B A K T E P P E T

R E P E R T O A R M A G A S I N

Haust 2015Ane Dahl Torp i framtidsvisjonen Solaris korrigert. Om å ta plass, framtidsspråk og sci fi.

Halve kongeriket

Kor mykje politikk er det i kongeleg

romantikk?

FRODE WINTHERMannen midt i livet

Fulle folkEi scenisk fyllekule

OsloDen delte byen

Carl Frode TillerSkarp observatør av

nære relasjonar

|| HAUST 2015 ||2

KRAPPS SISTE SPOLEAV Samuel BeckettOMSETJING: Bjørn EndresonPREMIERE 22. AUGUST PÅ SCENE 3Bjørn Sundquist og Jan Grønli utfor­skar Samuel Becketts teatertekstar. I fjor var det Mens vi ventar på Godot, i år den tragikomiske livsoppsummerin­ga Krapps siste spole. Grønli sit åleine på scenen som den aldrande Krapp, framfor ein bandspelar med lydopp­tak av seg sjølv frå tidlegare år. Dette blir han ikkje akkurat oppstemt av, og tar seg ein skarp ein innimellom for å døyve smerta. Ein kunstnar som ser tilbake på sitt livsverk, tenker instruktør Sundquist.

EG HEITER BENTEAV Rikke WölckOMSETJING: Marit TusvikNOREGSPREMIERE 28. AUGUST PÅ SCENE 2Ei rørande, frodig og optimistisk forteljing om korleis sterke vennskaps­band blir sette på prøve når ein i ven­neflokken blir alvorleg sjuk. Når Bente får Alzheimer, er det venninnene som tek vare på henne. Bente er ei sterk og sjølvstendig kvinne. Ho er den intellektuelle, slagferdige i venninne­gjengen, journalisten med sterke mei­ningar. No mistar ho gradvis minnet, om det som har vore, om kven ho er. At ho heiter Bente. Gjennom tårer og latter går venninnegjengen gjennom stadig nye fasar av sjukdomen.

HALVE KONGERIKET NORSK POLITIKK – THE MUSICAL AV Are Kalvø og Ingrid BjørnovURPREMIERE 4. SEPTEMBER PÅ HOVUDSCENENIngrid Bjørnov og Are Kalvø har funne kvarandre i jakta på politikkens eigent­lege heltar, dei vi aldri høyrer om, dei som faktisk bestemmer, sjølvaste Stortingsfleirtalet i sine komitear. Men ingen musikal utan romantikk, så eit visst kongeleg bryllaup og ein kron­prins som følgjer hjartets røyst, spelar ei viktig rolle. Ville dei folkevalde godtatt kven som helst som «dronnin­gemne»?

FULLE FOLKAV Ivan VyrypajevOMSETJING: Sigrid Strøm ReiboNOREGSPREMIERE 8. OKTOBER PÅ SCENE 2Under ei real fyllekule prøver ein del personar på ein internasjonal filmfesti­val å løyse livets store gåter. Det er av barn og fulle folk…osv. Ivan Vyrypajev er ein av dei nye røystene i russiske teater som er mest spelt utanfor heim­landet, og fyllefesten hans er meir enn ein russisk klisjé. Dei stup fulle folka tar opp viktige og store allmennmen­neskeleg spørsmål i ei komisk og utfordrande form. Instruktøren, Sigrid Strøm Reibo, som har utdanning frå Russland, har valt stykke med omhug.

TONJE GLIMMERDALAV Maria ParrNYPREMIERE 6. NOVEMBER PÅ HOVUDSCENENI haust er verdas kanskje tøffaste jente tilbake! Tonje er det einaste barnet i Glimmerdalen. Ho er 9 år, snart 10, og hennar beste venn er Gunnvald på 74 år. Gunvald lagar rattkjelkar, og Tonje testar dei med «fart og sjølvtil­lit». Dessutan spelar Gunnvald fele så heile Glimmerdalen får tårar i augene. Men ein dag får Gunnvald eit brev, og så havnar han på sjukehus, og så kjem det ei dame med ein stor hund. Ei lita bygd treng jammen ikkje vere ein kjei­sam plass og små folk kan få store ting til å skje! Ei fabelaktig forteljing om vennskap, mot, ein sur campingplass­eigar, skumle hundar og om å køyre veldig, veldig fort på rattkjelke.

ELVA SOM DELER BYENETTER Oskar BraatenMANUS: Carl Morten AmundsenURPREMIERE 18. SEPTEMBER PÅ SCENE 3Oslo er ein splitta by. Delt etter inntekt, status og religion. Dette er ikkje noko nytt. Braaten skreiv om den delte byen for 125 år sidan. Akers­elva skapte storbyen og dreiv fram industrialisering og modernisering av Noreg. Det var fossekrafta som lokka tenestefolk frå bygdene til byen, gav dei nye vilkår og ein ny start. Elva skapte mykje, men ho delte byen. Tek­stane av Braaten får oss til å reflektere over korleis det står til i dag.

SOLARIS KORRIGERTAV Øyvind RimbereidMUSIKK: Sjur MiljeteigPREMIERE 16. oktober på hovudscenenAne Dahl Torp og musikar­ektemann Sjur Miljeteig har late seg fascinere av Øyvind Rimbereids kritikarroste langdikt Solaris Korrigert. Handlinga er lagt til 2480 i det kommune­sa­mansmelta Stavgersand. Diktaren legg eit assosiasjonsrikt hybridspråk i munnen på forteljaren, det kling av både oljeengelsk, gammalnorsk, tysk og Stavangernorsk. Og forteljinga har klare parallellar til vår tid med miljøkatastrofar, oljekrise og flyktning­problem. Diktet, med sin poetiske språkkonstruksjon, drar oss med på ei forunderleg mørk og spennande reise inn i framtida og får følgje av nyskri­ven musikk og ei svært personleg framføring.

KVEN ER REDD?AV Carl Frode TillerURPREMIERE 13. NOVEMBER PÅ SCENE 2Carl Frode Tiller er ein skarp obser­vatør av nære relasjonar. Det har han vist i både romanar og teatertekstar. No har han skrive eit heilt nytt fami­liedrama for DNT som byr på både gjenkjenning og hjelpelaus komikk. Ein middels god skodespelar med alkoholproblem som prøver på Kven er redd for Virginia Woolf står i sen­trum for handlinga. Men dei verkeleg krevjande prøvane går føre seg i storfamilien. Teaterklassikaren er både ekko og bakteppe for det spelet som der går føre seg mellom generasjo­nane, med psykologiske tjuvtriks og sosial maktbruk.

p r e m i e r a r :

3|| HAUST 2015 ||

SOGA OM EGIL SKALLAGRIMSSONI EIN VERSJON AV Morten CrannerOMSETJING: Ola E. BøPREMIERE 5. NOVEMBER PÅ SCENE 3Ein viking­action­komedie­kvad­ musikal om den mest brutale galningen og den største skalden i vikingtida. Regissør Morten Cranner har tatt for seg Soga om Egil Skallagrimsson; eit rykte på 50 sider. Framsyninga følgjer livet til Egil frå fødsel til død, gjennom himmel og helvete, krig og kjærleik gjennom Egils eigne kvad. I denne episke soga blir det ikkje spart på dramatikken, og kontrasten mellom brutalitet og eit litterært språk gjer det til ei på same tid vakker og mektig forteljing.

DET MERKELEGE SOM HENDE MED HUNDEN DEN NATTAAV Mark HaddonDRAMATISERT AV Simon Stevens OMSETJING: Jon FosseFRÅ 16. oktober på Scene 3Når Christopher bestemmer seg for å etterforske drapet på naboens hund, kjem han på sporet av sanninga om sin eigen familie. Mark Haddons bestseljarroman frå 2003 om ein litt annleis gut på jakt etter nabohundens mordar er blitt gripande teater. Fram­syninga har gått for fulle hus sidan premieren våren 2014, og det er no Frank Kjosås som spelar hovudrolla som Christopher.

HAMLETAV William ShakespeareOMSETJING: Edvard HoemFRÅ 9. september på Scene 2Når den danske prinsen kjem heim til hoffet frå studiar i Wittenberg, er faren nettopp død og mora har gifta seg med farbroren. Han viser seg å vere brodermordar og no konge. Og det er slett ikkje sorg som pregar hoffet. Korleis møter eit ungt følsamt sinn ein slik ufatteleg maktbrynde og råskap? Med makteslaus motstand? Med tilgjort galskap? Kva er skodespel, kva er sant? Hamlet, i Marie Blokhus si nervetynne tolking, gir ingen klare svar, men det gjer heller ikkje Shake­speare.

HAUGTUSSAAV Arne GarborgMANUS: Ane Dahl TorpMUSIKK: Sjur MiljeteigFRÅ 26. august på Scene 3Garborgs kjende diktsyklus frå 1891 er ei forteljing om lengt, kjærleik og svik og eit intenst forhold til naturen, sett gjennom auga til ei synsk ungjente. Ane Dahl Torp og ektemannen og komponisten Sjur Miljeteig har spelt framsyninga i snart to år. Ane har klipt og limt i Garborgs tekst. Sjur har laga ny musikk til. Resultatet har blitt eit mu­sikalsk forteljarteater som flørtar med mørkret frå rockescenen og opnar diktverket for nye generasjonar.

KALVØAV OG MED Are KalvøREGISSØR: Erik UlfsbyFRÅ 1. september på Scene 2 / HovudscenenKva bruker vi tida vår til? Are Kalvø har saumfare Statistisk Sentralbyrås Tids­bruksundersøking frå 2012 og kan varte opp med harde fakta og tørre tal for dei mest forunderlege gjeremål. Han nyttar skamlaust eksempel frå eige liv og oppvekst, frå venner, kvar­dagsmenneske, politikarar, idretts­stjerner og andre kjendisar.

BRANDAV Henrik IbsenGJENDIKTING TIL NYNORSK:

Edvard HoemFRÅ 15. september på HovudscenenEr Brand ein truande idealist som tar skrifta på fullt alvor og stiller uover­kommelege krav til seg sjølv og andre? Eller er han rett og slett ein religiøs fanatikar slik vi møter han i mange trussamfunn i dagens urolege verd? Svein Tindberg overtyder igjen i ei av dramatikkens mest motsetnads­fulle roller.

i r e p e r t o a r :

LUCKY HAPPINESS GOLDEN EXPRESSAV Noah HaidleOMSETJING: Margunn VikingstadFRÅ 1. september på Scene 3Kan det hende at sjølve illusjonen om lykka er med på å gjere oss meir ulykkelege? Faren i ein ganske vanleg middelklassefamilie har fått slag. Dei to døtrene veit ikkje kva dei skal gjere, korleis dei skal takle at mannen dei elska og hata plutseleg ikkje er tilgjengeleg lenger. Mora, som drog frå mann og barn for mange år sidan, dukkar opp på sjukehuset. Dei prøver å tilgi kvarandre, prøver å snakke sa­man, komme nærare kvarandre. Vere familie. Men det er vanskeleg.

|| HAUST 2015 ||4

R E P E R T O A R M A G A S I N

HAUST 2015A N S VA R L E G U TG J E VA R

D E T N O R S K E T E AT R E T, E R I K U L F S BY

R E D A K TØ R I D A M I C H A E L S E N

I R E D A K S J O N E N C A R L M O R T E N A M U N D S E N , O L A E . B Ø, I N G R I D W E M E N I L S E N ,

M A R I M O E N , Å S N E D A H L TO R P, E R L E N D TÅ R N E SV I K D R E I Å S R E D A K S J O N E N AV S L U T TA 2 6 . J U N I

R E D A K S J O N S A D R E S S E D E T N O R S K E T E AT R E T, K R I S T I A N I VS G AT E 8 , 0 1 6 4 O S LO

D E S I G N B R E T T E L R E K L A M E A S T R Y K K G R Ø S E T O P P L A G 2 0 0 0 0

F R A M S I D E F OTO S T I G H ÅVA R D D I R D A L

S P O N S O R A R

B I L L E T T B E S T I L L I N G K J Ø P B I L L E T T PÅ D E T N O R S K E T E AT R E T. N O

E L L E R PÅ T L F. 2 2 4 2 4 3 4 4 .

O P N I N G S T I D E R B I L L E T T-T E L E F O N : M Å N . : 1 0 . 0 0 – 1 7. 0 0

T YS . ­ F R E . : 1 0 . 0 0 – 1 9 . 0 0 L AU R : 1 1 . 0 0 – 1 7. 0 0

O P N I N G S T I D E R B I L L E T T L U K A : E K S P E D E R I N G I F O A J E E N F R Å K L . 1 1 . 0 0 M Å N . – L AU R

G I E I T E AT E R G ÅV E K J Ø P G ÅV E KO R T PÅ D E T N O R S K E T E AT R E T. N O E L L E R I B I L L E T T L U K A .

FÅ T E AT E R I N F O M E L D D E G PÅ N Y H E I T S B R E V E T VÅ R T ! D E T N O R S K E T E AT R E T. N O

PA R K E R I N G S E N T R U M P ­ H U S , I N N KØY R I N G V E D M U N C H S G AT E O G

H A M M E R S B O R G T U N N E L E N ( R I N G 1 ) .

PA R K E R I N G F O R F U N K S J O N S H E M M A V I S ­ À­V I S N A S J O N A LG A L L E R I E T I U N I V E R S I T E T S G ATA .

F Ø LG O S S

FA C E B O O K .C O M / D E T N O R S K E T E AT R E T

T W I T T E R : @ D E T N O R S K E T E AT R E

I N S TA G R A M : D E T N O R S K E T E AT R E T

S C A N Q R - KO D E N F O R M E R I N F O R M A S J O N O G B I L L E T T B E S T I L L I N G

B A K T E P P E T

BU BETREAV Mungo Park med fleireOMSETJING: Runa KvalsundFRÅ 19. august på Scene 3Blir vi lykkelegare av ein vakker heim? Framsyninga Bu betre er laga ved å grave djupt i årgangane til Skan­dinavias største boligmagasin, BO BEDRE. Temaet «å bu» engasjerer, an­ten ein er veldig oppteken av interiør og oppussing eller ikkje.

i r e p e r t o a r :

SWEENEY TODDMUSIKK OG SONGTEKSTAR: Stephen SondheimMANUS: Hugh WheelerOMSETJING: Ragnar HovlandFRÅ 14. august på HovudscenenDet er paibacktime på Hovudscenen.Hemntørsten er usløkkeleg og paiane umenneskeleg gode. Frank Kjosås, Charlotte Frogner og Silya står i spissen for eit finstemt ensemble på Hovud­scenen når dei fortel den herleg blodd­ryppande historia om den knivsvingan­de barberaren i Fleet Street.

FUGLETRIBUNALETAV Agnes RavatnDRAMATISERING: Ingrid Weme NilsenFRÅ 15. august på Scene 2Kan ein sone seg fri frå ein sjølvpåført skandale? NRK­kjendis Allis Hagtorn rømmer byen og offentlegheita og tar seg jobb som «husmor» hos ein einstøing på bygda. Men einstøingen Sigurd Bagge har òg sine grunnar og gjer ikkje livet enklare for henne.

FRÅ LANDEVEGENAV OG MED Gjertrud JyngeFRÅ 28. august på Scene 3Gjertrud Jynges tippoldefar, Jakob Walnum, var sokneprest og stiftar av Omstreifarmisjonen – ein sosial misjon som skulle «bringe hedningefolket ta­terne fra landeveien tilbake til de hjem de hadde forlatt». Gjennom tekst, song og bilde ser Gjertrud Jynge på denne historia på nytt.

NATTSKUGGE / SKOAVDNJIAV Inger Margrethe Olsen 19. og 20. novemberEi spøkelseshistorie frå eit sjøsamisk miljø på 1920­talet er haustens gjeste­spel frå Beaivváš. Korleis kan vald og kjærleik leve under same tak, og korleis kan valden bli verande skjult for om­verda? I kva grad vågar vi å ta oppgjer med gamle ugjerningar, og vågar vi å konfrontere våre eigne spøkelse?

g j e s t e s p e l :

5|| HAUST 2015 ||

LEGG SØNDAGSTUREN TIL DET NORSKE TEATRETSØNDAG ER EIN ANNLEIS DAG. Butikkane kan gjerne vere stengde, vi konsumerer vel nok. Men vi ønskjer at skistovene er opne når vi går tur i marka, at Astrup Fearnley-museet er ope om vi legg turen til sentrum, at vi kan gå på kino, i konserthuset, på fotballkamp – og sjølvsagt òg på teater. Derfor er det naturleg at også Det Norske Teatret opnar dørene på søndag. Vi skal kunne tilby opplevingar for dei av dykk som ikkje finn tid i ein hektisk kvardag til å komme innafor dørene våre. Derfor forlenger vi veka vår. Og røynslene frå nabolanda fortel at søndag er ein god teater-dag, kanskje den beste. Det er hovudgrunnen til at vi innfører søndag som ny speledag.

