmërinë e gjetjeve të auditimit si dhe impaktin për përmirësimin e
sektorit publik. Në rrafshin institucional, e-auditimi do të sjellë një përdorim me
efiçiencë të burimeve njerëzore dhe do të shkurtojë kostot në shpenzimet e
SAO-s.
Vullnet Karafilaj, Redi Ametllari
Kontrolli i Lartë i Shtetit 77
Më tej në leksionin e tij, President Kala trajtoi një çështje themelore duke e
shtruar pyetjen se “Si mund të identifikojmë një auditim të mirë? Cilat janë
karakteristikat e tij? Nocioni më pak teknik e më shumë konciz është se
“Auditimi është sinonim i objektivitetit, efektivitetit dhe çka e rëndësishme,
është një mjet për të përmirësuar shërbimet publike”, theksoi ai. Nocionin e
auditimit, Presidenti Kala e konkretizoi përmes një shembulli. Në Europë,
Republika Çeke është një vend që ka probleme me shpenzimet e asistencës
financiare të BE dhe bëhet fjalë për shumë ta mëdha. Mes viteve 2007-2013,
Republika Çeke i ka paguar 10.3 miliardë euro buxhetit të BE-së, dhe ka
përfituar 23 miliardë euro. Me fjalë të tjera, Bashkimi Europian e ka mbështetur
Republikën Çeke me më shumë se 12 miliardë euro. Por, si janë menaxhuar këtë
fonde. A i shërbyen qëllimit të tyre? Shkurt, a përmirësuan cilësinë e jetës së
qytetarëve çekë, veçanërisht në rritjen e punësimit. Përmes metodologjisë së
analizimit të të dhënave, auditimi i SAO- zbuloi se këto fonde nuk ishin
shpërndarë në zonat më problematike të Çekisë, ku papunësia ishte me e lartë.
Përmes një grafiku, rezultoi se kurba e papunësisë kishte një raport të zhdrejtë
me kurbën e shpenzimeve të fondeve të BE-së. Auditimi krijoi një hartë të re
mbi shpërndarjen e fondeve. Rekomandimet e këtij auditimit, të cilat u
implementuan nga qeveria, arritën që fondet e BE-së të përdoreshin me
efiçiencë, duke pasur një impakt të drejtpërdrejt në uljen e papunësisë.
Një tjetër shembull mbi efektivitetin e e-audit u pasqyrua përmes një rasti
studimor të kryer nga dy studentë Çekë ( Soudek dhe Skuhrovec 2013), të cilët
shqyrtuan 277 tenderë mbi energjinë elektrike dhe gazin natyror. Qëllimi i
temës së tyre të doktoraturës ishte që të evidentonin se cilët faktorë kishte më
shumë impakt në çmimet e energjisë, pra që sjellin ndryshim me çmimin e
tregut. Duke qenë se të dyja këto “mallra” kanë të njëjtën cilësi dhe metodë
shpërndarjeje, çmimet e tenderuara janë lehtësisht të krahasueshme. Faktorët
me impakt në çmimin e energjisë janë: lloji i procedurës së prokurimit, numri i
ofertuesve, ankandi elektronik dhe llojet e autoriteteve kontraktuese. Në të
gjitha këto tenderë u vu re se çmimi i parashikuar, jo vetëm ndryshon me
çmimin përfundimtar po këto të dyja çmime janë “miliona euro” larg çmimit të
tregut. Analiza tregoi se prokurimi i hapur ka një efekt pozitiv me 8 % më pak
çmimit të arritur. Ndërsa duke përdorur ankandin elektronik kostoja reduktohet
me dyfishin, pra me 16 %. Përpos kësaj, studimi nxori në pah çdo ofertë e re e ul
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
78 Botime 2017
çmimin me mesatarisht 1.6%. Studimi arriti në përfundimin se procedurat me
çmim të parashikuar, e cila sipas President Kala të shtyn të hamendësosh se
mund të jetë një shenjë e gatishmërisë për të paguar, çmimi për autoritetin
kontraktor është rritur me 40%. Me këtë model të analizimit të të dhënave,
Presidenti Kala solli shembuj të tjerë nga auditimet, si përcaktimi i kostot së 1
km rrugë.
Por, a po sjell teknologjia një përmirësim të efektivitetit të administratës
publike? Presidenti Kala thotë po, por vetëm nën disa kushte. Së pari, përdorimi
i teknologjisë së re duhet të ketë qëllim më vete, dhe jo të vijë si nevojë për të
treguar ekzistencën e tyre. Së dyti, nëse teknologjitë e reja do të kontribuojnë
në “zvogëlimin” e shtetit, atëherë kjo duhet të sjelle rritje të performancës dhe
reduktim të kostove në administratës publike. Presidenti Kala theksoi se qëllimi
nuk është krijimi i qeverive të vogla, kostot reale të së cilëve fshihen ne kontrata
me kontraktorë të jashtëm. Por një shtet i vogël dhe efiçient, i cili zvogëlohet
për të përmirësuar shërbimet për qytetarët. Së treti, që duhet të kihet parasysh
është se teknologjia duhet ta bëjë punën e lehtë, e jo ta komplikojë ato. Sipas
z.Kala, këto janë kushtet për një administratë publike me efiçiencë të lartë.
Në përfundim të leksionit, z.Kala bërë një prezantim të portalit të EUROSAI-t të
të dhënave(database) të auditimeve të të gjitha SAI-ve evropiane në anglisht,
portal i krijuar dhe menaxhuar nga Zyra e Auditimit Suprem të Çekisë, me
synimin që të shërbejë si një forum virtual shkëmbimi eksperiencash mes SAI-ve
evropiane, në bazë të motos së INTOSAI-t “Experentia mutua Omnibus
prodest(Nga Eksperienca e përbashkët fitojnë të gjithë)”. Në këtë portal,
kontribuon edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit.
Në cilësinë e Presidentit të zgjedhur të EUROSAI-t, për periudhën 2020-2023,
Inxh. Miloslav Kala u prezantoi audituesve të KLSH-së Projektin 3C të
Presidencës Çeke: Communication, collaboration, comparison (komunikim,
bashkëpunim dhe krahasim)
Komunikimi: Është i nevojshëm për të intensifikuar kontaktet mes anëtarëve të
EUROSAI-t me qëllimin të lëvrimit të metodologjive të reja, databasa-ve dhe
mjeteve për krahasimin e të dhënave.
Bashkëpunimi: Si koordinator i Objektivit Strategjik Nr. 1 “Bashkëpunimi
Profesional” të Planit Strategjik 2017-2023 të EUROSAI, bashkëpunimi do të
Vullnet Karafilaj, Redi Ametllari
Kontrolli i Lartë i Shtetit 79
përforcohet përmes shkëmbimin të të dhënave, me qëllim për të mësuar nga
praktikat më të mira të audituese mes SAI-ve. Në këtë kuadër Zyra Kombëtare e
Auditimit e Çekisë organizon nën kujdesin e EUROSAI-t, në Pragë më datat 13-
15 nëntor 2017 seminarin për auditime të përbashkëta, ku do të marrë pjesë
edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit.
Krahasimi: Shkëmbimi i informacioneve dhe krahasimi i të dhënave është një
mjet efektiv, veçanërisht në auditimin e performance. Fokusi do të jetë në
shkëmbimin e parametrave të performancës për të nxjerrë në pah maksimumin
e punës audituese
Leksioni nxiti pyetje të shumta nga audituesit shqiptarë dhe shërbeu si një
forum i rëndësishëm për të diskutuar mbi auditimin, rolin dhe të ardhmen e tij
në Shqipëri, bazuar në praktikat më të mira europiane, ndër të cilat shqyhet
edhe Zyra Supreme e Auditimit e Republikë së Çekisë e drejtuar nga Presidenti
Miloslav Kala, i afirmuar si një personalitet i lartë në fushën ekonomike dhe
politike të Republikës së Çekisë, ku ka mbajtur detyra të rëndësishme si
kryebashkiak dhe deputet.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
80 Botime 2017
Alush Zaçe
Kontrolli i Lartë i Shtetit 81
DREJTUESIT E INSTITUCIONEVE DUHET TË MBAJNË PËRGJEGJËSI FINANCIARE
PËR SHKARKIMET
nga Alush Zaçe - Kryeauditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 29 gusht 2017
Për qytetarët, administrata publike është faqja e dukshme dhe e prekshme e
vetë shtetit. Një qeverisje demokratike bazohet në një administratë efikase,
transparente dhe më afër qytetarëve. Qeveritë e vendeve demokratike i japin
një rëndësi gjithmonë e më të madhe modernizimit të administratës publike,
pasi ajo luan një rol kyç në mbarëvajtjen dhe zhvillimin ekonomik të vendit,
duke lehtësuar veprimtarinë e përditshme në shërbim maksimal të qytetarit.
Organizimi dhe funksionimi i administratës publike rregullohet me ligjin
90/2012, datë 27.09.2012 “Për organizimin dhe funksionimin e administratës
shtetërore”, megjithëse objekt i këtij ligji është vetëm një pjesë e administratës
publike, kryesisht asaj qendrore. Mungesa e përcaktimit ligjor të arsimit
përkatës në strukturat organizative të shumë institucioneve shtetërore,
organeve të vartësisë ose vendore, ka bërë që emërimet e drejtuesve të tyre të
mos jenë në përputhje me veprimtarinë e institucionit. Në shumë raste vitet e
fundit, jemi ndeshur me emërime të gabuara ku në shumë institucione
drejtuesit janë emëruar jo sipas profesionit që kërkon vendi i punës, por sipas
“marrëveshjeve” që kanë me shtetarët e lartë.
Administrata publike është një nga sektorët më të kritikuara në të gjithë
raportet e Komisionit Evropian. Kritika kryesore qëndron në drejtim të zbatimit
në praktikë të ligjit të shërbimit civil. Zbatimi në praktikë i këtij ligji injorohet nga
drejtuesit e institucioneve. Proceset e rekrutimit bëhen në mënyrë fiktive dhe
emërimet nuk bëhen në bazë të meritës.
Për mbrojtjen e punonjësve të administratës shtetërore, Kuvendi i Republikës së
Shqipërisë ka miratuar ligjin “Për nëpunësin civil” dhe Kodin e Punës, të cilët
kanë për qëllim krijimin e një administrate shtetërore të qëndrueshme,
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
82 Botime 2017
profesionale, të bazuar në meritë, integritet moral, paanësi politike.
Njëkohësisht këto ligje rregullojnë marrëdhënien juridike ndërmjet shtetit dhe
punonjësve, si dhe përcaktojnë rregullat për administrimin e shërbimit civil. Ligji
i nëpunësit civil përcakton qartë se përfundimi i marrëdhënieve në shërbimin
civil, për shkak të ristrukturimit apo mbylljes së një institucioni, nuk lejohet, me
përjashtim të rastit kur, si pasojë e këtyre procedurave, ka shkurtim të numrit të
përgjithshëm të nëpunësve civilë dhe transferimi, sipas këtij ligji është i
pamundur.
Nga praktika e deri tanishme, këto ligje nuk zbatohen në praktikë dhe sidomos
me ndërrimin e pushteteve. Në kushtet e papërgjegjshmërisë së drejtuesve të
institucioneve, janë larguar nga puna personat që kanë fituar statusin e
nëpunësit civil ose mbrohen nga Kodi i Punës, nëpunësit e kualifikuar, të
trajnuar, për të cilin taksapaguesit kanë “investuar” për të marrë një shërbim
më cilësor prej tyre. Faktet e deritanishme tregojnë se shkaku kryesor i lëvizjeve
të shpeshta të nëpunësve civilë është bindja politike, pavarësisht nivelit të
kualifikimit të punonjësve. Vitet e fundit janë larguar nga puna mjaft punonjës,
për shkak të “mbylljes” apo “ristrukturimit” të institucioneve. Nga auditimet e
bëra nga KLSH, është konstatuar se fatura financiare për të paguar detyrimet e
krijuara nga vendimet e gjykatave për largimet e pa drejta nga puna, zë një
peshë të konsiderueshme në Buxhetin e Shtetit.
Përgjegjësia juridike për dëmin e shkaktuar nga nëpunësit shtetërorë
Drejtuesit e institucioneve, e kanë të vështirë të pranojnë se nga pikëpamja
administrative duhet të ngarkohen me përgjegjësi për dëmin e shkaktuar për
largimet pa të drejtë nga puna. Nga praktika e deritanishme rezulton se në asnjë
institucion nuk është mbajtur përgjegjësi për dëmet ekonomike në përmasa të
mëdha, duke krijuar edhe bindjen tek qytetarët se drejtuesit e organeve
shtetërore janë “të privilegjuar” dhe mund ta përdorin institucionin që drejtojnë
si “pronën e tyre”. Institucionet shtetërore nuk kanë zbatuar ligjin Nr. 8510,
datë 15.07.1999 “Për përgjegjësinë jashtëkontraktore të organeve të
administratës shtetërore”, i cili përcakton qartë se “...organet e administratës
shtetërore përgjigjen për dëmet pasurore dhe jopasurore jashtëkontraktore, që
u shkaktojnë personave fizike a juridike, private, vendas a të huaj”. Përgjegjësia
jashtëkontraktore e organeve të administratës shtetërore rregullohet me
dispozitat e këtij ligji dhe të Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë. Përgjegjësia
Alush Zaçe
Kontrolli i Lartë i Shtetit 83
jashtëkontraktore e organeve të administratës shtetërore, kupton detyrimin për
të shpërblyer dëmin, që këto të fundit i kanë shkaktuar interesave të personave
private në ushtrim e sipër të funksioneve të tyre publike.
Për dëmet e krijuara nga drejtuesit e institucioneve, ka ardhura koha për të
miratuar një ligj “Për përgjegjësinë materiale të zyrtarëve të lartë publikë”, të
cilin KLSH ka rekomanduar që në vitin 2013 (dhe rirekomanduar edhe publikisht
në aktivitetet e saj periodike), në të cilin të trajtohet përgjegjësia financiare e
titullarëve të papërgjegjshëm në drejtim të zhdëmtimit të dëmeve ekonomike
të krijuara edhe si pasojë e largimeve të padrejta nga puna.
Kontrolli i Lartë i Shtetit vitet e fundit i ka kushtuar një vëmendje të veçantë
çështjeve të administrimit të marrëdhënieve të punës në të gjitha njësitë dhe
institucionet publike, duke audituar në mënyrë të detajuar menaxhimin e
administratës publike. KLSH ka evidentuar gjithashtu se institucionet eprore dhe
organet drejtuese, nuk zbatojnë rekomandimet e dhëna për largimet nga puna
të zyrtarëve shtetërorë të nivelit të lartë, edhe pse janë të argumentuara dhe të
bazuara ligjërisht. Me veprimtarinë e saj KLSH, insiston për zbatimin e plotë të
të gjitha rekomandimeve të saj, përfshirë edhe ato të fushës së administrimit të
marrëdhënieve të punës, për të luftuar klimën e mosndëshkueshmërisë së
abuzuesve me fondet publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
84 Botime 2017
Sazan Guri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 85
QYTETARË, DONI SHTET,
KRYEMINISTRI TË ZBATOJË REKOMANDIMET E KLSH ME TË VËRTET
nga Sazan Guri - Ekspert i Jashtëm, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 31 gusht 2017
Në auditimet e 5 viteve të fundit të KLSH-së, vërehen se si shkeljet e
konstatuara nga KLSH për procedurat e prokurimit në entet publike, janë në
rritje, kryesisht në përdorimin e pajustifikuar të procedurave me negocim pa
shpallje paraprake të njoftimit të kontratave, pa studim të tregut për llogaritjen
e fondeve limit, hartimin e kritereve të kualifikimit dhe specifikimeve teknike,
në shmangie flagrante të konkurrencës, transparencës dhe trajtimit të
barabartë të operatorëve ekonomikë. Kupton gjithashtu se si fondet e
sponsorizuara nga shoqëritë publike, duhet të trajtoheshin me të njëjtën
përgjegjshmëri, ashtu si dhe fondet e tjera publike, si në drejtim të efektivitetit
dhe efekteve pozitive të rezultuara nga financimit të tyre, ashtu dhe në drejtim
të ligjshmërisë dhe përputhshmërisë me procedurat dhe rregullat e miratuara,
me synimin që fondet e financuara të kenë arritur objektivin e synuar dhe të
kenë realizuar impaktin social të parashikuar.
Auditimet e grupeve të KLSH-së kanë nxjerrë në pah raste sesi nëpërmjet
kontraktimit të operatorëve ekonomikë për menaxhimin e mbetjeve urbane, një
bashki e caktuar si ajo e Tiranës nuk ka arritur objektivat në drejtim të shërbimit
të popullatës dhe ruajtjes së mjedisit në territorin e saj, dhe venddepozitimi i
mbetjeve në zonën e Sharrës nuk plotëson kushtet e parametrat e një landfill-i
bashkëkohor që duhet të kishte parametra të lartë mjedisor.
Auditime të tjera na bëjnë me dije sesi krijimi dhe mbulimi i kostove
hidrokarbure nga ana e kontraktonit duke i fryrë dhe pamundësia e shtetit
shqiptar për mosnjohjen dhe zbritjen e tyre, sa për shkak të përcaktimeve
evazive në marrëveshje, po aq dhe për paaftësi të institucioneve publike në
monitorimin e tyre, përbëjnë gurin e themelit në hartimin dhe propozimin e një
ligji të ri për Hidrokarburet, miratimin e marrëveshjeve të hidrokarbureve në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
86 Botime 2017
Kuvendin e Shqipërisë, ngritjen e një Institucioni Shkencor të Naftës dhe Gazit.
Ndërkohë që kontributi i KLSH shfaqet edhe në ruajtjen e trashëgimisë natyrore
kombëtare, sepse vazhdimisht ajo është kërcënuar dhe kërcënohet nga
veprimtaria njerëzore mbi mjedisin dhe vlerat e saj, ku mbrojtja e tyre, si një
proces tepër kompleks, kërkon njohjen dhe aplikimin e koncepteve të reja
ekologjike, sociale, ekonomike, politike. Pas miratimit të ligjit “Për koncesionet”,
audituesit e KLSH-së vërejnë se janë lidhur 501 kontrata për ndërtimin e HEC-ve
private dhe atyre me koncesion, ku nga analiza kosto-përfitim, lind pyetja: a
mundet që sektori energjetik të shlyejë faturën e dëmtimit të ekosistemit?!
Shumëllojshmëria e auditimeve shpreh njëherësh një mozaik të reformave që
janë kryer në KLSH. Prezenca e figurave të shquarat të botës akademike,
komunitetit të INTOSAI-t Evropian, pjesëmarrja e shoqërisë civile, aktivizimi i
institucioneve të tjera shtetërore flet për reformat që janë ndërmarrë për të
shndërruar KLSH-në në një Institucion Suprem Evropian të Auditimit të Jashtëm
Publik. Vetëm përgjatë vitit 2016 deri në mars 2017, i janë dërguar Parlamentit
shqiptar 13 Raporte Auditimi, të cilat kanë në qendër abuzimin me fondet
publike, korrupsionin, por mbi të gjitha ato kanë në fokus qytetarin, shoqërinë
civile, moralin dhe shtresat në nevojë. Ndaj me anë të këtyre auditimeve, KLSH-
ja informon Kryeministrin dhe nëpërmjet Tij gjithë Qeverinë, Kryetarin e
Kuvendit dhe nëpërmjet Tij parlamentin, informon qytetaret dhe organizatat
civile, dhe nëpërmjet tyre gjithë popullin shqiptar në lidhje me situata
buxhetore, duke iu këshilluar institucioneve publike zgjidhjet e se ardhmes në
dobi të përfitueseve përfundimtarë të punës së tyre, siç mund të jenë qytetarët.
Ja përse audituesit e KLSH nuk vijnë thjesht si auditues të jashtëm publik për të
gjetur shkelje, por ata shërbejmë në radhë të parë si këshillues për institucionin
që të përmirësojnë menaxhimin e tyre, sipas të gjitha ligjeve dhe rregullave në
fuqi, por edhe në bazë të parimeve të mirëqeverisjes publike dhe përdorimit me
efektivitet, efiçiencë dhe ekonomicitet të parave të takspaguesve shqiptarë.
Së fundi mund të shprehemi se janë këto auditime si pasqyrë publike e punës së
audituesve të KLSH-së që i japin imazh modern e civil këtij institucioni, që e
bëjnë të veçantë dhe i japin fytyrën e një institucioni në shërbim të prezantimit
e respektimit të vlerave më të mira që ka Shqipëria. Ndaj, qytetarë, nëse doni
shtet me të vërtetë dhe jo shtet lanet, le ti kërkojmë Kryeministrit të zbatojë
rekomandimet e KLSH e pastaj të qeverisë si do vetë.
Gjovalin Preci
Kontrolli i Lartë i Shtetit 87
PERFORMANCA E MUNGUAR PËR SIGURINË USHQIMORE
nga Gjovali Preçi - Kryeauditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 08 shtator 2017
Funksionimi KLSH mbi bazën e një ligji bashkëkohor ka bërë të mundur që,
krahas auditimeve tradicionale financiare dhe të përputhshmërisë, të kryhen
auditime të performancës, me qëllim që të vlerësohen nëse programet,
organizimi i punës dhe proceseve, veprimtaritë dhe sistemet e menaxhimit të
subjekteve të sektorit publik operojnë në përputhje me parimet e
ekonomicitetit, efiçencës dhe efektivitetit. Në këtë kuadër, ditët e fundit pas një
periudhe mbi gjashtë-mujore ka përfunduar auditimi në Autoritetin Kombëtar
të Ushqimit (AKU) mbi performancën e sigurisë ushqimore në vend, duke
analizuar aktivitetin e këtij autoriteti për një periudhë pesëvjeçare 2012-2016.
Garantimi i sistemit të sigurisë ushqimore në vend i është besuar ligjërisht
institucionit publik të AKU-së. Në veprimtarinë, e tij AKU ka për detyrë për të
vërtetuar nëse janë plotësuar kërkesat tekniko-teknologjike, higjeno-sanitare,
fitosanitare dhe veterinare, si dhe verifikimin e dokumentacionit të nevojshëm
për regjistrimin dhe licencimin e operatorëve të biznesit ushqimor dhe
mbrojtjes së bimëve, deri në ndalimin në mënyrë të përkohshme ose të
përhershme, të veprimtarisë së operatorëve të biznesit të ushqimit në fazat e
prodhimit, përpunimit, shpërndarjes dhe tregtimit, kur vërtetohet se ushqimi
dhe operatorët përkatës të biznesit nuk plotësojnë standardet e sigurisë
ushqimore, të përcaktuara në legjislacionin në fuqi. Veç këtyre, AKU duhet të
bashkërendojë veprimtarinë e laboratorëve të autorizuar të sistemit të
kontrollit zyrtar, në fushën e ushqimeve dhe mbrojtjes së bimëve në shkallë
vendi; procesin e vlerësimit të riskut; informimin e publikut për fushën e sigurisë
ushqimore etj.
Duhet cilësuar që në krye të herës se, rezultatet e këtij auditimi të KLSH kanë
arritur në përfundimin se Autoriteti Kombëtar i Ushqimit nuk ka arritur të
garantojë besimin e konsumatorëve për sigurinë ushqimore në vend. Një
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
88 Botime 2017
konkluzion i tillë ka dalë pas një analize të hollësishme që janë bërë çështjeve të
kuadrit rregullator të sigurisë ushqimore, funksionimit të organeve përbërëse
dhe drejtuese të AKU, administrimit të shërbimit civil në funksion të sasisë dhe
cilësisë së inspektimeve, veprimtarisë analizuese laboratorike etj.
Nga auditimi ka rezultuar se, përgjegjësitë ligjore në zinxhirin e sigurisë
ushqimore, karakterizohen nga dublime, shmangie dhe mos-eficencë, me pasojë
dobësim të strukturave që ndikojnë në mirëqenien social-ekonomike të
qytetarëve shqiptar, si dhe mungesën e harmonizimit të plotë me kuadrin
rregullator evropian. Këshilli i Ministrave dhe Ministria e Bujqësisë nuk kanë
arritur në plotësimin e legjislacionit me mbi gjysmën e akteve nënligjore:
përkatësisht 7 nga 12 dhe 13 nga 25 akte. Jo vetëm kaq, por AKU nuk ka të
miratuar rregullore të brendshme, nuk ka funksionuar bordi mbikëqyrës dhe as
komiteti e panelet shkencore për më shumë se 7 vjet që nga krijimi i tij.
Gjithashtu, pas vitit 2016, Kryeministri në krye të AKU ka emëruar Drejtorin e
Përgjithshëm në dy raste në mungesë të plotësimit të kritereve të vendosura
për përvojën në punë në administratën shtetërore me më pak se 5 vjet, duke
shprehur mungesë vullneti dhe vëmendjeje ndaj kësaj fushe me rëndësi jetike
për vendin tonë.
Meqenëse siguria ushqimore varet në mënyrë të konsiderueshme nga cilësia
dhe veprimtaria inspektuese e AKU, gjatë auditimit u shqyrtuan me vëmendje të
veçantë çështjet e lidhura me këtë aktivitet. Aktualisht, ka prirje të rritet numri i
specialistëve në drejtorinë e përgjithshme duke zvogëluar inspektorët që
kontrollojnë subjektet, si dhe nuk ka një shpërndarje të numrit dhe
profesioneve të inspektorëve në qarqe dhe pikat e kalimit kufitar mbi bazën e
numrit dhe strukturës së operatorëve të biznesit. Kështu, inspektorët e Beratit
duhet të inspektojnë pesëfishin e subjekteve të Kukësit, ose në sektorin e
mbrojtjes së bimëve ka 33 subjekte për inspektor, ndërkohë që janë 151 në
sektorin e inspektimit të ushqimeve dhe operatorëve të biznesit ushqimor
joshtazor. Veprimtaria inspektuese e AKU, si aktivitet kryesor dhe përcaktues
për sigurinë ushqimore varet në mënyrë të konsiderueshme nga administrimi i
shërbimit civil për rekrutimin, trajnimin, vlerësimin dhe performancën e
inspektorëve. Nga mungesa e bashkëpunimit dhe koordinimit te punës me
Departamentin e Administratës Publike si dhe për mangësi të kësaj të fundit,
AKU në periudhën shkurt 2014 prill 2016 ka pasur 21 pozicione pune të lira, të
Gjovalin Preci
Kontrolli i Lartë i Shtetit 89
cilat përbëjnë 5 % të punonjësve gjithsej, duke i shtuar dhe 12 punonjës me
emërim të përkohshëm nga Drejtori i Përgjithshëm në kundërshtim me ligjin,
bëjnë që të mungojë plotësisht dhe pjesërisht performanca e një numri të
konsiderueshëm specialistësh të AKU. Jo vetëm kaq, por AKU është
karakterizuar me largime nga puna, të cilat kulmojnë në vitin 2014 me ikjen e
afër 33 % të të gjithë stafit dhe specialistëve (gjithsej 137 persona) dhe bashkë
me të dhe të kualiteteve të trajnuara, një pjesë e konsiderueshme e të cilëve pa
shkaqe të përligjura, duke i shkaktuar një dëm buxhetit të shtetit nga pagesat
për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore prej mbi 78 milion lekë për të gjithë
periudhën e audituar 2012-2016.
Sigurisht, që mangësitë mësipërme në burimet njerëzore reflektojnë në sasinë
dhe cilësinë e inspektimeve, të cilët përcaktojnë nivelin e sigurisë ushqimore në
vend. Fatkeqësisht, krahas mungesës së inspektimeve për operatorët e rinj të
biznesit ushqimor dhe atyre informal, shfaqen probleme të kontrollit të
ushqimeve të importuara si në drejtim të dokumentacionit i cili nuk përshtatet
me situatën aktuale, ashtu edhe me mospërputhjen e formimit të inspektorëve
me fushën përkatëse të inspektimit, largimet dhe lëvizjet e shumta të tyre në
këto pika, mungesat e theksuara në infrastrukturën kontrolluese dhe atë të
marrjes mostrës etj., duke çuar në monitorim të përciptë dhe rrezikshmëri në
sigurinë ushqimore. Veç këtyre, inspektimet e kryera brenda vendit kanë
ndryshime të theksuara sasiore në vite, muaj, rajone, dhe sektorë, të cilat jo
vetëm nuk kanë ndjekur ritmin e zhvillimit të biznesit, por tregojnë për mungesë
qëndrueshmërie në monitorimin dhe përmirësimin e sigurisë ushqimore në
vend. Produkti final i inspektimeve janë masat administrative, të cilat
megjithëse kanë rritje në raport me numrin e inspektimeve gjithsej (me
diferenca midis rajoneve të vendit), konstatohet se dyfishohet numri i gjobave
dhe rriten dukshëm paralajmërimet, të cilat demonstrojnë jo vetëm ulje të
cilësisë së inspektimit, si rezultat i njohjes së përciptë të ligjit bazë të sigurisë
ushqimore të harmonizuar me atë të inspektimit, por dhe i mangësive të
kapaciteteve inspektuese: ndryshimeve të shpeshta, largimeve të shumta,
mungesës së trajnimeve, formimit bazë profesional etj., e shoqëruar kjo me
mangësi të shumta në penalizmin e subjekteve, shqyrtimin dhe vjeljen e
gjobave. Të gjitha këto kanë sjellë si pasojë që ndëshkimi me gjobë i subjekteve
të biznesit ushqimor që veprojnë në kundërshtim me ligjin të mos ketë efektin e
duhur në forcimin e sigurisë ushqimore në vend.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
90 Botime 2017
AKU ka për detyrë që të kryejë analizën laboratorike për mostra të produkteve
ushqimore, për të parandaluar rrezikun nga helmimet me origjinë ushqimore të
popullatës. Por, AKU kryen analizat në laboratorë të paautorizuar akoma nga
Ministri i Bujqësisë, duke ulur ndjeshëm besueshmërinë e konsumatorëve mbi
analizat. Jo vetëm që ka prirje të ulet numri i mostrave të analizuara, në një
kohë që rritet numri i operatorëve të biznesit ushqimor e përfshihen gjithnjë e
më shumë ushqime të reja dhe tradicionale, si dhe përsoset industria
përpunuese ushqimore, por ka rënie dhe të treguesve analitik për mostër.
Duhet theksuar se, ndërsa pajisjet laboratorike janë të shpërndara në të gjithë
vendin, analizat kryhen të përqendruara në 7 rajone, si dhe 54 % e vlerës
gjithsej të aseteve laboratorike janë të dëmtuara, të pa vëna në punë dhe jashtë
përdorimit. Edhe me gjithë këto mangësi, rezultatet e analizave tregojnë se
përmirësimi i sigurisë ushqimore në vend është i kufizuar, pasi në vitin 2012
kanë rezultuar 3.8 % e mostrave me tregues jashtë standardit, zbresin në 1.8 %
në vitin 2015 dhe ngrihen në 2.8 % në 2016. Aq më keq që në vendin tonë
mungon gjurmueshmëria për produktet bimore dhe frutore të vendosura në
treg, si dhe kryerja e analizave përkatëse, duke rrezikuar konsumimin e tyre me
mbetje minerale dhe pesticide.
Megjithëse OKB ka përcaktuar Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm të
Agjendës 2030, një pjesë e të cilave të lidhura ngushtë me arritjen e sigurisë
ushqimore e ushqimit të përmirësuar dhe promovimin e bujqësisë së
qëndrueshme, si dhe sigurimin e konsumit të qëndrueshëm dhe modeleve të
prodhimit, akoma në vendin tonë nuk po udhëheqin veprimet e qeverisë në
këtë drejtim.
Mbi këtë bazë, Kryetari i KLSH ka marrë Vendimin nr. 94, datë 31/7/2017 dhe i
ka rekomanduar e kërkuar AKU-së dhe Ministrisë së Bujqësisë zbatimin e
masave organizative për përmirësimin e shpejtë të situatës së sigurisë
ushqimore, duke përmirësuar dhe plotësuar kuadrin rregullator, funksionimin e
bordit dhe paneleve shkencore, shpërndarjen racionale të inspektorëve midis
rajoneve dhe sektorëve, fuqizimin e kapaciteteve inspektuese, forcimin e
dhënies dhe zbatimit të ndëshkimeve administrative, investimit në pajisjet
laboratorike etj.
Yllka Pulashi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 91
KONTRUBUTI I KLSH PËR NJË MENAXHIM MË TË MIRË
TË FONDEVE TË BE-SË NË SHQIPËRI
nga Yllka Pulashi - Drejtore Departamenti, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 12 shtator 2017
Në një shoqëri moderne demokratike, një funksion i pavarur i auditimit publik të
jashtëm është thelbësor për një pasqyrim sa me te paanshëm te mënyrës se si
paratë e taksapaguesve janë përdorur dhe për përgjegjshmërinë qe ky auditim
ka mbi opinionin qe jep për përdorimin e fondeve publike.
Gjykata Evropiane e Audituesve është institucioni i auditimit të jashtëm të
Bashkimit Evropian. Duke ndihmuar për të përmirësuar të gjithë aspektet e
menaxhimit financiar të fondeve të BE-së, Gjykata kryen një rol jetik për
qytetarët e BE-së.
Për kontrollin financiar të fondeve të BE-së, Komisioni Evropian është përgjegjës
për zbatimin e buxhetit të Bashkimit Evropian dhe për të siguruar se burimet e
BE-së janë shpenzuar në përputhje me rregulloret në fuqi dhe ne përmbushje te
qëllimit qe janë akorduar. Për sektorët që thithin shumicën e shpenzimeve të
BE-së (bujqësia dhe programet strukturore), për menaxhimin dhe kontrollin e
fondeve janë zbatuar kontrolle në bashkëpunim me shtetet anëtare. Prandaj
dhe shpenzimet e Bashkimit Evropian janë subjekt i kontrollet në nivele të
shumëfishta brenda Komisionit dhe nga administratat e shteteve anëtare dhe
vendeve përfituese.
Gjykata, si auditues i jashtëm, ka për detyrë të vlerësoje menaxhimin financiar
të buxhetit në tërësi. Nëse shohim një historik të shkurtër e Gjykatës Evropiane
të Audituesve (ECA), Gjykata e Revizorëve u krijua nga Traktati i Brukselit i 22
korrikut 1975 dhe nisi punë në tetor 1977, me seli në Luksemburg.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
92 Botime 2017
Traktati i Mastrihtit i 7 shkurtit 1992 ngriti Gjykatën Evropiane të Audituesve në
rangun e një institucioni të Komuniteteve Evropiane, duke rritur pavarësinë dhe
autoritetin e saj. Traktati ka prezantuar një detyrim për Gjykatën për të
publikuar një deklaratë vjetore sigurie (i njohur me akronimin DAS) në
besueshmërinë e llogarive të Komunitetit dhe ligjshmërinë dhe rregullsinë e
operacioneve themelore financiare.
Traktati i Amsterdamit i 2 tetorit 1997 e njohu Gjykatën Evropiane të
Audituesve si një institucion të Bashkimit Evropian, duke zgjeruar zyrtarisht
objektin e Gjykatës. Traktati theksoi rolin e Gjykatës në lidhje me parregullsitë
dhe masat për të parandaluar mashtrimin financiar, duke konfirmuar edhe të
drejtat e Gjykatës për apelim në Gjykatën e Drejtësisë, për të mbrojtur të drejtat
e saj në lidhje me institucionet e tjera të BE-së.
Traktati i Nicës i 26 shkurtit 2001 vendosi që Gjykata Evropiane e Audituesve
duhet të ketë në përbërje të saj nga një anëtar nga çdo Shtet Anëtar. Traktati ka
dhënë mundësi për Gjykatën për të miratuar kategori të caktuara të raporteve
ose opinioneve, duke i mundësuar asaj akses në seksionet e veçanta ose në
seancë plenare të Parlamentit Evropian, si dhe ka theksuar rëndësinë e
bashkëpunimit ndërmjet Gjykatës dhe Institucioneve Supreme të Auditimit të
Shteteve Anëtare të BE-së.
Gjykata Evropiane e Audituesve shqyrton llogaritë, si dhe të gjitha faturat dhe
shpenzimet e BE-së, duke audituar ligjshmërinë dhe rregullsinë e të gjitha të
ardhurave dhe të gjitha shpenzimeve të Unionit, duke siguruar mirëmenaxhim
financiar dhe nëse kriteret e ekonomicitetit, efiçiencës dhe efektivitetit janë
respektuar. Ajo harton një raport vjetor me vërejtjet e saj në buxhetin e BE-së
për secilin viti financiar, i cili përfshin edhe një deklaratë të sigurimit (DAS)
financiar në besueshmërinë e llogarive të BE-së.
Bashkimi Evropian për vitin financiar te raportuar dhe për ligjshmërinë dhe
rregullsinë e transaksioneve në fjalë, mund në çdo kohë të komentojë mbi
çështje specifike të raportit.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, si institucion suprem auditues i mandatuar nga
Kushtetuta e vendit, ka analogji me Gjykatën Evropiane të Audituesve, pasi edhe
KLSH jep opinion mbi ekonomicitetin, efiçiencën dhe efektivitetin e fondeve
publike.
Yllka Pulashi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 93
Nga eksperienca e KLSH-së, por mbi te gjitha nga ngritja profesionale qe
institucioni ka pësuar në 5 vitet e fundit, duke shfaqur një përgjegjshmëri dhe
transparencence maksimale ndaj publikut, nga rezultatet e arritura nga puna
audituese, ku janë me qindra rastet e denoncimeve dhe abuzimeve te
drejtuesve te larte te administratës publike, si dhe me theksin qe ka vene mbi
zhbërjen e anti-kulturës se pandeshkueshmerise, gjykoj se ky institucion tashmë
është i afte qe te kryejë auditime të të gjitha llojeve (financiar, përputhshmërie,
performance) mbi përdorimin e fondeve qe BE akordon për Shqipërinë.
Ne vendin tone funksionon Agjencia e Auditimit te fondeve te BE, por që
“çuditërisht” e ka varësin nga Këshilli i Ministrave?!
Këtë fakt e përforcon edhe auditimet që KLSH po kryen për investimet me
financime te huaja, mbi fondet e huave/kredive/grandeve qe institucione te
njohura ndërkombëtare (Banka Botërore, KfW, Cooperacione Italiana, BERZH,
BEI, Banka Islamike, etj), fonde që kanë mundësuar realizimin e qindra
projekteve ne sektorë të ndryshëm dhe në veçanti në ata strategjikë për
ekonominë tonë.
Mjafton të lexosh raportimet e bëra nga KLSH në Parlament mbi problematikat
e konstatuara nga institucioni për investimet e huaja, për te kuptuar se Kontrolli
i Lartë i Shtetit me të vërtetë mund të kontribuojë ndjeshëm në menaxhimin më
të mirë të fondeve të BE-së në Shqipëri.
KLSH ka konstatuar nga auditimet e tij se jo pak institucione shtetërore dhe ente
menaxhuese të fondeve të Donatoreve te huaj, nuk kanë arritur të koordinojnë
dhe harmonizojnë veprimtarinë e tyre, për të realizuar disbursimet sipas
parashikimeve të përcaktuara në Marrëveshjet Financiare, ku shtyrja e afateve
ka sjellë shtesa në kontratat e konsulencës dhe mbikëqyrjes, duke shkaktuar
efekte negative financiare në rritjen e kostos së projekteve.
Po ashtu, Njësitë e Zbatimit të Projekteve nuk kanë bërë një planifikim në vite
për disbursimet e fondeve (huave/kredive) të akorduara, duke sjellë që në të
gjitha projektet e audituara të jetë kërkuar dhe të shtyhet afati i realizimit të
disbursimeve me më shumë se 4 vjet.
Nga ana tjetër, institucionet shtetërore nuk kanë mundur të përmbushin të
gjitha detyrimin e përcaktuar në Marrëveshjet Financiare, në lidhje me sigurimin
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
94 Botime 2017
e tokës, si dhe nuk kanë kryer shpronësimet për truallin që nevojitet për
realizimin e projekteve.
Ka pasur raste ku KLSH ka konstatuar se Njësitë e Zbatimit të Projektit nuk kanë
realizuar monitorim të vazhdueshëm dhe mbikëqyrjen e kontratave të
punimeve për shërbimin e konsulencës, duke sjellë për pasojë dëm ekonomik
për punime të pakryera por të paguara, cilësi të dobët, shtim të volumeve të
punimeve dhe vonesa të tej zgjatura dhe të pa argumentuara e justifikuara në
realizimin e komponentëve të veçante dhe të projektit në tërësi.
Njësitë e Zbatimit të Projekteve, në disa raste nuk janë ngritur në përputhje me
Marrëveshjet Financiare, ka ndryshime të shpeshta të stafit të tyre, ose
ndryshime të strukturës, duke sjellë mos organizim, mbikëqyrje dhe monitorim
të dobët të projekteve. Njësitë e Zbatimit të Projekteve, nuk kanë kryer në
mënyrë të vazhdueshme monitorimin.
KLSH ka vërejtur edhe problematika të mungesës së fondeve për likuidimin e
detyrimit të TVSH-së për detyrimet kontraktore në zbatimin e punimeve civile.
Thuajse në të gjitha projektet e audituara ka vonesa në pagesat e TVSH-së,
taksës doganore, detyrime këto që përballohen nga pala shqiptare dhe jo nga
kreditë e donatorëve. Njësitë e Zbatimit të Projekteve ose Njësitë e Menaxhimit
të Projekteve, kanë shfaqur parregullsi në zbatimin e afateve të përfundimit të
kontratave (kryesisht për punimet e ndërtimit), si dhe nuk kanë kërkuar
zbatimin e penaliteteve për kontraktorët të cilët nuk kanë mundur të
plotësojmë detyrimin e realizimit të kontratës brenda afateve të përcaktuara.
Këto janë një pjesë të problematikave dhe gjetjeve të zbuluara nga KLSH.
Institucioni në çdo auditim të kryer ka rekomanduar masa të menjëhershme për
përmirësimin e punës dhe të administrimit financiar të programeve dhe
projekteve me financimet e huaja, duke rritur eksperiencën e tij dhe treguar
gatishmërinë maksimale për të kontribuar në auditimet e projekteve te
financuara nga fondet e BE dhe pse jo për te kontribuar edhe ne auditime të
përbashkëta, në të ardhmen, me Gjykatën Evropiane të Audituesve.
Bruna Zeneli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 95
RRETHI VICIOZ I KORRUPSIONIT
nga Brunilda Zeneli1 - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 14 shtator 2017
Tema dhe kryefjala e ditës tek ne është korrupsioni. Çdo fjalim politikani dhe
shtetari fillon me konstatimin se ka korrupsion, po luftojmë korrupsionin, kemi
strategji antikorrupsion, kemi ulur korrupsionin në krahasim me periudhat e
mëparshme. Një gjë mund të thuhet, fakti se korrupsioni është bërë një
element preokupimi kombëtar është paradoksalisht arritja e parë e vërtetë mbi
korrupsionin.
Në “TI Source Book” përmenden gjashtë pika kyçe të rëndësishme për frenimin
apo të paktën zvogëlimin e korrupsionit brenda një shteti. Së pari, është shumë
e rëndësishme që drejtuesit politikë të pozicionohen publikisht kundër
korrupsionit, por jo vetëm; së dyti, të hartohen programe shtetërore për
zbatimin e strategjisë antikorrupsion; së treti, transformimi i administratës dhe
autoriteteve; së katërti, zbatimi i ligjeve dhe ofrimi i qasjeve tek informacioni; së
pesti, transparenca dhe së gjashti, rritja e efektit të institucioneve në luftë
kundër korrupsionit.
Lufta kundër korrupsion rezulton të jetë një nga proceset më të vështira, kjo për
faktin se jo rrallë herë të duket sikur je mbërthyer në një rreth vicioz.
Në një vështrim të parë, duket se ne i kemi realizuar këto kërkesa. Në realitet,
kemi politikanë të korruptuar të cilët gjithë ditën mbajnë referate dhe tregojnë
se si duhet luftuar korrupsioni, kemi ndërtuar strategji antikorrupsion; kemi
përmbysur administratën në emër të rritjes së performancës së saj dhe luftës së
të korruptuarve, por kjo vetëm për qëllime politike dhe pa asnjë kriter; kemi
suficit ligjesh, por deficit zbatimi; kemi transparencë sipërfaqësore dhe së fundi
kemi rënie të ndikimit të institucioneve në luftë kundër korrupsionit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
96 Botime 2017
Të ndodhur përpara kësaj situate duket sikur lufta kundër korrupsionit ka hyrë
në një rreth vicioz. Kush bën korrupsion më shumë, uluret më shumë kundër
korrupsionit. Që të bësh korrupsion duhet të paktën të ekzistojnë tre premisa,
të kesh dëshirën, të kesh nevojë dhe të kesh mundësinë, pra pushtet,
vendimmarrje etj. Po themi se dëshirën e kanë të gjithë, nevojën e kanë të
gjithë, pasi “asnjë s’ka aq shumë para sa të mos kërkojë të tjera”, por mundësitë
nuk i kanë të gjithë. Pushtetari i nivelit më të lartë, ka mundësinë të prodhojë
korrupsion më shumë, ka në dorë vendime të rëndësishme, ka në dorë firmën
dhe vulën për të favorizuar të tretë, biznese apo grupe interesi duke përdorur
postin publik për përfitime personale.
Si gjithmonë dhe kudo korrupsioni është përcaktuar si abuzim i punonjësit
publik me detyrën për përfitime private. Pavarësisht se ka qasje, që e ndajnë
korrupsionin në korrupsion të vogël, korrupsion të madh dhe grabitje
“korrupsion elitar”, ndikimi i tyre në jetën dhe financat publike është i ndryshëm,
çka do të thotë se efektet më të rënda në jetën e qytetarit dhe financat e tij i
shkakton korrupsioni i madh dhe “elitar”. Korrupsioni i vogël përfshin shuma
relativisht të vogla parash ose dhurata që ndryshojnë duart kur njëra nga palët
është vetë një zyrtar relativisht i vogël në organizatën ose sistemin brenda të
cilit kryhet transaksioni. Për shembull, duke paguar një polic në rrugë.
Korrupsioni i madh shpesh përfshin biznesmenë dhe zyrtarë qeveritarë të
rangut të lartë, pra figurat e përfshira janë të rëndësishme dhe vlerat monetare
të konsiderueshme, p.sh pagesat e zyrtareve për të përfituar kontrata të punëve
publike, dhe kjo sjell pasoja të rënda. Konkretisht kontrata të realizuara pa cilësi,
të përfituara me kosto më të lartë nga çfarë janë realisht, etj. Lloji i tretë i
korrupsionit është ai elitar që realizon “grabitjen”. Shtysa për këtë shpesh është
politike dhe ndodh nën drejtimin ose me pranimin e lojtarëve të rëndësishëm
politik në një vend të caktuar. Kjo ka të bëjë me ndikim të grupeve të interesit,
biznese të fuqishme në nivelin e lartë, si tek ligjvënësi, qeveria duke prodhuar
ligje, vendime, marrëveshje të cilat që në krye të herës hartohen dhe miratohen
sipas kërkesave të grupeve të ndryshme të interesit dhe që janë në funksion të
përfitimit të dyanshëm dhe jo për të prodhuar një të mirë publike. Në rastet e
korrupsionit të madh një ministër mund të marrë një “shpërblim” prej 100
milion lekë në një kontratë të ndërtimit të rrugëve qeveritare me vlerë 1 miliard
lekë. Rruga është ndërtuar por cilësia e tij nuk pasqyron koston e saj. “Grabitja”
nga ana tjetër është një aktivitet shumë më i paramenduar sepse shpesh
Bruna Zeneli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 97
përfshin krijimin e qëllimshëm të një projekti qeveritar për të cilin fondet do të
ndahen dhe shpenzohen, por projekti nuk ka për qëllim të përfundojë që nga
fillimi, apo fondet për një ujësjellës përfundojnë në një destinacion tjetër pa
efektivitet, por sipas porositësit. Në media shpesh janë përmendur raste të
korrupsionit të tre llojeve, por ndryshe nga lloji i parë ku është përmendur edhe
penalizmi i të korruptuarve, në rastin e korrupsionit të madh kemi dëgjuar për
ndonjë rast sporadik, ndërsa për rastin e korrupsionit “elitar” as që bëhet fjalë.
Sipas gjithë studimeve dhe sondazheve të fundit Shqipëria rezulton të
karakterizohet nga institucione dhe sisteme të dobëta, si parlamenti, gjyqësori,
prokuroria, shërbimi civil, shoqëria civile, media etj., të cilat reflektojnë një një
kulturë të kufizuar demokratike. Po ti referohemi të dhënave që vijnë nga disa
studime rreth korrupsionit, përhapjes dhe perceptimit të tij, ne kemi bërë hapa
mbrapa. Kështu sipas studimit të IDRA-s (Institute for Development Research
and Alternatives) gjatë viteve 2010-2015 dhe 2016 shumica e treguesve janë
përkeqësuar. Besimi tek institucionet nga 44 % ka rënë në 37 % në 2016. Në
vitin 2016, rreth 89 % e të anketuarve mendojnë se korrupsioni është i përhapur,
ndërsa tre vite më parë 70 % e tyre kishte këtë mendim. Gjithashtu, një tregues
i cili vlen të theksohet është “ndihmesa e institucioneve në luftë kundër
korrupsionit” ku gjykatat kanë rënie të këtij treguesi nga 40 % në 32 %,
prokuroria nga 41 % në 34 % dhe media nga 61% në 52 %.
Vendi ynë për pos të tjerave karakterizohet nga një mjedis ku ka vetëdije të
kufizuar nga ana e popullatës së gjerë në lidhje me pasojat e korrupsionit.
Publiku ka perceptim të lartë të nivelit të korrupsionit, por është i përfshirë në
një lloj epidemie të tipit “le të marri, të paktën ky bën ndonjë punë”. Kjo situatë
kërkon ndërgjegjësimin e publikut mbi çështjet e korrupsionit për të kuptuar
natyrën e korrupsionit dhe efektet e tij në ekonomi, shoqëri dhe politikë, si dhe
dëmet që shkakton. Publiku duhet të kuptojë se korrupsioni zbraz xhepat e tyre,
duhet të kuptojnë korrelacionin që ekziston mes korrupsionit dhe varfërimit të
tyre.
Ky korrelacion midis varfërisë dhe korrupsionit vërtetohet edhe me shifra. Sipas
të dhënave të përvitshme të publikuara nga institucionet ndërkombëtare si WB
(mbi GDP-në/ardhurat për frymë) apo TI (mbi CPI/indeksi i perceptimit të
korrupsionit), vendet me nivel të lartë mirëqenie (për sa ju përket të ardhurave
për frymë) janë të renditur në fillim të tabelës dhe po këto vende janë të
renditura në fillim të tabelës edhe për sa i përket nivelit të ulët të korrupsionit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
98 Botime 2017
Korrupsioni sjell varfëri - vendet e varfra kanë më shumë korrupsion.
Korrupsioni është një shkak i varfërisë dhe pengesë për zhdukjen e saj, pasi
mund të shkatërrojë çdo përpjekje për zhvillim. Nga ana tjetër, varfëria e
favorizon korrupsionin pasi dobëson institucionet ekonomike, politike dhe
sociale. Korrupsioni është një nga përcaktuesit kryesorë të varfërisë. Lufta
kundër korrupsionit është pra një pjesë e rëndësishme në procesin e reduktimit
të varfërisë. Nivelet e larta të korrupsionit përkeqësojnë kushtet e jetesës së të
varfërve duke shtrembëruar të gjithë procesin e vendimmarrjes lidhur me
programet e sektorit publik. Për t`i bërë ballë kësaj të keqeje duhet që
ligjvënësit, pushtetarët, punonjësit publikë të vihen në presion nga publiku,
shoqëria civile, media, organet e pavarura të auditimit, ku pa diskutim KLSH
gjatë këtyre viteve ka luajtur një rol domethënës në denoncimin e rasteve
abuzive më postin publik. Referuar fakteve, KLSH gjatë vitit 2011 i ka përcjellë
organit të akuzës, 6 kallëzime penale për 13 persona, ndërsa gjatë vitit 2016 i
ka përcjellë organit të akuzës, 49 kallëzime penale për 191 persona.
Për më tepër, po ti referohemi periudhës 10 vjeçare 2002-2011, KLSH ka kryer
168 kallëzime penale për 490 persona, ndërkohë që vetëm për 5 vjet, gjatë
periudhës 2012-2016, ka kryer 219 kallëzime penale për 718 persona. Dëmi
ekonomik i zbuluar nga KLSH gjatë periudhës 2012-2016, është në vlerën 191
miliardë lekë, ndërsa gjatë periudhës 10 vjeçare 202-2011, ka qenë në vlerën 48
miliardë lekë. Po t’ju referohemi masave disiplinore dhe administrative të
rekomanduara gjatë periudhës 5 vjeçare 2012-2016 janë rekomanduar 6741
masa, ndërsa për periudhën 10 vjeçare 2002-2011, janë rekomanduar 6899
masa. Treguesit e performancës së KLSH-së, faktet, flasin vetë.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Brunilda Zeneli për periudhën korrik - dhjetor 2017:
KLSH, udhëheq përmes shembullit
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 22 nëntor 2017).
Amantja Patozi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 99
TRANSPARENCA E KLSH - FUQI E NJË INSTITUCIONI TË HAPUR
nga Amantja Patozi - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 28 shtator 2017
28 shtatori është Dita Ndërkombëtare e të Drejtës për Informim. Kjo ditë
përkon edhe me 3-vjetorin e miratimit nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë të
ligjit nr. 119/2014 “Për të drejtën e informimit”. Zbatimi i tij është sfidë për të
gjitha institucioneve publike tek ne, për të kultivuar kulturën e transparencës së
plotë ndaj publikut dhe qytetarit. Kontrolli i Lartë i Shtetit paraqitet në këtë dite
bindur në fuqinë e të qenit tërësisht i hapur, transparent me publikun dhe
qytetarin. Kryetari i tij Bujar Leskaj, ne projekt-idenë për zhvillimin e
institucionit, te paraqitur ne Komisionin Parlamentar të Ekonomisë në nëntor
2011, cilësonte se “Do të realizojmë përmirësimin e transparencës në
marrëdhëniet me publikun, nëpërmjet një partneriteti të gjerë me median dhe
me organizatat jo-fitimprurëse që luftojnë korrupsionin”.
Kjo qasje e re e KLSH-së ka qene në këto gjashtë vite 2012-2017 në përputhje të
plotë dhe e bazuar në standardet profesionale të auditimit publik suprem, ISSAI-
t, dhe përkatësisht në Deklaratën e Limës (ISSAI 1), por sidomos në ISSAI 12
“Vlerat dhe dobitë e Institucioneve Supreme të Auditimit – Të bësh ndryshimin
në jetën e qytetarëve”, Parimi i 6-të mbi komunikimin efektiv me palët e
interesit dhe në ISSAI 20 “Parimet e Transparencës dhe të Përgjegjshmërisë”,
Parimi i 8-të, mbi komunikimin në kohë dhe gjerësisht të Institucioneve
Supreme të Auditimit (SAI-t).
Gjatë viteve 2012-2017, institucioni në përmbushje të objektivit për rritjen e
transparencës, krahas rritjes së kanaleve të komunikimit me publikun, ka
përmirësuar përmbajtjen dhe cilësinë e mesazheve në njoftimet e tij për shtyp.
Njoftimet për shtyp kanë qenë dhe janë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
100 Botime 2017
përcjellësi kryesor i mesazheve publike të institucionit. Ato janë ndërtuar me një
gjuhë të thjeshtë dhe të qartë, të bazuara vetëm në faktet e nxjerra nga
auditimet dhe pa konsiderata hipotetike. Institucioni është përpjekur të japë në
një format konciz gjetjet dhe rekomandimet kryesore nga çdo auditim me
rëndësi të veçantë për mirë-menaxhimin e parasë publike. Gjetjet nga
auditimet, të komunikuara nëpërmjet njoftimeve për shtyp janë kthyer në këto
6 vite në lajm të ditës për televizionet, radiot dhe gazetat kryesore të vendit. Në
fund të vitit 2016, institucioni ka qenë i pranishëm 6.7 herë më shumë me
informacione dhe mesazhe në median e shkruar dhe ka gjashtëfishuar praninë e
tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010.
Institucioni e ka konsideruar median e shkruar dhe audio-vizive si partnerin
kryesor në realizimin e misionit të tij si “watchdog’ për mirëadministrimin e
fondeve dhe aseteve publike dhe për të forcuar luftën ndaj korrupsionit. Ky
partneritet ka qenë real dhe që në analizën vjetore të KLSH-së të zhvilluar në
janar 2012 dhe më tej rregullisht çdo vit, mediat dhe përfaqësuesit më në zë të
organizatave jo-qeveritare që luftojnë korrupsionin kanë marrë pjesë dhe
diskutuar në analizat në nivel departamenti auditimi dhe në analizat e
përgjithshme vjetore të institucionit.
Duke parë se kanali kryesor i komunikimit me qytetarin, njoftimet për shtyp,
ishte i pamjaftueshëm për të dhënë të gjitha mesazhet e punës audituese,
lidhur me gjetjet dhe rekomandimet e auditimeve, dhe veçanërisht me qasjen
këshilluese të KLSH-së që mbështetet në ekspertizën e audituesve me
eksperiencë dhe idetë e reja dhe inovacionin e audituesve të rinj, në vitin 2013,
institucioni, për herë të parë solli një dimension tjetër komunikimi të audituesve
me qytetarin dhe opinionin publik, nëpërmjet shkrimeve dhe opinioneve të
audituesve në gazetat e përditshme të vendit.
Ky komunikim u krye në bazë të standardeve ndërkombëtare të auditimit
suprem publik, ISSAI-ve, dhe pikërisht të ISSAI 1, Deklarata e Limës, Neni 16
“Raportimi në Parlament dhe ndaj publikut të gjerë”, si dhe të ISSAI 12 “Vlerat
dhe dobitë e SAI-ve: të bësh ndryshimin në jetën e qytetarëve”, Parimi 4
“Raportimi mbi rezultatet e auditimit, duke mundësuar publikun për të mbajtur
qeverinë dhe subjektet e sektorit publik të përgjegjshëm”.
Amantja Patozi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 101
Institucioni beson se audituesi, si ai me eksperiencë ashtu dhe audituesi i ri,
kanë shumë për t’i ofruar qytetarit dhe opinionit publik, në drejtim të
përmirësimit të qeverisjes publike dhe luftës kundër korrupsionit dhe
mashtrimit financiar, mbështetur në rezultatet e punës së tyre audituese. Tani
është një nevojë dhe kërkesë e përhershme e tyre, që gjetjet dhe
rekomandimet e tyre kryesore të mund t’i shtjellojnë me shkrime dhe analiza në
shtypin e përditshëm. Nga blogjet mbi temat që kanë zgjedhur për të dalë në
publicistikën shqiptare, nga vërejtjet dhe opinionet e lexuesve mbi mënyrën e
shtrimit të problemeve dhe zgjidhjet që ata japin, audituesit marrin ide dhe
shtysa për shkrime të reja.
72 drejtues dhe auditues të KLSH-së kanë qenë të pranishëm në vitin 2016 me
135 shkrime në pothuaj të gjitha gazetat me qarkullim kombëtar të vendit, duke
trajtuar me gjuhë të kuptueshme për lexuesin e thjeshtë temat dhe mesazhet
kryesore nga auditimet e kryera. Për katër vite 2013-2016, audituesit e KLSH
kanë botuar 396 artikuj, ese, editoriale, analiza e profile në median e shkruar.
Mesazhi ne publik i këtyre drejtuesve dhe audituesve te institucionit ka rritur
transparencën e KLSH-së. Kolana e botimeve të institucionit, që në gjashtë vite e
gjysmë 2012-2017 ka arritur 75 tituj, i shërben jo vetëm audituesve publike, por
edhe lexuesit te interesuar për shkencën e auditimit, auditimet konkrete,
historikun e institucionit, etj. Botimet e KLSH-së i shërbejnë së pari forcimit të
kapaciteteve të institucionit dhe rritjes së transparencës, duke bërë një hap të
rëndësishëm sasior dhe cilësor në kontributin ndaj mirëqeverisjes. Të gjitha
nismat e ndërmarra nga KLSH për të rritur transparencën e aktivitetit të tij kanë
për qëllim ndërtimin e komunikimit efektiv me qytetarët.
Faqja zyrtare e KLSH online www.klsh.org.al është një media në llojin e vet, ku
publiku dhe qytetari mund të gjejë informacione për gjithçka në lidhje me
abuzimin me fondet publike. Këto informacione janë një burim i mirë si për
mediat, ashtu dhe për shoqërinë civile te angazhuar dhe botën akademike.
Në tërësi, transparenca 2012-2017 e institucionit ka fuqizuar jo vetëm KLSH-në,
por edhe qytetarin dhe shoqërinë publike për të rritur llogaridhënien e
administratës sonë publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
102 Botime 2017
Aulona Jonuzi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 103
KONTROLLI I BRENDSHËM, FAKTOR I DOMOSDOSHËM I EFEKTIVITETIT TË
SISTEMIT MENAXHERIAL NË TËRËSI
nga Aulona Jonuzi - Kryeaudituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 30 shtator 2017
Nxitur nga eksperienca si auditues i KLSH, në Zyrën e Përgjegjshmërisë
Qeveritare (GAO1) të SHBA, në kuadër të Programit Ndërkombëtar të
Audituesve.
Kontrollet e brendshme ndihmojnë organizatat që të arrijnë objektivat e
rëndësishme si edhe të rrisin performancën e tyre. Këto sisteme aktualisht
vlerësohen si komponentë të rëndësishëm, nëpërmjet të cilave qeveritë synojnë
të rrisin përgjegjshmërinë e operacioneve të tyre. Politikë-bërësit dhe
menaxherët e programeve vazhdimisht kërkojnë mënyra për të përmirësuar
përgjegjshmërinë kundrejt realizimit të misionit të njësisë. E pikërisht në këtë
funksion, faktor kyç në përmbushjen e misionit me përgjegjshmëri është
implementimi i sistemeve efektive të kontrollit,.
Menaxhimi financiar dhe kontrolli është një nga shtyllat kryesore të sistemeve
të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik, zhvilluar si koncept nga Bashkimi
Evropian, për të asistuar vendet anëtare ndaj kuptueshmërisë së konceptit dhe
rrjedhimisht edhe implementimit me efektivitet të tij. Kështu, vendet që tashmë
kanë statusin e “vendit kandidat” e kanë të detyrueshme të plotësojnë kërkesat
që burojnë nga Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik, në kuadër të Acquis
Communautaire. Shqipëria, duke mbajtur statusin e vendit kandidat që prej
muajit korrik 2014, ka hyrë në negociate për Acquis Communautaire
1 Government Accountability Office
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
104 Botime 2017
(legjislacion i përbashkët, i aplikueshëm në vendet anëtare) për ta përshtatur
këtë legjislacion në legjislacionin vendas. Gjatë negociatave nevojitet që vendi
kandidat të adaptojë modelin e Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik dhe të
prezantojë standardet ndërkombëtare. Kjo dakordësi nevojitet të reflektohet në
deklaratat e politikave kombëtare dhe të bëhet pjesë e angazhimeve qeveritare
dhe e bazës ligjore për anëtarësimin në BE. Për implementimin e sistemeve të
kontrollit të brendshëm nevojiten standard.
Standardet e kontrollit të brendshëm mbështeten mbi Kuadrin COSO2. Në vitin
1992, COSO publikoi për herë të parë Kuadrin e Integruar për Kontrollin e
Brendshëm, i cili u pranua gjerësisht dhe u përhap në mbarë botën. Ndryshimet
e shpeshta dhe të shpejta në mjediset operative dhe rregullatore, diktuan
nevojën e adaptimit të sistemeve të kontrollit ndaj këtyre ndryshimeve.
Gjithashtu gjatë ndryshimeve që pësoi kuadri u mbajtën në konsideratë
shmangia e të qenit përshkrues më tepër se ç’nevojitet. Kështu, në vitin 2013
Kuadri COSO u ri-pa, dhe u zhvillua edhe më tej, duke i ndarë 5 komponentët e
kontrollit të brendshëm në 17 parime bazë, të cilat këto të fundit shpërbëhen
më tej në 77 atribute. Tashmë kuadri COSO njihet si dokumenti udhëheqës për
hartimin, implementim dhe kryerjen e kontrollit të brendshëm, si edhe për
vlerësimin e efektivitetit të kontrollit të brendshëm.
Nisur nga praktikat më të mira në këtë drejtim, pa diskutim që SHBA renditen të
parët në trajtimin e kontrolleve të brendshme. Në qeverinë federale të SHBA-ve,
standardet mbi kontrollin e brendshëm miratohen nga Zyra e Përgjegjshmërisë
Qeveritare të SHBA(GAO) (të reflektuar anë të ashtuquajturin “Libri Jeshil”)
mbështeten tërësisht në Kuadrin COSO (2013 tashmë). Është pikërisht
eksperienca unike e përfituar në GAO, si audituese e KLSH-së e cila u bë shkak i
një krahasimi mes kuadrit të punës mbi të cilin mbështetet dhe zhvillohet
kontrolli i brendshëm në SHBA dhe në Shqipëri.
Në SHBA, legjislacioni që lidhet me kontrollin e brendshëm, është krijuar që në
vitin 1982 me Ligjin e Integritetit Financiar të Menaxherëve Federalë. Ky ligj
parashikon që Zyra e Përgjegjshmërisë Qeveritare (GAO) është përgjegjëse për
2 Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (Komiteti I
Sponsorizimit të Organizateve të Komisionit Treadway)
Aulona Jonuzi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 105
krijimin dhe miratimin e standardeve për kontrollin e brendshëm, në qeverinë
federale. Këto standarde ofrojnë kuadrin e gjerë për krijimin dhe ruajtjen e
kontrollit të brendshëm, si edhe identifikimin dhe adresimin e sfidave
menaxheriale dhe zonave me risk të lartë mashtrimi, shpërdorimi, abuzimi dhe
keq menaxhimi. Sa më sipër reflektohen në Librin Jeshil, i cili ka ndryshuar në
vitin 2014, për të reflektuar ndryshimet që solli Kuadri COSO, në kontrollet e
brendshme.
Në vijim të standardeve, të miratuara nga GAO, Zyra e Menaxhimit dhe Buxhetit
të SHBA-ve ka miratuar Qarkorin A-123 mbi Përgjegjësitë Menaxheriale për
Menaxhimin e Riskut të Njësisë dhe Kontrollin e Brendshëm. Pikërisht ky
Qarkor, në mbështetje të standardeve të kontrollit të brendshëm ofron kërkesa
specifike mbi vlerësimin dhe raportimin e kontrolleve. Në vijim të rëndësisë që
kanë kontrollet e brendshme për realizimin e objektivave të njësive publike, në
SHBA janë miratuar dhe një sërë ligjesh të tjera ku ndër të tjera përmendim
ligjin e vitit 1996 “Përmirësimi i Menaxhimit Federal Financiar”, i cili identifikon
kontrollin e brendshëm si pjesë integrale në përmirësimin e sistemeve të
menaxhimit.
