barbara grabowska -...

Barbara Grabowska

Rewitalizacja tożsamości regionalnejChowanna 1, 31-42

2015

Barbara GrabowskaUniwersytetŚląski

Rewitalizacja tożsamości regionalnej

Rewitalizacjajestpojęciem,którebyłopierwotnieodnoszonedozespołudziałańurbanistycznychi planistycznych,mającychnaceluspołeczne,architektoniczne,planistycznei ekonomiczneprzekształceniezniszczo-negomiastabądźjegodzielnicybędącejw staniekryzysu,naprzykład„rewitalizacjazdegradowanej,poprzemysłowejczęścimiasta”.Corazczęś-ciejjednakpojęcietojeststosowanew naukachspołecznych.Wjęzykułacińskimre- + vitaznaczy‘przywróceniedożycia,ożywienie’.Zatemdowymiaruodnowytechnicznejmożemydodaćwymiarzwiązanyz pro-mowaniemnowychpostawspołecznych,zmianąstereotypów,a nawetz pojawieniemsię–nanowo–tożsamościregionalnej.

WokresiePolskiLudowejproblematykęregionalnąmarginalizowa-no,celowoograniczano,a odrębnośćkulturowąśrodowisk lokalnychtraktowanow kategoriachzjawiskniepożądanych.Lokalnośćbyłazdo-minowanaprzezpaństwowość,dążonodoujednoliceniastylówżycia,tradycji,kultury.W programachszkolnychtreściregionalnebyłyprawienieobecne.Jeżelijeuwzględniano,tomiałysłużyćasymilacjigrupetnicz-nychczyregionalnychorazkształtowaniupoczuciaidentyfikacjiu prze-siedleńcówz nowymmiejscemzamieszkania,z nową„małąojczyzną”1.Identyczneprogramynauczaniaw całymkrajusłużyłyunifikacjispo-łeczeństwa.

1 J. Jerschina, T. Sołdra-Gwiżdż: Rola szkoły w kształtowaniu świadomości narodowej młodzieży w warunkach pogranicza kulturowego. „Kultura iSpołeczeń-stwo”1988,nr4(cz.1);1989,nr1(cz.2);T.Sołdra-Gwiżdż:Szkoła jako instytu-cja wpływająca na kształt więzi regionalnych.Opole:InstytutŚląski,1992.

BarbaraGrabowska32

Po roku 1989, wraz z upadkiem państwa totalitarnego, zaczęły sięaktywizowaćspołecznościlokalne,odżyłyhasłaregionalizmu,zaczęto„walczyć”o uwzględnieniew programachkształceniaspecyfikigrupre-gionalnych,miejscazamieszkania.ZdaniemWojciechaŚwiątkiewicza,„regionalizmwspółczesnywyrastaz protestuprzeciwkoanonimowościżyciaspołeczeństwamasowegodążącegodopozornegozacieraniaróżnicmiędzyludźmii ichunifikowaniaorazz chęcipodmiotowegoi imienne-gozarazemnaznaczaniaswojejobecnościw życiuspołecznym.Zyskujeonanaaktualnościw kręgach,pokoleniach,środowiskach;w okresachkryzysówi przełomów,kiedyświadomośćidentyfikacjizespołecznością»swoich«stajesięważnymkryteriumpodejmowanychprzezczłowiekadziałańspołecznychi źródłemintegracjiosobowości.Jestruchemofen-sywnym na rzecz aktywnego współtworzenia dóbr kultury i włącza-niawartościregionalnychw kulturęnarodowąi obszaruniwersalnychwartości”2.