MEN VI SKAL HELLER IKKJE STIKKE UNDER EIN STOL at det er andre grunnar. Ein pressa økonomi for teatra gjer at vi er nøydde til å sjå på kapasiteten vår. Vi vonar fleire speledagar vil gi oss større armslag og eit betre tilbod for endå fleire publikummarar. Mest av alt ønskjer vi å unngå å måtte gå etter berre økonomiske stikk. Vårt mål er å tilby eit variert og kunstnarleg dristig repertoar som famnar breitt. Gjer vi det, kan vi styrke posisjonen vår, skape meir og betre teaterkunst og utfor-dre rammene for det vi held på med. Med eit sterkare teaterhus vil vi kunne utfordre fleire innovative og nytenkjande kunstnarar til å jobbe med oss, til å dyrke fram nye prosjekt og nye tankar.

VI VIL UTFORDRE, vi vil utvikle og vi vil skape. I haust vil du kunne oppleve mange sterke, krevjande, morosame, viktige, politiske, venta og uventa stunder her hos oss. Og du kan gjere det når det passar deg – også på søndag!

Erik Ulfsbyteatersjef

VI VIL UTFORDRE, VI VIL UTVIKLE OG VI VIL SKAPE.

INNHALD6 HALVE KONGERIKET

Kunne Haakon ha valt annleis?

10 KONGELEGE EKTESKAP Om politikk i kongeleg romantikk.

13 MARIT MOUM AUNE Kongehusregissøren

14 FYLLER ROMMET Ane Dahl Torp står aleine på Ho­vudscenen i Solaris Korrigert.

20 BECKETT OG BJØRN Bjørn Sundquist og Jan Grønli utforskar Becketts teatertekstar.

22 HYLLEST TIL VENNSKAP Om vennskapsforhold når sjuk­dom rammar.

24 HILDEGUN RIISE Spelar Bente som får tidleg Alzheimer.

26 OSLO – EIN DELT BY Om skiljet mellom aust og vest i hovudstaden.

32 TILLER PÅ TEATER Carl Frode Tiller er ein skarp observatør av nære relasjonar.

34 FERDIG MED KRISA Frode Winther er ferdig med midtlivskrisa, det er ikkje rolle­figuren hans.

37 KJERSTI DALSEIDE Møt vår nye Tonje Glimmerdal som kjem rett frå teaterhøgskolen.

38 ÅNDA I FLASKA Marta Breen om kvifor vi drikk.

41 FYLLA HAR SKYLDA Vyrypaev er ei sterk ny røyst frå vår store nabo i aust. Likevel er det lite ved han som minner om det russiske.

42 VIKINGANE BLANT OSS Kan ein vere stolt av fortida som viking?

46 SKODESPELARANE HAUSTEN 2015

|| HAUST 2015 ||6

7|| HAUST 2015 ||

Kva om Haakon hadde valt annleis?

Ikkje alle kan få alle ting dei vil ha, men nesten alle kan få halve kongeriket. Slik opnar Are Kalvøs nye musikal, men er det sant? Er det norske folket så tolerant at vi hadde godtatt

større mangfald på slottsbalkongen?

Det er nokre minne som er personlege og berre dine eigne. Og så er det nokre minne som er allemannseige. Noko vi deler og har felles. Til dømes den au-gustdagen i 2001 da Haakon og

Mette-Marit gifta seg. Vi hugsar kjolen. Den var kvit. Og vi hugsar buketten. Den var lang. Vi hugsar talen til Haakon, for han hadde aldri vore så adrenalinsint på nokon som på Mette-Marit. Og dessutan meinte han at ho var rakrygga. Dette er 2000-tallsversjonen av da Oddvar Brå brekte staven. Eit kollek-tivt minne. Du hugsar dette, gjer du ikkje?

I haust er det urpremiere på Halve Kongeriket. Ein splitter ny musikal av, men

ikkje med, Are Kalvø og Ingrid Bjørnov. To rappkjefta og språkleg finurlege humoristar. Begge to drivne i komediesjangeren, men som aldri har arbeidd saman før. Det var leiting etter romantikken i politikken som skulle føre dei to saman. Resultatet kan vi sjå på Hovudscenen på Det Norske Teatret.

Heltinna i historia er Anne frå Søndre Gløpen kommune. Ho er politikar og nyvald på Stortinget som den første frå sitt distrikt. For Anne er politikk synonymt med dette: «å gjere livet åt folk fritt for andre bekymrin-gar», slik at det blir meir plass til kjærleiken. Hennar ideal er dei politikarane som i si tid oppheva den såkalla konkubinatparagrafen: Kapittel 18, paragraf 22 i kriminallova av

1842. Opphevinga av denne lova gjorde det lovleg for ugifte par å bu saman.

I Kontroll- og konstitusjonskomiteen finn Anne sin plass. Kontroll- og konstitusjons-komiteen er ein fagkomité på Stortinget. Der fører dei kontroll med regjeringa og tar opp konstitusjonelle spørsmål. Ein kunne lett falle for freistinga til å tru at dette er keisamt og tørt, grå dressar og lange møte. Så feil kan ein ta. Bortsett frå dei grå dressane.

Anne held fast i sitt sterke engasjement, sin brennande idealisme og sitt bankande hjarte for det ho trur på. Snart finn ho ut at ho ikkje er aleine i komiteen om å kjempe for den gode sak. Bak kulissene til det kongelege bryllaupet i 2001 går det føre seg eit intenst

|| HAUST 2015 ||8

Det er med kontroll- og konstitusjonskomiteen på Stortinget som det var med lærarrommet på skulen. Noko som verkar så tvers gjennom kjedelig, kan umulig faktisk vere så kjedelig. Det må vere noko vi ikkje veit.

tekst ARE KALVØ foto STORTINGET

Eg kjende ei dragning mot lærar­rommet då eg gjekk på skulen. Fordi vi elevane ikkje hadde lov

til å gå inn dit sånn utan vidare. Dette

var lærarane sitt rom. Kva dei gjorde der inne, kunne vi berre gjette oss til. Dette var ei anna tid. Ei tid då ein had­de mindre tru på opne dører og helse på arbeidsplassen. Så det lukta røyk når du gjekk forbi rommet til lærarane. Av og til seiv det også røyk ut under døra. Så vi visste at dei røykte der inne. Men det var også alt vi visste.

Det som verkar som kjedeligast, er fascinerande fordi det er umulig å tru på at noko faktisk kan vere så kjedelig. På sekstitalet laga for eksempel dei svenske humorkongane Hasse & Tage ei legendarisk revyvise der dei stilte spørsmålet: Vad i helvete har dom för sej i banken efter tre?

Kvar generasjon bør stille seg slike spørsmål. Derfor spør eg: Kva driv dei eigentlig med i kontroll­ og konstitu­sjonskomiteen når ingen andre ser dei? Når alle dei mest korrekte og konstitusjonelle politiske veteranane møtest? Snakkar dei verkelig berre om høyring og kontroll og protokoll og informasjonsplikt? Eller er det noko vi ikkje veit? Luktar det røyk når du går

forbi møterommet deira? Eller luktar det noko anna? Og i så fall: Kva? Og kvifor?

Ingen er så kjedelige som vi trur. I dag er eg vaksen og kjenner fleire læ­rarar. Nokre av dei har eg sett danse på bordet klokka fire om natta.

Eg seier ikkje at Martin Kolberg og Abid Raja dansar på borda under komitemøta.

Eller er det akkurat det eg seier?

RØYKER DEI I KONTROLL- OG KONSTITUSJONS KOMITEEN?

Det er slik Kontroll- og konstitusjonskomiteen gjerne vil stå fram. Grå, hardtarbeidande og seriøse.

arbeid. Kronprinsen skal sjølvsagt få gifte seg med den han vil. Anne innser at dette er hennar konkubinatparagraf. Ingen lover og paragrafar skal stikke kjeppar i hjula for kjærleiken! Kjærleiken skal rulle fritt!

Kor tolerante er vi når det kjem til stykket? I Noreg har vi trykt aleinemora Mette-Ma-rit – med ei litt tvilsam fortid – til vårt bryst. Ho blei vår kronprinsesse. Men forandring kjem ikkje av seg sjølv. Kanskje sit det nokon på Stortinget som faktisk har tru på roman-

tikken i politikken og som mest av alt berre ønskjer meir plass til kjærleiken? Alle hugsar bryllaupet til Haakon og Mette-Marit. Men historia du får servert i Halve Kongeriket, har du garantert aldri høyrt før.

[ 1 ] Foto-opptak frå «slottet». Hos vår kommande kronprinsesse, som kjem rett frå Bronx til det royale omkledningsrommet sitt. [ 2 ] Ola G. Furuseth aka kronprins Haakon inspiserer brura si. [ 3 ] Liknar det? Uttrykksbildet skal gjenskape augneblikket på domkyrkjetrappa. [ 4 ] Medan kronprinsessa ventar på kortesjen til kyrkja. [ 5 ] Kva viss det hadde vore to brudgommar?

1

3

5

2

4

9|| HAUST 2015 ||

A K T U E L L

I NGRI D B JØR NOV

KOMPONIST OG ARTIST

Aktuell som komponist i HALVE KONGERIKET.

Du kan ta dama ut av Grand Prix, men du kan ikkje ta Grand Prix ut av dama. Eg er ein refrengfantast! Eg elskar modulasjonar og Glee, og når det kjem til musikk, har eg ingen guilty pleasures. Skam interesserer meg ikkje i musikken. Are Kalvø har òg ein forkjærleik for pop­musikk, og til samarbeidet om Halve Kongeriket hadde han klare referansar. Mellom anna sende han meg ei speleliste med alt frå Barbie Girl til YMCA. Og så deler vi ei felles beundring for Nik Kershaw. Eg trur vi er Noregs nest største og tredje største fans.

Da eg blei spurd om å lage musikken til ein tøysete musikal om romantikken i politikken, sa eg ja på innpust. Når den eineståande alvors­humoristen Are Kalvø spør meg om å lage ein musikal på det beste musikalteatret i landet, treng eg ikkje å tenkje meg om. Eg har drøymt om dette sidan eg fotfølgde Egil Monn­Iver­sen under prøvane på Les Misérables på Det Norske Teatret i 1988.

Ikkje kødd med kongen, var mi einaste for­maning til Are. Elles kviler eg trygt hos denne forfattaren. Eg går han ikkje etter i saumane, bortsett frå at han ikkje rimar så ofte. Eg har tatt fram saksa nokre gonger, klipt og limt for å få til eit poprefreng her og der. Eg har skreve musikk til fleire musikalar saman med Benedicte Adrian, men aldri aleine og aldri på så kort tid. Eg fekk manuset i januar, og prøvene byrja i mai. Frå mai til september har det vore talrike omskrivingar. Til vinteren skal eg sove og ikkje drøyme om modulasjonar.

for

talt

til

ER

LE

ND

TÅ

RN

ESV

IK D

RE

IÅS

fo

to

SIR

EN

HØ

YLA

ND

SÆ

TE

R

|| HAUST 2015 ||10

I 1887 blei kong Haralds morfar og grandonkel, dei norsksvenske prinsa-ne Carl og Eugen, sende på blomster-utstilling. Carl skreiv i memoarane sine at “alla visste vad denna blomsterutställ-ning innebar […] och som man ju där

måste vara blind för att icke fatta varför jag kommit dit, är det ej svårt att inse, hur ytterst pinsamt detta mitt besök vid ‘die Blumenausstellung’ i Frankfurt var för både parterna, icke minst för de stackars ‘blom-marna’ själva”.

“Blomsterutstillinga” var det årlege kongelege slektstreffet på slottet Rumpen-heim; “blomane” var dei prinsessene det var meininga at Carl og Eugen skulle finne ei kone blant. “Tänk vad man skall bli naturlig o. trevlig under dylika villkor!! Är detta enda sättet att åstadkomma kungliga giftermål, så är det också verkligen dödsdomen över all kunglighet”, skreiv Eugen, som karak-teriserte det som “omoraliskt o. vidrigt o. onaturligt”.

Året etter braut Carls og Eugens eldre bror, Oscar, alle normer då han gifte seg med den tidlegare hoffdama til svigerinna si. Prisen for å inngå ekteskap med ei ik-

kje-kongeleg var arveretten til trona i Noreg og Sverige.

Carls første tanke var at barrierane no var brotne, og at det var fritt fram for han å gjere det same. Men den eldste broren, kronprins Gustaf, slo fast at “det får ej repeteras”, og ved nærmare ettertanke kom Carl til at det heller var motsett – presset på han som den neste i tronfølgja var tvert imot blitt større. “Nog skulle jag helst vilja lösslita mig från

detta tvång och utan inskränkning välja mig en fru efter eget tycke, men detta vore att se saken ensidigt, och allra helst i en så viktig fråga som denna får man icke göra sig skyl-dig till ett sådant fel”, skreiv han.

Da Carl var blitt 36 år utan at bryl-laupsklokkene hadde kima, tok kong Oscar

II kontakt med kongen av Danmark og avtala ekteskap mellom prins Carl og den 18 år gamle dotter til kusina hans, prinsesse Ingeborg. Dessverre kom den gamle danske kongen i skade for å annonsere forlovinga ein dag tidlegare enn planlagt, så då nyhen-det vart kunngjort, hadde enno ingen rukke å fortelje Ingeborg at ho skulle gifte seg.

“Jag gifte mig med en fullkomlig främ-ling!”, sa ho seinare. Til eitt av barnebarna, prinsesse Ragnhild, sa ho at ho var blitt “de-portert frå Danmark til Sverige”. Slik gjekk kongelege forlovingar altså til i kronprins Haakons oldeforeldres tid.

Kjærleik hadde lite med kongelege ekte-skap å gjere. Rett nok fanst det unntak, som kong Henry VIII av England, som braut med paven for å kunne skilje seg frå den spanske kona si og gifte seg med Anne Boleyn (som han seinare hogg hovudet av). Generelt var det ikkje ønskeleg at kongar gifte seg med undersåttar ettersom svigerfamilien då kun-ne gjere krav på makt og privilegium.

Kongelege ekteskap var først og fremst til for å styrke sambandet mellom statar og kongehus. Slik hadde det vore lenge. For ek-sempel vart son til kong Henry II av England

kon ge l e ge e k t e sk a p

What's love got to do with it?

Kor mykje politikk er det eigentleg i kongeleg romantikk?tekst TROND NORÉN ISAKSEN, HISTORIKAR OG KONGEHUSEKSPERT

Buckingham Palace 29. juli 1981. Han var 33, ho så vidt 20 år. Diana Frances Spencer var av adelsslekt, medlem av den engelske kyrkja og jomfru, som var kravet til ektemaken til

Storbritannias tronfølgjar.

GENERELT VAR DET IKKJE ØNSKELEG AT KONGAR GIFTE SEG MED UNDERSÅTTAR ETTERSOM SVIGERFAMILIEN DÅ KUNNE GJERE KRAV PÅ MAKT OG PRIVILEGIUM.

11|| HAUST 2015 ||

HALVE KONGERIKET NORSK POLITIKK – THE MUSICALAV Are Kalvø og Ingrid BjørnovREGI Marit Moum Aune URPREMIERE 4. september på Hovudscenen. I SENTRALE ROLLER: Charlotte Frogner, Bartek Kaminski, Niklas Gundersen, Ola G. Furuseth

Ei kjærleikserklæring til kvardagspolitikarane, det norske folket og til eit frigjort kongehus.

Det tok ni år før det blei klart at dåverande kronprins Harald fekk gifte seg med Sonja Haraldsen. Kong Olav godtok etter lang tenketid eit borgarleg gifte. Trulovinga utløyste ein debatt om monarkiets framtid i Noreg.

|| HAUST 2015 ||12

i 1160 gift bort til dotter av kong Louis VII av Frankrike. Han var fem år gammal, ho to, men pave Alexander III gav tillating fordi han trong støtte frå dei to kongane i kampen mot ein rivaliserande pave som hadde støtte frå den tysk-romerske keisaren.

I 1646 ville kong Felipe IV av Spania kny-te saman dei spanske og austerrikske greine-ne av huset Habsburg gjennom eit ekteskap mellom sonen sin og kusina hans. Då sonen døydde før bryllaupet, gifte Felipe seg sjølv med niesa. I nokre slekter var ekteskap med onklar og søskenbarn meir regel enn unntak, og dei spanske habsburgarane døydde til slutt ut på grunn av innavl.

I nokre tilfelle handla det også om å bygge opp under dynasti der blodet gjerne kunne vore blåare. Det siste gjaldt særleg for Bernadottane, som stamma frå ein fransk revolusjonsgeneral, og som kompenserte ved å ha ei av de strengaste ekteskapslov-givingane i Europa. Men det er lenge sidan no. Prins Carls og prinsesse Ingeborgs son, kong Haralds “onkel Mulle”, mista i 1937 tittel og arverett fordi han gifte seg med noko så upassande som ei grevinne. I 2015 gifte svenskekongens einaste son seg med

ein tidlegare glamourmodell og Paradise Hotel-deltakar, som på bryllaupsdagen vart opphøgd til prinsesse av Sverige og hertugin-ne av Värmland.