Në Shqipëri, miratimi i ligjit “Për menaxhimin Financiar dhe Kontrollin” në vitin
2010, shënon gjithashtu futjen e koncepteve të kontrollit të brendshëm dhe
menaxhimit financiar dhe kontrollit (mbështetur tërësisht në Kuadrin COSO të
vitit 1992). Duke qenë koncepte të njohura së fundmi, në sektorin publik ende
vijohet që termat “menaxhim financiar dhe kontrolli” dhe “kontroll i
brendshëm”, të përdoren këmbyeshëm. Në Nëntor të vitit 2016, Ministria e
Financave miratoi Manualin e ri të MFK, i cili në fakt ka vijuar të mbështetet në
Kuadrin COSO 1992, dhe jo në Kuadrin e Integruar COSO (2013), edhe pse
zhvilluar 3 vjet pas miratimit të këtij të fundit.
Ndërsa komuniteti INTOSAI, nëpërmjet INTOSAI GOV 9100 parashikon se,
udhëzuesit/ manualet e kontrolleve të brendshme duhen parë si dokumente “të
gjallë”, të cilët duhen ri-parë vazhdimisht me qëllim zhvillimin e tyre dhe
përqafimin e ndikimeve të zhvillimeve të reja, siç është Kuadri COSO.
Në kuadër të ndryshimeve që solli Kuadri COSO (2013), prezantimi i 17 parimeve
dhe 77 pikave të fokusit konsiderohet si ndryshimi më i rëndësishëm, që në fakt
ka për mision të rrisë kuptueshmërinë e menaxhimit të asaj çfarë përbën një
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
106 Botime 2017
kontroll të brendshëm efektiv. Komponentët dhe parimet së bashku
përfaqësojnë kriterin, ndërsa pikat e fokusit përfaqësojnë udhëzuesit mbi të
cilët do të mbështetet menaxhimi për të vlerësuar nëse komponentët e
kontrollit të brendshëm janë të pranishëm, funksionojnë dhe operojnë së
bashku, brenda njësisë.
Në referencë të ligjit nr 154/2014, KLSH në aktivitetin e vetë duhet të reflektojë
nivelin më të lartë të standardeve të INTOSAI-t (të cilat në lidhje me kontrollet e
brendshme, mbështeten tërësisht në Kuadrin COSO). Aktualisht, KLSH nuk ka
hartuar ndonjë manual / udhëzues mbi vlerësimin e sistemeve të kontrollit të
brendshëm, të cilin më pas ta përdor si kriter vlerësimi, pasi deri tani kjo mbetet
përgjegjësi e Ministrisë së Financave. Manuali i vetëm që përdorin edhe
audituesit shtetërorë, është manuali ekzistues i MFK-së, i cili vijon të
mbështetet në kuadrin COSO (1992).
Pyetja është: Deri në ç’masë, përdorimi i një manuali, i cili nuk reflekton
ndryshimet e ndodhura në Kuadrin COSO, në një ambient që ndryshon
vazhdimisht, mund të jetë efektiv?
Ligji i KLSH-së, në nenin 25 parashikon ndër të tjera se, Kryetari i Kontrollit të
Lartë të Shtetit është përgjegjës dhe vendos për manualet dhe standardet e
auditimit, çfarë nënkupton se KLSH mund të zhvillojë edhe një manual të
auditimit të sistemeve të kontrollit të brendshëm. Gjithashtu, duke u
mbështetur në INTOSAI GOV 9100, KLSH mund të përditësojë këtë manual duke
u mbështetur në mënyrë të vazhdueshme në Kuadrin e Integruar COSO (pra
duke reflektuar ndryshimet që ky Kuadër sjell).
Por, nëse përgjegjësia për hartimin e manualeve të kontrollit të brendshëm
është e NJQH/MFK dhe kjo e fundit vijon të mbështetet në Kuadrin COSO 1992,
sa më sipër pengon KLSH të hartojë dhe zhvillojë manuale mbështetur në një
kuadër më të azhurnuar siç është COSO (2013). Edhe nëse do ta bënte, ky
manual nuk do të ishte fizibël, pasi KLSH nuk mund përdor kritere vlerësimi, të
ndryshme nga kriteret e hartimit dhe implementimit. Parë në këtë
këndvështrim, duke mos zhvilluar manuale efektive mbi sistemet e kontrollit të
brendshëm (kritere), puna e KLSH riskon të ndikohet negativisht në rastet kur:
- në mbështetje të nenit 16 të ligjit të KLSH, Kontrolli i Lartë i Shtetit, në
ushtrim të kompetencave të tij, vlerëson funksionimin e përgjithshëm të
Aulona Jonuzi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 107
sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm në organet subjekte të
auditimit, duke dhënë, sipas rastit, opinionet dhe rekomandimet e duhura.
Në vijim, Kontrolli i Lartë i Shtetit i merr në konsideratë këto gjetje, vetëm në
rast se standardet e përdorura për këto auditime janë në përputhje me
standardet e veta dhe ato ndërkombëtare të auditimit.
- Referuar Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit – ISSAI 1315, nevojitet që
audituesi gjatë auditimeve financiare të vlerësojë edhe kontrollet e
brendshme, si hapi i parë për identifikimin dhe vlerësimin e risqeve.
Si një nënsistem i tërësisë së sistemit menaxherial, kontrolli i brendshëm mund
të shihet si një konditë e nevojshme për përmbushjen me eficiencë dhe
efektivitet të objektivave të njësisë.
Parë nga këndvështrimi i auditimit, kontrolli i brendshëm përfaqëson një
objektiv të aktivitetit të auditimit të brendshëm, por edhe një mjet për të
përmbushur një qëllim të auditimit të jashtëm. E megjithatë përpara hartimit,
implementimit, kryerjes së kontrolleve të brendshme dhe vlerësimit të
efektivitetit të tyre, janë dy faktorë që duhen konsideruar: së pari shkalla e
kuptueshmërisë së konceptit; dhe së dyti ndryshimet e vazhdueshme të
mjedisit. Nevoja për të rishikuar udhëzuesit ekzistues dhe standardet nxitet nga
ndryshime në mjedise rregullatore, sikundër janë zgjerimi i përdorimit të
teknologjisë së informacionit apo sfida të tjera të kohëve moderne.
Tashmë është gjerësisht e pranuar se menaxhimi, gjatë monitorimeve dhe
vlerësimeve të efektivitetit të hartimit dhe implementimit të kontrollit të
brendshëm, nevojitet të aplikojë edhe gjykimin profesional. E pikërisht për të
shmangur të qenit shumë përshkrues ndaj kontrolleve të brendshme, nevoja
për një kuadër që të përcaktojë në mënyrë precize se çfarë përbën kontrollet e
brendshme dhe si të përcaktohet nëse këto kontrolle po implementohen me
efektivitet, është esenciale. Edhe pse i tillë, ky kuadër nuk mund të garantojë
rezultate absolute, por duke vendosur gjykimin profesional brenda kufijve të
ligjëruar (me ligj, rregullore, urdhra të brendshme, etj), ai rrit mundësinë që
menaxhimi të marrë vendime më të mira lidhur me kontrollet e brendshme
Duke gjykuar në tërësi, për sa më sipër, rishikimi i vazhdueshëm i procesit të
kontrollit të brendshëm nevojitet të rishikohet mbështetur në standarde
ndërkombëtare si edhe në praktikat më të mira, por së pari duke mbajtur në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
108 Botime 2017
konsideratë nivelin e kuptueshmërisë të gjithë personelit të përfshirë në proces.
Në këtë perspektive, praktika e Shteteve të Bashkuara është një shembull i
shkëlqyer i asaj çfarë botërisht njihet si “një praktikë e mirë për tu ndjekur”.
Aulent Guri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 109
KLSH DHE AUDITIMI I ENERGJISË DHE KLIMËS
nga Aulent Guri - Kryeauditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 10 tetor 2017
Në datat 27-28 Shtator, në Bratislavë, u zhvillua nga SAI i Sllovakisë, seminari
mbi Energjinë dhe Klimën. Në këtë seminar morën pjesë auditues nga SAI-t e
Shqipërisë, Sllovakisë, Austrisë, Bullgarisë, Bjellorusisë, Çekisë, Kroacisë,
Danimarkës, Estonisë, Lituanisë, Ukrainës, Letonisë, Polonisë, Rumanisë si edhe
përfaqësues të Komisionit Europian, Gjykatës Europiane të Llogarive – ECA, dhe
kompanive sllovake të prodhimit të energjisë. Fjalimi hapës u mbajt nga
Presidenti i SAI-t të Sllovakisë z. Karol Mitrik, i cili ndër të tjera theksoi rëndësinë
e energjisë mbi zhvillimin ekonomik, ndikimin e saj në klimë si dhe ruajtjen e
parametrave mjedisore. Ai u shpreh se evente të tilla kontribuojnë dhe
zhvillojnë edhe më tej punën e SAI-ve, pasi auditimet bashkëkohore shkojnë
krah për krah me shkëmbimin e eksperiencës ndërkombëtare, ndarjen e
informacioneve dhe praktikave më të mira me njëri - tjetrin, por edhe duke
mësuar nga gabimet e njëri - tjetrit duke qenë se këto gabime mund të kenë
pasoja të tjera në aspektin e buxheteve publike ose në përmbushjen e
detyrimeve ndërkombëtare.
Seminari ishte ndarë në katër sesione kryesore dhe në çdo sesion
prezantoheshin 3-4 prezantime. Të gjitha prezantimet ishin përqendruar në
rëndësinë e përdorimit të burimeve të rinovueshme të energjisë, reduktimin e
gazeve serë gjatë prodhimit të energjisë, eficiencën e energjisë si dhe fokusimin
në të ardhmen të Institucioneve Supreme të Auditimit mbi këto tematika.
Prezantimi i parë me temë “Objektivat e Paketës Ligjore – Energji e pastër për të
gjithë europianët” u mbajt nga Znj. Lidia Vasakova, e cila është njëkohësisht
përfaqësuesja e Komisionit Europian në Sllovaki. Kjo paketë është në axhendën
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
110 Botime 2017
kryesore të Komisionit Europian, ku një ndër objektivat kryesore të saj është që
deri në 2030, 50 % e energjisë të prodhohet nga burimet e rinovueshme.
Prezantimi i dytë u mbajt nga z. Miroslav Marias i cili vinte si përfaqësues i
Ministrisë së Ekonomisë së Sllovakisë. Ai bëri një përshkrim të situatës
energjitike në Sllovaki mbi sfidat dhe mundësitë që ofron ky vend në prodhimin
e energjisë. Sesioni i parë u mbyll me prezantimin e Ekspertit të ECA-s, z. Olivier
Prigent i cili u fokusua kryesisht në auditimet dhe raportet që ECA ka zhvilluar
mbi energjinë dhe klimën, eksperiencën e institucioneve përgjegjëse si dhe
punën e SAI-ve europiane lidhur me këto çështje. Më tej gjatë këtij seminari u
shfaqën edhe dy video – prezantime respektivisht mbi rëndësinë e përdorimit
të burimeve alternative të energjisë si dhe mbi punën audituese të zhvilluar nga
SAI i Kinës mbi energjinë në vitet e fundit.
Grupi i KLSH-së, në këtë seminar u përfaqësua nga z. Bashkim Arizaj,
Kryeuaditues në Drejtorinë e Auditimit të Institucioneve Qendrore, z. Aulent
Guri, Kryeauditues në Departamentin e Performancës dhe z. Idlir Dervishi,
Auditues në Drejtorinë e Teknologjisë së Informacionit dhe Projekteve të Huaja.
Z. Aulent Guri gjatë prezantimit të tij me temë “Situata dhe sfidat e burimeve të
rinovueshme në Shqipëri”, krahas njohjes së pjesëmarrësve me auditimet që
KLSH ka zhvilluar këto vitet e fundit mbi energjinë dhe aspektet klimatike si ajri
etj., bëri një përshkrim më të hollësishëm të problemeve kryesore që lidhen me
përdorimin e burimeve të rinovueshme të energjisë si ajo e ujit, erës, mbetjeve
etj. Ajo që zgjoi interes tek të pranishmit dhe ku u diskutua edhe pas
përfundimit të sesionit përkatës është shfrytëzimi i rreth 97 % i sasisë totale
vjetore të ujit të lumenjve të Shqipërisë për prodhimin e energjisë. Ky kriter i cili
është vendosur në Ligjin Nr. 111/2012, Për menaxhimin e integruar të burimeve
ujore, neni 39, pika 4, i lejon kompanitë që gjenerojnë energji nga uji të marrin
rreth 97 % të sasisë totale vjetore nga lumenjtë. Duke qenë një situatë e
paprecedentë z. Guri shtroi pyetjen nëse raste të tilla ekzistojnë ne vende të
ndryshme europiane apo nëse ka praktika më të mira mbi përdorimin e
burimeve ujore për prodhimin e energjisë. Kolegë auditues nga SAI i Austrisë
sollën shembullin pozitiv të vendit të tyre, duke bërë të qartë se kompanitë që
prodhojnë energji nga uji mund të marrin vetëm 30 % të sasisë totale vjetore të
prurjes e cila ishte e njëjtë me rekomandimin që u bë në këtë prezantim nga z.
Aulent Guri
Kontrolli i Lartë i Shtetit 111
Guri i cili ndër të tjera theksoi se sasia totale e prurjes duhet të ndahet në
mënyrë të barabartë midis prurjes ekologjike, prurjes energjitike dhe prurjes për
përdorim bujqësor. Në vazhdim të këtij prezantimi u prek rëndësia dhe
mundësitë që Shqipëria ka për përdorimin e burimeve alternative të energjisë si
për shembull energjia nga era, dielli, biomasa por dhe energjia gjeotermike.
Auditues nga SAI i Çekisë, Sllovakisë dhe Bjellorusisë referuan gjithashtu për të
ndarë eksperiencën e tyre mbi këto tematika por dhe për të ofruar
bashkëpunime në fusha të ngjashme në të ardhmen. Veç energjisë, disa
prezantime ishin fokusuar edhe në aspektet klimatike, ndikimin e energjisë mbi
klimën si dhe në emetimet e dioksidit të karbonit nga aktivitetet industriale.
Shqipëria është një nga vendet më të rrezikuara sa i përket skenarëve të
ndryshimeve klimatike lidhur me rritjen e temperaturave deri në 2-3OC në 100
vitet e ardhshme, ndryshimin e reshjeve, shtimin e katastrofave natyrore etj.,
dhe kjo u pa edhe gjatë prezantimit nga eksperti i ECA-s z. Prigent. ECA, duke
qenë një institucion europian ka bashkëpunuar ngushtë me institucione të tjera
ndërkombëtare si Komisionin Europian, Agjencinë Europiane të Mjedisit - EEA,
Organizatën për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik - OECD, Konventën
Kuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike – UNFCCC, të cilat
janë institucionet lider mbi energjinë dhe klimën. Prezantimet e fundit erdhën
nga kompanitë e prodhimit të energjisë, të cilat kudo në botë konsiderohen si
një aleat shumë i rëndësishëm në luftën për të patur energji të pastër sot e në
të ardhmen. Seminari u mbyll përsëri nga Presidenti i SAI-t të Sllovakisë z.
Mitrik, i cili përveç se falënderoi të gjithë pjesëmarrësit për prezantimet,
diskutimet dhe eksperiencën që ndanë me njëri - tjetrin, ftoi të gjitha SAI-t
pjesëmarrëse në këtë seminar për të prioritizuar çështjet e energjisë dhe klimës
në axhendën e tyre audituese në të ardhmen.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
112 Botime 2017
Rinald Muça
Kontrolli i Lartë i Shtetit 113
MODELI I PRANIMIT TË MATURANTËVE NË UNIVERSITETE
nga Rinald Muça - Drejtor Departamenti, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 25 tetor 2017
KLSH ka gjithnjë në vëmendje problematikat sociale, krahas atyre financiare, që
karakterizojnë sot aktivitetin publik në Shqipëri. Një nga auditimet më të fundit
që ky institucion kreu, ishte edhe ai mbi “Performancën e institucioneve
përgjegjëse për pranimet në Universitet të Maturës 2016”.
Duke qenë të vetëdijshëm se procesi i marrë nën auditim ishte i pari që
realizohej në kushtet e Ligjit të ri të Arsimit të Lartë 80/2015 dhe si i tillë nuk
përfaqëson një proces të maturuar, shtresëzuar e konsoliduar, ku të gjitha palët
pjesëmarrëse të njohin të drejtat dhe detyrimet e tyre e t’i zbatojnë ato me
efektivitet, KLSH riskoi me auditimin e një veprimtarie të tillë, me synimin që të
hidhte dritë mbi modelin që po prezantohej e implementohej për të
ndërgjegjësuar të gjitha palët pjesëmarrëse në të dhe ndërmarrë veprimet
korrektuese përpara se të ishte vonë. Sinjalet që modeli kishte të meta u morën
fillimisht nga konteksti social i problemit, ku maturantët të cilët aplikuan për
pranime në IAL për vitin akademik 2016-2017 e shprehën pakënaqësinë e tyre
mediatikisht, përmes protestave të shpeshta në periudhën e pranimeve dhe
përgjithësisht duke theksuar se Ligji i ri i Arsimit të Lartë deformonte meritë-
preferencën e synuar.
KLSH u përpoq ta “përkthente” këtë problem social në problem performance,
duke adresuar përgjegjësitë dhe rekomanduar ndryshime të cilat potencialisht
mund të sjellin përmirësime në të ardhmen. Dy janë modelet që ballafaqohen
për procesin e pranimit të marrë nën auditim: i pari është një model i
centralizuar, që MAS e vuri në jetë në pranimet për vitin akademik 2016-2017
dhe e legjitimoi përmes Udhëzimit nr. 13, dt. 22.07.2016. Si një model që u
aplikua për herë të parë pas miratimit të Ligjit 80/2015, ai u karakterizua nga:
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
114 Botime 2017
a) Joligjshmëria, sepse së pari Ligji ia njeh të drejtën IAL-ve për ta realizuar vetë
procesin pranues në mënyrë të decentralizuar, mbështetur në dokumentet e
tyre strategjike (neni 25, pika 8 e Ligjit 80/2015), së dyti sepse në procesin
pranues u përfshinë institucione të cilat nuk duhet të ishin përfshirë në bazë
të Ligjit (AKP) ose që Ligji nuk i njeh për procesin pranues (RASH) dhe së treti,
sepse u regjistruan aplikantë dhe joaplikantë pas datës kufi, vetëm në IAL-të
jopublike, në mënyrë jotransparente dhe pasi kishte nisur viti i ri akademik
2016-2017. Joligjshmëria e procesit jo vetëm që nuk u kontestua nga asnjë
IAL publike e përfshirë në të, por u detajua me Udhëzime të këtyre të fundit
dhe u implementua pasivisht prej tyre.
b) Joekonomiciteti, sepse centralizimi i procesit pranues u realizua në një
platformë të vetme elektronike që kushtoi 11.718.416 lekë në terma
monetarë, 5 muaj punë në terma kohorë dhe 14 punonjës me kohë të plotë
në terma të burimeve njerëzore. Fillimisht kjo platformë u krijua për të
kontrolluar përputhshmërinë e aplikimeve të kandidatëve me renditjet që do
të bënin IAL-të, duke i shërbyer kështu transparencës së procesit për MAS,
por, sikurse sugjerojnë faktet, kjo platformë u krijua praktikisht për të
realizuar procesin pranues në IAL-të publike e jopublike. Joekonomiciteti i
kësaj platforme del në pah kur funksioni dhe rezultati i saj krahasohet me
punën e bërë për përllogaritjen e pikëve dhe rankimin nga Universiteti i
Tiranës, i cili e realizoi këtë gjë brenda 5 ditëve, me 5-6 pedagogë të
Fakultetit të Shkencave të Natyrës dhe Fakultetit Ekonomik të kësaj IAL-je
dhe kosto e së cilës përllogaritet vetëm në pagesën e orëve të punës jashtë
orarit zyrtar për pedagogët e mësipërm, ku kjo kosto ende nuk është
miratuar për t’u paguar nga Ministria e Financës. Joekonomiciteti shprehet
gjithashtu edhe në kontraktimin pa procedura ligjërisht korrekte që 5 IAL-të e
marra nën auditim i bënë subjektit që e programoi këtë platformë, për të
realizuar procesin përllogaritës e rankues, duke paguar shuma monetare të
cilat mund të ishin përdorur më mirë në drejtime të tjera.
c) Joeficienca, sepse platforma e centralizuar penalizoi aplikantët fitues të
regjistroheshin pas datës kufi në IAL-të publike të marra nën auditim. Ky
penalizim në plotësim kuotash solli gjithashtu të ardhura të munguara për
IAL-të e audituara, duke i penguar ato të realizonin ngarkesën e normuar për
pedagogët e tyre dhe duke i dëmtuar buxhetet e tyre të planifikuara, gjë që
Rinald Muça
Kontrolli i Lartë i Shtetit 115
në vijim do të ketë pasoja në cilësinë e mësimdhënies dhe përgjithësisht në
konkurrueshmërinë e këtyre IAL-ve në ofertën e arsimit të lartë. Joeficienca e
procesit i kushtoi edhe shoqërisë në tërësi, sepse aplikantët të cilët mund të
ishin pranuar e regjistruar konform Ligjit në IAL-të publike, u regjistruan pas
datës kufi në IAL-të jopublike, ku tarifat vjetore të shkollimit variojnë 6-10
fish më shumë sesa në IAL-të publike, duke rritur kështu koston mesatare
dhe atë totale të arsimimit të lartë për vitin 2016. KLSH gjykon se në këtë
mes, më të penalizuarit janë maturantët me nota të mira dhe që vijnë nga
familje me të ardhura të ulta apo edhe mesatare.
d) Joefektiviteti, sepse: i) aplikantëve nuk iu dha mundësia të ç’regjistroheshin
dhe të regjistroheshin në një program tjetër ku rezultonin fitues, nëse do ta
preferonin më shumë këtë të fundit; ii) alokimi i pastudiuar i kohës midis
raundeve krijoi stres deri në panik tek aplikantët, duke e detyruar një pjesë
prej tyre të regjistroheshin në degë të cilat nuk i kishin prioritare, iii) kriteret
e përcaktuara nga IAL-të nuk u mbështetën saktësisht në kurrikulën
parauniversitare dhe ndryshuan gjatë procesit të pranimit, duke penalizuar
apo favorizuar joqëllimisht një pjesë të mirë të aplikantëve; dhe së fundmi, iv)
IAL-të aplikuan si kritere shtesë vetëm parametra që mbështeteshin tek
mesataret e përgjithshme të aplikantëve apo mesataret e gruplëndëve të
veçanta, duke mos i dhënë rëndësi faktit që mesatarja në Shqipëri është një
tregues jo i besueshëm, madje edhe deformues, për shkak të diferencave që
ekzistojnë në arsimin e mesëm publik dhe atë privat, në arsimin e mesëm në
zona apo rajone të ndryshme të vendit, sikurse edhe midis mesatares së
Maturës Shtetërore që është e ekspozuar më së shumti ndaj administrimit të
saj dhe mesatares së 3 viteve të shkollimit që reflekton më së shumti
investimin dhe përgatitjen reale, arsimore të aplikantëve.
Modeli tjetër, të vetmin që Ligji e parashikon në dispozitat e veta, por që asnjë
nga IAL-të e marra në auditim, apo edhe IAL-të e tjera publike që realizuan
pranime në vitin akademik 2016-2017 nuk e aplikuan, është një model i
decentralizuar, ku secila IAL, në përputhje me Statutin dhe Rregulloren e vet,
koncepton, dizajnon dhe implementon versionin e saj për të realizuar procesin e
pranimeve. Një model i tillë aplikohet gjerësisht në vendet perëndimore si
Anglia, Gjermania, etj., por në Shqipëri mbetet ende për t’u provuar suksesi në
praktikë i tij. Arsyet e mosimplementimit të një modeli të tillë vitin e kaluar janë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
116 Botime 2017
disa dhe mund të përmenden: i) mungesa e Statuteve dhe Rregulloreve të IAL-
ve, ndonëse Ligji kishte vendosur afate të qarta për to; ii) mungesa e
kapaciteteve dhe aftësive teknike për të ngritur platforma individuale
përllogaritëse e rankuese, dhe përgjithësisht e më e rëndësishmja, iii) qëndrimi
pasiv i IAL-ve për të marrë përsipër përgjegjësitë ligjore e morale që kishin ndaj
maturantëve dhe shoqërisë në përgjithësi.
Modeli i aplikuar vitin e kaluar u shoqërua nga një emergjencë artificiale që
shprehet në ndryshimet e shpeshta të Udhëzimit që e legjitimoi atë, ndryshimin
e administrimit të platformës unike të pranimeve dhe regjistrimin e një numri të
konsiderueshëm aplikantësh pas datës kufi të parashikuar në Udhëzim. Kjo
emergjencë artificiale dëshmon për mungesë planifikimi operacional të modelit
të centralizuar nga institucioni që e implementoi atë.
Për vitin akademik 2017-2018 MAS ka propozuar e imponuar sërish një model të
centralizuar përmes Udhëzimit nr. 15, dt. 19.05.2017. Duke mësuar nga gabimet
e vitit të kaluar, Udhëzimi nr. 15 paraqet një version të përmirësuar në disa
detaje, por të njëjtë në thelb me Udhëzimin nr. 13. Këto përmirësime shprehen
në:
1. Tashmë aplikimet kryhen konform Ligjit 80/2015 në institucionin eparashikuar për këtë qëllim, Qendrën e Shërbimeve Arsimore, aktetnënligjore për të cilën u miratuan duke shndërruar AKP-në në QSHA.
2. Procesi pranues e regjistrues për raundin e parë është i ndarë në 7 faza 48-orësh, për të shteruar sa më shpejt në kohë regjistrimin e kandidatëve fituesdhe mos krijuar efektin bottleneck të vitit të kaluar.
3. Udhëzimi është i detajuar në formulimin e mundësisë për regjistrim tëkandidatëve që rezultojnë fitues në më shumë se një program studimi, dukecilësuar veçorinë e aplikantëve ekselentë.
4. Udhëzimi u jep të drejtën për ç’regjistrim në një datë të vetme, tëparacaktuar, të gjithë kandidatëve që kanë dëshirë ta ushtrojnë këtë tëdrejtë, por vetëm për raundin e parë. Udhëzimi nuk u jep të drejtënkandidatëve të ç’regjistruar që të regjistrohen në të njëjtin raund në njëprogram tjetër ku janë shpallur fitues, por thjesht të aplikojnë për pranimet eraundit pasardhës.
5. Çregjistrimet dhe rezultatet e ankimimeve paraqiten të gjitha elektronikishtnë platformën unike U-Albania.
6. Procesi pranues e regjistrues, edhe për raundin e dytë është i ndarë në 7 faza48-orësh.
Rinald Muça
Kontrolli i Lartë i Shtetit 117
KLSH mendon se centralizimi kundrejt decentralizimit të një shërbimi duhet
analizuar në tre dimensione kyç:
1. A është i mandatuar centralizimi/decentralizimi?2. A shton vlerë centralizimi/decentralizimi?3. A pakëson risqet centralizimi/decentralizimi?
1. Përgjigjja e dimensionit të parë jepet pa ekuivoke në Ligjin 80/2015, neni 25,
pika 8. Procesi i pranimit të maturantëve realizohet nga njësitë bazë dhe
miratohet nga titullari i njësisë kryesore, sipas procedurave të përcaktuara
në Statutin dhe Rregulloren e IAL-së. Pra modeli i decentralizuar është i
mandatuar nga Ligji, jo modeli i centralizuar.
2. Në lidhje me vlerën, modeli i centralizuar i vitit 2016 kushtoi 11.718.416 lekë
para publike. Platforma qendrore e MAS shërbeu në disa drejtime dhe
konkretisht:
a) iu ofrua për përllogaritjen e pikëve dhe rankimin e aplikantëve IAL-ve tëinteresuara kundrejt pagesës,
b) bëri kontrollin e përputhshmërisë së aplikimeve me renditjet për llogaritë MAS, dhe
c) bëri transparencën e procesit tek aplikantët dhe IAL-të në raundin edytë, duke zhvendosur vijën e kuqe sipas regjistrimeve.
Në drejtimin (a), u arkëtuan nga IAL-të publike 6.142.400 lekë, por
meqenëse edhe IAL-të publike shpenzuan para publike për kontraktimin e
këtij shërbimi, kosto e platformës mbeti 11.718.416 lekë para publike. Në
drejtimin (b), procesi kontrollues u krye me zgjedhje për IAL-të e
pakontraktuara dhe, për kampionin e marrë në shqyrtim, procesi
kontrollues mund të kryhej fare lehtë me programe të gatshme si Microsoft
Excel. Pra edhe në këtë drejtim, programimi dhe centralizimi i platformës
nuk solli ndonjë vlerë të shtuar.
I vetmi drejtim ku platforma qendrore shtoi vlerë për maturantët dhe IAL-të
është drejtimi (c). Nëse e marrim të mirëqenë që platforma e ngritur do të
përdoret edhe për pranimet e viteve të ardhshme dhe rrjedhimisht nuk do
të shoqërohet me investime shtesë, por vetëm me shpenzime mirëmbajtjeje,
sikurse pretendohet nga MAS, atëherë vlera e vetme e shtuar është
transparenca dhe informimi i aplikantëve dhe IAL-ve me shpenzime
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
118 Botime 2017
relativisht të ulta vjetore. Por, këtë gjë IAL-të mund ta realizojnë
individualisht për aplikantët që preferojnë programet e tyre me shpenzime
po aq të ulta vjetore dhe me cilësi po aq të mirë. Avantazhi i vetëm i
platformës qendrore ndaj atyre individuale të IAL-ve është se e ofron këtë
shërbim jo vetëm individualisht, por për të gjitha IAL-të, duke e konsoliduar
atë. Në gjykimin e KLSH-së, vlera shtesë e kësaj platforme për maturantët,
IAL-të dhe MAS nuk kompenson dhe sigurisht as tejkalon koston për
ndërtimin e saj dhe për më tepër shoqërohet me risqe shtesë, sikurse
trajtohet në vijim.
3. Lidhur me risqet, platforma qendrore përpiqet të maksimizojë
transparencën, informimin dhe ligjshmërinë e regjistrimeve, duke
minimizuar njëkohësisht abuzivitetin, kaosin, pabarazitë apo konfliktin social,
të ardhurat e munguara për IAL-të, regjistrimet pas datës kufi specifikuar në
Udhëzim, etj. KLSH mendon se:
a) Në terma teknikë, platforma e centralizuar, si një platformë që
administron në terma kombëtarë të gjithë kandidatët që aplikojnë për
universitet, është një platformë robuste, jofleksibël, burokratike, e
limituar në përmirësim informatik, që i zhvesh Universitetet nga
karakteristikat apo konteksti specifik ku operojnë dhe që në përgjithësi
pengon IAL-të të shtojnë apo modifikojnë filtrat e tyre pranues, duke
profilizuar kështu ofertën dhe produktin e tyre arsimor me kohën. Pra,
platforma qendrore e MAS përpiqet të disiplinojë procesin, duke
sakrifikuar lirinë, fleksibilitetin dhe përshtatshmërinë e maturantëve dhe
IAL-ve në të. Nëse, për shembull, i referohemi procesit pranues ku një
aplikant ka fituar një program studimi duke u shpallur fitues që në fazën e
parë të raundit të parë, por, që për arsye të ndryshme, e ka të pamundur
apo nuk vendos të regjistrohet në këtë fazë, atëherë platforma e
centralizuar do ta kishte thuajse të pamundur që të përfshinte regjistrimin
e këtij fituesi në fazën e tretë apo të katërt të të njëjtit raund, për atë
program studimi ku aplikanti rezulton fitues që në fazën e parë. Platforma
e centralizuar do ta kalonte fituesin e paregjistruar direkt për aplikim në
raundin pasardhës, duke penalizuar për rrjedhojë vetë aplikantin nëse
programi është i preferuar dhe kuotat plotësohen shpejt, sikurse edhe IAL-
në që është e interesuar të ketë si student një kandidat që rezulton fitues
Rinald Muça
Kontrolli i Lartë i Shtetit 119
që në fazën e parë të raundit të parë. Po ashtu, platforma e centralizuar e
ka të vështirë që të përfshijë çregjistrimet e aplikantëve tashmë të
regjistruar në një program studimi, në çdo kohë që këta të fundit do ta
gjykojnë të arsyeshme, dhe regjistrimin e tyre në një program tjetër
studimi ku rezultojnë gjithashtu fitues, në të njëjtën fazë apo në një fazë
pasardhëse të të njëjtit raund. Kjo gjë mund të realizohet fare mirë në një
model të decentralizuar, duke i dhënë aplikantit të gjithë lirinë e
nevojshme (sikurse edhe përgjegjësinë) që të ç’regjistrohet dhe
riregjistrohet ashtu sikur ai/ajo e gjykon të arsyeshme. Pra e thënë thjesht,
platforma qendrore nuk i jep mundësinë kandidatit të mirë që të rezervojë
një program studimi ku rezulton fitues dhe të presë nëse fiton një
preferencë më të mirë në një fazë pasardhëse, por e vë atë në një situatë
stresante ku i duhet të zgjedhë shpejt (brenda 48-orësh): të regjistrohet
në një program jo aq të preferuar, apo të riskojë duke pritur për një
program më të preferuar. E gjitha kjo për mos të krijuar efektin bottleneck
të vitit të kaluar që u vu re në raundin e parë. Pra platforma e centralizuar
zgjidh një problem, duke shkaktuar potencialisht një tjetër.
b) Platforma e centralizuar transferon integritetin e procesit nga IAL-të tek
MAS, duke e bërë këtë të fundit përgjegjëse për mbarëvajtjen me sukses
ose jo të pranimeve në IAL. E thënë më qartë, risku i gabimeve të
platformës, abuzivitetit të pranimeve apo përgjithësisht transparencës së
procesit nuk mbetet i decentralizuar individualisht tek IAL-të, por
përqendrohet tek MAS. Nëse MAS ka informaticienë më të zotë sesa IAL-
të, apo punonjës më të ndershëm sesa IAL-të, kjo është një çështje që del
përtej auditimit të kryer nga KLSH dhe që në asnjë rast nuk mund të
paragjykohet.
c) Së fundmi, MAS edhe vitin e kaluar, edhe këtë vit, ka vijuar të mbajë një
qëndrim paternalist ndaj IAL-ve, maturantëve dhe procesit në përgjithësi.
Në asnjë rast, risqet e listuara teorikisht nga MAS nuk janë provuar në
praktikë, sepse asnjë IAL nuk e ka realizuar individualisht procesin e
pranimit. MAS e përmirësoi Udhëzimin e 2017-s në krahasim me atë të
2016-s dhe sigurisht që do vazhdojë ta përmirësojë atë në vitet në vijim,
sepse ia ka krijuar vetes mundësinë që të përmirësohet, duke
implementuar çdo vit modelin e saj dhe mësuar nga gabimet e së kaluarës.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
120 Botime 2017
Përmirësimi i performancës së MAS në procesin e pranimeve, brenda
limiteve teknike që ajo mund ta realizojë këtë përmirësim, vjen me koston
dhe riskun e moszhvillimit të IAL-ve për ta kryer vetë këtë proces, duke i
lënë ato prapa në krahasim me simotrat e tyre europiane dhe
eksperiencat e vendeve të zhvilluara. Modeli i pranimit me modalitetet
dhe teknikalitetet e veta, sikurse kriteret pranuese, është një instrument
në dorë të IAL-ve për të realizuar me sukses, në numër dhe cilësi,
pranimet e aplikantëve në programet e tyre të studimit. T’ua heqësh IAL-
ve këtë instrument, me argumentin se ato mund të dështojnë në
përdorimin e tij, prish konkurrencën mes tyre, deformon eventualisht
meritë-preferencën, sepse kufizon aplikantët dhe më e rëndësishmja, nuk
mbështetet në asnjë të dhënë faktike, por vetëm hipotetike apo të
paragjykuar, sepse në asnjë rast modeli që parashikon Ligji nuk është vënë
në jetë.
Për sa më lart, në kushtet kur modeli i centralizuar nuk është i mandatuar nga
Ligji, nuk shton vlerë dhe as nuk pakëson risqet e procesit, KLSH i qëndron
mesazhit auditues se:
Modeli i pranimit që u aplikua në vitin 2016 dhe po përpiqet të implementohet
sërish, nuk është ai i duhuri, si në konceptim, ashtu edhe në aplikim. Ky model
nuk është në përputhje me frymën e Ligjit 80/2015 dhe as me praktikat e mira
të vendeve perëndimore prej nga ky Ligj është përshtatur.
MAS dhe QSHA duhet të angazhohen aktivisht në procesin e aplikimit, duke e
nisur më herët atë në kohë, asistuar aplikantët dhe IAL-të në kërkesat e tyre për
mbarëvajtjen e duhur të procesit kundrejt tarifave të arsyeshme dhe kryerjen e
procesit të regjistrimit të fituesve pa interferuar me procesin e pranimit, por në
fund të tij, mbështetur në listat përfundimtare të dërguara nga IAL-të.
IAL-të duhet ta konceptojnë, dizajnojnë dhe implementojnë vetë procesin e
pranimit, në përputhje me Ligjin dhe praktikat e mira. Kriteret e tyre e të
pranimit duhet të reflektojnë një politikë afatgjatë të tyren, që t’i mundësojë
aplikantëve profilizimin potencial në arsimin e mesëm, sikurse nuk duhet të
kufizohen vetëm në përllogaritjen e mesatareve, por mund të përfshijnë edhe
aspekte të tjera të vlerësimit të kandidatëve, sidomos për programet e
preferuara të studimit.
Gjovalin Preci
Kontrolli i Lartë i Shtetit 121
ADMINISTRATA PUBLIKE NË KËNDVËSHTRIMIN
E AUDITIMEVE TË KLSH
nga Gjovalin Preçi - Kryeauditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 03 nëntor 2017
Duhet theksuar që në krye të herës se, performanca e administratës publike ka
qenë në mënyrë të vazhdueshme çështje e veçantë e veprimtarisë së KLSH në të
gjitha llojet e auditimit dhe pothuajse në të gjitha subjektet e audituara. Kjo për
vetë faktin se aktiviteti i nëpunësve publik jo vetëm që është i lidhur
drejtpërdrejtë me sasinë dhe cilësinë e shërbimit ndaj qytetarëve, por në të
njëjtën kohë dhe me përdorimin me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të
parasë publike për paga, shpërblime, trajnime etj. Në konceptin e administratës
përfshihet veprimtaria e cilitdo enti ose personi, i cili ka për qëllim t’u shërbej
interesave të përgjithshme të popullsisë, pra përfshirë punonjësit, marrëdhëniet
e punës të të cilëve rregullohen me Kodin e punës ashtu edhe marrëdhëniet e
shërbimit civil.
KLSH e ka konsideruar performancën e administratës publike elementin kyç në
miradministrimin fondeve dhe të pasurisë së vendit, me pasoja të drejtpërdrejta
ekonomike, financiare dhe sociale. Në funksion të këtij qëllimi, auditimet e
kryera kanë mbyllur ciklin e plotë të punonjësve publikë, duke u nisur që nga
struktura organike e rekrutimi dhe duke përfunduar me vlerësimin, masat
disiplinore dhe largimet nga puna.
Në auditimet e kryera një vëmendje të veçantë i kushtohet emërimit dhe
largimit të titullarëve të enteve publike, pasi ato janë përgjegjësit e menaxhimit
të administratës që kryen shërbim për taksapaguesit dhe popullatën në tërësi.
Fatkeqësisht konstatohen lëvizje të shpeshta të drejtuesve publik dhe për më
tepër që nuk plotësojnë kriteret përkatëse të të qenit në krye të institucionit,
Kështu p.sh. në auditimin e performancës së sigurisë ushqimore, të ushtruar në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
122 Botime 2017
AKU, kanë rezultuar pesë lëvizje të Drejtorëve të përgjithshëm të AKU-së gjatë
pesë vjetëve të fundit; pas vitit 2016 Ministri i Bujqësisë ka propozuar dhe
Kryeministri ka emëruar në dy raste Drejtorin e Përgjithshëm në mungesë të
plotësimit të kritereve të vendosura për përvojën në punë në administratën
shtetërore me më pak se 5 vjet, si dhe në përgjithësi shkarkimi i tyre është bërë
në kundërshtim me VKM nr. 173, datë 7.3.2003, duke ndikuar negativisht në
performancën e AKU-së në tërësi
Zbatimi të strukturës organike në numër dhe pozicione pune brenda saj është
një çështje e rëndësishme auditimi, për shkak se mungesat në numër qoftë
edhe për periudha të shkurtra kohore ndikojnë në produktet e shërbimit ndaj
qytetarëve. Në AKU për periudhën shkurt 2014 prill 2016 ka pasur 21 pozicione
pune të lira, të cilat përbëjnë 5 % të punonjësve gjithsej, si dhe 12 punonjës me
emërim të përkohshëm, pas hyrjes në fuqi të ligjit për nëpunësin civil, duke
munguar plotësisht ose pjesërisht performanca e një numri të konsiderueshëm
specialistësh, si dhe duke ndikuar negativisht në përmirësimin e sigurisë
ushqimore në vend.
Një elementë i rëndësishëm i performancës së administratës publike mbetet
çështja e rekrutimit të punonjësve, jo vetëm në vendosjen e kritereve të duhura
të profesionit bazë dhe atij shtesë, nivelit dhe llojit të shkollimit, përvojës në
punë, trajnimeve të fituara etj., por edhe për të siguruar qëndrueshmëri dhe
rritje të cilësisë së punës në administratë. Analizat gjatë auditiveve të kryera,
tregon se drejtuesit e institucioneve janë të prirur në përgjithësi për t’ju gjetur
njerëzve punë dhe jo për të garantuar realizimin e punës me personin e duhur.
Auditmi në AKU ka demonstruar se 6 zooteknikë (Durrës, Korçë, Gjirokastër,
Kukës dhe Vlorë) duhet të inspektojnë mishin, gjënë e gjallë dhe produktet e
tjera me origjinë shtazore; ose mësuesi i bio-kimisë apo të kimisë industriale
duhet të inspektojnë mallrat e importuara joshtazore në Han të Hotit, Durrës,
Vlorë dhe Kakavijë, që në fakt e cenojnë sigurinë ushqimore dhe nuk e
përmirësojnë atë.
Trajnimet e administratës publike janë trajtuar si një element me ndikim të
konsiderueshëm në rritjen dhe përmirësimin e performancës së administratës
publike. Nga auditimet ka rezultuar se trajnimet nuk janë masive, por të
përqendruar kryesisht në drejtuesit e nivelit të lartë; temat e zhvilluara në të
shumtën e herës i shërbejnë pak profilit të caktuar të specialistëve; pothuajse nuk
Gjovalin Preci
Kontrolli i Lartë i Shtetit 123
kanë gjetur zbatim në veprimtarinë e përditshme të tyre etj. Kështu, nga auditimi
në AKU, rezulton se inspektorët kanë pasur trajnime sporadike, përgjithësisht të
përqendruara në Drejtorinë e Përgjithshme dhe shumë pak specialistët e rajoneve,
si dhe kanë munguar kryesisht dhe veçanërisht ato për inspektimin e inspektorët.
Inspektorët e AKU nuk i janë nënshtruar trajnimit të detyrueshëm dhe testimit
profesional fillestar përpara konfirmimit në përfundim të periudhës së provës dhe
testimit periodik në bazë të një provimi që duhej të organizohej nga Inspektorati
Qendror. Kjo jo vetëm që do të bënte më të përgjegjshëm inspektorët, por në
rast të mos-kalimit periodik detyrimisht do të shkaktonte largimin nga detyra të
inspektorëve
Në të shumtën e rasteve të auditimit vlerësimi i veprimtarisë së punonjësve
publik është i karakterit formal, pasi mungojnë indikatorët përkatës për
pozicionin e punës së gjithsecilit, duke bërë që “nota”, ambicia për karrierë dhe
masat disiplinore të përcaktohen nga miqësia me eprorin direkt dhe titullarin.
Kjo jo vetëm që sjell mungesë përgjegjësie të administratës publike ndaj
taksapaguesve, por nxit parazitizmin dhe ul ndjeshëm efektivitetin e
shpenzimeve për pagat e punonjësve publik.
Problemi më i madh në performancës e administratës publike mbeten largimet
nga puna, jo vetëm se largohen kapacitete profesionale të trajnuara, humbet
memoria institucionale, zëvendësimet shoqërohen me ulje të cilësisë së
shërbimeve etj., por dhe për shkak të kostos financiare për buxhetin e shtetit në
shpenzimet për pagesat në rastin e largimeve të paligjshme. Sipas të dhënave
financiare të AKU në vitin 2014 është larguar 32.9 % e gjithë stafit dhe
specialistëve të AKU, një pjesë e konsiderueshme e të cilëve pa shkaqe të
përligjura, e cila reflektohet në pagesat për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore
të largimit nga puna të cilat tejkalojnë 10 % të fondit të pagave gjithsej. Mjafton
të cilësojmë së në periudhën e audituar 2012-2016 këto shpenzime arrijnë mbi
78 milion lekë, të cilët kalojnë disa herë investimet e kësaj periudhe.
Trajtimi me integritet, profesionalizëm, objektivitet dhe në përputhje me
standardet e auditimit të kësaj problematike dhe më gjerë mbi performancën e
administratës publike, KLSH ka ndikuar në rritjen e përgjegjshmërisë dhe
llogaridhënies për përmirësimin e shërbimit ndaj qytetarëve dhe përdorimit me
eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të parasë publike. Duke mos u ndalur
vetëm në konstatime, KLSH me auditimet e realizuara ka bërë të mundur
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
124 Botime 2017
evidentimin e përgjegjësive materiale, disiplinore, administrative dhe penale të
punonjësve publik. Kështu në vitin 2016 në 154 auditime të kryera janë
rekomanduar 1490 masa disiplinore dhe administrative të llojeve të ndryshme
deri në largim nga puna dhe për niveli të ndryshme drejtuesish dhe punonjësish,
si dhe janë 191 persona të kallëzuar penalisht në 49 raste. Në këtë mënyrë,
ashtu siç ka theksuar Kryetari i KLSH-së zoti Bujar Leskaj, “KLSH nëpërmjet
veprimtarisë audituese ka synuar në kontribuimin dhe ndikimin e drejtpërdrejtë
dhe me një impakt të fuqishëm në ndryshimin e jetës së qytetarëve udhëhequr
kjo nga orientimet e ISSAI 12 “Vlerat dhe përfitimet e Institucioneve Supreme të
Auditimit”.
Miranda Berdo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 125
EFEKTIVITETI I POLITIKAVE TË MINISTRISË SË ZHVILLIMIN EKONOMIK,
TURIZMIT, TREGËTISË DHE SIPËRMARRJES PËR ZHVILLIMIN STRATEGJIK
TË TURIZMIT
nga Miranda Berdo - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 04 nëntor 2017
“Paratë e fituara nga turizmi, janë paratë më të mira për ekonominë e atij
vendi”, citon Këshilltari për turizmin në qytetin turistik të Kannapolis, NC USA
kjo përsa i përket rëndësisë së investimit të tyre. Ky sektor është një ndër
furnizuesit kryesorë të ekonomisë me të ardhura të shprehur në termat e
prurjeve valutore, rritjen e zërit të konsumit, përmirësimin e normave të
punësimit si dhe nxitje të ndërmarrjeve të vogla dhe të mëdha, tërësia e të
cilave ofron më shumë mirëqenie për popullsinë. Si pjesë integrale e zhvillimit
ekonomik, turizmi është një sektor i rëndësishëm për të cilin hartohen politika
të zhvillimit strategjik të vendit. Për këtë arsye politikat e qeverisë për turizmin
përbëjnë një nga temat delikate, që kanë krijuar pakënaqësi dhe kritika në
radhët e qytetarëve, sektorit të biznesit, medias, ligjvënësve, shoqërisë civile
dhe palëve të tjera të interesit. Nisur nga rëndësia e këtij sektori si dhe
ndjeshmëria e lartë publike, KLSH në zbatim të politikave të saj, të sanksionuara
në Planin Strategjik, ligjin “Për funksionimin dhe organizimin e Kontrollit të Lartë
të Shtetit”, si dhe të faktit që auditimet e performancës zënë një vend gjithnjë e
më të rëndësishëm në punën e KLSH-së, ka marrë indicie dhe e ka parë si të
rëndësishëm vlerësimin e efektivitetit të politikave për zhvillimin strategjik të
turizmit, në përfundim të të cilit ka evidentuar një mungesë efektiviteti të
kushteve për një zhvillim të qëndrueshëm të turizmit, i cili ka nevojë për
ndërhyrje të shpejtë.
Ky auditim ka përfshirë institucionet si: Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit,
Tregtisë dhe Sipërmarrjes (MZHETTS), Agjencinë Kombëtare të Bregdetit (AKB),
Agjencinë Kombëtare të Turizmit (AKT), Këshillin e Qarkut Vlorë (KQV), Këshillin
e Qarkut Berat (KQB) dhe Këshillin e Qarkut Kukës (KQK) për periudhën 2012-
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
126 Botime 2017
2016 si objekt auditimi. Një vlerë e shtuar e këtij auditimi është bashkëpunimi
me Zyrën Supreme të Auditimit të Kroacisë, në kuadër të projektit IPA për
“Forcimin e Kapaciteteve të Auditimit të Jashtëm në Shqipëri”, të cilët ofruan
ekspertizën dhe përvojën e tyre për formulimin e rekomandimeve sa më
afatgjata dhe të orientuara drejt praktikave më të mira në rajon.
Sipas Ligjit Nr.93/2015 “Për Turizmin” dhe akteve ligjore dhe nënligjore për
krijimin dhe funksionimin e strukturave në nivel kombëtar, rajonal dhe vendor,
rezulton se strukturat si Komiteti Këshillimor i Sektorit Privat të Turizmit,
Inspektorati dhe Komisioni i Standardizimit të Veprimtarive Turistike nuk kanë
nisur ende të ushtrojnë detyrat dhe funksionet, me qëllim përmbushjen e
objektivave të tyre përkatëse. Ashtu sikurse edhe MZHETTS dhe Drejtoria e
Përgjithshme e Zhvillimit të Turizmit nuk kanë ushtruar detyrat dhe funksioneve
e nevojshme për zhvillimin e turizmit, fakt i cili ka ulur performancën e
strukturave përgjegjëse për turizmin duke sjell tkurrje të zhvillimin strategjik të
këtij sektori.
Për ta evidentuar turizmin si prioritar në zhvillimin strategjik të vendit dhe
faktor përmirësues të treguesve financiar, MZHETTS dhe institucionet
përgjegjëse të turizmit duhet të orientoheshin nga programeve të detajuara të
promovimit të turizmit shqiptarë si një destinacion turistik dhe planeve
marketing afatshkurtra dhe afatmesme, të shoqëruara me aktivitete dhe
struktura përgjegjëse për ndjekjen e tyre, dokumenta të cilat mungonin në
radhët e institucioneve për periudhën objekt auditimi.
Pavarësisht se AKT ka marrë pjesë në disa panaire ndërkombëtare dhe ka krijuar
markën e cilësisë (logo+brand) për produktet dhe shërbimet turistikë në vend,
kjo nuk do të thotë se përgjegjësia e promovimit të Shqipërisë si destinacion
turistik finalizohet me kaq. Mungesa e programeve të detajuara dhe të
shoqëruara me anekse shpjeguese mbi promovimin, ka sjellë performancë të
ulët të AKT-ës në përmbushjen e objektivave institucional. Njëherësh AKB e ka
të vështirë të realizoi përgjegjësitë dhe detyrat institucionale, duke qene se nuk
ka në përdorim rregullore të brendshme të miratuar me funksione sipas
strukturës përkatëse.
Një nga pikat kritike dhe shumë të debatueshme për turizmin është mungesa
pranë MZHETTS e hartave të miratuara për zonat me përparësi zhvillimin e
turizmit çka ka sjellë mungesë në investime infrastrukturore në këto zona, duke
mos ofruar produkte turistike.
Miranda Berdo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 127
Kjo ministri nuk ka siguruar plane, objektiva apo programe promovimi të
turizmit për bashkëpunimin midis saj dhe njësive të qeverisjes vendore, duke
mos e targetuar këtë sektor të rëndësishëm për të siguruar përmirësim
ekonomik.
Që proçesi i punës, ndarë sipas përgjegjësive të secilit institucion në përmbushje
të funksionit për turizmin të funksionoj, duhet të jetë i lidhur me të gjitha
strukturat e qendrës, institucionet e varësisë, degët rajonale të tyre dhe NJQV,
duke operuar si një i tërë në realizimin e objektivave strategjike. Si e tillë dy
agjencitë kryesore në fushën e turizmit AKB dhe AKT, nuk mund të funksionojnë
të ndara, pa përgjegjësinë e Ministrisë përgjegjëse për turizmin në krye të
vendimmarrjes së tyre, referuar juridiksionit të varësisë që ato kanë.
Përgjatë këtij auditimi KLSH ka konstatuar se në institucionet përgjegjëse të
turizmit, shpërndarja e stafit sipas strukturave, nuk është kryer bazuar në
formimin dhe eksperiencën e lidhur me fushën e turizmit. Kjo ka sjellë
mbivendosje të detyrave dhe përgjegjësive të stafit njëherësh neglizhim të
rëndësisë së trajtimit të sektorit të turizmit në DPZHT dhe NJQV.
Si një formë derivative për mbështetjen financiare të ideve, studimeve dhe
iniciativave inovative në sektorin e turizmit, MZHETTS financon nga buxheti i
shtetit projekte në fushën e turizmit, për të cilat KLSH ka konstatuar mungesë të
procedurave të miratuara mbi kriteret e aplikimit, përzgjedhjes së fituesve,
formës dhe standarteve të raportimit financiar e narrativ të projekteve në
ndihmë të zhvillimit të turizmit. Këto mangësi kanë sjellë parregullsi në
shpërndarjen e tyre sipas prioriteteve strategjike të promovimit, zhvillimit dhe
diversifikimit të produktit turistik duke rezultuar në një proces joefektiv dhe jo
transparent mbi përdorimin e të ardhurave publike.
Ligji Nr.9632, datë 30.10.2006 “Për Sistemin e Taksave Vendore”, liston taksën e
fjetjes në hotel dhe njësitë e tjera me të njëjtin qëllim, si një ndër llojet e
taksave vendore për t’u mbledhur nga NJQV, detyrimi për të cilën i takon
klientit, i cili sipas Ligjit 93/2015 “Për “Turizmin” përkufizohet si turist. KLSH ka
vërejtur përdorimin e të ardhurave nga kjo taksë nga NJQV për destinacione dhe
objektiva që nuk lidhen aspak me turizmin duke rekomanduar marrjen e masave
të menjëherëshme për përdorimin e këtij fondi të konsiderueshëm specifikisht
për turizmin dhe realizimin e detyrave për zhvillimin e këtij sektori.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
128 Botime 2017
Për ushtrimin e veprimtarisë së udhërrëfyesit turistik si subjekt në fushën e
turizmit, Këshilli i Ministrave ka miratuar VKM Nr.692/2016 “Për miratimin e
rregullores” në të cilin mungojnë planeve të detajuara mbi organizimin e
udhërrëfyesve në terren dhe destinacionet turistike. Kjo ka sjellë mos
informimin e turistit mbi shërbimet turistike të ofruara nga ky subjekt dhe
mungesën e metodave alternative të promovimit.
Në institucionet përgjegjëse të turizmit, për periudhën objekt auditimi, ka
rezultuar se ka mbivendosje të detyrave, konkretisht në promovimin e
produktit, destinacionit turistik dhe investimeve në zonat me prioritet zhvillimin
e turizmit brenda dhe jashtë Shqipërisë, e cila sjell konfuzion në identifikimin e
prioriteteve të institucioneve, si dhe pamundësinë e evidentimit të
përgjegjësive konkrete. Për këtë KLSH ka rekomanduar përmirësim të
rregulloreve të funksionit dhe organizimit për AKB dhe DPZHT me fokus
administrimin e zonave bregdetare dhe hartimin e politikave të qëndrueshme të
turizmit, duke u përqendruar më pak në termat e mësipërm. Në promovimin e
turizmit shqiptar, si një detyrim tërësisht qendror i tyre, AKT dhe MZHETTS
duhet të shumëfishojnë përpjekjet në spektrin e strukturave, detyrave dhe
kompetencave të fushës.
Në përfundim mund të themi se: Ky sektor vuan nga një mungesë efiçence dhe
efektiviteti, sepse më parë dhe aktualisht, kanë munguar dhe vazhdojnë të
mungojnë politikat e orientuara kah krijimit të produkteve turistike, strategjitë e
bazuara në studime dhe plane veprimi të mirë detajuara, objektiva të qartë dhe
të arritshëm për të siguruar zhvillimin ekonomik të pritshëm, marrë në
konsideratë faktin se këto janë shoqëruar nga mosrealizimi i tyre në kohë dhe
me cilësi. Pavarësisht përpjekjeve pozitive me projekte të ideuara nga AKB,
sektori i turizmit ka një mungesë bashkëpunimi dhe komunikimi midis
subjekteve në funksion të të cilave është përmirësimi i treguesve të turizmit si
dhe historiku të zhvillimit në vite të shërbimit publik për turizmin.
KLSH ia ka bërë të njohura rezultatet e auditimit me temë “Efektiviteti i
Politikave për Zhvillimin Strategjik të Turizmit” Komisionit për Ekonominë dhe
Financat, Komisionit për Veprimtaritë Prodhuese, Tregtinë dhe Mjedisin si dhe
ka njoftuar Kryeministrin e vendit për konkluzionet dhe rekomandimet e dhëna
për përmirësimin e shpejtë të situatës së zhvillimin e sektorit të turizmit në
vend.
Kozma Kondakçiu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 129
BASHKËPUNIM I FRYTSHËM I KLSH NË FUSHËN E TEKNOLOGJISË SË
INFORMACIONIT ME INSTITUCIONET NDËRKOMBËTARE TË AUDITIMIT
nga Kozma Kondakçiu - Drejtor Drejtorie, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 04 nëntor 2017
Produkti i programit të binjakëzimit të KLSH-së me NIK-un e Polonisë
prezantohet në takimin e nëngrupit të Qeverisjes Elektronike të grupit të punës
TI të EUROSAI mbi TI, Lisbonë, Portugali
Në datat 18-20 tetor 2017, në
Lisbonë të Portugalisë u zhvillua
takimi i nëngrupit të Qeverisjes
Elektronike i Grupit të Punës TI të
EUROSAI si dhe seminari mbi
Manualin Aktiv të Auditimit të
Teknologjisë së Informacionit.
Në takim morën pjesë
pjesëmarrës nga Shtetet e
Bashkuara, India, Timori, Polonia,
Letonia, Estonia, Hungaria, Islanda, Shqipëria dhe Gjeorgjia.
Kontrolli i Lartë i Shtetit në këtë takim u përfaqësua nga Kozma Kondakçiu
Drejtor i Drejtorisë së Auditimit TI, dhe audituesit Elira Cukalla, Benard Haka,
Meald Abazaj dhe Agron Opari.
Pjesëmarrësit e takimit i përshëndeti Presidenti i Gjykatës së Llogarive të
Portugalisë Vítor Caldeira i cili ndër të tjera vlerësoi rolin e veçantë të
teknologjisë së informacionit në Auditim ndër të tjera ai theksoi se mjete të tilla
janë vazhdimisht në zhvillim dhe lejojnë audituesit nga e gjithë bota për t'u
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
130 Botime 2017
marrë me sfidat e reja që lindin nga përdorimi gjithëpërfshirës dhe kompleks i
teknologjive të informacionit në institucione, duke përfshirë sulmet kibernetike,
çështje shumë e rëndësishme në shekullit të XXI. Në përfundim të fjalës së tij z.
Caldeira i uroi pjesëmarrësit një qëndrim të këndshëm në Lisbonë.
Fjala e hapjes raportin mbi ecurinë e projektit të kontrollit të hapësirës së e-
Qeverisjes, apo "KUBI-t" zhvilluar nga Grupi i Punës TI i EUROSAI-it, z. Banaś
Pawel i Këshilltar i Presidentit te NIK-ut të Polonisë theksoi rëndësinë e KUBI-t si
një mjet për të lehtësuar auditimet e qeverisjes elektronike. Kubi është i pajisur
me një databazë "inteligjente" e ndërfaqe në faqen e web të Internetit të
EUROSAI-t për hedhjen e raporteve të auditimit të E-Qeverisjes nga SAI të
ndryshme, nga të cilat përdoruesve i krijohet lehtësisht mundësi qasjeje jo
vetëm në raportet e SAI-ve për auditimet e qeverisjes elektronike, por edhe
artikuj, prezantime, metodologji, dhe materiale të tjera. Ideja e KUBI-t nuk është
vetëm të mbledhë burime interesante të informacionit, por edhe t'i ofrojë ato
së bashku me analizën bazë.
z. Neelesh Sah Kontrollor dhe Auditues i Përgjithshëm i SAI të Indisë theksoi
ndër të tjera se Manuali i Auditimit IT vazhdon të jetë i vlefshëm dhe
strukturuara e tij paraqitet e pa ndryshuar, por nga ana tjetër ndryshimet në
fushën e auditimit sjellin nevojën e shtimit të matricave të reja, procesi i
ndryshimit na mundëson një zhvillim dinamik të tij.
Me prezantimin “Konceptet e Manualit Aktiv të auditimit TI” z. Piotr Prokopczyk
Drejtor i Departamentit të Auditimit të Shkencës, Arsimit & Trashëgimisë
Kombëtare nga NUK-u i Polonisë theksoi se Manuali Aktiv i TI ka objektivin
thelbësor të vënies në praktikë të "Manualit WGITA - IDI mbi Auditimin e TI-së
për Institucionet Supreme të Auditimit", duke ndihmuar audituesin me
informata thelbësore për të planifikuar një auditim të TI, mbledhjen e
rezultateve dhe shkëmbimin e njohurive.
Ky mjet në formën e një prototipi në zhvillim, u lind si ide dhe u zhvillua gjatë
procesit të Binjakëzimit të NIK Polak me KLSH-në, ku një rol të veçantë ka pa
dyshim z. Banaś Pawel i SAI-t të Polonisë dhe z. Carlos Cardoso Drejtor i
departamentit TI në Gjykatën e Llogarive e Portugalisë.
Relatori vlerësoi rolin e Drejtorisë së Auditimit të Teknologjisë së Informacionit
të Kontrollit të Lartë të Shtetit të Shqipërisë në këtë zhvillim si dhe theksoi se
Kozma Kondakçiu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 131
mjeti është duke u testuar në një auditim pilot që është në proces. Manuali
Aktiv i Auditimit TI është një mjet që mund të shkarkohet nga faqet e INTOSAIT
dhe EUROSAI-t për përdorim nga çdo SAI.
Nga Panwar Madhav Drejtor mbi Teknologjinë në GAO (SAI i shteteve te
bashkuara te Amerikës) të pranishmit u njohën me konceptin dhe praktikat e
"plug-ins" që do të veprojnë si përditësime teknike, duke përshtatur manualin
Aktiv me ndryshimet e shpejta të mjediseve kompjuterike.
Nga Drejtori i Drejtorisë së Auditimit të Auditimit të TI në KLSH z. Kozma
Kondakçiu u bë një prezantim mbi zhvillimin e auditimit IT në KLSH si dhe
eksperiencën mbi përdorimin e Manualit Aktiv në auditim. Ndër të tjera në
prezantim u theksua roli i analizës paraprake në vlerësimin e riskut për
planifikimin e auditimit TI, si dhe roli jo vetëm si mjet ndihmës në auditim por
edhe ai i trajnimit duke Audituar. Të pranishmit ndoqën me interes prezantimin
dhe kërkuan informacione të cilat u shpjeguan në trajtën e bashkëbisedimeve
që anëtarët e drejtorisë zhvilluan në këtë takim.
Takimi vazhdoi me diskutime rreth perspektivës se manualit dhe detyrat e
grupit për zhvillimin e tij ne prridhen afatshkurtër dhe atë afatgjate. Te
pranishmit theksuan nevojën e konsolidimit dhe rifreskuar e këtij mjeti, duke e
përshtatur atë me një mjedis gjithnjë në ndryshim të informatikës.
Nga takimi u la detyrë që pjesëmarrësit të promovojnë këtë mjet dhe të krijojnë
mundësi edhe për trajnime me SAI të tjera partnere.
Në fund të takimit u vlerësuan projektet dhe fryma e bashkëpunimit midis
vendeve pjesëmarrëse të grupit të punës si dhe kontributin e pjesëmarrësve në
ngritjen e cilësisë së Auditimit të TI.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
132 Botime 2017
Luljeta Nano
Kontrolli i Lartë i Shtetit 133
KLSH: DIVERSIFIKIMI I PORTOFOLIT TË AUDITIMEVE, FAKTOR KRITIK NË
FUQIZIMIN E MIRËQEVERISJES
nga Luljeta Nano - Sekretar i Përgjithshëm, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 07 nëntor 2017
Institucionet Supreme të Auditimit janë gurë themeli të mirëqeverisjes dhe
funksioni themelor i tyre është që të gjenerojnë një informacion të pavarur dhe
të besueshëm mbi përdorimin e parave publike. Evolucioni i dialogut shumë
vjeçar mbi rolin e Institucioneve Supreme të Auditimit në mirëqeverisje dikton
zgjidhjet efektive dhe qasjet inovative që duhet të ndiqen në menaxhimin e
politikave institucionale. KLSH si Institucioni më i Lartë i Auditimit të Jashtëm
Publik në vend konsiderohet një hallkë kritike në zinxhirin e llogaridhënies
publike dhe në këtë aspekt duhet të jetë inovativ në suportin ndaj
mirëqeverisjes dhe menaxhimin e financave publike, duke shkuar përtej rolit të
mbikëqyrjes tradicionale të llogarive/buxhetit te ekzekutivit duke u shndërruar
në një kontributor aktiv në ciklin e politikave ekonomike. Instrumenti efektiv në
fuqizimin e mirëqeverisjes është komponenti i zgjerimit të portofolit të
auditimeve në aspektin e diversifikimit të llojeve të auditimeve.