Zainteresowanie teoretyków i badaczy problematyką regionalną,a w konsekwencjiregionemi wszystkimikwestiamiz nimzwiązany-mi,w tymedukacjąregionalną,zostałopobudzonetakżeprzezproce-syglobalizacjizachodzącew ostatnichdziesięcioleciach.Dodatkowymczynnikiemsprzyjającymodradzaniusięlokalnościjestglobalnespołe-czeństwomasowe,z któregoniejakowyłoniłasięideologialokalizmu,jakoantynomiaspołeczeństwaglobalnego.Corazwyraźniejw rozwojuwspółczesnychspołeczeństwuwidaczniasięwspółwystępowaniedwóchtendencji:globalizacjii lokalności,a europejskiproceszjednoczeniowyjestraczej„organizacjąróżnorodności”niżekspansjąjednolitości,cojesz-czebardziejpobudzaspecyficznecechyspołecznościlokalnych,sprzyjawzrostowiróżnickulturowychorazprzeciwstawianiudeterytorializacjijakościowonowychprocesówreterytorializacji3.Naokreślenietegozja-wiskaspołecznegoZygmuntBaumanwprowadziłtermin„glokalizacja”4,którystanowizbitkępojęciowądwóchprocesów:globalizacji,czyliupo-wszechnienia,orazlokalizacji,czyliskłonnościdozamykaniasięw miej-scachdostateczniemałych,abymożnaichbyłobronić.Tendencjeobronnesąpowszechnenacałymświeciei objawiająsięnarozmaitychpoziomachżyciaspołecznego,poczynającodfortyfikowaniawłasnegodomu,anapolitycemigracyjnejkończąc.

2 W. Świątkiewicz: Region i regionalizm w perspektywie antropocentrycznego paradygmatu kultury.W:Regionalizm polski u progu XXI wieku.Red.S. Bednareket al.Ciechanów:KODRTK,1994,s.25.

3 S.P. Huntington: Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego.Przeł.H. Jankowska. Wyd.5.Warszawa:„Muza”,2003.

4 Z. Bauman: Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja.„StudiaSocjologiczne”1997,nr3.

Rewitalizacjatożsamościregionalnej 33

Regiontopodstawowyobszar,w którymprzebiegasocjalizacjaczło-wieka.Wprocesiesocjalizacjirodzinneji (przed)szkolnejdzieckopoznajezasobykulturoweśrodowiskalokalnego,jegomaterialnei niematerial-nedziedzictwokulturowe.Dlamłodegoczłowiekaregionjestokreślonączęściąświata,odznaczającąsięswoistymicechami,obszaremwyróżnia-jącymsięspośródinnychregionów.Regionto„obszarpowierzchniziemio jednejlubwięcejcharakterystycznychwłaściwościach(przyrodniczychbądźbędącychrezultatemdziałalnościczłowieka),którenadająmucechyjednościi wyróżniająspośródotaczającychgoobszarów.Stosowniedoprzyjętychkryteriówwydzieleniaregionmożebyćokreślanyjakokul-turowy,gospodarczy,morfologiczny,przyrodniczy,fizjograficzny,poli-tycznyitp.Imożebyćidentyfikowanypoprzezpojedyncze,wielorakielubogólne(»totalne«)atrybuty”5.Wspomnianew przytoczonejdefinicjicharakterystycznecechydecydująceo jedności,unikatowościregionusąistotnedlaczłowieka,pozwalająmubowiemidentyfikowaćsięz regio-nem.Wśródkryteriówwyróżnianiaregionuw socjologiiwskazujesięnajegoodrębnośćkulturową,jednolitośćw więcejniżjednymaspekcie,poczucieodrębnościmieszkańcówregionuorazwystępowaniecentrumi zarysowanychgranicregionu6.

Od dwudziestu pięciu lat możemy mówić o rewitalizacji regionóww Polsce.Wwieluz nich,naskutekprzemieszczeńludnościpoIIwojnieświatowej,doszłodoprzerwaniaciągłościkulturowej.Zaistniałazatempotrzebarewitalizacji tradycjiregionalnej,a nawet jejrekonstrukcji7.Napodstawiedostępnychźródeł,pamiątek,zdjęć,przekazówsłownychodtwarzanesątradycje,następujepowrótdodawnychzwyczajówi oby-czajów.Nawetjeślitakiedziałaniasąpodejmowaneokazjonalnie,todlamłodegopokoleniamająwymiaredukacyjnyi stanowiąistotnyelementw procesiebudowaniatożsamościregionalnej.Jakoegzemplifikacjęczyn-nościpodejmowanychw celurewitalizacjiregionówmożnaprzywołaćpowstawanieskansenów,a nawetmuzeówdomowych,w którychprze-chowujesiępamiątkiz danegoregionu,a w przypadkuichbraku–od-twarzasięje.