Det var første verdskrigen som knus-te illusjonen om kongelege ekteskap som fredsgarantiar. Den britiske kongen var fetter av den tyske keisaren, som var tremenning av den russiske tsaren, som igjen var den britis-ke kongens fetter, utan at det hindra krigen. Eigentleg burde illusjonen vore gjennomsko-da lenge før, for gjennom hundreår hadde monarken ført krig mot sine eigne fetrar, svigersøner og besteforeldre.

Første verdskrigen innskrenka den kon-gelege ekteskapsmarknaden både ved at han tok knekken på ei rekke fyrstehus, men også ved at han dreiv ein kile mellom dei mange

tyske fyrstehusa og resten av Europa. Etter andre verdskrigen vart talet på

monarki redusert endå meir og tyske fyr-stehus endå meir umoglege. Rumpenheim var blitt bomba i 1943 og vart liggjande som ruin. Stadig fleire prinsar og prinsesser fann ektemakane utanfor kongelege krinsar, men då kronprins Harald ville gifte seg med Sonja Haraldsen, var det framleis så risikabelt at dei laut vente i ni år før kong Olav våga å gi tillating. Trua på at frøken Haraldsen ville bety slutten for monarkiet, var utbreidd.

Som kjent gjekk det slett ikkje verst for frøken Haraldsen og monarkiet, men likevel vart dei same argumenta henta fram att då bryllaupsklokkene ringde for kronprins Haa-kon ein generasjon seinare. Denne gongen var det Mette-Marit Tjessem Høiby som skulle føre monarkiet utfor stupet. Fjorten år seinare var det så gløymt at ein ung journa-list ringde og spurde om eg som historikar visste om det i si tid var kontroversielt at kronprinsen gifte seg med ei aleinemor.

Rumpenheim vart gjenreist året etter kronprinsbryllaupet, men det finst ingen planar om å ta opp att blomeutstillingane. Quart-festivalen gjorde same nytten.

Prins Carl Philip og Sofia Hellqvist er førebels siste par ut i dei europeiske kongehusa. Bryllaupet stod 13. juni i år.

I NOKRE SLEKTER VAR EKTESKAP MED ONKLAR OG SØSKENBARN MEIR REGEL ENN UNNTAK, OG DEI SPANSKE HABSBURGARANE DØYDDE TIL SLUTT UT PÅ GRUNN AV INNAVL.

13|| HAUST 2015 ||

A K T U E L L

M A RI T MOU M AU N E

REGISSØR

Aktuell som regissør for HALVE KONGERIKET

og FUGLETRIBUNALET

At eg har arbeidd så mykje med royal tematikk, er verdas største tilfeldigheit; kongehuset må jo tru eg er ein stalker. Sjølv om eg nok djupast sett er republikanar, liker eg monarkiet og kva det kan vere i samfunnet.

Alt ein kan ønske seg er å få ein smart musikal mellom hendene. Det Norske Teatret har gjort noko fantastisk ved å føre saman Ingrid Bjørnov og Are Kalvø; det er ein uslåeleg duo. Etter å ha jobba med tung tematikk tidlegare er Halve Kongeriket som å komme opp og få luft. Vi treng den kollektive latteren og den felles historia. Er du frå Sverige eller Danmark, forstår du det kanskje ikkje, men har du vakse opp i Noreg, hugsar du historia om Mette Marit og Haakon. Vi går inn og undersøker det som kan vere bakteppet for dette minnet.

Det verkar som vi ofte trur at politikarane ikkje har noko hjarte i det dei gjer. Men politikken startar jo med ein draum om eit samfunn, om noko som skal bli bra. Kanskje døyr ikkje den draumen straks ein politikar går inn i kontroll­ og konstitusjonskomiteen. Kanskje han veks på uante måtar. Veit folk til dømes kor god Martin Kolberg er til å danse, kva Haakon eigentleg dreiv med på Berkeley, og kva Siv Jensen eigentleg drøymer om å bli? Dét veit vi!

for

talt

til

ER

LE

ND

TÅ

RN

ESV

IK D

RE

IÅS

fo

to

SIR

EN

HØ

YLA

ND

SÆ

TE

R

|| HAUST 2015 ||14

Ane Dahl Torp

fØDD

1975 i Bærum

UtDaNNiNG

Gjekk ut frå T eaterhøgskulen i 1999

teater

Tilsett ved Det Norske Teatret frå 2002, der ho mellom anna har spelt i Hamlet, Mor Courage, Det gode mennesket frå Sezuan og Haugtussa.

filM oG tV

Gymnaslærer Pedersen, Svarte penger, hvite løgner, Kvinnen i mitt liv, Kodenavn Hunter, Lønsj, 1001 gram.

15|| HAUST 2015 ||

Året var 2001, og Ane Dahl Torp skulle i ein alder av 26 år spele Hedda Gabler i Ålesund. Ho hadde gjort den same framsy-ninga fleire gonger på Teatret Vårt i Molde, og var godt van

med den vesle salen der. Men då ho gjekk ut på den store scena i kulturhuset i Ålesund, skjønte ho at det var noko heilt anna. Der vi sit i ein kafé på Majorstua, strekker ho ut handa og peikar på det store vindaugsbordet.

– Om det bordet der er scena, så var eg ei ert! Og det var heilt umogleg for den erta å spele teater. Lenge etter det kjende eg at store rom var vanskeleg.

Seinare har ho spelt på mange store scenar,

og i vår dominerte ho hovudscenen på Det Norske Teatret i rolla som Mor Courage. Men no i haust skal ho ta det eit steg lenger og fylle den store scenen heilt åleine, i ei framsyning basert på Øyvind Rimbereids dikt Solaris korrigert.

Heldigvis har ho gjort seg mange erfarin-gar sidan den gongen ho var fersk skode-spelar i Ålesund. Ho har jobba mykje med film og tv, fått Amanda-prisar for rollene sine i Svarte penger, hvite løgner (2004) og Gymnaslærer Pedersen (2006) og Lønsj (2008) og Gullruten 2007 for rolla i Koden-avn Hunter (2007). På scenen har ho gjort alt frå gresk tragedie til forviklingskome-dien Boeing Boeing, og sidan den gongen i

Ålesund har ho lært meir om å handtere dei store scenane.

– Eg hugsar då eg spelte Masha i Måken. Ho er slapp og sur, og eg tenkte: Går det an å vere så slapp på hovudscenen?

Det gjekk, og det var morosamt, fortel Dahl Torp, for ho hadde god hjelp av at rolla var så svart og tydeleg. Men andre roller var hardare å hanskast med.

– Som skodespelar må du ønskje at folk skal sjå deg. Det kan vere vanskeleg, for somme gonger har du ei rolle som vil gøyme seg. Då eg spelte i Antigone i Grimstad i 2004, var det eit svært rom ute, og rolla mi var Ismene. Bentein Baardsen var så fin med meg og sa: «Ane, du må male med breiare

SOLARIS KORRIGERTAV Øyvind RimbereidMUSIKK Sjur MiljeteigREGI Peer Perez ØianPREMIERE 16. oktober på Hovudscenen.MED Ane Dahl Torp

Året er 2480: Olja har tatt slutt, fleire katastrofar har ramma jorda og menneska førebur seg på eit liv under havoverflata, i dei tomme oljebrønnane.

FYLLER ROMMET

Ane Dahl Torp har lært seg å ta stor plass. Det treng ho når ho skal gje liv til framtidsfabelen

­Solaris­korrigert, åleine på hovudscenen.tekst BÅR STENVIK foto L-P LORENTZ

|| HAUST 2015 ||16

pensel», men eg fekk det ikkje til, for Ismene ville ikkje bli sett, og korleis skal du spele ei rolle som ikkje er for dei store romma i eit stort rom? Det greidde eg nok ikkje den gongen, trur eg.

Det var først då ho fekk hovudrolla som Shen Te i Det gode menneske frå Sezuan på Det Norske Teatret, at ho kjende at ho meistra rommet fullt ut.

– Det var første gongen eg kjende sånn: «Asj, eg er ikkje lita!»

– Kva var det du fann?– Det er noko som bur på innsida av ein.

Ei evne til å kjenne seg stor, sjølv i eit stort rom.

Stort inntrykk på publikum og kritikarar gjorde ho òg – den rolla sytte for at ho fekk Heddaprisen i 2012. Juryen skrytte av hen-nar «nyanserte, truverdige og gjennomførte framstilling» og kalla det ei «strålande og overtydande tolking».

Dahl Torp har fått mykje skryt opp igjen-nom åra, og det byrja allereie då ho spelte heksa i Bærum barneteater si Snøkvit-opp-setting som fjortenåring. Ho hugsar det godt enno, kor stort det var då venninna Anna Bache-Wiig ringde og sa: «Ane, det står om deg allereie i ingressen!» Meldaren vedgjekk at det ikkje sømde seg å trekke fram enkelt-aktørar i eit barnestykke, men den unge heksa var så talentfull at her måtte ein gjere unntak.

Dahl Torp beskriv seg sjølv som ein «heilt vanleg» unge. Interessa for teater og litteratur kom tidleg, med noko rettleiing heimafrå.

– Mor mi prakka på meg bøker. Ho la fram dei som ho trudde eg ville få glede av, og det stemte ofte.

Språkinteressa kom også tidleg, med ein norsklektor til mor og språkprofessor til far.

– Eg er jo flaska opp med Norsk Barneblad og Rune Belsvik, og har støtt vore god i ny-norsk. Det har vore ein stor fordel med den kjensla for språk eg har med meg heimanfrå.

Særleg no, når ho skal i gang med Rim-bereids kakofoni av språkimpulsar, skulle ein tru. Ho opnar Solaris-manuset og peiker.

– Eg ser det står «miner robots», skal eg då legge norsk eller tysk uttale til grunn, korleis skal eg seie det? Slikt tykkjer eg er morosamt.

Øyvind Rimbereids dikt frå 2004 tek

oss med til Noreg i året 2480. Forteljaren snakkar om arbeidet sitt med å styre robo-tane som held oljeinstallasjonane i sjøen like utanfor Stavgersand – truleg namnet på gamle Stavanger og Sandnes som har vokse i hop. Diktet fortel om at menneska snart skal flytte ned i dei tomme oljebrønnane, kanskje vekk frå ei katastrofe av noko slag. Der skal alle konverterast til digitale kopiar av seg sjølve i ei ny «mirrorvorld». Ane Dahl Torp får ei stor oppgåve med få fram heile universet gjennom tekstens eg-person. Eller, ein «aig-person» er det, sidan heile diktet er skrive i det same bastardspråket av norske, engelske og tyske ord, eit framtidig babelsk sett saman av alle språka rundt Nordsjøen.

– Det aller første eg tenkte var at det her var vanskeleg å skjøne, seier Dahl Torp om sitt første møte med teksten då ho sette seg ned med han ved kjøkkenbordet heime.

– Men så kjem du inn i det og venner deg til det. Eigentlig er det ikkje verre enn kvar gong eg er i England på teater. Då tenkjer eg støtt dei første minutta at eg kan jo faen ikkje engelsk.

– Har du funne ut korleis du skal lese Solaris-språket?

– Eg trur det høyrest litt norrønt ut. Eg skulle gjerne likt at det høyrdest litt afrikaans- engelsk ut, som rapgruppa Die Antwoord. Men eg skal ikkje gjere meg for mykje til.

Ane Dahl Torp har vore sentral i ein rad store spelefilmar det siste tiåret. Her i rolla som Leni i Eva Sørhaugs film Lønsj frå 2008.

SOM SKODESPELAR MÅ DU ØNSKJE AT FOLK SKAL SJÅ DEG. DET KAN VERE VANSKELEG, FOR SOMME GONGER HAR DU EI ROLLE SOM VIL GØYME SEG.

17|| HAUST 2015 ||

Ho les nokre linjer:– Wat vul aig bli / om du ku kreip fra /din

vorld til uss? Skeimfull, aig trur.Så ser ho ut i lufta.– Det nærmar seg nok noko norrønt, ja, og

det høyrest ikkje stygt ut, det. Når ein skal setje opp eit stykke som går

føre seg i ei framtid med ny teknologi og fra-mande idear, finst det ein lang tradisjon av kjende stilar å ta av. Solaris korrigert sender tankane til sci-fi-univers som The Matrix, Blade Runner og Brave New World, og Dahl Torp og dei andre som er med å lage framsy-ninga har allereie mange tankar om korleis dei skal lage sin eigen variant. Ho har støtt vore god til å danne seg indre litterære uni-vers, eller «eigne picts» som ho seier – nokre Rimbereid-ord frå teksten har alt byrja å snike seg inn i hennar eigne setningar.

– Eg hugsar då eg gjekk i førskulen, hadde vi ein sivilarbeidar som las Hobbiten for oss. Me gjekk opp på loftet i barnehagen, og eg hugsar at det ein gong pila ei mus over golvet mens me sat der. Handlinga i boka hugsar eg slett ikkje, men universet står klart for meg. Og ei oppleving av univers som me ikkje har sett, det er også noko eg leiter etter når eg les ein tekst eg skal jobbe med. Den kjensla av universet er ekstremt viktig, den er kammer-tonen for framsyninga.

Dahl Torp er ikkje heilt åleine i arbeidet,

fleire er med på laget som skal dyrke fram universet: Scenograf og kostymedesignar Unni Walstad, lysdesignar Kyrre Heldal Karlsen, videodesignar Roger Gihle-moen, komponist Sjur Miljeteig, dramaturg Ola E. Bø og regis-sør Peer Perez Øian.

– Peer har eg jobba med i Hamlet, Sjuk ungdom og Antichrist, så vi kjenner kvarandre godt. Peer gjer det ofte vanskeleg for seg sjølv, for han liker sånne pain in the ass-skodespe-larar som meg, med mange meiningar. Eg hugsar at vi var fem stykk som sat på ein Ham-let-prøve og sa «Men kva om du …» Til slutt måtte han seie «Hysj, ver stille no eller gå, her er det eg som er regissør.»

Ho ler høgt.– Med Peer kan eg stole på at han seier

frå, og då slepp eg å lure på om eg trakkar på tær, gjennom å ta for stor plass eller gå for langt utover skodespelar-rolla.

Dei siste åra har ho vorte meir og meir interessert i å vere med og forme heilskapen i ein produksjon, seier ho.

– Tidlegare såg eg meg sjølv som ein fullblods skodespelar, ei som var oppteken av dei små historiene, ikkje dei store. Indre

liv og kjøtt og blod var det einaste eg brydde meg om i mange år. No fangar eg ofte opp den delen ganske fort og intuitivt, så eg har

vorte meir opptatt av større spørsmål, som Kva vil vi seie med denne

framsyninga?Når det kjem til Solaris,

vil ho gjerne tøye diktet i ulike retningar, så ho kan gå utanfor eg-stemma, og ho vil heller ikkje avgrense seg til storslått, framandt

sci-fi-scenario.– Eg vil òg gjere det heilt

daglegdags. Det er ei linje i diktet der eg seier «tarmar

infectad». Det kan eg til dømes gjere heilt sånn, hei publikum, eg var hos legen i går.

Ho slår ut med armane.– Og så kan vi gå frå dét ut til heile svære

universet med stjerner og planetar. Det må vere med, synest eg, på ein eller annan måte. Sjølv om handlinga ikkje går føre seg ute i verdsrommet, ville eg kjenne meg snytt om det ikkje var med, for det er science fiction, trass alt. Og eg vil ha litt sånn Kraftwerk. Sjur har laga nokre skisser, og musikken blir dritkul, noko heilt anna enn til Haugtussa.

Haugtussa, framsyninga der ho tolkar Garborgs diktsyklus saman med musikar

[ 1 ] Frå katastrofefilmen Bølgen som er å sjå på kino i haust. [ 2 ] Frå filmdebuten Kvinnen­i­mitt­liv i 2003. [ 3 ] Mor­Courage; Ane Dahl Torp overtyder i Brechts drama på DNT i vår. [ 4 ] Frå Bent Hamers­1001­gram. [ 5 ] Ane fekk Heddaprisen i 2012 for hovudrolla i Det­gode­mennesket­frå­Sezuan av Brecht. [ 6 ] Som kommunisten Nina Skåtøy i Gymnas-lærer­Pedersen. [ under ] Frå NRK-serien Kodenavn­Hunter.

1

2

3

5

6

4

|| HAUST 2015 ||18

SOLARIS KORRIGERT

Øyvind Rimbereids langdikt slo ned som ei bombe i det litterære Noreg i 2004. Diktboka vart tildelt

Kritikarprisen 2004 for beste skjønnlitterære utgjeving, og Solaris korrigert vart kåra til årets dikt av NRK P2s lyttarar og kritikar­panel. Sidan den gong har diktet blitt norsk samtidspoesis svar på Sopranos, noko alle liker å lese og snakke om, lesarar så vel som kritikarar.