Zgjerimi i portofolit të auditimeve ka qene një nga objektivat kryesore
strategjike të KLSH-së në pesëvjeçarin e fundit por jo vetëm. Nëse do ti
referoheshim zhvillimeve aktuale rezulton një angazhim mjaft ambicioz, një
dinamizëm dhe trend mjaft progresist në funksion të transformimit në një
institucion konform kërkesave të Acquis Communitare të BE dhe të kërkesave të
Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit, INTOSAI.
Boshti i filozofisë së menaxhimit të ndryshimit në drejtim të modernizimit dhe
reformimit institucional ka qenë që nga njëra anë KLSH duhet të shkëputej
njëherë e mirë nga qasja tradicionale konservatore e realizimit të një lloj
auditimi të trashëguar dhe nga ana tjetër duhej të zhvillohej në funksion të
revolucionarizimit të veprimtarinë audituese duke e përafruar gjithnjë e më
shumë me praktikat më të mira të komunitetit të INTOSAI.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
134 Botime 2017
Nga një analizë e llojeve të auditimit që KLSH ka kryer pas viteve 90 rezulton që
në mënyrë tradicionale ka ushtruar një lloj auditimi atë të zbatimit të
ligjshmërisë nga entitetet publike. E krahasuar me praktikat e mira të
Institucioneve Supreme të Auditimit pa dyshim mund të konfirmohet që
trashëgonim një “vobektësi” në drejtim të llojeve të auditimit të ushtruar në
entitetet publike. Auditimet e ligjshmërisë që kryheshin (i vetmi lloj auditimi)
kishin të bënin me renditjen e parregullsive të rezultuara nga mos zbatimi i ligjit
dhe të kuadrit rregullator në drejtim të përputhshmërisë dhe krahasueshmërisë
me kriteret e ligjit. KLSH për një periudhë më se 21 vjeçare u karakterizua nga
kryerja e një lloj auditimi atë të ligjshmërisë dhe kjo bazuar në teknikat
tradicionale konservatore dhe shumë larg kërkesave të standardeve të cilat
sugjeronin auditimin bazuar në risk dhe përzgjedhjen e kampioneve qasje kjo e
lidhur ngushtësisht edhe me aspektin e integritetit të menaxhimit të auditimit.
Kjo metodologji ishte dukshëm përtej asaj çka operonin Institucionet Supreme
të Auditimit (SAI) anëtare të organizmave ndërkombëtare të EUROSAI-t dhe
INTOSAI-t. Ndërkohë që të gjitha praktikat e mira të SAI-ve në botë diktojnë
qasjen që një institucion auditimi modern duhet të kryej të tre llojet e auditimit
që është Auditimi Financiar, Përputhshmërisë dhe Performancës në përputhje
me Standardet Ndërkombëtare të Auditimit ISSAI.
Pas vitit 2011 politikat institucionale u fokusuan në disa drejtime kryesore: Së
pari: Hartimi i një kuadri rregullativ efektiv bashkëkohor (hartimi i Ligjit Organik
të KLSH-së) dhe i Strategjisë së zhvillimit institucional do të përbënin platformën
dhe shtyllat kryesore të rrugëtimit që do të ndërmerrte KLSH për periudhën në
vijim. Së dyti ngritja dhe forcimi e kapaciteteve në drejtim menaxhimit efektiv të
burimeve njerëzore duke u përqendruar në rritjen e profesionalizimit pra
aftësimi i audituesve me kërkesat e Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit
ISSAI për të tre llojet e auditimeve financiare, të përputhshmërisë dhe të
performancës.
Së treti ushtrimi i veprimtarisë audituese duke u fokusuar në konsolidimin i
auditimeve të ligjshmërisë dhe kryerja e auditimeve të performancës dhe fillimi
i auditimeve financiare (dhënie opinioni për pasqyrat financiare) e të auditimeve
të sistemeve të teknologjisë dhe informacionit (IT) .
Odiseja më shumë se dy vjeçare nga viti 2012 deri në fund të vitit 2014 e
miratimit të Ligjit të ri Organik të KLSH-së, në një farë mënyre shtoi periudhën e
Luljeta Nano
Kontrolli i Lartë i Shtetit 135
stërzgjatur për më shumë se dy dekada të tranzitimit të KLSH-së drejt
implementimit të kërkesave të Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit. Por
gjatë periudhës dy vjeçare politikat institucionale u fokusuan në njohjen trupës
audituese me këto standarde si dhe u ushtruan disa auditime pilot.
Me miratimin e Ligjit të ri të KLSH-së në vitin 2015 në mënyrë eksplicite janë
parashikuar të gjitha llojet e auditimit madje është progresuar më tej duke
trajtuar dhe Auditimin e IT dhe Auditimin e Etikës si lloje inovative auditimi.
Referuar këtij të fundit pra Auditimit të Etikës, Ligji i ri Organik nëpërmjet një
dispozitë të veçantë ligjore sanksionon të drejtën e KLSH-së për auditimin e
çështjeve të etikës dhe integritetit në sektorin publik duke gjeneruar opinionin;
“nëse janë zbatuar parimet e përgjithshme të sistemit të sistemit të menaxhimit
financiar të sektorit publik dhe të sjelljes së zyrtarëve të sektorit publik”.
Pra nga pikëpamja e llojeve të auditimeve mund të konfirmohet që KLSH
tashmë ka diversifikuar portofolin e auditimeve duke ushtruar në këtë mënyrë
të gjitha llojet e auditimeve sikurse edhe institucionet e tjera moderne të
auditimit kudo në botë.
Për sa i përket auditimeve të Performancës për herë të parë mandatimi i
institucionit të KLSH-së për kryerjen e Auditimeve të Performancës u sanksionua
me Ligjin e ri 154/2014.
Pavarësisht sa më sipër që nga viti 2012 në fokus të veprimtarisë institucionale
ishte ushtrimi i këtij lloj auditimi në mënyrë të qëndrueshme dhe sistematike
duke krijuar dhe kuadrin rregullator të nevojshëm për ushtrimin e këtij lloj
auditimi. Kuadri rregullator referues, reflekton kërkesat e Standardeve
Ndërkombëtare të Auditimit dhe praktikat më të mira të fushës. Po kështu në
Tetor të vitit 2012 u krijua Departamenti i Auditimit të Performancës, dhe deri
me sot janë kryer 43 auditime performance të cilat ofrojnë një qasje gjithë
përfshirëse në drejtim të fushave të mbuluara me auditim.
Nëse do ti referohemi gjeografisë së ushtrimit të Auditimeve të Performancës
dhe evolucionit të praktikave audituese rezulton se ky lloj auditimi është
ushtruar prej 2-3 dekadash dhe ushtrohet pothuaj nga të gjitha Institucionet
Supreme të Auditimit të Evropës. Megjithatë, Auditimi i Performancës
konsiderohet si një lloj auditimi i ri në historinë e zhvillimit të auditimit. Me një
eksperiencë të gjatë në ushtrimin e Auditimeve të Performancës janë vendet
Nordike si Danimarka, Finlanda, Norvegjia, Suedia, Holanda por gjithashtu edhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
136 Botime 2017
SAI-t e Anglisë, Belgjikës, Italisë, Francës, Portugalisë dhe Sllovenisë. Përtej
Europës Institucione lider në Auditimet e Performancës janë Australia, Kanadaja
Zelanda e Re dhe GAO Amerikane. Pra kryerja e auditimeve të performancës po
merr shtrirje gjithmonë e më gjerë në nivel global përfshirë dhe vendet në
zhvillim. Referuar projeksioneve mbi trendet e zhvillimit dhe ardhmërinë e
Institucioneve Supreme të Auditimit pretendohet që këto institucione si të
vetmet institucione të Auditimit të Jashtëm Publik do të fokusojnë burimet dhe
kapacitetet e tyre kryesisht drejt kryerjes së Auditimeve të Performancës
nëpërmjet të cilave bëhet e mundur vlerësimi sistematik dhe objektiv i
programeve, rezultateve, proceseve dhe sistemeve të menaxhimit të entiteteve
të sektorit publik nëse operojnë me parimet e ekonomicitetit efiçencës
efektivitetit. Pra e ardhmja e auditimeve nga pikëpamja e tipologjisë janë
auditimet e Performancës në entitetit publike. Për sa i përket auditimeve të
Teknologjisë së Informacionit si auditime risi nga pikëpamja e tipologjisë, KLSH
deri më tani ka kryer 6 auditime duke synuar njëherazi dhe konsolidimin e
kapaciteteve të audituesve IT.
Në kryerjen e llojeve të auditimeve KLSH aktualisht po ndjek një politikë të
kujdesshme dhe të balancuar të orientimit të kapaciteteve audituese pra nga
njëra anë tenton në rritjen cilësisë dhe të numrit të auditimeve të performancës
si një produkt mjaft efektiv dhe kontributiv në drejtim të mirëqeverisjes por nga
ana tjetër synon konsolidimin e auditimeve financiare, të IT dhe të
përputhshmërisë. Një politikë e tillë e menaxhimit të veprimtarisë audituese të
KLSH-së imponohet nga situata aktuale dhe niveli jo i kënaqshëm i menaxhimit
financiar dhe kontrollit si dhe kapaciteteve të strukturave të auditimit të
brendshëm në sektorin publik. Në Progres raportin e vitit 2016 të BE-së
theksonte se: Shumë institucione nuk e zbatojnë parimin e llogaridhënies
menaxheriale dhe kontrollit të brendshëm në përputhje me ligjin për Kontrollin e
Brendshëm Financiar Publik (KBFP-në). Kjo ndikon në zhvillimin e duhur të
auditimit të jashtëm, pasi KLSH-ja vazhdon të përqendrohet kryesisht në
auditimet e përputhshmërisë dhe zbulimin e parregullsive.
Pavarësisht sa më sipër KLSH do të vijojë të konsolidojë portofolin e auditimeve
dhe do të vijojë të jetë në të njëjtën linjë me zhvillimet dhe trendet e auditimit
të jashtëm publik në nivel global në funksion të përmbushjes së përgjegjësive
institucionale në drejtim të fuqizimit të mirëqeverisjes dhe llogaridhënies
publike.
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 137
PSE KUVENDI DUHET TË SHQYRTOJË ÇDO RAPORT AUDITIMI PERFORMANCE
TË KLSH-SË
nga Dorel Balliu1 - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 07 nëntor 2017
Auditimet e performancës në Kontrollin e Lartë të Shtetit prej 5 vjetësh, janë
kthyer jo vetëm në përçues të “frymës së performancës” tek entet publike, por
edhe në domosdoshmëri. Duke pasur si objekt auditimin e zbatimit të politikave
qeveritare apo reformave te ndryshme nën “filtrin” e parimeve të
ekonomicitetit, efiçiensës dhe efektivitetit, ato krijojnë urën lidhëse midis
institucioneve shtetërore dhe ndërgjegjes kolektive si vlerësuese e tyre. Bëhet,
kështu, fokal informimi i plotë dhe i paanshëm i taksapaguesve shqiptarë rreth
politikave të ndjekura nga administrata, rreth veprimtarisë, proceseve dhe
programeve që ajo planifikon e ndërmerr.
Impakti që KLSH ka, mund të kontribuojë në përdorimin më të mirë të burimeve
dhe shërbimeve publike, me qëllim përmirësimin e jetës së qytetarëve. Por cili
është institucioni me të cilin KLSH nevojitet të ketë bashkëpunimin më të
ngushtë dhe të frytshëm? Informacionet objektive dhe të mbështetura në fakte,
sa i përket mënyrës ekonomike, efiçiente dhe efektive të përdorimit të këtyre
burimeve nga ana e qeverisë, duhet t’i sigurojnë taksapaguesit se buxheti i
shtetit është shpenzuar në mënyrë të ligjshme dhe të përgjegjshme. Institucioni
që miraton dhe autorizon buxhetin është pikërisht Parlamenti, roli watchdog i
të cilit kryhet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.
SAI-t dhe Parlamentet janë aktorët kryesorë që “kërkojnë llogari” mbi
përdorimin e fondeve e të pronës publike nga ana e Qeverisë. Parlamenti nuk
mund të ketë kapacitetin dhe ekspertizën të kontrollojë vetë këto burime, por
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
138 Botime 2017
mbështetet në raportet objektive, profesionale dhe vlerështuese të Institucionit
Suprem të Auditimit.
Në kontekstin shqiptar, me gjithë bashkëpunimin e mirë brenda kuadrit ligjor
ekzistues, sferat e aktivitetit të këtyre institucioneve, njëri ligjvënës dhe tjetri i
pavarur e kontrollues i zbatimit të ligjeve e politikave, takohen vetëm në disa
raste. Do të nevojitet raporti për zbatimin e Buxhetit të Shtetit, mendimi për
raportin e KM për shpenzimet financiare të vitit pararendës, raporti vjetor i
veprimtarisë së KLSH-së, si dhe informacioni për rezultatet e raporteve sa herë
që Parlamenti e vlerëson të nevojshme, që këto institucione të nxisin shkëndijën
e bashkëpunimit. Megjithatë, praktikat e mira kanë treguar se një bashkëpunim
“me kohë të plotë”, i vazhdueshëm dhe cilësor, shpie drejt një marrëdhënieje
më efektive, e për pasojë, drejt standardeve më të mira qeverisëse dhe
përmirësimit të jetës së qytetarëve.
Mënyra më e mirë për arritjen e këtij bashkëpunimi KLSH – Kuvend, përdorimin
nga ky i fundit të punës audituese dhe llogaridhënien nga ana e Qeverisë do të
ish caktimi i kësaj detyre një komisioni parlamentar. Ose më saktë, një
nënkomisioni. Shembuj të parlamenteve evropiane tregojnë se si këtë punë
mund ta zhvillojë një komision i projektuar për Buxhetin apo Ekonominë. Jo më
larg se Kosova, na shfaqet shembulli i përkryer i kësaj simbioze funksionale SAI –
Parlament, i cili ka Komisionin për Mbikëqyrje Financiare dedikuar raporteve të
Zyrës Kombëtare të Auditimit. Më konkretisht, çështja shqiptare do të
përkthehej në një Nënkomision për Auditimin e Jashtëm Publik në Komisionin
për Ekonominë dhe Financat. Ideja nuk përbën as mit sizifian me angazhim
mbinjerëzor, as projekt futuristik. Rezoluta e Kuvendit për vlerësimin e
veprimtarisë së KLSH-së për vitin 2015 e parashikon qartë mundësinë e këtij
nënkomisioni parlamentar për të monitoruar në mënyrë sistematike aktivitetin
e KLSH-së dhe zbatimin e rekomandimeve. Përpos kësaj, mbetet vetëm “vullneti
legjislativ” për vënien në jetë dhe funksionimin e tij.
Krejt natyrshëm mund të lindë pyetja përse fokusimi kryesisht tek auditimi i
performancës. Auditimi i reformave, i “temave të nxehta”, i atyre që kanë
jehonë të thellë në opinionin publik, auditimi i politikave të ndjekura nga
institucionet qeveritare apo i performancës së një enti publik përbëjnë
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 139
instrumente për identifikimin e përmirësimeve që duhet të kryhen dhe ngritjen
e zërit nga ana e Ligjvënësit. Ata kthehen në pasqyrë të gjendjes aktuale në
vend, të certifikuara nga një raport i paanshëm dhe profesional i 6 muaj pune,
kaluar nëpër filtra të shumëfishtë kontrolli të brendshëm dhe miratuar nga një
institucion i pavarur dhe kushtetues. Një përfaqësues i zgjedhur nga populli nuk
do të ishte veçse i kënaqur të diskutonte mbi një raport të gatshëm tashmë,
duke drejtuar gishtin drejt fajtorëve; një komisioni parlamentar do t’i rritte
cilësinë e punës dhe autoritetin midis sivëllezërve të vet; ndërsa një ekzekutiv
do të mund të konsolidonte pozitën e tij duke pranuar e zbatuar rekomandimet
e caktuara nga KLSH.
Auditimet e performancës bartin një kulturë të re të procesit auditues në vendin
tonë. Performanca buxhetore rreshtohet përkrah asaj institucionale si objekt
auditimi, për të vënë nën lupë përdorimin e shpenzimeve publike. Megjithëkëtë,
plagët emergjente në sistemin e qeverisjes publike dhe dëmet që i shkaktohen
Buxhetit të Shtetit nuk përjashtojnë që Kuvendi të shqyrtojë edhe raportet e
auditimeve financiare. Në këtë prizëm, marrëdhënia e Kontrollit të Lartë të
Shtetit me Parlamentin do të prodhonte një precedent të ri për mirëqeverisjen.
Rendja drejt familjes së madhe europiane, shoqëruar me luftën kundër
korrupsionit, forcimin e shtetit ligjor dhe reformën në drejtësi, nënkupton një
funksionim sa më të frytshëm të pushteteve dhe institucioneve. Jemi të sigurt
dhe të ndërgjegjshëm se bashkëpunimi KLSH – Kuvend me anë të krijimit të një
Nënkomisioni parlamentar për Shqyrtimin e Raporteve të Auditimit, në
Komisionin për Ekonominë dhe Financat, do të shërbejë si një perpetuum
mobile i debatit politik dhe llogaridhënies, me qëllimin e vetëm e të epërm:
përmirësimin e vazhdueshëm e pa kompromis të jetës së qytetarëve shqiptarë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
140 Botime 2017
1Shkrime të tjera të botuara nga Dorel Balliu për periudhën korrik - dhjetor 2017:
KLSH – USAID, një partneritet për transparencën në shëndetësi
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 nëntor 2017).
Klejvis Kule
Kontrolli i Lartë i Shtetit 141
NJË TURIZËM I MBETUR NË LETËR
nga Klejvis Kule - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 08 nëntor 2017
Shqipëria është një vend i vogël, por me potenciale turistike natyrore dhe një
ekonomi në zhvillim, synimet e së cilës orientohen nga modele ekonomike të
reja dhe bashkëkohore. Në sfidat afatmesme dhe afatgjata të ekonomisë
shqiptare turizmi vlerësohet një sektor me potencial për të arritur një rritje
ekonomike të lartë me efekte pozitive në rritjen e punësimit, rritjen e
mirëqenies sociale, krijimin e një mjedisi mundësues për sipërmarrje të vogla
dhe të mesme dhe nxitjen e interesit nga investitorët e huaj. Potencialet e këtij
sektori qëndrojnë tek gjenerimi i të ardhurave nga një sërë aktivitetesh të tjera
të lidhura me të si: transporti, strehimi, ushqimi, shërbimet (financiare,
shëndetësore, energjinë, ujin, sigurinë) sporti, argëtimet kulturore, konferencat
dhe panairet tregtare. Të gjitha këto aktivitete të gjera vijnë së bashku në
prodhimin e produkteve turistike, si inputi kryesor për zhvillimin e turizmit,
promovimin e potencialeve, të njësive akomoduese dhe finalizimin e zgjedhjes
në konsumim e produkteve turistike. Pra zhvillimi i turizmit shqiptar duhet të
jetë në sinergji të plotë edhe me strategjitë e sektorëve të tjerë që kushtëzojnë
dhe ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë në zhvillimin dhe
cilësinë e shërbimeve turistike. Nëse i referohemi turizmit si koncept ekonomik,
ai ndikon tek konsumatori në disa drejtime. Fillimisht në kostot e drejtpërdrejta
që paguan në këmbim të shërbimit që merr, së dyti në kostot e tërthorta nga
shpenzimet e buxhetit të shtetit për këtë sektor, si dhe në mënyrën e ofrimit të
këtij shërbimi me sa më shumë cilësi dhe standarde. Në Janar të vitit 2017, KLSH
zhvilloi një Auditim Performance me temë: “Efektiviteti i Politikave për
Zhvillimin Strategjik të Turizmit”, në Ministrinë e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit,
Tregtisë dhe Sipërmarrjes, Agjencinë Kombëtare të Turizmit, Agjencinë
Kombëtare të Bregdetit, Qarkun e Vlorës, Qarkun e Beratit dhe Qarkun e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
142 Botime 2017
Kukësit. Në këtë auditim u përfshi periudha 2013-2017, por me qëllim krijimin e
kronologjisë së plotë të ngjarjeve në këtë sektor, ky auditim u shtri edhe më
gjerë në kohë.
Gjatë 20 viteve të fundit, zhvillimi i turizmit nuk i është përgjigjur pritshmërive
të popullit shqiptar përsa i takon përdorimit të potencialeve të vendit dhe, çka
është më e rëndësishme, zhvillimit jo të qëndrueshëm të këtij sektori. Ndër vite,
shumë probleme janë diskutuar me publikun e gjerë pa iu dhënë zgjidhja e
duhur planifikimit të turizmit, mungesës së kapaciteteve, problemeve lidhur me
shërbimet, mungesave në infrastrukturë, mungesës së bashkërendimit mes
nivelit qendror dhe lokal, investimeve të pabashkërenduara të subjekteve
privatë, rolit të munguar të Ministrisë etj.
Në vitin 2006, si produkt i vullnetit dhe dëshirës së mirë, u përgatit nga Ministria
e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në bashkëpunim me PNUD Shqipëri,
Strategjia për Zhvillimin e Qëndrueshëm të Turizmit Kulturor. Strategjia kishte
një plan masash konkrete për përmirësimin e destinacioneve të turizmit
kulturor dhe rritjen e promocionit dhe marketingut të këtij segmenti turizmi.
Për të shpjeguar strategjinë dhe nxitur sinergjinë për zbatimin e saj, u
ndërmorën disa takime në 12 qarqet e vendit me njësitë e pushtetit vendor,
shoqërinë civile rajonale dhe mediat. Strategjia gjeti mirëkuptim dhe përcolli
shumë ide e sugjerime nga ana e veprimtarive turistike lokale dhe nga shoqëria
civile, por u zbatua pjesërisht, për shkak të mos vazhdimit të implementimit të
saj në vitet në vijim.
Në vitin 2014, kur u hartua Draft-Strategjia për Zhvillimin e Turizmit, e cila mbeti
vetëm draft, Shqipëria prezantonte një vend me potenciale, të cilat mund të
përdoreshin në interes të zhvillimit. Draft-Strategjia u dizenjua për rritjen dhe
forcimin e sektorit, me fokus të veçantë në parimin e zhvillimit të qëndrueshëm
dhe identifikimin e sfidave për të maksimizuar kontributin në sektor. Draft-
Strategjia Kombëtare për Turizmin 2014-2020 është një dokument i
rëndësishëm për zhvillimin e turizmit në Shqipëri në vitet e ardhshme, si
platforma kryesore e lidhur me politikat, reformat dhe masat në sektorin e
turizmit jo vetëm për Qeverinë dhe Ministrinë përgjegjëse për turizmin, por dhe
për palët e tjera të interesuara të përfshira, si: pushteti lokal dhe sektori privat.
Hartimi i këtij drafti u mbështet nga Qeveria Gjermane nëpërmjet programeve
të bashkëpunimit teknik të GIZ, Mbështetja e Zhvillimit Ekonomik dhe Punësimit
Klejvis Kule
Kontrolli i Lartë i Shtetit 143
(EDEP) dhe Mbrojtja e Agro Biodiversitetit në Zonat rurale të Shqipërisë
(CABRA).
Gjatë këtij auditimi u evidentua se procesi i kategorizimit dhe i klasifikimit të
njësive akomoduese i shënoi fillimet e tij me Ligjin Nr. 9734, datë 14.05.2007
“Për Turizmin”, me daljen e VKM Nr. 601 datë 12.09.2007, në të cilën
përcaktoheshin kriteret për kategorizimin dhe klasifikimin e njësive
akomoduese dhe rezultoi jo efektiv, pasi deri në momentin e daljes së Ligjit të ri
të turizmit nuk u zbatua. Aktualisht me miratimin e Ligjit Nr.93, datë 27.07.2015
“Për Turizmin”, me objekt rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet institucioneve
publike dhe subjekteve private, që ushtrojnë veprimtari turistike dhe
përcaktimin e të drejtave e detyrimeve të subjekteve pjesëmarrëse në këto
veprimtari, në përputhje me standardet e përcaktuara në këtë Ligj, procesi i
kategorizimit të njësive akomoduese nuk ka filluar akoma, gjithashtu aktet
ligjore dhe nënligjore që rregullojnë këtë proces të cilat dolën një vit me vones,
rezultojnë të kenë mangësira në përmbajtjen e tyre dhe të krijojnë kushte të pa
drejta për njësitë akomoduese që operojnë në sektorin e turizmit.
Një çështje e rëndësishme në këtë auditim ishte edhe baza e të dhënave
statistikore për gjenerimin e objektivave të duhur dhe të arritshëm, ku rezultoi
se mungonte një procedure specifike dhe e miratuar për informacionin
statistikor në sektorin e turizmit, e cila krijon pasaktësi, duke ndikuar negativisht
në përcaktimin e objektivave për strategjinë e zhvillimit të turizmit. Gjithashtu u
arrit në konkluzionin se sektori i turizmit nuk ka akoma një Strategji të Miratuar
për zhvillimin e qëndrueshëm të tij, por vetëm një draft-strategji për vitet 2017-
2022, me të dhëna statistikore që nuk pasqyrojnë saktësisht realititetin dhe
objektiva që janë të vështirë për t’u arritur. Gjatë zhvillimit të auditimit në
Qarkun e Beratit, Kukësit dhe Vlorës u evidentua se ky sektor ka një mungesë
bashkëpunimi dhe komunikimi midis Institucioneve në nivel Kombëtar, Rajonal
dhe Lokal.
Për t’i dhënë përgjigje disa çështjeve kryesore të këtij auditimi, grupi i auditimit
ngriti pyetjen:
“A sigurojnë institucionet përgjegjëse publike kushtet paraprake për zhvillimin
strategjik të turizmit në vendin tonë? dhe arriti në këtë mesazh:
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
144 Botime 2017
Masat e marra nga qeveria dhe institucionet përgjegjëse për turizmin, mund të
sigurojnë kushtet paraprake për zhvillimin e sektorit të turizmit në situatën në të
cilën ndodhet, por nga ana tjetër ato janë të pamjaftueshme për të siguruar
zhvillimin e qëndrueshëm të tij në periudhën afat-gjatë. Sektori i turizmit, së
bashku me institucionet përgjegjëse për turizmin, vuajnë nga një mungesë
efiçence dhe efektiviteti. Mungesa e strategjive të bazuara në studime dhe plane
veprimi, mungesa e nxjerrjes së akteve ligjore dhe nënligjore në kohë si dhe
mungesa e krijimit të disa institucioneve të rëndësishme që parashikohen në Ligj,
jo vetëm që e zvogëlojnë efektivitetin e institucioneve, por vënë në dyshim
funksionimin e tyre të plotë si dhe ndikojnë negativisht në zhvillimin e turizmit.
“Turizmi prioritet”, do të ishte më frytdhënës me legjislacion të kompletuar,
punë konkrete, komunikim dhe bashkëpunim të ngushtë me sektorin publik dhe
privat, me qëllim zhvillimin e këtij komponenti të rëndësishëm të ekonomisë
sonë.
Me qëllim përmirësimin e situatës së krijuar në sektorin e turizmit, grupi i
auditimit rekomandoi:
1. Zhvillimin e qëndrueshëm të produktit turistik dhe zbatimin e parimit të
qëndrueshmërisë në të gjitha nivelet;
2. Forcimin e strukturave institucionale në nivel qendror dhe lokal, të cilat
garantojnë zbatimin e planeve dhe objektivave strategjikë;
3. Hartimin dhe rishikimin e planeve urbanistike të zonave me prioritet
turizmin mbështetur në analiza të plota ekonomike, sociale-kulturore,
mjedisore;
4. Kategorizimin dhe standardizimin e strukturave akomoduese;
5. Krijimi i një sistemi sipas standardeve ndërkombëtare për grumbullimin dhe
shpërndarjen e të dhënave statistikore mbi zhvillimin e kërkesës dhe
ofertës;
6. Zhvillimi i elementëve infrastrukturorë;
7. Arsimimi dhe trajnimi i burimeve njerëzore në shërbim të turizmit;
8. Rritjen e financimeve;
9. Angazhimin dhe bashkëpunimin të sektorit publik me sektorin privat;
10. Promovimin e praktikave më të mira rajonale dhe ndërkombëtare.
Xhuljeta Çelaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 145
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE DHE FINANCIARE NË ADMINISTRATËN PUBLIKE
nga Xhuljeta Çelaj - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 09 nëntor 2017
Gjatë gjashtë mujorit të parë të këtij viti Kontrolli i Lartë i Shtetit ka kryer një
auditim performance pranë Departamentit të Administratës Publike, i cili u
fokusua në sistemin informatik të menaxhimit të burimeve njerëzore ose siç
quhet ndryshe Human Resources Management Information System.
Departamenti i Administratës Publike, në cilësinë e institucionit përgjegjës për
menaxhimin e këtij sistemi, është thelbësor në përgatitjen dhe mbikëqyrjen e
zbatimit të politikave shtetërore dhe legjislacionit të shërbimit civil. Në
mbështetje të neneve 17 dhe 69 të ligjit nr. 152/2013 “Për Nëpunësin Civil”, i
ndryshuar, me miratimin e VKM nr. 117, datë 05.03.2014, “Për Përmbajtjen,
Procedurën dhe Administrimin e Dosjeve të Personelit të Regjistrit Qendror të
Personelit”, është përcaktuar DAP në rolin e krijuesit dhe administratorit të
vetëm dhe fuqiplotë të tij. RQP/HRMIS është një bazë unike të dhënash ku
ruhen, përpunohen dhe menaxhohen informacionet për burimet njerëzore
aktive në të gjitha institucionet e administratës shtetërore, institucionet e
pavarura dhe njësitë e qeverisjes vendore.
HRMIS është një sistem i cili synon plotësimin me të dhëna nga ana e të gjithë
institucioneve të administratës shtetërore, institucioneve të pavarura dhe
njësive të vetëqeverisjes vendore lidhur me nëpunësit civilë, me qëllim
pasqyrimin e statusit real të burimeve njerëzore aktive në administratë. Ai
synon ndërveprimin me bazat e të dhënave të Regjistrit Kombëtar të Gjendjes
Civile, Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Institutit të Sigurimeve Shëndetësore,
Sistemin e Thesarit dhe Drejtorinë e Tatimeve në Ministrinë e Financave, me
qëllim përllogaritjen e pagave të nëpunësve në mënyrë të përqendruar, për të
realizuar objektivin final, i cili është përdorimi i HRMIS për planifikim financiar
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
146 Botime 2017
dhe menaxhim të burimeve njerëzore të shërbimit civil në shkallë vendi.
Vendosja në funksionalitet të plotë e këtij sistemi me të gjitha elementët e tij do
të përmbushte edhe kërkesat e parashtruara nga BE në prioritetin nr. 1.
Përpjekjet e para për krijimin e një sistemi informatik për menaxhimin e
burimeve njerëzore (HRMIS) datojnë që në fillim të viteve 2000. Realizmi i
HRMIS në versionin aktual është financuar me fondet e Bankës Botërore, që bën
të mundur nënshkrimin e një kontrate konsulence në vitin 2010 për Forcimin e
Menaxhimit të Kapaciteteve në Administratën Publike Shqiptare me vlerën €
104.750, e cila mundësoi studimin e zhvillimit të HRMIS dhe u ofruan propozime
teknike dhe ligjore për funksionimin e ardhshëm të tij. Në vitin 2014, po me
mbështetje të Bankës Botërore, u nënshkrua kontrata për “Përshtatjen dhe
Aktivizimin e Moduleve dhe Ndërfaqes së HRMIS, si dhe Shtrirjen e sistemit në
gjithë Institucionet Publike” në vlerën € 240.000.
Auditimi i ushtruar nga Kontrolli i Lartë Shtetit për këtë tematikë është zhvilluar
sipas dy objektivave kryesore të HRMIS: plotësimit të tij me të dhëna dhe
realizimit të ndërveprimit me bazat e tjera të të dhënave të përcaktuara në VKM
nr. 117.
Lidhur me plotësimin e sistemit HRMIS me të dhëna nga të gjitha institucionet e
administratë është konstatuar se janë hedhur në sistem 55% e të dhënave
totale, ndërkohë që ngelet ende për tu plotësuar me të dhëna nga të gjitha
institucionet e tjera, veçanërisht nga njësitë e vetëqeverisjes vendore. Procesi i
hedhjes së të dhënave të strukturave dhe organigramave të institucioneve të
pavarura dhe njësive të vetëqeverisjes vendore, nuk është monitoruar dhe
audituar nga DAP sikundër e kërkon VKM nr. 117, pasi strukturat dhe
organigramat në këtë fazë të plotësimit me të dhëna nuk janë hedhur nga vetë
institucionet e sipërpërmendura, por nga Departamenti i Administratës Publike,
pavarësisht faktit që këto institucione janë trajnuar për këtë qëllim, në
kundërshtim me VKM nr. 117. Gjithashtu, DAP nuk ka kryer monitorime apo
auditime të procesit të plotësimit me të dhëna nga ana e institucioneve të tjera
përdoruese të HRMIS. Nga raportet e inspektimit të vitit 2016 që DAP ka kryer
në 8 institucione evidentohet se problematikat e vetme të inspektuara në të
gjithë këto raporte kanë qenë vlerësimi i rezultateve të punës së nëpunësve
civilë, përshkrimet e punës për çdo pozicion të shërbimit civil dhe masat
administrative për zbatimin e vendimeve gjyqësore. Departamenti i
Xhuljeta Çelaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 147
Administratës Publike nuk ka shfrytëzuar kompetencat që i janë dhënë nga ligji
për nëpunësin civil për të inspektuar zbatimin e tij, duke mos përfshirë si
objektiv të mundshëm verifikimin e procesit të hedhjes së të dhënave të
punonjësve në HRMIS.
Për të kryqëzuar të dhënat e përfituara nga DAP lidhur me nivelin e plotësimit
me të dhëna, KLSH u dërgoi një pyetësor për një kampion prej 89 institucionesh
përdoruese nga i cili rezultoi se 81% e institucioneve kanë plotësuar vetëm
gjeneralitetet e punonjësve, (të dhëna këto që importohen në mënyrë
automatike) nga Regjistri i Gjendjes Civile nëpërmjet numrit personal të
identifikimit (NID). Departamenti i Administratës Publike gjithashtu nuk ka
hartuar një plan strategjik institucional, i cili duhet të përkthejë detyrat e
ngarkuara në nivel qeverie, përmes Strategjisë Ndërsektoriale për Reformën në
Administratën Publike 2014 – 2020 (SNRAP) në objektiva institucionalë, si edhe
nuk ka hartuar një plan operacional, i cili të përcaktojë aktivitetet që duhet të
kryhen në kuadër të SNRAP 2014 – 2020 për zbatimin e HRMIS dhe treguesit që
masin progresin e këtyre aktiviteteve, e si rrjedhojë nuk ka respektuar afatin e
vendosur nga Strategjia Ndërsektoriale për Reformën në Administratën Publike,
sipas së cilës bërja funksionale në nivel të plotë e sistemit dhe vënia e tij në
përdorim për institucionet synohej të bëhej deri në fund të vitit 2015. Nga ana
tjetër në VKM nr. 117 nuk është vendosur një afat për plotësimin me të dhëna
dhe bërjen plotësisht funksionale të sistemit HRMIS.
Institucioni ende nuk ka hartuar një plan të detajuar që përcakton procedura
për mbarëvajtjen e sistemit në terma afatmesëm dhe afatgjatë, përmes një
plani për vazhdueshmërinë e sistemit IT të HRMIS, duke u nisur edhe nga fakti
se në fund të vitit 2017, përfundon kontrata me operatorin ekonomik i cili ka
krijuar sistemin HRMIS, duke e lënë Departamentin e Administratës Publike me
një sistem të përfunduar, por që ka nevojë për përmirësime dhe ndryshime të
vazhdueshme ndërkohë që ende vazhdon popullimi me të dhëna dhe
ndërveprimi me sistemet e tjera nuk është realizuar.
Në lidhje me realizimin e ndërveprimit të sistemit HRMIS me sistemet e tjera të
parashikuara: Departamenti i Administratës Publike nuk ka hartuar një plan
strategjik institucional dhe një plan veprimi për ndërveprimin në bashkëpunim
me institucionet përkatëse sipas një kalendari të dakordësuar, duke mos pasur
një qasje gjithëpërfshirëse kundrejt realizimit të objektivit të ndërveprimit dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
148 Botime 2017
duke mos përfshirë në problematikat e ndërveprimit të gjitha institucionet të
tjera të përmendura në VKM nr. 117. Aktualisht sistemi HRMIS nuk shkëmben të
dhëna me asnjë sistem tjetër përveç Regjistrit të Gjendjes Civile.
Sipas VKM nr. 117, përmes HRMIS institucionet do të mundin të prodhojnë
listëpagesat e punonjësve përmes sistemit. Për këtë arsye me Udhëzimin e
Përbashkët nr. 4, datë 13.12.2016 të Ministrit të Shtetit për Inovacionin dhe
Administratën Publike dhe Ministrit të Financave nr. 4, datë 13.12.2016 “Për
formën, elementët dhe plotësimin e borderosë së pagave për njësitë e
qeverisjes së përgjithshme” u përcaktua se këto listëpagesa elektronike do të
prodhoheshin në këtë mënyrë duke filluar nga data 1 mars 2017. Ndërveprimi
me bazën e të dhënave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore nuk është
realizuar. Instituti i Sigurimeve Shoqërore nuk ka në dijeni për përfshirjen në
VKM nr. 117, si edhe për rolin e tij në procesin e implementimit të HRMIS.
DAP ende nuk ka ndërmarrë hapa në drejtim të ndërveprimit me bazën e të
dhënave të Drejtorisë e Përgjithshme të Tatimeve pranë Ministrisë së Financave
dhe Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor. DAP ka
realizuar ndërveprimin me portalin unik qeveritar e - Albania dhe me Bazën e të
Dhënave të Qendrës Kombëtare të Biznesit, pavarësisht se këto janë aktivitete
që nuk parashikohen nga VKM 117 dhe nga SNRAP.
Departamenti i Administratës Publike nuk ka përfshirë në procesin e
ndërveprimit me HRMIS edhe institucione të tjera të parashikuara në bazën
ligjore. DAP ka kryer punën e parashikuar të kryhej nga këto institucione me
argumentin e nevojës për të përshpejtuar ecurinë e punës në HRMIS.
DAP ka vepruar pa planifikim dhe hap pas hapi duke ndërmarrë aktivitete sipas
nevojave të momentit dhe pa kërkuar një koordinim më të gjerë dhe
gjithëpërfshirës me aktorët e tjerë të përfshirë në këtë proces.
Në kushtet aktuale, procesi i ndërveprimit të sistemit HRMIS me sistemin e
thesarit është i pezulluar, pasi Ministria e Financave në kuadër të IPS 2 ka
përfunduar procedurat e prokurimit të sistemit AFMIS (Albanian Financial
Management Information System), i cili do të zëvendësojë SIFQ.
Vetë Banka Botërore thekson se aktivitetet kanë qenë të ngadalta që nga prilli
2016 dhe se hapi i parë i ndërveprimit të sistemeve HRMIS me Thesarin ende
Xhuljeta Çelaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 149
nuk ka filluar, duke qenë se DAP duhej të paraqiste një plan të rishikuar në
nëntor 2016 për të sqaruar hapat e ardhshëm për përdorimin operativ të
sistemeve dhe ndërfaqes së Thesarit, duke sugjeruar veçanërisht miratimin e
akteve ligjore ose nënligjore përkatëse që lidhen me AFMIS, HRMIS dhe sisteme
të tjera për të siguruar përdorimin e detyrueshëm të këtyre platformave dhe
për të shmangur sistemet paralele.
Për sa i takon ndërveprimit me Institutin e Sigurimeve Shoqërore, ky institucion
nuk kishte dijeni për përfshirjen në procesin e implementimit të HRMIS përmes
VKM 117 dhe mënyrën se si duhet të kontribuonte në këtë ndërveprim. ISSH
nuk ka hartuar apo edhe diskutuar mundësinë e një plani për ndërveprim midis
sistemit të tij dhe sistemit HRMIS, si dhe nuk është përfshirë në takimet e
zhvilluar midis DAP dhe Ministrisë së Financave për të diskutuar mbi këtë
tematikë. Për sa i takon ndërveprimit me institucionet e tjera të përmendura në
VKM nr. 117, si Fondi i Sigurimeve të Detyrueshme të Kujdesit Shëndetësor dhe
Drejtorinë e Tatimeve në Ministrinë e Financave nuk është ndërmarrë asnjë
hap.
Në përfundim të këtij auditimit ka rezultuar se:‘‘Departamenti i Administratës
Publike - në cilësinë e administratorit të vetëm dhe fuqiplotë të sistemit HRMIS,
si dhe institucionit përgjegjës për zbatimin e legjislacionit të shërbimit civil në
institucionet e administratës shtetërore - nuk ka hartuar një plan strategjik
institucional dhe një plan veprimi për implementimin e sistemit HRMIS si për
plotësimin me të dhëna, ashtu edhe për ndërveprimin, me qëllim vendosjen në
funksionim të plotë të tij. Sistemi HRMIS nuk është plotësuar ende me të dhëna
nga të gjitha institucionet e parashikuara, veçanërisht nga njësitë e qeverisjes
vendore. Procesi i ndërveprimit të sistemit HRMIS me sistemet e tjera aktualisht
është i pezulluar. Sistemi HRMIS nuk realizon synimin e përcaktuar në pikën 9,
kreu II i VKM nr. 117, pra përdorimin e tij si burim informacioni dhe planifikimi,
për shkak të nivelit të ulët të plotësimit me të dhëna nga institucionet, si dhe
për shkak të mos realizimit të ndërveprimit me sistemin e thesarit pranë
Ministrisë së Financave, Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, Fondit të
Kujdesit të Detyrueshëm Shëndetësor dhe Institutit të Sigurimeve Shoqërore.’’
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
150 Botime 2017
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 151
KLSH – USAID, NJË PARTNERITET PËR TRANSPARENCËN NË SHËNDETËSI
nga Dorel Balliu - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 nëntor 2017
Në kuadër të Memorandumit të Mirëkuptimit midis Kontrollit të Lartë të Shtetit
dhe USAID për “Transparencën në Sistemin Shëndetësor”, në datat 30-31 Tetor,
2 dhe 6 Nëntor KLSH mori pjesë në trajnimin dhe seminaret me temë
“Korrupsioni në Sistemin Shëndetësor” dhe “Auditimi i Performancës në
Sektorin Shëndetësor”. Trajnimi u organizua nga USAID e në të morën pjesë
përfaqësues të institucioneve si KLSH, ILDKPKI, Avokati i Popullit, Ministria e
Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, si dhe nga shoqëria civile.
Trajnimi u zhvillua me një frymë pozitive të shkëmbimit të ideve nga
përfaqësuesit e institucioneve pjesëmarrëse, debatit konstruktiv dhe
identifikimit të problemeve kryesore e zgjidhjeve të mundshme. Pjesëmarrësit u
ndanë disa herë në grupe të vogla të përbëra nga eksponentë të secilit
institucion, nga ku spikatën audituesit e KLSH-së me prezantimet e tyre.
Gjatë dy ditëve të para u trajtuan disa koncepte bazë si korrupsioni,
përgjegjshmëria dhe transparenca në shëndetësi, u identifikuan risqet që
favorizojnë korrupsionin, si dhe u morën në shqyrtim modele për zgjedhje
racionale dhe ndërhyrje për të ulur korrupsionin. Trajnimi u përqendrua
gjithashtu në korrupsionin në sistemin farmaceutik dhe strategjitë për
parandalim. Znj. Taryn Vian, trajnuese, bëri një prezantim të shkurtër mbi
dobësitë e këtij të fundit sa i përket prodhimit, regjistrimit, përzgjedhjes,
prokurimit, si dhe shpërndarjes së barnave. Pa vëmendje nuk mbeti as çështja e
pagesave joformale, mjaft e përhapur kjo edhe në shoqërinë shqiptare e
veçanërisht në sistemin shëndetësor. Këto tema u shoqëruan me diskutime të
frytshme nga përfaqësues të institucioneve të ndryshme pjesëmarrëse dhe
punë në grup.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
152 Botime 2017
Seminari i datës 2 Nëntor u pasua nga pjesëmarrja e audituesve të
departamentit të performancës në KLSH. Lajtmotiv i këtij trajnimi ishte pikërisht
“Auditimi i Performancës në Sistemin Shëndetësor”, ku u përshkruan me kujdes
gurët e themelit të këtij lloji auditimi: qëllimi, qasjet, objektivat, kriteret,
evidencat, gjetjet, fazat, afati kohor, si dhe auditime të mëparshme në sistemin
e shëndetësisë. Si materiale pune ishin përzgjedhur edhe dy raporte auditimi
performance, “Ruajtja e Ekosistemit të Parkut Kombëtar të Prespës” dhe
“Performanca e Shërbimit të Urgjencës Mjekësore”. Pjesëmarrësit u ndanë
përsëri në grupe dhe audituesit e KLSH-së prezantuan duke kontekstualizuar
pikat e mësipërme me raportet e vëna në dispozicion.
Dita e fundit përkoi me një vështrim të përgjithshëm të kuadrit të Organizatës
Botërore të Shëndetësisë për sistemet shëndetësore. Trajnimi u fokusua
gjithashtu në sektorin dhe institucionet përgjegjëse shëndetësore shqiptare,
mekanizmat e ankesës dhe mbledhjes së reagimeve dhe në një ushtrim në grup.
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 153
Gjatë këtyre seminareve, KLSH u përfaqësua nga z. Ermal Yzeiraj, Drejtor i
Departamentit Juridik dhe Kontrollit të Zbatimit të Standardeve, kryeaudituesi z.
Aulent Guri, audituesit znj. Aulona Jonuzi, znj. Xhuljeta Çelaj, z. Bashkim Arizaj,
z. Alfred Zylfi, znj. Elfrida Agolli, z. Alfred Leskaj, znj. Eva Leka, znj. Erieta Këlliçi,
znj. Miranda Berdo, z. Dorel Balliu, z. Krisi Anastas, z. Gert Hekurani, si dhe z.
Flavjo Xhuveli, jurist.
USAID e ka identifikuar KLSH-në një partner të rëndësishëm e të besuar në
luftën kundër korrupsionit në shëndetësi dhe një katalizator në bashkëpunimin
konkret ndërinstitucional për këtë çështje. Këto trajnime do të kulmojnë me
përzgjedhjen e një teme të përbashkët mes KLSH dhe USAID për një auditim
performance në fushën e shëndetësisë. Qëllimi është ai i përmirësimit të
shërbimeve shëndetësore për qytetarët, rritja e transparencës dhe
llogaridhënies nga ana institucioneve përgjegjëse, bashkëpunimi
ndërinstitucional dhe me median e shoqërinë civile, si dhe e fundit në radhë,
por jo në rëndësi, lufta ndaj korrupsionit në këtë sektor delikat.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
154 Botime 2017
Fadil Dekovi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 155
nga Fadil Dekovi - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 15 nëntor 2017
Shoqëria është e interesuar që fondet e tenderuara për kryerjen e punimeve
publike, të shërbimeve apo blerjen e mallrave, të përdoren sa më mirë, me
efektivitet, duke marrë më shumë aktive e shërbime në këmbim të fondeve sa
më të vogla. Për të arritur këtë qëllim, fazë e rëndësishme për rritjen e
përgjegjësisë të autoriteteve kontraktore, është ajo për llogaritjen e vlerës së
kontratave, ose ndryshe përcaktimi i fondit limit. Në nenin 59, pika 2 e VKM
nr.914, datë 29.12.2014, përcaktohet: “Në përllogaritjen e vlerës limit të
kontratës, autoriteti kontraktor duhet t’i referohet një ose më shumë
alternativave të renditura, si më poshtë:
çmimet e botuara nga Instituti i Statistikave (INSTAT),
çmime të tjera zyrtare, të njohura nga institucionet përkatëse (si për
shembull, nga organet tatimore a doganore, dhomat e tregtisë, në manual
etj);
çmimet e tregut;
çmimet e kontratave të mëparshme, të realizuara nga vetë apo nga
autoritete të tjera kontraktore; ose/dhe
çmimet ndërkombëtare, të botuara.
Çfarë ndodhë në realitetin e përditshëm? Si e përcaktojnë autoritetet
kontraktore (AK) çmimin për njësi të mallit apo shërbimit dhe vlerën e fondit
limit?
MOSZBATIMI I RREGULLAVE TË PËRLLOGARITJES SË FONDIT LIMIT TË
KONTRATAVE, RRITJE E MUNDËSIVE PËR ABUZIMEVE ME FONDET E
TENDERUAR
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
156 Botime 2017
Pothuajse në të gjithë AK, mënyra e përllogaritjes së vlerës së kontratave është
nëpërmjet marrjes privatisht të ofertave nga tre ose më shumë operatorë
ekonomik, duke e vlerësuar këtë mënyrë procedimi si formë të studimit të
tregut. Mbas këtij hapi, bëhet mesatarizimi i ofertave dhe nxjerrja e një çmimi
që u shërben autoriteteve kontraktore të përllogarisin vlerën e kontratave, mbi
bazën e sasive të mallrave apo shërbimeve.
Çfarë pasojash paraqet kjo në arritjen e rezultateve në procedurat e
konkurrimit?
Realisht nëpërmjet kësaj forme, AK nuk njeh nivelin e çmimeve të tregut, ky
tregues kufizohet në subjektivitetin e ofertuesve që japin ofertat. Nga ana
tjetër, mesatarizimi i çmimit të ofertave, favorizon, në disa raste edhe
padrejtësisht, operatorët ekonomik që kanë paraqitur oferta me çmimet më të
ulëta për njësi.
Për të shmangur subjektivitetin, për njohjen e gjendjes reale të tregut, kërkohet
studimi periodik i çmimeve dhe për këtë duhen kombinuar alternativat e
mësipërme të përllogaritjes së fondit limit.
Çfarë konstatohet në praktikën e ndjekur nga autoritetet kontraktuese lidhur
me përllogaritjen e fondit limit?
-Në prokurimet me objekt shërbime, aktivitete periodike promovimi në një
institucion, është konstatuar se përllogaritja e shpenzimeve të aktiviteteve,
bëhet duke grupuar mallra apo shërbime me karakteristika të ndryshme, duke
marrë një çmim të vetëm për njësi. Për shembull, blerje e materialeve
promovuese postera, marrje e mjeteve me logon e institucionit, marrja me qira
e makinave ose biçikletave lëvizëse, city-light etj.
Për kryerjen e prokurimit me objekt “Shpenzime mbrojtje bimësh dhe luftimi i
parazitëve në bujqësi, luftimi i miut të arave”, përcaktimi i fondit limit nuk ka
marrë në konsiderate shkallën e infeksionit nga brejtësit, të ngastrave të tokave
për dezinfektim (infeksion i shkallës së lartë, të mesme etj). Përcaktimi i
specifikimeve teknike dhe termave të referencës për sasinë e preparatit që do
të përdoret në njësinë e sipërfaqes është e lidhur ngushtë me përcaktimin e
shkallës së infeksionit përpara kryerjes së dezinfektimit.
Fadil Dekovi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 157
Në këtë procedure, përllogaritja e fondit limit duke shfrytëzuar treguesit e
kontratave të mëparshme të realizuara, do të kishte qenë më e leverdishme për
autoritetin kontraktor. Kjo sepse, në përmjet marrjes së ofertave dhe
mesatarizimit të tyre, çmimi neto ka dalë 3,690 lekë, kurse në tenderin e
periudhës së mëparshme, të vitit 2016, çmimi i kontraktuar ka qenë 2,910 lekë,
pra me një diferencë 780 lekë/për njësi ose rreth 27 % më e lartë, diferencë kjo
relativisht e madhe. Kjo mënyrë e llogaritjes nuk i ka shërbyer objektivit të
prokurimit, për rritjen e eficiencës, efikasitetit të procedurave dhe
mirëpërdorimit të fondeve duke rritur shpenzimet.
-Autoriteti kontraktor për llogaritjen e fondit limit duhet të shfrytëzojë me
precedence treguesit e institucioneve të specializuara kombëtare e
ndërkombëtare në shkëmbimin e mallrave apo mbikëqyrjen si dogana, dhomat
e tregtisë, të dhënat e internetit etj, pasi çmimet janë të azhornuar. Shpesh nuk
vlerësohen këto mundësi.
Kështu, për “Blerje kafshë të llojit gjedh për dëmshpërblimin e fermerëve të
dëmtuar nga dermatoza nodular e gjedhit”, përllogaritja e fondit limit është
mbështetur në ofertat që janë marrë nga subjektet që operojnë në këtë fushë
brenda vendit, ndërsa malli është kërkuar të merret nga jashtë vendit. Çmimet e
ofruar nga operatorët ekonomik të vendit kanë qenë të lartë, duke mos iu
përgjigjur çmimeve të tregut të vendit dhe çmimeve të shitjes edhe gjatë vitit
2016, periudhë kur është kryer procedura. Nga auditimi i dokumentacionit të
shitjeve, ka rezultuar se nuk ka pasur analizë për çmimin e mallit dhe ato nuk
kanë pasqyruar gjendjen reale të tregut. Kemi arritur në këtë konkluzion,
nëpërmjet analizës të çmimeve të ofertave paraqitur nga i njëjti operator
ekonomik në dy moment të ndryshme të procedurës. Çmimet në ofertën
konkurruese me ato të paraqitur në ofertën për studimin e tregut (5 ditë para
konkurrimit në tender) kanë pasur diferencë, duke qenë më të lartë për 8,211
lekë për krerë, duke sjellë një rritje artificial të vlerës për mallin e blerë për rreth
8 milion lekë në dëm të buxhetit të shtetit.
Në prokurimin me objekt “Blerje pajisje për shërbimin veterinar (motoçikleta,
kaska, veshje, doreza, çanta)” grupi i punës ka paraqitur llogaritjen e fondit
limit, përsëri duke u mbështetur në marrjen e tre ofertave. Çmimet e
paraqitura, kanë rezultuar me mbi 50 % më të larta se çmimet e tregut.
Konkretisht, për motoçikletën “Lifan tip 100-A” çmimi varion nga 980-1050 euro
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
158 Botime 2017
(burimi- çmimet nga interneti), ndërsa blerja është bërë me çmimin rreth 2700
euro.
Problem i rëndësishëm gjatë përgatitjes së procedurave për konkurrim
nëpërmjet tenderëve është përcaktimi i saktë i afateve për marrjen e shërbimit,
në funksion të përcaktimit të vlerës së fondit limit.
Mendojmë se këto moment të përllogaritjes së fondit limit, autoritetet
kontraktore duhet t’i shfrytëzojnë në funksion të arritjes së qëllimit për rritjen e
efektivitetit të fondeve duke pare e vlerësuar rast pas rasti, sipas objekteve të
prokurimit duke përdorur të kombinuara alternativat e parashikuara nga baza
ligjore e prokurimeve.
Nikoleta Piranjani
Kontrolli i Lartë i Shtetit 159
DOMOSDOSHMËRIA E EFEKTIVITETIT TË FUNKSIONIMIT TË STRUKTURAVE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM
nga Nikoleta Piranjani - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 16 nëntor 2017
Auditimi i brendshëm përcaktohet si një veprimtari e pavarur, që jep siguri
objektive dhe këshilla për menaxhimin. Auditimi i brendshëm në subjektet
publike shërben si një vlerë e shtuar në drejtim të përmirësimit të funksioneve
të subjektit publik dhe frytshmërinë e drejtimit apo menaxhimit, duke eliminuar
risqet nëpërmjet kontrollit të proceseve, për të arritur me efektivitet objektivat
e veprimtarisë.
Në mënyrë që auditimi i brendshëm të funksionojë objektivisht, nga Ministria e
Financave referuar Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit, ligjit të miratuar
“Për auditimin e brendshëm në sektorin publik” të përmirësuar në vite, akteve
nënligjore në zbatim të tij, janë hartuar dokumentet si Manuali i Auditimit të
Brendshëm, Karta e Auditimit të Brendshëm dhe Kodit etik, të cilat janë
dokumente të rëndësishme profesionale në fushën e auditimit të brendshëm,
janë instrumente në duart e audituesve dhe që kontribuojnë në përsosjen
profesionale dhe në etikën e punës së të gjithë audituesve të brendshëm.
Ndërkohë që infrastruktura ligjore rregullative dhe trajnimet e organizuara
vazhdojnë të përmirësohen nga dita në ditë nga struktura përgjegjëse me
kryerjen e këtyre funksioneve, puna e realizuar nga strukturat e auditimit të
brendshëm nuk ndjek ritmin e ndryshimeve dhe përmirësimeve ligjore ose e
përkthyer ndryshe nuk shoqërohet me përmirësime në drejtim të përdorimit
ligjor dhe me efektivitet të fondeve publike. Nga viti në vit Kontrolli i Lartë i
Shtetit raporton, si një detyrim ligjor në parlament mbi buxhetin faktik të vitit të
mbyllur. Raporti është një përmbledhje e veprimtarisë audituese të të gjithë
departamenteve për veprimtaritë ekonomiko - financiare të qeverisë së
përgjithshme (institucioneve qendrore e njësive varësisë, si dhe qeverisjes
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
160 Botime 2017
vendore), në drejtim të realizimit të të ardhurave dhe përdorimit ligjor të
shpenzimeve. Nga këto auditime kanë rezultuar shkelje të zbatimit të
procedurave ligjore, shkelje në drejtim të justifikimit ligjor apo dokumentar të
shpenzimeve, shpesh herë këto të shoqëruara me dëm ekonomik dhe pa dëm,
por që kërkojnë marrjen e masave organizative për përmirësim të gjendjes për
shmangien e abuzimeve apo keq përdorimeve të burimeve materiale dhe
monetare. Nga këto raporte të përvitshme, nuk rezulton që dëmet ekonomike
të jenë pakësuar apo të mos ekzistojnë dhe në logjikën e thjeshtë të lind pyetja:
A kanë këto subjekte publike auditim të brendshëm dhe a është funksional ai?
Megjithëse këto struktura janë në vartësi të titullarit apo organeve drejtuese të
shoqërive publike, a janë të interesuar titullarët apo organet drejtuese për
veprimtarinë efektive të strukturave të auditimit të brendshëm dhe a janë të
aftë për të kuptuar efektivitetin apo jo të auditimit të brendshëm të subjektit ku
ato drejtojnë?
Kontrolli i Lartë i Shtetit përveç auditimit të përdorimit me efektivitet e ligjor të
fondeve publike, në drejtimet e auditimit të një subjekti publik auditon dhe
veprimtarinë e auditimit të brendshëm të subjektit, si në drejtim të procesit të
auditimit, zbatimit të standardeve të auditimit të brendshëm, ashtu dhe
gjithëpërfshirës në auditim të të gjithë procesit dhe veprimtarisë së subjektit.
Një aspekt i rëndësishëm në këtë drejtim është dhe lënia e rekomandimeve,
zbatimi i tyre dhe marrja në analizë e veprimtarisë së auditimit të brendshëm
nga drejtimi, qoftë i institucioneve apo i shoqërive publike, sidomos mbas
auditimeve të kryera nga Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe ku nga krahasueshmëria
rezulton se ka mospërputhje të konsiderueshme të gjetjeve midis raporteve dhe
rekomandimeve të dy strukturave. Referuar eksperiencës së rezultuar nga
veprimtaria audituese e KLSH, subjektet publike të audituara nuk marrin në
analizë punën e kryer nga strukturat e auditimit të brendshme si dhe
efektshmërinë e tyre dhe kjo praktikë nuk aplikohet gjithashtu në analizat
vjetore të rezultateve te tyre të përvitshme. Titullarët dhe organet drejtuese të
subjekteve publike, referuar kompetencave të dhëna nga ligji, marrin masa në
drejtim të rekomandimeve të lëna nga KLSH, ku dhe niveli i realizimit të tyre
është në vartësi të përgjegjshmërisë menaxheriale të drejtimit të këtyre
subjekteve, por në asnjë rast në mënyrë të pavarur, nuk ka rezultuar marrja në
Nikoleta Piranjani
Kontrolli i Lartë i Shtetit 161
analizë e eficencës së strukturave të auditimit të brendshëm në një subjekt
publik apo kthimi i saj hap pas hapi në një strukturë të tillë.
Ky fenomen është theksuar dhe në raportin “Mbi zbatimin e buxhetit të shtetit
për vitin 2016” që KLSH ka paraqitur në Kuvend, ku ndër të tjera citohet:
“Auditimi i brendshëm ka njohur zhvillime të rëndësishme, por që mbeten akoma
në nivelin e përgatitjes së dokumenteve bazë dhe ngritjes e zhvillimit të
kapaciteteve profesionale audituese, larg marrjes së rezultateve konkrete të
përmirësuara dhe të pritshme nga funksioni i auditimit të brendshëm në njësitë e
sektorit publik” si dhe “Niveli i ulët apo, niveli zero i zbatimit të rekomandimeve
në disa subjekte tregon se nga titullarët e institucioneve akoma nuk është
kuptuar rëndësia e zbatimit të rekomandimeve të Auditimit të Brendshëm.
Neglizhenca e konstatuar tregon akoma varësinë që këto struktura kanë nga
titullarët dhe pamundësinë në këto kushte për të shtuar presionin për zbatimin e
rekomandimeve”.
Fenomeni i mungesës së analizës së punës së auditimit të brendshëm, referuar
auditimeve të realizuara nga KLSH është i theksuar sidomos në shoqëritë
publike, ku dhe dëmet ekonomike rezultojnë të konsiderueshme dhe ku në
legjislacionin e miratuar dhe në fuqi, një nga kompetencat e organeve drejtuese
është miratimi i programeve të auditimit të brendshëm dhe marrja në analizë e
çdo raporti auditimi si dhe vetë veprimtaria e auditimit të brendshëm të këtyre
shoqërive publike.
Këto detyrime në shumicën e rasteve kryhen formalisht dhe në të gjitha rastet e
auditimeve të kryera nga KLSH, mungon marrja në analizë e kryerjes konform
ligjit e detyrimeve të funksioneve të strukturave të auditimit të brendshëm.
Ka ardhur koha që ky fenomen të ndryshojë domosdoshmërish dhe kjo ndodh
me rritjen e integritetit, përgjegjshmërisë dhe profesionalizmit të vetë
strukturave të auditimit të brendshëm, rritjen e përgjegjshmërisë së drejtimit
dhe organeve drejtuese, për rëndësinë e funksionimit të auditimit të
brendshëm në mbarëvajtjen dhe mirë funksionimin e shoqërive, funksionimin e
sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe për rrjedhojë realizimin e objektivave
të shoqërisë me mjetet financiare, materiale dhe njerëzore në dispozicion.
Eficienca e funksionimit të strukturave të auditimit të brendshëm, për rrjedhojë
dhe fuqizimi i sistemeve të kontrollit të brendshëm, referuar objektivave dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
162 Botime 2017
strategjive të mirëpërcaktuara, e bëjnë subjektin publik funksional dhe me
performancë pozitive në menaxhimin e fondeve publike. Kontrolli i Lartë i
Shtetit gjithnjë e më shumë i ka kërkuar subjekteve të audituara nëpërmjet
masave të rekomanduara, përmirësimin e strukturave të auditimit të
brendshëm nga pikëpamja strukturore dhe profesionale si dhe rritjen e kërkesës
së llogarisë në drejtim të realizimit të funksioneve të tyre, kjo me qëllimin që
këto struktura të shndërrohen në partner real në realizimin e misionit të
auditimit të fondeve publike, me qëllimin e vetëm të përdorimit me efektivitet
dhe dobi të tyre në shërbim të popullsisë.
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 163
PROF.DR.NIKO PANO, NDERI I AKADEMISË, SHKENCËTARI DHE KOLOSI
I HIDROMETEOROLOGJISË
nga Bujar Leskaj - Kryetar i KLSH-së
botuar në gazetën “Telegraf”, më 18 nëntor 2017
I larguar pak ditë më parë nga jeta, të dashurit, vlerësuesit dhe admiruesit e
shumtë të punës së tij në hapësirën shqiptare, Profesor Pano lë një trashëgimi
jashtëzakonisht të pasur studimesh, botimesh, monografish, profilesh,
referatesh, kumtesash e artikujsh me vlera të spikatura jo vetëm shkencore, por
edhe praktike për ekonominë hidrike të Shqipërisë, burimit të pashtershëm të
mirëqenies së sotme dhe të nesërme të shqiptareve. Përmes studimeve të tij të
shumta spikatin 6 studime të emërtesës së Këshillit të Ministrave.
Prof. Pano është autor i monografisë ”Pasuritë Ujore të Shqipërisë”, botim i
Akademisë së Shkencave, viti 2008, një nga studimet më të plota e madhore të
shkencës së sotme shqiptare, fryt hulumtimesh të shtrira në disa dekada. Sikur
vetëm këtë punim të kishte përfunduar Profesori, ai do te mbetej me merita të
shquara në panteonin e figurave më të larta të shkencës dhe kulturës sonë.
Studimi përfshin tërësinë e resurseve ujore të rrjetit hidrografik të Shqipërisë:
lumenjtë, liqenet, ujërat nëntokësore dhe burimet e tyre, si dhe hapësirat
bregdetare shqiptare të deteve Adriatik dhe Jon. Mbi këtë bazë, ky punim ka
realizuar tipizimin dhe rajonizimin e pasurive ujore të këtij rrjeti. Spektri i gjerë i
studimit dhe vlerësimi tërësor i potencialit ujor të Shqipërisë e bën këtë
monografi një punim madhor shkencor për një nga pasuritë natyrore më
thelbësore dhe jetësore të vendit tonë, siç është uji. Botimi përfaqëson një
studim madhor të munguar, i përditësuar e prezantuar në një formë të tillë të
plotë e gjithëpërfshirës për gjithë pasuritë ujore të Shqipërisë. Në botim
analizohen të gjitha të dhënat faktike shumëvjeçare mbi rrjetin hidrografik të
Shqipërisë, që dispononte Instituti i Hidrometeorologjisë ndër vite, të cilat
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
164 Botime 2017
Profesor Pano i përpunoi me shume dashuri, përkushtim dhe profesionalizem.
Ai i analizoi, interpretoi dhe i përgjithësoi me vërtetësi shkencore rezultatet e
këtyre të dhënave, bazuar në teknologjitë dhe metodologjitë bashkëkohore.
Prof. Niko Pano u lind më 16 shtator 1937 në Vlorë, ku kreu edhe shkollën e
mesme. Ndoqi studimet e larta në Universitetin e Odesës dhe në vitin e fundit u
diplomua në Institutin e Hidrometeorologjisë më 1960 në Leningrad, sot Shën
Petërburg. Filloi punën në Institutin e Hidrometeorologjisë së Akademisë së
Shkencave si inxhinier hidrolog duke pasur edhe detyra shkencore e drejtuese,
si përgjegjës i sektorit të hidrologjisë (1960–1986), nëndrejtor i Institutit
Hidrometeorologjik (1990–1992). Prof. Pano shërbeu me pasion si pedagog i
jashtëm i lëndës së hidrologjisë në Degën e Gjeografisë të Universitetit të
Tiranës.