Winnychregionach,tychzamieszkałychprzezautochtonicznąludnośćmiejscową,w okresiePolskiLudowejczęstoniekultywowanolokalnych

5 M. Koter: Region polityczny – geneza, ewolucja i morfologia.W:Region, regio-nalizm – pojęcia i rzeczywistość. Zbiór studiów.Red.K. Handke. Warszawa:Slawi-stycznyOśrodekWydawniczy,1993,s.49–50.

6 A. Sakson: Specyfika procesów społeczno-kulturowych społeczeństw postmi-gracyjnych. W: Tożsamość społeczeństwa Warmii i Mazur. Red. B. Domagała,A. Sakson. Olsztyn:OśrodekBadańNaukowych,1998,s.8.

7 D. Kubinowski: Rewitalizacja. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku.Red.T. Pi lch. T.5.Warszawa:WydawnictwoAkademickieŻak,2006,s.300.

BarbaraGrabowska34

czyregionalnychtradycji.Wdzisiejszychczasachbywa,żemłodziludzie,corazbardziejświadomipotrzebyochronydziedzictwakulturowegore-gionu,prowadzącwywiadyz osobamizestarszegopokolenia,nosicielamimiejscowejtradycji,zgłębiająjąi podejmujądziałaniamającenacelujejocalenie.Zakładajązespołyfolklorystyczne,dbająo wierneodtwarzaniestrojów,śpiewanychtekstówi obrzędów.WyjątkowonasyconemuzeamirodzinnymisąnaŚląskuCieszyńskimmiejscowościKoniaków,Jaworzyn-ka,Istebna;miejscowościtei ichokolicesąnazywanezagłębiemmałychmuzeów.

Pojęcierewitalizacjitożsamościregionalnejmożemyrozpatrywaćnietylkonapoziomieregionów,lecztakżenapoziomiejednostek.Możemyzatemmówićo wymiarzespołecznymi indywidualnymrewitalizacji.

Wymiar kulturowy regionu, stanowiący o jego specyfice, a nawetwyjątkowości,todladziecii młodzieżypodstawabudowaniapoczuciaprzynależności i własnej odrębności. Potwierdzenie tego znajdujemyw teorii tożsamości społecznej Henri Tajfela, który proponuje spoj-rzenienatożsamośćjednostkiz perspektywyzarównospołecznej,jaki jednostkowej.Punktemwyjściaprowadzonychprzeztegopsychologaspołecznegorozważańjestzałożenie,żetożsamość–jejdoświadczanie,wysiłeksamookreślenia–wiążesięz jednejstronyz procesemstawaniasięi wyborusiebie,a z drugiejz wpisaniemw jakiśrodzajkulturowegoporządku,w którymjednostkatrwa,a którydajejejpoczuciestabiliza-cjii bezpieczeństwa.Tożsamośćjestbudowananabazieuznaniapew-negosystemuwartościistotnychdladanejsferyżyciaspołecznego,naprzykład rodzinnego, religijnego, etnicznego. Wywodzi się z wiedzynatematwłasnejgrupy(rodzinnej,religijnej,regionalnej),jejhistorii,roli,powołania.Tożsamościtowarzyszytakżeelementsamoocenybudo-wanejw kontakciez innąkulturą,akceptacjiwłasnychnormi wartości.HenriTajfeltożsamośćspołecznąjednostkirozumiejako„częśćposiada-nejprzezjednostkękoncepcjisiebie,którawyrastaz jej[jednostki–B.G.]wiedzyo uczestnictwiew różnegotypugrupachspołecznychwrazz war-tościującymi emocjonalnymznaczeniem,jakiemadlaniej[jednostki–B.G.]taprzynależność”8.

Ożywienie w regionach, w których kultywuje się lokalne tradycje,sprawiło,żenastąpiłwidocznywzrostswobodywyrażaniatożsamościregionalnej,a nawetpodkreślaniaodrębnościkulturowej.Wcześniejno-szeniestrojówregionalnychwydawałosięnienowoczesne,czasamiwręczśmieszne;terazzapanowałamodanafolk:w sposobieubierania,muzy-

8 H. Tajfel: Introduction. In: Social Identity and Intergroup Relations. Ed.H. Tajfel. Cambridge1982,s.2–cyt.za:R. Szwed: Tożsamość a obcość kulturo-wa. Studium empiryczne na temat związków pomiędzy tożsamością społeczno-kultu-ralną a stosunkiem do obcych.Lublin:WydawnictwaKUL,2003,s.33.