Som så mange andre framtidsfablar, kan Solaris korrigert også lesast som ei forteljing om tida ho er skriven i. Hovudpersonen i Rimbereids tekst jobbar med teknologi, rør, slangar og hydraulikk, mens verda omkring han i aukande grad blir omsett til eit digitalt spegelbilde. Det minner om trekk vi ser rundt oss i Noreg i dag, der både jobb, offentlegheit og sosial kontakt flyttar stadig meir over i virtuelle rom.

Diktet utmerka seg ved å setje det norske oljeeventyret på den poetiske dags­ordenen. Då boka Norsk litterær kanon i 2008 kåra Solaris korrigert til eitt av dei 25 viktigaste norske verka gjennom tidene, skreiv Audun Lindholm at Rimbereid gjorde dei tomme, nordatlantiske oljebrønnane til eit litterært symbol i kjølvatnet etter Melvilles kvite kval og Conrads elvereise til mørkets hjarte.

Diktet har tidlegare vore oppført fleire gonger, mellom anna ved Den Norske Opera i ein versjon til tonar av Øyvind Mæland, og Øyvind Rimbereid sjølv har lese diktet til mu­sikk av elektronikagruppa Xploding Plastix.

ØYVIND RIMBEREIDNorsk forfattar og lyrikar, fødd 1966 i Stavanger. Han har fått ei mengd prisar for dikta sine, og har vore nominert til Nordisk Råds litteratur-pris for Jimmen, eit langdikt som delvis blir fortalt av ein arbeidshest. I 2013 fekk han kriti-karprisen for andre gong, for diktet Orgelsjøen. Han har òg skrive fleire novellesamlingar og essays, og romanen Som­solen­vokser.

og komponist Sjur Miljeteig, har blitt vist 50 gonger på Det Norske Teatret og ute på turné. Miljeteig skal dele scenen med henne på Solaris korrigert òg, og slik blir det ei vidareføring av samarbeidet deira.

– Haugtussa var ein milepæl for meg, ikkje berre fordi vi i så stor grad laga ho sjølv og ho vart ein stor suksess, men også av di ho opna nye rom for meg som skodespelar. Eg har til dømes vorte meir oppteken av alle dei

rare fargane du kan bruke i stemma.I Haugtussa brukte ho mellom anna ein

effekt på stemma som gjorde ho grovare, for å gje liv til mørkemaktene på skrekkfilm-vis. I Mor Courage hadde ho ingen elektronisk assistanse, men kunne uansett gå frå skarp fresing til mørk Elvis-klang i same replikk, og i ei scene gav ho åleine stemme og kropp til alle karakterane som var til stades. Det var også første gongen ho hadde hovud scenen for seg sjølv i ei framsyning. Og ho var ikkje redd lenger, som den gongen i Ålesund.

– Då eg jobba med den monologen, tenkte eg på Solaris korrigert, korleis det ville bli. Og eg gler meg!

– Du har gått frå ert til stjerne?Ho skrattar.– Ja, for målet er jo ikkje berre Hovud-

scenen denne gongen, men heile universet!

SJØLV OM HANDLINGA IKKJE GÅR FØRE SEG UTE I VERDS-ROMMET, VILLE EG KJENNE MEG SNYTT OM DET IKKJE VAR MED, FOR DET ER SCIENCE FICTION, TRASS ALT.

I Solaris­Korrigert står Ane Dahl Torp åleine på Hovudscenen. Det 800 linjer lange titteldiktet blir skildra som ein apokalyptisk utopi, som like mykje peikar til vår tid, som til framtida. Futuristisk, men likevel menneske.

19|| HAUST 2015 ||

A K T U E L L

S J U R M I L J ET EIG

MUSIKAR OG KOMPONIST

Aktuell som komponist av musikken til

SOLARIS KORRIGERT og HAUGTUSSA

Musikk set i gang kjenslene våre. Når emosjo­nane først trekker i ei retning, er det vanskeleg å snu. Derfor er det viktig at eg ikkje legg meg på feil spor når eg skal lydlegge ein såpass spesiell tekst som Solaris Korrigert. Eg har lyst til å leike meg med klassiske science fiction­tema og håpar dei kan vekke same varme hos publikum som dei gjer i meg.

Året er 2480, og det er vanskeleg å førestille seg kva for musikk som blir laga da. Kor radikale er forandringane? Det veit eg ikkje. Eg berre veit at det er musikk der – i alle fall i vår variant av universet. Eg høyrer for meg ein miks av retro og futuristisk musikk, noko som peikar i retning av til dømes Kraftwerk og Terry Gilliam. Det er noko med teksturen hos dei som eg likar godt, og eg klatrar gjerne ned i den mørke synth­verda.

Ane Dahl Torp og eg arbeidde fram Haugtussa saman, så vi er ikkje ukjende med denne forma. Eg trur vi er gode saman og hentar mykje inspi­rasjon frå kvarandre. Ho frå musikken og eg frå hennar tolking av teksten. Men Peer Perez Øian som har regi er den som gjer alle vala. Han skal trass alt dirigere oss begge.

Om eg trur på Solaris Korrigert som ein fram­tidsvisjon? Tja, du skal ikkje sjå bort frå at vi må rømme denne planeten. Slik vi øydelegg jorda, kan dette bli frykteleg sant, men om vi flyktar ned i tomme oljebrønnar, er eg meir usikker på.

for

talt

til

ID

A M

ICH

AE

LSE

N f

ot

o S

IRE

N H

ØYL

AN

D S

ÆT

ER

|| HAUST 2015 ||20

Total einsemd og kjærleik

Aner vi ein ny Beckett-epoke i regi av Bjørn Sundquist? Krapps­siste­spole med Jan Grønli i

tittelrolla er neste prosjekt.tekst OLA E. BØ foto SIREN HØYLAND SÆTER

Jan Grønli og Bjørn Sundquist, to garva skodespelarar med ei meritt-liste i norsk teater som sveiper over store delar av den norske teatergeo-grafien, landsdelscenar, nasjonale høgborger og historiske spel. To

jamgamle og jamgalne teatermakarar som nyt stor respekt og har stor respekt for kvarandre. Men på scenen har dei vore antagonistar, Brand og Einar i Brand, to brør Stockmann i Ibsens Folkefiende og Lucifer og Gud i Bibelen no sist på Det Norske Teatrets hovudscene. Og i arbeidet med Samuel Becketts klassi-karar sit dei på kvar si side av regipulten. I fjor var det Mens vi ventar på Godot, Jan og broren Stein i hovudrollene på Riksteatret/Det Norske Teatret, og no den tragikomiske livsrefleksjonen Krapps siste spole på Scene 3.

21|| HAUST 2015 ||

Bjørn har regi, Jan spelar Krapp, den einaste rolla på scenen, men yngre årgangar ligg på band. Stykket kom i 1958 på engelsk, Krapps Last Tape og assosiasjonen til crap - dritt/møkk kan vel ikkje vere heilt tilfeldig.

Det moderne teatret vender alltid tilbake til Beckett, kvifor? Bjørn: Krapp er ein gammal forfattar som ser tilbake på livsverket, på livet sitt. Da vi gjorde Godot tenkte eg på stykket som ein Vaudeville over ein avgrunn, det er lett og det er morosamt, men stadig vekk opnar sluket seg, slik er det med dette stykket òg, lite i omfang, men ein fantastisk innhaldsrik tekst, og ei fantastisk rolle. Og da er det som med Hamlet eller Peer Gynt, du må ha ein på teatret som kan gjere ei slik rolle, det er ikkje

for kven som helst, ein må skjønne dette universet, det svarte rommet, det absurde i det, og kunne spele det på fullt alvor.

Det må vere ei ideell rolle for ein aldrande skodespelar, nesten all teksten ligg jo på lydband? Kva er da utfordringa?Jan: Ein må jo kunne reagere truverdig etter kvart som han spelar av passasjar frå sitt eige liv. Men utfordringa er nok å ikkje gjere for mykje, ikkje legge reaksjonane utanpå, ikkje falle for freistinga til å bli for tydeleg; dette var sanneleg trist du... Det er vekslinga mellom noko nesten uttrykkslaust, slik at du ikkje heilt forstår kva som føregår i han, til nesten vulkan-ske utbrot, som lagar spenninga i stykket.Bjørn: Det labile!Jan: Ja, totalt overraskande.

Bjørn: Og ikkje fordi han vil skjule det for eit publikum, men for seg sjølv, han vil ikkje gå inn på det, det blir eit lukka rom. Total einsemd, og kjærleik mellom anna, det er det stykket handlar om, etter mi meining. Han er som ei demning som kan sprekke når som helst, og det tar han ikkje sjansen på, og for å unngå det – så drikk han. Vi kjenner oss igjen. (latter)Jan: Likevel vender han stadig tilbake til det, spelar det om og om igjen fordi han håper at det skal dukke opp noko han ikkje har fått med seg, noko nytt, løyndomar – no kjem det…Bjørn: Akkurat, for det ligg ikkje nokon re-signasjon i det, han er heile tida på jakt, han er fullt ut i stand til å elske, og til å tru, men han har ingen å elske, han har ingen Gud. Og han finn ingenting på lydbanda heller, blir berre skuffa; var eg verkeleg ein slik tufs, var eg så dum, da eg var 39 og 27…. Det er ein kunstnars sjølvoppgjer, ein kunstnar som måler det han har oppnådd mot sine ambisjonar. For meg er det det, men på den andre sida er det ikkje det, det er ei historie om Krapp, ein heilt særeigen person som interesserer og fascinerer meg.

Her finst jo mykje stor humor òg, stykket byr blant anna på den største av alle komedie­klisjear, det å gli på eit bananskal.Bjørn; Beckett var jo veldig opptatt av Buster Keaton og Helan og Halvan, dei tragiske klovnane som ikkje fiksar livet, han elska dei og bygde dei nærmast inn i stykka sine. Men gjer ein berre det så blir det teikneserie, og det stemmer ikkje heilt, eg likar å sjå at det er levande, verkelege menneske.Jan: Men humoren ligg jo der, den finst i stykket og den kjem fram på ein heilt annan måte når du ikkje jaktar på den.Bjørn: Det er ikkje alt som kan gjerast på latter, men det må likevel gjerast. Eg har ein undertittel på stykket som eg har henta frå Beckett's The Unnamable, siste setninga der: You must go on. I can't go on. I'll go on.

To gamle revar og bussar, kan det bli nok motstand av det?Jan: Det at vi kjenner kvarandre så godt trur eg berre er ein fordel, vi treng ikkje å seie så mykje, vi veit kor den andre vil, og kan hoppe bukk over dei lange forklaringane. Vi er jo ikkje alltid heilt einige, og det skal ein jo ikkje vere. Vi har sjølv valt å jobbe saman. Slik var det òg med Godot, Stein og eg fekk velje både stykke og instruktør, og det trur eg ikkje Bjørn har angrar på, ikkje vi heller. Han er jo ein tenkande skodespelar med eit sterkt uttrykk, men han veit at det ikkje nyt-tar å vise meg korleis eg skal spele, sjølv om eg ser at han av og til har veldig lyst.

|| HAUST 2015 ||22

Ei hyllest til vennskap

Skodespelar Rikke Wölck har skrive Eg­heiter­Bente, som handlar om ei kvinne som får konstatert

Alzheimers og om reaksjonen til venninnene. tekst NANNA BOYE foto DAN MØLLER

Teksten blei første gong publisert i Lokalavisen Frederiksberg, Danmark

Kimen til stykket går langt tilbake, utgangspunktet handlar om dei vala vi tek i livet. Og dei tankane begynte for alvor først i femti–åra, fortel Rikke Wölck.

Hovudpersonen Bente er journalist, har ein stor vennekrins og ein god karriere, men ingen kjærast eller barn, så det er venninnene som er der for henne da ho blir sjuk og fram til ho døyr.

I takt med at Ben-te mistar minnet, får det venninnene – og Bente – til å reflektere over det livet dei har levd og dei vala dei har gjort.

– I dag fyller vennskapsfor-hold meir enn dei har gjort før. For mange er dei viktigare enn famili-en. Vennene støttar også i krisesituasjonar, vi følgjer kvarandre når vi mistar noko, når vi er lykkelege eller gjer vanskelege val i livet.

– Derfor er det også naturleg at det er Bentes venner som trør til. Venninnene har følgt kvarandre det meste av livet.

– Stykket er fiksjon, men med inspirasjon frå mitt eige liv og dei nære vennskapsfor-holda eg har. Eg står sjølv midt i livet, men er samtidig ved å nærme meg ein alder der det ikkje er så mykje att.

 LIVETS VAL OG FRÅVAL– Eg har hatt eit lidenskapeleg og på mange måtar heftig liv. Før var eg nok både utilfreds og uroleg. Slik har eg det ikkje i dag, fortel

Rikke og poengterer at stykket skal sjåast som ei hyllest til vennskapsforhold.

– Eg kjenner ikkje nokon som har Alzhei-mers. Det skal meir sjåast som kontrast til det livet vi lever, der vi har full kontroll over

alt, og Alzheimers, som er det ultima-te tapet av kontroll over kropp

og hjerne.– Vi er så kontrollerte og dyktige til både å ha

fullt trykk på karri-eren og ha kontroll på privatlivet, men sjukdom kan vi ikkje kontrollere.

– På mange måtar er det eit smerteleg

stykke, men det er også mykje humor i det.– Stykket handlar ikkje

så mykje om den fysiske forvandlinga, men meir om dei

essensielle vala i livet, og den måten vi forsonar oss med tanken på å bli eldre.

– Alderen har også fått meg til å reflektere over livets val og bortval. Før kjende eg det som om livet skulle vare evig, men vissa om – og den kjensgjerninga – at eg nærmar meg dei 60, gjer at eg reflekterer over livet på ein annan måte, fortel Rikke og tenkjer attende på sine eigne merkedagar i livet:

– Eg ville nødig vere attende i 30-åra, den gongen var graset alltid grønare andre stader, men i 40-åra falda eg meg ut som kvinne. Og i dag nyt eg å vere der eg er og er tilfreds, seier den 59–årige skodespelaren, som også skriv og instruerer.

I stykket Eg heiter Bente er hovudpersonen Bente den mest dominerande og sterkaste av

venninnene, men det at ho etter kvart mistar språket, utløyser ein ekstra frustrasjon.

HUMOR OG SMERTE– Bente kjem gjennom alle fasettane av sorg, glede, panikk og sinne. Men da ho erkjenner at ho skal døy, slepper ho kontrollen, lever meir i noet, og sansane blir forsterka.

– Det er sjølvsagt dramatisk stoff i temaet om det å få diagnosen Alzheimers, men det er også mykje poesi når ein ikkje kan bruke ordet som ein plar.

– Iveren frå venninnene etter å gjere alt så godt som mogleg for Bente, blir nærmast komisk og grufull på same tid. Dei blir utstilte, men eg gjer det kjærleg, fortel Rikke og seier:

– Eg vil ikkje kalle meg dramatikar, men eg har funne ut at eg treffer noko når eg kombinerer humor og smerte.

– Stykket er skrive til kvinner, men temaa og tankane om død, tap og vennskapsfor-hold kan menn også kjenne att. Det er meir dei menneskelege aspekta eg skildrar, så eg håper også at mange menn ser stykket, seier Rikke.

FØR KJENDE EG DET SOM OM LIVET SKULLE VARE EVIG, MEN VISSA OM – OG DEN KJENSGJERNING – AT EG NÆRMAR MEG DEI 60, GJER AT EG REFLEKTERER OVER LIVET PÅ EIN ANNAN MÅTE.

23|| HAUST 2015 ||

EG HEITER BENTEAV Rikke WölckREGI Anne­Karen HyttenNOREGSPREMIERE 28. august på Scene 2.I ROLLENE Hildegunn Riise, Ingunn Beate Øyen, Elisabeth Sand, Ulrikke Hansen Døvigen

Når Bente får Alzheimer er det vennene som tar hand om henne. Sjukdommen får dei til å reflektere over det livet dei har levd og vala dei har tatt.

|| HAUST 2015 ||24

A K T U E L L

H I L DEGU N RI I SE

SKODESPELAR

Aktuell som Bente i EG HEITER BENTE.

I denne framsyninga er eg Bente. I ein alder av 55 år får ho diagnosen Alzheimer. Ho er ei oppegåande dame på mange vis, journalist og forfattar. Aktiv, levande og energisk, har god humor, er dominerande og påståeleg, men har som regel rett, som ho seier sjølv. Uhøgtideleg og veldig sjølvbevisst.

Vi spelar alle ulike roller i livet vårt, og når sjuk­dommen skrid fram, er det som om lag på lag blir trekte bort. Alzheimer rokkar ved alt du ein gong var. Eg tenker det er ein slags nærgåande kamp med deg sjølv.