Njeri me virtyte të rralla, ai shquhej si organizator dhe njëkohësisht hulumtues i
palodhur, gjithnjë i qeshur, i dashur dhe komunikues me kolegët. Ishte përherë i
zënë me pune dhe me dëshirë të pashtershme për të ndihmuar. Si Kryetar i
Shoqatës “Mbrojtja dhe Ruajtja e Ujërave të Shqipërisë”, ai dha një kontribut të
shquar.
Krahas Kryeveprës së tij, monografisë ”Pasuritë Ujore të Shqipërisë”, ai është
bashkëautor i monografisë “Ngjarjet e jashtëzakonshme atmosferike në
Shqipëri” (viti 1967); autor i studimit “Ligjshmëria e depërtimit të ujërave të
detit Jon në Adriatik” (1973); i punimeve “Hidrologjia e Shqipërisë” (1984);
“Gjeografia Fizike e Shqipërisë” (1990), etj.
Profesor Niko Pano nuk u mjaftua me botime dinjitoze të hulumtimeve të tij të
gjera shkencore, por dha kontribut konkret për të ardhmen e ekonomisë së
vendit. Ai është autor i Mega-Projektit të HEC të Skavicës në lumin Drini i Zi, viti
2010. Me ndërtimin e Hidrocentralit të Skavicës, të projektuar nga ky kolos i
shkencës së hidrologjisë shqiptare, kaskada e Drinit do të prodhojë më shumë
energji elektrike si pasojë e rregullimit të plotë me liqenin e Skavicës. Gjithashtu
hidrocentralet e Drinit nuk do të shkaktojnë më dëmet dhe përmbytjet nga
shkarkimet e sforcuara.
Me një kontribut shumëdimensional të shtrirë ndër vite, Prof. Pano është autor
i studimeve hidrologjike rajonale për sistemin hidrografik “Liqeni i Prespës –
Liqeni i Ohrit lumi Drini i Zi”, si dhe për sistemin hidrografik: “Lumi Drin – Liqeni i
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 165
Shkodrës – Lumi Buna, Delta e lumit Buna në detin Adriatik”, gjatë viteve 2008 –
2013. Rrjeti hidrografik i lumit Drin shquhet për individualitetin e tij të veçantë
dhe të përsosur natyror, si dhe për potencialin e lartë dhe të shumëllojshëm
hidrik. Këtë potencial Prof. Pano ka ditur ta evidentojë, duke i paraprirë planeve
për zhvillimet ekonomike të vendit tonë si për të tashmen, ashtu edhe për të
ardhmen.
Më 1984, Prof. Dr. Niko Pano, për meritat e spikatura të tij, dekorohet nga
Kuvendi Popullor me urdhrin “Naim Frashëri” e më pas me “Medalje Pune” me
motivacionin “Për arritje të mira në studimet shkencore hidrologjike për
vlerësimin e pasurive ujore të Shqipërisë”.
Akademia e Shkencave e Shqipërisë, për punën e tij me pasion dhe me cilësi, e
ka vlerësuar në vitin 2015 me medaljen “Nderi i Akademisë”, me motivacion
“Për kontributin e shquar në shërbimin hidrometeorologjik, në realizimin e
kërkimeve e botimeve në fushën të pasurive ujore të Shqipërisë, si dhe atë në
fushën e arsimit e të edukimit të brezave të rinj e specialistëve”.
Gjithashtu, për monografinë shkencore “Pasuritë ujore të Shqipërisë”, botim i
Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në kuadër të edicionit të parë të
Çmimeve Shkencore të Akademisë për vitin 2016 për studimet dhe botimet më
të arrira, Prof. Pano u vlerësua me çmimin shkencor “Radovicka”, me
motivacionin “Vepra shkencore ‘Pasuritë ujore të Shqipërisë’, një studim i gjerë
dhe kompleks është rezultat i kërkimeve gjysmëshekullore për resurset hidrike të
Shqipërisë, të realizuar me metoda bashkëkohore, me kontribut të shquar për
shërbimin hidrometeorologjik në fushën e pasurive ujore të Shqipërisë me ndikim
teorik e praktik në kërkim-zhvillim, si dhe në fushën e arsimit e të edukimit të
kërkuesve të rinj”. Prof. Niko Pano deri në ditët e fundit të jetës së tij, ka punuar
për daljen në dritë të botimit të ri shkencor “Hapësira bregdetare Divjakë –
Karavasta në Adriatik”, për të cilin në krye të një grupi specialistësh, ai
kontribuoi me zellin, gadishmerinë dhe entuziazmin që e karakterizonin, për të
paraqitur një studim integral të zonës me qëllim final rikuperimin mjedisor dhe
zhvillimin e qëndrueshëm ekonomiko-shoqëror të kësaj hapësire me rëndësi
dhe me bukuri të rrallë natyrore.
Me Prof. Niko Panon, personalisht ruaj kujtimet e një bashkëpunimi të
shkëlqyer me Kontrollin e Lartë të Shtetit. Për këtë bashkëpunim, unë dhe të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
166 Botime 2017
gjithë audituesit e KLSH i jemi mirënjohës gatishmërisë së tij të
jashtëzakonshme për të ndihmuar, personalitetit, veprës dhe kujtimit të Prof.
Dr. Niko Panos.
Dua te ndaj me ju se një nga vlerat dhe risitë me domethënëse të Konferencës
së IV-t Shkencore të KLSH “Mbi Analizën e Riskut”, zhvilluar në datat 20-23
qershor 2016, ishte punimi i Prof. Dr. Niko Panos, Prof. Dr. Gudar Beqirajt dhe
Prof. Dr. Salvador Bushatit “Mbi efektet mjedisore dhe ekonomike që shkakton
veprimtaria njerëzore në sistemin liqenor të Prespës”. Ky sistem përbën një
komponent të rëndësishëm hidrik të Kaskadës Hidroenergjetike të lumit Drin,
respektivisht për 2 hidrocentrale të ndërtuar në Maqedoni (Glloboshica dhe
Spile) si dhe 4 hidrocentrale të ndërtuara në Shqipëri (Fierzë, Koman, Vau i
Dejës dhe Ashta). Punimi u përshëndet nga Eurodeputeti, Dr.Igor Šoltes, i cili tha
se kjo kumtesë do të trajtohet nga Parlamenti Europian në një forum që do të
ketë në fokus lumenjtë e Ballkanit. Me kujtohet si tani përshndritja e syve të
Prof. Panos në momentin e dhënies se këtij vlerësimi. Kujtoj po ashtu
kontributin e tij si Anëtar i Komisioneve Ndërkombëtare për Hidroekonominë
Shqipëri – Maqedoni dhe Shqipëri – Mali i Zi, ne vitet 1970 – 1985.
Profesori la një trashëgimi të pasur me vlera shkencore dhe praktike për
shkencën dhe ekonominë e vendit tone, duke u shndërruar në një nga figurat
me te spikatura të komunitetit shkencor e universitar mbarëshqiptar. Ai mbetet
po ashtu një shëmbëlltyre e kredos morale dhe shkencore më të arrirë, e
personalitetit të një punëtori të palodhur, dijetari dhe njeriu të
jashtëzakonshëm. E kujtojmë sot me shume mall, respekt, nderim dhe
mirënjohje këtë Banor të Panteonit të Përjetshëm të shkencës dhe kulturës
shqiptare.
Ymer Stafa
Kontrolli i Lartë i Shtetit 167
SI ZBATOHEN REKOMANDIMET E KONTROLLIT TË LARTË TË SHTETIT
nga Ymer Stafa - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 18 nëntor 2017
Materialet e prodhuara (produkti përfundimtar) nga grupet e auditimit rreth
80% e tyre filtrohen me shumë përgjegjësi nga disa struktura organike të KLSH-
së, me përjashtim të akt-verifikimeve apo akt-konstatimeve që kalojnë direkt
nëpërmjet grupeve të auditimit në terren. Pra, shprehur qartë, si projekt
raportet e auditimit, raportet përfundimtar të auditimit dhe gjetjet e
rekomandimet, që kthehen në vendim-marrje të nënshkruara nga Kryetari i
KLSH-së (mbështetur në ligjin organik të Kontrollit të Lartë të Shtetit), kalojnë në
disa filtra të ndryshëm, me qëllim që produkti i realizuar të jetë sa më i
mbështetur në legjislacionin përkatës dhe sa më i kuptueshëm si për subjektin
e audituar ashtu edhe për masën e gjerë të popullit.
Me përfundimin e auditimit, subjekteve të audituara, u dërgohen zyrtarisht në
rrugë shkresore rekomandimet përkatëse për zbatim, të shoqëruara edhe me
një kopje të raportit përfundimtar të auditimit. Subjektet e audituara menjëherë
nxitohen të kthejnë përgjigje KLSH-së, për të respektuar afatin 20 ditor (kërkesë
e ligjit organik të KLSH-së), që i njohin dhe i pranojnë këto rekomandime duke i
shoqëruar edhe me një plan veprimi konkret e duke caktuar edhe strukturat
organike që duhet t`i zbatojnë. Mbasi kthejnë këtë përgjigje për KLSH-në,
subjektet e audituar bien në “gjumë” për zbatimin e tyre dhe kujtohen ditët e
fundit për të kthyer përgjigjen ligjore të KLSH-së për respektimin e afatit 6
mujor.
Për çudi ka raste që subjektet në përgjigjen e afatit 6 mujor paraqesin
argumente nga më të ndryshme përse nuk janë realizuar një pjesë e tyre. Është
fare e pakuptueshme që fillimisht i pranojnë këto rekomandime dhe mbas 6
muaj në përgjigje paraqesin argumentime subjektive, të pa mbështetura në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
168 Botime 2017
legjislacionin në fuqi. Në këto rrethana subjekti i audituar vihet para
përgjegjësisë, që kujtohet mbas 6 muajsh për dhënie përgjigje të tilla. Subjektet
e audituara duhet t`i kushtojnë më shumë rëndësi përgjigjeve që japin për
respektimin e afatit 20 ditor, pra duke nxjerrë konkluzionin nëse i pranojnë këto
rekomandime apo jo, ndërsa në kuadër të respektimit të afatit ligjor prej 6
mujorit paraqet punën konkrete që bëhet për realizimin e rekomandimeve të
pranuara.
Madje nuk bëhet fare fjalë, që të trajtojnë edhe shqetësimet e konstatuara nga
KLSH-ja në raportin përfundimtar të auditimit. Kontrolli i Lartë i Shtetit në
përfundim të kryerjes së auditimit nuk paraqet sukseset e arritura nga subjekti i
audituar, por trajton të metat, shkeljet, mangësitë dhe gjetjet që janë kryer në
kundërshtim me legjislacionin në fuqi. Jo të gjitha gjetjet e konstatuara dhe të
shprehura në raportin përfundimtar të auditimit trajtohen në shkresën zyrtare
dhe jepen rekomandime. Në shkresën përcjellëse trajtohen gjetjet dhe
rekomandimet e grupit të auditimit më të rëndësishme, që paraqesin edhe risqe
më të larta. Nuk është e thënë që të gjitha gjetjet e trajtuara në raportin
përfundimtar të auditimit të jepen rekomandime në shkresën përcjellëse. Sipas
ligjit organik të KLSH-së me vendim të veçantë Kryetari i KLSH-së miraton
raportin përfundimtar të auditimit, miraton rekomandimet e përcaktuara dhe
kërkon marrjen e masave përkatëse. Në raportin përfundimtar të auditimit
trajtohen shkeljet konkrete të legjislacionit dhe nuk mund të jepen
rekomandime që të zbatohet ligji apo vendimi i qeverise. Zbatimi i tyre është
detyrim i legjislacionit. Fjala vjen, në qoftë se një subjekt auditimi në urdhrin e
prokurimit nuk ka dhënë argumentimin për përdorimin e një lloje procedure
prokurimi, KLSH-ja nuk mund të rekomandojë zbatimin e LPP dhe vendimin
përkatës të qeverisë. Në raportin përfundimtar trajtohet neni apo pika e LPP
dhe e vendimit të qeverisë që është shkelur dhe kush e mban përgjegjësinë për
të.
Prandaj lind e nevojshme që raporti përfundimtar i auditimit duhet tu bëhet
prezent të gjitha strukturave të subjektit të audituar që janë atakuar në raport
punohet me punonjësit dhe strukturat dhe secila strukturë për vete mban
shënime që gjatë punëve të përditshme për të ardhmen ti ketë parasysh, me
qëllim që të mos përsëriten më mangësi të tilla.
Ymer Stafa
Kontrolli i Lartë i Shtetit 169
Një element tjetër i rëndësishëm për zbatimin e rekomandime të KLSH-së për
subjektet e audituara është rekomandimi për shpërblimet e dëmeve ekonomike
dhe të masave administrative.
Është bërë si zakon, që në këtë kuadër subjektet e audituara dërgojnë njoftimet
për shpërblime dëmi ekonomik dhe dhënie masash administrative, ku subjektet
me kaq e konsiderojnë punën e kryer (rekomandimin e realizuar). Në kuadrin e
respektimit të aftit 6 mujor është një kohë shumë e bollshme, që subjekti të
kryejë të gjitha rrugët ligjore, sidomos për shpërblimin e dëmit ekonomik dhe
masave administrative. Po të merren seriozisht nga subjektet e audituara, puna
fillon që në ditët e para të dërgimit të rekomandimeve nga KLSH-ja, e
konkretisht: mbasi i ka dërguar njoftimin për detyrimin që ka punonjësi apo
subjekti i lihet një afat kohorë dhe pastaj në qoftë se nuk reflektojnë këto,
atëherë menjëherë subjekti i audituar duhet të fillojë nga rrugët e tjera ligjore,
deri në dërgimin në organet gjyqësore dhe në përfundim të bëjë edhe
kontabilizimet përkatëse në librat e kontabilitetit të institucionit. Po kështu
veprohet edhe për zbatimin e rekomandimeve të masave administrative.
Pa përmendur këtu, që të tilla njoftime lihen ditët e fundit të përfundimit të
afatit kohorë të përgjigjeve të respektimit të afatit 6 mujor.
Fjala vjen në Ministrinë e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dërgimi i
rekomandimeve nga KLSH-ja është bërë me datë 2/5/2017 dhe bërë hyrje në
protokollin e kësaj ministrie me datën 8/5/2017, ku afatet kohorë prej 20 ditësh
dhe 6 mujor janë respektuar, por njoftimet e subjekteve janë bërë me shumë
vonesa, si p.sh. janë njoftuar për likuidim detyrimesh subjektet e ndryshme datë
3/11/2017, ditën që ka përfunduar afati kohorë 6 mujor apo njoftuar edhe
KLSH-në. Ose njoftuar personat përkatës për vendimin e Agjencisë së Prokurimit
Publik për vënie gjobë mbas 15 ditësh (vendimi i APP ka datën 18/9/2017 dhe
njoftimi i subjektit datë 3/10/2017), madje subjekti mbas datës 3/10/2017 deri
datë 8/11/2017 nuk ka kryer asnjë veprim tjetër ligjor. Prandaj subjektet duhet
t`i kryejnë veprimet sa më të argumentuara dhe sa më të rregullta duke i marrë
edhe sa më seriozisht me qëllim të plotësimit të eficencës, ekonomicitetit dhe
efektivitetit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
170 Botime 2017
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 171
STRATEGJIA E RE E KOMUNIKIMIT TË KLSH-SË 2017-2019 DHE NËNTORI SI
MUAJI I TRANSPARENCËS
nga Irena Islami - Drejtore Drejtorie, KLSH
botuar në gazetën “Panorama”, më 19 nëntor 2017
Ndryshimi në drejtimin e institucionit në dhjetor 2011 solli transformime të
rëndësishme në filozofinë e menaxhimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit(KLSH), si
dhe të raportit të institucionit me palët e interesit në përmbushjen e misionit të tij
kushtetues. Kryetari i ri i KLSH-së z. Bujar Leskaj, theksonte në fund-vitin 2011, se
“Do të realizojmë përmirësimin e transparencës në marrëdhëniet me publikun,
nëpërmjet një partneriteti të gjerë me median dhe me organizatat jo-fitimprurëse
që luftojnë korrupsionin”.
Gjatë viteve 2012-2017, institucioni në përmbushje të objektivit për rritjen e
transparencës është zhvilluar në disa dimensione. Kështu, krahas rritjes së
kanaleve të komunikimit me publikun, përmirësoi përmbajtjen dhe cilësinë e
mesazheve në njoftimet e tij për shtyp. Njoftimet për shtyp kanë qenë dhe janë
përcjellësi kryesor i mesazheve publike të institucionit. Institucioni ka
konsideruar median e shkruar dhe audio-vizive si partnerin kryesor në realizimin
e misionit të tij si “watchdog”për miradministrimin e fondeve dhe pasurisë
publike si dhe për të forcuar luftën ndaj korrupsionit. Ky partneritet ka qenë real
dhe që në analizën vjetore të KLSH-së të zhvilluar në janar 2012 dhe më tej
rregullisht çdo vit, mediat dhe përfaqësuesit më në zë të organizatave jo-
qeveritare që luftojnë korrupsionin janë ftuar të marrin pjesë dhe të diskutojnë
në analizat në nivel departamenti auditimi dhe në analizën e përgjithshme të
KLSH.
KLSH zgjodhi një qasje origjinale dhe të drejtpërdrejtë, komunikimin me
qytetarin nëpërmjet shkrimeve, editorialeve, analizave, profileve dhe eseve në
shtypin e përditshëm. Një vlerë e shtuar e KLSH-së në pesë viteve të fundit
(2012-2016) në fushën e komunikimit dhe të transparencës së institucionit
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
172 Botime 2017
është kolana e botimeve të tij, e cila ka arritur në fund të vitit muajit tetor 2017
në 78 tituj, nga vetëm 12 botime modeste të periudhës 1992-2011.
Një tjetër dimension i rëndësishëm është komunikimi me Parlamentin. Që prej
vitit 2012, KLSH i ka kushtuar një vëmendje të veçantë marrëdhënieve me
Parlamentin duke e konturuar këtë raport në shinat e forcimit të llogaridhënies,
transparencës dhe mirëqeverisjes. Vullneti për thellimin e bashkëpunimit ka
qenë reciprok sepse edhe Kuvendi ka treguar një vëmendje të veçantë në raport
me Kontrollin e Lartë të Shtetit.
Një përmasë tjetër e promovimit dhe forcimit të komunikimit në KLSH, që ka
theksuar dhe garantuar profilin e fituar profesional të institucionit, është
organizimi për herë të parë i konferencave shkencore, për nxitjen e mendimit të
përparuar shkencor për çështje të sotme të auditimit publik dhe të financave
publike, duke realizuar pesë Konferenca Shkencore në pesë vite.
KLSH ka institucionalizuar marrëdhënien individ-libër, duke e kaluar në një
instancë më të lartë, mes institucionit dhe librit. KLSH në pesë vite e gjysmë
(2012- 2017) ka një kolanë botimesh prej 78 titujsh. Kolana e botimeve, e cila
pasurohet nga viti në vit, pasqyron çdo kronikë të reformave që ka nisur KLSH
për të modernizuar institucionin drejt parametrave të SAI-ve europiane.
Partneriteti me shoqërinë civile dhe mediat ka filluar të institucionalizohet në
vitin 2012 nëpërmjet marrëveshjeve të nënshkruara nga Kryetari i KLSH me disa
OJF, ndër më aktivet në luftën kundër korrupsionit dhe për më shumë
transparencë në qeverisje. Ky partneritet është zgjeruar dhe shpalosur fort
përgjatë viteve 2013-2017, duke kulmuar në aktivitete të përbashkëta, mini
peer review për institucionin, me pjesëmarrjen e ekspertëve nga shoqëria civile,
si dhe në pjesëmarrjen e shumë ekspertëve të organizatave joqeveritare në
auditime të KLSH-së. Ai do të vijojë të jetë pjesë e zhvillimeve strategjike të
institucionit për vitet 2017-2019, duke sjellë një rol të shtuar të shoqërisë civile
në rritjen e transparencës dhe komunikimit të KLSH, si dhe në monitorimin dhe
vlerësimin e punës së tij. Deri tani KLSH ka nënshkruar 27 marrëveshjeje
bashkëpunimi me OJF.
KLSH është anëtar i INTOSAI-t që nga viti 1984 dhe anëtarësimi në këtë
organizate shtron detyra për të respektuar standardet e saj, duke i zhvilluar ato
në përputhje me kushtet e vendit tonë. KLSH është gjithashtu anëtar i EUROSAI-t,
organizatës europiane të Institucioneve Supreme të Auditimit. Vitet 2012-2017
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 173
njohën pjesëmarrje të gjerë të institucionit në Kongreset, Konferencat,
seminaret dhe takimet e punës të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t. Përveç kësaj, KLSH,
nëpërmjet marrëveshjeve dypalëshe me SAI-t partnere në Europë (janë
nënshkruar 15 marrëveshje bashkëpunimi), ka realizuar trajnime intensive të
stafit të saj, duke rritur kapacitetet audituese dhe bashkëpunuar sidomos në dy
vitet e fundit, në kryerjen e auditimeve paralele dhe të përbashkëta të
performancës me SAI evropiane të zhvilluara dhe me SAI-t e rajonit.
Me gjithë arritjet e viteve fundit, ne jemi të vetëdijshëm që të shendohesh në
një zë publik duhet të kesh një strategji të qartë për komunikimin dhe
marrëdhëniet me qytetarin dhe KLSH në bashkëpunim me partnerët e
Institucionit Suprem të Auditimit të Polonisë ka hartuar dhe ka miratuar
“Strategjinë e Komunikimit 2017-2019”. Sigurimi i komunikimit të efektshëm me
qytetarin dhe publikun është një prej sfidave më të mëdha dhe më emergjente,
me të cilat përballen sot SAI-t dhe për të siguruar efektshmërinë e politikës së
komunikimit që është maksimizimi i vlefshmërisë së raporteve të auditimit dhe
zbatimi i rekomandimeve të auditimit, KLSH ka përcaktuar në strategjinë e tij të
komunikimit 2017-2019, gjashtë objektiva strategjikë:
Rritja e profilit publik të KLSH-së dhe e të kuptuarit të misionit, vizionit dhe
rolit të tij në shoqëri, për të forcuar besimin e qytetarëve tek institucioni.
Shtimi i mjeteve të komunikimit të jashtëm të KLSH-së me qytetarët dhe
grupet e ndryshme të interesit me qëllim rritjen e nivelit të ndërgjegjësimit të
publikut.
Promovimi i rezultateve të auditimit të KLSH për të transmetuar tek opinioni
publik rezultatet dhe dobitë e institucionit në përmirësimin e qeverisjes,
përmes luftës kundër korrupsionit.
Shtimi i komunikimit dhe ndërveprimit të KLSH-së me qytetarin, nëpërmjet
pjesëmarrjes aktive të qytetarëve në aktivitetet dhe tryezat e rrumbullakëta.
Konsolidimi i pjesëmarrjes së audituesve në opinion-dhënien në median e
shkruar dhe kalimi gradual drejt dhënies së opinionit në emisionet televizive.
Rritja e komunikimit të brendshëm në institucion dhe e shkëmbimit të
informacionit mes drejtorive dhe departamenteve të auditimit.
KLSH ka përgatitur edhe Planin e Veprimit për implementimin e strategjisë, por
në këtë shkrim do të doja të ndalesha në realizimin e Muajit të hapur të KLSH-
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
174 Botime 2017
së, në datat 6 nëntor-11 dhjetor, i cili realizohet në zbatim të kësaj strategjie
dhe konkretisht të objektivit nr.4, “Shtimi i komunikimit dhe ndërveprimit të
KLSH-së me qytetarin, nëpërmjet pjesëmarrjes aktive të qytetarëve në aktivitetet
dhe tryezat e rrumbullakëta”.
Gjatë këtij muaji, qytetarët do të kenë mundësinë të vizitojnë mjediset e
Kontrollit të Larte të Shtetit (çdo ditë nga ora 08:00-16:00) dhe do të mund të
njihen me historikun dhe arritjet e institucionit ne 92 vitet e ekzistencës se tij
nëpërmjet mini-muzeut në korridorin qendror të KLSH, do të takohen me
punonjës, auditues dhe ekspertë të ndryshëm të institucionit, për të marrë të
gjithë informacionin që ata do të dëshirojnë të kenë, përfshirë edhe auditimet
në proces.
Gjatë muajit të hapur janë planifikuar të zhvillohen 49 aktivitete të ndryshme si
takime mes departamenteve të ndryshme të auditimit me qëllim shkëmbimin e
eksperiencave; takime me gazetarë; prezantime të botimeve të KLSH-së nga
Auditues të rinj; pjesëmarrje në Panairin e Librit 2017; takime me Deputetë të
Komisionit të Ekonomisë; takim me Ish-Kryetarët e KLSH-së në vite; prezantimi i
Rregullores së Re të KLSH; prezantimi i kolanës së botimeve të KLSH-së në
qytete të ndryshme të Shqipërisë; takime dhe leksione me akademikë,
profesorë, filozofë të fushave të ndryshme; prezantim i Draft të Strategjisë së
KLSH-së për periudhën 2018-2022; leksione nga kolegë të SAI-ve partnere,
prezantimi i buxhetit faktik për vitin 2016; promovime librash që kanë interes
për KLSH; aktivitete kulturore, promovimi i pjesëmarrjes së KLSH-së në
aktivitete të ndryshme ndërkombëtare, në dy vitet e fundit me qëllim
shkëmbimin e eksperiencave; pjesëmarrje në Kongresin dhe Ekspozitën
Rajonale “Zgjidhja e mbetjeve të ngurta, të lëngëta dhe të gazta”.
Java e parë e muajit të hapur ka përfunduar dhe është ndjekur me kureshtje
dhe interes nga qytetarët.
KLSH aspiron të realizojë nëpërmjet aktiviteteve të Muajit të Hapur një politikë
komunikimi sa më të efektshme, pasi ajo luan një rol kyç në funksionimin e
institucionit dhe përmbushjen e misionit të tij. Cilësia e politikës së komunikimit
të institucionit përcakton mënyrën e perceptimit të KLSH-së nga palët e
interesit. Kjo është veçanërisht thelbësore kur bëhet fjalë për transparencën
dhe besimin e publikut.
Mimoza LLoji
Kontrolli i Lartë i Shtetit 175
AUDITIMI SI PËRMIRËSIM I PERFORMANCËS QEVERISËSE
nga Mimoza Lloji - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 20 nëntor 2017
Integriteti, kompetenca dhe transparenca janë tre faktorët nga të cilat varet
besimi i qytetarëve ndaj një qeverisje. Një auditim cilësor që manifeston të tre
këta tregues, ka potencialin të rrisë besimin e qytetarëve tek qeverisja.
Promovimi i ndershmërisë dhe qeverisja kompetente janë thelbësore në
përmirësimin e punës së një Qeverie. Audituesit e Kontrollit të Lartë të Shtetit,
institucionit më të lartë publik që kryen auditimin e jashtëm në vendin tonë,
kanë detyrë parësore të promovojnë integritetin dhe kompetencën profesionale
të strukturave qendrore të qeverisjes, por ky proces është gjithëpërfshirës.
Përbën detyrë dhe angazhim të të gjithë aktorëve dhe faktorëve, përfshi
zyrtarët e zgjedhur, administratën publike, shoqërinë civile, median, etj.
Efektiviteti i auditimit varet nga faktorë që lidhen me këtë proces
drejtpërsëdrejti, si dhe nga perceptimi mbi rolin e tij nga vetë audituesit dhe të
audituarit. Rezultati që del pas një procesi transparent auditimi është vlerë e
shtuar në veprimtarinë e entiteteve qeveritare. Shpesh kjo vlerë e shtuar nuk
është shumë domethënëse nga pikëpamja ekonomike direkte, por vlera që sjell
në përmirësimin e shërbimeve ndaj publikut është dukshëm pozitive, duke
realizuar ndryshimin pozitiv të perceptimit të publikut dhe qytetarëve, por edhe
të vendim-marrësve qeveritarë, kundrejt procesit të auditimit, duke e
konsideruar tashmë këtë proces si domosdoshmëri dhe nevojë. Kuptimi si vlerë
e shtuar i ndihmon njësitë qendrore të qeverisjes për të realizuar një analizë
gjithëpërfshirëse e të thellë të çështjeve të audituara, duke i parë si një e tërë.
Kjo mënyrë i aftëson ato në përcaktimin e saktë dhe profesional të problemeve,
dhe mbi këtë bazë, rezultatet e auditimit i ndihmojnë bordet/dhe organet
vendimmarrëse të enteve qendrore qeveritare të marrin masat e duhura. Një
qeverisje e mirë duhet të mbështetet fuqishëm në përgjegjshmërinë
menaxheriale të drejtuesve të saj në të gjitha nivelet. Këta të fundit në
veprimtarinë e tyre duhet të respektojnë parimet e menaxhimit të shëndoshë
financiar, të ligjshmërisë dhe të transparencës në menaxhimin e fondeve
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
176 Botime 2017
publike. Ata duhet të mësohen të japin llogari për veprimet e tyre dhe rezultatet
ekonomike që burojnë prej aktivitetit publik të tyre, përpara organit që i ka
emëruar ose u ka deleguar përgjegjësinë. Kjo bëhet shumë e dukshme dhe
thelbësore në auditimin e veprimtarisë së ministrive publike. Përgjegjshmëria
menaxheriale është themeli mbi të cilin ngrihet dhe funksionon efektivisht sistemi i
kontrollit të brendshëm në njësitë publike, qofshin qendrore, lokale apo të niveleve
të tjera. Është e domosdoshme që çdo nëpunës i nivelit menaxherial dhe punonjës
në stafet drejtuese apo administratë të ndjejë përgjegjësinë ligjore të moskryerjes
efektive të detyrave në shkallë hierarkike deri tek titullari, duke luftuar e paaftësinë
profesionale që shfaqen në administratë.
KLSH me auditimet e tij, të bazuar në eksperiencat më të mira të fituara prej
audituesve dhe duke respektuar në mënyrë rigoroze standardet profesionale të
fushës ISSAI, ka arritur që të nxjerrë përgjegjësinë publike dhe menaxheriale të
titullarëve dhe personelit tjetër drejtues të enteve qendrore publike. E ka bërë këtë
me kuraje dhe profesionalizëm, duke u bazuar vetëm në detyrat e tij kushtetuese
dhe në standardet e INTOSAI-t. Një qeverisje e mirë përcaktohet nga mënyra se si
punonjësit zbatojnë përgjegjësitë e tyre në një njësi publike të caktuar, duke
influencuar në përmbushjen e misionit të njësisë. Kjo merr një rëndësi akoma dhe
më të madhe në auditimin e enteve qendrore qeverisëse, ministrive dhe
institucioneve të tjera qendrore. Objektivat e Qeverisë do të arrihen vetëm nëse ajo
me formatimin e duhur të administratës publike do të arrije të sigurojë integritetin
personal dhe etikën profesionale të nivelit menaxhues dhe punonjësve të tjerë
publikë, politikat menaxheriale dobiprurëse, struktura organizative efikase, ndarje
të qartë detyrash, hierarkinë dhe rregulla të qarta, të drejta, përgjegjësitë dhe
funksionimin realisht të linjave të raportimit, si dhe politikat dhe praktikat e mira të
menaxhimit të burimeve njerëzore dhe aftësitë profesionale të punonjësve. KLSH
me auditimet e ushtruara në njësitë publike, qofshin qendrore, lokale apo të
niveleve të tjera ndihmon në përmirësimin e qeverisjes publike, duke e bërë këtë si
me denoncimin dhe kallëzimin penal të abuzimeve me detyrën publike, ku për 9
mujorin e parë të vitit 2017 janë bërë 29 kallëzime penale për drejtues kryesorë.
Gjithashtu KLSH nëpërmjet këshillimit profesional dhe propozimit të masave
korrigjuese menaxheriale, organizative dhe disiplinore synon të ndihmojë njësitë
publike në përmirësimin menaxherial të tyre. Kështu për 9 mujorin e parë të vitit
2017, janë rekomanduar 42 përmirësime të legjislacionit, masa organizative, 1014
masa disiplinore dhe administrative.
Brunilda Zeneli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 177
KLSH, UDHËHEQ PËRMES SHEMBULLIT
nga Brunilda Zeneli - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 22 nëntor 2017
Panairi Kombëtar i librit në 20-vjetorin e tij, i cili është në fakt një nga traditat
tashmë më të vlera të jetës kulturore e artistike në vend, hap gjithashtu dhe një
mori diskutimesh të lidhura me pista e tematika të ndryshme. Kjo ndodh me të
drejtë, pasi udhëtimi deri në stendat e panairit është relativisht i vështirë për
arsye sa artistike-shkencore, ashtu edhe tematike. Është cilësia artistike e librit,
prurja sasiore, cilësia e prodhimit, çmimet, tregu, problematikat e shtëpive
botuese, raportet mes zhanreve të ndryshme, promovimet dhe një sërë gjërash
të tjera të cilat e bëjnë panairin e librit një metropol shumëngjyrësh në
miniaturë, i cili gëlon nga njerëzit, lexuesit e të gjitha moshave dhe kategorive,
shkrimtarët, studiuesit, kritikët etj.
Në një panair gjëja më e zakonshme është larmia, shumëllojshmëria e
produkteve, në rastin konkret e botimeve dhe tematikave të ndryshme. Duke
vizituar panairin e librit çdo lexuesi i bie në sy një stendë me botimet ekskluzive
të Kontrollit të Lartë të Shtetit. Janë botimet e punonjësve e këtij institucioni,
studime te ndryshme, përmbledhje artikujsh të botuar në shtypin periodik,
studime e materiale shkencore profesionale nga autorë vendas, por edhe nga
ekspertë të huaj të institucioneve homologe të auditimit, si dhe të organizmave
ndërkombëtare, manuale, metodika e udhëzues për punën profesionale të
audituesve të Kontrollit të Lartë të Shtetit, si një nga institucionet më me
rëndësi për jetën ekonomiko-sociale të vendit.
Gjatë viteve 2012-2017, KLSH nëpërmjet një pune të lavdërueshme dhe aspak të
lehtë ka botuar një kolanë librash me shumë vlerë profesionale, të cilat ju
shërbejnë jo vetëm audituesve të KLSH, profesionistëve të tjerë të kësaj fushe,
si edhe çdo pale interesi apo individi i cili ka interes rreth kësaj fushe.
Nga të gjitha prurjet e KLSH do të veçoja Revistën shkencore “Auditimi publik” e
cila ka parë dritën e botimit që prej vitit 2012 dhe shënon botimin e saj të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
178 Botime 2017
gjashtëmbëdhjetë. E veçoj botimin e kësaj reviste për shkak të nivelit të saj të
lartë profesional, nën drejtimin e një bordi të përbërë nga profesionistët më të
mirë të fushës së ekonomisë, jurisprudencës por edhe të fushave të tjera me
ndjeshmëri të lartë sociale, si Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof.Dr. Skënder Osmani,
Prof. Dr. Omer Stringa, Prof. Dr. Ardian Nuni, Prof. Dr. Dhori Kule, Prof. Dr.
Aurela Anastasi, Prof. Dr. Argita Berisha, Dieter Wenzel, Profesor në
Universitetin e Bambergut Gjermani, Dr. Igor Soltes, ish President i Gjykatës së
Auditimit të Sllovenisë, Dr. Sang M. Lee Prof. Universiteti i Nebraskës, SHBA,
Prof. Dr. Lindita Lati, Drejtore e Përgjithshme, KLSH etj.
Vlera e shtuar e këtij botimi është pikërisht mbështetja në moton e INTOSAI
“Experentia mutua omnibus prodest (Eksperienca e Përbashkët ju shërben të
gjithëve)”, pasi për realizimin e saj janë të ftuar të publikojnë punimet dhe
opinionet e tyre kontabilistë, financierë, ekonomistë të përgjithshëm, specialistë
të enteve publike dhe private, akademikë, ekspertë të shoqërisë civile,
profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një
çështjeje të caktuar me interes në auditimin dhe vlerësimin e administrimit
publik të vendit.
Botimet KLSH, tashmë janë bërë traditë në panairin e librit, pasi që prej 6 vitesh
janë prezent me stendën e vet. Bëhet fjalë për një punë voluminoze dhe
mbresëlënëse si për sa ju përket prurjeve me rreth 80 tituj përgjatë viteve 2012-
2017, po aq edhe tematikave dhe çështjeve të mprehta që trajtojnë. Në sajë të
kësaj pune disa vjeçare KLSH tashmë ka krijuar pa asnjë mëdyshje një bibliotekë,
e cila ka vulën e kujdesit dhe pasionit të Kryetarit të KLSH-së.
Kjo bibliotekë, përbën një fond fort të vlerë, për punën e tanishme dhe për
vijueshmërinë me profesionalizëm dhe në zbatim të standardeve
ndërkombëtare të auditimit në institucionin tonë. Gjithashtu, kjo shërben
njëkohësisht për krijimin e një tradite komunikimi shumë të afërt dhe të
prekshëm me librin dhe jetën akademike. Për hir të së vërtetës duhet thënë, se
kjo traditë e KLSH-së përbën pa asnjë mëdyshje një risi dhe një shembull të
shkëlqyer dhe për institucionet tjera të administratës shtetërore në tërësi.
Mendoj se ndjekja e këtij shembulli do të përbënte një themel shumë të fortë e
të sigurt për profesionalizmin e administratës shtetërore, kulturën individuale të
secilit prej nesh dhe një bazament ku e ardhmja e shtetit si nocion dhe praktikë
është më e sigurt dhe me shpresëdhënëse.
Dorino Meçe
Kontrolli i Lartë i Shtetit 179
RRUGËTIMI I AUDITIMIT TË JASHTËM NË REPUBLIKËN E KOSOVËS
Nga Livan Hoxha & Dorino Meçe - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 25 nëntor 2017
Mbas shpalljes së Pavarësisë së Republikës së Kosovës më 17 shkurt të vitit
2008, drejtimi dhe administrimi i vendit është bërë në zbatim të dispozitave të
përcaktuara në Rezolutën 1244 të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, në
bazë të secilës u krijua Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), e
cila krahas problemeve të shumta, rëndësi të veçantë i ka kushtuar krijimit të
Zyrës së Auditorit të Përgjithshëm, në nëntor të vitit 2003.
Auditori i Përgjithshëm u emërua nga Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të
Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara. Me hyrjen në fuqi të Kushtetutës së
Republikës së Kosovës më 15 qershor të vitit 2008 u themelua Zyra e Auditorit
të Përgjithshëm, e cila nga ky moment ka raportuar në mënyrë periodike në
Kuvendin e Kosovës.
Auditori i Përgjithshëm (vendas), është emëruar nga Kuvendi i Kosovës më 30
mars 2016, ndërsa ligji i ri për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të
Auditimit (ZKA), është aprovuar nga Kuvendi në qershor të vitit 2016 dhe ka
hyrë në fuqi më 26.06.2016.
Auditori i Përgjithshëm ka në kompetencë të ushtroj kontrolle mbi;
veprimtarinë ekonomike të institucioneve publike dhe të personave të tjerë
juridik shtetërorë, përdorimin dhe mbrojtjen e fondeve publike, nga organet e
pushtetit qendrorë dhe lokal, si dhe veprimtarinë ekonomike të ndërmarrjeve
publike dhe personave të tjerë juridikë, tek të cilët shteti ka një pjesë të
aksioneve ose kur huat, kreditë dhe detyrimet e tyre garantohen nga shteti.
Zyra Kombëtare e Auditimit (ZKA), në emër të Kuvendit të Republikës së
Kosovës kontrollon shpenzimet e parasë publike, e ndihmon Kuvendin të mbajë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
180 Botime 2017
llogaridhënien qeverinë dhe institucionet publike për mënyrën se si ata i
shpenzojnë paratë publike, i ndihmon atyre që janë ngarkuar me ofrimin e
shërbimeve publike të përmirësojnë performancën e tyre në dhënien e
shërbimeve në nivel qendrorë dhe lokal.
Zyra Kombëtare e Auditimit (ZKA), punon për Kuvendin e Republikës së Kosovës
përkatësisht për Komisionin për Mbikëqyrje të Financave Publike dhe
Komisionin për Buxhet dhe Financa, komisionet e tjera të linjës si: Komisionet
për Shëndetësi, Ambient, Arsim etj, Deputetët e Kuvendit, Ministrat dhe
Kryesuesit e Institucioneve të Pavarura dhe Kryetarët e Komunave, publikun në
përgjithësi dhe grupet e interesit.
Në kuadër të zbatimit të Marrëveshjes së Bashkëpunimit ndërmjet Kontrollit të
Lartë të Shtetit dhe Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës, në datat 8-9
nëntor 2017 u zhvillua në Prishtinë vizita studimore me temë “Baza ligjore,
organizimi i brendshëm dhe mandati i auditimit të ZKA-së.”
Në këtë aktivitet KLSH, u përfaqësua nga audituesit Livan Hoxha, Dorino Meço,
Albi Anxhaku, Aleksandër Papadhimitri, Alma Naska, Blerin Shkurti, Vasil Vani,
Qemal Meta, Lili Dulo, Erjon Muho, Gerti Hekurani dhe Nerënxa Llapashtica.
Ky aktivitet u organizua në ambientet e Zyrës Kombëtare të Auditimit të
Kosovës. Pas takimit me përfaqësuesit e ZKA-së dhe prezantimit të
pjesëmarrësve të KLSH-së, audituesi Dorino Meço, bëri prezent dhe ndau me
pjesëmarrësit e ZKA-së, veçanërisht z. Imri Semetishti Drejtor i Përgjithshëm i
ZKA-së, eventin që organizon Kontrolli i Lartë i Shtetit nga datat 7 Nëntor deri 11
Dhjetor 2017 “Muajin e Hapur për Qytetarët”, duke paraqitur dhe shpjeguar
rëndësinë dhe impaktin e këtij eventi, mbështetur në Standardin Ndërkombëtar
të Institucioneve Supreme të Auditimit, ISSAI 12, “Vlerat dhe dobitë e
Institucioneve Supreme të Auditimit-të bësh ndryshimin në jetën e qytetarëve”,
me qëllim njohjen më të plotë dhe të drejtpërdrejtë të veprimtarisë së
Institucionit nga qytetarët, si dhe prezantuam rëndësinë e transparencës dhe
njohjes së ndërsjellët të punës mes Departamenteve të Auditimit në Institucion.
Njëherësh u bë prezent dhe Doracaku 2016, i përgatitur për këtë qëllim
“Performanca e KLSH-së, për vitin 2016”, konkretisht u trajtuan për njohje:
“Korniza e matjes së performancës, indikatori i dobisë së auditimit, auditime të
kryera në vitet 2002-2016, dëmi ekonomik i zbuluar dhe humbjet në financat
Dorino Meçe
Kontrolli i Lartë i Shtetit 181
publike nga shkeljet financiare,shkelje të ligjshmërisë me dëm ekonomik,
kallëzimet penale 2002-2016, rekomandime për ndryshime, apo përmirësim të
legjislacionit dhe zbatimi i tyre, auditime performance, auditime të Teknologjisë
së Informacionit, menaxhimi institucional dhe konferencat shkencore vjetore
2012-2016”
Ky dokument iu la përfaqësuesve të ZKA-së, për njohje të mëtejshme nisur edhe
nga interesi i treguar nga ana e tyre për këtë qëllim, të cilët shprehën
entuziazëm dhe interes për këtë risi të KLSH-së.
Në vijim të takimit fjalën e hapjes e mbajtën z. Ismir Semetishti dhe z. Safet
Berisha. Objektivat dhe përmbajtja e vizitës studimore të prezantuara nga
kolegët e ZKA-së ishin: baza ligjore e funksionimit të ZKA-së, skema organizative,
marrëdhëniet me Kuvendin, përmbledhjet e raporteve të auditimit për
Kuvendin, Komisionet KBF, KMFP, planifikimi i auditimeve, llojet e auditimeve,
procesi i auditimit, zbatimi i rekomandimeve.
Njëherësh gjatë prezantimeve për çdo temë u diskutuan të përbashkëtat dhe
ndryshimet që konstatohen në proceset dhe procedurat, që nga krijimi i
institucionit dhe funksionimi i tij, ku secili nga pjesëmarrësit dha opinionin dhe
mendimin e tij në varësi të eksperiencave në vite, por edhe eksperiencat e
fituara nga trajnimet jashtë vendit.
Pavarësisht nga vlera dhe rëndësia që trajtuam më sipër, diskutimet ndërmjet
pjesëmarrësve ishin të vlefshme dhe interaktive të mbështetura me shembuj
konkretë, duke nxjerrë konkluzione të bazuara në argumente ligjore,
profesionale dhe logjike të pjesëmarrësve, që nënkupton zhvillimin e
eksperiencave, njohurive, zotësive dhe qëndrimeve që duhet të pajisen
audituesit, për të krijuar një bashkëpunim profesional e të nevojshëm, për të
qenë të suksesshëm dhe përmirësuar performancën në kryerjen e funksionit të
audituesit shtetërorë. Duke punuar dhe përparuar çdo ditë e më shumë në
drejtim të rritjes së kapaciteteve profesionale audituese, me siguri publiku i
gjerë do të gjej tek Institucionet e Auditimit të Jashtëm mbështetje të plotë,
transparente dhe në kohën e duhur.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
182 Botime 2017
Jonild Hoxhaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 183
PARA PËR TË BËRË INVESTIME APO INVESTIME PËR TË BËRË PARA
nga Jonild Hoxhaj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 28 nëntor 2017
Me një përgjegjësi kushtetuese, ligjore dhe institucionale Kontrolli i Lartë i
Shtetit kryen auditime të përputhshmërisë, financiare, performance, të
Teknologjisë së Informacionit si dhe auditime të kombinuara duke synuar mirë
përdorimin e fondeve publike, pronës publike si dhe duke informuar publikun
nëpërmjet raporteve të auditimit. Koherenca e gjashtë viteve të fundit të këtij
institucioni ndaj problemeve konkrete që prekin financat dhe interesin publik,
është një progres i arritur më së miri, tregues i të cilës janë rritja në vazhdimësi
e zbatimit të rekomandimeve të KLSH si dhe e numrit të ankesave që kërkojnë
trajtim nga audituesit. Pavarësia dhe transparenca janë dy komponentë të cilët
shoqërojnë punën audituese që nga koha e planifikimit, realizimit e deri tek
raportimi i gjetjeve. Të qenit prezent në media dhe identifikimi i vazhdueshëm i
shqetësimeve të publikut, si të individit të thjeshtë ashtu edhe të subjekteve
ekonomike, e bën KLSH – në një faktor kyç në luftën kundër korrupsionit dhe
keqpërdorimit të parasë publike.
Me qëllim zhvillimin e një sistemi të përshtatshëm të menaxhimit financiar KLSH
nuk ka lënë pas propozimet për ndryshimet në Ligj, Udhëzime apo Rregullore.
Një nga drejtimet jo me pak risk që KLSH auditon nëpërmjet programeve të
miratuara nga vetë Kryetari është ajo e lidhjes dhe zbatimit të kontratave për
punë mallra dhe shërbime. Si një nga shpenzimet që sjellin një ndikim të
drejtpërdrejtë për një vend në zhvillim siç është Shqipëria. Investimet publike
janë një shpenzim i prekshëm dhe që përmirësojnë ndjeshëm jetën e publikut të
thjeshtë por edhe ekonominë dhe kushtet e biznesit në përgjithësi, kontratat e
të cilave auditohen me kujdes pikërisht për shkak të riskut të lartë që ato
paraqesin. Duke patur parasysh rëndësinë që kanë, investimet kanë qenë dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
184 Botime 2017
do të jenë për një kohë të gjatë në Shqipëri për aq kohë sa vendi do të jetë një
rajon në zhvillim, një faktor i përdorur nga vetë pushtetit vendor dhe qendror
për promovimin e punës ndaj një elektorati të synuar. Si një institucion
Kushtetues i pavarur dhe me objektiva të qarta për rolin që mbart, pa u
përfshirë dhe pa u bërë pjesë e lëvizjeve luajale të politikës, në këtë garë mes
forcave të ndryshme, KLSH kërkon të hedhë dritë dhe mandej të bëjë me dije
publikun dhe palët e interesit se çfarë qëndron realisht brenda letrave dhe cilat
janë ato fakte që bien në kundërshtim me sa shkruhet e thuhet nëpër podiume.
KLSH kërkon gjithashtu ta njohë publikun me faktet konkrete dhe ta informojë
atë jo vetëm mbi shkallën e zbatueshmërisë së ligjit por edhe të dobisë
eficiencës dhe ekonomicitetit të investimeve nëpërmjet auditimeve të
performancës për të arritur në konkluzionin nëse janë realizuar investimet e
duhura me paratë e nevojshme dhe jo përtej. Pikërisht prej sa më sipër, KLSH e
shikon veten si një mbështetje për interesat e publikut dhe një dritare
komunikimi lehtësisht e aksesueshme për trajtimin e ankesave me qellim
shmangien e keqpërdorimit të parasë dhe interesit publik.
Por, pse lind keqpërdorimi i investimeve publike???
Si në çdo profesion tjetër edhe nga auditimi fitohet ajo lloj eksperience
nëpërmjet të cilës audituesi krijon një gjykim dhe një tablo të qartë të mjedisit
të audituar, kjo bazuar në një punë profesionale përgjatë viteve. Nëse do të
përshkruanim shkurtimisht historikun nëpër të cilin kalon një investim do të
vërenim se aktorët kryesorë që marrin pjesë janë gjithmonë:
1. Titullari i Autoritetit që synon të investojë dhe për këtë realizon një
procedurë prokurimi (tender);
2. Hartuesi i projektit të zbatimit;
3. Sipërmarrësi apo firma zbatuese e punimeve;
4. Mbikëqyrësi i punimeve;
5. Kolaudatori i punimeve të përfunduara;
6. Grupi i marrjes në dorëzim;
Të ndodhur në kushte kur një punësim për çdo kënd është një domosdoshmëri
nga jetike, sociale e deri në personale, të gjithë synojnë të përmbushin këtë
diapazon domosdoshmërie. Duke mospërgjithësuar por duke bërë një
përmbledhje nga ato çka eksperienca audituese ka treguar në drejtim të
Jonild Hoxhaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 185
auditimit të investimeve, nuk mund fshihet, nuk mund të mbyllen sytë e as nuk
mund të bëhet sikur askush nuk e kupton se një investim është kthyer në një
“tortë”, ku secili kërkon të marrë pjesën e vetë e madje edhe më tepër dhe i
vetmi që nuk mund të flasë, të kërkojë atë që i takon me të drejtë dhe të ngre
zë është vetë ai, investimi! Në një situatë të tillë, duket sikur investimi merr
vëmendje vetëm në momentin e emërtimit të tij si objekt dhe përcaktimit të
objektivave që ai mbart. Kështu promovohet e transmetohet nga investitorët
(Bashkia, Ministria, Drejtoria etj.) tek qytetarët, banorët, nxënësit, drejtuesit e
mjeteve, pra të gjithë përdoruesve të drejtpërdrejtë të investimit, puna që
parashikohet të kryhet. Jo rrallë herë ndodh që fondi i vënë në dispozicion të
investimeve është i tej fryrë në vlerë duke nisur kështu një procedurë tenderi
me një dëm ekonomik që në momentin e lidhjes së kontratës me firmën e
zbatimit.
Megjithatë, nëse çdo punë do të realizohej konform projektit të zbatimit, për
financat publike do të kishim në kushtet kur “puna e kryer na kushtoi më
shtrenjtë nga ç’duhej”. Por ajo çka ndodh shpesh me investimet është
deformimi i objektivave që ka investimi dhe heqja dorë në mënyrë të
njëpasnjëshme nga këto objektiva deri sa e gjithë puna rezulton në as më pak e
as më tepër se ajo nga çka ka mbetur nga ndarja e “tortës”. Heqja dorë në
mënyrë të njëpasnjëshme nënkupton së pari uljen e cilësisë së punës deri në atë
masë sa ky investim me siguri do ti nënshtrohet një tjetër ndërhyrjeje në një
periudhë shumë të shkurtër. Në mungesë të një planifikimi të mirëfilltë
investimesh konkrete, me një boshllëk ligjor për sa i përket garancisë shumë
vjeçare të punimeve lind kështu cenimi i interesit publik i cili duhet të ishte
primar si çdo investim tjetër. Për nga ana financiare do të ishim në kushtet kur
“puna e kryer me një cilësi më të ulët nga cfarë kërkohej na kushtoi shumë më
shtrenjtë nga ç‘duhej”. Së dyti dhe akoma më e rëndë janë diferencat në volume
pune të pakryera por të likuiduara në fakt ndaj firmave të zbatimit të cilat sjellin
jo vetëm cenimin e parasë publike por edhe lindjen e domosdoshmërisë për një
investim të ri në një të ardhme jo të largët. Kjo domosdoshmëri lidhet me faktin
se mungesa e punimeve nëntokësore për rrugët sjell amortizimin e akseve dhe
domosdoshmërinë për rikonstruksionin e tyre, mungesa e një shtrese izolimi për
tarracën e një shkolle të re sjell domosdoshmërinë e rikonstruksionit të të gjithë
shkollës prej problemeve të lagështisë dhe amortizimit total në të ardhmen e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
186 Botime 2017
kështu me radhë. Në këtë rast, për sa i takon financave do të ishim në kushtet
kur “puna e pa kryer krejtësisht dhe me një cilësi më të ulët nga ç‘kërkohej na
kushtoi më shumë më shtrenjtë nga ç‘duhej”.
Sa më sipër nuk është aspak një deformim dhe as një ekzagjerim faktesh por një
realitet i dokumentuar i cili rezulton nga eksperienca audituese, shkaktarë i së
cilës nuk është në veçanti as njëra por janë të gjitha së bashku. Këta gjashtë
aktorë, qoftë nëpërmjet shmangies së detyrimeve, qoftë prej të qenit pjesë e
zinxhirit të korrupsionit apo qoftë edhe nëpërmjet neglizhencës profesionale,
krijojnë një platformë të tërë fiktive ku ligji zbatohet formalisht, ku dokumentet
shkruhen sepse duhen dhe ku puna përdorët për të bërë para e jo paraja për të
bërë punë!
Lolita Baholli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 187
KLSH DHE PROBLEMATIKAT E AUDITIMIT TË
PROJEKTEVE ME FINANCIME TË HUAJA
nga Lolita Baholli - Kryeaudituese, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 28 nëntor 2017
Financimet e huaja janë një element kyç në integrimin ekonomik ndërkombëtar,
të cilat ndërmjet ekonomive të vendeve të ndryshme, krijojnë lidhje të
drejtpërdrejta, të qëndrueshme dhe afatgjata. Ato janë një burim shtesë
financimi për investime dhe të ndihmuara nga politikat e duhura mund të jenë
një mjet i rëndësishëm për zhvillimin e vendit. Ato luajnë një rol kyç në procesin
e integrimit global ekonomik, duke u nxitur nga faktorë makroekonomikë, si
ndryshimi i vazhdueshëm dhe i shpejtë teknologjik, rritja e konkurrencës globale
dhe liberalizimi i tregjeve. Financimet e huaja krijojnë efekte në vendet pritëse,
duke u bërë burim financimi në formën e kredive ose ndihmave nga institucione
financiare ndërkombëtare. Bazuar në ligjin nr. 154/2014, “Për organizimin dhe
funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, synohet auditimi i përdoruesve të
fondeve publike të ofruara nga Bashkimi Europian ose organizata të tjera
ndërkombëtare, me përjashtim të rasteve kur është parashikuar ndryshe me ligj
të veçantë, përdorimin me efektivitet, efiçencë dhe ekonomicitet të këtyre
fondeve.
Në auditimin e projekteve me financim të huaj (kredi/ndihmë), KLSH bazohet në
pesë shtylla kryesore të auditimit si marrëveshja e huasë dhe ndryshimet e saj,
realizimi i objektivave të projektit, realizimi i financimit dhe disbursimit, auditimi
i zbatimit të procedurave të prokurimit si dhe zbatimi i kontratave për punë
civile, mallra, shërbime dhe konsulence.
Auditimi i akteve ligjore e nënligjore, vendimeve të Këshillit të Ministrave,
rregulloreve e procedurave institucionale, kanë një rëndësi të veçantë.
Nëpërmjet akteve ligjore dhe rregullative, ndërtohen standardet e hyrjes në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
188 Botime 2017
treg në një vend pritës dhe mënyrat e zhvillimit të operacioneve të ndryshme të
tregut, gjithashtu realizohet auditimi i ndikimit të qeverisë në nivelin e
përthithjes së financimeve të huaja.
Për zhvillimin dhe realizimin e marrëveshjeve të huasë, duhet të ekzistojnë disa
faktorë që lidhen me vetë autoritetet qeverisëse në vendin pritës, si:
konkurrenca e drejtë e bizneseve, transparenca në sektorin publik,
mosdiskriminimi i investitorëve sipas natyrës së tyre të kapitalit nëse janë të
huaj apo vendas, mbrojtja ligjore e të drejtës së investimit dhe shpronësimit,
eliminimi ose reduktimi i barrierave apo tarifave për tregtinë ndërkombëtare,
nxitja fiskale për investimet e huaja, përjashtime tatimore në kohë dhe
aktivitete dhe e fundit por jo nga rëndësia lufta e pakufizuar ndaj korrupsionit.
Një vend të rëndësishëm në këto auditime ka realizimi i objektivave sipas
marrëveshjeve përkatëse, pasi jo në të gjitha rastet objektivat e marrëveshjes
rezultojnë të realizuara, të cilat lidhen me shtyrjen e afateve kohore, shtesa të
ndryshme kontratash, vonesa në financime të kontratave, apo kontrata të
parealizuar si pasojë e përllogaritjes së gabuar më shumë se nevojat.
Kështu nga 13 auditimet e zhvilluara nga KLSH, mbi aktivitetin ekonomiko-
financiar dhe realizimit për investimet dhe financimet me fonde të huaja për 6-
mujorin e dytë të vitit 2016 dhe 9-mujori i vitit 2017, bazuar në marrëveshjet e
huas, aktet ligjore të fushës, si dhe në zbatimin e procedurave të prokurimit, ku
në përgjithësi janë me procedurat e huadhënësit, kanë rezultuar shkelje e
mangësi, me një dëm ekonomik në vlerën 14,596,222 Euro, shumë e cila është
rekomanduar për t’u zhdëmtuar në masën 100%, si dhe efekti negativ në të
ardhurat e buxhetit të shtetit është në shumën 5,230,396 Euro.
Nga këto auditime ka rezultuar se institucionet shtetërore dhe entet
menaxhuese nuk kanë arritur të koordinojnë dhe harmonizojnë veprimtarinë e
tyre për të realizuar disbursimet sipas parashikimeve të përcaktuara në
marrëveshjet financiare, ku shtyrja e afateve ka sjellë shtesa në kontratat e
konsulencës dhe mbikëqyrjes, duke shkaktuar efekte negative financiare në
rritjen e kostos së projektit. Nga to nuk është bërë një planifikim në vite për
dibursimet e fondeve të akorduara, duke sjellë që në të gjitha projektet e
audituara të jetë kërkuar dhe të shtyhet afati i realizimit të disbursimeve me më
shumë se 4 vjet, ku mund të përmendim projektet "Rehabilitimi i rrugëve
dytësore dhe lokale", "Rehabilitimi i rrjetit hidrik Tirane”, "Ndërtimi i aksit
Lolita Baholli
Kontrolli i Lartë i Shtetit 189
Tirane Elbasan", "Ndërtimi i by-pass-eve Fier Vlorë”, “Infrastruktura Bashkiake,
Lezhë-Fier-Gjirokastër-Sarandë”, “Modernizimi i mirëqenies sociale”, “Ndërtimi i
Portit të Peshkimit Durrës”, “Menaxhimi i mbetjeve të ngurta të Shqipërisë Jug-
Lindore”, etj.
Nga auditimet ka rezultuar se institucionet shtetërore nuk kanë mundur të
përmbushin të gjitha detyrimet e përcaktuara në marrëveshjet financiare, në
lidhje me sigurimin e tokës, si dhe nuk kanë kryer shpronësimet për truallin që
nevojiten për realizimin e projekteve, veprime këto të cilat duhet të realizohen
para se të fillojnë punimet civile për projektet, si në projektin "Ndërtimi i aksit
Tirane-Elbasan", "Ndërtimi i by-pass-eve Fier Vlorë”, në të cilat problemi i
shpronësimeve dhe të drejtës mbi tokën ka sjellë vonesa të theksuara në
realizimin e projektit.
Një problem i rëndësishëm i dalë nga auditimet është mosrealizimi i
monitorimit të vazhdueshëm dhe mbikëqyrja e kontratave të punimeve për
shërbimin e konsulencës, duke sjellë për pasojë dëm ekonomik për punime të
pakryera por të paguara, cilësi të dobët, shtim të volumeve të punimeve dhe
vonesa të tej zgjatura dhe të paargumentuara e pajustifikuara në realizimin e
komponentëve të veçante dhe të projektit në tërësi. Janë konstatuar parregullsi
në zbatimin e afateve të përfundimit të kontratave (kryesisht për punimet e
ndërtimit), si dhe nuk kanë kërkuar zbatimin e penaliteteve për kontraktorët të
cilët nuk kanë mundur të plotësojmë detyrimin e realizimit të kontratës brenda
afateve të përcaktuara. Në përgjithësi nga auditimet ka rezultuar se, nuk është
bërë një analizë e hollësishme ku të përcaktohen arsyet e vonesës, masat e
marra për realizimin e projekteve, përcaktimi i afatit të ri, si dhe nuk janë
nxjerrë përgjegjësitë për vonesat e shkaktuara. Në të shumtën e rasteve janë
konstatuar ndryshime të shpeshta të stafeve ose ndryshime të strukturës së
tyre, duke sjellë mosorganizim, apo mbikëqyrje dhe monitorim të dobët të
projekteve.
Me keqardhje konstatojmë se zbatuesit e projekteve në përgjithësi punojnë
vetëm bazuar në marrëveshjen e huas, duke anashkaluar kërkesat e Ligjit nr.
8402, datë 10.09.1998, “Për kontrollin dhe disiplinimin e punimeve të
ndërtimit”, ndryshuar, i cili zbatohet për të gjitha projektimet dhe zbatimet e
punimeve të ndërtimit që realizohen nga persona fizikë dhe juridikë, vendas ose
të huaj, në territorin e Republikës së Shqipërisë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
190 Botime 2017
Gjithashtu dokumentacioni i projekteve përgjithësisht mbahet në gjuhë të huaj
duke vështirësuar punën audituese, dosjet teknike kanë mangësi në
korrespondencat që mbahen ndërmjet kontraktorëve, konsulentit dhe zbatuesit
të projektit. Ato nuk përmbajnë të gjitha të dhënat e nevojshme, në mënyrë që
të identifikohen afatet kushtet e kontratës të zbatueshme, konstatohen
mangësi në dokumentacionin e dosjeve të prokurimit të dosjeve teknike dhe
mos ndjekja e procedurës deri në inventarizimin e tyre, etj. Aq më tepër, nisur
nga fakti që projektet kanë gjatësi kohore konstatohet se dokumentacioni i
projekteve nuk administrohet në përputhje me legjislacionin shqiptar, pasi nuk
ruhet sipas kërkesave ligjore për arkivat, ndërkohë që çdo dokument i tij
konvertohet në para, pra fonde për t`u shlyer nga shteti shqiptar, në kurriz të
taksapaguesve shqiptarë.
Jo në pak raste audituesit ndjehen të kufizuar në punën e tyre audituese, për
shkak të bazës ligjore të kufizuar, siç është rasti i marrëveshjeve financiare të
Instrumentit të Ndihmës së Para-Aderimit (IPA – financime të BE për vendet e
Ballkanit Perëndimor në zbatimin e reformave me qëllim të anëtarësimit në
Bashkimin Evropian në të cilën Shqipëria është planifikuar të thithë 649 milionë
euro), kufizime të cilat pengojnë dhënien e një opinion më të plotë për të gjithë
sistemin në tërësi.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, mbështetur në standardet ndërkombëtare të INTOSAI-t
dhe IFAC-it, ka si objekt auditimin e përdorimit me ekonomicitetit, eficiencë dhe
efektivitetit të fondeve publike, duke i parë projektet me financime të huaja si
një mjet të domosdoshëm dhe shumë të rëndësishëm në zhvillimin e vendit dhe
që mbetet një sfidë për t`u përballur.
Almida Kafija
Kontrolli i Lartë i Shtetit 191
RRITJA E EFEKTIVITETIT TË NDJEKJES SË ZBATIMIT TË REKOMANDIMEVE
nga Almida Kafija - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 01 dhjetor 2017
Mekanizmi i ndjekjes së rekomandimeve është një komponent i rëndësishëm i
procesit të auditimit, kjo sepse çdo praktikë e auditimit të sektorit publik është e
destinuar të sjellë një dështim pa një mekanizëm të follow-up.
ISSAI 10, Deklarata e Meksikos e thekson rëndësinë e mekanizmit të follow up
për SAI-t. Konkretisht parimi i shtatë i dokumentit që ka titullin “Ekzistenca e
mekanizmave efektive të follow up në rekomandimet e SAI-ve”...Kërkohet nga
SAI-t që të kenë mekanizmin e tyre të brendshëm për ndjekjen dhe zbatimin e
rekomandimeve për tu siguruar që njësitë e audituara i kanë vlerësuar dhe
adresuar siç duhet rekomandimet e lëna.
Po ashtu rëndësia e ndjekjes së rekomandimeve është theksuar edhe në ISSAI
12 “Vlera dhe përfitimet e Institucioneve Supreme të Auditimit duke ndryshuar
jetën e qytetarëve”. Në të cilën theksohet që prej SAI-t kërkohet që jo vetëm të
kenë mekanizëm për ndjekjen e rekomandimeve por edhe të raportojnë në
lidhje me zbatimin e këtyre rekomandimeve.
Qëllimi i propozimeve është që përmirësimet në procesin e ndjekjes së
rekomandimeve të jenë sa më efektive, të rezultojnë në nxjerrjen në pah të
përgjegjësve për moszbatimin e tyre si dhe patjen e një rëndësie të veçantë në
parandalimin e keqinterpretimit dhe neglizhencës nga ana e subjekteve të
audituar, të mos lihet shteg për interpretime ndryshe, eliminimi i shmangies së
përgjegjësive dhe zgjatjen në kohë, por të kryhet një proces sa më transparent,
efiçent dhe efikas.