ce,a nawetwewzornictwie.Jednostkowesamookreśleniasąwzmacnia-neprzezorganizacjelokalnei regionalneskupiająceludnośćrodzimą,wspierającerozwójkulturyregionalneji tękulturępromujące.Organi-zacjelokalne,ruchyi partieregionalnezaczęłyodwoływaćsiędotradycjiregionalnychi domagająsięwiększejniezależnościodwładzcentralnychczynawetautonomiidlaswoichregionów.Odżyłydośćmocnougrun-towane,międzyinnymiprzezzabory,tradycjedzielnicowe.Wyostrzyłysięróżnicepomiędzyposzczególnymiregionami,pomijanewcześniejzewzględówideologicznych.

Naobszarachjednorodnychwięźz regionemwyrastaz kulturyspo-łeczności lokalnej, natomiast na terenach mieszanych identyfikacjaregionalnaosadzona jestnawielokulturowości.DotyczytozwłaszczaobszaruŚląska(Cieszyńskiego,Dolnego,Górnego,Opolskiego),Kaszub,Warmiii Mazur,Zagłębia.Specyfikaterenówzróżnicowanychkulturowosprawia,żeludnośćjezamieszkującapodleganajróżniejszymwpływomwielokulturowegootoczenia;dziękitemujestonabogatszaduchowo,bar-dziejotwarta,tolerancyjnaniżludzieżyjącyw środowiskujednorodnym,a tymsamymbardziejzamkniętym.

Wspomnianaodrębnośćkulturowaregionustanowidlamłodegoczło-wiekapodstawębudowaniatożsamościw jejczterechaspektach:poczu-ciuodrębności,ciągłości,identycznościi integralności9.Aspektytemająswój wymiar nie tylko jednostkowy, lecz także społeczny – obejmujązwiązkijednostkiz innymiludźmi,dającjejpoczucieosadzeniaw jakiejświększejcałości,pochodzeniaskądśi odkogoś,poczuciezakorzenienia,bycianośnikiemjakiejśtradycji,wiedzyi doświadczeniaprzekazywanychprzezpoprzedniepokolenia.Topoczucieumiejscowieniaw jakiejśstruk-turzespołecznej,któramaswojąhistorię,nadalsięprzekształca,rozwijai maswojąprzyszłość,topodstawapoczuciabezpieczeństwaspołecznego,budowanegonapoczuciuprzynależeniadokogośi doczegoś10.

Poczucieodrębnościi kulturaregionalnamieszkańcówdanegoregio-nuodróżniająichw zasadniczysposóbodmieszkańcówobszarówsą-siednich.Członkowiezbiorowości,przejawiającpoczuciewięzizeswoimregionem,odczuwajądystansw stosunkudomieszkańcówinnychregio-nów.Nabazieprzekonaniao wyjątkowościswojegoregionu,a tymsamymo własnejwyjątkowościmogąbudowaćtożsamośćregionalną.

Omawianeprocesywzmacniaprzywołanawcześniejglobalizacja.Chcącuniknąćunifikacji,ludziepodejmujądziałaniamającenaceluożywienietożsamościregionalnej,botodziękiniejczłowiekmożesięodróżniaćodin-

9 A.I. Brzezińska: Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i spo-łecznej.W:Edukacja regionalna.Red.A.W. Brzezińska,A. Hulewska, J. Słom-ska. Warszawa:WydawnictwoNaukowePWN,2006,s.55.

10 Ibidem,s.57.

BarbaraGrabowska36

nych.Rosnącezapotrzebowanienadyskurstożsamościowywynikatakżez przyśpieszonejindywidualizacjii bezprecedensowejruchliwościwspół-czesnychludzi.Wkontekścietożsamościzbiorowejwskazujesięnarene-sansregionalności,etniczności,zmierzchideipaństwanarodowego,uzna-niedlazasadywielokulturowości,noweruchyspołeczne,buntprzeciwkokolonializmowiorazwewnętrznemukolonializmowi,feminizmi inne11.