Eg har ingen fast metode når eg går inn i ei rolle. Eg må bruke intuisjon, lytte meg inn i teksten, bruke medspelarane mine, vere mest mogleg open og modig i prøveprosessen. Til denne rolla har eg studert det medisinske, snakka med ekspertar på området, og besøket ein sjukeheim for demente. Eg stør meg òg på personlege erfaringar frå min eigen familie og venner.

Det er mange tema i stykket, og vennskap er ein sentral del. Dei vennene som står nær, kjen­ner eit større bilete av deg, kjenner beveggrun­nane dine, livshistoria di og sider av deg du sjølv ikkje er medviten om. Men det kan vere utfordrande å vere pårørande. Det krev mykje å vere ein venn når det røyner på, og det er ikkje alltid vi klarer det.

Det er mykje humor i framsyninga. Når hjernen blir angripen, får det konsekvensar på alle måtar, sjølvsagt. Når filteret forsvinn, kjem sanninga òg fram på godt og vondt. Det kan vere forløysande og morosamt. Og det kan vere noko vakkert, midt oppi alt. Ei påminning om kor skjørt livet er.

for

talt

til

ER

LE

ND

TÅ

RN

ESV

IK D

RE

IÅS

fo

to

YLV

A C

AT

OD

OT

TE

R F

YLL

ING

SNE

S

25|| HAUST 2015 ||

NY KLASSIKAR FOR BARNFrå 6. november er verdas kanskje tøffaste jente tilbake!

Sjå nettsida vår for prisar og billettarD E T N O R S K E T E A T R E T . N O

Tonje er det einaste barnet i Glimmerdalen. Ho er 9 år, snart 10, og hennar beste venn er Gunnvald på 74 år. Gunvald lagar rattkjelkar, og Tonje testar

dei med «fart og sjølvtillit». Dessutan spelar Gunnvald fele så heile Glimmerdalen får tårar i auga. Men ein dag får Gunnvald eit brev, og så hamnar han på

sjukehus, og så kjem det ei dame med ein stor hund. Ei lita bygd treng jammen ikkje vere ein kjedeleg plass og små folk kan få store ting til å skje!

Ei fabelaktig forteljing om vennskap, mot, ein sur camping-plasseigar, ein skummel hund og om å køyre veldig, veldig fort på rattkjelke.

«morsom og rørende forestilling

for store og små»Aftenposten

|| HAUST 2015 ||26

Det vere seg for Yanomamöen i regnskogen i Brasil, som veit at dei som bur i landsbyen ei dagsreise unna er potensielle fiendar, eller for oslofolk som veit at dei på andre sida av

Akerselva er meir snobbete, eventuelt meir harry enn dei sjølve. For mange, som for Nina, busett i Groruddalen, er forskjellane mellom austkanten og vestkanten identitets-skapande. Nina definerer seg sjølv ved å kon-trastere seg og sine mot dei meir «overlegne» folka på vestkanten. Ikkje berre er Oslo delt mellom aust og vest: For mange er barane på Aker Brygge eller langs Karl Johan «not», mens for dei same personene er Sukkerbiten i Bjørvika og barane rundt Youngstorget, også vest for elva, særs «hot». For andre kan dei aktuelle grensene gå internt i bydelen, slik at i visse delar av Vestre Aker bur det folk som deg, men du vil ikkje identifisere deg med dei på den andre sida av gata. Kanskje er likevel forskjellane mest markante internt på austkanten. I indre aust finn du bygardar med dyre leilegheiter der det bur hipsterar rett ved kommunale kompleks eller zombie-gardar, som ein bebuar sa det da han skildra nærmiljøet sitt.

EIN TRIVST IKKJE KOR SOM HELSTSåkalla sosioromlege forskjellar kjem også til uttrykk når barnefamiliar i dagens Oslo er på flyttefot. Når folk vurderer kor dei skal flytte, ser dei ikkje berre etter ein bustad som høver, men også etter eit høveleg nabolag. For Mette og Morten, som begge har studert på Blindern og som har fått interessante og relativt godt betalte jobbar, så var Grüner-løkka i indre aust ein spennande og høveleg stad å bu mens dei var i 20-åra. Den mykje

omtalte gentrifiseringa1) av Grünerløkka hadde jo medført at unge vaksne i den noko diffuse mellomklassa no definerer området som sin stad. Akkurat som for mange andre, blei likevel indre aust langt mindre høveleg når Mette og Morten fekk andre interesser.

Det vil seie, når utelivet gradvis måtte gi tapt for familielivet. Sjølv om dei hadde mange kjende i gå- og sykkelavstand, var ikkje dette nok til å forankre Morten og Mette til Løkka.

Ønsket om meir plass og eit meir barne-vennleg nabolag var viktige «push-faktorar»

Vest er ikkje aust og aust blir ikkje vestDet er forskjell på stader og det er forskjell på folk. Det er noko dei fleste veit eller tek for gitt.tekst BENGT ANDERSEN, BYANTROPOLOG foto BÅRD GUNDERSEN

Oslo er delt etter klasse, inntekt og religion. Dette er ikkje noko nytt. Braaten skreiv om den delte byen for 125 år sidan.

I INDRE AUST FINN DU BYGARDAR MED DYRE LEILEGHEITER DER DET BUR HIPSTERAR RETT VED KOMMUNALE KOMPLEKS ELLER ZOMBIEGARDAR, SOM EIN BEBUAR SA DET DA HAN SKILDRA NÆRMILJØET SITT

27|| HAUST 2015 ||

da dei bestemte seg for å flytte ut av indre aust, men andre nabolagskarakteristikkar var vel så avgjerande da dei skulle finne ein ny stad å bu. Mange av skolane, både i indre og ytre aust, var uaktuelle utdannings-institusjonar. Jamvel om dei ikkje hadde førstehandskjennskap til nokon av desse austkantskolane, visste dei korleis skolane var ut frå mediedekkinga. Det tvilsame ryk-tet til skolane var nært knytt til elevmassen og da spesielt talet på «innvandrarar» (på fleire barneskolar i Groruddalen har fleirtalet av elevane «minoritetsspråkleg bakgrunn».

Gran skole har f.eks. over 96% i denne kategorien. Vidare har sentrumsskolar som Vahl 94%, Møllergata 85,4% og Lakkegata 58,1%, mens Grünerløkka skole har «berre» 39,3% ). Mette og Morten såg derfor kjapt bort frå relativt rimelege og store bustader i rolege nabolag i Groruddalen og i Søndre Nordstrand, og landa trygt på eit rekkehus i eit Akershus-nabolag som består av andre Oslo-utflyttarar med same sosioøkonomiske bakgrunn som dei sjølve.

Mens Morten og Mette flytta ut av Oslo for å finne ein høveleg oppvekststad for barna, så

ELVA SOM DELER BYENETTER Oskar Braaten ManusREGI Carl Morten AmundsenURPREMIERE 18. september på Scene 3.I ROLLENE Kadir Talabani, Kaia Varjord, Svein Roger Karlsen, Unn Vibeke Hol, Øyvin Berven

Akerselva skapte storbyen og dreiv fram industri aliseringa og moderniseringa av Noreg. Elva skapte mykje, men ho delte også byen.

[ 1 ] Gentrifisering er eit fenomen som inneber at ein bydel endrar seg fysisk, sosialt, økonomisk og kulturelt. Tradisjonelle arbeidar-klassestrok, gjerne nær sentrum, blir forvandla til bydelar for meir velståande befolkingsgrupper. Dei i utgangspunktet låge bustadprisane gjer det mogleg for småbutikkar, kafear og kunstnarar å etablere seg, og dette gjer områda hippe og attraktive. Gentrifiseringsprosessen kan fortrengje den opphavelege befolkinga, på grunn av aukande bustadprisar og på grunn av at det sosiale miljøet endrar seg.

|| HAUST 2015 ||28

Akerselva; identitetskompasset som splittar byen i ein velståande, velutdanna og sunn vestkant og ein austkant som skårar dårlegare på dei fleste sosiale parameter.

OSKAR BRAATEN

I DAGtekst CARL MORTEN AMUNDSEN

foto DET NORSKE TEATRET

E r det mange som les Oskar Braaten i dag? Det burde det vere. Kvifor? Fordi tekstane engasjerer. Fordi ein

blir rørt av dei. Braaten syner mot fordi han vågar å nærme seg det enkle og dei enkle. Han kom frå dette miljøet sjølv. Han vaks opp på Sagene i 1890­åra og hadde sjølv ei mor som måtte ta seg av ungane aleine.

Braaten ga stemme til folk som ikkje had­de hatt det – fabrikkarbeidarane, alkoholi­karane, aleinemødrene eller folk som hadde sett ut på klassereise og gløymt kven dei var. Samstundes handlar bøkene om samhald og solidaritet, ei tru på at folk kan bli glade i kvarandre trass i fattigdomen, trass i spriten, trass i dømmesjuka, trass i tuberkulosen, og alle tilbakeslaga.

Oskar Braaten er som ein norsk Dickens. På nokre tiår var ein liten dansk provinsby forvandla til ein hovudstad i noko som likna på ein moderne industristat. Byen vaks, og sjølv om forholda var små, husværa ofte ber­re eit lite kammers, så innebar dette eit stort skritt fram for mange. No hadde dei eigne pengar. Og ja, freistingane i byen var store, det var drykk og halloi. Men det var vekking og salmesong òg.

Vi som lever i ei anna heilt tid, kvifor skal vi lese Braaten? Fordi desse bøkene minner oss om at Oslo framleis er ein delt by. Meir enn 125 år etter den tida Oskar Braaten skildrar, er byen framleis klassedelt. Han er delt sosiologisk, økonomisk, i levekår, i levealder, men også mentalt. Vestkantfolk drar ikkje til austkanten, og austkant­menneske kjenner ikkje at dei har noko å gjere i Bogstadveien heller. Akerselva er eit identitetskompass minst like verksamt som på Braatens tid. Ja, ting tyder på at det blir verre, at byen blir stadig meir delt.

visste Sofie og Sondre at barna deira hadde det bra på Vinderen. Her var ikkje berre grannane frå den same «klassa», så å seie alle var også kvite (dei minoritetsspråklege på Vinderen skole utgjer for tida 8,6%). Mens Mortens familie måtte reise frå austkanten for å finne ein høveleg oppvekststad, kunne Sondres familie halde seg i ro på vestkanten.

KLASSE SKIL OGSÅMen kvifor er vestkanten ein meir høveleg stad for mange mellomklassebarne familiar enn det austkanten er? Eit svar finn vi i Oslostatistikken: Om Mette hadde vurdert Groruddalen og flytta til Stovner, så ville ho og Morten finne få naboar med høgare utdanning – på Stovner har respektive 35% og 36% grunnskole og vidaregåande skole som høgste fullførte utdanning. Til jamfø-ring har mange av Sofies naboar like høg utdanningsbakgrunn som ho sjølv (i Vestre Aker har 33% universitets- eller høgskole-utdanning på lågare nivå, mens 25% har ei slik utdanning på høgre nivå). Forutan klare utdanningsforskjellar er det også store økonomiske forskjellar mellom austlege og vestlege bydelar. Igjen kan vi bruke Stov-ner og Vestre Aker som eksempel: Mens gjennomsnittsinntekta i Vestre Aker i 2013 var 679 000 kroner, var den tilsvarande inntekta på Stovner 345 000. Og sjølv om gentrifiseringa blir reflektert i at relativt

mange på Grünerløkka har høgre utdan-ning (mest halvparten har universitets- eller høgskoleutdanning), kan ein kanskje finne noko av årsaka til ei relativt låg snittinn-tekt (383 000,-) i den stadige straumen av barnefamiliar ut av indre aust. Med andre ord flyttar nok mange av gentrifiserarane før dei når inntektstoppen. Om Mette derimot skulle bli buande på Grünerløkka, ville dottera hennar vekse opp i ein bydel der gjennomsnittkvinna kan ventast å leve sju år kortera enn gjennomsnittkvinna i Sofies by-del.2) Ikkje berre bur dei «beste« best på vest, det er her ein finn prestisjeinstitusjonane i Oslo som ambassadørar, teater, museum og andre turistattraksjonar. På austkanten har ein derimot utskjelte drabantbyar, dei fleste kommunale bustadene, høgspentmaster, klubbhuset til Hells Angels og eit forbren-ningsanlegg.

LIKE BARN LEIKAR BESTJamvel om utfyllande diskusjon av kvifor Oslo er ein delt by med fordel kunne inklu-dert historiske, geografiske og strukturelle prosessar, så må den stadige reproduksjo-nen av skiljet også knytast til det faktum at folk har ein tendens til å søke saman med dei som liknar på ein sjølv. Dette er med på å forklare kulturelle enklavar som Ullevål Hageby og bukonsentrasjonar av innvandra-rar i område som Furuset. Når Sondre ikkje berre vil bu på vestkanten, men ikkje ein-gong vil bruke fritida på den «andre sida«, og når Nina aldri kunne tenkje seg å flytte vestover eller gå ut vest for Nationaltheatret, ja, da kan vi seie at leitinga etter likskap og gruppe identitet i tillegg til behovet for sosiokulturell og geografisk avstand er viktig om ein vil forstå kvifor aust er aust og vest er vest, og kvifor dei to knapt vil foreinast.

FORUTAN KLARE UTDANNINGS FORSKJELLAR ER DET OGSÅ STORE ØKONOMISKE FORSKJELLAR MELLOM AUSTLEGE OG VESTLEGE BYDELAR.

29|| HAUST 2015 ||

for

talt

til

ÅSN

E D

AH

L T

OR

P f

ot

o S

IRE

N H

ØYL

AN

D S

ÆT

ER

A K T U E L L

K A DI R TA L A BA N I

SKODESPELAR

Aktuell som Harald i KVEN ER REDD

og i ELVA SOM DELER BYEN.

Eg er frå austkanten. Som dei fleste der kjem eg frå arbeidarklassen. Eg er innvandrar, som man­ge på austkanten. Frå eg var fjorten år, budde eg i eit blokkområde på Bogerud i Oslo med ti svære blokker. Ingen hadde hagar, ingen hadde hytter, ingen gjekk på SFO, mange drog ikkje på ferie. Så vi leikte i gata. Vi fann på våre eigne greier, organiserte fotballkampar. Fann våre eigne hengestader på bensinstasjonane og på kjøpesentra. Det var ein spennande barndom med eit inkluderande og fleirkulturelt miljø. Det at vi var så mykje i lag, batt oss tett saman. Det var ein lykkeleg barndom.

Når eg no er blitt vaksen, ser eg jo at bak­grunnen for at vi hang så mykje i gata, var at foreldra våre ikkje hadde råd til SFO eller fotballtrening eller hytter eller feriar. Det trur eg dei fleste har på vestkanten.

Det er ikkje vanskeleg for meg å sjå for meg dei forholda karakterane til Oskar Braaten levde under langs Akerselva for hundre år sidan. Som flyktning har eg opplevd ekstrem svolt. Vi hadde ingen pengar, kvar dag handla om å overleve. Ein gong kokte mor mi vatn til middag. Vi nytta mykje humor for å overleve.

Det er framleis stor skilnad på det å komme frå austkanten av Oslo og det å komme frå vest. Det er så klart økonomiske skilnader, men den største skilnaden ligg i hovuda våre. Det å kom­me frå austkanten er ein viktig del av identiteten min. Det er ei anna stemning på austkanten enn på vestkanten. Folk frå aust og vest kler seg forskjellig, snakkar forskjellig, går på forskjellige utestader. Vi tenkjer rett og slett forskjellig. Eg opplever det som at det er større rom for å vere annleis, for å vere seg sjølv, for å vere litt «utan­for boksen» på austkanten. Det ligg ei stoltheit i det. Den vil eg halde på.

|| HAUST 2015 ||30

for

talt

til

ÅSN

E D

AH

L T

OR

P f

ot

o S

IRE

N H

ØYL

AN

D S

ÆT

ER

A K T U E L L

JON BL EI K L I E

DE V I K SKODESPELAR

Aktuell som Dommaren i SWEENEY TODD,

Futen i BRAND og i SOGA OM EGIL SKALLAGRIMSSON

Slik eg oppfattar vikingane, så var dei overtru­iske, brutale, men òg romantiske menneske. I Soga om Egil Skallagrimsson vil historia stå i sentrum. Vi vil prøve å finne eit berøringspunkt mellom «oss» og «dei», altså vikingane. Finst det noko felles i identiteten vår? Eg trur vi deler eit ønske om å sette eit merke på verda, komme oss ut, skape noko, gjere ein forskjell. Det er vel ganske universelt, eigentleg. Men det med brutaliteten, det kjenner eg meg ikkje igjen i.

Å fortelje ei historie til folk på ein uventa måte. Å få vere 100 % til stades i ein situasjon saman med andre skodespelarar og publikum. Å ikkje tenkje på noko anna. Det gir meg framleis eit kick, så eg kjenner meg veldig heldig som får halde på med dette. Eg får mange spennande utfordrin­gar ved teatret og må framleis ofte klype meg i armen. Alderen har gitt meg meir tryggleik både privat og på scenen. Eg stolar meir på meg sjølv, det er godt å ha med seg på scenen.