Me përfundimin e auditimit, subjekteve të audituara, u dërgohen shkresërisht
me shkresë rekomandimet përkatëse për zbatim shoqëruar edhe me një kopje
të raportit përfundimtar të auditimit. Këto subjekte mbështetur në kërkesën e
ligjit organik të KLSH-së, duhet të kthejnë përgjigje brenda 20 ditëve që janë
njohur me rekomandimet e dërguara dhe i pranojnë ato duke i shoqëruar edhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
192 Botime 2017
me një plan veprimi konkret e duke caktuar edhe strukturat organike që duhet ti
zbatojnë. Ky është hapi i parë i veprimit nga ana e palës së audituar dhe pas
kthimit të kësaj përgjigje, shumica e tyre shpëtojnë’ nga detyrimi duke rënë në
një gjumë letargjik për sa i takon zbatimit të rekomandimeve dhe rizgjohen ditët
e fundit për të kthyer përgjigjen ligjore të KLSH-së për respektimin e afatit 6
mujor.
Ajo çka ndeshet shumicën e rasteve është që këto subjekte ose ‘harrojnë’ të
përgjigjen brenda 6 muajve ose edhe kur përgjigjen kundërshtojnë ato çfarë
kanë pranuar në fillim, duke ngritur pretendime nga më të ndryshmet
mbështetur në argumente subjektive të pabaza e pa mbështetje në
legjislacionin në fuqi. E kjo ndodh sepse nuk i është kushtuar rëndësia e duhur
përgjigjeve që jepen për respektimin e afatit 20 ditor por janë dhënë vetëm
sepse ligji i detyron ta bëjnë. Problematika në zbatimin e rekomandimeve të
lëna nga KLSH-ja vjen edhe si rrjedhojë e mungesës së përgjegjshmërisë për
llogaridhënie ndaj komunitetit dhe mos pranimi që të prishin “imazhin” e tyre
me atë çfarë mundohen të performojnë para publikut, si nëpunës shembullorë
që punën e tyre e kryejnë pa asnjë shkelje ligjore.
Në rritjen e përgjegjshmërisë publike në punën e tij, Kontrolli i Lartë i Shtetit
përveç vlerësimit të rëndësisë dhe implementimit të Standardeve
Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit dhe praktikave më të
mira, zbaton dhe përsos përherë e më shumë metodat e punës audituese dhe
kapacitetet, duke u qëndruar “strikt” parimeve themelore për të inkurajuar një
qeverisje të mirë në sektorin publik dhe pajtueshmërinë me këto standarde, në
mënyrë që puna e KLSH-të bëhet më e besueshme. Për këtë arsye audituesit
ndjekin në dinamikë zbatimin e rekomandimeve dhe ndalen pak më gjatë tek
argumentimi për sa i përket pranimit apo mos pranimit të rekomandimeve nga
ana e subjekteve të audituara dhe në rastet me rëndësi materiale të lartë, apo
me një nivel risku të lartë kryejnë procedura të verifikimit të zbatimit të
rekomandimeve përpara ezaurimit të afateve detyruese për zbatimin e
rekomandimeve duke mos i lënë të qetë të flenë këto subjekte. Me qëllimin e
mirë për të ndërgjegjësuar dhe bërë subjektet të përgjegjshëm për veprimet
apo mosveprimet e tyre, pavarësisht ngarkesës së lartë që kanë në auditimet e
tjera të njëkohshme ata kujtojnë subjektet të bëjnë punën që i takon.
Në përputhje me objektivin e vet strategjik të përmirësimit të qeverisjes,
nëpërmjet thellimit të luftës kundër korrupsionit, Kontrolli i Lartë i Shtetit gjatë
Almida Kafija
Kontrolli i Lartë i Shtetit 193
vitit 2016, nga 154 auditime të planifikuar për auditim ka përfunduar dhe
evaduar 154, si dhe ka ushtruar dhe ka vijuar me përgatitjen e materialeve për
170 auditime. Janë audituar 37 subjekte të administratës qendrore, 51 subjekte
të pushtetit vendor, 14 auditime në sistemin tatimor dhe doganor, 20 shoqëri
me kapital shtetëror dhe 7 projekte me financim të huaj. Janë audituar 19
subjekte të lidhura me administrimin e pronës dhe 6 subjekte të mbrojtjes së
mjedisit. Ndërsa 13 auditimet e performancës që janë realizuar gjatë vitit 2016
janë shtrirë në 106 subjekte.
Në totalin e auditimeve të ushtruara janë rekomanduar gjithsej 65 propozime
për ndryshime ligjore, nga të cilat konstatohet se janë pranuar 62 ndërhyrje, nga
ku rezulton se vetëm 10 janë zbatuar; nga 2780 masa organizative
të rekomanduara, të gjitha në drejtim të forcimit të menaxhimit financiar dhe
sistemeve të kontrollit, rezulton se 1970 masa janë pranuar dhe nga këto
rezulton se janë zbatuar plotësisht 656 masa. Për shkelje të dispozitave ligjore
në fuqi, me pasojë shpërdorimin e fondeve publike dhe dëmtimin e pronës
publike, ka përgatitur dhe përcjellë në organet përkatëse të Prokurorisë 49
kallëzime penale ndaj 191 punonjësve publikë, kryesisht nëpunës të lartë dhe të
mesëm të administratës dhe 4 dosje për vlerësim, për të cilat deri më sot organi
i Prokurorisë ka marrë 6 vendime pushimi/mosfillimi, të ankimuara këto nga ana
jonë në Gjykatat kompetente. Nga vlera e përgjithshme e shkeljeve të
konstatuara prej 72,325 milion lekë, vlera e dëmit ekonomik të konstatuar është
25,481 milion lekë, për të cilën është rekomanduar shpërblim në vlerën 24,723
milion lekë. Janë dhënë 1490 masa disiplinore dhe administrative, nga të cilat
467 masa rezultojnë të pa pranuara.
Ndërsa vërehet një nivel relativisht i kënaqshëm me nivelin e zbatimit nga
administrata shtetërore të masave organizative dhe administrative të
propozuara nga KLSH, (i cili është në nivelin e zbatueshmërisë së
rekomandimeve të SAI-ve të zhvilluara evropiane), ajo që konstatohet me
shqetësim është se në masat me karakter disiplinor për largimin nga puna të
nëpunësve të lartë të Shtetit, të kapur në abuzim flagrant me pronën dhe
fondet publike, përqindja e zbatueshmërisë është më e ulëta.
Moszbatimi nga qeveria i rekomandimeve të KLSH për largimin nga shërbimi
civil apo nga puna të nëpunësve të tillë ushqen çdo ditë antikulturën e
pandëshkueshmërisë, të përhapur gjerësisht në vend, si dhe pengon shqyrtimin
nga ana e Prokurorisë të dosjeve penale të dorëzuara nga KLSH për këta
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
194 Botime 2017
funksionarë të lartë. Ndërsa mospranimi nga subjektet e audituara i dëmeve
ekonomike të konstatuara nga KLSH dhe i rekomandimeve për zhdëmtim
dëmton jo thjesht KLSH-në, por mbi të gjitha financimet publike, ekonominë
shqiptare dhe qytetarët shqiptarë, pasi janë para të abuzuara mbi ta.
Si dëshmi të vullnetit të këtij Institucioni për të luftuar pandëshkueshmërinë, i
është kërkuar në vijimësi Qeverisë që të nxjerrë një urdhër për zbatimin e
rekomandimeve të KLSH-së nga ana e institucioneve në varësi të saj, por kjo nuk
ka ndodhur. Nxjerrja e urdhrit do të kishte kontribuar jo vetëm në rritjen e
zbatueshmërisë së rekomandimeve të lëna prej KLSH-së, por edhe në shtimin e
përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies së administratës publike. Nga ana tjetër,
Qeveria do të kishte mundur të siguronte nëpërmjet KLSH-së, një pasqyrë
transparente dhe profesionale ku të shihte veten, të identifikonte me
përgjegjësi gabimet dhe të orientohej për korrigjimin e tyre, duke forcuar
imazhin e saj në publik dhe rritur besimin e qytetarit ndaj qëllimeve, politikave
dhe programeve të qeverisë.
Në veprimtarinë e vet Kontrolli i Lartë i Shtetit ka edhe rolin e këshilluesit, jo
vetëm auditohet shkalla e zbatimit të rekomandimeve, por edhe këshillohet
subjekti për nevojën dhe dobishmërinë e zbatimit të rekomandimeve, ndikimin
në një qeverisje të mirë, duke krijuar dhe një qasje të re bashkëkohore, larg të
qenit e një institucioni të mbyllur.
Standardizimi i formulimit të rekomandimeve, sidomos për pika të njëjta që
kanë të bëjnë me arkëtimin e detyrimeve financiare (duke përcaktuar qartë
mënyrat që mund të ndiqen për arkëtimin e tyre, nëse është i mundur apo
mënyrën sesi duhet operuar nëse është pamundësi për arkëtimin e tyre);
unifikimi i terminologjisë për sa i përket parregullsive në përdorimin e fondeve
publike; krijimi i një database të auditimeve për ndjekjen e zbatimit të
rekomandimeve në kohë reale dhe në vazhdimësi duke lehtësuar punën e
audituesve në terren për kontrollin e zbatimit të tyre dhe masat e marra si dhe
do të kursej kohë etj, përfaqësojnë qasjet e reja të cilat synojnë të ndikojnë në
rritjen e efektivitetit të zbatimit të rekomandimeve duke kontribuar dukshëm në
përmirësimin e punës të njësive publike për një administrim publik efikas, të
përgjegjshëm, efektiv dhe transparent.
Rigels Guzi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 195
AUDITIMI I KLSH-SË NËPËRMJET BAZAVE SHTETËRORE TË TË DHËNAVE
nga Rigels Guzi - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 01 dhjetor 2017
KLSH në funksion të kompetencave kushtetuese dhe ligjit nr. 154/2014 datë 27.11.2014 “Për organizimin dhe funksionimin e kontrollit të lartë të shtetit” kryen auditime të institucioneve publike, shoqërive në të cilat shteti zotëron më shumë se 50% të aksioneve, përdoruesve të fondeve të siguruara nga projektet me financim të huaj, enteve publike dhe të gjithë ato persona juridikë të cilët përfitojnë transferta nga buxheti i shtetit, të cilat në thelb kanë përdorimin e fondeve publike. Gjatë kryerjes së këtyre auditimeve, KLSH ushtron veprimtarinë e tij në drejtim të ofrimit të sigurisë së arsyeshme për deklaratat financiare të këtyre subjekteve, të cilat veprojnë në mjedise të ndryshëm të raportimit financiar. Auditimi në institucionet publike paraqet specifika në drejtim të mënyrës së qarkullimit dhe shpenzimit të fondeve në krahasim me auditimin e zhvilluar në subjektet e sektorit privat me kapital kontrollues shtetëror. Në auditimet e sektorit privat në Shqipëri korniza ligjore dhe vlerësimi i informacionit të paraqitur nga subjektet në pasqyrat financiare vjetore zhvillohet në aplikim të standardeve kombëtare të kontabilitetit apo standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit sipas përcaktimeve të bëra në nenin 2 dhe pikën 1 të nenit 4 të ligjit nr. 9228 datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, i ndryshuar. Një diferencë e rëndësishme është se të gjitha njësitë publike buxhetore dhe ato njësi që përfitojnë fonde publike veprojnë sipas skemës së Thesarit për ekzekutimin e shpenzimeve të tyre ndërkohë që njësitë e sektorit privat (përfshirë edhe njësitë private me qëllim fitimin në të cilat shteti ka më shumë se 50% të kapitalit) kryejnë transaksionet e tyre financiare në llogari bankare pranë bankave të nivelit të dytë. Qasja e përzgjedhjes për auditim dhe kryerja e procedurave paraprake të auditimit kryhet nëpërmjet përdorimit të bazës së të dhënave të prokurimeve publike të realizuara, të siguruar nga Agjensia e Prokurimit Publik, duke qenë se edhe shoqëritë private të zotëruara nga shteti (kapital shtetëror
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
196 Botime 2017
më shumë se 50%) janë të detyruara të kryejnë shpenzimet e tyre operative apo të investimit në përputhje me Ligjin nr. 9643 datë 20.11.2016 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. Në auditimet e sektorit publik nuk ka një kornizë ligjore në lidhje me standarde kontabiliteti të sektorit publik, në bazë të të cilave mund të drejtohet veprimtaria e audituesit financiar të KLSH për pasqyrat financiare vjetore. Ky është ende një detyrim ligjor i papërmbushur sipas kërkesave të pikës 2 të nenit 4 të Ligjit nr. 9228 datë 29.04.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, i ndryshuar, duke qenë se nuk ka standarde kontabilieti për sektorin publik. Në këto kushte, auditimi i zhvilluar drejtohet në auditimin e pasqyrave për efekt të zbatimit të fondeve të buxhetit. KLSH, duke qenë se gëzon pavarësi në përzgjedhjen e subjekteve për auditim dhe duke qenë se spektri i subjekteve për tu audituar është i gjerë, përballë burimeve të kufizuara audituese, ka zhvilluar strategji auditimi në funksion të kryqëzimit të informacionit ndërmjet burimeve të ndryshme të informacionit. Ekzekutimi i fondeve buxhetore administrohet nëpërmjet kontrolleve parandaluese nga Drejtoria e Përgjithshme e Thesarit, që përveç këtij funksioni realizon edhe procesimin e këtyre transaksioneve në nivel njësie shpenzuese. Në këtë mënyrë realizohet krijimi i databazës së transaksioneve të thesarit me të gjitha transaksionet në nivel njësie shpenzuese dhe të kategorizuara sipas llogarisë kontabël, numrit të faturës, furnitorit, datës së regjistrimit të urdhër shpenzimit, shumës së paguar, datës së faturës etj. Kjo databazë është një mjet shumë i rëndësishëm në drejtim të planifikimit të auditimit në subjektet për secilin vit buxhetor nga KLSH, pasi në nivel analize mundësohet shtrirja e natyrës së shpenzimit për secilën pjesë të buxhetit të ekzekutuar nga secila njësi varësie. Nga ana tjetër, kjo databazë e ekzekutimit të shpenzimit, përdoret gjatë kryerjes së auditimeve duke e krahasuar me databazën e prokurimeve publike, në të cilën realizohen shpenzimet e fondeve buxhetore. Me anë të këtyre drejtimeve të auditimit synohet që në një kohë të shkurtër, të shtrihet efekti i problematikave të evidentuara në institucioneve specifike, në tërësi për financat publike. Metodologjia e ndjekjes së shpenzimit sipas natyrës së tij në institucione të ndryshme është një sinjal për ndërmarrjen e auditimeve të fokusuar në probleme, ku si shembull në këtë drejtim është se për vitin 2016 në disa institucione është audituar dhe janë konstatuar shpenzimeve për ekzekutim të vendimeve gjyqësore për largim të padrejtë të punonjësve nga puna dhe nga gjurmimi i kësaj kategorie shpenzimi në nivel makro, gjatë vitit 2016, në “shpenzime për ekzekutim të vendimeve gjyqësore për largim nga puna” u zbulua se efekti total i një anomalie të tillë shkon në 1.5 miliard lekë për vitin 2016. I njëjti krahasim gjatë auditimeve të zhvilluara në vitin 2016 është realizuar në drejtim të certifikimit të të ardhurave buxhetore ku nga auditimi i
Rigels Guzi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 197
zhvilluar në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve u krahasuan baza e të dhënave të arkëtimeve sipas Thesarit dhe shlyerja e detyrimeve tatimore përkatës të arkëtimeve specifike. Gjatë këtyre procedurave audituese u konstatuan raste të mungesës së integrimit ndërmjet sistemeve, si pasojë e gabimeve në hedhjen e të dhënave të cilat azhornoheshin nëpërmjet ndërhyrjeve nga jashtë me anë të file-korrigjues. Në disa raste këto gabime në hedhjen e të dhënave krijonin mungesën e shlyerjes së detyrimit në kohën e duhur në sistem, pavarësisht se tatimpaguesi e kishte kryer pagesën, duke llogaritur kamatvonesa dhe gjoba për mos pagesë në kohë të detyrimeve. Në këtë mënyrë, duke qenë se procesi i realizimit të shpenzimeve dhe arkëtimit të të ardhurave për subjektet ku KLSH ushtron auditimin është subjekt i disa databazave dhe duke qenë se në pikën 1 të nenit 26 “Aksesi në dokumentat zyrtare” të Ligjit nr. 154/2014 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” përcaktohet se “Kontrolli i Lartë i Shtetit ka të drejtë për të pasur akses në të gjitha dokumentet zyrtare, shkresore apo elektronike, në bazat elektronike të të dhënave si dhe në çdo informacion apo dokumentacion tjetër të subjekteve të audituara të parashikuar në këtë ligj, që mund të përbëjë sekret shtetëror apo konfidencial, dhe që konsiderohen të nevojshme në funksion të ushtrimit të kompetencave dhe detyrave të tij ligjore”, një nga strategjitë kryesore të KLSH në dizenjimin e procedurave të auditimit është fokusuar në auditimin e informacioneve të integruara në këto baza të dhënash. Në këtë qasje, synohet që përpara ndërmarrjes së angazhimit për auditim, të gjithë informacionet që kanë nevojë për konfirmim nga palë të treta gjatë zhvillimit të procedurave të auditimit të merren drejtpërdrejt nga këto baza të dhënash, si një mënyrë më efektive për siguri të jashtme dhe kohë auditimi të reduktuar. Ky është edhe një përfitim në kuadër të funksionit të KLSH për realizimin e kontrolleve në shkëmbimin e të dhënave ndërmjet institucioneve, ku në disa raste aksesi i tyre është i kufizuar, ndërkohë që për KLSH rakordimi për efekt të dhënies së opinionit në lidhje me Buxhetin e Shtetit është detyra kryesore e institucionit. Një nivel i analizës i zhvilluar në kryqëzimin e databazave të Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, Agjensisë së Prokurimeve Publike, Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, Bankës së Shqipërisë, Drejtorisë së Përgjithshme të Thesarit dhe Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave, për regjistrat që përmbledhin të dhënat sipas fushave përkatëse, është një nga sfidat kryesore në kuadër edhe të investimeve të vazhdueshme nga institucionet publike në implementimin dhe përmirësimin e sistemeve software për regjistrimin e të dhënave. Në koherencë me këto prioritete investimesh, duke qenë se zhvillimi i teknologjisë së informacionit është në funksion të krijimit të databazave komplekse, KLSH në vijimësi është duke zhvilluar auditime jo vetëm për dhënien
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
198 Botime 2017
e sigurisë së këtyre sistemeve, por edhe të ndërveprimit të tyre me njëri tjetrin për të mundësuar përmirësimin e raportimit për financat publike. Kryerja e testeve për rregullshmërinë e raportimit apo përputhjen me kufizimet ligjore për saktësinë e shumave të raportuara nëpërmjet përdorimit të “big data”, sikurse është ushtruar në disa auditime në vitin 2015 dhe 2016, përbën një risi që kërkon angazhim të vazhdueshëm në kuadër të evoluimit të natyrës së informacionit financiar drejt regjistrimeve në baza të dhënash të ndryshme, që funksionojnë në sisteme operative të ideuara nga institucionet publike përkatëse. Këto risi të aplikuara së fundmi, janë fryti dhe rezultati konkret i vizionit të KLSH, gjatë drejtimit të institucionit nga Kryetari i KLSH, Z. Bujar Leskaj, sipas propozimit të mbajtur edhe në Komisionin e Ekonomisë mbi projekt-idenë për zhvillimin institucional dhe strategjinë e drejtimit. Në lidhje më këtë projekt të shndërruar tashmë edhe në strategji pune, KLSH është në sinkron edhe me SAI-t europiane, duke marrë parasysh edhe vizitën e Presidentit të Zyrës Supreme të Auditimit të Republikës së Çekisë, Ing. Miloslav Kalan, i cili dha një leksion për audituesit e KLSH në Akademinë e Shkencave, të rëndësisë për SAI-t të përdorimit dhe përpunimit të informacionit dixhital në dispozicion të agjencive qeveritare si solli raste të shumta nga eksperienca e auditimit të të dhënave të përqendruara (Big Data) në projektet dhe shërbimet qeveritare. Shkëmbimi i eksperiencave me SAI-t homologe dhe qendërzimi i auditimit në drejtim të bazave të të dhënave janë kushtet themelore të një zhvillimi të qëndrueshëm institucional, duke qenë se gjithmonë e më shumë e ardhmja është e orientuar nga teknologjia.
Besmir Pajaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 199
PROCESI I REGJISTRIMIT TË PRONAVE SI PROCES I PANDARË NGA REFORMIMI I
ADMINISTRATËS PUBLIKE NË ZYRAT VENDORE TË REGJISTRIMIT TË PASURIVE
TË PALUAJTSHME
nga Besmir Pajaj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 02 dhjetor 2017
Në kuadër të luftës kundër korrupsionit, paaftësisë dhe arrogancës së
administratës shtetërore, si dhe në përmbushje të detyrave të saj kushtetuese
dhe të objektivave strategjike Kontrolli i Lartë i Shtetit i ka kushtuar një rëndësi
të veçantë procesit të regjistrimit të pronave, transaksioneve të paligjshme të
kryera me to, tjetërsimit të pronave publike, falsifikimit të dokumentacionit të
pronësisë me qëllim përfitimin padrejtësisht të titujve të pronësisë në zonat
turistike dhe bregdetare si dhe mënyrës së marrjes së shërbimit të ofruar
qytetarëve nga zyrat e regjistrimit me qëllim rritjen e transparencës për
publikun dhe forcimin e kulturës së përgjegjshmërisë në administratën publike.
Gjatë auditimit të zyrave vendore të regjistrimit të pasurive të paluajtshme KLSH
ka konstatuar një sërë shkeljesh e mangësish në pothuajse të gjitha auditimet e
zhvilluara. Në mënyrë të përmbledhur, shkeljet e konstatuara në auditimet e
zhvilluara nga KLSH, konsistojnë në vonesa në administrimin e praktikave dhe
trajtimin e kërkesave në proces, regjistrimin e lejeve të ndërtimit mbi truall
shtetëror, regjistrimin e pasurive me ndryshime të zërave kadastral, regjistrimin
në bashkëpronësi të paligjshme të pasurive bujqësore, mos regjistrimin e
sipërfaqeve të përbashkëta në ndërtimet e reja duke shmangur taksën e kalimit
të pronësisë, mos evidentimin dhe mos respektimi i procedurave të regjistrimit
të pronave me mbivendosje, mos bërjen e bilancit sipas aktit të marrjes së tokës
në pronësi, listave printim III dhe listave të trojeve sipas kryefamiljarëve,
tjetërsimit të pronave publike, falsifikimit të dokumentacionit të pronësisë me
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
200 Botime 2017
qëllim përfitimin padrejtësisht të titujve të pronësisë në zonat turistike dhe
bregdetare. Nga një vështrimi i shkurtër mbi secilën prej problematikave të
sipërpërmendura konstatohet si më poshtë:
Vonesat dhe zvarritjet e praktikave në proces janë evidente në të gjitha zyrat e
regjistrimit, ku janë konstatuar praktika të papërfunduara që prej 5 vitesh pa
dhënë shërbimin e faturuar, të cilat kanë sjellë si pasojë mungesën e
transparencës së punës së ZVRPP-ve ndaj publikut, mos administrimin në arkiv
të dokumentacionit, mbajtjen e praktikave të aplikimeve nga specialistët për
afate të gjata.
Nga ZVRPP-t janë pranuar e regjistruar leje ndërtimi objektesh mbi truall
shtetëror, me mangësi në formë e përmbajtje të dokumentacionin përbërës,
duke mos refuzuar e kthyer dokumentacionin e mangët, mos kërkuar ndaj
Bashkive zgjidhjen e marrëdhënies së truallit me pasojë detyrimet e rrjedhura
nga vlera e shitjes së truallit si dhe vlera e qerasë nga përdorimi dhe zënia me
ndërtim pa titull pronësie, për të cilat ZVRPP-t nuk kanë vendosur as barrë mbi
pronën mbi pasuritë ndërtimore të paktën në vlerën përkatëse të qirasë së
përdorimit, duke shkaktuar dëm ekonomik të konsiderueshëm për buxhetin e
njësive të qeverisjes vendore.
Regjistrimi i pasurive me ndryshime të zërave kadastral pa dokumentacionin
përkatës pra pa kërkuar dokumentet për vlerësimin apo kompetencën nga
DAMT Qarkut, veprim në tejkalim të kompetencave të regjistruesit dhe në
kundërshtim me ligjin nr. 8752, datë 26.3.2001”Për krijimin e strukturave për
mbrojtjen dhe administrimin e tokës bujqësore” ndryshuar me ligjin nr. 10257,
datë 25.3.2010 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 8752, datë
26.3.2001, veprime këto që kanë sjellë si pasojë zhvlerësimin e paligjshëm të
vlerës së aseteve, resurseve nga zbritja në kategori e zërit kadastral, veprime
këto me rezultate të pritshme evazioni, në ulje të vlerës së detyrimit nga taksa
vendore e tokës, taksë e cila diferencohet sipas kategorisë së zërit kadastral.
Regjistrimi në bashkëpronësi të paligjshme i pasurive bujqësore në kartelat
pasurive të paluajtshme të çelura nga Njësia e Menaxhimit të Projektit dhe
pranuar e marrë në dorëzim nga ZVRPP-t, për të cilat nuk janë identifikuar e
hapur kartelat e pasurive përkatëse sipas sipërfaqeve përcaktuar në AMTP-të,
në kundërshtim me ligjin nr. 7501, datë 19.7.1991 “Për tokën”, me ligjin nr.
Besmir Pajaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 201
9948, datë 07.07.2008 “Për shqyrtimin e vlefshmërisë ligjore të krijimit të titujve
të pronësisë mbi tokën bujqësore”, veprime këto që kanë sjellë si pasojë lindjen
e bashkëpronësisë së pa ligjshme, pengesa në regjistrimin e pasurive nga
pamundësia e lëshimit të certifikatave të pronësisë qytetarëve kërkues me
cenim të së drejtës së pronësisë, në mënyrë të pa nevojshme, çuarjen e
zgjidhjes së problemit në gjykata, në vend të zgjidhjes në rrugë administrative
nëpërmjet ZVRPP, ZQRPP dhe DAMT-ve të NJQV-ve; pra humbje e kohës dhe
shpenzime për qytetarët pa shkak ligjor, rritjen e praktikave në proces, shteg
për veprime të paligjshme korruptive mbi pasuritë si dhe pamundësinë e mos
konfirmimin e gjendjes juridike të pasurive të kërkuara për verifikim e vlerësim
të titujve, mos shkëmbimin e informacionit nga ZVRPP për KVVTP Prefektit
Qarkut.
Në regjistrimin e pasurive të llojit "pallat" nga firmat ndërtuese, nuk është
llogaritur e kërkuar dokumentacioni për arkëtim dhe shlyerje detyrimi për
regjistrimin e hapësirave të përbashkëta dhe tarifës së shërbimit R-11, në
kundërshtim me kërkesat e Ligjit Nr. 10112, datë 09.04.2009 “Për administrimin
e bashkëpronësisë në ndërtesat e banimit” dhe Ligjin Nr. 33/2012, datë
29.04.2012 “Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme”, neni 50, “Regjistrimi i
mjediseve të përbashkëta në ndërtesa”, veprime këto që kanë sjellë si pasojë
shmangien e taksës së kalimit të pronësisë nga shoqëritë ndërtuese, ndërkohë
që apartamentet dhe njësitë e shitura qytetarëve përfshijnë në çmimin dhe
vlerën e këtyre ambienteve të përbashkëta.
Nga ZVRPP-t nuk ka një evidencë të saktë të pasurive me mbivendosje, mungon
identifikimi, raportimi, vendosja e një databaze, pasqyrimi në harta përkatëse si
dhe ndjekja e procedurave ligjore të pasurive të rezultuara me mbivendosje,
njoftimin e palëve të interesuara, orientimin drejt zgjidhjes gjyqësore,
shpeshherë duke stimuluar përparësinë jo reale nëpërmjet kundërshtimit të
paligjshëm dhe krijimit së vonesës së regjistrimit të parë, veprime këto që kanë
sjellë si pasojë përfitime të dyfishta titujsh të paligjshëm pronësie nga
mbivendosjet, trajtim të pabarabartë e favorizim të njërës palë duke krijuar
probleme sociale ndërmjet palëve si dhe cenimin paanësinë së ZVRPP.
Nga ZVRPP-t nuk është bërë bilanci AMTP-Libri i Ngastrave, Listave Printim III si
dhe listave të trojeve sipas kryefamiljarëve duke mos veçuar e regjistruar
“Shtet” sipërfaqen tepër mbi normë, në kundërshtim me ligjin nr. 7501, datë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
202 Botime 2017
19.7.1991 “Për tokën”, me nenin 25 të Ligjit nr. 33, datë 21.3.2012 “Për
Regjistrimin e Pasurive të Paluajtshme“, dekretin e Presidentit nr. 5747 datë
29.06.1978, si dhe Rregulloren nr. 184, datë 08.04.1999, ndryshuar nr. 7, datë
07.01.2000 “Për punën e zyrës së regjistrimit të pasurive të paluajtshme”,
veprime këto që kanë sjellë si pasojë përfitimin e padrejtë të pasurisë shtet nga
individët pa titull pronësie, kryerja e transaksioneve dhe tjetërsimi i saj duke
sjellë të ardhura të munguara dhe dëm ekonomik për buxhetin e shtetit.
Gjatë periudhës 2013–2017 (9 mujori i parë), KLSH ka realizuar 23 auditime në
zyrat e regjistrimit, ku është konstatuar një dëm ekonomik i matshëm në vlerën
654,681 mijë lekë, janë rekomanduar 72 masa “largim nga puna”, 96 masa
“vërejte deri në largim nga puna”, janë kallëzuar penalisht 129 punonjës të
këtyre institucioneve përfshi edhe drejtuesit e tyre. Theksojmë që krahas dëmit
ekonomik të matshëm në këto institucione ekziston edhe një dëm ekonomik i
fshehur dhe i pamatshëm, shumë herë më i lartë se i pari, i cili lidhet me një
zinxhir të stërzgjatur pasojash sociale, mjedisore, ligjore dhe njerëzore, të
shkaktuara si pasojë e paligjshmërive të kryera ndër vite me pronat nga ana e
punonjësve dhe drejtuesve të ZVRPP-ve të cilat së bashku me problematikën e
proceseve gjyqësore përbëjnë dhe burimin kryesor të faturave të
papërballueshme që Shteti Shqiptar duhet të paguajë tashmë dhe në vijim si
pasojë e vendimeve të Gjykatës së të Drejtave të Njeriut në Strasburg.
Përsa i përket zbatimit të rekomandimeve të KLSH për dhënien e masave
disiplinore theksojmë që përgjatë viteve 2013–2017 evidentohet një mungesë e
theksuar e vullnetit dhe mosveprim, nga ana e Drejtuesve të Institucioneve
përkatëse, për zbatimin e këtyre rekomandimeve, duke e çuar në 60% nivelin e
moszbatimit të rekomandimeve të KLSH-së dhe duke u mjaftuar në rastin më të
mirë vetëm me dhënien e disa masave paralajmëruese.
Për sa i përket kallëzimeve penale, theksojmë që nga 23 auditime (në total) të
zhvilluara nga KLSH në ZVRPP-t, përgjatë periudhës 2013–2017 (9 mujori i parë),
në 20 prej tyre (86%) KLSH ka hartuar dhe depozituar pranë organeve përkatëse
të prokurorisë në rrethe kallëzime penale për 129 punonjës të këtyre
institucioneve të nivelit: ish-Drejtues, Përgjegjës Sektori dhe Specialistë
(mesatarisht janë kallëzuar rreth 6 persona për çdo subjekt të audituar). Deri
Besmir Pajaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 203
më sot, për aq informacion sa dhe ne disponojmë në lidhje me ecurinë e
kallëzimeve tona penale në lidhje me shkeljet e evidentuara për ZVRPP ende
nuk rezulton të jetë marrë si i pandehur apo gjykuar asnjë prej ish-Drejtuesve
dhe Drejtuesve aktualë të këtyre institucioneve, madje as në nivelin e
specialistit.
Përveç sa më sipër, theksojmë që nga KLSH administrohen çdo vit një numër i
konsiderueshëm ankesash të ardhura nga qytetarë të ndryshëm (mesatarisht
300-400 ankesa në vit) në lidhje me problemet e pronësisë, transaksionet e
paligjshme të kryera me to, falsifikimet e dokumentacionit të pronësisë me
qëllim përfitimin padrejtësisht të titujve të pronësisë në zonat turistike dhe
bregdetare, të cilat janë shqyrtuar me përgjegjësi dhe profesionalizëm duke
verifikuar pretendimet e qytetarëve rast pas rasti si dhe duke i trajtuar në një
seksion të veçantë në Raportet Përfundimtare të Auditimeve të ushtruara nga
KLSH në ZVRPP. Vetë numri i madh i këtyre ankesave që qytetarët kanë
paraqitur dhe vazhdojnë të paraqesin në KLSH në lidhje me paligjshmërinë dhe
parregullshmërinë e veprimtarisë së ZVRPP-ve tregon jo vetëm për besimin që
qytetarët kanë karshi KLSH-së dhe auditimeve të saj por edhe për shkallën e
lartë të paligjshmërisë dhe parregullshmërisë në këto institucione.
Me qëllim kryerjen e një reforme të mirëfilltë dhe të thellë në administratën
publike është e thelbësore që krahas informacioneve dhe opinioneve të
qytetarëve të cilat edhe KLSH i ka marrë dhe do vazhdojë ti marrë në
konsideratë me seriozitetin maksimal, të merren në konsideratë edhe gjetjet
dhe rekomandimet e kahershme të KLSH-së në auditimet e zhvilluara në ZVRPP,
të cilat do ti shërbenin rritjes së transparencës për publikun dhe forcimit të
kulturës së përgjegjshmërisë në administratën publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
204 Botime 2017
Erieta Këlliçi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 205
MENAXHIMI I RISKUT, INTOSAI 9130
nga Erieta Këlliçi - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 02 dhjetor 2017
Në sektorin publik, pritjet e përgjithshme janë që nëpunësit publikë duhet t'i
shërbejnë interesit publik me drejtësi dhe t'i administrojnë siç duhet burimet
publike. Efektivisht palët e interesuara janë publiku dhe përfaqësuesit e tyre të
zgjedhur. Të gjitha subjektet përballen me pasiguri dhe sfida, e kjo për
menaxhimin është të përcaktojë se sa nga këto pasiguri mund të pranojë
ndërkohë që përpiqet të marrë vlerën më të mirë për palët e interesuara.
Gjithashtu është e rëndësishme të theksohet se, kjo pasiguri paraqitet si në
rrezikun ashtu edhe mundësinë, me potencialin për të ulur ose rritur vlerën dhe
në aspektin publik, për t'i shërbyer interesit publik. Menaxhimi i riskut është një
koncept thuajse i ri në sektorin publik, kuadri themelor i të cilit, nëse i
referohemi INTOSAI 9130 “Udhëzimet për Standardet e Kontrollit të Brendshëm
në Sektorin Publik”, është që çdo njësi publike të ekzistojë për të ofruar vlerë
për palët e interesuara.
Qëllimi i menaxhimit të riskut të subjektit është që të mundësojë menaxhimin
në mënyrë efektive të merret me pasigurinë, riskut dhe mundësitë që lidhen me
të, duke rritur kapacitetin për të ndërtuar vlerë, për të ofruar shërbime më
efektive në mënyrën më efikase dhe ekonomike dhe për t'i synuar ato, duke
marrë parasysh vlera të tilla si barazia dhe drejtësia. Udhëzimet e INTOSAI për
Standardet e Kontrollit të Brendshëm për Sektorin Publik e shohin kontrollin e
brendshëm si një kornizë gjithëpërfshirëse konceptuale përmes së cilës, një
njësi ekonomike mund të menaxhohet për të arritur objektivat e saj. Menaxhimi
i riskut dhe modele të tjera të ngjashme e bëjnë këtë një fazë të mëtejshme në
atë që njësia mund të drejtohet në bazë të identifikimit të rreziqeve dhe
mundësive të ardhshme për të përsosur objektivat dhe hartimin e kontrolleve të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
206 Botime 2017
brendshme për të minimizuar rrezikun dhe për të rritur mundësitë, si dhe
shtrirja e përkufizimit të funksioneve të mbuluara nga administrata e qeverisjes
korporative, administrimi i rrezikut të entitetit kërkon një ndryshim në mënyrën
se si organizatat mendojnë për arritjen e objektivave të tyre. Kjo për faktin se
për të qenë efektiv, menaxhimi i riskut duhet parë si një proces i vazhdueshëm
që zbatohet në vendosjen e strategjisë, efektive e prekur nga të gjitha nivelet
dhe çdo njësi biznesi të një njësie dhe që është projektuar për të identifikuar të
gjitha ngjarjet që do të ndikojnë në aftësinë e organizatës për të arritur
objektivat e saj.
Ky dokument përshkruan një kuadër me rekomandime për zbatimin e parimeve
të menaxhimit të riskut të njësisë në sektorin publik dhe ofron një bazë kundër
së cilës, mund të vlerësohet menaxhimi i riskut të entitetit. Sidoqoftë, nuk synon
të zëvendësojë Udhëzimet për Standardet e Kontrollit të Brendshëm për
Sektorin Publik, por është i përpunuar që të sigurojë të dhëna shtesë plotësuese
që do të përdoren krahas atyre standardeve ku shtetet anëtare e konsiderojnë
të përshtatshme për ta bërë këtë. Kjo nuk synon të kufizojë ose të ndërhyjë në
autoritetin e dhënë në mënyrë të duhur në lidhje me zhvillimin e legjislacionit,
krijimit të rregullave ose krijimit të politikave të tjera në një organizatë. Duhet të
theksohet se ky dokument përfshin udhëzime shtesë për standardet e
qeverisjes së koorporatave. Udhëzimet nuk ofrojnë politika, procedura dhe
praktika të hollësishme për zbatimin e një regjimi të qeverisjes korporative të
praktikës më të mirë, dhe as nuk pritet të jenë të përshtatshme për të gjitha
organizatat në të gjitha mjediset rregullatore. Megjithatë, shtojca siguron një
shtim të kuadrit të gjerë brenda të cilit njësitë mund të zhvillojnë regjime për t'i
ndihmuar më së shumti maksimizimin e shërbimeve të ofruara për palët e
interesuara.
Nën këtë këndvështrim merr rëndësi kontributi që ka auditimi i brendshëm,
auditimi i jashtëm (KLSH), ekspertë kontabël, etj, në kontekstin e strukturave
ekzistuese të Menaxhimit të Riskut dhe nivelit të koordinimit mes këtyre
strukturave.
Erieta Këlliçi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 207
Roli i audituesit të jashtëm, edhe pse indirekt, padiskutim është një faktor i
rëndësishëm që forcon strukturat për menaxhimin e riskut. Auditimi i
brendshëm ka rolin primar në këtë proces. Në kuadër të standardeve
ndërkombëtare të auditimit (konkretisht ISSAI 1610), ne si auditues shtetërore
mund të përdorim punën e audituesve të brendshme, në rast se, nën gjykimin
profesional (kjo në bazë të standardeve ndërkombëtare të auditimit publik)
auditi i brendshëm po përdor të njëjtat kritere ose kritere të pranuara nga
audituesit e jashtëm. Në këtë kontekst kontributi i auditimit, në të dyja nivelet (i
brendshmi si input dhe i jashtmi si nxitës) merr rol të rëndësishëm në forcimin e
kontrolleve të brendshme, të cilat minimizojnë risqet dhe kanë ndikim pozitiv në
të gjithë procesin e menaxhimit të riskut.
Objektivat që udhëzon INTOSAI 9130 për SAI janë në një nivel strategjik, duke
krijuar një bazë për operacionet e nivelit më të ulët, raportimin dhe objektivat e
pajtueshmërisë. Është menaxhimi i cili, vendos dhe shikon mundësinë për të
vendosur kë nga komponentët e riskut do të integrojë në këtë proces. Këto
komponentë lidhen me identifikimin e çështjes, ambientit të brendshëm të
njësisë, vendosja e objektivave, vlerësimi i riskut, veprimi i riskut, kontrolli,
informacioni dhe monitorimi.
Çdo njësi përballet me një sërë risqesh nga burimet e jashtme dhe të
brendshme dhe një parakusht për identifikimin efektiv të rasteve, vlerësimi i
riskut dhe reagimi ndaj riskut është vendosja e objektivave. Objektivat duhet të
krijohen përpara se menaxhimi të mund të identifikojë dhe vlerësojë riskun për
arritjen e tyre dhe të ndërmarrë veprimet e nevojshme për të zbutur ato
rreziqe.
Objektivat janë të përafruara me llojin e riskut të një njësie, e cila drejton
nivelet e riskut për këtë njësi. Sa më sipër janë shprehur në mënyrë eksplicite
tek standardet INTOSAI 9130. Pavarësisht diversitetit të njësive të ndryshme
këto objektiva do të mund të përdoren në një nga kategoritë e përcaktuara, siç
janë; Objektivat operacional, që kanë të bëjnë me efektivitetin dhe efiçencën e
funksioneve të njësisë, duke përfshirë qëllimet e performancës dhe mbrojtjen e
burimeve kundër humbjes; dhe objektivat e raportimit lidhur me sigurimin e
menaxhimit të informacionit të saktë, të plotë dhe të përshtatshëm për qëllimet
e vendosura.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
208 Botime 2017
Objektivat e menaxhimit të njësive publike në kuadër të strategjive të
përcaktuara dhe nevojitet që vazhdimisht të kërkojnë për mënyra dhe rrugë të
reja për të forcuar sistemet e kontrollit të brendshëm, nëpërmjet menaxhimit të
risqeve. Auditimi i Jashtëm Publik, në këtë kontekst merr rol primar, e për të
përmbushur këtë rol më së miri padyshim që Standardet Ndërkombëtare të
Institucioneve Supreme të Auditimit kanë kontributin maksimal.
Sali Agaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 209
BASHKËPUNIMI NË AUDITIME – NJË ZHVILLIM I RI PËR INSTITUCIONET
SUPREME TË AUDITIMIT
nga Sali Agaj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 05 dhjetor 2017
Në vitet e fundit, bashkëpunimi midis Institucioneve Supreme të Auditimit (SAI)
është zgjeruar në mënyrë të konsiderueshme. Shtysë e këtij zhvillim kanë qenë
kryesisht veprimtaritë e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme
të Auditimit (INTOSAI): kongreset, komiteteve e përhershme, grupeve e punës,
takimet, seminaret etj. Në shumë raste, bashkëpunimi ka qenë gjithashtu
rezultat i nismave bilaterale dhe rajonale përmes të cilave Institucionet
Supreme të Auditimit vënë në praktikë moton e INTOSAI-t: “Përvoja e
ndërsjellë, përfitojnë të gjithë”.
Kështu KLSH ka nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi me 14 SAI (Institucionet
Supreme të Auditimit të: Sllovenisë, Austrisë, Turqisë, Polonisë, Kroacisë,
Bosnjës, Kosovës, Maqedonisë, Republikës Çeke, Hungarisë, Kuvajtit, Qipros,
Malit të Zi dhe Bullgarisë) ku përveç të tjerave është parashikuar edhe
bashkëpunimi në veprimtarinë audituese.
Deklarata e Limës, si dokumenti fondamental i Institucioneve Supreme të
Auditimit, përcakton se, shkëmbimi i informacionit dhe përvojave është një mjet
efektiv më ndihmë Institucioneve Supreme të Auditimit për kryerjen e detyrat
të tyre (neni 15). Në të njëjtën kohë bashkëpunimi ndërkombëtar i
institucioneve të auditimit kontribuon në trajnimin e audituesve, proces që
gjithnjë e më shumë u jep atyre mundësinë për t'u njohur me metodat e reja të
punës si dhe ofron mundësinë për të emërtuar qartë në gjuhën amtare, termat
teknike të punës audituese.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
210 Botime 2017
Sot, arsyeja kryesore e ndërmarrjes së auditimeve të përbashkëta është nevoja
për të gjetur zgjidhje ndaj sfidave ndërkombëtare si p.sh. çështjet mjedisore,
prokurimet publike, mbledhja e taksave dhe lufta kundër pastrimit të parave e
krimit ndërkombëtar, burimeve natyrore, në fushën e sigurisë, infrastrukturës,
procedurave doganore, shëndetit dhe arsimit, turizmi, etj.
Për shumë SAI, motivi për të gjetur zgjidhje të përbashkëta për probleme të
natyrës ndërkombëtare janë faktori vendimtar për të bashkëpunuar në fushën e
auditimit.
Duke pasur parasysh nevojën e ushtrimit të auditimeve në korniza të ndryshme
ligjore dhe ekonomike të secilit vend, është e mundur të përdoret përvoja e
fituar nga të tjerët si bazë për nxjerrjen e konkluzioneve për përmirësimet e
mundshme në vendin përkatës dhe ndërmarrjen e masave më të mira për
ushtrimin e funksioneve të veta të auditimit (ISSAI 5800 – “Udhëzues mbi
auditimet në bashkëpunim”, botim i INTOSAI-t).
Auditimet në bashkëpunim ndërmjet dy ose më shumë institucioneve supreme
të auditimi praktikisht ndahen në tre lloje:
1. Auditime paralele:
Auditimi kryhet pak a shumë në të njëjtën kohë nga dy ose më shumë
institucione auditimi, por me një grup të veçantë auditimi nga secili institucion,
zakonisht duke i raportuar vetëm menaxhimit të institucionit përkatës dhe
vetëm për çështje brenda mandatit të vet.
2. Auditime të koordinuara
Një auditim i koordinuar është ose një auditim i përbashkët me raporte të
veçanta të auditimit të SAI-ve ose një auditim paralel me një raport të vetëm të
auditimit si shtesë, në raportet e veçanta kombëtare.
3. Auditime të përbashkëta:
Auditimi kryhet nga një ekip auditimi i përbërë nga auditues nga dy ose më
shumë organe të pavarur të auditimit, të cilët zakonisht përgatisin një raport të
vetëm të përbashkët të auditimit për t'u prezantuar në organet menaxhuese të
secilit institucion, ndërsa vendimet kryesore janë të përbashkëta.
Sali Agaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 211
Bashkëpunimi edhe në fushën e auditimit parashikohet në nenin 8 të ligjit nr.
154/2014 datë 27.11.2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të
Lartë të Shtetit”, në të cilin thuhet:
2. Bashkëpunimi nënkupton anëtarësimin, pjesëmarrjen në formë të
përshtatshme për auditimin, shkëmbimin e eksperiencave dhe kryerjen e
trajnimeve të përbashkëta, ku në çdo rast Kontrolli i Lartë i Shtetit përfaqëson
dhe mbron interesat e Republikës së Shqipërisë” (Bashkëpunimi).
Nisur nga rëndësia e bashkëpunimit ndërmjet SAI-ve në fushën e auditimit,
Organizata Europiane e Institucioneve Supreme të Auditimit (EUROSAI)
organizoi së bashku me Zyrën Supreme të Auditimit të Republikës Çeke në
datat 14-15 nëntor 2017, seminarin me temë: “Shkëmbimi i përvojave në
ushtrimin e auditimeve në bashkëpunim”, ku merrnin pjesë përfaqësuesit nga
Institucionet Supreme të Auditimit të vendeve të Europës (ku mori pjesë edhe
një grup prej 3 vetash nga KLSH, përfaqësuar nga z. Sali Agaj, znj. Redina
Karapici dhe znj. Angjela Nesturi si dhe përfaqësues të Gjykatës Europiane të
Audituesve (ECA) dhe Iniciativës për Zhvillim të INTOSAI-t (IDI).
Gjatë punimeve u paraqitën 16 prezantime nga eksperienca në auditimet e
përbashkëta të SAIve pjesëmarrëse, një ndër të cilët ishte edhe prezantimi i
KLSH-së, që u mbajt në seancën e parë të punimeve. Në këtë seminar KLSH
paraqiti shkurtimisht rezultatet në rritje të punës audituese për t’u fokusuar më
tej mbi përvojën dhe përfitimet që KLSH ka patur gjatë auditimeve të
përbashkëta, të cilat kanë qenë kryesisht auditime të performancës në çështje
studimore me rëndësi kombëtare, rajonale e më gjerë si: “Burimet Alternative
të Energjisë”, “Performanca e Prokurimeve Publike”, “Unifikimi i pikave
doganore të Shqipërisë me Kosovën”, “Cilësia e Ajrit”, “Mbrojtja e zonave
detare dhe bregdetare”, etj. të zhvilluara në bashkëpunim me SAI-t e Suedisë,
Holandës, Turqisë, Bosnjës, Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë, Serbisë, Polonisë,
Qipros, Portugalisë dhe Maltës.
1. Kontrolli i Lartë i Shtetit, në funksion të ushtrimit të veprimtarisë së tij,
bashkëpunon me institucione të tjera të larta të auditimit apo me organizata
profesionale, vendase apo ndërkombëtare.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
212 Botime 2017
Alfred Zylfi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 213
nga Alfred Zylfi – Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 16 dhjetor 2017
Kontrolli i Lartë i Shtetit nëpërmjet auditimit të performancës ka audituar
procedurat e prokurimit publik duke u fokusuar në procedurën e prokurimit
“negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës”, me synim
përmirësimin e transparencës, analizimi me objektivitet të instrumenteve dhe
vlerësimin e performancës saj, për modernizimin dhe vendosjen e standardeve,
rritjen e besueshmërisë së opinionit publik, biznesit e palëve të tjera të interesit
për ketë shërbim.
Mesazhi kryesor i Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit zotit Bujar Leskaj për
këtë auditimi është: “Agjencia Prokurimit Publik në bashkëpunim me specialistë
të fushës, institucionet ligjvënëse dhe grupet e interesit, të krijojë një përqasje
më të mirë besimi, nëpërmjet procesit dinamik të hartimit politikave të
procedurës prokurimit publik “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të
kontratës” për uljen maksimalisht të abuzimeve e garantimin e fondeve publike.
Procedura e Prokurimit Publik në vendin tonë kanë një njohje të hershme pasi
fillimet e para ligjore datojnë nga mesi i viteve 30, të cilat pushuan së ekzistuari
pas mesit të viteve 40, duke u shfaqur përsëri pas viteve 1990. Ky rrugëtim i
procedurave të prokurimit publik është i lidhur ngushtësisht me historinë
politike të vendit.
Në këtë kontekst, rëndësia e këtij auditimi performance të realizuar nga KLSH,
ka të bëjë me hartimin e politikave për përmirësimin e procedurave të
prokurimit publik, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik dhe partneritetit
publik, duke bërë vlerësimin e reformave të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare e
promovuar eksperienca efikase, bazuar në parimin e partneritetit, frymën e
bashkëpunimit, përsosjes së akteve ligjore për minimizimin e korrupsionit në
kryerjen e procedurave të prokurimit publik, në shërbim të qytetarit,
taksapaguesit dhe operatorëve ekonomikë.
PROKURIMI PUBLIK NË FOKUSIN E AUDITIMIT TË PERFORMANCËS
NË KONTROLLIN E LARTË TË SHTETIT
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
214 Botime 2017
Përmirësimi i procedurave të prokurimit publik ka qenë në fokusin e këtij
auditimi performance me qëllim të sigurojë që fondet publike të përdoren në
mënyrë transparente, efikase dhe që autoritetet kontraktore ti japin llogari
publikut për veprimet e tyre. Nga auditimi rezultoi se me gjithë ndryshimet e
sheshta ligjore dhe punën e bërë deri më sot, në përmirësimin e procedurave të
prokurimit për minimizimin e abuzimeve ato vazhdojnë të ndeshet me
problematikat, që kanë të bëjnë me;
ndryshimet e shpeshta të ligjit të prokurimit publik dhe procedurave të
zbatimit;
mënyrën e përdorimit të legjislacionit, përcaktimin e fushës dhe
përgjegjësisë;
kompetencat, vendimmarrjen dhe bashkëpunimin ndërmjet midis
institucioneve;
përcaktimin e llojit të procedurës së prokurimit dhe arsyet për zbatimin e saj;
mënyrat dhe procedurat e ndjekura nënvlerësimin dokumentar;
mungesën e transparencës në procedurat e prokurimit publik;
krijimin, funksionimin e duhur të njësive të prokurimit, mungesa e personelit
të nevojshëm dhe kapacitetet e tyre;
mungesën e ekspertizës në planifikimin dhe kryerjen e procedurave të
tenderimit;
mungesën e mjeteve dhe te burimeve financiare për zhvillimin cilësor të
procedurave të prokurimit në krijimin e kushteve për njësitë e prokurimit në
vartësi të kërkesave që nevojiten sipas llojit të e mallrave apo shërbimeve që
do të kontraktohen;
menaxhimin e sistemit të prokurimit elektronik, si dhe rritjen e kapaciteteve
të këtij sistemi;
llogaritjen e kostove, humbjeve dhe përfitimeve sipas llojeve të procedurave
të prokurimit;
ndryshimet e shpeshta punonjësve të njësive të prokurimit;
trajnimin e aftësimit profesional të punonjësve në përfitimin e përvojave të
reja profesionale, duke ndarë dhe përvojën e tyre;
Nëpërmjet auditimit KLSH ka vënë në pah anët pozitive dhe negative të kryerjes
së procedurave të prokurimit publik si një përpjekje e angazhim profesional, për
të garantuar dhe ndihmuar gjithë sistemin e prokurimit publik. Sot sfida në
Alfred Zylfi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 215
hartimin e procedurave sa më efikase të prokurimit publik qëndron në rritjen e
transparencës, besimit dhe shmangies së abuzimeve sepse në shumë raste
performanca e prokurimit publik matet vetëm me shifra, por harrojmë se
mënyra sesi kontraktorët realizojnë prokurimin e mallrave, punëve dhe
shërbimeve reflekton qasjen sociale në shërbim të qytetarit dhe operatorëve
ekonomikë.
Ky auditim performance i KLSH ndërmjet të tjerave ka vënë theksin se plotësimi
i kritereve dhe monitorimi i procedurës prokurimit publik “negocim pa shpallje
paraprake të njoftimit të kontratës”, sjell rritje të konkurrencës midis
operatorëve ekonomike e shmang abuzivizmin me fondet buxhetore,
përmirësimin dhe rritjen e efikasitetit të sistemit të prokurimit publik.
Monitorimi i procedurave të prokurimit publik realizon sa më mirë mundësinë e
arritjes qëllimit kryesor të procesit prokurimit publik, efektiviteti i kostos dhe
vlera për lekë. Prokurimi Publik është aktivitet ekonomik, i cili synon të përdorë/
shpenzojë paratë e taksapaguesve në mënyrën më efektive të mundshme,
kurse vlera për lekë në kontekstin e prokurimit publik është cilësia më e mirë
për çmim të arsyeshëm në kohën e duhur. Ndërkohë, cilësia e sistemit të
prokurimit publik është drejtpërdrejtë e lidhur me mbarëvajtjen e të gjithë ciklit
të prokurimit, i cili duhet të realizohet në kohë, në mënyrën e duhur dhe në
përputhje me legjislacionin e prokurimeve publike në fuqi.
Çfarë kemi gjetur në këtë auditim performance? Për procedurën e prokurimit
publik “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës” ku dhe u
fokusua ky auditim vlerësoi disa mangësi si: nuk është monitoruar sa duhet;
është një nga llojet e procedurave të prokurimit më pak transparente sepse nuk
kryhet nëpërmjet sistemit elektronik si dhe nuk kërkon njoftim publik;
procedura e prokurimit publik “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të
kontratës” përbën rreth 30% të numrit praktikave të prokurimit gjithsej
realizuar sipas viteve 2010 -2016; procedura e prokurimit publik “negocim pa
shpallje paraprake të njoftimi të kontratës” përbën rreth 35-60% të numrit
procedurave të prokurimit të zhvilluara nëpërmjet sistemit elektronik (on line);
mungojnë të dhënat për monitorimet e kryera nga APP në vite ato janë
paraqitur vetëm për periudhën 2014-2016 për të cilën dhe janë analizuar disa
fenomene; APP ka monitoruar një numër shumë i vogël procedurash prokurimi
publik “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës” ose nga 7013
procedura janë monitoruar 105 për periudhën 2014-2016 nga 7013 në total;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
216 Botime 2017
procedurat e prokurimit publik “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të
kontratës” janë “stimuluar” duke krijuar situata “emergjente” sepse aktet ligjore
për zbatimin e buxhetit nuk lejojnë fillimin e një procedure prokurimi në rast se
nuk ka kaluar buxheti përkatës ose legjislacioni nuk është plotësisht i
harmonizuar me legjislacionin e menaxhim financiar; për shkak të tejkalimit të
afateve në shqyrtimin e ankesave dhe të procedurave burokratike; organizimit
procedurave të prokurimit publik nga një dorë e vetme për disa mallra e
shërbime; legjislacioni shqiptar në fushën e prokurimit nuk është plotësisht në
linjë me acquis-në e Bashkimit Evropian në këtë fushë; nuk ka një udhëzim
specifik i cili të pasqyroje në mënyrë më të detajuar dhe të hollësishme hapat,
afatet dhe veprimet që duhet të zbatojnë Autoritetet Kontraktore në rastin e
përdorimit të procedurës prokurimit publik “negocim pa shpallje paraprake të
njoftimit të kontratës”; në vendimet e dhëna nga gjyqësori për të njëjtën shkelje të
konstatuar nga APP ka interpretimeve të ndryshme.
Çfarë ka rekomanduar KLSH nëpërmjet këtij auditimi performance: Duke synuar
përmirësimin e mëtejshëm të procedurës prokurimit publik “negocim pa
shpallje paraprake të njoftimit të kontratës”; rekomandojmë strukturat
përgjegjëse për:
të trajtuar problemet që lidhen me krijimin e rasteve emergjente "fiktive"
nga operatorët ekonomikë dhe për të kërkuar ndryshime ligjore për t'i
minimizuar ato,
të harmonizuar ligjin për procedurat e prokurimit publik dhe legjislacionin e
menaxhimit financiar në bashkëpunim me Ministrinë e Financave.
të promovuar përdorimin e sistemit elektronik të prokurimit publik për
procedurën e negociuar e qëllim të rritjes së transparencës,
të zhvilluar një udhëzues specifik për përdorimin e procedurës së negociuar,
e cila duhet të pasqyrojë me hollësi hapat, afatet, standardet dhe
specifikimet teknike si dhe udhëzim për monitorimin e procedurave të
prokurimit publik.
Të gjitha rezultatet e punës audituese gjetjet, konkluzionet, rekomandimet e
këtij auditimi performance duke synuar përmirësimin e mëtejshëm të tij janë në
mënyrë të detajuar në faqen e “facebook” të Departamentit të Auditimit të
Performancës në Kontrollin e Lartë të Shtetit si risi e tij edhe e transparencës si
institucion.
Lili Dulo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 217
SPITALI PSIKIATRIK VLORË “SPITALI I KONTRASTEVE”
(...nga këndvështrimi human)
nga Lili Dulo - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 06 dhjetor 2017
Sipas statistikave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë dhe nga studime të
kryera nga Ministria e Shëndetësisë së Shqipërisë, 1 në 4 persona vuajnë nga
probleme të shëndetit mendor.
Shëndeti mendor përkufizohet si një gjendje e mirëqenies në të cilën çdo individ
realizon potencialin e tij, mund të përballet me streset normale të jetës, mund
të punojë në mënyrë produktive dhe të frytshme, si dhe është i aftë të japë një
kontribut për komunitetin e tij.
Asnjë individ nuk është imun nga problemet e shëndetit mendor, dera e spitalit
është e hapur pasi çrregullimet mendore janë universale, ato prekin njerëzit e të
gjitha vendeve, krahinave, qyteteve, fshatrave, moshave, gjinive, të pasur a të
varfër qofshin dhe nuk ka formulë, metodë apo teknikë që ta shmangë, ta
reduktojë apo ta zhdukë këtë fenomen i cili po përhapet me kaq shpejtësi dhe
po prek këdo na ne apo të dashurit tanë, qoftë njëherë të vetme në jetë.
Në këto kushte, është e domosdoshme të investohet në cilësinë e shërbimeve
spitalore për të ndihmuar veten dhe shoqërinë.
Në vitet e fundit janë realizuar investime të konsiderueshme në spitale, për
aparatura dhe mjete të sofistikuara, sisteme moderne check-up, për shërbime
spitalore dhe operative, shembull nga praktikat më të mira menaxhuese të
spitaleve evropiane, efekti i të cilave nuk është i aksesueshëm nga pacientët për
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
218 Botime 2017
të cilët është investuar por ka shërbyer më shumë për fushata dhe bujë
mediatike të qeverive dhe drejtuesve të Spitaleve.
Spitali Psikiatrik “Ali Mihali” Vlorë është një spital publik i hapur që në vitin 1921
dhe i pari i llojit të tij në vend në ndihmë të të sëmurëve mendorë. Pas kushteve
shumë të vështira dhe gjendjes së mjerueshme në të cilin ndodhej ky spital prej
vitesh, në vitin 2014 nisi investimi, për rikonstrukturimin dhe modernizimin jo
vetëm të ndërtesës por edhe për ofrimin e shërbimit mjekësor sipas
standardeve evropiane. Hyrja e spitalit është një asfalt betoni ku parkojnë
punonjësit e spitalit dhe sa futesh në derën kryesorë të bëjnë përshtypje
trëndafilat e bukur rozë në të kuq dhe gjembat e tyre më të mëdhenj se lulja, pa
erë, një bukuri që çel nga jashtë, që i pëlqen shumë syrit por jo zemrës. Duke
shëtitur nëpër oborr, të zë syri disa të sëmurë, ulur bordurave apo në ato 2-3
stolat që ka oborri i spitalit i zaptuar po nga makinat e stafit. Normal që nuk i
vihet faj punonjësve pasi hapësira para spitalit nuk mjafton për të parkuar të
gjitha makinat prandaj duhet shfrytëzuar oborri i të sëmurëve të cilët nuk
ankohen kurrë, nuk thonë kurrë një gjysmë fjale të ligë përkundrazi mirëpresin
të gjithë njerëzit me buzëqeshjen e tyre të çiltër.
Hyrja e spitalit të krijon një ndjesi të lartë krenarie për ndryshimet që ka pësuar
Shqipëria, për investimet prestigjioze, për ndjenjën e përgjegjësisë e cila rritet
çdo ditë dhe për kulturën e punës për t’i shërbyer cilësisht një kategorie pak më
të veçantë njerëzish, siç janë të sëmurët psikiatrik në Shqipëri. Ambientet janë
shumë të pastra, stafi është në vendin e duhur në kohën e duhur, mjekët dhe
infermierët janë shumë të dedikuar dhe çdo shqiptar duhet ti falënderojë për
përkushtimin dhe dedikimin tyre. Godina është në ngjyrën jeshile të shpresës
dhe shplodhëse për sytë e çdokujt që është vizitor i përkohshëm apo banor i
përhershëm.
Në spital ka rreth 200 të shtruar ku 70% e tyre janë të sëmurë kronikë (pjesa
dërmuese e të cilëve e përfundojnë jetën aty), ata gdhihen e ngrysen në këtë
spital dhe e gjithë jeta e tyre rrotullohet në ato mure, shkallë, stola, mes miqve
e shokëve të tjerë në të njëjtën pozitë me ta. Paraditen e kalojnë në oborr,
kurse pasditen në dhomë. Për këta të sëmurë janë punësuar 150 veta në
strukturën e Spitalit dhe ca të tjerë janë në shërbim të tyre pas privatizimeve të
shërbimeve specifike si shërbimi i lavanderisë dhe shërbimi i pastrimit dhe
sistem gjelbërimit të territorit të Spitalit. Duhet shërbimi i lavanderisë që të
Lili Dulo
Kontrolli i Lartë i Shtetit 219
lahen më mirë teshat e të sëmurëve, duhet edhe shërbimi i pastrimit që të
përmbushen më mirë kushtet higjieno-sanitare sipas standardeve evropiane.
Investimet në spital janë realizuar në kuadrin e bashkëpunimit me sektorin
privat, dhe me ndryshimet që ka pësuar ekonomia shqiptare vitet e fundit, nuk
mund të thuhet se ky bashkëpunim është mjaft efiçient dhe efektiv për mirë
menaxhimin fondeve publike. Në spital ka 1 të punësuar për çdo të sëmurë të
cilët i kurojnë, i lajnë, i shpëlajnë, i ushqejnë, i argëtojnë, i tregojnë Diellin,
Hënën, yjet dhe çdo gjë të bukur në Tokë e në Qiell. Gjatë shëtitjeve në
ndërtesë, të shtyrë nga kurioziteti për të analizuar gjendjen në të cilën ndodhen
këta të sëmurë, të kap lehtshëm syri faktin se të vetmit të sëmurë të shtruar në
këtë godinë luksoze janë të sëmurë akutë. Këta të sëmurë janë një grup
njerëzish që qëndrojnë në spital për rreth 1-2 muaj, të cilët riaftësohen më
shpejt dhe përbëjnë 30% të të sëmurëve të cilët gjenden të shtruar në këtë
godinë. Dhe të lind shpejt dyshimi, po pjesa tjetër e të sëmurëve ku janë dhe
pse nuk jetojnë në shtëpinë e ndërtuar enkas për ta? Në spital ka bar për të
sëmurët por aty sheh vetëm stafin administrativ dhe njerëz të tjerë të jashtëm,
kryesisht familjarë të personave të shtruar.
Një ditë në bar erdhi një i sëmurë mendor të cilin e përzunë dhe e përbuzën
sepse ai porositi një kafe të cilën normal që nuk kishte para për ta paguar.