Wynikidotychczasowychbadańwskazują,żenaterenachzróżnicowa-nychkulturowomłodzieżprzejawiawielowymiarowątożsamośćbudowa-nąnabazietożsamościregionalnej12.Wartow tymmiejscuprzypomniećdefinicjętożsamościzaproponowanąprzezJerzegoNikitorowicza,którypojmujejąjako„zbiórcharakterystycznychwłaściwościo różnejjakościukładającychsięw zachodzącenasiebiei uzupełniającesięwzajemniepłaszczyzny,pomiędzyktórewkraczakulturai edukacjaw postacipneu-matoforów(wartości,tradycji,norm,prawa,obyczajów,rytuałówitp.),ingerująci przenikającwszystkiepłaszczyznytożsamościi jednocześ-niechroniącichodrębnośćprzedwstrząsamii konfliktamiorazzapew-niającichustawicznetrwaniei rozwój”13.Wśródkolejnychpłaszczyzntożsamościautordefinicjiwymieniatożsamośćjednostkową,rodzinną,lokalno-parafialną, regionalną, narodową/państwową, kontynentalnąorazglobalną.Świadomośćistnieniaowychpłaszczyzntożsamościjest„wynikiemkontaktuz innągrupą,sposobemokreślaniasamegosiebiepoprzezprzynależnośćdoróżnegotypugrupspołecznych”14(rys.1.).

11 J. Szacki: O tożsamości (zwłaszcza narodowej). „Kultura iSpołeczeństwo”2004,nr3,s.11–12.

12 B. Grabowska: Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczu cieszyńskim w sytuacji zmiany społecznej. W: Z teorii i praktyki edukacji międzykulturowej. Red.T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur. Cieszyn–Warszawa:UniwersytetŚląskiwKatowicach.WydziałEtnologiiiNaukoEdukacji–WyższaSzkołaPedagogicz-naZNP,2006;A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska: Dynamika kształtowania się tożsamości młodzieży – ku tożsamości wzbogaconej.W: Poczucie tożsamości i sto-sunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych – studium z pogranicza polsko- -czeskiego.Red.T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta.Cieszyn–Warszawa–Toruń:WydawnictwoAdamMarszałek,2009;B. Grabow-ska: Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z polskim językiem naucza-nia na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej – studium porównawcze.Katowice–Toruń:WydziałEtnologiiiNaukoEdukacjiUniwersytetuŚląskiego–Wydawnic-twoAdamMarszałek,2013.

13 J. Nikitorowicz: Kreowanie tożsamości dziecka.Gdańsk:GdańskieWydaw-nictwoPsychologiczne,2005,s.83.

14 J. Nikitorowicz: Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa. W: Kultury trady-cyjne a kultura globalna, konteksty edukacji międzykulturowej. Red. J. Nikitoro-wicz, M. Sobecki, D. Misiejuk. T.1.Białystok:„TransHumana”,2001,s.19.


kutożsamościotwartej

aktywność liberalizm

kutożsamościzamkniętej

bierność separatyzm

globalna

kontynentalna

narodowa,państwowa

regionalna

lokalno-parafialna

rodzinna

jednostkowa

globalna

kontynentalna

narodowa,państwowa

regionalna

lokalno-parafialna

rodzinna

jednostkowa

WIELOKULTUROWOŚĆ

rasowy–biologiczny–geofizyczny–psychiczny–

społeczny–kulturowy–

ekonomiczny–polityczny–

– zasiedziałość,„tutejszość”

– osiedlaniesię,imigracja

– reaktywacjaodrębności

– noweniepod-ległepaństwa

– tendencjewobrębiepopulacji

kryteriumwymiarów

funkcjonowanieczłowieka strukturalne

kryterium

Rys.1.Wielokulturowośći wielopłaszczyznowatożsamośćw ujęciuJerzegoNikitorowiczaŹródło: J. Nikitorowicz: Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa. W: Kultury tradycyjne a kultura globalna, konteksty edukacji międzykulturowej. Red.J.Nikitorowicz,M.Sobecki,D.Misiejuk.T.1.Białystok:„TransHumana”,2001,s.19.