Med tida har eg fått fleire skurkeroller, registrerer eg. Maktsjuke, kyniske og griske karakterar. Futen i Brand er ei slags kryssing av den russiske utanriksministeren og Ketil Solvik Olsen, tenkjer eg. Pragmatisk. Mens Dommaren i Sweeney Todd… Det er den eklaste rolla eg har spelt. Det er ganske ubehageleg å gå inn i, eigentleg. Da hjelper det å tenkje på teater som ein praktisk jobb, så ein ikkje blir for sjølvbevisst og gløymer seg sjølv. Det er jo ikkje normalt å gjere usømme­lege ting for ein fullsett teatersal, liksom!

31|| HAUST 2015 ||

A K T U E L L

M A RI E BL OK H US

SKODESPELAR

Aktuell som Laura i FULLE FOLK, Hamlet i HAMLET

og Allis i FUGLETRIBUNALET.

Faget mitt er å forstå andre menneske. Eg har lyst til å vere ein skodespelar som opnar opp for samtalar i samfunnet og på den måten bidrar til fellesskapet. Da eg oppdaga at skodespe­larfaget var noko eg kunne meistre, kjende eg òg på det enorme potensialet som låg i det. Kunst og kultur kan vere ein brubyggjar mellom enkeltmenneske, mellom grupper og kulturar. Det er ei sjeleleg samtaleform.

Kvar oppsetjing har sin eigen toneart og sin eigen melodi. Om det er eit heilt nytt stykke, eller ein klassikar, er ikkje det viktigaste. Rolla som Hamlet er ei reise i eksistensiell einsemd og mitt forsøk på å forstå døden. Allis i Fugletribunalet har ei reise i skam, seksualitet og leiting etter eigenverdi, medan Laura i Fulle Folk er drita full og ulykkeleg forelska. Det er ulike rom i meg sjølv eg må gjere tilgjengelege. Nokre rom er tyngre å gå inn i enn andre.

Eg tek alle rollene eg gjer like alvorleg, anten det er ei tragisk eller komisk rolle. Ofte er dei ulike sjangrane overlappande, og ein seier jo at den mest komiske rolla har mykje tragisk i seg, og omvendt. Sjølv om Fulle Folk er eit komisk stykke, er det òg djupt tragisk. Fugletribunalet er alvorleg og eksistensielt, men eg ønskjer å gi Allis­rolla mykje humor òg. Ein merker veldig godt når publikum er engasjert. Eit generøst publikum gir meg konsentrasjon og gjer meg modigare. Da er eg lykkeleg på scenen.

for

talt

til

ER

LE

ND

TÅ

RN

ESV

IK D

RE

IÅS

fo

to

SIR

EN

HØ

YLA

ND

SÆ

TE

R

|| HAUST 2015 ||32

KVEN ER REDD?AV Carl Frode Tiller REGI Lasse KolsrudURPREMIERE 13. november på Scene 2I SENTRALE ROLLER Frode Winther, Ulrikke Han­sen Døvigen, Axel Gherken Bøyum, Sara Khorami

Bjørn er ein middelmåtig skodespelar. Han har ei fin kone, to ufordragelege tenåringsbarn og ein svigerfamilie som ikkje synest han er god nok for dottera. Med humor og drepande replikkvekslingar skildrar Tiller den moderne mannens midtlivskrise.

TILLER PÅ TEATER

Kven er redd? er det første teaterstykket Carl Frode Tiller har skrive frå grunnen av.

Det blir neppe det siste. tekst RUTH LILLEGRAVEN, FORFATTAR foto BERIT ROALD/NTB SCANPIX

33|| HAUST 2015 ||

Carl Frode Tiller er ein meister til å skildre kranglar og kommu-nikasjonssvikt, til å vise oss korleis det eine vesle ordet tek det andre og plutseleg blir til ein katastrofe, korleis kjærleik

og svik går hand i hand. Det er mykje mørkt – men heldigvis også mykje humor. I Kven er redd? møter vi skodespelaren Bjørn, kona Ingvild og dei to halvstore ungane deira. Etter kvart dukkar også Ingvilds rike og vel-lukka foreldre opp – saman med Bjørns ikkje fullt så rike og vellukka far.

– Bjørn og Ingvild har også sin eigen sjargong, full av stikk og spott. Kva har gjort dei slik?– Eg trur eigentleg det i utgangspunktet er ei slags humoristisk greie dei i mellom. Men så tek det liksom overhand, bikkar over. Etter kvart blir det ganske stygt. Bjørn er under sterkt press, han skal spele den store rolla som George i Kven er redd for Virginia Woolf? Dessutan skal han snart flytte frå bygda si og jobben sin, fordi Ingvild skal byrje å jobbe hos faren. Han føler at han på ein måte blir pressa ut av sitt eige liv. Alt dette tek han nok ut på familien, ved å mase og klage og pirke.

– Han har også eit nokså ambivalent forhold til faren? – He he, ja, og Torgeir er jo ein nesten Duunsk figur. Folka til Duun snakkar jo slik folk gjer heime i Nord-Trøndelag. Slik snak-kar også nokre av folka i mine bøker. Torgeir er vulgær, ja, men han er det med eleganse. Det er ein kunst. Eg kunne aldri skrive om Torgeir på bokmål.

Dei er nokså samansette, desse karakterane dine? – Ja, eg tykkjer ikkje det er interessant å skrive om folk som berre er gode eller vonde. Vi er jo alle komplekse. Det er situasjonane vi havnar i, som avgjer kva trekk som blir dei dominerande.

Carl Frode Tiller sjølv er ein stillfarande 45-åring som verkar vere på plass i seg sjølv og sitt eige liv. Han skriv, jamt og trutt, dag etter dag. Dagane bør helst vere såpass like og føreseielege at han kan bruke mest mog-leg av kreftene på skrivinga og familien. Den inneheld, i tillegg til Tiller og kona, tre døtrer i alderen 7–14 år. Og både i teaterstykket og i Tillers siste roman, Innsirkling 3, finst det jenter som dusjar altfor lenge, til fedranes store frustrasjon.

Altså, dette mistenkjer eg nesten at du har personleg erfaring med?– He he, ja, det stemmer nok, ja. Eg har jo ein fjortenåring i huset. Og dei dusjar per definisjon for lenge. Her har romanen min faktisk lånt litt frå stykket, eg har halde på med dei parallelt. Det er eit par andre slike overlappingar også.

Men nokon plan har Tiller aldri når han byrjar skrive på noko nytt.

– Å nei. Då blir det jo inga spenning att. Eg likar best å ikkje vite kvar historia skal ta meg. Difor byrjar eg gjerne med ein karakter, eller fleire, leikar meg med å finne korleis dei snakkar. Deretter kjem historia fram etter kvart. Eg er fascinert av alle eg skrive om, og av dei ulike miljøa eg skildrar.

Så då kan du reise litt i skrivinga? Ha full fridom der? – Ja, nettopp. Det er herleg.

Det er kanskje godt Tiller har skrivinga å reise i. For elles likar han seg best i kjellar-stova heime på Rotvoll i Trondheim. Der sit han, dag etter dag – på den same stolen, ved det same tastaturet, med den same kaffi-koppen – og skriv på ein pc utan Internett. Mobiltelefonen har han kjøpt for 99 kroner på Clas Ohlson. Smartphonen fekk fyken, han blei for sliten i hovudet av den.

– Ein byrjar jo til og med å ta den med på do. Og slik blir dei jo borte, dei små pausane, som er så viktige.

Nei, Carl Frode Tiller brukar ikkje opp kreftene sine på å fjase med Facebook på mobilen. Han er også kjent for å takke nei til dei aller fleste spørsmål om bokbad og opp-lesingar. Men denne dagen har Tiller reist på dagstur til Oslo for å delta på leseprøve på Det Norske Teatret. Skodespelarane verka begeistra, det er ein lette.

Er du eit teatermenneske i utgangspunktet?– Å nei, langt frå. Eg har sett lite teater. Det kunne sikkert vore ein fordel for meg å ha

sett meir. Men det var ikkje mykje teater i Namsos, ikkje kom eg frå nokon teaterfami-lie, heller. Kona mi prøver stadig lokke meg med på teater. Men med tre ungar i huset blir det ikkje at ein går ut så mykje.

Han flirer.– Som 25-åring tenkjer ein at ein aldri skal

bli ein sånn som sit heime på kveldane. Og så er ein plutseleg 45, og det kjennest nesten uråd å gå ut av huset på kveldstid.

Om det har blitt lite teater, har det blitt desto meir bøker. Og film.

– Eg prøver å ikkje tenkje på det å lese og sjå film som «jobb», men det er viktig for meg, viktig for skrivinga. Eg tenkjer nok veldig filmatisk, anten det no er teater eller roman eg skriv.

Og no? Trur du prosaen din vil bli påverka av at du no har skrive drama? – Ja, eg har iallfall blitt van med å måtte skrelle vekk absolutt alt overflødig. I dramaet har ein så mykje dårlegare tid til å fortelje historia.

Familien står sentralt både i det nye styk-ket og i Innsirkling.

Det verkar som du er opptatt av familien som tema? – Meir som arena for kjensler og konfliktar. Alt blir så sterkt i familien. Ein kan ikkje berre stikke av, som ein kan frå ein kompis. Ein har ikkje valt kvarandre, men høyrer saman, er avhengige av kvarandre. Det blir gjerne mange tidlause konfliktar i ein fami-lie, som hos Bjørn.

Ja, og apropos Bjørn, kva trur du det er som får det til å rakne for han? Er det først og fremst rolla? Tiller tenkjer seg om, svarar like lågmælt som alltid.

– Det er ikkje godt å seie. Bjørn sjølv prøver seg med ulike forklaringsmodellar: barndomen, alkoholen. Men kva er det som er han – og kva er research til rolla som Ge-orge? Det er ikkje lett å vite, særleg ikkje dei gongene han vender seg direkte til publikum. Eg let det vere litt opp til skodespelarane også, kva dei vil fylle desse romma med. Det blir spennande å sjå. Eg gler meg.

SOM 25-ÅRING TENKJER EIN AT EIN ALDRI SKAL BLI EIN SÅNN SOM SIT HEIME PÅ KVELDANE. OG SÅ ER EIN PLUTSELEG 45, OG DET KJENNEST NESTEN URÅD Å GÅ UT AV HUSET PÅ KVELDSTID.

ALT BLIR SÅ STERKT I FAMILIEN. EIN KAN IKKJE BERRE STIKKE AV, SOM EIN KAN FRÅ EIN KOMPIS.

|| HAUST 2015 ||34

Han sit med manuset i fanget, ein kaffikopp på bordet og med eit lengtande blikk ut vindau-get. Frode Winther, hovudrol-leinnehavaren i Kven er redd?, har hatt mange roller, både på

teater og film, men å hente mannekrisa ut av sjeledjupet er noko nytt. Og skremmande. For er ikkje rollefiguren Bjørn litt lik han sjølv?

– Eg hadde berre lese to sider av manu-set, før eg drog på smilebandet. Det er høg attkjenningsfaktor, seier han.

Rollefiguren kranglar med kona og ten-åringsbarna, slit med ryddemani, er glad i eit glas øl og har eit strevsamt forhold til svigerforeldra. Han føler seg middels god på jobb og lyg på seg eit alkoholproblem. Kort fortalt: Han er ein mann i midtlivskrisa.

Og Frode? Akkurat som Bjørn er han drygt halvvegs i livet, er gift, har barn, jobbar som skodespelar, er pedantisk til fingerspissane og har svigerforeldre som… Vent litt, la oss komme attende til svigerforeldra.

– Eg liker at ting er ordentlege – irriteran-de ordentlege. Og eg liker å drikke litt øl. Eg kjenner meg att der. Føler eg meg middels god på jobb? Nei, det trur eg ikkje. I midt-livskrise? Motorsykkelen kjøpte eg for 10 år sidan. Eg har ei framifrå kone og har fått dei barna eg skal ha, og fått tillit i spelefilmar og på teater. Eg har det bra. Eg er ferdig med krisa.

Han smiler.– Håper eg.

ALDRI HAR DET vore vanskelegare å vere mann, blir det sagt. I tillegg til dei tradisjo-nelle manneoppgåvene, skal mannen vere superpappa og superhusfar. Han skal bere barna på skuldrene og rekke å vaske stove-golvet og lage kortreist mat, før han masserer føtene til kona. Nokre menn tilpassar seg, andre, som Bjørn i Kven er redd?, er i ferd med å bli slukt.

– Mannen har fått fleire oppgåver. Vi gjer dei vanlege mannetinga, men dessutan stadig fleire av dei tradisjonelle kvinnetinga. Ansvarsområdet har utvida seg, utan at vi skal klage på det, seier Frode.

– Å yte motstand mot dette er utenkjeleg?– Eg har ikkje noko behov for det, det er ei

positiv utvikling. – Du har ikkje behov for å få ut litt damp?

Vere litt dritsekk?Han ler.– Kan ikkje seie at eg har behov for å vere

dritsekk, men innimellom må eg få noko ut, ja. – Kva gjer du da?

– Eg utfordrar. Som å utfordre kona mi – og andre – på kva dei meiner. Det må du, elles blir du oppeten. I somme forhold er det éin som styrer kvardagane og den andre som kjenner seg kua og irettesett. Da må du seie frå, men du treng ikkje vere dritsekk.

SÅ VAR DET dette med svigerforeldra. I Kven er redd? må Bjørn takle den skjøre relasjonen til konas foreldre, som i tillegg ikkje synest han er bra nok for dottera deira. Frode nikka

attkjennande på hovudet da han første gon-gen las om dette.

– Bjørns svigerforeldre kjem heim til han og fyller opp frysaren. Det er morosamt, for det er akkurat det mine gjer hos oss. Dei fyller opp frysaren så det mest ikkje er plass til vår mat.

– Høyrer eg eit problematisk forhold til dine svigers…?

– Nei, vi har eit godt forhold. Men det kan jo oppstå morosame misforståingar i familie-situasjonar.

– Bjørn lyg på seg ein alkoholisme for å kjenne seg meir skikka til rolla, kvifor tyr mannen i blant til kvardagsløgner?

– Kanskje somme har behov for ein paral-lell røyndom? Å hegne om noko som berre er ditt? I eit forhold trengst det av og til. Og kanskje må ein lyge litt for å kjenne seg betre enn den ein er.

– Har du loge på deg nokre kvalitetar? – Det hender eg tar på meg lesebriller for å

verke meir intellektuell.– Du er 40, godt gift, vel nøgd, med ein kul

motorsykkel Høyrest ut som du treng ein ordentleg smell?

– Haha! Eg fekk så mange smellar tidleg at eg trur ikkje det. Eg var gjennom krisa i ung alder.

– Ja vel?– Eg veit ikkje kor personleg eg skal vere,

men eg hadde ei… skal vi seie utagerande ungdomstid? Eg brukte energien min på heilt feil måte.

Første gong han las Kven­er­redd?, tenkte skodespelar Frode Winther (40):

«Her kjenner eg meg igjen».

tekst LASSE LØNNEBOTN foto SIREN HØYLAND SÆTER

40 ogferdig*

(*med krisa)

35|| HAUST 2015 ||

KVEN ER REDD?AV Carl Frode Tiller REGI Lasse KolsrudURPREMIERE 13. november på Scene 2I SENTRALE ROLLER Frode Winther, Ulrikke Han­sen Døvigen, Axel Gherken Bøyum, Sara Khorami

Bjørn er ein middelmåtig skodespelar. Han har ei fin kone, to ufordragelege tenåringsbarn og ein svigerfamilie som ikkje synest han er god nok for dottera. Med humor og drepande replikkvekslingar skildrar Tiller den moderne mannens midtlivskrise.

Frode Winther skal spele Bjørn i Carl Frode Tillers stykke Kven­er­redd? Bjørn er godt gift, har to uspiselege tenåringsbarn og svigerforeldre som ikkje synest han er god nok for dottera.

|| HAUST 2015 ||36

HAN DROPPA UT av vidaregåande utan andre planar for livet. Men guten frå Veitvet i Oslo Aust, som flytta til Drøbak som niåring, hadde ei mor som aldri gav han opp. «Kva med folkehøgskole?» sa ho. «Orkar ikkje», svara Frode. Men ein kveld han kom seint heim, låg det ei bok på hovudputa: «Musikk/teaterlinje i Bergen» stod det skrive. Han visste han var glad i musikk, og teaterstudi-um freista.

– Så eg tenkte: «Ok, eg stikk til Bergen». Men søknadsfristen var gått ut, så eg ringde, og det var éin ledig plass. Da reiste eg på dagen. Sidan har eg drive med teater.