Kamerierja e punësuar kishte të drejtë ta dëbonte pasi bari ishte i lëshuar me
qira dhe në botën e biznesit ku ligjet janë të qarta, përfitimi ekonomik është
qëllimi primar i investimit. E ndoqa të sëmurin nga pas, me një kafe në dorë për
të dhe mbërrita në ambientin ku ai jetonte, pikërisht në shtëpitë komunitare të
spitalit. Realiteti ishte i hidhur. Godinat ishin plot me lagështirë, muret të rëna,
dhomat të ftohta dhe aty jetonin shumica e të sëmurëve kronikë të cilët janë në
gjendje të rëndë. Për këta të sëmurë është investuar mbi 600 milion lekë në 3
vjet ose mbi 5 milion dollarë por ata vazhdojnë të jetojnë në mjerim. Çdo vit
shtohen fondet, çdo vit shtohen kërkesat për investime për të mbuluar nevojat
e tyre bazike dhe rreth 400$ në muaj investohet për çdo të sëmurë ndërkohë
rezultati nuk ndryshon. Ky spital të kujton kampet e internimit dhe kur
ndodhesh mes tyre kupton se aty jetohet mes 2 botëve brenda një territori. Ky
spital nuk është ndërtuar për të përmbushur qëllimin e tij primar, përmirësimin
e jetesës dhe shërbimit ndaj të sëmurëve por është ndërtuar për të pasuruar
firmat private partnere të spitalit të cilët kanë zaptuar të gjithë katin e parë të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
220 Botime 2017
godinës. Ky spital është ndërtuar për t’i ofruar komoditet stafit që ata të
munden të zotërojnë të gjithë energjinë e duhur pozitive për të përmbushur
detyrimet specifike të përcaktuara në rregullore. Gjatë kohës që vizitoja këta të
sëmurë do doja t’i shpjegoja atyre se për ta investohet miliona dollarë, se
mjerimi i tyre përveç vetes dhe familjarëve të tyre, u ka sjellë shumë begati,
mirësi dhe pasuri të tjerëve. Por ata nuk kuptojnë, ata vetëm buzëqeshin dhe
kanë vetëm një kërkesë “Më jep një cigare o Shef”.
Redina Karapici
Kontrolli i Lartë i Shtetit 221
RËNDËSIA E AUDITIT NË BASHKËPUNIM ME PARTNERËT
nga Redina Karapici - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Standard”, më 06 dhjetor 2017
Shumëfishon efektin e auditit dhe ndihmon në zgjidhjen e problemeve me karakter
ndërkombëtar, çfarë është në vëmendje parësore të BE. Ndihmon dhe në adresimin në
mënyrë korrekte të këtyre problemeve, duke rritur besimin e publikut tek institucionet
kombëtare dhe europiane të kontrollit.
Në procesin e integrim-zgjerimit, Bashkimi Europian i kushton një vëmendje të
pandërprerë bashkëpunimit aktiv mes institucioneve supreme të auditimit të
vendeve anëtare, kandidate, ose në procesin e stabilizim-asocimit dhe qëllimi
kryesor i këtij bashkëpunimi është që unioni të ketë një informacion të plotë për
mënyrën si administrohen fondet e dhëna për zbatimin e projekteve për zhvillim
në vende të caktuara. Një rol të tillë, enkas eurokontrollues luan edhe
institucioni EUROSAI, që bashkon Zyrat Supreme të Auditit (SAI) në vendet
partnere përmes auditimit në bashkëpunim. Këtij qëllim i shërbeu edhe
seminari i zhvilluar në Pragë më 14-15 nëntor 2017, nën kujdesin e EUROSAI,
me temë “Auditimet në bashkëpunim”.
Në seminarin e Pragës morën pjesë rreth 60 përfaqësues nga 18 Zyra Supreme
të Kontrollit përfshi KLSH, nga Gjykata Europiane e Auditit (ECA) dhe IDI
Organizata për Zhvillim e INTOSAI-t. Pjesëmarrësit në Seminar përfaqësonin
SAI-t e Gjermanisë, Çekisë, Polonisë Suedisë, Zvicrës, Shqipërisë, Hungarisë,
Sllovakisë, Turqisë, Estonisë, Finlandës, Lituanisë, Bullgarisë, Serbisë,
Maqedonisë, Irlandës, Kazakistanit dhe Perusë. Gjatë punimeve të seminarit u
paraqitën 16 prezantime përvojash nga auditimet në bashkëpunim ndërmjet
SAI-ve partnere.
Mikpritësja organizatore e seminarit, Zyra Supreme e Kontrollit të Republikës
Çeke prezantoi projektin më të fundit të Bashkimit Europian BIEP. Në bazë të
kësaj nisme qëndron zbatimi i parimit: “Komunikim, Bashkëpunim dhe
Krahasim”. Ky projekt është një mënyrë efektive për të shpërndarë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
222 Botime 2017
informacione të rëndësishme nga auditimi, të dhëna të besueshme dhe të
dhëna të veçanta numerike mes SAI-ve partnere. Informacionet e shkëmbyera
janë shumë të vlefshme sepse ato mundësojnë të bëhet krahasimi i praktikave
më të mira audituese nga Zyrat Supreme të Auditit të vendeve të ndryshme
partnere. Nëpërmjet shkëmbimit aktiv të këtyre të dhënave, SAI-t kanë
mundësinë dhe zhvillojnë edhe një metodologji të përbashkët auditimi.
Meqenëse BIEP (Komunikimi, Bashkëpunimi, Krahasimi) bazohet përgjithësisht
në krahasimin e standardeve, produkti i kontrollit identifikohet si një praktikë
nxitëse dhe pozitive në administratën publike. Kjo ndihmon në fakt në
identifikimin e një praktike deri më tani si më e mira e mundshme për ta
ndjekur. Përmes metodologjisë që ofron BIEP (komunikim bashkëpunim
krahasim) informacioni që grumbullohet merr një vlerë të madhe dhe zbatimi i
saj në punën audituese rrit ndjeshëm vlerën e rezultateve të Zyrave Supreme të
Auditit në vendet partnere.
Përfaqësuesi i Gjykatës Europiane të Audituesve me qendër në Luksemburg u
bëri të njohur pjesëmarrësve në seminarin e Pragës bashkëpunimin e frytshëm
që ka ky institucion me çdo Zyrë Supreme Auditi të vendeve anëtare. Gjatë
auditimeve në vendet anëtare, Gjykata Europiane e Audituesve fton për
pjesëmarrjen e tyre edhe Zyrat përkatëse Supreme të Auditit, në mënyrë që të
fitohen të dhëna sa më të gjera dhe të plota, çfarë është më e rëndësishmja,
informacione të sakta. Gjithashtu, gjatë prezantimit, u soll në vëmendje të
pjesëmarrësve Projekti “PPA II” dhe konkretisht auditimi paralel me temë
“Cilësia e Ajrit në vendet e Europës”, i kryer në një sërë vendesh, auditim ku po
merr pjesë edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit.
Në seminar është diskutuar edhe modeli ndihmës, që u ofrohet SAI-ve partnere
gjatë auditimeve në fushat si: lufta kundër varfërisë, mbledhja e të ardhurave,
ndihmat në bujqësi dhe menaxhimi i katastrofave. Sfidat kryesore në misione të
tilla kanë të bëjnë me diferencat mes kornizave institucionale dhe kapaciteteve
konkrete të Zyrës Supreme të Auditit të një vendi të caktuar, angazhimet dhe
gatishmëria e tyre, konfidencialiteti dhe kërkesat ligjore, ndryshimet në grupet e
auditimit gjatë një misioni, koha e publikimit të raporteve dhe shtrirja e
strategjive, etj.
Me mjaft interes u prit edhe përvoja që Zyra Supreme e Auditimit të
Konfederatës Zvicerane solli në seminar nga auditimi paralel me temën
“Menaxhimi i procesit të Pasaportave Biometrike”. Ky auditim u realizua në
Redina Karapici
Kontrolli i Lartë i Shtetit 223
Belgjikë, Letoni, Lituani, Norvegji dhe në Portugali, nën drejtimin e SAI zviceran.
Prezantimi u fokusua në mënyrën, se si kishte nisur ky bashkëpunim, si dhe në
përgatitjen e të gjitha fazave të auditimit, që nga skedulimi i kalendarit, hartimi i
programit të auditimit dhe paraqitja e rezultateve të përgjithshme. U
përmendën edhe disa nga përfitimet e grupeve të auditimit gjatë këtij
bashkëpunimi dhe ndihma e madhe nga përdorimi i teknikave “ COBIT”.
* * *
Lidhur me temën e auditimit paralel, “Menaxhimi i procesit të Pasaportave
Biometrike”, është me interes të theksohet, se kjo temë u përcaktua nga
rëndësia, që i kushton çështjes “ETIAS”, Sistemi Europian i Informacioneve të
Udhëtimit dhe Autorizimit. Ky pritet të jetë një “hap i ri masash”, për shtetasit e
më shumë se 60 vendeve, që kanë hequr regjimin e vizave me BE. Por ETIAS nuk
është izolim, thotë Brukseli. ”Sistemi Europian i Informacioneve të Udhëtimit
dhe Autorizimit" nuk do të thotë rikthim i vizave!”. Ky ishte edhe mesazhi i
komisionerit të BE për Punët e Brendshme. Sigurisht, për të qetësuar shtetasit e
vendeve të Ballkanit Perëndimor. Shtetasit e këtyre vendeve, pra edhe ata
shqiptarë, janë të interesuar për masat e reja të përfshirjes në zonën Shengen,
sepse është paralajmëruar një dokument i ri i domosdoshëm për futjen në
vendet e zonës, dokument që ka të bëjë me kontrollin sipas teknikave të
manualit COBIT. Por fjala është vetëm për kontroll shtesë dhe sipas ekspertëve
lëvizja e lirë dhe liberalizimi i vizave për Ballkanin Perëndimor (shtetasit e
Kosovës ende nuk e gëzojnë) janë "hapa historikë", të cilat nuk kontestohen”
nga masat për kontrollet shtesë. ”Ballkani Perëndimor është një rajon shumë i
rëndësishëm dhe partner i afërt me Bashkimin Europian. Qëllimi është ta
ruajmë këtë afërsi, pikërisht me masa për lëvizjen më të lehtë dhe kontakte më
të shpejta mes shtetasve europianë dhe Ballkanit Perëndimor”, theksohet në
deklaratën e komisionerit të BE. Ndërsa sistemi i ri ETIAS u propozua para një
viti, si pasojë ardhjes më masive të personave pa viza në BE. Qëllimi i këtyre
masave është, që të forcohet sistemi europian i administrimit të kufijve dhe
migrimit, në të mirën e BE dhe të vendeve, që nuk kanë nevojë për viza. ETIAS
nuk është rikthim i procedurës së vizave. Nga prezantimi i KLSH, pjesëmarrësit
në këtë seminar u njohën me mënyrën e funksionimit dhe aktiviteteve kryesore
të Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe me përvojën e deritanishme, që ka fituar dhe
shkëmbyer institucioni ynë në auditimet paralele me institucionet homologe. Në
seminar u paraqitën në mënyrë të detajuar, temat e auditimeve paralel që ka
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
224 Botime 2017
zhvilluar KLSH, SAI-t me të cilat ka bashkëpunuar, mënyrën se si janë zhvilluar
auditimet hap pas hapi, si dhe përfitimet që grupet e auditimit kanë pasur nga
këto bashkëpunime. Pjesëmarrësit u informuan edhe me disa nga rezultatet
paraprake të auditimit paralel ende në proces, me temën “Cilësia e ajrit në
vendet e Europës”.
Pjesa më e rëndësishme e kësaj veprimtarie me përmbajtje profesionale e
zhvilluar në Pragë ishte shkëmbimi ideve dhe përvojave për përzgjedhjen e
temave sa më të përshtatshme mbi auditimet paralele dhe përcaktimi i gjërave
më të rëndësishme në fazën përgatitore të auditit.
Shembuj nga praktikat më të mira, si dhe përvojat më të pasuksesshme të SAI-
ve pjesëmarrëse.
Çfarë duhet të përmbajë një raport auditi në mënyrë që të ketë impakt dhe cilat
janë mënyrat që e bëjnë auditimin paralel të dështojë, përkatësisht
metodologjia, që e bën të suksesshëm.
Seminari ishte jo vetëm i dobishëm, por edhe shumë i rëndësishëm, sepse
trajtoi një zhvillim të ri në punën e SAI-ve, bashkëpunimin aktiv në auditime.
Përfitimet nga takime të tilla profesionale janë, sepse nëpërmjet tyre
mbështetet dhe nxitet jo vetëm zhvillimi i procesit të “auditit paralel në
bashkëpunim”, por dhe forcimin e kapaciteteve administrative për çdo SAI.
Shumëfishon efektin e auditit të kryer dhe ndihmon në zgjidhjen, sidomos të
problemeve me karakter ndërkombëtar, çfarë është në vëmendje parësore të
BE Ndihmon në adresimin në mënyrë korrekte të këtyre problemeve dhe
siguron informacione të besueshme e të sakta për OJF dhe vëzhguesit, duke
rritur kështu edhe besimin e publikut vendas dhe europian tek institucionet
kombëtare dhe europiane të kontrollit.
Me nxitjen e reformave të integrimit, BE mbështet vendin tonë, që ky të shkojë
në një stad të ri zhvillimi të përshpejtuar dhe për të bërë të mundur hapjen e
negociatave për anëtarësimin. Në këtë proces, KLSH ka pjesën e vet shumë të
përgjegjshme, që materializohet në mënyrë aktive në pjesëmarrje nismash dhe
praktikash frytdhënëse pune si “auditi në bashkëpunim”, pjesë e të cilit ishte
edhe ky seminar në Pragë. Duke përmbushur dhe çdo detyrim në këtë proces të
integrimit, Shqipëria dhe qytetarët e vet presin bashkëngjitjen e kandiduar për
të marrë statusin e plotë të anëtarit.
Angjela Nesturi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 225
AUDITIMET PARALELE SI VLERË E SHTUAR NË KLSH
nga Angjela Nesturi - Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 06 dhjetor 2017
Auditimi paralel është një qasje audituese shumë e vlefshme për të studiuar
çështje të rëndësishme të përbashkëta, nga shtete të ndryshme në të njëjtën
periudhë kohore. Pikërisht Institucioni Suprem i Auditimit (SAI) është ai që i lidh
këto shtete në format e bashkëpunimit për auditimet e përbashkëta, paralele
dhe të koordinuara.
Auditimet paralele përbëhen nga dy ose më shumë grupe auditimi për çdo SAI
pjesëmarrës. Nga ato, secili grup mund të adoptojë metoda të ndryshme
auditimi, që i vijnë për shtat nevojave dhe preferencave të vendit të tij. Në këtë
mënyrë, vëzhgimet, kërkimet dhe konkluzionet përgatiten nga SAI-t bazuar në
eksperiencën e tyre. Synimi kryesor i këtij lloj bashkëpunimi është auditimi mbi
një temë të përbashkët ku bëhet i domosdoshëm shkëmbimi i informacionit mbi
çështje specifike midis SAI-ve të ndryshme në lidhje me eksperiencën dhe
metodologjitë e përdorura.
Me krijimin e Departamentit të Auditimit të Performancës, si dhe me fuqizimin
dhe konsolidimin e tij gjatë viteve 2013-2016, në Kontrollin e Lartë të Shtetit nisi
aplikimi i praktikës së auditimeve paralele, në kuadër të bashkëpunimit me SAI-t
e tjera të Gadishullit të Ballkanit dhe më gjerë.
Koha ka treguar se përpjekjet për auditim të përbashkët dhe të koordinuar kanë
dhënë vlerë të shtuar të rëndësishme. Në vitin 2017, KLSH numëron disa
auditime paralele të kryera nga Departamenti i Auditimit të Performancës, të
cilat janë shembull i një institucioni drejt modernizimit dhe që reflekton
standardet ndërkombëtare të auditimit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
226 Botime 2017
Ndër auditimet paralele të kryera nga KLSH spikasin auditimi paralel mbi
“Efiçiencën e Energjisë”, mbi “Prokurimet Publike në Shqipëri PPA II”, “Mbi
Cilësinë e Ajrit” etj, për të cilat janë mbajtur dhe seminare për mbarëvajtjen e
tyre, si dhe për të diskutuar lidhur me problematikat dhe eksperiencat e
përbashkëta.
KLSH, në aktivitetin e tij ka bashkëpunuar fort dhe bindshëm me institucione të
tjera supreme auditimi të ndryshme. Institucioni ka lidhur marrëveshje
bashkëpunimi me 14 SAI(Sllovenia, Austria, Turqia, Polonia, Kroacia, Bosnje
Hercegovina, Kosova, Maqedonia, Republika Çeke, Hungaria, Kuvajt, Qipro, Mali
i Zi dhe Bullgaria) midis të cilave janë parashikuar aktivitete auditimi. Auditimet
bashkëpunuese të KLSH-së me këto vende janë kryesisht auditime paralele në
fushën e auditimit të performancës.
KLSH ka përfunduar 2 auditime paralele për të cilat janë dhënë rekomandimet e
nevojshme, si dhe ka në proces disa auditime paralele të një rëndësie të madhe.
Auditimi paralel mbi “Efiçiencën e Energjisë për vendet e Ballkanit Perëndimor”
në të cilin ka marrë pjesë KLSH me SAI-t e Bosnjes, Turqisë, Kosovës, Malit të Zi
etj, është fokusuar në përdorimin e burimeve alternative të energjisë. Nga ky
auditim është konkluduar se legjislacioni shqiptar është i paplotësuar dhe ende
nuk është i afruar me kërkesat e BE; qëndrueshmëria e furnizimit me energji
elektrike nuk është përmirësuar; ligji për burimet e rinovueshme vazhdon të
jetë në proces përditësimi për më shumë se dy vitë, pa akte nënligjore; është
vënë në pah, gjithashtu, një performancë e dobët e Ministrisë së Energjitikës
dhe Industrisë dhe Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore.
Auditimi paralel i prokurimeve publike në Shqipëri, në bashkëpunim me SAI-n e
Maqedonisë, Malit të Zi, Kosovës, Bosnjes dhe Serbisë ka pasur si synim
shkëmbimin e praktikave më të mira. Nga ky auditim është konkluduar se
legjislacioni i prokurimeve publike nuk është në harmoni me legjislacionin e
menaxhimit financiar, nuk ka udhëzime specifike për hapat, afatet dhe aktet që
do aplikohen nga Autoritetet Kontraktuese në rastet e përdorimit të procedurës
së prokurimit publik, si dhe legjislacioni shqiptar nuk është plotësisht në linjën e
kërkuar nga BE për këto lloj prokurimesh publike.
Angjela Nesturi
Kontrolli i Lartë i Shtetit 227
KLSH është angazhuar në auditimin Europian të “Cilësisë së ajrit”, në të cilin janë
përfshirë 15 SAI, si edhe vetë Gjykata Europiane e Auditimit, të koordinuara nga
Gjykata Holandeze e Auditimit dhe Zyra Supreme Polake e Auditimit, për të
zhvilluar një model auditimi të përbashkët të iniciuar nga EUROSAI. Së fundmi,
KLSH ka shfaqur interesin e saj dhe është duke marrë pjesë në një auditim
performance paralel me SAI-t e shteteve Mesdhetare si Qipro, Malta, Greqia
dhe Portugalia për “Zonat e Mbrojtura Detare”, i cili ka nisur muajt e fundit.
Auditimet e përbashkëta të KLSH-së duhet të finalizohen brenda çerekut të parë
të vitit 2018.
Një auditim tjetër paralel me rëndësi, i cili po zhvillohet me pjesëmarrjen e
ekspertëve nga SAI i Kroacisë, në kuadër të zbatimit të Projektit IPA 2013 për
rritjen e kapaciteteve audituese te KLSH-së, po shikon cilësinë e ndërtesave
shkollore para-Universitare në Shqipëri dhe në Kroaci, me synimin dhënien e
rekomandimeve të duhura për përmirësimin e cilësisë së tyre gjatë
ristrukturimeve apo ndërtimit të shkollave të reja.
Në kuadër të praktikave për auditimet paralele, Kontrolli i Lartë i Shtetit në
datat 14-15 nëntor 2017, mori pjesë në seminarin e organizuar në Pragë, nën
kujdesin e Zyrës Supreme të Auditimit të Republikës Çeke dhe EUROSAI-t me
temë “Auditimet në bashkëpunim (Cooperative Audits) ndërmjet SAI-ve”. Në
këtë Seminar dyditor, morën pjesë rreth 60 përfaqësues nga 18 SAI, nga
Gjykata Europiane e Audituesve (ECA) dhe IDI- Organizata për Zhvillim e
INTOSAI-t. Pjesëmarrësit në seminar përfaqësonin SAI-t e Suedisë, Zvicrës,
Shqipërisë, Kazakistanit, Hungarisë, Sllovakisë, Turqisë, Estonisë, Finlandës,
Lituanisë, Bullgarisë, Gjermanisë, Çekisë, Polonisë, Serbisë, Maqedonisë,
Irlandës dhe Perusë. Gjatë punimeve të dy ditëve, u paraqitën 16 prezantime
nga eksperienca në auditimet e bashkëpunimit ndëmjet SAI-ve.
Gjatë punimeve dyditore në këtë seminar për auditimet paralele, anëtarët
përfaqësues të SAI-ve pjesëmarrëse referuan prezantimet në bazë të
eksperiencës së tyre mbi këto auditime. Në një fazë të dytë u diskutua në grupe
të vogla në formën e një workshop-i mbi pyetjet e ngritura në lidhje me
përzgjedhjen, përgatitjen dhe mbylljen e raportit të një auditimi paralel ku
pjesëmarrësit jepnin ide sipas praktikave të vendit të tyre. Prezantimet e këtij
seminari vunë theksin në disa çështje të cilat rezultuan të ishin problematika të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
228 Botime 2017
hasura pothuajse nga të gjitha institucionet Supreme të Auditimit të vendeve
pjesëmarrëse. Çështje të tjera kryesore që u diskutuan kishin të bënin me
projektin më të fundit të SAI-t Çek, projekti BIEP (Benchmarking Information
Exchange) i cili është një mënyrë për të shpërndarë informacione të cilat na
lejojnë të krahasojmë praktikat audituese të SAI-ve të ndryshme. Gjithashtu,
gjatë prezantimit, z.Wilfred Aquilina përfaqësues i Gjykatës Europiane të
Audituesve solli në vëmendje edhe projektin PPA II dhe konkretisht auditimin
paralel me temë “Cilësia e Ajrit”në të cilin merr pjesë edhe KLSH.
Gjithashtu, IDI, Nisma e INTOSAI-t për Zhvillim, paraqiti disa nga mënyrat
nëpërmjet të cilave mund të merret mbështetja e tij, të tilla si zhvillimet e
kurseve e-Learning, kurset në platformën online, mbështetje nga mentorët
(audituesit me përvojë) dhe drejtues online, si dhe praktikat e publikuara në
web. Disa nga eksperiencat e SAI-ve në auditimet paralele ishin: “Identifikimi i
risqeve në zhvillimin e qëndrueshëm të financave publike” (SAI Suedez),
“Menaxhimi i procesit të Pasaportave Biometrike” (SAI Zviceran), “Sistemi i
ndjekjes së karrierës pasuniversitare” (SAI Hungarez), si dhe studimi mbi
auditimet e mundshme bashkëpunuese (SAI Sllovak). Në fund u fol për
përfitimet dhe sfidat që mund të hasen gjatë auditimeve paralele.
Grupi i KLSH-së, i përfaqësuar nga z.Sali Agaj, zj.Redina Karapici dhe zj.Angjela
Nesturi, në këtë seminar paraqiti eksperiencën e tij në këto auditime, punën e
kryer deri tani, problematikat e hasura dhe garantoi për kontributin e tij të
shtuar në të ardhmen, në pjesëmarrjen në auditimet paralele.
Këto lloj seminaresh, janë të dobishme dhe shumë të rëndësishme për
mbarëvajtjen e punës së audituesit shqiptar. Në to, ne njihemi gjerësisht me
punën audituese të kolegëve nga SAI-t evropiane më të zhvilluara, me risitë në
punën audituese dhe teknikat e reja që përdoren gjatë auditimit. Si auditimet
paralele, ashtu edhe seminaret dhe tryezat e rrumbullakta në Grupet e
ndryshme të Punës të EUROSAI-t dhe nga aktivitetet e përbashkëta me SAI-t
partnere, janë një vlerë e shtuar që po bëhet gjithnjë e më e domosdoshme në
përballimin e sfidave të reja të auditimit, sidomos atij të performancës.
Orgest Levani
Kontrolli i Lartë i Shtetit 229
ROLI I AUDITIMIT NË LUFTËN KUNDËR MASHTRIMIT DHE
KORRUPSIONIT DHE BASHKËPUNIMI ME ORGANET HETUESE
nga Orgest Levani - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 07 dhjetor 2017
Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) janë gardianët më të rëndësishëm
institucional të kontrollit dhe llogaridhënies në një vend. Një nga detyrat më të
rëndësishme të SAI është të sigurojë se sistemet në një vend punojnë në
mënyrë të drejtë dhe profesionale dhe se njerëzit që abuzojnë me sistemin
vihen para përgjegjësisë. Parlamenti mbështetet në to për tu siguruar për
saktësinë dhe rregullsinë e llogarive të qeverisë. Mashtrimi dhe korrupsioni
mund të konsiderohen si raste të veçanta të veprimtarive të jashtëligjshme,
veçanërisht të dëmshme, si për burimet publike, ashtu edhe për besimin e
publikut. Kjo është për shkak se legjitimiteti i politikanëve dhe administratës
publike është i një rëndësie të veçantë në shoqëritë demokratike. Nëse
qytetarët nuk i besojnë mënyrës se si administrohen taksat e tyre, nëse ata
dyshojnë se politikanët dhe nëpunësit civilë punojnë në një mënyrë joefikase
dhe të padobishme, ose vjedhin paratë e tyre, ata humbin besimin në sistem.
Në rast se kjo ndodh, sisteme alternative mund të riprodhohen mbi bazën e
lidhjeve familjare, shoqërore ose formave të ndryshme të lidhjeve. Kjo është
arsyeja që shoqëria i ka sytë në punën e kryer nga SAI në lidhje me luftën
kundër mashtrimit dhe korrupsionit. Shoqëria e shikon këtë si një tregues se sa
fuqishëm kontribuon SAI në llogaridhënie. Tashmë është bërë i nevojshëm një
ndryshim në qasjen e auditimit. Mashtrimi dhe korrupsioni në sektorin publik
ndodhin kur mungon llogaridhënia dhe transparenca. Raportimi dhe auditimi i
mirë financiar ndihmojnë në reduktimin e keqinterpretimeve që fshehin
veprime mashtruese dhe çorientojnë lexuesin. Auditimi duhet të japi sigurinë e
dëshirueshme që pasqyrat financiare të audituara përfaqësojnë aktivitetet
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
230 Botime 2017
ekonomike që ato synojnë të portretizojnë. SAI mund të bëjnë një ndryshim
konstruktiv duke audituar pasqyrat financiare të qeverive dhe agjencive
qeveritare, si dhe duke i vënë opinionet e tyre të auditimit në dispozicion të
legjislaturës në kohën e duhur. Ka një boshllëk midis pritshmërive nga palët e
interesuara dhe mandateve të auditimit për SAI. Tradicionalisht, SAI kanë rënë
dakord se përgjegjësia kryesore për parandalimin dhe zbulimin e korrupsionit i
përket autoriteteve të tjera publike si policia, prokuroria apo agjencitë speciale
të antikorrupsionit. SAI nuk e kanë parë ndonjëherë mashtrimin dhe
korrupsionin si qëllim kryesor të auditimit; qasja ka qenë për të parandaluar
korrupsionin në terren më shumë sesa zbulimi i aktiviteteve të tilla të
paligjshme. Publiku, megjithatë, beson se SAI kërkojnë të zbulojnë mashtrimin
dhe korrupsionin. Ky boshllëk duhet të adresohet nga SAI, të cilat duhet ti
kushtojnë më shumë rëndësi zbulimit të mashtrimit dhe korrupsionit në mënyrë
që ta zvogëlojnë hendekun e këtyre pritshmërive. Shpeshherë ekziston
këndvështrimi se lufta kundër korrupsionit nuk është në thelb një detyrë e
institucioneve të auditimit qeveritar. Kjo shpjegohet se auditimi për korrupsion
në subjektin e audituar, do të shkatërronte besimin ndërmjet SAI dhe subjektit
të audituar dhe do të mund të quhej auditim tendencioz. Vetëm duke ditur se
auditimi mund të jetë i orientuar në zbulimin e korrupsionit mund të nxisë
subjektin e audituar që të mbaj një qëndrim mbrojtës dhe të rrezikojë
bashkëpunimin e bazuar në besimin reciprok dhe që është një parakusht
thelbësor i auditimeve të suksesshme. Gjithashtu, e drejta e SAI për të audituar
dosjet është e kufizuar në dokumentet dhe të dhënat e agjencive qeveritare që i
nënshtrohen mandatit të tij të auditimit. Në përgjithësi, SAI nuk lejohen të
kryejnë auditime investigative të personave apo kompanive private. Prokurorët
publikë që kanë autoritetin për të hetuar, si sektorin publik, ashtu edhe atë
privat, janë më të përgatitur për të luftuar kundër korrupsionit dhe prandaj janë
në një pozitë më të mirë për ta kryer këtë detyrë. Në lidhje me këtë mundet t’i
referohemi agjencive të tilla si Zyra e Anti-Mashtrimit të Bashkimit Evropian
(OLAF) dhe Zyra Qendrore Antikorrupsion në Poloni (CBA), të cilat janë krijuar
posaçërisht për luftën kundër korrupsionit. Megjithatë, nga ana tjetër, ky
qëndrim nuk është në përputhje me parimet udhëzuese të INTOSAI dhe është i
papërshtatshëm për publikun. Taksapaguesit me siguri nuk do të kuptojnë përse
SAI, të cilat e kryejnë veprimtarinë e tyre nga paratë e taksapaguesve, nuk i
orientojnë auditimet e tyre për zbulimin e korrupsionit. Korrupsioni në fund të
Orgest Levani
Kontrolli i Lartë i Shtetit 231
fundit është shumë më i dëmshëm dhe i rrezikshëm për financat publike sesa
shkeljet e tjera të ligjit ose shkeljet e disiplinës financiare që SAI zakonisht i
nxjerrin në pah në raportet e tyre të auditimit. Taksapaguesit presin që SAI të
bëhen aktive kudo që ka rrezikshmëri për paratë e taksapaguesve. Ky qëndrim
është i dëmshëm për SAI sepse nëse ata zgjedhin që të distancohen nga një
fushë kaq vitale, kaq të rëndësishme dhe të profilit të lartë të auditimit, ata
rrezikojnë të mbeten mënjanë si institucion. Ngritja e agjencive të specializuara
për të luftuar korrupsionin duhet të jetë vetëm hapi i parë në luftën efektive
kundër korrupsionit. Kjo pikëpamje është nxitur nga frika që SAI mund të
dështojnë në kryerjen e auditimit të korrupsionit. Auditimet për të zbuluar
korrupsionin që nuk prodhojnë rezultate të prekshme mund të dëmtojnë
gjendjen e mirë dhe reputacionin e SAI. Kontrolli i Lartë i Shtetit, si institucioni
më i lartë i auditimit publik, ka dhënë kontributin e vetë në luftën kundër
mashtrimit dhe korrupsionit duke rritur performancën, numrin e auditimeve
dhe cilësinë e tyre. Referuar rezultateve të auditimit të kryera nga KLSH për
nëntëmujorin e vitit 2017 janë konstatuar parregullsi dhe shkelje financiare në
mbledhjen e të ardhurave, shpenzime të pajustifikuara të kryera nga
institucionet e ndryshme shtetërore të audituara, me pasojë dëm ekonomik
ndaj Buxhetit të Shtetit në shumën totale prej 9,226 milionë lekë ose 69 milionë
euro, si dhe shkelje të disiplinës financiare me ndikim negativ në perfomancën e
subjekteve të audituara, në shumën totale prej 86,961 milionë lekë, afërsisht
651,3 milionë euro. KLSH, duke marrë përsipër rolin e gardianit më të
rëndësishëm institucional të kontrollit, llogaridhënies dhe transparencës në
Shqipëri, ka dhënë kontributin në luftën kundër korrupsionit, edhe nëpërmjet
bërjes së kallëzimeve penale në rastin e konstatimit të shkeljeve të rënda si
shpërdorimi i detyrës me pasoja të konsiderueshme financiare, të kryera nga
zyrtarët e administratës shtetërore të të gjitha niveleve. Për periudhën Janar-
Shtator 2017, KLSH ka depozituar 29 kallëzime penale në organet e prokurorisë
ndaj 83 personave përgjegjës të administratës shtetërore ku vlera totale e dëmit
ekonomik të shkaktuar si pasojë e veprimeve të tyre të kundërligjshme është
rreth 132 milionë lekë. Për sa i përket raportimit te mashtrimit dhe komunikimit
me menaxhimin situata është pak më komplekse. Standardi i raportimit nuk
ndryshon nëse audituesit fokusohen më shumë në zbulimin e mashtrimit dhe
korrupsionit. Ligjet, rregulloret, ose politikat, mund t’u kërkojnë audituesve, që
të raportojnë menjëherë tek organet e zbatimit të ligjit, ose tek organet e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
232 Botime 2017
hetimit, indicie të llojeve të caktuara të mashtrimit, veprimeve të paligjshme,
shkeljeve të dispozitave të kontratave ose marrëveshjeve të ndryshme, ose
format e abuzimit. Në rrethana të tilla, audituesit duhet të pyesin organet
kompetente, ose të kërkojnë prej tyre këshillim ligjor, nëse raportimi publik i
informacionit rreth mashtrimit të mundshëm do të komprometonte hetimet
ose procedurat ligjore në lidhje me këto çështje. Në raste të tilla audituesit e
kufizojnë raportimin e tyre publik deri në çështjet të cilat nuk do t’i
komprometonin këto procedura, siç mund të jetë informacioni që tashmë është
bërë publik. Raportimi i mashtrimit kërkon që audituesit të adresojnë efektin që
mund të ketë mashtrimi ose veprimet e paligjshme në raportet financiare. Kur
audituesit zbulojnë shkelje të vogla, por të raportueshme, shkelje të dispozitave
të kontratave, ose abuzime që nuk janë materiale nga një perspektivë
financiare, ato zakonisht komunikojnë gjetjet tek zyrtarët e subjektit të
audituar. Nëse raporti i auditimit zbulon mangësitë në kontrollin e brendshëm,
mashtrimin, veprime të paligjshme, shkelje të dispozitave të kontratave ose
marrëveshjeve të granteve, ose abuzim, audituesit duhet t'i raportojnë
pikëpamjet e tyre tek zyrtarët përgjegjës. Duke patur parasysh se SAI kanë më
pak kompetenca hetuese sesa prokuroria, ky disavantazh kompensohet nga
afërsia që ato kanë me llogaritë e subjekteve të audituara, njohuritë, si dhe
ekspertiza e stafit të tyre. Duke analizuar më nga afër procesin e menaxhimit
financiar, SAI dhe audituesit e tyre janë në gjendje të zbulojnë anomalitë dhe
devijimet nga procedurat standarde, si dhe të identifikojnë parregullsitë e tilla si
mashtrimi apo korrupsioni. Rezultatet më të mira në luftën kundër korrupsionit
mund të arrihen nëse SAI dhe prokuroria punojnë së bashku. Njohja e
specializuar e SAI, kur lidhet me kompetencat e gjera të hetimit të prokurorisë,
është arma më e fuqishme kundër korrupsionit. Për interesin dhe të mirën e
përbashkët, të dyja duhet të përdoren, veçanërisht në vendet dhe zonat me
rrezik të lartë.
Bledi Dervishaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 233
KORRUPSIONI, VIRUSI PREHISTORIK MODERN
nga Bledi Dervishaj - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 08 dhjetor 2017
Nëse një virus hyn në trupin e një njeriu apo çdo organizmi tjetër të gjallë, vihet
re se kjo qenie fillon të shfaqë simptoma të cilat nuk janë shfaqur më parë. Një
nga këto simptoma është dobësia që krijohet në lidhje me faktorë të jashtëm të
përditshëm. Prandaj për këto viruse, sidomos kur sulmojnë njeriun, fillojnë në
mbarë botën të ngrihen organizata për të gjetur medikamentin e duhur për ta
mposhtur këtë virus. Për fat të mirë, zhvillimi i teknologjisë po ecën me ritme
mjaft të shpejta, duke bërë më të sigurt jetët tona. Por nga ana tjetër mjekësia
dhe teknologjia po përballen me dy sfida që kanë ardhur si pasojë e kësaj
rrjedhe të ngjarjeve.
E para ka të bëjë me imunitetin që këto viruse krijojnë nga sulmi i vazhdueshëm
me të njëjtin medikament apo antivirus. Është njësoj sikur të na jepej çdo ditë i
njëjti ekuacion matematikor, i cili sado i vështirë apo i ndërlikuar të jetë, do të
vijë një ditë që do ta zgjidhim mjaft lehtë, pasi do të mësohemi me të. Në këtë
rast organizatat fillojnë të ristudiojnë virusin, duke vënë lupën mbi përmirësimin
gjenetik të tij dhe njëkohësisht duke u përpjekur të gjejnë zgjidhje të reja. Duke
vazhduar kështu një cikël të mbyllur që vazhdon.
E dyta lidhet me krijimin e viruseve të reja nga vetë njerëzit. Shumëkush e
mendon, madje shumë janë të bindur për faktin se ka individë që e krijojnë vetë
virusin dhe njëkohësisht antivirusin. Pse?! Shumë e thjeshtë. Pasi “nxjerrin në
treg” virusin, ky i fundit fillon të përhapet me shpejtësi nga një individ në tjetrin
duke u bërë tashmë një virus “i famshëm”. Në rastin kur këto viruse janë
natyrore, organizatave u nevojitet kohë që të gjejnë antivirusin. Në këtë rast
koha nuk është e nevojshme. Antivirusi është gati. Gati për të filluar shitjet dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
234 Botime 2017
të përfitohen para. Para të cilat këmbehen me shëndetin dhe shpesh herë jetën
e qenieve të gjalla.
Duket sikur deri tani është folur për një realitet paralel imagjinar, por nuk është
kështu. Duket sikur kemi folur për një temë specifike, dhe nuk ka të bëj me
asgjë tjetër. Ndoshta. Por mjafton shumë pak që historinë e virusit ta
përkthejmë në një histori më të prekshme nga ne, një histori që e përjetojmë
çdo ditë, një histori që një pjesë e jona nuk arrin ta shohë, siç nuk arrin të preket
nga virusi, por kjo nuk do të thotë që nuk ka viruse. Të paktën këtë gjë e dimë të
gjithë. Mjafton shumë pak, vetëm një togë fjalësh dhe çdo gjë e shkruar më
sipër merr tjetër rrjedhë, edhe pse kuptimi mbetet i njëjtë. Mjafton të
ndryshojmë fjalën virus me korrupsion, dhe fjalën organizëm me institucion për
të parë një tjetër anë të medaljes.
Korrupsioni është virusi më i fortë dhe më i pamposhtur në gjithë historinë e
njerëzimit. Ndoshta kanë evoluar mjetet e korrupsionit, ideja mbetet e njëjtë, e
pandryshuar ndër shekuj e shekuj me radhë. Po ashtu si edhe në rastin e virusit,
korrupsioni arrin të hyjë në institucionet tona. Pasi i ka shtrirë tentakulat e veta
aty, institucioni nuk arrin të funksionojë më si më parë, diçka nuk shkon. Të
ardhurat fillojnë të bien ndjeshëm dhe shpenzimet shpesh herë të bëjnë të
habitesh, pasi nuk janë aspak në përputhje me objektivat e shoqërisë dhe më
pak akoma të përdorura me ekonomicitet, efikasitet dhe efiçencë. Shtetet e
ndryshme në mbarë botën kanë krijuar institucione të cilat luftojnë këtë virus sa
prehistorik aq edhe modern. Këto institucione përpiqen me mjetet e veta për ta
luftuar këtë vemje, edhe pse kjo vemje ka krijuar një mburojë mjaft të fortë,
pasi për një pjesë të mënyrave me të cilat është sulmuar, ka krijuar imunitet
tashmë. Nga ana tjetër institucionet e autorizuara për luftën ndaj korrupsionit
vazhdojnë paralelisht me punën e tyre të zhvillohen profesionalisht, të kryejnë
trajnime kombëtare e ndërkombëtare. Është një luftë e vazhdueshme ndërmjet
asimilimit dhe përdorimit të teknikave të reja nga njëra anë dhe imunitetit që
krijon virusi korrupsion nga ana tjetër. Për fat të keq, nga këto institucione është
e pamundur ta parandalosh, por limitohen në kurimin e pacientit institucion,
edhe pse gjithnjë këto institucione përfundojnë me pasoja të dukshme. Po ashtu
si në rastin e virusit, ka edhe një mënyrë tjetër të krijimit të korrupsionit, ajo e
prodhuar vetë nga njerëzit. Vetëm se në këtë rast është më keq, kura nuk
Bledi Dervishaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 235
ekziston. Dhe në këtë kaos të krijuar, i humbur del shteti, të humbur dalim ne
që jetojmë aty.
Pika e dobët e institucioneve, e cila duhet theksuar se është mjaft e preferuar
nga korrupsioni, janë prokurimet publike. E kush mund të ishte tjetër, kur dihet
se lëvizjet e shumave të parave në këtë sektor janë marramendëse. Edhe pse
kura e përdorur duke zhvilluar prokurimet në mënyrë elektronike, ndonëse pak
avangarde për Shqipërinë, ka vështirësuar rehatinë e zhvillimit të virusit
korrupsion, kjo nuk ka qenë e mjaftueshme. Rastet për tu vënë në podium janë
rastet e “marrëveshjeve të fshehta”, të cilat zerojnë konkurrencën, dhe i bëjnë
procedurat pothuajse fiktive, pasi përfundimi dihet. Këto marrëveshje shpesh
herë të bëjnë të ndihesh i pafuqishëm kundrejt perfeksionizmit që gëzojnë.
Gjithashtu duhet përmendur se veçori tjetër e këtyre marrëveshjeve është se
ato janë më shumë të aplikueshme në rastet e vlerave të mëdha, të cilat
përkojnë shpesh me kontratat sektoriale, ku edhe operatorët janë të limituar,
duke krijuar një mini monopol.
Ndoshta në rastin kur vetë natyra e prodhon virusin, ajo që mund të bëjmë
është të gjejmë zgjidhjen apo kurën. Ndoshta në rastin kur prodhohet në forma
laboratorike, mbetet në dorën apo ndërgjegjen e dikujt, disave apo më shumë.
Në rastin e korrupsionit, fajin e kanë të gjithë, kush më shumë e kush më pak,
kush në formë aktive, kush në formë pasive apo dhe thjesht në heshtje apo
mosveprim.
Shumë organizma kanë një imunitet të lindur për këto viruset, ashtu si mjaft
punonjës punojnë në mënyrë të ndershme duke u përpjekur me përkushtim për
arritjen e objektivave institucionale të cilat ndikojnë në objektivat mbarë
kombëtare. Prandaj duhet theksuar fakti që jo çdo pjesë e trupit preket nga
virusi, ashtu si jo çdo punonjës i institucioneve të infektuara, preket nga
korrupsioni.
Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit, si një nga institucionet që i ka shpallur
luftë të hapur korrupsionit po bën përpjekjet maksimale në drejtim të
përmirësimit profesional të stafit të vet, me çdo lloj mënyre të njohur deri tani,
duke tentuar me çdo kusht të parakalojë imunitetin e krijuar nga virusi
korrupsion, aq sa në vitet e fundit ngjason më së shumti me një institucion
modern perëndimor, sesa me imazhin e zymtë të krijuar në dekadat e kaluara.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
236 Botime 2017
Rritja e besimit tek ky institucion është më se e evidentueshme. Mjafton të
përmendim se gjatë vitit 2016, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka trajtuar 660 letra dhe
ankesa, për probleme të ndryshme, nga të cilat 318 rezultuan jashtë
kompetencave dhe juridiksionit të institucionit. Nga 342 kërkesa dhe ankesa në
kompetencë të KLSH, 209 prej tyre janë verifikuar dhe u është dhënë përgjigja
përkatëse, ndërsa 133 janë në proces verifikimi. Ky numër mjaft i lartë i
shkresave drejtuar institucionit të KLSH-së, na bën ne stafit të tij të ndihemi më
të përgjegjshëm në punën tonë. Besimi ndaj këtij institucioni është besim ndaj
të gjitha shkallëve të këtij institucioni, duke filluar nga Kryetari i Kontrollit të
Lartë të Shtetit deri tek audituesit.
Besimi ndaj Kontrollit të Lartë të Shtetit nuk ka ardhur si pasojë e “politikave
moderne” ndërmjet “luftës” në rrjetet sociale, siç jemi mësuar të shohim vitet e
fundit në vend, por ka ardhur si pasojë e rezultateve që ka servirur ky institucion
në vitet e fundit. Mjafton të përmendim vetëm rezultatet e vitit të fundit, atë
2016, me shifrat e publikuara nga KLSH, për të kuptuar pse sot njerëzit e kanë
zhvendosur besimin drejt këtij institucioni. Përkatësisht, për vitin 2016 janë
konstatuar:
A. Parregullsi dhe shkelje financiare, në të ardhurat dhe në shpenzimet e kryera,
me dëm ekonomik në shumën totale prej 25,484 milion lekë, afërsisht 188
milion euro .
B. Shkelje të disiplinës financiare me ndikim negativ në perfomancën e
subjekteve të audituara, në shumën totale prej 46,844 milion lekë, ose afërsisht
346 milion euro, nga e cila: 35,919 milion lekë në fushën e të ardhurave dhe
10,925 milion lekë në fushën e shpenzimeve.
Në total janë konstatuar shkelje në shumën 72,328 milion lekë, ose afërsisht
534 milion euro.
Për sa më sipër, për të metat dhe shkeljet e konstatuara për çdo subjekt të
kontrolluar, në bazë të ligjit nr. 154, datë 27.11.2014 “Për Organizimin dhe
Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, KLSH ka lënë rekomandime për
zbatim, duke njoftuar edhe institucionet apo strukturat përkatëse, si dhe ka
bërë publike rezultatet e auditimeve në median e shkruar dhe atë elektronike.
Bledi Dervishaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 237
Gjithashtu, për shkeljet e konstatuara në bazë të ligjit të mësipërm, Ligjit nr.
152/2013 “Për nëpunësin civil” dhe Kodin e Punës, KLSH u ka kërkuar organeve
respektive shqyrtimin dhe marrjen e 1104 masave disiplinore dhe
administrative.
Po ashtu, gjatë kësaj periudhe, nga ana e KLSH-së janë bërë 49 kallëzime penale,
për drejtues të rangut të mesëm dhe të lartë
Pas këtyre shifrave, kuptohet pse-ja e numrit të lartë të ankesave apo letrave të
cilat i drejtohen KLSH-së. Në këtë prizëm, me këtë përgjegjësi të marrë mbi
supe, punës aktuale e Kontrollit të Lartë të Shtetit, i bashkëngjiten edhe detyra
të tjera sublime, ato të një “gjykate popullore”.
KLSH gjithnjë e më shumë po përvetëson praktika evropiane, duke kërkuar me
çdo kusht ngritjen e këtij institucioni në të njëjtin nivel me atë të vendeve më të
zhvilluara. Gjithsesi, sfida kryesore e Kontrollit të Lartë të Shtetit është lufta ndaj
korrupsionit, por deri tani duket se është i vetëm. Duket sikur po lufton kundër
një kuçedre mitologjike, që kur i pret kokën, i mbijnë tre të tjera. Kjo s’do të
thotë që duhet të dorëzohemi, dhe as që duhet të frikësohemi, madje duhet të
shtyhemi që të luftojmë me shumë, deri sa ta kuptojnë të gjithë se me këtë
kuçedër mund të fitohet, por për ta bërë këtë, duhet të bashkohemi të gjithë
për një qëllim.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
238 Botime 2017
Qeram Cibaku
Kontrolli i Lartë i Shtetit 239
KËSHILLAT E DR. MOSER DHE REKOMANDIMET E KLSH – DY ANË TË SË NJËJTËS MEDALJE
nga Qeram Cibaku - Auditues i Lartë, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 08 dhjetor 2017
Dr. Josef Moser, ish-Sekretar i Përgjithshëm i INTOSAI-t dhe President i Gjykatës
së Auditimit të Austrisë për periudhën 2004-2016, njihet sot si njëri nga
personalitetet më në zë në fushën e auditimit shtetëror. Ai është dalluar për
reformat e kërkuara në administratën e Austrisë, për “599 rekomandimet e
Gjykatës së Auditimit mbi borxhin publik” (2009), kontributin për ligjin e partive
politike, transparencës dhe mediave (2012),etj. Një juri e ka lauruar në vitin
2013 me çmim prestigjioz, me arsyetimin se, në kontekstin ndërkombëtar, si
udhëheqës i Gjykatës Austriake të Auditimit, ka kryer funksionin e Sekretarit të
Përgjithshëm të INTOSAI-t në “një mënyrë të jashtëzakonshme”. Në këtë shkrim
i jam referuar këtij personaliteti, jo thjeshtë e vetëm për miqësinë e tij me KLSH-
në, karrierën publike e staturën e spikatur profesionale, por për një aspekt që
lidhet me titullin e shkrimit dhe merr udhë me fjalën e mbajtur prej tij në
Simpoziumin e 22 të UN/ INTOSAI-t, ku Dr.Moser nënvizoi se:
“Bazuar në shifrat, të dhënat dhe faktet e paraqitura nga SAI-et, është e mundur
të formulohen rekomandimet, të cilat,
Nga njëra anë: mund të jenë udhëzime konkrete për subjektet e audituara,
për përmirësimin e situatave të caktuara, dhe
Nga ana tjetër: mund tu japin informacione drejtuesve politikë, në mënyrë
që ata të përmbushin përgjegjësitë e tyre politike dhe të shërbejnë gjithashtu
si një levë për proceset reformuese”1.
1 -Revista “Auditimi publik”, botim i KLSH-së, Nr.4, janar-prill 2013, fq.35.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
240 Botime 2017
Rekomandimet e auditimit të KLSH-së/SAI-t janë sugjerime zyrtare mbi veprimet
korrigjuese, akte të tërheqjes së vëmendjes, zgjidhje logjike e praktike mbi
korrigjimin e dobësive dhe orientime të komunikuara të nevojshme si kurs
veprimi për organizatat e sektorit publik. Nëpërmjet rekomandimeve të dhëna,
audituesit shtetëror të KLSH-së, (si vlerësues objektiv dhe recensentë të
paanshëm të aktiviteteve, sistemeve, proceseve, politikave, transaksioneve etj.),
identifikojnë të metat e mangësitë dhe nevojën për përmirësim. Gjithashtu, ata
“godasin” shkakun e parregullsive të konstatuara, që kanë rezultuar nga
ballafaqimi i situatave konkreteve me kriterin ligjor. (Kjo si për shpenzimin e
fondeve publike, ashtu dhe administrimin apo menaxhimin e pronës
shtetërore). E thënë më shkurt, rekomandimet e KLSH parandalojnë shkeljet
ligjore dhe financiare, si dhe orientojnë zgjidhje të zbatueshme për
vendimmarrësit e targetuar, krahas përmirësimit të cilësisë së qeverisjes
publike.
Nga ana tjetër, verifikimi i zbatimit të rekomandimeve shënon gjurmimin e
zbatimit të tyre, skanimin e veprimeve të menaxhimit, matjen dhe monitorimin
e progresit mbi detyrat e lëna institucioneve të qeverisjes qendrore e vendore,
fondeve speciale, shoqërive tregtare, etj.
Rekomandimet për korrigjimin e të metave/parregullsive dhe shqyrtimi i tyre
përmes një procesi follow up, shikohen nga KLSH si përmbushje e përgjegjësive
dhe zbatim i Standardeve më të mira profesionale ndërkombëtare (ISSAI 300,
pikat 25 dhe 26 të ISSAI 400, Parimet dhe udhëzimet më të mira të lidhura me
ISSAI 11, etj). Nga ana tjetër, rekomandimet e auditimit shtetëror burojnë nga
ligji specifik për organizimin dhe funksionimin e KLSH-së, si kërkesë e zhvillimit
të institucionit të përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies publike. Kështu, në bazë
të nenit 15 të ligjit nr. 154/2014, KLSH duhet tu rekomandojë drejtuesve të
njësive të audituara apo organeve të kompetencës korrigjimin e mangësive,
kompensimin dhe dëmshpërblimin sipas ligjit të çdo shume të përdorur në
shkelje të tij, marrjen e masave strukturore e organizative, duke përfshirë dhe
nisjen e procedurave disiplinore e administrative.
Po si qëndron analiza e situatave konkrete, lidhur më çfarë Dr.Moser sugjeron, e
zbritur në terrenin e praktikës sonë të përditshme? Si reagojnë Kuvendi, Qeveria
dhe titullarët e institucioneve apo subjekteve publik ndaj rekomandimeve të
KLSH? Këtyre pyetjeve do të përpiqemi tu përgjigjemi përmes kësaj analize.
Qeram Cibaku
Kontrolli i Lartë i Shtetit 241
I. Ka një qasje pozitive nga Kuvendi, (agjent i të cilit është dhe KLSH-ja),
veçanërisht nga Komisioni i Ekonomisë dhe Financave, për të marrë në
shqyrtim veprimtarinë e institucionit në kuadër të traditës së konsoliduar të
raportimit përpara Komisioneve të tij, analizimin e shkallës së realizimit të
rekomandimeve si dhe shqyrtimin e raporteve të veçanta të performancës të
përgatitura nga ekspertët e KLSH.
Për herë të parë, Kuvendi i Shqipërisë me Vendimin nr. 49/2017, datë
20.04.2017 “Për krijimin e mekanizmit për monitorimin sistematik të ndjekjes
dhe zbatimit të rekomandimeve të institucioneve të pavarura kushtetuese dhe
atyre të krijuara me ligj”, themeloi një set masash në mbështetje të këtij fronti,
përfshirë dhe vlerësimin e zbatimin e detyrave dhe rekomandimeve të auditimit
shtetëror. Së pari, Plani i Veprimit që shoqëron këtë vendim, normon jo vetëm
detyrimin që Komisioni i Kuvendit të marrë paraprakisht raportin e Qeverisë mbi
gjetjet e KLSH-së, por edhe situatën e azhurnuar të zbatimit apo moszbatimit të
tyre. Së dyti, Ministria e Financave, detyrohet të hartojë një raport specifik mbi
zbatimin e planit të veprimit lidhur me KLSH dhe raportet e auditimit. Në pikat
nr. 11 dhe 12 të Rezolutës së Kuvendit të Shqipërisë për vlerësimin e
veprimtarisë së KLSH-së për vitin 20152, Kuvendi i ka sugjeruar institucionit të
auditimit shtetëror që raportimi vjetor para Kuvendit, si pjesë integrale të
përfshijë dhe informimin mbi shkallën dhe mënyrën e zbatimit të
rekomandimeve nga subjektet e audituara më parë.
Rekomandimet e KLSH-së shërbejnë si instrumente dhe leva për proceset
reformuese të Kuvendit dhe Qeverisë. Kryetari i KLSH-se, z.Bujar Leskaj, që
përpara disa vitesh ka nxitur Kuvendin dhe ka rekomanduar krijimin e Këshillit të
Pavarur Fiskal (i cili ti raportojë vetëm Kuvendit), si dhe për fiksimin e kufirit të
borxhit publik në nivelin 60%, që nëpërmjet tij Kuvendi të ushtrojë kontrollin e
tij efektiv mbi Qeverinë dhe qeverisjen. Por, mesa duket, për këto mekanizma
“ende nuk janë pjekur kushtet”...A nuk ka ardhur koha që Kuvendi t’i
rikonsiderojë këto ide, që u shërbejnë proceseve reformuese?
2 Datë 20 tetor 2016.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
242 Botime 2017
II. A i mban Qeveria sytë hapur për zbatimin e këtyre këshillave të KLSH-së? A
ka një vëmendje të shtuar për rekomandimet kyçe?
Zbatimi i rekomandimeve të auditimit është përgjegjësi e Qeverisë, Ministrive
dhe agjencive të tyre. ”Qeveria është plotësisht përgjegjëse për veprimet dhe
mosveprimet e saj,- thuhet në Deklaratën e Limës, - dhe ajo nuk mund të
justifikohet duke iu referuar konstatimeve të auditimit”. Nga ky këndvështrim,
Qeveria duhet që para së gjithash, rekomandimet e audituesve shtetërorë ti
vlerësojë si mjet i dobishëm me efekt parandalues në përsëritjen e shkeljeve
financiare e ligjore dhe si komponent agresiv në luftën kundër korrupsionit e
mashtrimeve financiare. A duhet të jetë më e përgjegjshme Qeveria ndaj
rekomandimeve të KLSH-së? Le të fokusohemi me argumentet mbi dy
komponentë të veçantë:
1. Përkushtimin e Qeverisë, Ministrive dhe Institucioneve të varësisë për
plotësimin, korrigjimin dhe harmonizimin e kuadrit ligjor e nënligjor në fuqi,
sipas asaj që KLSH ka sugjeruar për përmirësim. Po ti referohemi raportit të
publikuar të veprimtarisë së KLSH-së, vetëm gjatë vitit 2016 janë rekomanduar
65 propozime të ndryshimeve ligjore apo përmirësimit të kuadrit të dispozitave
në fushën e buxhetimit, konsolidimit fiskal, huamarrjes, prokurimeve,
sigurimeve shoqërore e shëndetësore, etj. Rezulton nga proceset e riverifikimit
se janë pranuar 62 propozime dhe zbatuar vetëm 10 prej tyre (!!) Nëse analiza
do të shtrihej në diapazonin kohor 2012 - 2016, një numër i konsiderueshëm i
370 propozimeve mbi përmirësimin e kuadrit ligjor e nënligjor mbeten ende pa
u miratuar nga Qeveria, kur ata janë thjeshtë vullneti i saj.
2. Inkuadrimin e gjetjeve dhe rekomandimeve të KLSH-së në Raportin e
Konsoliduar mbi funksionimin e Sistemit të Kontrollit të Brendshëm Financiar
Publik. Jo rastësisht, dispozitivi për menaxhimin financiar dhe kontrollin (MFK), i
normon Ministrisë së Financave (MF) dhe nëpërmjet saj Qeverisë, përgjegjësinë
e hartimit të këtij Raportit Vjetor të Konsoliduar, ku në pjesën e dytë të tij3
pasqyrohen gjetjet dhe zbatimi i rekomandimeve të auditimit të brendshëm dhe
atij të jashtëm. Në fakt, nëse u hedh një sy raporteve të konsoliduara të MF për
vitet e fundit, informacionet që ato paraqesin nuk e mbulojnë indikatorin e
3 Shih Manuali i MFK, Tiranë 2016, fq 49
Qeram Cibaku
Kontrolli i Lartë i Shtetit 243
rezultateve të auditimeve të KLSH-së dhe në këtë aspekt këto raporte të MF
janë ende me mangësi. Ndaj ministritë dhe institucionet publike duhet të
përditësojnë matricat e përgjegjësive mbi analizimin e gjetjeve dhe zbatimin e
rekomandimeve të lëna nga institucioni i auditimit të lartë të shtetit.
III. A ka një reagim dhe veprim konkret e energjik nga subjektet apo strukturat e
audituara? A i kanë adresuar entitetet siç duhet çështjet e ngritura nga
auditimet e mëparshme të SAI-t? Si reagojnë njësitë e audituara nga KLSH në
tre kohë të ndryshme?
Po të studiosh ”psikologjinë e reagimit” të të audituarve, mund të vëresh
skenarin tre hapësh “para - në vend, prapa - në vend”. Konkretisht:
Akti i parë: Nën presionin e filtrave të angazhimeve të auditimit, institucionet
dhe subjektet publike, në përputhje me përcaktimet e nenit 15 të ligjit nr.
154/2014, përmbushin detyrimin dhe informojnë KLSH brenda 20 ditëve nga
marrja e përfundimeve zyrtare të angazhimit, mbi pranimin e
rekomandimeve, duke hartuar, nënshkruar dhe dërguar planet e veprimit, të
adresuara për çdo rekomandim me afate, persona e struktura operacionale
përgjegjëse.
Akti i dytë: Detyrimi për të raportuar me hollësi në KLSH mbi statusin e
çështjeve të ngritura, ecurinë e zbatimit të çdo rekomandimi dhe kthimin e
përgjigjes brenda afatit 6-mujor nga data e dërgimit të raportit të
angazhimit, (kërkesë e nenit 30 të ligjit të auditimit), pothuajse harrohet...
Gjatë këtyre muajve, titullarët e subjekteve të qeverisjes qendrore dhe
vendore, “dremisin” mbi raportet dhe konkluzionet e angazhimit. Një pjesë e
drejtuesve, nxitojnë të jenë formalisht në rregull me kthimin e përgjigjes
vetëm ditët e fundit të konsumimit të këtij afati ligjor, duke e shënuar
ndjekjen e detyrave si aksione në proces.
Akti i tretë: Me rikthimin në mënyrë sistematike të ekipeve të audituesve
shtetërorë të KLSH për të bërë “double check” dhe vlerësuar çdo veprim të
drejtuesve të subjektit dhe verifikuar zbatimin e detyrave të lëna, lëshohet
alarmi dhe “thirrja për vigjilencë” se, “Erdhi përsëri Kontrolli i Shtetit (!!)”.
(Thua se je në komedinë “Revizori” të Gogolit)... Në situatat e mosveprimit
dhe indiferencës së titullarëve dhe drejtuesve të niveleve më të ulëta, të
audituarit angazhojnë një arsenal apologjish dhe arsyesh (të paarsyeshme) të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
244 Botime 2017
tipit: “kjo detyrë nuk mund të realizohej”, ”rekomandimi ishte i pamundur të
zbatohej se personat janë larguar nga institucioni pas zgjedhjeve politike dhe
nuk u gjendet adresa”, “nuk na kanë dorëzuar asgjë paraardhësit”, “ne nuk
mund ta dërgonim çështjen në gjykatë se kjo pastaj do të konsiderohej
personale”, etj. Pra, është i njëjti staf që ka nënshkruar dokumentet e
auditimit (projektin dhe raportet), ka konfirmuar rekomandimet me planet e
veprimit dhe në fund me mosveprimin shkelin përcaktimet e ligjit specifik të
KLSH-së nr. 154/2014.
Në “portofolin”e rekomandimeve të KLSH për periudhën 2012-2016 zë vend me
rëndësi kërkesa për arkëtimin e mbi 192 miliardë lekëve si shpërblim i dëmit të
shkaktuar, ku shqetësues vijon të konsiderohet pesha që zënë në këto shuma
dëmesh financiare degët rajonale të Tatimeve e të Doganave, organet e
qeverisjes vendore (ish-komunat dhe Bashkitë), drejtoritë e ALUIZNI-t dhe
ZVRPP-te, etj. Për këto 5-vite ta analizuara, janë kërkuar të zbatohen gjithsej
8189 rekomandime për masa organizative si dhe 6899 masa administrative. Po
kështu, gjatë periudhës janar-shtator 2017 janë zbatuar nga titullarët e
subjekteve vetëm pothuajse gjysma e masave disiplinore e administrative, nga
1014 të propozuara. Kjo situatë duhet përmbysur me veprime e aksione të
prioritizuara të Qeverisë dhe agjencive të saj. Bashkërendimi i hallkave dhe
monitorimi sistematik i ndjekjes së rekomandimeve të auditimit, duhet
konsideruar si angazhim konstant i titullarëve të subjekteve publike, Grupeve të
Menaxhimit Strategjik (GMS), Sekretarëve të Përgjithshëm, Komiteteve të
Auditimit të Brendshëm (KAB) dhe Njësive të Auditimit të Brendshëm, etj..
Kuvendi duhet ta kërkojë dhe Qeveria duhet të inkurajojë ministrat, që të bëjnë
publike në faqet zyrtare të ministrive planet e veprimit dhe të relatojnë në
vijimësi, mbi mbarëvajtjen e masave dhe zbatimin e rekomandimeve, meqenëse
dhe Raportet apo vendimi i Kryetarit të KLSH janë dokumente të hapura për
publikun. Le të ekspozohet dhe konsiderohet ky plan si pjesë e platformës
digjitale për transparencë dhe pjesëmarrje publike në qeverisje. Kësisoj publikut
i jepet mundësia të shikojë besueshmërinë e qeverisjes dhe monitorojë
integritetin e përgjegjshmërinë publike të zyrtarëve dhe ekzekutivit. Vetëm në
këtë mënyrë, drejtuesit publikë dhe politikë mund tu shërbejnë proceseve
transformuese, ashtu siç këshillon Dr. Moser...
Lindita Lati
Kontrolli i Lartë i Shtetit 245
KLSH DHE VETËKORRIGJIMI PËR ZHVILLIM
nga Lindita Lati – Drejtor i Përgjithshëm, KLSH
botuar në gazetën “Panorama”, më 11 dhjetor 2017
Duke parë gatishmërinë dhe vullnetin e institucioneve supreme të auditimit
(SAI-ve) për të realizuar procesin e matjes së performancës së tyre dhe
korrigjimit të vetes, Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të
Auditimit, INTOSAI, grumbulloi praktikat më të mira dhe hartoi shumatoren e
treguesve të matjes së performancës për SAI-t.
Performanca si koncept, nënkupton jo vetëm veprimin për të realizuar
aktivitetin e caktuar apo të dëshiruarin, por edhe vendosjen e sistemit të duhur
të matjes, i cili siguron matjen apo vlerësimin e nivelit për secilin aspekt të
veprimtarisë, si dhe mundëson krahasimin e tij në boshtin kohor dhe me
institucionet e tjera homologe, bazuar në një sistem të dakordësuar treguesish,
të përshtatur sipas kushteve specifike të secilit vend.
Bazuar në eksperiencat më të mira të vendeve anëtare të INTOSAI-t u draftua
korniza e matjes së performancës për Institucionet e Supreme të Auditimit në
tetor 2013, e cila u testua dhe u miratua në Kongresin INCOSAI XXII të INTOSAI-t
në Abu D’Habi të Emirateve të Bashkuara Arabe, në dhjetor 2016. Kjo matricë
(shumatore) treguesish u ndërtua në mënyrë të tillë që të mund të përshtatej
me specifikat e vendit dhe të institucioneve të auditimit publik.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, megjithëse një institucion relativisht i ri dhe i vogël
krahasuar me SAI-t e vendeve të tjera anëtare të INTOSAI-t, bazuar në filozofinë
dhe parimin e përmirësimit të vazhdueshëm, në mënyrë vullnetare u bë pjesë e
procesit të testimit të vetes, nëpërmjet kësaj mënyre të unifikuar të matjes së
performancës. Edhe pse kjo shumatore ishte në fazën e testimit, duke qenë
pjesë aktive e INTOSAI-t, KLSH ngriti grupet e punës sipas departamenteve të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
246 Botime 2017
auditimit përgjatë viteve 2014 dhe 2015 dhe testoi aplikimin e pjesshëm të
Kornizës së Matjes së Performancës1 (KMP). Institucioni shqiptar përfaqëson një
strukturë që synon të udhëheqë përmes shembullit vetjak dhe të qenit i
sinqertë me vetveten dhe transparent me publikun, me Parlamentin dhe me
palët e tjera të interesit është për të një kusht “sine qua non” ekzistence, një
tipar i provuar dhe i formësuar për ‘watchdog’-un e përdorimit të fondeve
publike, KLSH-në.