BarbaraGrabowska38

Tożsamośćlokalno-parafialnai regionalnastanowiąbazę,naktórejsąbudowanekolejnepłaszczyznyidentyfikacjiczłowieka–tożsamośćna-rodowa/państwowa,kontynentalnaorazglobalna.Kolejneidentyfikacjenieoznaczają,żejednostkazatracaswątożsamośćregionalnąi narodową,wręczprzeciwnie,mamożliwośćwzbogacaniawłasnejtożsamości,bozwiększasięwybórelementów,któremożewłączyćdoswejtożsamościpojmowanej jakosumawszystkichidentyfikacji.Badaniaprowadzonew ostatnichlatach15potwierdzajątezęMiltonaGordonao „możliwościistnieniawielu»warstwtożsamości«,któreniejakootaczająosobowośći którenieukładająsięw osobne,pojedynczewarstwy,alesąichkombi-nacjami.Zazwyczajznacząceelementystanowiąkompleksoznaki sym-boli,którymożnanazwaćobrazemsamegosiebie”16.

Rewitalizacjitożsamościregionalnejsprzyjarozwójedukacjiregio-nalnej,rozumianejjakoprojekt„nakierowanynaczłowieka”,któregoregion,„światżycia”znajdujesięw sytuacjiciągłegostawaniasię17.TakrozumianąedukacjęregionalnąKazimierzKossak-Główczewskitraktu-jejako„powrótdodomu,doźródełżyciakażdegoczłowieka,doźródełjegoetykii jegojęzyka,a więcdoźródełkulturydomowej,lokalneji re-gionalnej,narodoweji ogólnoludzkiej”18.Autorw edukacjiregionalnejwidzimiejscedlaaktywnościuczniówwyrażającejsięw doborzeprzeznichwartościi treściregionalnycho charakterzeogólnoludzkimcelemprzekazaniaichnastępnemupokoleniujakowartościkulturowej.Zatemedukacjaregionalnaprzybieraw praktycepostaćemancypacyjno-kry-tyczną:wartościąjesttutajosobai małagrupabędącew świecieludzkim.Gdysięgniemydoideologiipostmodernizmu,możemypowiedzieć,żeedukacjaregionalnauznajeróżnicekulturowei opozycjewobecgrupdominującychzaniezbędnywarunekzmianyparadygmatyczneji spo-łecznej19.

15 J. Nikitorowicz: Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi i Ukrainy wobec integracji europejskiej.Tożsamość, plany życiowe, wartości.Białystok:„TransHumana”,2000;B. Grabowska: Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szko-łach z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej…

16 M. Gordon: Assimilation in American Life. The Role of Race, Religion, and Na-tional Origin. New York–cyt.za: J. Nikitorowicz: Młodzież pogranicza kulturo-wego Polski, Białorusi i Ukrainy wobec integracji europejskiej…,s.26–27.

17 K. Kossak-Główczewski: Edukacja regionalna a regionalizacja naucza-nia jako odmiany racjonalności (pytania o szansę dekolonizacji poprzez edukację).W: Społeczności pogranicza, wielokulturowość, edukacja. Red. T. Lewowicki,B. Grabowska. Cieszyn–Warszawa:UniwersytetŚląski.Filia.InstytutPedago-giki–WyższaSzkołaPedagogicznaZNP,1996,s.115.

18 Ibidem.19 K. Kossak-Główczewski, W. Frankiewicz: Edukacja regionalna i alter-

natywna. Założenia i program pierwszego Podyplomowego Studium Edukacji Regio-


Edukacjaregionalnamaczęstoswojepoczątkiw środowiskurodzin-nym.Dziadkowiei rodzicezapoznajądzieckomiędzyinnymiz historiąrodziny, rodzinnymi tradycjami, uczą mówić gwarą. Następnie w ra-machedukacjiregionalnejprowadzonejw przedszkolui szkoledzieckoniezwiązanejeszczeemocjonalniez regionemmamożliwośćpoznaniajegoprzeszłości,kultury,przyrody.Wiedzao dorobkupoprzednichpo-koleń,o dziedzictwiekulturowymregionuułatwiaproceszakorzenieniaczłowiekaw „małejojczyźnie”.Wtokuedukacjiprzedszkolneji szkolnejdzieciodnajmłodszychlatpoznająnajbliżsześrodowiskożycia.Ucznio-wiewyższychklas,uczestniczącw zajęciachz edukacjiregionalnej,mająmożliwośćkształtowaniaswojejtożsamościspołeczneji kulturowejnaróżnychpoziomach,w wymiarachrodzinnym,lokalnym,regionalnym,etnicznym,narodowymczywreszcieeuropejskimi globalnym.Edukacjaregionalnastwarzabezpiecznewarunkidlakształtowaniasiętożsamo-ścijednostkoweji wspólnotowej,gdyżjestprowadzonaw poszanowaniuróżnic,w duchuotwartościnadrugiegoczłowieka.