– Det blei eit avgjerande val?– Veldig avgjerande. Eg merka kor glad

eg var i teater, og fekk ei stadfesting på at eg dugde. «Dette vil eg gjere», tenkte eg. Så blei det skodespelarutdanning i England, og sidan 2000 har det ikkje vore ein einaste dag utan jobbing. Men eg var også gjennom ein turbulent periode. Eg blei far og mista min eigen far da eg var 20.

I fjor tok han eit nytt avgjerande val: Å flytte heim til Oslo etter ti år i Bergen, med kone og to barn på 5 og 3.

– Eg har fast jobb på Den Nationale Scene, men kjende at eg trong nye utfordringar. Derfor tok eg permisjon. Vi berre pakka og drog, heile familien. Vi hadde ikkje husvære, ikkje jobb, ikkje barnehageplass – vi berre tok ein sjanse og drog. Det var ikkje lett, men det har gått greitt så langt.

På Det Norske Teatret har han det siste året spelt i Fugletribunalet, Hamlet og Lucky Happiness Golden Express før Kven er redd?. Hausten 2015 blir han også å sjå i filmen Dukken i taket, basert på Ingvar Ambjørn-sens roman. Det er nok å gjere. Men stund-om kjenner han rastløysa slå inn.

– Eg kan merke kjensla av at eg må leve før det er for seint.

– Kunne du stukke av tre månader og berre gjort dine ting?

– Ahhh… Det hadde vore herleg. Berre pleie meg sjølv. Men nei, tre månader hadde vore for lenge.

– Kva om du fekk 24 timar berre for deg sjølv?

– Da hadde eg sett meg på motorsykkelen,

funne ein avsides veg med fri fartsgrense og køyrt langt av garde, ut til horisonten. I veska skulle eg hatt ei flaske med noko godt, og lagt meg i ei hengekøye mot vatnet, med handa dinglande utanfor og berre… pusta.

– Dei dagane er over?Han ler. – Tja, set på vent i alle fall. Eg sa til kona

for nokre år sidan at eg skulle selje sykkelen og heller kjøpe ein gitar. Så eg kjøpte ein gi-tar til 30.000 kroner. Men så fekk eg pengar igjen på skatten. Så no har eg både motor-sykkel og ein skikkeleg fin gitar.

– Her ligg det ein potensiell konflikt?– Hehe, ja. Lite grann. Men eg trur ho har

akseptert det. Det kan hende at eg sel sykke-len ein dag, men…

Han ler. – Da er det fordi eg vil det.

HAN HAR SETT FOLK som har hamna der. Som har møtt nokon som er yngre, på veg mot skilsmissa, med begge beina godt planta i den ultimate krisa.

– Eg ser det rundt meg, at det er ei avgje-

rande tid for mange menn i 40-åra. Det er trist, men ikkje til å unngå somme tider. Det er jo ein jobb…

– Å vere mann?– Å leve i eit forhold. Å få det til å funke. Å

kunne samarbeide. Det er ikkje alltid lett å vere mann, men ikkje lett å vere dame heller. Men eg har ikkje behov for å klage. Eg er privilegert, med gode folk rundt meg…

– … og svigerforeldre som fyller opp frysaren?

– Ja, kvar gong! Med gode råvarer, reins-dyr frå Finnmarksvidda og fersk torsk frå Vesterålen.

Han smiler. – Ein kan ikkje klage da.

MANNEN HAR FÅTT FLEIRE OPPGÅVER. VI GJER DEI VANLEGE MANNETINGA, MEN DESSUTAN STADIG FLEIRE AV DEI TRADISJONELLE KVINNETINGA

VI BERRE PAKKA OG DROG, HEILE FAMILIEN. VI HADDE IKKJE HUSVÆRE, IKKJE JOBB, IKKJE BARNEHAGEPLASS – VI BERRE TOK EIN SJANSE OG DROG.

I midtlivskrise? Motorsykkelen kjøpte eg for ti år sidan. Eg har ei framifrå kone og fått dei barna eg skal ha, fått tillit i spelefilmar og på teater. Eg har det bra. Eg er ferdig med krisa, ler Frode Winther.

37|| HAUST 2015 ||

A K T U E L L

K J ER ST I DA L SEI DE

SKODESPELAR

Aktuell som Marta i FULLE FOLK og i tittelrolla i

TONJE GLIMMERDAL.

Eg gler meg til å ta fatt på skodespelaryrket. Sjølv om eg eigentleg ikkje veit korleis det er å jobbe, så veit eg at det er no læringa verkeleg begynner. Som fersk skodespelar er møtet med publikum det eg gler meg aller mest til. Og sjølvsagt det å få kollegaer!

Heimplassen min er Ål i Hallingdal. Eg er oppvaksen på ein gard og trudde eigentleg at eg skulle bu og stifte familie der, men så har eg kjent på utferdstrongen sidan eg var lita. Det er så todelt, det der. På den eine sida kjenner eg dragninga mot storbyen, mot det som kjennest meir anonymt. Men når eg er i byen, lengtar eg heim, til det nære, til den vakre naturen og til dei mindre tilhøva. Men eg er ikkje berre byg­dejente eller berre byjente, det trur eg ingen er. Også byfolk trekkjer mot naturen. Eg veit at eg har mange ulike sider ved meg sjølv som kan hjelpe meg i å skape truverdige rolletolkingar.

Men eg kjenner igjen Glimmerdalen og Tonje. Eg vaks opp med berre to venninner i same grenda. Skulle du finne på noko, måtte du gjere det i naturen, ta med bror din i skogen eller gå julebukk til naboen på 70. Eg kjenner igjen det vesle lokalmiljøet der du veit kven alle er. Og den strenge campingplasseigaren finst mange stader rundt om i landet, også i Hallingdal.

Rollene mine i debutsesongen er ulike, men på same tid opnar dei for at eg kan vere fri på scenen. I Fulle folk skal det bli herleg å snakke rett frå levra, kaste alle hemningar eg måtte ha og våge å gi litt blaffen. Tonje er jo fri, ho går inn for fullt i det ho trur på og vik ikkje for noko. Ho seier ting akkurat slik dei er.

for

talt

til

ID

A M

IAC

HA

EL

SEN

fo

to

SIR

EN

HØ

YLA

ND

SÆ

TE

R

|| HAUST 2015 ||38

Jeg tror jeg har vært beruset tre ganger i livet, jeg har ingen sans for overdreven alkoholbruk. Doktoren sier det er sunt å drikke ett glass vin om dagen, så det gjør jeg. Av og til halvannet, men ikke noe mer.”

Det var ein kvinneleg kulturtopp (66) som nyleg sa dette i Dagbladet. Og det læt så kjent. For kor mange gonger har vi ikkje høyrt liknande utsegner? ”Det hender jo at eg tar meg eit glas vin til maten.” Eller: ”Iblant skeier eg ut med eitt lite glas på kveldstid.”

EITT glas! Kom igjen, folkens! Dersom du berre skal drikke eitt glas, kan det vel nesten vere det same? Om du hadde invitert meg heim på middag og berre servert eitt glas, vil-le eg knapt ha komme tilbake. Kor er flaska? Sparer du henne til eit betre høve, kanskje?

Det var eigentleg Vigdis Hjorth som skulle ha skrive denne teksten. Om det å gå på fylla. Og kvifor så mange av oss drikk alkohol. Vig-

dis hadde lyst, men fekk dessverre ikkje tid. Dermed gjekk førespurnaden vidare til meg.

”Eg reknar med at du både har observert og erfart ein del på området”, skreiv infor-masjonsarbeidaren ved teatret i e-posten til meg. Eg blei straks lettare paranoid: Kva har du høyrt? Kven har du snakka med? Går det rykte?

Ingen ønsker å vere kjend som ”ho som drikk". Trass i at dei fleste av oss driv med dette både jamt og trutt. Derfor lyg vi. Læst som vi drikk fordi vinen komplimenterer maten på perfekt vis. Og på same måte som vi kvinner ofte underdriv kor mange sexpart-

nerar vi har hatt i livet, slår vi ofte av litt når vi skal fortelje kor mykje vi har drukke. ”Eitt glas” betyr gjerne tre. ”Vi delte ei flaske vin” betyr ”vi delte ein treliters kartong”, og så vidare.

Den einaste som ikkje lyg, er Vigdis. Da Dagbladet for eit drygt tiår sidan spurde om alkoholvanane hennar, fortalde ho at ho drakk eit par gonger i veka:

”Vigdis: Et lite glass er ikke min greie. Dagbladet: Alt fra to til ti glass?Vigdis: Ja, eller 24. Ha-ha.”

Første gong eg møtte Vigdis Hjorth, var i Tønsberg i 2007, på eit seminar for låt-skrivarar. Eg var hyra inn for å snakke om kvinnelege artistar, mens Vigdis skulle halde eit foredrag om alkoholens rolle i kreative prosessar. Hennar innslag var passande nok dagens siste post før aperitiffen, og eg hugsar eg blei slått av kor ærleg ho snakka om rusens mange gleder. Ho drog oss gjennom

FULLE FOLKAV Ivan VyrypajevREGI Sigrid Strøm ReiboNOREGSPREMIERE 8. oktober på Scene 2.

Under ei real fyllekule prøver ein gjeng på ein filmfestival å komme nærare kvarandre, og å løyse livets store gåter.

Ånda i flaska

Gløym aroma, årgang og bouquet. Dei fleste av oss drikk for å bli fulle.

tekst MARTA BREEN, FORFATTAR OG SPALTIST foto MARCEL LELIENHÖF

INGEN ØNSKER Å VERE KJEND SOM «HO SOM DRIKK». TRASS I AT DEI FLESTE AV OSS DRIV MED DETTE BÅDE JAMT OG TRUTT. DERFOR LYG VI.

39|| HAUST 2015 ||

Kjersti Dalseide spelar Marta i Fulle­folk. Ei ung og vakker jente, som altså blir veldig, veldig full.

Foto-opptaket til Fulle­folk vakte oppsikt i bygatene på Torshov i Oslo.

festens ulike fasar – frå den sitrande kjensla av forventning nokre timar før du skal ut, over til den perfekte harmonien etter dei to første glasa, vidare til det mindre kontrol-lerte overstadige stadiet. ”Mot slutten kjem den fasen der eg plutseleg bestemmer meg for å halde ein tale eller danse litt på bordet,” fortalde Vigdis.

Etter foredraget var vi begge inviterte på ein festmiddag saman med låtskrivarane, og utover kvelden fekk vi med eigne auge sjå Vigdis spele ut dei mange fasane i levande live. Da eg gjekk og la meg på hotellrommet, trur eg ho var på veg opp på bordet.

Forfattarar drikk kanskje meir enn normalt, så eg skil meg ikkje nemnande ut blant kollegaene mine. Kanskje handlar det om at kreative menneske har eit større behov for rus? Truleg dreier det seg berre om ein kombinasjon av friare arbeidstid og mindre viljestyrke. Ifølgje psykiater Finn Skårderud

er det likevel heilt naturleg å kjenne den daglege dragninga mot vinflaska, for han meiner at vi alle er fødde med minus 0,5 i promille(!). Du treng eit par glas før du har drukke deg opp til null i sosial promille, først da kjem roa, overblikket og harmonien. Da fell ting på plass, hevdar han.

Og her ligg sjølvsagt svaret på kvifor vi drikk: Vi søker oss mot dette balansepunktet. For det er ingen som ønsker å ligge og kave i ein sølepytt som mi namnesøster Marta i Ivan Vyrypaevs teaterstykke Fulle folk. Ingen vil sjangle, snøvle eller spy – slik oppførsel er berre hendelege uhell. Alt vi ønsker er å bli ei litt betre utgåve av oss sjølve.

For min eigen del er eg ikkje det minste i tvil om at Brisen-Marta er trivelegare enn Edru-Marta. Når eg er brisen, er eg meir engasjert i mennesket som sit framføre meg, eg er varmare, smartare, ærlegare og kåtare. Brisen-Marta har ein langt større vilje til å ville endre på saker og ting, ho vil ta grep. At alle planane ofte renn ut i sanden, kan ein ikkje gi Brisen-Marta skylda for. Nei, det er Bakrus-Marta som sviktar. Ho har ein lei tendens til å feige ut.

At overdriven alkoholbruk har mange negative sider, ser eg ingen vits i å bruke spalteplass på her – såpass opplyst er det publikumet som spaserer inn døra på Det Norske Teatret. Og veit ein det ikkje frå før, kan du banne på at bodskapen når fram i vekene som kjem, for snart får vi dei årle-ge åtvaringane mot julebordsfylla. Det er

nærmast blitt ein eigen journalistisk sjanger: Artiklar illustrerte med bilde av mannfolk som dansar med slipset rundt hovudet. Eller ei full dame med hol i strømpebuksa som sit aleine på asfalten i nattemørket, ute av stand til å komme seg heim. Alle desse avisskri-veria gjer at folk sit med eit inntrykk av at alle andres julebord er ein orgie i utruskap, slåsting og fyll, mens dei fleste sjølvsagt har kollegaer som drikk eit glas pils før dei blir trøytte og går heim til bikkja. Nå har somme begynt å rope etter alkoholfrie julebord – slik at alle skal føle seg inkluderte. Men da må det vere lov å spørje: Inkludering for kven? Eg ville slett ikkje ha følt meg inkludert der-som eg måtte ete ein heil juletallerken utan ein einaste pils. Nei, da vil eg heller ligge på min egen sofa.

Korleis ville livet mitt ha vore utan alkohol – det vil eg aldri få vite. Eg ville sikkert ha vore litt sprekare. Men eg ville hatt langt færre morosame historier å fortelje i godt lag. Eg ville ikkje ha knekt den eine framtanna i bakken ned mot Blå. Eg ville aldri ha kasta ein damesykkel inn gjennom vindauget i min eigen eittroms, som eg hadde mista nøkkelen til, fordi eg var fast bestemt på å ha nachspiel med ein fyr eg ikkje lenger hugsar namnet på. Eg ville aldri ha klint meg gjennom den varme sommarnatta heile vegen frå Frogner til Trondheimsvegen. Eg ville ikkje ha våga å spele Tanita Tikaram-låtar på ein halvsur gitar i eit forsøk på å sjekke opp min nove-rande mann (viste seg altså å fungere). Det ville nok ha blitt mindre latter, færre tårer og færre eksistensielle kriser. Kan hende ville eg framleis ha vore jomfru.

Så for å parafrasere ei finsk barndomsheltin-ne: «Jag vil takka vinet, som gett mig så mycket! Det har gett mig skrattet, det har gett mig smärtan. Så att jag kan skilja lyckan ifrån sorgen, dom två ting som skapar alla mina sånger.»

INGEN VIL SJANGLE, SNØVLE ELLER SPY – SLIK OPPFØRSEL ER BERRE HENDELEGE UHELL. ALT VI ØNSKER ER Å BLI EI LITT BETRE UTGÅVE AV OSS SJØLVE.

Kven har ikkje sett ho? På ein fortauskant ein

laurdag kveld, skiten og lite glamorøs; ungjenta

som ikkje tolte alkoholen ho tylla i seg.

|| HAUST 2015 ||40

A K T U E L L

AGN E S K I T T EL SE N

SKODESPELAR

Aktuell som Magda i FULLE FOLK, i BU BETRE

og som Agnes i BRAND.

Dei er jo veldig, veldig fulle, alle karakterane i Fulle folk. Eg trur vi må angripe stykket kropps­leg, at det blir fysisk. Og så er det ein god tekst! Den handlar djupast sett om det å vere menneske, å ønskje å bli forstått, finne sanning, bli elska. Emosjonane kjem til overflata når vi er fulle. Vi vil føle noko, kjenne noko!

Magda feirar at ho har gifta seg. Ein skulle tru at det var den største stadfestinga på kjærleik ein kan få, men ho treng fleire forsikringar om at mannen elskar henne, og det får ho gjennom denne kvelden. Det er eigentleg ei søt historie.

Eg har faktisk aldri hatt det så gøy eller hatt så komplekse roller, som det eg har no etter fylte tretti. Eg kjenner meg som ein mykje betre sko­despelar i dag enn for ti år sidan. Agnes­ rolla i Brand kunne eg ikkje ha spelt som 21­åring. Det er heilt essensielt for meg å spele teater. Det er eit sosialt arbeid, der ein heile tida må opne seg opp for kvarandre og gjere seg sårbar. Fellesskapet rundt det… Det gjer meg audmjuk. Det rører meg gong på gong.