Në këtë këndvështrim, rezultatet e përdorimit të Kornizës së Matjes së
Performancës së SAI-t u pasqyruan në Raportin e Performancës së KLSH-së për
vitin 2016, duke evidentuar drejtimet e reformave dhe zhvillimeve të
brendshme të institucionit, të cilat përbëjnë garanci për modernizimin e tij të
mëtejshëm, bazuar në standardet ndërkombëtare ISSAI të INTOSAI-t dhe në
moton e kësaj Organizate “Experentia mutua Omnibus prodest (Nga
eksperienca e përbashkët fitojnë të gjithë)”.
Nëpërmjet kësaj qasjeje, KLSH synon identifikimin e pikave të forta, dobësive
dhe oportuniteteve për të përmirësuar performancën, si dhe vendosjen e një
sistemi bazë për të matur progresin dhe mundësuar mbështetje nga të gjithë
palët e interesit për një institucion të auditimit të jashtëm publik të
modernizuar. Rishikimi sistematik i performancës do t’i mundësojë KLSH-së të
ndjekë progresin në aspektet kryesore të veprimtarisë dhe të sigurojë
informacion të rëndësishëm, mbi të cilin mund të bazojë vendimet e tij
organizative dhe menaxheriale në të ardhmen.
Matja e performancës nëpërmjet sistemit të përbërë nga 25 tregues, vlerëson
veprimtarinë e KLSH-së në fushat kryesore, si pavarësia dhe korniza e garantuar
ligjore, qeverisja e brendshme dhe etika, cilësia e auditimit dhe raportimi,
menaxhimi financiar, asetet dhe strukturat mbështetëse, burimet njerëzore dhe
trajnimi, si dhe komunikimi dhe bashkëpunimi me palët e interesit. Kjo matricë
treguesish merr në konsideratë faktin që Institucionet Supreme të Auditimit
1 Hartuar nga Grupi i Punës së INTOSAI-t për “Vlerat dhe Dobitë e SAI-ve” (version i tetorit
2013)
Lindita Lati
Kontrolli i Lartë i Shtetit 247
janë institucione komplekse dhe se performancat e tyre në aspekte të ndryshme
janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën.
Vlerësimi i mangësive dhe nevojave nëpërmjet këtij instrumenti të matjes së
performancës do të jetë baza mbi të cilën KLSH do të parashikojë zhvillimet e
reja strategjike të tij, duke u mbështetur në informacione dhe të dhëna
konkrete, duke përcaktuar mundësitë dhe rrugët për t’u përmirësuar dhe
monitoruar punën e institucionit, si dhe duke rritur transparencën e
llogaridhënien.
Korniza e matjes së performancës është konsideruar si një dokument strategjik,
së bashku me manualet e auditimit dhe udhëzuesit përkatës, i cili po zbatohet,
bazuar në eksperiencat vetjake të institucionit, si dhe në praktikat më të mira të
institucioneve simotra, me të cilat KLSH është në kontakt dhe bashkëpunim të
vazhdueshëm. Nëpërmjet saj, institucioni ka siguruar mundësinë për
vetëkorrigjim në kohë dhe në drejtimet e duhura në trajektoren e tij të
zhvillimit. Korniza e matjes së performancës së SAI-t2, e shndërruar në një
standard pas Kongresit INCOSAI i XXII-të në Abu D’Habi në dhjetor 2016, i
mundëson KLSH-së (1) konsolidimin e tij strukturor, (2) vazhdimësinë e
zhvillimit të nivelit të ekspertizës së audituesve të vet, (3) përsosjen
organizative, (4) rritjen e përgjegjshmërisë dhe transparencës me publikun, me
partnerët kombëtarë e ndërkombëtarë dhe mbi të gjitha, me vetveten, (5)
komunikim të sinqertë dhe të përgjegjshëm me qytetarët dhe Kuvendin,
mbikëqyrësit e tij, (6) realizimin e objektivit për të qenë një institucion model që
udhëheq nëpërmjet shembullit, si dhe (7) rritjen e ekonomicitetit, efiçiencës
dhe efektivitetit në menaxhimin e burimeve të veta, duke realizuar misionin e tij
si një vlerë e shtuar për qytetarët shqiptarë.
Mënyra e realizimit të vlerësimit bazuar në këtë qasje e sistem treguesish mund
të realizohet edhe nga një institucion homolog, nëpërmjet procesit të vlerësimit
midis kolegësh (Peer Review). Kjo praktikë vlerësimi aplikohet gjerësisht në SAI-t
e zhvilluara evropiane. Institucioni shqiptar aplikoi për këtë mënyrë vlerësimi
2 Botuar dhe publikuar në faqen zyrtare të internetit:
http://www.klsh.org.al/web/libri_pmf_3366.pdf
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
248 Botime 2017
dhe gjatë vitit 2016, Gjykata Austriake e Auditimit, një SAI shumë i zhvilluar me
tradita mbi 250 vjeçare në auditim, si dhe selia e Sekretariatit të Përgjithshëm të
INTOSAI-t, realizoi vlerësimin mes kolegëve për KLSH-në. Në nëntor 2016,
Drejtori i Përgjithshëm i Gjykatës së Auditimit të Austrisë, z. Robert Sattler
prezantoi në Tiranë, në prani të përfaqësuesve të profesoratit, të shoqërisë
civile dhe medias Raportin “Peer Review (rishikim, vlerësim mes Kolegëve)” për
Kontrollin e Lartë të Shtetit. Ai vlerësoi pavarësinë e lartë të institucionit, të
fituar duke zbatuar standardet ndërkombëtare të auditimit të jashtëm publik,
ISSAI, si dhe ligjin e ri integral të miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në nëntor
2014.
KLSH ka aplikuar qasjen e vetëvlerësimit apo vetëkorrigjimit për t’u zhvilluar,
për treguesit e ciklit të planifikimit strategjik, sistemit të kontrollit të
brendshëm, etikës, integritetit dhe strukturës organizative, udhëheqjes dhe
komunikimit të brendshëm, menaxhimit të burimeve njerëzore, si dhe zhvillimit
profesional dhe trajnimit. Kështu, treguesi i fundit është vlerësuar sipas katër
dimensioneve: planifikimi dhe proceset për zhvillimin profesional dhe trajnimin,
zhvillimet profesionale për auditimin financiar, zhvillimet profesionale për
auditimin e përputhshmërisë, si dhe zhvillimet profesionale për auditimin e
performancës. Vetëvlerësimi kërkoi kurajën për t’u ballafaquar me
problematikat, por nga ana tjetër, i mundësoi KLSH-së të përcaktojë mbi baza
reale rrugët e përmirësimit të mëtejshëm, si garanci për të realizuar misionin e
tij në shërbim të qytetarëve dhe Parlamentit.
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 249
KLSH DHE IPA ADRIATIC: 8 SHTETE, NJË DET DHE NJË URË DREJT SË ARDHMES!
nga Dorel Balliu - Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 13 dhjetor 2017
IPA Adriatic CBC, programi më i rëndësishëm territorial evropian në rajonin e
Adriatikut, që përfshin 8 shtete (Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kroacia, Greqia,
Italia, Mali i Zi, Serbia, Sllovenia), nuk është vetëm një program ndërkufitar i
Komisionit Evropian, por gjithashtu edhe një rrjedhë dinamike e projekteve dhe
realiteteve që ndryshojnë e që bashkojnë territore të shumëllojshme, me një
synim të përbashkët: rendjen drejt integrimit evropian! Ky proces i ndryshimeve
ekonomike dhe të kuadrit ligjor është i lidhur ngushtë me arritjen e një objektivi
tjetër, atë të bashkimit të njerëzve; një bashkim i brendshëm i pakohë dhe që
arrihet hap pas hapi.
Programi IPA Adriatic Cross Border Cooperation 2007-2013 ka ndërtuar
marrëdhënie bashkëpunimi ndërkufitar midis shteteve që aderojnë në
Bashkimin Evropian dhe Shteteve kandidate ose potencialisht kandidate që
duan të harmonizojnë kufijtë e tyre. Janë të shumtë faktorët që lejojnë krijimin
e një drejtimi të përbashkët, të lidhur me afërsinë gjeografike dhe kulturore,
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
250 Botime 2017
sikurse me qëndrueshmërinë politike të rajonit. Pas shumë vitesh konflikte,
rajoni i Adriatikut po shkon drejt një integrimi të tipit vertikal në drejtim të
institucioneve të BE-së, si dhe drejt integrimit horizontal me anë të krijimit të
një hapësire të shkëmbimit të lirë të mallrave dhe të njerëzve.
Kjo marrëdhënie ka përqafuar 8 shtete, 102 projekte dhe mbi 790 aktorë, ndër
të cilët edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke u reflektuar në zhvillimin e
infrastrukturës dhe turizmit, mbrojtjen dhe ruajtjen e brigjeve të detit,
mbrojtjen e mjedisit dhe të burimeve natyrore, vlerësimin e prodhimeve,
traditave dhe kulturave lokale, trajnime, si dhe kërkime shkencore. Këto janë
disa nga format e petkut që kanë marrë projektet e financuara nga IPA Adriatic,
duke ndikuar fuqishëm dhe vendosshmërisht në shtete, rajone, qytete, komuna,
sipërmarrje, institucione publike a private, si dhe shoqata në territoret e të
gjitha palëve të interesuara.
Programi IPA përbën një konglomerat dijesh dhe eksperiencash me anë të cilave
mund të përballohen sfidat e reja të rajonit të Adriatikut dhe të Mesdheut.
“Politika të kohezionit e të para-anëtarësimit”, “lufta ndaj parregullsive,
mashtrimit dhe korrupsionit”, “emigracioni” nuk janë vetëm fjalë, por
nënkuptojnë edhe impenjime konkrete. Kështu p.sh., sa i përket luftës kundër
parregullsive dhe mashtrimit, është i nevojshëm kapërcimi i diversiteteve në
sistemet kushtetuese, ligjore e procedurale të secilit vend pjesëmarrës në favor
të një harmonizimi të tyre, duke krijuar një strategji veprimesh dhe metodologji
parandalimi të parregullsive, mashtrimit dhe korrupsionit në kuadër të
menaxhimit të fondeve evropiane.
Në takimin përmbyllës të IPA Adriatic që u zhvillua në L’Aquila të Italisë më datë
4 Dhjetor, ndër të tjerë, ishin të pranishëm eksponentë të lartë si Presidenti i
Parlamentit Evropian, z. Antonio Tajani dhe zv. Presidenti z. David Sassoli, të
cilët theksuan rëndësinë e këtij bashkëpunimi për ecjen e vendeve kandidate
ballkanike drejt integrimit në Bashkimin Evropian; Komandanti i Përgjithshëm i
Guardia di Finanza-s italiane, z. Giorgio Toschi, i cili renditi objektivat e
përbashkëta të arritura në luftën kundër mashtrimit dhe korrupsionit, si dhe
pikat ku kërkohet të mësyhet; anëtari i Gjykatës Evropiane të Llogarive (ECA) z.
Gabriele Cipriani dhe anëtari i Gjykatës Italiane të Llogarive (Corte dei Conti) z.
Carlo Mancinelli, të cilët nënvizuan punën e kryer nga institucionet supreme të
auditimit në llogaridhënien për paranë publike të shpenzuar përkatësisht nga BE
Dorel Balliu
Kontrolli i Lartë i Shtetit 251
dhe projektet evropiane të Shtetit italian; Ezio Perillo, anëtar i Gjykatës së
Bashkimit Evropian; ashtu sikurse përfaqësues të tjerë të shteteve pjesëmarrëse
dhe përfitues të fondeve IPA.
Kontrolli i Lartë i Shtetit ka përcaktuar qartë në Ligjin nr. 154/2014 për
Organizimin dhe Funksionimin e tij, neni 10, pika dh), se në fushëveprimin e tij
është kompetent edhe për auditimin e përdoruesve të fondeve publike të
ofruara nga Bashkimi Evropian ose organizata të tjera ndërkombëtare. Në këtë
aspekt, pjesëmarrja e tij në këtë program bashkëpunimi ndërkufitar, ku aktorë
shqiptarë të ndryshëm kanë përfituar fonde IPA, ishte domosdoshmëri, si dhe
shenjë e vlerësimit si një institucion suprem auditimi i shëndoshë dhe thelbësor
sa i përket përdorimit efektiv, eficient dhe ekonomik të parasë publike nga ana
e subjekteve shtetërore.
Në këtë konferencë, KLSH përfaqësohej nga z. Bajram Lamaj, Drejtor i
Departamentit të Auditimit të Aseteve dhe Mjedisit, si dhe nga z. Dorel Balliu,
auditues në Departamentin e Auditimit të Performancës. Në vazhdën e
punimeve, grupi pjesëmarrës pati një takim miqësor me homologun e ECA-s z.
Cipriani, duke folur mbi praktika të ndryshme pune që ndiqen në Gjykatën
Evropiane të Audituesve, metodologjitë dhe raportet përkatëse. Në përfundim
të takimit, përfaqësuesit e KLSH-së dhanë edhe një intervistë për një televizion
lokal italian, duke vlerësuar projektin IPA Adriatic dhe siguruar të gjitha palët
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
252 Botime 2017
për angazhimin e rolin e KLSH-së në auditimin e fondeve dhe projekteve të
huaja.
Tetë shtete, një det i vetëm dhe një vizion largpamës për të vazhduar rrugëtimin
drejt ndërtimit së bashku të një Evrope më të fortë, më të madhe, më të drejtë,
me shpresën se nuk do të jetë thjesht një takim përmbyllës, por do të shërbejë
si një pikënisje për të shkruar historinë e ardhshme të rajonit Adriatik.
Manjola Naço
Kontrolli i Lartë i Shtetit 253
KLSH DHE KËRKESA KONSTANTE PËR FORCIMIN E AUDITIT TË BRENDSHËM
PUBLIK
nga Manjola Naço - Drejtor i Përgjithshëm, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 14 dhjetor 2017
Ngritja e strukturave të pavarura dhe profesionale të auditimit të brendshëm,
është synuar në ndryshimet ligjore të ndërmarra në këtë drejtim, në funksion të
përmbushjes së objektivave strategjike në menaxhimin e financave publike.
Pavarësisht ndryshimeve ligjore për auditimin e brendshëm në sektorin publik,
garantimi i strukturave funksionale të auditimit të brendshëm është i lidhur me
kulturën menaxheriale institucionale. Ekspertët e auditimit, dinë që kultura
menaxheriale është kusht i nevojshëm dhe i domosdoshëm për të garantuar
pavarësi funksionale të strukturave të auditimit të brendshëm. Po a kemi arritur
që të krijojmë kushtet e përshtatshme për të garantuar zhvillim të qëndrueshëm
të strukturave të auditit të brëndshëm në sektorin publik, me miratimin e Ligjit
nr.114/2015, datë 22.10.2015 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik”.
Sjellim disa fakte të cilat mund të lexohen edhe nga një person jo i familjarizuar
me funksionet dhe misionin e strukturave të auditit të brendshëm.
Së pari, ligji i ri, ka parashikuar ngritjen e Komiteteve të Auditimit si .... organ të
pavarur, monitorues e këshillëdhënës për titullarin e njësisë publike, si dhe
mbështetës për njësinë e auditimit të brendshëm .... Komiteti i Auditimit të
Brendshëm, në ato njësi publike ku krijohet, e shtrin autoritetin për të gjitha
njësitë e varësisë. Deri në momentin e ndryshimeve strukturore qeveritare,
komitetet e auditimit ishin krijuar vetëm në 8 ministri nga 16 ministri që duhej
të ngrinin një strukturë të tillë. Nga ana e titullarëve të ministrive, ka patur
qëndrime të ndryshme lidhur me qasjen drejt këtyre strukturave, të cilat sipas
ligjit do të ishin në ndihmë të drejtimit për forcimin e kontrollit të brendshëm
dhe rritjen e pavarësisë së strukturave të auditimit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
254 Botime 2017
Në zbatim të kërkesave ligjore VKM nr. 160, datë 02.03.2016 “Për mënyrën e
funksionimet kompetencat dhe përbërjen e Komitetit të Auditimit të Brendshëm
në njësitë publike”, anëtarët e Komitetit të Auditimit të Brendshëm emërohen
me urdhër të titullarit të njësisë publike. Ekspertiza e KLSH-së konstatoi se në të
gjitha strukturat e ngritura kemi përsëritje të ekspertëve të përfshirë në këto
Komitete që reflekton potencialisht mungesën e kapaciteteve për të siguruar një
mision të plotë në dhënien e garancive të arsyeshme lidhur me procesin. Nuk
mungojnë edhe fakte të konfliktit të interesit, në lidhje me mënyrën se si janë
përzgjedhur dhe caktuar anëtarët e komiteteve të auditimit të ministrive, etj.
Së dyti, nga të dhënat e konsoliduara1 deri numri i NJAB në sektorin publik që
raportojnë pranë Drejtorisë së Harmonizimit të AB, është 112 njësi në qeverisjen
qendrore, pushtet lokal, institucione të pavarura dhe shoqëri publike. Evoluimi i
strukturave të auditimit të brendshëm jepet në grafik.
Nga auditimi konstatohet se, nga një numër i konsiderueshëm i titullarëve të
njësive të qeverisjes së përgjithshme, nuk kanë siguruar shërbimin e auditimit të
brendshëm në njësitë e tyre në njërën nga format e përcaktuara në nenin 10 të
Ligjit Nr.114/2015 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik”, datë
22.10.2015. Fakt mbetet se ligji e lë në dorë të titullarëve ngritjen e strukturave
të auditit të brendshëm dhe gjykimin për mënyrën më efektive për të mbyluar
aktivitetin me këtë lloj shërbimi. Edhe në kushtet e ekzistencës së VKM nr. 83,
datë 08.02.2016 “Për miratimin e kritereve të krijimit të NJAB”, (vendim të cilin
Ministria e Financave u detyrua ta ndryshojë me VKM e datës 11.5.2016),
1 Fundi i vitit 2016
Manjola Naço
Kontrolli i Lartë i Shtetit 255
mungojnë mekanizmat e mbikëqyrjes rigoroze dhe të imponimit, sidomos për
rastet kur, subjektet plotësojnë këto kritere dhe titullarët nuk veprojnë për
përmbushjen e detyrimit të ngritjes së NJAB.
Së treti, në shkallë sistemi, për vitin 2016, auditimi i brendshëm megjithëse
parashikohej të kryhej nga 420 auditues, është mbuluar nga 386 auditues ose
91% e numrit të programuar. Të dhënat gjithashtu tregojnë se nga këta, të
certifikuar janë 295 auditues ose 76% e numrit të punonjësve të përfshirë në
këto struktura dhe 58 auditues të pa certifikuar ose 16%. Pjesa tjetër janë
auditues në proces certifikimi. Më hollësisht paraqiten në tabelën e
mëposhtme.
Në mënyrë analitike për pesë vitet e fundit niveli i certifikimit të audituesve të
brendshëm të këtyre strukturave jepet grafikisht si më poshtë.
Fakti që në strukturat e AB ka persona të pa certifikuar, situatë e pranishme më
shumë në organet e pushtetit vendor dhe njësitë e varësisë, cenon garantimin e
arritjes së objektivave dhe përmbushjen e misionit të auditimit të brendshëm.
Niveli i njëjtë i personave të pa certifikuar në sistem, tregon se strukturat kanë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
256 Botime 2017
lëvizje të vazhdueshme të stafit dhe nga Titullarët nuk i kushtohet vëmendje e
veçantë kritereve që duhet të plotësohen, në mënyrë që të garantohet cilësia e
auditimeve. Në këtë drejtim hapësirat që ka krijuar ligji, (neni 11/2/c i ligjit nr.
114/2015), duke bërë një hap prapa nëpërmjet rekrutimit dhe pranimit në
sistemin e auditivit dhe të punonjësve të pa certifikuar, i kanë kthyer strukturat
në të njëjtat nivele si në momentin e parë të krijimit të strukturave të auditit të
brendshëm.
Analizuar ipas vjetërsisë në punë, të dhënat për audituesit e punësuar në
strukturat e AB-ve paraqiten në tabelën në vijim:
Viti Numri i
audituesve
Deri
5 vjet
Mbi
5 vjet
Të pa
certifikuar
2012 391 158 233 71
2013 387 164 223 59
2014 351 146 205 60
2015 352 154 198 63
2016 386 172 214 58
Fakti që raportohet i grupuar numri i audituesve deri në 5 vjet, nuk jep
informacion të saktë të punonjësve të përfshira në këto struktura me vjetërsi 0
dhe 1, por nga auditimet e kryera nga KLSH në rang sistemi numri më i madh i
këtyre audituesve kanë më pak se 2 vjet në strukturat e auditimit të brendshëm.
Kjo është dhe pjesa që qarkullon më shumë dhe që reflekton paqëndryshmëri të
strukturave duke ndikuar direkt në cilësinë e auditimeve dhe cënon misionin e
tyre.
Së katërti, një element kyç që reflekton nivelin e strukturave të AB, si dhe lidhet
në korrelacion të drejtë me profesionalizmin dhe pavarësinë e këtyre
strukturave, është niveli i gjetjeve gjatë misioneve të auditimit të realizuar dhe
realizimi i tyre.
Manjola Naço
Kontrolli i Lartë i Shtetit 257
Gjetjet 2012 2013 2014 2015 2016
Totali(në vlerë) 3,199,964 4,321,991 20,138,457 68,789,045 2,111,3
08
Totali(në numër) 4,698 3,556 4,441 4,186 9,421
Është fakt, nivel i ulët i zbatimit të rekomandimeve vetëm 47%, pavarësisht se
pranueshmëria e tyre është në masën 99%. Pra, ndërsa numerikisht janë shtuar
rekomandimet nga viti në vit, niveli i zbatimit të tyre nuk e ndjek këtë trend. Kjo
do të thotë se nga strukturat drejtuese puna e auditit të brendshëm jo vetëm
nuk kuptohet si duhet, por as merret në konsideratë. Kjo ngre para nesh disa
dilema, të tipit: ose audituesit e brendshëm nuk prodhojnë rekomandime
cilësore, ose titullarët janë moskokëçarës dhe indiferentë, apo për më tej ato i
shikojnë strukturat e auditimit si funksione që nuk shtojnë vlerë për realizimin e
objektivave të institucioneve. Kjo e fundit lidhet edhe me kriteret dhe
profesionalizmin e personave të cilët emërohen në strukturat e auditit të
brendshëm. Kjo situatë reflekton nga ana tjetër, nivelin e ulët të njohjes nga ana
e titullarëve, të dobive që sjellin struktura të forta dhe profesionale të auditimit.
Nuk arrihet të kuptohet rëndësia e tyre në vendosjen dhe funksionimin e
sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe minimizimin e rasteve të mashtrimit
duke ndikuar në mirëadministrimin e fondeve publike. Niveli i zbatimit të
rekomandimeve në nivel ministrish është 22% ndërkohë që në pushtetin vendor
ky nivel zbatimi rritet në 29%. Neglizhenca e konstatuar tregon varësinë që këto
struktura kanë nga titullarët dhe pamundësinë për të shtuar presionin për
zbatimin e rekomandimeve të cilat vetë titullarët e institucioneve i pranojnë.
KLSH, ka sjellë në vëmendje të Ministrit të Financave që mënyra se si po
veprohet me monitorimin e këtyre strukturave dhe roli pasiv i strukturave që
metodologjikisht duhet të ishin udhëheqëse të ndryshimeve në funksion të rritjes
së pavarësisë dhe cilësisë së punës audituese të këtyre strukturave, është i lidhur
me një kuadër ligjor dhe rregullativ që nuk reflekton praktikën e deritanishme në
Shqipëri dhe është larg qasjes menaxheriale që përkufizon sektorin publik tek ne.
Nëse vërtetë kuadri rregullativ nuk arrin të ofrojë sigurinë për arritjen e
objektivave që kanë strukturat e auditimit të brendshëm, atëherë ku qëndron
problemi për të ndërhyrë për të përshtatur një sistem që i shkon konteksit
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
258 Botime 2017
shqiptar, pasi vetëm kështu do të garantohet që auditi i brendshëm të kthehet
një shtyllë mbështetëse për zhvillimin e qëndrueshëm të financave publike, siç
dhe pretendon strategjia qeverisëse. Strukturat e Ministrisë së Financave duhet
të jenë të parat që të lexojnë pikat e dobëta të cilat minojnë punën e auditit të
brendshëm, dhe të ndërhyjnë në kohë për të përmirësuar çfarë nuk shkon siç
duhet. Një reagim i tillë do të tregonte vërtetë se strukturat që realizojnë
monitorimin e auditit të brendshëm, në Ministrisë së Financave, kanë kapacitet
profesionale, me njohje të plotë të sistemit dhe me forcën për të sjellë
ndryshimin.
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 259
QËNDRUESHMËRIA NË 40 VITE E DEKLARATËS SË LIMËS
nga Bujar Leskaj - Kryetar i KLSH-së
botuar në gazetën “Telegraf”, më 15 dhjetor 2017
Deklarata e Limës konsiderohet nga të gjithë si Akti që ndryshoi botën e auditimit më të lartë shtetëror. Ajo është quajtur me të drejtë edhe si Magna Carta, Kushtetuta e institucioneve të auditimit publik. Konsiderohet po ashtu si ISSAI 1, standardi i parë dhe themelor i profesionit të audituesit të jashtëm.
Që nga koha kur u miratua në Kongresin INCOSAI i IX-të në tetor 1977 në Lima, Peru, Deklarata u konceptua mbi bazën e një bashkëpunimi ndërkombëtar real mes institucioneve supreme të auditimit publik (SAI-ve), që në atë kohë ishte zgjeruar ndjeshëm. Organizata ndërkombëtare e SAI-ve, INTOSAI kishte 24 vite që funksiononte dhe anëtarësimi në të i tejkalonte 100 SAI-t anëtare.
Parimet e Deklaratës së Limës mbi funksionimin e auditimit më të lartë publik dëshmuan përvojën e fituar nga SAI-t në këtë proces. Nga ana tjetër, ato ofruan mundësinë që kjo përvojë të bëhej pronë e të gjitha SAI-ve. Deklarata i inkurajoi të gjitha SAI-t për të zhvilluar auditimet e tyre, duke përdorur parime uniforme bazuar në eksperiencën e përbashkët, sipas motos së INTOSAI-t “Experentia mutua Omnibus prodest (Nga eksperienca e përbashkët fitojnë të gjithë)”.
Ideja e bashkëpunimit dhe koordinimit ndërkombëtar mes SAI-ve ishte e rrënjosur në mendjet e autorëve të Deklaratës 40 vite më parë. Me një nga etërit e Deklaratës, firmosës dhe hartues kryesor i saj, Dr. Hubert Weber, ish-Drejtor i Përgjithshëm i Sekretariatit të Përgjithshëm të INTOSAI-t pranë Gjykatës Austriake të Auditimit dhe ish-President i Gjykatës Europiane të Audituesve, pata fatin të zhvilloj një bisedë pak ditë më parë në Takimin Jubilar të mbajtur në Lima, Peru me rastin e 40 Vjetorit të Deklaratës. Dr. Weber ngre pyetjen: ”Sa herë që paraqitet një reformë e auditimit qeveritar, e cila e meriton këtë përcaktim, sa herë që adresohen problemet kryesore të auditimit të qeverisë, referenca bëhet zakonisht në Deklaratën Limës “Udhëzimet mbi Parimet e Auditimit”. Po pse Deklarata e Limës, një arritje e Kongresit INCOSAI i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
260 Botime 2017
IX-të të Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit -INTOSAI në vitin 1977, ka dhënë orientim lidhur me çështjet themelore të auditimit publik për katër dekada rresht dhe, me të gjitha gjasat do të vazhdojë ta bëjë edhe në të ardhmen?1”. Dhe po vetë përgjigjet: ”Synimi i deklaruar i shumicës dërrmuese të SAI-ve ishte të jepnin një kontribut për të trajtuar zhvillimet kritike me përpjekje të zgjeruara që synonin drejt efiçiencës së auditimit. SAI-t, të cilat kishin në përgjithësi pak burime në dorë, u përqendruan në këtë qëllim, megjithëse ballafaqoheshin me kufizime të konsiderueshme në lidhje me burimet financiare dhe njerëzore. Në Kongresin e IX-të në Peru, SAI-t arritën që të zhvendosnin fokusin nga kryesisht identifikimi i mangësive, duke siguruar në mënyrë konstruktive shtysën drejt një administrimi dhe menaxhimi me ekonomicitet dhe të përmirësuar të burimeve të tyre, duke u mbështetur më tej nga një theksim gradualisht përherë e më i fortë i auditimeve të performancës2”. Dr. Weber pranoi me kënaqësi të vizitojë KLSH-në gjatë viti të ardhshëm dhe t’u drejtohet audituesve shqiptarë.
Në përshëndetjen e tij, Kontrollori i Përgjithshëm i SHBA-ve, z. Gene L. Dodaro,
cilësoi se “Deklarata e Limës “Udhëzime mbi Parimet e Auditimit” bën thirrje për
auditim të pavarur të qeverisë dhe në mënyrë gjithëpërfshirëse parashtron
rëndësinë e pavarësisë së SAI-t. Ajo thekson se institucionet e larta të auditimit
mund t'i kryejnë detyrat e tyre në mënyrë objektive dhe efektive vetëm nëse ato
janë të pavarur nga subjekti i audituar dhe mbrohen nga influenca e jashtme.
Pavarësia mbështet punën që bëjmë si auditues të qeverisë, duke na lejuar t'i
ndihmojmë qeveritë tona për të siguruar integritetin dhe llogaridhënien e
burimeve dhe programeve publike3”.
Deklarata e Limës i rezistoi testit të kohës. Kjo ndodhi për shkak se udhëzimet e saj përqendrohen në sigurimin e pavarësisë së institucionit suprem të auditimit shtetëror, SAI-t. Vlerat e parimeve të saj u projektuan në sfond të betejave të shumta të dhjetëra SAI-ve kudo në botë për të fituar apo ruajtur pavarësinë e tyre funksionale dhe financiare, duke iu qëndruar rrebesheve të joshjeve apo presioneve nga qeveri ose segmente të caktuara qeveritare, për të ndikuar apo edhe manipuluar SAI-n. Deklarata përkufizoi përmbajtjen e pavarësisë, duke përcaktuar marrëdhëniet e SAI-ve me institucionet e tjera shtetërore, duke mos lënë asnjë shteg për influenca të papërshtatshme qeveritare. Kaq e qartë dhe pa
1 Botimi në anglisht “40 Vjet Deklaratë e Limës e INTOSAI-t”, faqe 6, dhjetor 2017, Lima, Peru.
2 Po aty, faqe 6-7.
3 Gene L. Dodaro, nga Video-Përshëndetja në Jubileun e 40-të të Deklaratës së Limës, Lima,
Peru, dhjetor 2017
Bujar Leskaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 261
ekuivoke është përmbajtja e Deklaratës, sa në këto katër dekada, vetëm përmendja e emrit të saj nervozonte jo pak drejtues apo përfaqësues qeverish me synime të spikatura akaparimi pushtetesh. Kur tre vjet më parë debatonim si KLSH në Komisionet e Kuvendit përmbajtjen e ligjit të ri integral për institucionin tonë, të miratuar në nëntor 2014, ajo që na vinte në ndihmë, na jepte kurajo dhe qartësi në rrugën tonë për të siguruar një pavarësi të plotë funksionale dhe financiare të institucionit, ishte pikërisht Deklarata e Limës.
Ajo vendosi kufijtë mbi aktivitetet e institucionit suprem të auditimit dhe përcaktoi fuqinë e vendimeve të tij, duke ofruar udhëzime të detajuara metodologjike për përmbajtjen dhe fushat e veprimtarisë së SAI-t, si dhe duke dhënë parimet e sigurimit të cilësisë në auditim, një koncept që në vitin 1977 ishte mjaft përpara kohës së tij.
Deklarata e Limës i qëndroi kohës, edhe për faktin se ajo paratha rritjen e rolit, përgjegjësisë dhe ndërveprimit të SAI-ve dhe Organizatës së tyre INTOSAI në bashkëpunimin ndërkombëtar. Ajo i pozicionoi saktë aktivitetet e SAI-t në nivel ndërkombëtar, në lidhje me shkëmbimin e përvojës audituese dhe në marrëdhëniet me organizatat ndërkombëtare. Ky pozicionim është sot edhe më i dukshëm, nëpërmjet dy Rezolutave të njëpasnjëshme të OKB-së më 22 dhjetor 2011, Rezoluta A/66/209 "Nxitja e efiçiences, përgjegjshmërisë, efektivitetit dhe transparencës së administratës publike, duke forcuar Institucionet Supreme të Auditimit" dhe më 19 dhjetor 2014, Rezoluta A/69/228: "Promovimi dhe fuqizimi i efiçiences, përgjegjshmërisë, efektivitetit dhe transparencës së administratës publike, me anë të forcimit të institucioneve të larta të auditimit". OKB ka zgjedhur SAI-t dhe INTOSAI-n partnerë në punën për zbatimin e objektivave të Axhendës 2030 të Kombeve të Bashkuara. SAI-t dhe INTOSAI në Kongresin e tyre të fundit INCOSAI i XXII-ë në Abu D’Habi të Emirateve të Bashkuara Arabe në dhjetor 2016, u bashkuan në ambicie dhe vendosmëri për të qenë sa më profesionalë në vlerën e shtuar të shërbimit ndaj qytetarit.
Deklarata e Limës 40 vjet më parë u nënshkrua nga 80 SAI pjesëmarrëse në Kongresin INCOSAI i IX-të. Sot janë 194 SAI nga po kaq vende të botes, të bashkuar në ambicie dhe vendosmëri, që potencojnë zbatimin e Deklaratës, të ndërgjegjësuar më shumë se kurrë për vlerat e udhëzimeve dhe parimeve të saj.
INTOSAI, organizata e SAI-ve, është një njësi e veçantë në qeverisjen botërore. Duke mos qenë strukturë qeveritare e shteteve kombëtare, por një organizatë e pavarur me përfshirje të veçantë në strukturën e autoritetit shtetëror, INTOSAI ka një mision të qartë për të kryer. Kjo organizatë ushtron një ndikim të dukshëm tek organizatat e specializuara të Kombeve të Bashkuara, të cilat
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
262 Botime 2017
përpunojnë rregulla dhe rekomandime për shtetet kombëtare. Ja përse OKB kërkon sot nga INTOSAI dhe SAI-t e saj anëtarë partneritet dhe mbikëqyrje në zbatimin me efektivitet të objektivave të Axhendës 2030. Për shkak të rolit që luan nëpërmjet SAI-ve kombëtare, INTOSAI qëndron larg burokracisë së globalizimit dhe mund të ndikojë dukshëm në mirëfunksionimin e organizatave të tjera ndërkombëtare.
Ky rol fuqizohet akoma dhe më tepër sot, kur tendencat anti-globaliste janë në një spirale rritëse dhe risqet për dobësimin deri madje edhe shpërbërjen e bashkimeve politike dhe federatave, apo institucioneve ndërkombëtare janë reale dhe të forcuara.
Në këtë aspekt, rëndësia e Deklaratës së Limës reflektohet edhe nëpërmjet kontributit të INTOSAI-t në mirëfunksionimin e sistemit të organizatave ndërkombëtare. Bashkëpunimi mes OKB-së dhe INTOSAI-t për performancën e objektivave të Axhendës 2030 jep garanci për ta parë të ardhmen e një bote më mirë të integruar, ku parimet e mirëqeverisjes globale dhe e sistemeve financiare kombëtare transparente e të përgjegjshme, janë mbizotëruese.
Ja përse edhe me 40 vite mbi supe, Deklarata e Limës është sot po aq e kohës sa kur dhe u krijua, në mos më tepër. Betejat për shëndoshjen e financave publike dhe menaxhimin e duhur të borxheve publike të stërmëdha, i ftojnë si INTOSAI-n dhe ne SAI-t anëtare në një kontribut dhe rol të pamenduar më parë, por të cilin Deklarata me parimet e saj e ka parathënë 4 dekada të kaluara. Dhe saktësisht faktin që Institucionet Supreme të Auditimit janë të kualifikuara për të nxitur sigurinë e mirëfunksionimit të financave shtetërore. Ato janë dhënëset e sigurisë, certifikueset e shëndetit të këtyre financave me rëndësi jetike për shërbimet ndaj qytetarit. Duke kontribuar në këtë siguri, ne si SAI mundemi sot të bëjmë ndryshimin e pritur në jetën e qytetarëve të vendeve tona.
Marjola Llanaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 263
TË DREJTOSH DUKE MËSUAR
nga Marjola Llanaj - Audituese e Lartë, KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 16 dhjetor 2017
Muaji i Hapur i KLSH-së, nga datat 6 nëntor-11 dhjetor, i cili kishte për objektiv
shtimin e komunikimit dhe ndërveprimit të KLSH-së me qytetarin, nëpërmjet
pjesëmarrjes aktive të qytetarëve në aktivitetet dhe tryezat e rrumbullakëta,
sigurisht u mbyll me larmi aktivitetesh të cilat në fakt nuk kalojnë pa u vënë re,
jo vetëm nga publiku i gjerë i cili është pjesë e tyre, por në fakt, dua të ndalem
në atë çka mbeti tek unë si auditues i këtij institucioni.
Si pjesëmarrëse e një pjese të këtyre aktiviteteve, nga forumet teknike të tyre e
deri te pjesa sociale, isha aty, dëgjoja, mësoja, vëzhgoja dhe interpretoja
perceptime të ndryshme që mbeteshin tek unë, herë mendoja me zë të lartë
dhe shpesh si auditues, pa ju shmangur “sëmundjes profesionale” ngrija pyetje
brenda qenies time.
Dhe kryesoja ishte: Si arrin lidershipi i KLSH të drejtojë në fusha shumë
dimensionale, këtë institucion, dhe të jetë protagonist i vazhdueshëm në arenën
komplekse të këtij vendi të vogël i cili gjithmonë mbetet mes “shtrëngata
mendjesh” dhe trafiku të lartë “lidershipi”, ku të gjithë japin mendje e ngrenë
teori por pak ose aspak vepra konkrete?
KLSH në fakt nuk është institucion aq “i kollajtë” për tu drejtuar lehtësisht, pasi
është në antagonizëm të vazhdueshëm me një pjesë të mirë të aktorëve të këtij
vendi, kjo për shkak të rolit kushtetues që ka dhe në respekt të ndarjes së
pushteteve të një vendi demokratik.
Dhe pyetjet pasojnë njëra tjetrën: Si të udhëheqësh në një terren kaq të
vështirë, me një kulturë jo fort “punëdashëse” ku të gjithë mendojmë se dimë
diçka dhe vetëkënaqemi se është mjaftueshëm? Si të arrish të bësh diçka mirë?
Pa rënë ndesh me rregulla të pashkruara të një kulture të kahershme dhe pa i
përkeqësuar gjerat?
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
264 Botime 2017
Shpesh kam dëgjuar teori mbi mënyrën e të udhëhequrit. Disa thonë “udhëhiq
duke dhënë shembull”, të tjerë thonë “udhëhiq duke ndjekur” dhe përsëri të
tjerët thonë “udhëhiq duke qëndruar jashtë” pa i përfshirë drejtpërdrejtë në atë
çka drejton.
Mesa duket praktika ka treguar se çfarëdo që të zgjedh lidershipi, gjithmonë do
jetë duke udhëhequr. Rezultati është krejtësisht i ndryshëm, bazuar në
filozofinë që zgjedh. Faktikisht, qëndron diçka e vërtet në gjithë këtë dhe
shembuj ka mjaftueshëm dhe në këtë vendin tonë të vogël me lidership me
shumicë.
Në mënyrë modeste, si një person me një përvojë mesatare në punë, (18 vjet
punë) preferojë versionin e udhëheqjes duke mësuar. Pra një lidership i cili
“Tërheq karrocën bashkë me punonjësit e vetë”, mëson me ta, sjell ide të reja
dhe i vë në jetë.
Mendoj se në Shqipëri duhet të ekzistojë dhe pranohet kultura: Të udhëheqim,
fillimisht duhet të mësojmë, të marrim dijet dhe mençurinë që ne do të ndajmë
patjetër me të tjerët. Të mësuarit na shtyn përpara dhe na lejon të bëjmë gjëra
të reja.
Por qenia njerëzore ka tendencën të mësojë më pak duke u rritur. Shkenca na
tregon se në fakt, truri ynë zvogëlohet me rritjen e moshës.
Truri i njeriut rritet gradualisht në uterus dhe më pas ngadalësohet (megjithëse
vazhdon të rritet në një shpejtësi që nuk e “vëren”) deri në moshën 8 vjeç, ku në
këtë pikë ndalon.
Ne humbin rreth 90% të lidhjeve të neuroneve deri në moshën madhore. Çfarë
ndodhë gjatë rritjes së brendshme është procesi në kalimin nga memorizim në
teorizim. Truri është një makineri parashikimi. Për të bërë parashikime, fillimisht
duhet të marrim pjesë të mëdha informacioni, dhe më pas ta përdorim për të
marrë vendime. Fëmijëria jonë është shpenzuar duke mbledhur dije; vitet tona
të mesme janë vitet kur ne ndalojmë së mbledhuri dije vazhdimisht, disa nga ne
pengojmë artificialisht aftësinë tonë për të mësuar vërtetë. Studime të
përsëritura tregojnë që njerëzit mesatarisht mendojnë që janë mbi mesataren
nga niveli i dijes që kanë. Pra me fjalë të tjera, pothuajse të gjithë mendojnë se
janë shumë më të zgjuar seç ata janë në të vërtetë.
Marjola Llanaj
Kontrolli i Lartë i Shtetit 265
Është kjo lloj arrogance, që na bën të mendojmë se ne dimë diçka, që na pengon
të mësojmë vërtetë. Kur ne ndalojmë së mbledhuri dije vazhdimisht, disa nga ne
pengojmë artificialisht aftësinë tonë për të mësuar vërtetë.
Pse e bëra gjithë këtë parantezë dhe ju drejtova shkencës, dhe jo mendimit tim,
jo pa qëllim. Dhe arsyet do ti rendis.
Kur lidershipi i KLSH-s z. Bujar Leskaj erdhi si Kryetar i KLSH-së, paraqiti një
platformë në Komisionin e Ekonomisë, shumë ambicioze dhe me ide. Të parët
që shprehen mosbesim se mund të arrinte diçka nga ajo platformë ishim ne
punonjësit e KLSH-së, megjithëse dyshues pak, për shkak të grintës dhe
karakterit të një vlonjati tipik.
Punonjësit e KLSH-së ishin në fazën e arrogancës, ku shumica prej nesh
mendonim se ne dimë diçka, dhe kishim ndaluar të mësuarin e vërtetë, Ne
kishim penguar artificialisht aftësinë tonë për të mësuar vërtetë.
Por këmbëngulja dhe karakteri i z. Leskaj na vërtetoi mjaftueshëm me vepra se
filozofia e lidershipit të tij ishte :të drejtosh duke mësuar.
Studio lexoi dhe përzgjodhi literaturën më të fundit bashkëkohore të auditimit,
që nga manualet e auditimit sipas llojeve të tyre deri te historiku i KLSH-së, dhe i
konkretizoi në Libra.
Vetëm për vitet 2012-2016, ka një kolanë botimesh e cila ka arritur në fund të
vitit, muaji tetor 2017, në 78 tituj, nga vetëm 12 botime modeste të periudhës
1992-2011. Nuk përbën sasia asnjë tregues për librin, por personalisht vlerësoi
faktin e dashurisë ndaj Librit, i cili për mua është jetë, frymëmarrje, liri mendimi,
kulturë dhe vlerë e shtuar për çdo njeri dhe çdo institucion që investohet në të
bërit libra. Dhe ne që mendonim se dinim diçka, lexuam dhe mësuam rrugë të
reja mendimi dhe veprimi të punës që bënim.
Nëpërmjet marrëveshjeve dypalëshe me SAI-t partnere në Evropë u realizuan
trajnime intensive të stafit, duke rritur kapacitetet audituese dhe bashkëpunuar
sidomos në dy vitet e fundit, në kryerjen e auditimeve paralele dhe të
përbashkëta të performancës me SAI evropiane të zhvilluara dhe me SAI-t e
rajonit dhe u vumë përballë paneleve të kolegëve tanë , ishte pasqyra e vërtetë
për ne, dhe pamë që mendonim larg asaj që aspironim.
Me një punë të vazhdueshme dhe ide të reja u bë e mundur rritja e profilit
publik të KLSH-së duke kuptuar, misionin, vizionin dhe rolin e tij në shoqëri, dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
266 Botime 2017
kryesorja për të forcuar besimin e qytetarëve tek institucioni. Nëpërmjet
promovimit të rezultateve të auditimit të KLSH tek opinioni publik u përcollën
rezultatet dhe dobitë e institucionit në përmirësimin e qeverisjes, përmes luftës
kundër korrupsionit.
Dhe sigurisht nuk mund të lë papërmendur pjesëmarrjen e audituesve në
median e shkruar e cila në fakt për shumicën prej nesh është “zonë jo fort e
rehatshme”, pasi jemi audites të cilët profesionalisht “të sëmurë” me idenë që
ne flasim vetëm nëpërmjet raporteve tona. Por kjo iniciativë hapi dhe zhvilloi
një këndvështrim më të gjerë për audituesit duke mos i mbyllur në guaskën e
profesionit, por të japin opinione mbi situata të cilat janë shqetësuese për cilin
do prej nesh në këtë vend.
Nuk dua të zgjatem shumë me shembuj konkret mbi vërtetimin e asaj çka unë
perceptoj dhe e gjejë në Lidershipin e institucionit tim. Sigurisht do të ishte
utopike të them se është perfeksioni vetë, por mënyra e të udhëhequr duke
mësuar, mendoj se është e duhura.
Dua ta mbyll duke cituar një letër të shkruar me dorë nga Albert Ajnshtajni
drejtuar një mikut të tij. Në letër Ajnshtajni ndër të gjithë njerëzit e quan veten
e tij “shumë injorant”. Dhe nuk e thoshte kot. Ajnshtajni po i shkruante
privatisht mikut dhe kolegut të tij dhe pranon që ai nuk kuptonte, ndër të gjitha,
një problem fizikë. Mendja më e zgjuar dhe brilante në Tokë, në atë kohë i thotë
kolegut të tij që mënyra e vetme fitimprurëse është që ti shpjegonte idenë si të
ishte një nxënës i ri që nuk dinte pothuajse asgjë. Ajnshtajni! Besoj se do të na
vlente të gjithëve të mbanim mend që jemi të paditur.
Ne të gjithë mund të mbetemi keq dhe injorantë për injorancën tonë. Por, po
sikur ne të jetonim me fjalët e thjeshta të Ajnshtajnit? Ne përulësisht do
pranonim injorancën tonë dhe përqafonim gatishmërinë për të mësuar. Për më
tepër, kur përpiqemi të udhëheqim ose të mësojmë, ta bëjmë këtë nga
këndvështrimi i injorantëve në atë fushë dhe le të mësojmë të gjithë nga njëri
tjetri. Pa thjeshtuar atë që është pa nevojë, pa krijuar komplekse të kota, ti
shpjegojmë me shembuj të qartë dhe mos trajtojmë njëri-tjetrin si kompetentë
të asaj që themi, ta konsiderojmë veten injorantë dhe të mësojmë nga ata që
kanë urtësinë dhe vullnetin për të bërë diçka të mirë. Vetëm pasi të kemi
parasysh të gjitha këto, atëherë kjo do të tingëllonte si një udhëheqje e vërtetë
për mua.
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 267
PËRMES NJË INTERESI NË RRITJE, KLSH PËRMBYLL MUAJIN E HAPUR PËR QYTETARËT
nga Irena Islami - Drejtore Drejtorie, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 16 dhjetor 2017
Transparenca e aktivitetit të KLSH-së është një nga treguesit kryesorë të
modernizimit të institucionit dhe të komunikimit të tij shumë dimensional.
Qasjen e komunikimit te pandërprerë me qytetaret, KLSH e ka parë në këto
gjashtë vjet, kryesisht nëpërmjet bashkëpunimit me shoqërinë civile dhe me
median, si dhe nëpërmjet përgjigjeve ndaj letrave të qytetarëve.
Mbështetur në sa më sipër dhe në standardin ndërkombëtar të Institucioneve
Supreme të Auditimit, ISSAI 12, “Vlerat dhe dobitë e Institucioneve Supreme të
Auditimit- të bësh ndryshimin në jetën e qytetarëve” dhe me qëllim njohjen më
të plotë dhe të drejtpërdrejtë të veprimtarisë së Institucionit nga qytetarët, si
edhe në kuadër të transparencës dhe njohjes së ndërsjellë të punës mes
Departamenteve të auditimit në institucion, KLSH organizoi Muajin e Hapur për
Qytetarët, në datat 7 Nëntor- 11 Dhjetor 2017.
Në lancimin zyrytar të muajit të hapur, Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj, në
fjalën e tij nënvizoi se një institucion modern i auditimit më të lartë publik, një
SAI, do të ishte i mangët dhe i izoluar, pa njohjen e plotë të veprimtarisë së tij
nga qytetari dhe mbështetjen prej publikut dhe qytetarëve, duke cituar një
shprehje të Abraham Linkoln që «Institucionet tona nuk do të jenë kurrë të
tilla(pra publike), nëse nuk krijojnë mundësitë të njihen plotësisht, madje edhe të
vizitohen apo preken fizikisht nga qytetari pagues taksash».
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
268 Botime 2017
Gjatë këtij muaji, qytetarët patën
mundësinë të vizitojnë mjediset e
Kontrollit të Lartë të Shtetit (çdo ditë nga
ora 08:00-16:00) dhe të njihen me
historikun dhe arritjet e institucionit ne 92
vitet e ekzistencës së tij nëpërmjet mini-
muzeut në korridorin qendror të KLSH, të
takohen me punonjës, auditues dhe
ekspertë të ndryshëm të institucionit,
duke marrë të gjithë informacionin që
kanë kërkuar dhe duke adresuar pyetje të
ndryshme me interes për ta. Stafi i
përgatitur i KLSH-së ishte në dispozicion të qytetarëve gjatë gjithë kësaj
periudhe.
Gjatë muajit të hapur janë zhvilluar 49 aktivitete të ndryshme si takime mes
Departamenteve të ndryshme të auditimit me qëllim shkëmbimin e
eksperiencave; takime me gazetarë; prezantime të botimeve të KLSH-së nga
Auditues të rinj; pjesëmarrje në Panairin e librit 2017; prezantimi i Rregullores
së Re të KLSH; prezantimi i kolanës së botimeve të KLSH-së në dy panaire;
takime dhe leksione me akademikë, profesorë, filozofë të fushave të ndryshme;
prezantim i Draft-Strategjisë së zhvillimit të KLSH-së për periudhën 2018-2022;
leksione nga kolegë të SAI-ve partnere, prezantimi i buxhetit faktik për vitin
2016; promovime librash që kanë interes për KLSH; aktivitete kulturore,
promovimi i pjesëmarrjes së KLSH-së në aktivitete të ndryshme ndërkombëtare,
në dy vitet e fundit me qëllim shkëmbimin e eksperiencave; pjesëmarrje në
Kongresin dhe ekspozitën rajonale “Zgjidhja e mbetjeve të ngurta, të lëngëta
dhe të gazta”, etj.
Të gjitha aktivitetet janë ndjekur me vëmendje dhe interes nga auditues,
gazetarë, përfaqësues të shoqërisë civile, studentë, etj.
Në kuadër të bashkëpunimit me shoqërinë civile dhe ekspertë të jashtëm, KLSH
organizoi disa aktivitete :
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 269
Prof. Dr. Sazan Guri prezantoi tre libra: “Misioni i shqipes dhe Shqiptarëve”,
“Si të rrokim greqishten, latinishten, anglishten....me gegërishten...” dhe
“Visaret e shqiptarëve ndër shekuj të mijëvjeçarëve”.
Prof. Skënder Osmani paraqiti leksionin me temë “Optimizimi me shumë
kritere”. Në këtë leksion u diskutua për ndihmesën që jep ky koncept në
fushën e auditimit. Prof. Osmani përmendi që historikisht nevoja e studimit
dhe vlerësimit të riskut në fushën e optimizimit ka lindur në shumë
veprimtari, punime, projekte etj, ku investimet kanë qenë relativisht të
mëdha dhe parashikimi i efektivitetit dhe sigurisë ka pasur rëndësi të
veçantë. Kjo nevojë për riskun është shfaqur me theks (kohët e fundit) edhe
në KLSH për auditimin e performancës, p.sh ngritja e kursit të Analizës së
Riskut në KLSH, diskutimet dhe debatet e bëra vitet e fundit për sigurimin e
performancës jo vetëm mbi bazën e 3E (eficencës, efektivitetit,
ekonomicitetit), etj.
Në vijim të aktiviteteve të muajit të hapur në KLSH, në sallën e Akademisë së
Shkencave u mbajt një leksion nga Prof. Dr. Hysen Çela. Në fjalën e tij
Profesor Çela u shpreh se qëllimi i auditimit ka qenë dhe mbetet
besueshmëria e raportimit financiar dhe garantimi i transparencës. Të dyja
këto aspekte janë të domosdoshme për përmirësimin e administrimit.
Raportimi financiar cilësor e i besueshëm kërkon një bashkërendim efektiv
midis standardeve teknike cilësore dhe profesionistëve të aftë e të
përgatitur, të cilët i zbatojnë këto standarde në praktikë.
Në kuadër të rritjes së transparencës për veprimtarinë e institucionit që nga viti
2012, KLSH ka Kolanën e saj të botimeve, të cilën e ka paraqitur për të pestin vit
radhazi në Panairin e Librit, ku prezantoi 77 botime të kolanës së tij (2012-
2017), nga të cilat 10 botime të vitit 2017. Botimet e KLSH, krahas informimit të
opinionit të gjerë publik, i ndihmojnë audituesit për formimin e kapaciteteve të
tyre, zbatimin rigoroz të standardeve INTOSAI dhe shkëmbimin e eksperiencave
të mira të punës, në bazë të motos së INTOSAI-t “Nga eksperienca e përbashkët
përfitojnë të gjithë”.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
270 Botime 2017
Kontrolli i Lartë i Shtetit mori
pjesë gjithashtu për herë të dytë
në Panairin Ndërkombëtar të Klik
Expo Group, që u organizua në
Tiranë në datat 23 – 26 nëntor
2015. Panairi i Klik Expo Group
erdhi në edicionin e 24-të me një
përmbajtje të re në temën Biznes
-Kulturë-Bashkëjetesë. Ky panair është një nga evenimentet që e ka kthyer
kryeqytetin shqiptar, Tiranën, në pikë takimi mundësish dhe ndërveprimi.
Kryetari i KLSH z. Bujar Leskaj në fjalën përshëndetëse në Kongres vlerësoi
aktivitetin dhe bëri një pasqyrë të gjendjes në të cilën ndodhet vendi ynë lidhur
me menaxhimin e pa menaxhuar dhe të pa trajtuar të mbetjeve urbane.
Gjithashtu në fjalën e tij Kryetari i KLSH theksoi punën e institucionit në drejtim
të intensifikimit të auditimeve që lidhen me çështjet mjedisore dhe realizimin e
disa auditimeve në lidhje me menaxhimin e mbetjeve, duke synuar që me
rekomandimet e tij në këto auditime të japë zgjidhje reale dhe të qëndrueshme.
KLSH u përfaqësua në Kongres me tre punime interesante.
Paraditen e datës 18 nëntor, në sallën e Akademisë së Shkencave u organizua
aktiviteti i radhës në kuadër të muajit të hapur. Në këtë aktivitet u prezantuan
të gjitha aktivitetet e zhvilluara jashtë vendit nga KLSH në dy vitet e fundit.
KLSH ka vendosur një standard shumë të mirë të shkëmbimit të përvojave me
partnerët dhe partneritet me institucionet e vendeve të tjera. Ajo që e jetëson
këtë dinamizëm është puna e çdo audituesi, e çdo të angazhuari, sepse pa të do
të ishte e vështirë që një institucion të jepte rezultate në atë rrugë dhe në atë
mënyrë që e duam të gjithë.
Audituesit e KLSH-së prezantuan 97 aktivitetet jashtë vendit të realizuara në
periudhën 2016-2017 (seminare, workshop-e, konferenca, Kongrese, takime
dhe grupe pune të INTOSAI-t, EUROSAI-t, etj), duke u ndalur kryesisht tek
mesazhet që kanë shkëmbyer dhe tek njohuritë që pjesëmarrësit kanë përftuar
në këto aktivitete.
Gjatë muajit të hapur, audituesit e KLSH-së kanë zhvilluar tre vizita studimore në
Institucione Supreme të Auditimit(SAI), me të cilët kemi Marrëveshje
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 271
Bashkëpunimi: në SAI-et e Malit të Zi, Kroacisë dhe Kosovës. Në këto vizita
studimore, audituesit kanë informuar kolegët e tyre lidhur me Muajin e Hapur
që po organizon KLSH dhe kanë bërë një përmbledhje të punës së KLSH-së në
këto vite. Prezantimet janë ndjekur me interes nga koleget dhe kanë bërë pyetje
të ndryshme, duke krahasuar dhe shkëmbyer eksperiencat më të mira të punës.
Me shumë interes u ndoq nga audituesit e KLSH-së, leksioni i profesorit,
intelektualit, filozofit dhe akademikut Artan Fuga.
Prof. Fuga në fillim të fjalës së tij përshëndeti audituesit e KLSH-së, duke
vlerësuar maksimalisht punën e tyre të vështirë, por me vlerë dhe dobi për
qytetarët shqiptarë.
Prof. Dr. Fuga, në bashkëbisedimin e tij me audituesit e KLSH-së e nisi me një
analizë të gjatë për auditimin, audituesin dhe institucionin që kryen auditimin
dhe evidentoi faktin që “...ai kishte pak frikë” prej audituesve të KLSH-së, e në
fakt kjo është një frikë frytdhënëse, që sipas tij duhet ta ketë jo vetëm çdo
zyrtar i shtetit por edhe çdo qytetar. Ai elaboroi idenë se nëse një zyrtar,
kallëzohet penalisht nga KLSH, në fakt, ai e ka zgjedhur vetë këtë rrugë, në
momentin që ka vendosur me ndërgjegje të plotë të bëjë shkeljen.
Prof. Fuga gjatë leksionit të tij analizoi vështirësitë e punës së audituesit dhe
faktin që rezultatet finale janë pozitive nëse sinergjizohen përpjekjet e të gjitha
institucioneve të shtetit, media-s, shoqërisë civile, etj.
Më tej Prof. Fuga vijoi me eksperiencën e tij akademike në Francë dhe solli
shumë shembuj që lidhen me mënyrë e trajtimit të çështjeve dhe me
mentalitetin e ndryshëm mes dy vendeve tona.
Me shumë interes u ndoqën diskutimet që Prof. Fuga pati me të pranishmit
veçanërisht për auditimet e performancës.
Leksioni i Prof. Dr. Artan Fugës, megjithëse
zgjati dy orë la shumë hapësira dhe dëshirë
tek audituesit për të vijuar me një takim të
dytë.
Bashkëpunimi me SAI-t partnere zë një
vend të veçantë në filozofinë e punës së
këtyre viteve të fundit në KLSH dhe një zë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
272 Botime 2017
dinjitoz i SAI-ve partnere ishte ai i Zv/Presidentit të Zyrës Kombëtare të
Auditimit të Polonisë, z. Wojciech Kutyla, i cili zhvilloi një leksion të hapur me
audituesit e KLSH me temë “Etika për Audituesit”.
Në prezantimin e tij, z.Kutyla theksoi se në
dekadat e fundit etika është bërë një çështje
kryesore në debatet politike, institucionale
dhe sociale. Në këtë kontekst Institucionet
Supreme të Auditimit, të cilët auditojnë
përdorimin e fondeve publike dhe synojnë rritjen e transparencës dhe
llogaridhënies duhet që në punën e tyre të përditshme të udhëhiqen nga
parimet e etikës.
Muaji i Hapur u përmbyll me leksionin e znj. Darcie Nielsen, e cila në kuadër të
Memorandumit të Mirëkuptimit midis Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe USAID
për projektin “Transparenca në Sistemin Shëndetësor në Shqipëri”, zhvilloi një
leksion me audituesit e KLSH-së në ambientet e Akademisë së Shkencave.
Zonja Nielsen, Drejtore e Projektit, e nisi fjalën e saj me një shprehje nga
politikania e shquar amerikane e shekullit XX, Margaret Chase Smith, “Shërbimi
ndaj publikut duhet të jetë më shumë sesa të bësh një punë me ndershmëri dhe
eficiencë. Duhet të jetë një përkushtim i plotë ndaj njerëzve dhe kombit”.
Në prezantimin e leksionit, zj. Nielsen, u shpreh se sistemi shëndetësor në
Shqipëri është identifikuar si një “zonë e kuqe”. Barometri i Korrupsionit për
Shqipërinë 2013, botuar nga Transparency International tregon se 80% e
qytetarëve mendojnë se sistemi shëndetësor është i korruptuar. Në këtë
kuadër, znj. Nielsen theksoi se projekti i USAID-it synon të krijojë një mjedis më
të përgjegjshëm në sistemin shëndetësor duke angazhuar përfituesit dhe
kontrollet e rregullta nga institucionet përkatëse (institucionet monitoruese).
“Projekti do të punojë për të forcuar kapacitetet e tre institucioneve
mbikëqyrëse: Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH), Inspektorati i Lartë i Deklarimit
dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave (ILDKPKI), dhe Avokati i
Popullit. Projekti do të japë grante për organizatat e shoqërisë civile dhe media-s
për të ndërgjegjësuar publikun dhe ndërmarrë fushata për përmirësimin e
llogaridhënies në institucionet shëndetësore”.
Irena Islami
Kontrolli i Lartë i Shtetit 273
Në mbyllje të muajit të hapur KLSH e arriti
qëllimin e saj dhe vërtetoi që është një
institucion i përkushtuar ndaj parimit të
transparencës, e cila është jetësore në
ndërtimin e besimit tek qytetarët dhe
besojmë që institucioni realizoi gjithashtu
nëpërmjet aktiviteteve të Muajit të Hapur një
politikë komunikimi më të efektshme, duke i bërë rezultatet e auditimeve më të
prekshme.
Kryetari i KLSH-së ka theksuar në përfundim të muajit të hapur që :“Muaji i
Hapur na shërbeu për të qenë më të hapur dhe komunikues me njëri-tjetrin.
Sidomos në nivel të komunikimit dhe të shkëmbimit të eksperiencave mes
departamenteve të auditimit. Muaji i Hapur inkurajoi shkëmbimin e
eksperiencave edhe mes audituesve me përvojë, me ata të rinj, në
bashkëbisedime dhe konsultime të plota mes tyre. Ky Muaj i Hapur ishte një
dritare komunikimi intensive, takimesh dhe aktivitetesh, por në realitet, i gjithë
institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit është prej gjashtë vitesh tashmë
tërësisht i hapur me qytetarin, në kërkim të kontaktit dhe mendimit të tij, për
realizimin sa më të plotë të misionit kushtetues të ruajtjes dhe mbikëqyrjes së
përdorimit me ekonomi, efektivitet dhe efiçiencë të parave të taksapaguesit
shqiptar”.
KLSH do të ndjekë praktikën e Muajit të transparencës edhe në vitet e
ardhshme.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
274 Botime 2017
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 275
SHKRIME PËR KLSH-në, BOTUAR NË MEDIAN E SHKRUAR
Korrik – Dhjetor 2017
01 korrik 2017
1. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH, marrëveshje bashkëpunimi me kolegjin
universitar “Luarasi”, (faqe 16).
2. Gazeta “Shqiptare” : Bujar Leskaj: Bashkëpunimi, tepër produktiv për
auditimin e financave publike; Malaj: Praktikat ne KLSH do te rrisin cilësinë
e studenteve, nga Ornela Manjani, (faqe 8).
3. Gazeta “Panorama” : Memorandumi, “Luarasi”, pakt me Kontrollin e
Shtetit, (faqe 6).
4. Gazeta “Telegraf” :KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me
Kolegjin Universitar “Luarasi”, (faqe 12).
5. Gazeta “ 55 ”: KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me Kolegjin
Universitar “Luarasi”, (faqe 11).
6. Gazeta “RD ”: KLSH:OSHEE i ka borxh KESH 370milione euro, (faqe 8).
07 korrik 2017
7. Gazeta “SOT”: Kreu i ri i KLSH dhe Guvernatori beteja e radhës PS-LSI,
emërimet ne dore te Presidentit, ne shtator miratohet ligji i ri, nga Enejda
Jacaj, (faqe 5).
08 korrik 2017
8. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti i KLSH/ Abuzimi, prokuroret udhëtime pa
ftesa dhe dokumentacion, nga Adriatik Doçi, (faqe 2).
9. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti i KLSH/ Luksi i prokuroreve, ja paratë për
hotele dhe dreka, nga Adriatik Doci (faqe 3).
15 korrik 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
276 Botime 2017
10. Gazeta “Koha Jonë”: Kryetari i KLSH-së, Bujar Leskaj, merr pjesë në
Konferencën e 9-të Vjetore të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës.
Leskaj: Bashkëpunimi i shkëlqyer me Zyrën e Auditit të Kosovës, (faqe 9).
11. Gazeta “55”: Bujar Leskaj merr pjesë në Konferencën e 9-të Vjetore të Zyrës
Kombëtare të Auditimit të Kosovës, (faqe 11).
16 korrik 2017
12. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: Ja si abuzoi i përkëdheluri i Kokëdhimës
me Ujësjellësin, (faqe 6).
13. Gazeta “Shqiptarja.com”: Keqpërdori 5.5 mln euro, ja shkeljet me
prokurimet, koston e punimeve, (faqe 7).
18 korrik 2017
14. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH: Ujësjellësi Tiranë largoi 463 punonjës
nga puna, dëm 68 milionë lekë nga gjyqet, (faqe 6 ).
15. Gazeta “SOT”: KLSH-Kompania “Ujësjellës Kanalizime” në Tiranë largoi
njerëz padrejtësisht nga puna, i shkaktoi 68 milionë lek dëm shtetit, (faqe
5).
16. Gazeta “55”: KLSH: Ujësjellës - Kanalizime Tiranë largoi 463 punonjës nga
puna, dëm 68 milionë lekë nga gjyqet, (faqe 2).
17. Gazeta “RD”: UKT, 680 milionë lekë dëm buxhetit nga largimet masive nga
puna, (faqe 4).