Bildekunst inspirerer meg. I det heile hentar eg mykje frå andre kunstformer. Musikk, til dømes, det bruker eg ofte i rollearbeidet. For å finne Magda­rolla ser eg for meg at eg kan hente litt inspirasjon frå å observere, kanskje tenke meg tilbake til eg var yngre. Kanskje må eg gjere ekte research? Ha­ha!

for

talt

til

ÅSN

E D

AH

L T

OR

P f

ot

o S

IRE

N H

ØYL

AN

D S

ÆT

ER

41|| HAUST 2015 ||

Likevel kan ein ikkje seie at Fulle folk handlar om fylla, det er snarare slik at Vyry-paev brukar fylla som litterært og dramatisk

verkemiddel. Ingen av karakte-rane i dette stykket kan gå utan å sjangle eller stå oppreist utan å dette, men når dei snakkar, tar dei ingen omvegar. Sjølvtil-liten veks som kjent i takt med promillen, og ved å folke heile stykket sitt med berre fulle ka-rakterar, kan Vyrypaev gå rett til dei aller største spørsmåla i livet, utan å frykte verken det banale eller det pretensiøse. Menneska i Fulle folk er ikkje seg sjølve, dei står ved sida av seg sjølve, heilt opne, søkande og uredde, og dette uvanlege utgangspunktet gir både regissør og skodespe-larar heilt nye innfallsvinklar til det sceniske arbeidet med teksten. I Fulle folk kjem dessu-tan Vyrypaevs språk til sin rett, den repeterande, poetiske stilen hans passar perfekt til ramme-ne han har skapt for stykket: Her finst ikkje dialog i normal forstand, replikkane liknar meir på einskilde små «diktverk» som karakterane gjentar i det uende-lege, høgare og høgare, som om dei trur at orda deira plutseleg skal bli oppfatta og opne nye dø-rer, berre dei blir gjentatt mange nok gonger.

RUS SOM VERKEMIDDEL er ikkje noko nytt, verken i kunsten eller i verkelegheita. Litteraturen er full av døme, frå Sherlock Holmes som røyker morfin for å kunne løyse mysterium, til

Dag Solstad som drikk to flaskar whisky for å manne seg opp til å gå på reunion med dei gamle klassekameratane sine. Vi drikk for å slappe av, for å snakke, for å danse, for å kline og for å ha sex. Og somme drikk for å komme seg gjennom kvardagen. Dette siste er ikkje minst eit problem i Russland, eit land der det kvart einaste år er fleire som døyr enn som blir fødde, samstundes som ein reknar med at over halvpar-ten av dødsfalla i aldersgruppa 15-54 år kjem av alkohol. Likevel er det slett ikkje den russiske drikkekulturen som vert skildra i Fulle folk. Karakterane i stykket er ikkje alkoholikarar, og det er heller ikkje alkoholens verknad på samfunnet som er i fokus.

MEN ALKOHOLEN VEKKER til liv djupe kjensler i karakterane som alle kan kjenne igjen i, anten ein no kjem frå Moskva eller Oslo.

Det er i det heile lite ved Vy-rypaev som minner om det ein forbind med det typisk russiske; han er til dømes både buddhist og vegetarianar, og han er meir opptatt av austleg mytologi enn den russisk-ortodokse læra. Handlinga i tekstane hans går som regel føre seg på ein stad som ikkje er heilt definert, men som liknar lite på Russland, og karakterane har namn som i li-ten grad fester dei til eit bestemt geografisk område. Kanskje er dette noko av grunnen til at Vyrypaev blir mykje spelt i utlandet: Fulle folk hadde til dømes urpremiere i Düsseldorf. Ein annan grunn til at Vyrypa-evs tekstar kanskje har større

marknad utanfor Russland, er at dei passar svært dårleg saman med dei nye retningslinjene for russisk kulturpolitikk.

Det er ikkje meir enn eit år si-dan at det gjekk ut nye retnings-linjer frå departementet, der det blei slått fast at samtidskunst frå no av ikkje kunne rekne med å få statleg støtte, og at kunsten generelt frå no av skal ha som sitt hovudmål å fremme typisk russiske verdiar, slik som kjerne-familien, stoltheit og tradisjon.

FOR SIKKERHEITS SKULD stadfesta dei i det same dekretet kva som ikkje er typisk russisk, og som kunsten altså helst bør halde seg unna, nemleg toleranse, mang-fald og multikulturalisme. Det er liten tvil om at Vyrypaev er ein kunstnar som beveger seg heilt på grensa for kva russiske styresmakter kan akseptere. I 2001 var Vyrypaev ein av initi-

ativtakarane bak Teatr.doc, eit dokumentarteater med politisk snert. I 2005 var Vyrypaev med på å etablere nok eitt samtidste-ater med eksperimentell profil, nemleg Teatr Praktika, der han blei kunstnarleg leiar i 2013. Teatr Praktika er eit fleirbruks-hus som i tillegg til å spesialisere seg på ny scenetekst også viser filmar, samtidsdans og arrange-rer kurs innan ymse kunstfagle-ge retningar. Både Teatr.doc og Teatr Praktika og andre russiske teater med samtidsretta profil går no ei usikker framtid i møte. Heldigvis er det grunn til å tro at Vyrypaevs suksess i utlandet nok har positiv innverknad på dei kunstnarlege tilhøva hans i heimlandet – i alle fall kan det sjå slik ut når det gjeld Fulle folk. Etter urpremieren i Düsseldorf i 2013 vart den same framsyninga faktisk sett opp på Kunstnarteatret i Moskva.

FYLLA HAR SKYLDAI Ivan Vyrypaevs siste stykke er alle karakterane er veldig, veldig fulle frå begynning til slutt. tekst INGRID WEME NILSEN, DRAMATURG foto VALERIY GOROKHOV

Ivan Vyrypaev er ein kunstnar som beveger seg heilt på grensa for kva russiske styresmakter kan akseptere. Sjølv om arbeidet hans har dårlege kår i heimlandet, er det grunn til å tru at suksessen i utlandet har positiv innverknad på dei kunstnarlege tilhøva hans i Russland.

|| HAUST 2015 ||42

Eg hugsar da eg prøvde meg på norsk historie delfag: Endeleg var tida kommen til å høyre om vikingtida. Som om det ikkje var interessant nok i seg sjølv, kom forelesaren inn på temaet hovud-

og ansiktshår. Han peika på meg og fortalte at på den tida var det berre eg som hadde vorte teken for å vere ein fri mann, basert på hår og skjegg. Mine kortklipte og barberte klassekameratar var styla som ufrie, eller sla-var. Moten var ein annan i 1999, med andre ord. I dag er skjegg og litt lengd på luggen så populært at ein i New Yorks hippaste strøk kan få utført transplantasjonar av hår frå

eigen kropp til andletet, dersom ein er så uheldig å vere fødd utan god skjeggvekst. Det tydelegaste teiknet på at vikingtida er over oss, stirer oss altså midt i andletet.

Det blei murring i dei samtidige vikingmil-jøa da serien Vikings gjekk i gang. Om ein ser bort frå at geografien er temmeleg fritt dispo-nert (noko som må vere lov i ein dramaserie), så blei dei framstilte litt for lite pynta og lite forfengelege. Ein gjennomsnittleg oppdolla hipster er nok nærmare sin viking-forfar i stil enn ein skulle tru. Utanpå i alle fall.

ØLKULTUREN som er rundt oss kan også sjåast som ei leivning frå vikingtida. Vikinga-

ne hadde ein type øl for alle høve: draumeøl, elskovsøl og berserkarøl; det siste blei gjerne tilsett ei klype flugesopp for ekstra effekt. Folk bryggar sjølve og interessa for øl kan no, blant unge vaksne i alle fall, synast å vere på høgd med vininteressa – både når det gjeld kulturen rundt tilverkinga og graden av intellektualisering. Leiaren for Bryggeriforei-ninga, Petter Nome, er med andre ord ein vel så viktig ambassadør for vikingtidskulturen som dei langhåra slampane som spelar metal med tekstar frå Håvamål og runedikt. Glatt-barbert vinkultur må ein vel heller kunne seie høyrer til ein romersk-latinsk tradisjon.

Monoteismen har i vel tusen år gitt oss

VIKINGANE BLANT OSS

Livet som berserk blir ofte idolisert.tekst IVAR S. PEERSEN – KOMPONIST OG GITARIST I EKSTREM-METALBANDET ENSLAVED foto BÅRD GUNDERSEN

43|| HAUST 2015 ||

SOGA OM EGIL SKALLAGRIMSSONI EIN VERSJON AV Morten CrannerREGI Morten CrannerPREMIERE 5. november på Scene 3.

Ein viking­action­komedie­kvad­musikal om den mest brutale galningen og den største skalden i vikingetida.

fullmakt til å forvalte jorda som nytingssju-ke born, og vi kan vel ikkje seie at det har vore nokon udelt suksess. Det er lett å sjå at vikingtidas holistiske syn på verda breier om seg: Trua på at dyra har sjel og trea minne appellerer.

KVINNESYNET I VIKINGETIDA var moderne og i mytologien og runedikta står det feminine sterkt. Det er også verdt å merke seg at ord og symbol er tilbake der dei høyrer heime: i mainstreamen. Valkyrien Allstars er det vel ingen som tenkjer noko over; Wardruna gjer det skarpt på World Music-festivalar med runer i tekstar og i scenebildet. At det skulle

ta så lang tid etter andre verdskrig å rehabi-litere vikingsymbol, er både lett og vanske-leg å skjøne: Det er lett å skjøne at dei som såg runer misbrukt på uniformer og flagg, ikkje ønskte å sjå dei att. Samstundes er det vanskeleg å godta at vondskapen skulle få kidnappe symbola og kulturhistoria til heile det germanske språkområde.

Kanskje er det på tide å kjenne seg stolt over denne kulturen. I ei tid der stat og kyrkje skil lag, kan vi kanskje framheve sider som var gode ved det førkristne Noreg, og ikkje berre tre på oss vikinghjelmar av plast når Noreg skal yte på sportsarenaen?

|| HAUST 2015 ||44

A K T U E L L

MORT E N CR A N N ER

REGISSØR OG MUSIKAR

Aktuell med regien på SOGA OM EGIL SKALLAGRIMSSON

Joda, Egil Skallagrimsson hadde nok vore ein venn av meg, i alle fall ein kjenning, dersom vi hadde levd samtidig. Eg kan kjenne igjen trekk ved personlegdomen hans, og han er unekteleg ein fascinerande type. Han er ein krysning mellom råtass og fintfølande poet. Ein augeblikksdiktar, som kjem med kvada sine på ståande fot, nesten som ein rappar i ein battle. Egil er ein av dei siste berserk­vikingane og ein av dei første romantiske diktarane – på same tid. Han har eit stort spenn.

Eg har sysla med Egil i mange år. Eg sette det opp i radioteatret for 6 år sidan, men historia har ikkje forlate meg. Eg gler meg til å bringe det opp på Scene 3. Det blir ein leik på roteloftet i ein slags Reodor Felgen­ og loppemarknadses­tetikk. Vi skal bruke lause rekvisittar, spenne opp eit stort råsegl og drive skuggeteater. Eg har kalla det ein viking­action­komedie­kvad­musikal og skal danne eit ekte vikingskrangleband. Det blir resitering, talesong, kor og musikk på hei­melaga instrument. Skodespelarane skal både synge og spele.

Egils liv er ein slags odysse, ein kamp for tilvêret og ei kjærleikshistorie til livet. Han gjer alt for å halde på det, og evna til å dikte bergar òg livet hans. Han brukte kvada til å uttrykke kjensler og ofte til å komme seg ut av kinkige situasjonar. Eitt av dei mest kjende kvada – Hovudlausn – førte til at Eirik Blodøks avlyste halshogginga av han.

Til slutt må Egil betale prisen for livsførselen sin. Han blir heimsøkt for alle drapa han har utført og mister til slutt sonen. Da først innser han kva for sorger han har påført andre, og minnekva­det over sonen er eit sterkt vitneprov om ein mann som har levd eit liv i spenningspunktet mellom vald og kunst.

for

talt

til

ID

A M

AIC

HA

EL

SEN

fo

to

SIR

EN

HØ

YLA

ND

SÆ

TE

R

45|| HAUST 2015 ||

LEGG SØNDAGSTUREN TIL DET NORSKE TEATRET!

Er du markaentusiast, frikøyrar, småbarnsforelder eller berre hipster? Vi har noko som passar for alle. Søndag er

ein dag for opplevingar – også på teater.

NYTT!TEATER PÅ SØNDAG

Sjå nettsida vår for prisar og billettarD E T N O R S K E T E A T R E T . N O

|| HAUST 2015 ||46

ØYVIN BERVEN

ESPEN REBOLI BJERKE

SIGVE BØE

KJERSTI DALSEIDE

JAN GRØNLI

UNN VIBEKE HOL

PÅL CHRISTIAN EGGEN

GJERTRUD JYNGE

HEIDI GJERMUNDSEN

BROCH

OLA G. FURUSETH

JUDY NYAMBURA

KARANJA

NIKAS GUNDERSEN

CHARLOTTE FROGNER

PAUL­OTTAR HAGA

KYRRE HELLUM

ULRIKKE HANSEN DØVIGEN

AXEL GEHRKEN VØYUM

JON BLEIKLIE DEVIK

SVEIN ROGER KARLSEN

HALLVARD HOLMEN

BARTEK KAMISKI

SARA KHORAMI

MARIE BLOKHUS

INGRID JØRGENSEN DRAGLAND

PAUL ÅGE JOHANNSSEN

AGNES KITTELSEN

SKODE- SPELARARHAUST 2015

47|| HAUST 2015 ||

ODDGEIRTHUNE

BRITTLANGLIE

FRODE WINTHER

MAGNUS HOFGAARD BJERKE

ARE KALVØ

AUDUN SANDEM

MORTEN SVARTVEIT

LASSE KOLSRUD

KAIAVARJORD

THOMAS BIPINOLSEN

ESPEN LØVÅS

HANSRØNNINGEN

KADIRKALABANI

GEIR KVARME

SVEIN TINDBERG

ELISABETH SAND

GARD SKAGESTAD

FRANK KJOSÅS

JONAS FUGLEVIK URSTAD

HILDE OLAUSSON

INGUNN BEATE ØYEN

OLEJANSEN ULFSBY

GRETHE RYEN

TRINI LUND

IREN REPPEN

KIM SØRENSEN

MAREIKE BECHTEL WANG

AKSEL MELKERSEN

JOACHIMRAFAELSEN

EIVIN NILSEN SALTHE

ANE DAHL TORP

NINA WOXHOLTT

MARKUS HJORT­JOHANNSEN

HILDEGUN RIISE

RAGNAR DYRENSEN

PER SCHAANNING

BERNARD RAMSTAD

MARIANNE KROGH

JULIE MOE SANDE

SILYA NYMOEN

INGEBORD SUNRDEHAGEN

RAUSTØL

h o v u d s c e n e nSWEENEY TODD REGI ERIK ULFSBY (FRÅ 14. AUGUST)

KALVØ REGI ERIK ULFSBY (FRÅ 1. SEPTEMBER)

HALVE KONGERIKET, NORSK POLITIKK – THE MUSICAL REGI MARIT MOUM AUNE (FRÅ 4. SEPTEMBER)

BRAND REGI KJETIL BANG­HANSEN (FRÅ 15. SEPTEMBER)

SOLARIS KORRIGERT REGI PEER PEREZ ØIAN (FRÅ 16. OKTOBER)

TONJE GLIMMERDAL REGI IVAR TINDBERG (FRÅ 6. NOVEMBER)

s c e n e 2FUGLETRIBUNALET REGI MARIT MOUM AUNE (FRÅ 15. AUGUST)

EG HEITER BENTE REGI ANNE­KAREN HYTTEN (FRÅ 28. AUGUST)

HAMLET REGI PEER PEREZ ØIAN (FRÅ 9. SEPTEMBER)

FULLE FOLK REGI SIGRID STRØM REIBO (FRÅ 8. OKTOBER)

KVEN ER REDD? REGI LASSE KOLSRUD (FRÅ 13. NOVEMBER)

s c e n e 3BU BETRE REGI CATRINE TELLE (FRÅ 19. AUGUST)KRAPPS SISTE SPOLE REGI BJØRN SUNDQUIST (FRÅ 22. AUGUST)HAUGTUSSA REGI ANE DAHL TORP/ ERIK ULFSBY (FRÅ 26. AUGUST)FRÅ LANDEVEGEN REGI GJERTRUD JYNGE (FRÅ 28. AUGUST)LUCKY HAPPINESS GOLDEN EXPRESS REGI JESPER BERGLUND (FRÅ 1. SEPTEMBER)DET MERKELEGE SOM HENDE MED HUNDEN DEN NATTA REGI TRINE WIGGEN (FRÅ 16. OKTOBER)SOGA OM EGIL SKALLAGRIMSSON REGI MORTEN CRANNER (FRÅ 5. NOVEMBER)NATTSKUGGE GJESTESPEL (FRÅ 19. NOVEMBER)

D E T N O R S K E T E AT R E T K R I S T I A N I VS G AT E 8 , 0 1 6 4 O S LO

B I L L E T T B E S T I L L I N G K J Ø P B I L L E T T PÅ D E T N O R S K E T E AT R E T. N O

E L L E R PÅ T L F. 2 2 4 2 4 3 4 4

W W W. D E T N O R S K E T E AT R E T. N O