18. Gazeta “Shqiptare”: Raporti i KLSH:Gjatë vitit 2016, UKT 211 procese
gjyqësore me objekt “Dëmshpërblim page”. Largimet e padrejta nga puna,
fatura e gjyqeve 68 milionë lekë. ‘Deri tani kanë përfunduar vetëm 33
procese gjyqësore’, nga Ornela Manjani, (faqe 9).
20 korrik 2017
19. Gazeta “SOT”: KLSH të Sigurimet Shoqërore, 26 mijë punonjës në sistem me
gabime në gjeneralitete, (faqe 10).
20. Gazeta “55”: Sigurimet shoqërore, 26 mijë punonjës në sistem, me gabim
në emër. Tatimet: Si të bëni pasqyrimin e shkallës së reduktuar të TVSH-së
6% në Librat e Shitjes dhe Blerjes, (faqe 11).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 277
21. Gazeta “Shekulli”: Skandali/ 26 mijë punonjës me gabime në sigurimet
shoqërore, nga Neritan Gjergjo, (faqe 11).
22. Gazeta “Standard”: Skandal tek Sigurimet Shoqërore, dhjetëra mijëra
kontribuues me emra të ngatërruar, (faqe 11).
23. Gazeta “Telegraf”: Sigurimet Shoqërore, 26 mijë punonjës me gabime në
emër, (faqe 16).
24. Gazeta “Shqiptare”: Sigurimet shoqërore, gabime me gjeneralitetet 26 mijë
punonjës. KLSH: Janë llogaritur gabim edhe kontributet, nga Ornela
Manjani, (faqe 8).
25. Gazeta “Ballkan”: Sigurimet Shoqërore, 26 mijë punonjës në sistem, me
gabim në emër, (faqe 7).
26. Gazeta “Dita”: ISSH, 26 mijë punonjës në sistem, me gabim në emër, (faqe 4).
27. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI Finds Irregularities in Social Insurance
Schemes, (faqe 5).
24 korrik 2017
28. Gazeta “Revista Monitor”: 26 mijë punonjës në sistem, me gabim në emër,
(faqe 9).
25 korrik 2017
29. Gazeta “RD”: Protesta për çmimin e ujit, fatura prej 7 miliardë lekë të
papaguara. KLSH: Dëmi ekonomik në ujësjellësin e Veliaj, (faqe2).
30 .Gazeta “Ballkan”: Auditimi i KLSH-së, Kontributet e paguara të pensioneve,
rrezik për penalitete e mospërfitim, (faqe 7).
31. Gazeta “Shqiptare”: Tatimet, biznesit: Korrigjoni deklarimet për
punonjësit “Kontrolloni për pasaktësi në deklarimin e të dhënave të
punëmarrësve”,Shkeljet e gjetura nga KLSH, nga Ornela Manjani, (faqe 10).
26 korrik 2017
32. Gazeta “Shqiptarja.com”: Gjykata pezullon auditin e KLSH; Endri Puka: po
na prishin imazhin në prag të privatizimit. Gjiknuri, Leskajt: S’duam t’u
pengojmë, por shtyjeni në shtator, nga Elton Qyno, (faqe 9).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
278 Botime 2017
33. Gazeta “55”: Politika dhe Strategjia e Institucionit Suprem të Auditimit të
Polonisë si shembull i praktikës së mirë. Përfaqësuesve të KLSH-së, të
kryesuar nga Bujar Leskaj vizitë studimore në Poloni, (faqe 10).
34. Gazeta “Panorama”: Olli: Rritja e çmimit të ujit, abuzim, (faqe 7).
27 korrik 2017
35. Gazeta “RD”: Fatura e ujit mbi 40 mijë lekë. Në raportin e KLSH theksohet
qartë se vetëm si pasojë e largimit të punonjësve nga puna dhe punësimit
jashtë kritereve ligjore,UKT ka shkaktuar një dëm prej 347 mijë eurosh, kjo
brenda një viti. Ndërsa shpërdorimi i fondeve ka kapur shifrën e 5.5 milionë
eurove. Përpara se t’i japim më shumë fonde kësaj kompanie është
urgjente të mbyllen gropat e abuzivitetit, (faqe 2).
28 korrik 2017
36. Gazeta “Telegraf”: KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me
Drejtorinë e Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave.
Marrëveshja ka si qëllim vendosjen e një bashkëpunimi të ndërsjellët,
nëpërmjet shkëmbimit të informacionit konkret dhe të frytshëm në
funksion të parandalimit e luftës kundër korrupsionit e pastrimit të parave,
ose aktiviteteve të lidhura me to si dhe forcimin e sistemit parandalues
kundër pastrimit të parave në vend, (faqe 15).
37. Gazeta “55”: KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me Drejtorinë e
Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave, (faqe 11).
38. Gazeta “Standard”: KLSH nënshkruan marrëveshje me DPPP, shpallin luftë
kundër pastrimit të parave, (faqe 8).
39. Gazeta “SOT” : Raporti i KLSH, zyrtarët 590 milionë euro dëm ndaj shtetit,
20 kallëzime penale, (faqe 7).
40. Gazeta “SOT”: Zbardhen shifrat, Adriatik Llalla mbylli dosjet e 500 zyrtarëve
gjatë mandatit si kryeprokuror, nga ish-ministrat e Berishës, te deputetë e
gjyqtarë, nga Kliti Topalli, (faqe 7).
41. Gazeta “SOT”: Pastrimi i parave, Bujar Leskaj marrëveshje me Arlind
Gjokutën, (faqe 7).
42. Gazeta “RD”: 44% rritja për qytetarët, për bizneset 74%. Konsumatorët
paguan dy palë punonjësish. Keqadministrim me prokurimet, (faqe 4-5).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 279
43. Gazeta “RD” : UKT, 680 milionë lekë dëm buxhetit nga largimet masive nga
puna, (faqe 5).
44. Gazeta “RD”: Gjiknuri 90 minuta para gjykatësve për aferën 479 milionë
euro me CEZ. Në tetor të 2015, Kontrolli i Lartë i Shtetit kallëzoi penalisht
ministrin e Energjetikës, Damian Gjiknuri dhe Avokatin e Shtetit, Alma
Hiçka, (faqe 6).
45. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI Cooperate with Directorate for
Prevention of Money Laundering, (faqe 5).
29 korrik 2017
46. Gazeta “Shqiptarja.com”: Janar –qershor, zbulohet 590 milionë euro dem
shtetit. Punonjësit e dikastereve dhe bashkive, 14.4 mln euro dem nga
shkeljet ne te ardhura e shpenzime, (faqe 2).
47. Gazeta “Shqiptarja.com”: Njësia e lojërave te fatit s’ka arkëtuar 373 mln
euro. AKBN rezulton me 79 milionë euro shkelje ne fushën e
hidrokarbureve, (faqe 3).
48. Gazeta “Shqiptarja.com”: Lume abuzimesh, por vetëm 22 kallëzime penale,
(faqe 3).
49. Gazeta “RD” : KLSH: 600 milionë euro vjedhje ne dy vite, (faqe 2).
50. Gazeta “Koha Jonë” : Kontrollet ne institucionet publike, KLSH: Ne dogana
konstatohen shkeljet me te mëdha, (faqe 8).
51. Gazeta “RD”: KLSH: Demi i “Rilindjes” Rama, 600 milionë euro, (faqe 2).
30 korrik 2017
52. Gazeta “RD”: Raporti i KLSH për administratën, 576 milionë euro abuzime
te pushtetit, (faqe 3).
53. Gazeta “Shqiptare”: Deputetja e PD-së denoncon vjedhjet në dogana.
Çupi: Dëmi ekonomik 600 mln euro ndërsa Rama bën “show”. Duhet hetim,
(faqe 3).
54. Gazeta “Koha Jonë”: Deputetja demokrate reagon mbi abuzimet ne
institucionet publike te audituara nga KLSH. PD, Çupi : Demi ekonomik 600
mln euro ndërsa Rama bën “show”, (faqe 6).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
280 Botime 2017
55. Gazeta “Tema”: Deputetja e PD-se: Demi ekonomik 600 mln euro ndërsa
Rama bën “show”, (faqe 10).
31 korrik 2017
56. Gazeta “Panorama”: KLSH zbulon 590 milionë euro abuzime, denoncohen
në Prokurori 22 drejtues, (faqe 2).
57. Gazeta “Panorama”: Basha: Rama ka listën nga KLSH, t’i ndjekë penalisht, “Dëmi
ekonomik nga keqqeverisja dhe abuzimi në Dogana e Tatime”, (faqe 3).
58. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Hipoteka e Korçës, kallëzohen punonjësit, (faqe 2).
59. Gazeta “Albanian Free Press” : Raporti i KLSH, reagon Basha: Tregues
skandaloz i qeverisjes, (faqe 7).
60. Gazeta “Shekulli”: Basha: Keqqeverisja shkaktoi 600 mln euro dëme, (faqe 6).
61. Gazeta “Tema”: Sulm qeverisë: Dëmi i shkaktuar nga Rama është 600 mln
euro, shembulli i abuzimit me detyrën, (faqe 3).
62. Gazeta “55”: Basha: Rama, kampioni i abuzimit me detyrën dhe pasuritë
publike për interesat e tij dhe të klientëve, (faqe 2).
63. Gazeta “Telegraf”: Basha: Rama, shfaqje me qytetarët, masakrën me
tatimet e doganat ia tregoi KLSH, (faqe 2).
64. Gazeta “Dita”: Basha flet për raportin e KLSH: Qeveria synon grabitjen e
pasurive, (faqe 5).
65. Gazeta “Albanian Daily News” : Euro 600 mln Damage by Public
Administration, (faqe 5).
66. Gazeta “Mapo”: Basha sulmon Ramën: Takimet e tij, si shfaqje tragji-
komike, (faqe 4).
67. Gazeta “Shqiptare”: Basha: Rama të çojë për ndjekje penale drejtuesit në
Dogana e Tatime, (faqe 4).
01 gusht 2017
68. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH ankimon pezullimin e auditimit ne
Albpetrol. Vendimi i gjyqtares Çicoli do denoncohet ne KLGJ, (faqe 16).
69. Gazeta “Ballkan”: KLSH zbulon “marrëzinë pa fund” te lojërave te fatit,
demi ne 3 vjet 375 milionë euro, (faqe 6).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 281
70. Gazeta “Albanian Daily News” : SAI: Damage from Gambling Sector up to
euro 375 mln, (faqe 5).
71. Gazeta “55”: KLSH zbulon skandalin:Demi ne fushën e lojërave te fatit ne 3
vjet rreth 375 milionë euro, (faqe 2).
72. Gazeta “RD”: “Marrëzia pa fund” e lojërave te fatit , mungojnë 375 milionë
euro, (faqe 3).
73. Gazeta “RD”: Doganat, 6 milionë euro dem ekonomik, (faqe 3).
74. Gazeta “Koha Jonë”: Kumari rrjep shqiptaret, por me shume po rrjep
shtetin, (faqe 16).
02 gusht 2017
75. Gazeta “Panorama”: KLSH çon për ndjekje penale drejtorin e Vlorës, (faqe 3).
76. Gazeta “Koha Jonë”: 310 milionë leke dëme, KLSH kallëzon drejtorin e
Spitalit Psikiatrik te Vlorës, (faqe 16).
77. Gazeta “Telegraf”: Abuzimi me tenderë, KLSH kallëzon në Prokurori
drejtorin e Spitalit Psikiatrik Vlorë, (faqe 7).
78. Gazeta “55”: Mbi 31 mln leke dëme, KLSH kallëzon ne prokurori drejtorin e
Spitalit Psikiatrik Vlore, (faqe 5).
79. Gazeta “SOT” : KLSH kallëzon ne Prokurori drejtorin e Spitalit Psikiatrik të
Vlorës, i shkaktoi 26 milionë leke dem shtetit, (faqe 4).
80. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH kallëzon drejtorin e Spitalit Psikiatrik Vlorë,
(faqe 2).
81. Gazeta “Ballkan”: Shkarkime masive-KLSH padit ne prokurori drejtorin e
Spitalit Psikiatrik Vlore, (faqe 4).
82. Gazeta “Shekulli” : KLSH/ “Të ikë drejtori i Psikiatrikut”, nga Neritan Gjergo,
(faqe 3).
83. Gazeta “Shqiptare”: “Furtuna” ne spitale, drejtori i Vlorës, dem buxhetit
26.4 mln leke, nga Ornela Manjani , (faqe 7).
84. Gazeta “RD”: Demi ekonomik ne ujësjellësin e Veliajt, i zbuluar nga KLSH,
(faqe 4).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
282 Botime 2017
85. Gazeta “RD”: 313 milionë leke vjedhje, KLSH kallëzon kreun e Spitalit Vlore,
(faqe 6).
86. Gazeta “Albanian Daily News”: HSA discovers economic damave, (faqe 4).
04 gusht 2017
87. Gazeta “ Panorama”: KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 12-13).
88. Gazeta “Sot”: Raport i KLSH, ja fare ndodhi me projektin e nisur qe nga viti
2012. Projekti për modernizimin e asistencës sociale drejt dështimit,
ristrukturimi rrit kostot me 1.5 milion euro, zbatimi mund te shtyhet pas
2018, (faqe 12).
89. Gazeta “Telegraf”: Zyrtari i lartë Çek, Miloslav Kala: KLSH nivel të lartë të
cilësisë së auditimit, (faqe 2).
90. Gazeta “Telegraf”: Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të Çekisë viziton
Shqipërinë dhe KLSH, (faqe 7).
91. Gazeta “RD”: Presidenti i auditimit çek takime me Metën e Leskaj, (faqe 4).
92. Gazeta “Tirana Times”: Watchdog unveils rekord € 375 million abuse by
gambling authorities, (faqe 16).
05 gusht 2017
93. Gazeta “Shqiptarja.com”: Paditet ish-drejtori i ALUIZNI-t dhe 7 nëpunësit,
(faqe 7).
94. Gazeta “Shqiptare”: Lanë ish-pronarët pa para, në prokurori 4 drejtues të
Aluiznit. KLSH, kallëzim penal edhe për 7 regjistrues pasurish, (faqe 9).
95. Gazeta “SOT”: KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 12-13).
96. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH kallëzon penalisht 5 ish-regjistrues e 2 nëpunës
të ZRP-së Korçë, (faqe 9).
97. Gazeta “Telegraf”: KLSH kallëzon në prokurori ish-drejtorin dhe 3 ish-
zyrtarë të ALUIZNI-t Korçë, ja për çfarë i akuzon, (faqe 8).
98. Gazeta “Telegraf”: Dëm prej 39,2 milionë lekësh, KLSH kallëzim penal për 7
punonjës të ZVRPP Korçë, (faqe 9).
06 gusht 2017
99. Gazeta “Koha Jonë” : KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 12-13).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 283
100. Gazeta “Shqiptarja.com ” : KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 12-13).
07 gusht 2017
101. Gazeta “Telegraf”: KLSH përmes shifrave nga 2002-2016. Rritet indikatori i
dobisë së auditimit dhe dëmi ekonomik i zbuluar, (faqe 12-13).
102. Gazeta “Monitor”: KLSH, zbulohet “marrëzia pa fund e lojërave të fatit”,
(faqe 9).
08 gusht 2017
103. Gazeta “Mapo”: Korçë, KLSH kallëzon në prokurori 11 ish-zyrtarë të lartë
të ALUIZN-it, (faqe 4).
104. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti i KLSH: Legalizime të paligjshme në
Korçë, 96.2 mln lekë dëm , (faqe 7).
105. Gazeta “SOT” : Abuzuan me pronat, KLSH kallëzon 11 ish-zyrtarë të
ALUIZN-it dhe hipotekës në Korçë, (faqe 3).
106. Gazeta “Panorama”: Legalizimet, 57 milionë lek dëm pronarëve; KLSH
padit 4 zyrtarët e ALUZIN-it në Korçë, (faqe 5).
107. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH kallëzon në prokurori 11 ish-zyrtarë të ALUIZN-
it dhe Hipotekës në Korçë, (faqe 9).
108. Gazeta “Shqiptare”: ALUZINI dhe Hipoteka, dëmi në buxhetin e shtetit
96.2 milionë lekë, (faqe 6).
109. Gazeta “Shekulli”: KLSH çon në prokurori ish-drejtorin dhe 3–ish
përgjegjës të ALUIZN-it, (faqe 15).
110. Gazeta “RD”: KLSH: Ish-drejtori i ALUIZNI-t, 96.2 milionë lekë tjetërsim
pronash, (faqe 9).
111. Gazeta “Albanian Daily News”: Former ALUZNI Director sued by SAI, (faqe 2).
09 gusht 2017
112. Gazeta “SOT”:Abuzuan me pronat, KLSH kallëzon penalisht 2-ish drejtorë
dhe specialistë të Prefekturës së Lezhës, (faqe 2).
113. Gazeta “Shqiptare”: Dhanë tapi me 7501, në prokuroi 4 persona, KLSH
kallëzon 4 punonjës të Prefekturës Lezhë, (faqe 5).
114. Gazeta “Shekulli” : Abuzuan me pronat, kallëzohen 4 zyrtarë, (faqe 15).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
284 Botime 2017
115. Gazeta “RD” : KLSH padit 2-ish drejtorë të Prefekturës Lezhë, (faqe 4).
116. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI files lawsuit against 2 former director
for violations, (faqe 2).
117. Gazeta “Ballkan”: Kallëzohen dy ish drejtorë dhe specialistë të
Prefekturës Lezhë, (faqe 5).
118. Gazeta “Dita”: Abuzuan me titujt e pronësisë, KLSH kallëzuan 2 ish
drejtorë dhe specialistë në Lezhë (faqe 19).
119. Gazeta “Telegraf”: Lezhë, KLSH konstaton praktika të gabuara me titujt e
pronësisë, dëmi 11 milionë lek.
120. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH padit 4 zyrtarë në Lezhë, 11 miliardë lekë
dëm shtetit, (faqe12)
10 Gusht 2017
121. Gazeta “Telegraf”: “Qëndrimi anti-korrupsion i KLSH-së dhe falsiteti i
kontrolleve të brendshme”, nga Engjell Musai, (faqe 5)
122. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH zbulon punën e zezë në plazhet e
Sarandës, (faqe13)
11 Gusht 2017
123. Gazeta “Ballkan”: KLSH kallëzon në Prokurori 4 drejtorë të bashkisë
Roskovec, (faqe 4)
124. Gazeta “Tirana Times”: KLSH në Shifra, (faqja 14-15)
125. Gazeta “Telegraf”: “Katër drejtorë të Bashkisë Roskovec në Prokurori,
KLSH: I shkaktuan dëm shtetit në masën 38,2 mln lekë”, (faqe 4)
126. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH kallëzim penal për 7 zyrtarë të Bashkisë
Roskovec, (faqe 3)
127. Gazeta “Sot”: KLSH kallëzon në prokurori 4 drejtorë dhe 2 përgjegjës
sektori të Bashkisë Roskovec, (faqe 3)
128. Gazeta “Tema”: KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 11-12)
129. Gazeta “Shekulli”: Bashkia Roskovec, KLSH kallëzon 6 zyrtarë, (faqe 11)
130. Gazeta “RD”: KLSH kallëzon 4 drejtorë bashkie, shkaktuan 38 milionë lekë
dëm me tenderat, (faqe 9).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 285
131. Gazeta “RD”: Rrëzohet DAP, sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së
Arsimit nën hetim, (faqe 4).
12 Gusht 2017
132. Gazeta “Dita”: KLSH: Në katër vjet ALUIZNI dhe hipotekat shkaktuan 2
MLD lekë dëme, (faqe17).
133. Gazeta “Ballkan”: Abuzimet me pronat, KLSH zbardh mbivendosjet, (faqe 4).
134. Gazeta “Albanian Daily News”: Supreme State Audit Report, Euro 18
milion damage from Abuses, (faqe 5).
135. Gazeta “MAPO”: Raporti i KLSH: Dëmi tek ALUIZNI dhe hipoteka, 2,4 MLD
lekë, (faqe 5).
136. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Ja shkeljet e ZVRPP-ve në katër vite, dëmet dhe
përballja me drejtësinë, (faqe 6).
137. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: ALUIZNI dhe hipotekat, 17 mln euro dëm
gjatë 2013-2017, (faqe12).
138. Gazeta “Sot”: KLSH konfirmon batërdinë në hipoteka 467 zyrtarë kanë
abuzuar me detyrën, 2.4 miliardë lekë dëm buxhetit të shtetit, (faqe 4)
139. Gazeta “Panorama”: Raporti i KLSH-së, problematikat tek ALUIZNI, (faqe 5).
140. Gazeta “Panorama”: KLSH zbulon skandalin me “Birra Peja”: Evazion 1.7
milion USD në Doganë, (faqe 7).
141. Gazeta “Tema”: KLSH abuzimet tek ALUIZNI dhe hipoteka, dëmi 18 mln
euro, (faqe 6).
142. Gazeta “Koha Jonë”: “Gropa e zezë” e pronave, KLSH: Në 4 vite dëmi
ekonomik 2.4 miliardë lekë, (faqe 8).
143. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Abuzimet me pronat, dëmi 2.4 mld lekë,
zbardhen mbivendosjet, (faqe5).
144. Gazeta “Shekulli”: Skandali me pronat në 4 vite, 330 “hajdutë” të ALUIZNI
dhe hipoteka, (faqe 2).
145. Gazeta “RD”: KLSH: Dëmi nga ALUIZNI dhe Hipotekat 21 mld USD, (faqe6).
146. Gazeta “RD”: KLSH përmes shifrave, 2002-2016, (faqe 6)
13 Gusht 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
286 Botime 2017
147. Gazeta “Koha Jonë”: Dëm 3 milionë lekë në Fier, KLSH padi zyrtarëve për
shkelje me tenderë, (faqe 9).
148. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH kallëzon në prokurori tre zyrtarë, (faqe 5).
149. Gazeta “Dita”: Përjashtuan firmën që dha ofertën me vlerë më të ulët,
KLSH çon në prokurori 3 zyrtarë, (faqe 12).
150. Gazeta “Sot”: KLSH vijon goditjen ndaj pushtetit vendor, abuzime në
Bashkinë e Urës Vajgurore, (faqe 7).
151. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: Ish-komuna në Fier e Berat 10 mln euro
impakt negativ, (faqe 7).
14 Gusht 2017
152. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Ja shkeljet dhe dëmet e shkaktuara nga ALUIZNI
në katër vite, (faqe 8).
15 Gusht 2017
153. Gazeta “RD”: KLSH përmes shifrave 2002-2016, (faqe 8).
16 Gusht 2017
154. Gazeta “Shekulli”: KLSH përmes shifrave, (faqe 12).
22 Gusht 2017
155. Gazeta “Panorama”: Raporti: Siguria ushqimore në rrezik, KLSH: AKU nuk
ju mbron. “Institucioni pa rregullore e pa u mbikëqyrur nga bordi”, (faqe 4)
156. Gazeta “Telegraf”: KLSH: AKU nuk garanton sigurinë ushqimore në vend,
(faqe 4-5).
157. Gazeta “RD”: 33% e specialistëve për sigurinë ushqimore u shkarkuan,
(faqe 2) .
158. Gazeta “RD”: AKU nuk garanton dot sigurinë ushqimore. Nga auditimi u
konstatuan një sërë shkeljesh dhe parregullsish, të cilat kanë cenuar sigurinë
ushqimore dhe për pasojë jetën ekonomike dhe sociale në vend, me një ndikim
të rëndësishëm në uljen e besimit të konsumatorëve, (faqe 2).
159. Gazeta “Shekulli”: Raporti: Skandali, në vend nuk ka garanci për
ushqimet, (faqe 14).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 287
160. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH: AKU nuk garanton sigurinë ushqimore
në vend. Auditi për Autoritetin Kombëtar të Ushqimit, (faqe 9).
161. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH sulmon AKU-n: Nuk arrin të garantojë sigurinë
ushqimore në vend, (faqe 7).
162. Gazeta “Sot”: KLSH jep alarmin: AKU nuk garanton sigurinë ushqimore në
vend, ja konstatimet, (faqe 5).
163. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: AKU nuk garanton sigurinë ushqimore në
vend. Nga auditimi u konstatuan shkelje dhe parregullsi, (faqe 7).
164. Gazeta “Mapo”: KLSH: AKU nuk garanton sigurinë ushqimore, (faqe 4).
165. Gazeta “Dita”: KLSH fshikullon AKU-n: Nuk garanton sigurinë ushqimor,
(faqe 2).
166. Gazeta “Tema”: KLSH fshikullon AKU-n: Nuk garanton sigurinë ushqimore,
(faqe 10).
167. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI: NFA Does not guarantee fond safety,
(faqe 3).
23 Gusht
168. Gazeta “Telegraf”: KLSH dha alarmin, kryeministri ta shpëtojë këtë
institucion, viktimë pazaresh, marrë nga partia”shezlong” PDIU, që në
shkëmbim të votave e ka përdorur si “minierë” milionash. AKU me drejtor
tornitor, 70% e nëpunësve jashtë profesionit, 30% me diploma false, në zyra
sundon nepotizmi-falsiteti-korrupsioni, nga Përparim Halili, (faqe 10-11).
169. Gazeta “Panorama”: KLSH: Aluizni e Hipoteka, 20 milionë dollarë dëm në
buxhetin e shtetit, (faqe 5).
24 Gusht 2017
170. Gazeta “55”: Siguria ushqimore/Qytetarët të pambrojtur: “S’dimë çfarë
konsumojmë”, (faqe 5).
171. Gazeta “Shekulli”: Siguria ushqimore, qytetarët në panik. Qytetarët
shqiptarë ndihen të rrezikuar për çdo ushqim që konsumojnë. Ata ngrenë
shqetësimin se produktet nuk janë të sigurta, nga Neritan Gjergo, (faqe 3).
25 Gusht 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
288 Botime 2017
172. Gazeta “RD”: Tepsia me tenderë e gjitha për Ramën. KLSH: 60 miliardë
lekë dëmi në dy vite nga tenderat, (faqe 3)
173. Gazeta “RD”: 46% e tenderëve për prokurim të drejtpërdrejtë. Tenderi
100 milionë euro i sterilizimit. Tenderat simbole të korrupsionit, fytyra e
pushtetit të Ramës, (faqe 5).
26 Gusht 2017
174. Gazeta “Telegraf”: Sarandë/ Dy kanalet e ujërave të zeza që shpërthyen,
larguan 2 milionë euro të ardhura nga turizmi. KLSH i ka çuar para drejtësisë
abuzimet që krye-bashkiakja Floriana Koka ka bërë me projektet, fondet
buxhetore dhe taksat publike,nga Përparim Halili, (faqe 7)
30 Gusht 2017
175. Gazeta “RD”: Fundjavë luksi, 60 mijë euro për një dokumentar. Aferat,
skandalet dhe abuzimet e konstatuara nga KLSH, nga Arben Shahini, (faqe 2).
7 Shtator 2017
176. 174. Gazeta “Koha Jonë”: Raporti i KLSH-së: 26 kontrata qiraje për tokat
bujqësore. Probleme me tenderat dhe zbatimin e kontratës. Tokat
shtetërore me qira: Mungon transparenca, kontratat pa asnjë monitorim,
(faqe 10).
177. Gazeta “55”: KLSH: 26 kontrata qiraje për tokat bujqësore, probleme me
tenderat dhe zbatimin e kontratës, (faqe 5).
178. Gazeta “Shqiptarja.com”: Kallëzimi i KLSH: Dy vjet hetime, prokuroria
mbyll dosjen e Ndrecës “Tirana Olimpik Park” u fitua pasi EUROCOL paraqiti
si objekt të ngjashëm “Toptani Center”, nga Elton Qyno, (faqe 12).
179. Gazeta “Daily News Albanian”: SAI Demands More Transparency over
State Land Leases, (faqe 4).
180. Gazeta “Tema”: KLSH përmes shifrave 2002 – 2016, (faqe 10-11).
8 Shtator 2017
181. Gazeta “Shqiptarja. com”: KLSH: Shkeljet e konstatuara për servisin e
radarëve, nga Elton Qyno, (faqe 11).
11 Shtator 2017
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 289
182. Gazeta “Tema”: Siguria ushqimore në vend përplas institucionet. Pas
publikimit nga Kontrolli i Lartë i Shtetit të një raporti kritik mbi mungesën e
sigurisë ushqimore në vend, Ministria e Bujqësisë dhe Autoriteti Kombëtar i
Ushqimit e akuzojnë KLSH-në për përhapje paniku, nga Lindita Çela, (faqe 10-11).
12 Shtator 2017
183. Gazeta “Mapo”: Energjia, thatësira iku por la një faturë rreth 80 milion
euro. Borxhet e ndërsjellta, (faqe 9-10).
184. Gazeta “RD”: KLSH padi penale për 5 ish-regjistrues, (faqe 4).
14 Shtator 2017
185. Gazeta “Telegraf”: Ja institucionet që na kanë rrjepur si tanzimati me
taksidarë, nga Sazan Guri, (faqe 7).
186. Gazeta “Standard”: KLSH: Në 10 kontrata ka parregullsi dhe shkaktoi dëm
20 milionë USD (Konstatimet e KLSH), (faqe 14).
187. Gazeta “Sot”: Kontratat 1 euro, probleme me investimet dhe punësimin,
buxheti i shtetit humb mbi 20 milionë USD, KLSH: Në 7 raste është shpallur
fitues subjekti i vetëm konkurrues. KLSH: Të ndryshojë VKM i vitit 2014,
(faqe 10).
188. Gazeta “Mapo”: Kontratat “1 euro”, KLSH: Buxheti humbi mbi 20 milionë
USD, (faqe 4).
189. Gazeta “Ballkan”: Humbi mbi 20 milionë USD për “10 euro”, KLSH:
Kontratat “1 euro” me probleme, (faqe 6).
190. Gazeta “55” : KLSH zbulon aferën e zhdukjes së 325 milionë dollarëve nga
arka e shtetit. Kontrolli i Lartë i Shtetit konfirmon dështimin spektakolar të
qeverisë Rama në realizimin e buxhetit të shtetit për vitin 2016. 325 milion
dollarë më pak në arkën e shtetit është bilanci tashmë i konfirmuar nga
ekspertët e KLSH-së, (faqe 5).
191. Gazeta “Shekulli”: Humbjet në buxhet, 325 mln USD. Kontrolli i Lartë i
Shtetit konfirmon dështimin spektakolar të qeverisë Rama në realizimin e
buxhetit të shtetit për vitin që lamë pas, nga Neritan Gjergjo, (faqe 3).
192. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH: Kontratat “1 euro”, dëmi në buxhet 2.4
mld. Raporti: Dhënia me qira e pasurisë publike, me shkelje, nga Ornela
Manjani, (faqe 6) .
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
290 Botime 2017
193. Gazeta “RD”: KLSH: Mungojnë 325 milionë USD nga të ardhurat më 2016,
(faqe 6).
194. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI Finds Irregularities in “Euro 1”
Contracts, (faqe 4).
16 Shtator 2017
195. Gazeta “Sot”: 150 kryepleq dhe këshilltarë i detyrohen shtetit 85 mln lekë,
(faqe 3).
18 Shtator 2017
196. Gazeta “Telegraf”: Tonelatat e drogës nga toka, ajri dhe deti që
kërcënojnë vendet perëndimore. Denoncohen miliardat e Kodhelit dhe të
gjeneralëve “kanakarë” të saj. Mosfunksionimi i radarëve rrezikon jetën e
personaliteteve të larta të botës euro-atlantike, (faqe 2-3).
21 Shtator 2017
197. Gazeta “Telegraf”: KLSH kallëzon 2 ish-regjistrues dhe 1 hartograf në
Kolonjë, (faqe 9).
198. Gazeta “Telegraf”: KLSH konstatoi në Ministrinë e Mbrojtjes shkelje të
rënda në procedurat e tenderit për radarët, ministria Kodheli nuk i merr
parasysh. KLSH ka denoncuar abuzimet e miliarda lekëve nga Ministria e
Mbrojtjes dhe shkeljet ligjore nga entet e prokurimit në krye të të cilëve
qëndrojnë gjeneralët, të cilët për këtë shërbim u graduan në poste të larta,
(faqe 10).
199. Gazeta “Standard”: KLSH kallëzon 2 ish-regjistrues dhe specialistin e
ZVRPP Kolonjë. Abuzuan me detyrën, (faqe 21).
200. Gazeta “Sot”: KLSH dërgon në prokurori 2 regjistrues dhe 1 hartograf,
regjistruan prona pa dokumente, (faqe 6).
201. Gazeta “RD”: KLSH godet mafien e tokave në Kolonjë, (faqe 3).
202. Gazeta “Ballkan”: KLSH kallëzon në Prokurori 2 ish-regjistrues dhe 1
hartograf të ZVRPP Kolonjë, (faqe 4).
203. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Mbi 14 mijë m2 tokë regjistrohet pa dokumente,
tre zyrtarë në prokurori, (faqe 14).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 291
204. Gazeta “Koha Jonë”: Vjedhjet e pronave, KLSH-ja kallëzon në prokurori 3
ish-zyrtarë të Hipotekës Kolonjë.KLSH padi penale për tre ish-zyrtarë të
ZVRPP: Shkelje dhe parregullsi në regjistrimin e pronave, (faqe10).
205. Gazeta “55”: Vjedhjet e pronave, KLSH kallëzon në prokurori 3 ish-
zyrtarë të Hipotekës në Kolonjë. Janë tjetërsuar në kundërshtim me ligjin
tek persona privat nga forma “shtet” një sipërfaqe tokë bujqësore prej
99665 m2, (faqe 10).
22 Shtator 2017
206. Gazeta “Telegraf”: Tabaku: KLSH zbuloi gropën 325 milionë në buxhet,
(faqe 3).
207. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Ja abuzimet në Ministrinë e Mbrojtjes, me
blerje, pajisjeve ushtarake dhe armatimit. Letër kreditë dhe bankat
preferenciale, (faqe 6-7).
208. Gazeta “Koha Jonë”: Aksioni ndaj informalitetit, Tabaku kërkon rishikimin
të politikave fiskale, (faqe 8).
209. Gazeta “RD”: Tabaku-Ahmetajt: Informalitetin e shkaktojnë taksat e larta
dhe korrupsioni, (faqe 4).
210. Gazeta “Standard”: PD i përgjigjet ministrit Ahmetaj: Në vend të
propagandës, rishikoni politikat fiskale. Tabaku: E dini çfarë e shkakton
informalitetin? Taksat e larta, sistemi i komplikuar fiskal me 6 nivele,
burokracia dhe korrupsioni, (faqe 5).
211. Gazeta “Panorama”: Tabaku: Aksioni i informalitetit, propagandë e
qeverisë, (faqe 5).
212. Gazeta “Mapo”: Tabaku: Aksioni i informalitetit, propagandë e qeverisë,
(faqe 4) .
213. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Tabaku: Ja çfarë e shkakton informalitetin,
(faqe 5) .
23 Shtator 2017
214. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI : Strategies for Tourism Development
Failed, (faqe 4).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
292 Botime 2017
215. Gazeta “Shekulli”: KLSH godet qeverinë : E keni rrënuar turizmin, nga
Neritan Gjergo, (faqe 2).
216. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH: Turizmi, kanë dështuar politikat për
zhvillimin strategjik, (faqe 5).
217. Gazeta “Gazeta Ballkan”: KLSH “shkund” Qeverinë: Nuk ke ende strategji
turizmi, (faqe 4).
218. Gazeta “RD”: KLSH : Si gënjen qeveria për turizmin dhe shifrat, (faqe 5).
219. Gazeta “Dita”: KLSH: kanë dështuar politikat për zhvillimin strategjik,
(faqe 10).
220. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH : sektori i rëndësishëm i turizmit meriton
më shumë vëmendje, (faqe 8).
221. Gazeta “Standard”: KLSH: Turizmi nuk merr vëmendjen e duhur nga
qeveria, (faqe 10).
222. Gazeta “Telegraf”: KLSH : Vazhdon skandali, Ministria e Mbrojtjes nuk
disponon dokumentacion vërtetues për kryerjen e shpenzimeve, (faqe 8-9).
24 Shtator 2017
223. Gazeta “Sot”: KLSH:UKT Durrës me kapital 5 milionë USD, duhet te kishte
shpallur falimentin, (faqe 10).
25 Shtator 2017
224. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Shpenzimet marramendëse për rikonstruksionin
e zyrave dhe masat disiplinore për kolonelët e tenderëve. Njësia e
prokurimit, për të gjitha punimet e ndërtimit kërkon dhe harton
dokumentacionin e tenderëve, në përputhje me objektin e prokurimit,
(faqe 10-11).
225. Gazeta “Standard”: KLSH: Ujësjellësi i Durrësit duhej të kishte shpallur
faliment, (faqe 9).
226. Gazeta “Integrimi”: Raporti i KLSH: ‘Qeveria nuk ka asnjë studim për
koncesionet, (faqe 2).
227. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI: Durrës Water, Sewerage Enterprise
towards Bankruptcy, (faqe 4).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 293
26 Shtator 2017
228. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Nga verifikimi i kontratës për katër tenderët, në
dokumentacionin e papritur konstatohen të njëjtat parregullsi. Si rezultat i
parregullsive, buxhetit të MM i është shkaktuar dëm ekonomik në vlerën
2,079,096 lekë, (faqe 8- 9).
229. Gazeta “RD”: Raporti i auditimit: Qeveria s’ka asnjë studim për
koncesionet, (faqe 6).
28 Shtator 2017
230. Gazeta “55”: Skandali/Shteti shqiptar ka financuar me 500 mijë euro
pjesëmarrjen e Edvinit në Bienalen e Venecias. Kryeministri s’ka asnjë bilanc
dhe po mundohet të shitet si një shef qeverie që dikur ka qenë edhe artist,
por një raport i fundit i KLSH-së zbardh faktin se Shqipëria ka paguar 500
mijë euro për spote të pavlefshme në favor të Bienales së Venecias,
aktivitet ku u paraqitën se fundmi vizatimet e Ramës dhe ku u konsideruan
si punë të ngjashme me ato të një adoleshenti të droguar, (faqe 3).
231. Gazeta “RD”: Shqiptarët paguan 130 milionë për shkarravinat e Ramës në
Bienale, (faqe 2).
232. Gazeta “Shekulli”: Si u zhdukën milionat e shqiptarëve për ekspozitat e
Ramës. Raporti tronditës, paratë për promovimin e turizmit shpërdorohen
për pikturat e Kryeministrit, nga Neritan Gjergjo, (faqe 4-5)
233. Gazeta “Shekulli”: Turizmi:Qeveria nuk ka asnjë strategji konkrete, (faqe 5).
234. Gazeta “Shekulli”: Tenderi: Ishin 500 mijë dollarë fonde, u keqpërdorën,
(faqe 5).
235. Gazeta “Integrimi”: Raporti i Kontrollit të Lartë të Shtetit: Qeveria ka
financuar fshehurazi Bienalen e Venecias, ku Edi Rama paraqet pikturat e tij
(faqe 10).
29 Shtator 2017
236. Gazeta “Telegraf”: KLSH/ Drejtuesit e “Albpetrol”, 10.5 milionë euro
abuzim me çmimet shitjes dhe transportit të naftës (faqe 8).
237. Gazeta “55”: Raporti i KLSH: Qeveria dështon në arkëtimin e tarifave të
disa koncesioneve (faqe 11).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
294 Botime 2017
238. Gazeta “Koha Jonë”: Mjaft me kurthe, drejtësia e tha fjalën e saj. Nga
Pashk Luka (faqe 9).
30 Shtator 2017
239. Gazeta “Telegraf”: KLSH, skaner turizmit në vend, ja problemet 20 vjeçare
dhe plagët që duhen shëruar (faqe 4).
240. Gazeta “Ballkan”: Qeveria dështon në arkëtimin e tarifave të disa
koncesioneve (faqe 4).
241. Gazeta “RD”: Në xhepat e kujt shkojnë paratë e koncesioneve? (faqe 5).
242. Gazeta “55”: KLSH zbulon abuzimet dhe korrupsionin në Ministrinë e
Zhvillimit Ekonomik dhe Turizmit të drejtuar nga Milva Ekonomi (faqe 5).
243. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në Konferencën e Young EUROSAI-t,
zhvilluar në Estoni (faqe 10).
06 tetor 2017
244. Gazeta “55”: KLSH raport për “Ruajtjen e ekosistemit te parkut kombëtar
te Prespës” (faqe 10).
245. Gazeta “Telegraf”: KLSH nënshkruan Memorandum Mirëkuptimi për
Projektin e USAID-it “ transparenca ne Sistemin Shëndetësor” (faqe 9).
07 tetor 2017
246. Gazeta “Sot”: KLSH nënshkruan marrëveshjen, asistence nga USAID për
kontroll te rrepte ndaj sistemit shëndetësor (faqe 7).
247. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH nënshkruan Memorandum Mirëkuptimi me
USAID (faqe 7).
248. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI and USAID Sign MoU on Transparency
(faqe 4).
249. Gazeta “RD”: Korrupsioni ne shëndetësi, KLSH dhe USAID do bëjnë
transparence (faqe 2).
250. Gazeta “55”: “Transparenca ne shëndetësi”/ KLSH nënshkruan
memorandum mirëkuptimi për projektin e USAI-it (faqe 5).
11 tetor 2017
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 295
251. Gazeta “Sot”: Auditimi i bashkive, KLSH pjesë e Task –Forcës se Europës
(faqe 5).
252. Gazeta “Koha Jonë”: Metodat moderne të auditimit të bashkive. KLSH
merr pjesë në seminarin dhe takimin e parë të Task Forcës së EUROSAI-t
mbi auditimin e pushtetit vendor (faqe 11).
253. Gazeta “Telegraf”: KLSH merr pjese ne seminarin dhe takimin e parë të
Task Forcës së EUROSAI-t mbi auditimin e pushtetit vendor (faqe 9).
254. Gazeta “55”: Takimi evropian mbi auditimin e bashkive vlerësohet puna e
KLSH (faqe 11).
255. Gazeta “Shqiptarja.com”: Administrata ne kaos, s’ka te dhëna për 44 mije
punonjës. Konstatime nga raporti i Kontrollit të Lartë të Shtetit. Nga
Adriatik Doci (faqe 6).
12 tetor 2017
256. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: DAP ka bllokuar reformën në
administratë. Nga Adriatik Doci (faqe 7).
13 tetor 2017
257. Gazeta “Shqiptarja.com”: Punonjësit qe morën nga 2 paga ne zyrat e
shtetit. Ministria e Transportit u dha nga dy paga punonjësve te saj për 36
muaj me radhe, zbulohen shkeljet. Nga Adriatik Doci (faqe 8)
258. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raport i KLSH, dyshime për shpenzimet e
varrimit. Nga Adriatik Doci (faqe 9).
259. Gazeta “Shqiptarja.com”: Shkeljet e konstatuara nga KLSH ne Ministrinë e
Transportit. Nga Adriatik Doci (faqe 9)
260. Gazeta “Integrimi”: Plas mega –skandali ne administratën publike. 55 % e
punonjësve nuk figurojnë në sistemin e sigurimeve shoqërore (faqe 7).
261. Gazeta “RD”: KLSH:DAP po pengon reformën në administratë (faqe 6).
262. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në workshop-in mbi auditimin financiar te
SAI-ve te rajonit (faqe 10).
14 tetor 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
296 Botime 2017
263. Gazeta “55”: KLSH merr pjese ne programin e 137-të, të trajnimit
ndërkombëtar mbi “Auditimin ne mjedis IT” (faqe 10).
264. Gazeta “55”: Auditimi-KLSH: DAP po pengon reformën ne administrate.
Plas megaskandali në administratën publike: 55 % e punonjësve nuk
figurojnë ne sistemin e sigurimeve (faqe 10).
265. Gazeta “Standard”: Rreth 55 % e punonjësve nuk figurojnë në sistemin e
sigurimeve. Institucionet me problematike (faqe 12).
266. Gazeta “Telegraf”: Kryetari i KLSH, Bujar Leskaj merr pjesë në takimin e
drejtuesve të SAI-ve me rastin e 40 vjetorit të krijimit të Gjykatës Evropiane
të Llogarive (faqe 12).
16 tetor 2017
267. Gazeta “55”: Kreu i KLSH-së Bujar Leskaj në takimin e BE-se mbi auditimin
e jashtëm publik (faqe 8).
17 tetor 2017
268. Gazeta “Sot”: Reforma e pensioneve e dështuar, 55.5 % e skemës vijon
të financohet nga buxheti i shtetit (faqe 10).
19 tetor 2017
269. Gazeta “Shekulli”: Auditimi i mjedisit (faqe 2).
270. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj: Mjedisi po shkon drejt degradimit, po
shkatërrohen parqe e pyje, rrezikohet integrimi ne BE (faqe 2).
271. Gazeta “55”: KLSH: Mjedisi ne gjendje te mjere, rrezik për shëndetin dhe
integrimin ne BE (faqe 5).
272. Gazeta “RD”: KLSH : Mjedisi ne gjendje te mjere, rrezik për shëndetin dhe
integrimin ne BE (faqe 8).
273. Gazeta “Ballkan”: Auditi- KLSH : Mjedisi ne gjendje te mjere rrezik për
shëndetin dhe integrimin ne BE (faqe 4).
274. Gazeta “Albanian Daily News”: Lack of State Action against Pollution,
Leskaj Says (faqe 9).
20 tetor 2017
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 297
275. Gazeta “Koha Jonë”: Leskaj: Auditime që ndihmojnë direkt në jetën e
qytetareve (faqe 18).
276. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj takon presidentin Suprem të Auditimit të
Sllovakisë (faqe 9).
277. Gazeta “Sot”: Kontrolli i Larte i Shtetit organizon takimin e 15 te Grupit të
Punës së EUROSAI për Auditimet e Mjedisit (faqe 9).
278. Gazeta “Sot”: KLSH : Modeli i pranimit qe u aplikua ne vitin 2016 dhe po
përpiqet te implementojë serish, nuk është ai i duhuri. MAS shkeli ligjin
gjate pranimit te studenteve ne universitet vitin e kaluar, KLSH kërkon
ndryshimin e menjëhershëm të udhëzimit për regjistrimet ne 2017-2018
(faqe 10).
279. Gazeta “Telegraf”: Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të Sllovakisë
viziton KLSH (faqe 7).
280. Gazeta “Telegraf”: Kontrolli i Larte i Shtetit organizon takimin e 15-te te
Grupit të Punës së EUROSAI për Auditimet e Mjedisit (faqe 7).
281. Gazeta “55”: Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të Sllovakisë viziton
KLSH (faqe 10).
282. Gazeta “55”: Kontrolli i Larte i Shtetit organizon takimin e 15-të, të Grupit
të Punës së EUROSAI për Auditimet e Mjedisit (faqe 10).
283. Gazeta “Albanian Daily News”: ECA – Guardian of EU Financial Interests
(faqe 8)
21 tetor 2017
284. Gazeta “Telegraf”: “Çmendet” Këshilli Bashkiak i Maliqit: Shpërblen
vetveten pa punuar, vendos te moszbatohen vendimet e KLSH-së. Nga
Vepror Hasani (faqe 11).
285. Gazeta “Shqiptare”: KLSH : Ujësjellësi i Tiranës abuzoi me mbi 2.6 mln
fatura (faqe 12)
286. Gazeta “55”: KLSH : Ujësjellësi i Tiranës lëshoi mbi 2.6 mln fatura te
paautorizuara nga tatimet (faqe 5).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
298 Botime 2017
287. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH nxjerr zbuluar. Auditimi : Ja ku shkojnë
nga ministria e Ekonomisë fondet e BE për ndërmarrjet. Nga Ervin Kaduku
(faqe 14).
288. Gazeta “Sot”: Kryeprokurori dështim total ne luftën kundër korrupsionit,
ja 20 dosjet VIP qe u mbyllen ne 5 vite, si shpëtuan nga burgu ish-ministrat
e PD. Nga Kliti Topalli (faqe 3).
289. Gazeta “Telegraf”: Janar –shtator 2017: KLSH konstaton 720.5 milionë
euro dem ekonomik me shkelje (faqe 7)
25 tetor 2017
290. Gazeta “Standard”: Kontrolli i Shtetit:Administratës Rama i “mungojnë”
720 milionë euro. KLSH konstaton parregullsi dhe shkelje financiare ne te
ardhurat dhe shpenzimet e kryera me dem ekonomik ne shumën totale prej
9,226 milionë leke ose 69 milionë euro. (faqe 10-11).
291. Gazeta “Standard”: Shkeljet financiare shkojnë deri ne 86 milionë, 81 prej
tyre janë te ardhura dhe 5 ne shpenzime (faqe 11).
26 tetor 2017
292. Gazeta “Panorama” Raporti i KLSH:Abuzimet ne administrate, 720 milionë
euro. Nga shkeljet buxheti humbet çdo dite 2,7 milionë euro. Nga Dorina
Azo (faqe 6).
293. Gazeta “Mapo”: KLSH:Ne dy vjet, 720 milionë euro dem ekonomik (faqe 4).
294. Gazeta “Telegraf”: Borxhi tatimor, detyrimet rriten me 59 miliardë leke
(faqe 9).
295. Gazeta “Ballkan”: Shitblerja dhe dhënia me qira e pasurisë shtetërore.
KLSH: Demi ekonomik i institucioneve arrin 720 milionë euro (faqe 7).
296. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH:Ne 9 muaj 720.5 milionë euro dem ekonomik
dhe shkelje (faqe 11).
297. Gazeta “Sot”: Institucionet 720 milionë euro dem ekonomik buxhetit te
shtetit ne 4 vite, KLSH zbardh shkeljet dhe abuzimet (faqe 10).
298. Gazeta “Sot”: Borxhi tatimor, ne 2 vite bizneset rriten detyrimet me 59
miliardë leke (faqe 10).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 299
299. Gazeta “Shqiptare”: Auditimet e KLSH-së. Buxhetit te shtetit , dem 720,5
milionë euro (faqe 12).
300. Gazeta “55”: KLSH:Demi ekonomik i institucioneve ne periudhën 2014-
2016 është 720 milionë euro (faqe 5).
301. Gazeta “55”: Borxhi tatimor, bizneset rriten me 59 miliardë leke
detyrimet, në kulmin e Antiinformalitetit. Kontrolli i Larte i Shtetit ka
zhvilluar një auditim me fokus “ Efektivitetin e masave te ndërmarra nga
Organet Tatimore ne mbledhjen e detyrimeve te papaguara te subjekteve
tatimpaguese” duke nxjerre ne pah edhe një sere shifrash (faqe 11).
302. Gazeta “Shekulli”: KLSH/ Demi i institucioneve (faqe 17).
303. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI: Economic Damage in 2014-2016 Hit
Euro 720 mln (faqe 5).
27 tetor 2017
304. Gazeta “Standard”: Tatimet shkatërrojnë biznesin me gjoba, 1.2 miliardë
euro fatura e detyrimeve. Kontrolli i Larte i Shtetit e paraqet shume
shqetësuese situatën e detyrimeve te biznesit në administratën tatimore.
(faqe 10).
305. Gazeta “Standard”: Fondi i kujdesit shëndetësor, shkeljet financiare
arrijnë 13 mln euro, 1.3 euro për Check-up (faqe 12).
306. Gazeta “55”: Fondi i kujdesit shëndetësor, shkeljet financiare arrijnë 13
mln euro, 1.3 mln euro për Check-up (faqe 11).
307. Gazeta “Integrimi”: Shkeljet financiare arrijnë 13 mln euro, 1.3 mln euro
për Check-up (faqe 6).
308. Gazeta “RD”: KLSH: Mungojnë 720 milionë euro ne dy vite (faqe 9).
309. Gazeta “RD”: Auditimi, bizneset rriten me 59 miliardë leke detyrimet, ne
kulmin e anti-informalitetit (faqe 9).
310. Gazeta “RD”: Abuzimet, borxhi tatimor dhe doganor u rrit me 41% ne një
vit te vetëm (faqe 9).
311. Gazeta “Albanian Free Press”: Institucionet, si bashkëfajtore në krim. Nga
Plator Nesturi (faqe 5).
28 tetor 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
300 Botime 2017
312. Gazeta “Shekulli”: Koncesionet e rrugëve , 1.2 miliardë euro. Qeveria ,
edhe 2.3 mln $ TVSH për koncesionin e Check Up-it. Nga Erneta Shevroja
(faqe 7).
313. Gazeta “RD”: Denoncimi i KLSH për skandali e ri (faqe 7).
29 tetor 2017
314. Gazeta “Sot”: Zbardhen abuzimet e LSI ne administrate, 20 milionë euro
dem vetëm ne katër institucione, shkelje flagrante me tenderat . Nga Endri
Arizi (faqe 7).
30 tetor 2017
315. Gazeta “Shekulli”: Raporti, 820 milionë euro dëm nga institucionet e
shtetit shqiptar. Nga Erneta Shevroja (faqe 7).
316. Gazeta “Shekulli”: Bashkitë, 327 milionë leke dëm shtetit. Nga Erneta
Shevroja (faqe 7).
317. Gazeta “Shekulli”: Borxhet qe rëndojnë mbi buxhetin. Nga Erneta
Shevroja (faqe 7).
318. Gazeta “Dita”: Buxheti faktik 2016 sot ne Kuvend, shoqërohet me raportin
e KLSH (faqe 16).
319. Gazeta “Shqiptare”: Buxheti faktik 2016 nis diskutimi ne Kuvend,
shoqërohet nga raporti i KLSH (faqe 5).
320. Gazeta “Albanian Daily News”: Factual Budget 2016 Discussed with SAI
Report (faqe 5).
321. Gazeta “Albanian Free Press”: Edhe shpenzimet nuk do të lëvizin gjatë
viteve te ardhshme, do mbeten te njëjtat (faqe 4).
31 tetor 2017
322. Gazeta “Telegraf”: Te respektojmë strategjinë e menaxhimit ne financat
publike. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së (faqe 6-7).
323. Gazeta “Standard”: KLSH:Qeveria mashtron, borxhi publik ka qene 72.4%
e PBB ne 2016. Nga Ervin Kaduku (faqe 11).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 301
324. Gazeta “Sot”: Qeveria dhe KLSH me variante te ndryshme për buxhetin
faktik, Bujar Leskaj: Shpenzimet me te ulëta ne 6 vitet e fundit, problem
doganat e tatimet. Nga Endri Arizi (faqe 11).
325. Gazeta “Shqiptarja.com”: Rekomandime te KLSH për organet shtetërore
për vitin 2018. Nga Adriatik Doçi
326. Gazeta “55”: Raporti i KLSH: Borxhi publik nuk po ulet, planifikimi
buxhetor krejt i papërgatitur (faqe 5).
327. Gazeta “Shqiptarja.com”: 820 milionë euro dem ne buxhet, ja
përgjegjësit. Raporti i KLSH, te gjitha shkeljet qe gërryen ¼ e buxhetit te
shtetit për 2016. Nga Adriatik Doçi (faqe 4-5).
01 nëntor 2017
328. Gazeta “Telegraf”: Financat publike dhe menaxhimi i fondeve Bujar
Leskaj, Kryetar i KLSH-së (faqe 6).
329. Gazeta “Albanian Free Press”: KLSH: Auditimet tona, te paanshme, detyre
e qeverise te zbatoje rekomandimet. (faqe 3).
03 nëntor 2017
330. Gazeta “Shqiptarja.com”: 1520 tenderë pa gare, drejtoria qe abuzoi me
shume. Raporti i KLSH, organet shtetërore kane stimuluar situata
emergjente për te përcaktuar fituesit e tenderëve. Nga Adriatik Doçi (faqe 2).
331. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti i KLSH/Pushteti vendor 326 milionë leke
dem ekonomik. Nga Adriatik Doçi (faqe 2)
332. Gazeta “Shqiptarja.com”: Fenomeni i ri, ofertat e ulëta të kompanive
rrezikojnë kontratat. Nga Adriatik Doçi (faqe 3)
333. Gazeta “Shqiptarja.com”: Abuzimet e Autoritetit Rrugor Shqiptar me
tenderë sipas KLSH. Nga Adriatik Doçi (faqe 3).
06 nëntor 2017
334. Revista “Monitor”: Kambanat e KLSH (faqe 22-27).
08 nëntor 2017
335. Gazeta “55”: Institucionet e Kosovës vlerësojnë punën e KLSH-së (faqe 11).
336. Gazeta “55”: KLSH organizon Muajin e Hapur për Qytetaret (faqe 11).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
302 Botime 2017
337. Gazeta “Telegraf”: KLSH organizon “Muajin e hapur për Qytetaret”.
Kryetari i KLSH Dr .Bujar Leskaj, shpall zyrtarisht “Muajin e Hapur ” ne
Akademinë e Shkencave, ditën e hënë me date 9 nëntor, ne orën 12:00
(faqe 8).
338. Gazeta “55”: Pensionet, fshati braktis skemën, numri i kontribuuesve u
tkurr me 40%.Referuar raportit te Kontrollit te larte te Shtetit për zbatimin
e buxhetit faktik rezulton se kontribuues nga fshati vitin e kaluar ishin
53,168 duke shënuar rënie ne raport me 2015 (faqe 11).
09 nëntor 2017
339. Gazeta “Shqiptare”: Pensionet, Ahmetaj: Do te ndryshojmë skemën. ISSH-
ja, fshati braktis skemën numri i kontribuuesve u tkurr 40%. Nga Ornela
Manjani (faqe 9)
340. Gazeta “Ballkan”: Pensionet/ Numri i kontribuuesve u tkurr me 40% (faqe 6).
341. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti i KLSH“Ministria e Arsimit shkelje me
maturën shtetërorë 2016”. Nga Rashela Shehu (faqe 13).
10 nëntor 2017
342. Gazeta “Shqiptarja.com”: Ministri Bushati paguan 2 drejtore për 1 vend
pune. KLSH- Ditmir Bushatit: Merr masa ndaj ish- sekretarit te përgjithshëm
Qirjako Qirkos, ka përgjegjësi individuale. Nga Adriatik Doci (faqe 2).
343. Gazeta “Shqiptarja.com”: Disa konstatime te KLSH gjate kontrollit ne
Ministrinë e Jashtme. Nga Adriatik Doci (faqe 2).
344. Gazeta “Shqiptarja.com”: Afera e ambasadave me blerjen e makinave
luksoze. Makinat u blenë me shtrenjte se vlera e ofertës, ja zyrtaret dhe
përfaqësitë diplomatike shqiptare te implikuara. Nga Adriatik Doci (faqe 3).
345. Gazeta “Telegraf”: KLSH shpall Muajin e hapur për Qytetaret (faqe 10-11).
346. Gazeta “Tema”: Shqiptaret te çmendur pas BENZ-it, “sëmundja” prek
edhe ambasadoret (faqe 7).
347. Gazeta “Sot”: KLSH shpall muajin e hapur, Bujar Leskaj: Te rrisim
komunikimin me qytetaret për te realizuar me sukses detyrat (faqe 5).
348. Gazeta “Shqiptare”: Raporti i KLSH:Ministria e Arsimit ka shkelur ligjin.
Jani Marka: Nuk është zbatuar merite –preferenca. Nga Voltiza Duro (faqe 13)
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 303
349. Gazeta “Shekulli”: Drejtori i ALUIZNI-t ne Sarandë merr 30 mije euro për
një pallat. Skandali ne Sarande/ Një punonjëse e administratës denoncon
faktet e korrupsionit te drejtorit te ALUIZNI-t. Batërdia... ( zbuluar nga KLSH)
(faqe 16).
350. Gazeta “Telegraf”: Qeveria sulmon “pikat” e puseve te ujit dhe lejon
“lumin”. Nga Vjollca Kuta (faqe 8).
16 nëntor 2017
351. Gazeta “Shqiptarja.com”: Diplomatet shëtitje me avion me paratë
publike. Raporti i KLSH, shkeljet e ambasadave dhe konsullatave me
udhëtime luksi, telefonata dhe pritje e përcjellje. Nga Adriatik Doci (faqe 2 – 3).
17 nëntor 2017
352. “Gazeta Standard”: Skandali për mosfunksionimin e radarëve. Ish-
ministrja Kodheli përjashtoi nga tenderi i mirëmbajtjes kompaninë
amerikane qe ofronte garanci ( faqe 8).
353. Gazeta “55”: “MIMI-LAKS”, një faqe e ish- zyrtareve te Ministrisë se
Mbrojtjes po publikon skandalet e ish-ministres Mimi Kodheli. Me tenderin
për mirëmbajtjen e radarëve, Kodheli cenoi elemente te sigurisë kombëtare
( faqe 5 ).
18 nëntor 2017
354. Gazeta “Telegraf”: KLSH, “Ujësjellës Kanalizime Elbasan”, pagesa të
paligjshme kryetarit Sejdini dhe anëtarëve të këshillit (faqe 7).
355. Gazeta “Telegraf”: KLSH organizon aktivitetin Panairi i Librit “Tirana 2017”
(faqe 24).
356. Gazeta “Telegraf”: Çdo gjë lë gjurmë vetëm kur shkruhet.KLSH 100 botime
deri në fund të 2018-s!Nga Ergys Alushi ( faqe 24).
357. Gazeta “55”: Kontrolli i Lartë i Shtetit përkujton Prof.Dr.Niko Panon (faqe 10).
19 nëntor 2017
358. Gazeta “Sot”: Abuzimet të shumta në pushtetin vendor, KLSH kallëzon
penalisht 191 zyrtarë (faqe 9).
359. Gazeta “Shqiptare”: Borxhi i bizneseve, KLSH: Tatimet nuk mblodhën 1.1
miliardë euro. Nga Ornela Manjani (faqe 5 ).
20 nëntor 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
304 Botime 2017
360. Gazeta “Standard”: Rritja e borxheve ndaj shtetit nga bizneset ? KLSH
bën përgjegjëse Tatimet ( faqe 10).
30 nëntor 2017
361. Gazeta “Sot”: Linja e interkonjeksionit Shqipëri - Kosovë rrezikon
dështimin, KLSH zbardh abuzimet me projektin qe përfundoi 3.5 vite pas
afatit ( faqe 10).
4 dhjetor 2017
362. Gazeta “Telegraf”: Plani Strategjik EUROSAI-t, 2017-2023 ( faqe 11).
7 dhjetor 2017
363. Gazeta “Shqiptarja .com”: Diplomatet shëtitje me avion me paratë
publike. Raporti i KLSH, shkeljet e ambasadave dhe konsullatave me
udhëtime luksi, telefonata dhe pritje e përcjellje. Nga Adriatik Doci( faqe 2-3).
11 dhjetor 2017
364. Gazeta “Telegraf”: KLSH kallëzon ne prokurori ish – drejtorin, 2 ish-
përgjegjës sektori dhe 2 specialiste te drejtorisë rajonale te ALUIZNI-t
Sarandë ( faqe 8).
365. Gazeta “Telegraf”: KLSH kallëzon ne prokurori ish kryetarin e komunës
Margegaj, Tropojë, përgjegjësen e financës dhe një specialiste ( faqe 8).
366. Gazeta “Standard”: KLSH kallëzon penalisht drejtuesit e ALUIZNI-t Sarandë (faqe
10).
14 dhjetor 2017
367. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në takimin përmbyllës të Programit IPA
Adriatic Cross Border.( faqe 11).
15 dhjetor 2017
368. Gazeta “Standard”: Audituesit e KLSH-së marrin pjese në Workshop-in
“Metodologjia e Auditimit IT” zhvilluar në Beograd (faqe 11).
369. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH në forumin e zhvilluar në Serbi. Auditues të
KLSH-së marrin pjesë në Workshop-in “Metodologjia e Auditimit IT”
zhvilluar në Beograd ( faqe 11).
370. Gazeta “55”: Auditues të KLSH-së marrin pjesë në Workshop-in
“Metodologjia e Auditimit IT” zhvilluar në Beograd ( faqe 11).
16 dhjetor 2017
370. Gazeta “55”: Auditues të KLSH-së zhvillojnë një vizitë studimore në Zyrën
Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë ( faqe 11) .
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 305
FAKSIMILE TË PASQYRIMIT TË AKTIVITETIT TË KLSH-së DHE DISA PREJ SHKRIMEVE TË STAFIT, KORRIK – DHJETOR 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
306 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 307
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
308 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 309
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
310 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 311
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
312 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 313
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
314 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 315
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi IX
316 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 317
CIP Katalogimi në botim BK Tiranë
RSH. Kontrolli i Lartë i ShtetitAudituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm : KLSHnë media, mediat për KLSH / RSH. Kontrolli i Lartë iShtetit. - Tiranë : KLSH, 2017
V.9 ; 16.5x23.5 cm.V.9 : Korrik-dhjetor 2017 / përg. Brenton Kotorri. –320f. : me foto ; 16.5x23.5 cm.
ISBN 978-9928-159-65-6
1.Kontrolli i Lartë i Shtetit 2. Shtypi periodik shqiptar3. Shkrime, korrespondenca për shtypin
351.95(496.5) :050/070 "2017"
Tiranë, 2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
KLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH Korrik-Dhjetor 2017
Shtypur në Shtypshkronjë “Classic Print”
AUDI
TUES
IT E
KLS
H-së
NË
SHT
YPIN
E P
ËRDI
TSHË
M
Vëllimi IX
ISBN: 978-9928-159-65-6
-të
Vëllimi IX
Korrik-Dhjetor
2017
AUDITUESIT E KLSH-së NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
Printing & Publishing Home
printCLASSIC
9 789928 159656
Alfred ZYLFI Almida KAFIJA Alush ZAÇE Amantja PATOZI Angjela NESTURI Aulent GURI Aulona JONUZI Bajram LAMAJ Besmir PAJAJ Bexhet ZEQIRI Bledi DERVISHAJ Brunilda ZENELIBujar LESKAJ Dorel BALLIU Dorino MEÇEEni KABASHI Erjeta KËLLIÇI Fadil DEKOVIGjovalin PREÇI Ina SOKOLIIrena ISLAMI Jonild HOXHAJ Klejvis KULE Kozma KONDAKÇIULili DULOLindita MILO (LATI) Lolita BAHOLLI Luljeta NANO Manjola NAÇO Meald HABAZAJ Melina KABO Mimoza LLOJI Miranda BERDONikoleta PIRANJANI Orgest LEVANI Pullumb BEQIRAJ Qeram CIBAKU Redi AMETLLARI Redina KARAPICI Rigels GUZI Rinald MUÇASali AGAJSazan GURI Selime BREGU Skënder HAJDARI Vullnet KARAFILAJ Xhuljeta ÇELAJ Yllka PULASHIManjola Llanaj Seria e botimeve KLSH 15/2017/82
Kontrolli i Lartë i ShetitBulevardi “Dëshmorët e Kombit”, nr.3Tiranë Tel/Fax 04/228485, Tel.04/251267Web-site: www.klsh.org.al, E-mail [email protected]