Treściprzekazywanew ramachedukacjiregionalnejmająwzmacniaćpoczucie tożsamości kulturowej, regionalnej, historycznej, etniczneji narodowej,a tymsamymprzygotowywaćdokształtowanianadalszychetapach edukacji poczucia tożsamości globalnej. Edukacja regionalnajestniezwykleważna–służynietylkopoznaniuprzezuczniówwłasnejtożsamości,lecztakżekształtowaniupostawtolerancyjnych,otwartych,nastawionychnapluralizm,narozumieniei akceptacjęróżnychkultur.Kształtowaniepoczuciatożsamościregionalnejstanowirównieżpodsta-węzaangażowaniasięw funkcjonowanienarzeczwłasnegośrodowiskalokalnego20.

Wprocesiesocjalizacjidzieckopoznajepodstawowewartościrdzenne(językmatczyny,wyznawanąreligię,genealogięhistoryczną,tradycję,obyczaje,zasadyi normyzachowańw „ojczyźnieprywatnej”).Wartościtestanowiąpodstawęprowadzeniaedukacjiw mezostrukturach(naro-dowej,państwowej),a następniew wymiarzeedukacjikontynentalno--światowej21.JakzauważaJerzyNikitorowicz,edukacjamatymwiększyzasięgi zakres,imbardziejjestnasyconalokalnością.

Tożsamość regionalna stanowi kotwicę ludzkiej tożsamości. EwaOgrodzka-Mazurrozumieideęedukacjiregionalnejjako„podstawędopodejmowania zadań pedagogicznych zmierzających do pełniejszego

nalnej i Alternatywnej w Uniwersytecie Gdańskim.W:Społeczności pogranicza, wielo-kulturowość, edukacja…,s.195–196.

20 P.P. Petr ykowski: Edukacja regionalna. Problemy podstawowe i otwarte.To-ruń:UniwersytetMikołajaKopernika–Wydawnictwo,2003,s.180.

21 J. Nikitorowicz: Edukacja regionalna na pograniczach. W: Edukacja regio-nalna…,s.102.

BarbaraGrabowska40

poznaniadziedzictwakulturowego,kształtowaniaw uczniachpoczu-ciawłasnejtożsamości,uwypukleniawartościtkwiącychwewłasnymregioniew wymiarzewartościogólnoludzkich,pogodzeniapostawre-gionalistycznychz postawąuniwersalizmu”22.Dlategoteżnależydbaćo to,abydzieci i młodzieżmiałymożliwośćwrastaniaw region, jegopoznawania.

Bibliografia

BaumanZ.:Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja.„Stu-diaSocjologiczne”1997,nr 3.

B r z e z i ń s k a A.I.:Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej.W:Edukacja regionalna.Red.A. W.Brzezińska,A.Hu -lewska,J.Słomska.Warszawa:WydawnictwoNaukowePWN,2006.

Giddens A.:Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności.Przeł.A.Szulżycka.Warszawa:WydawnictwoNauko-wePWN,2007.

GordonM.:Assimilation in American Life. The Role of Race, Religion, and National Origin. New York.Za:J.Nikitorowicz:Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi i Ukrainy wobec integracji europejskiej.Toż-samość, plany życiowe, wartości.Białystok:„TransHumana”,2000.

GrabowskaB.:Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z pol-skim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej – stu-dium porównawcze.Katowice–Toruń:WydziałEtnologiii Nauko Edu-kacjiUniwersytetuŚląskiego–WydawnictwoAdamMarszałek,2013.

Grabowska B.:Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczu cieszyńskim w sytuacji zmiany społecznej.W:Z teorii i praktyki edukacji międzykulturo-wej.Red.T. Lewowicki, E. Og rodzka-Mazur. Cieszyn–Warszawa:UniwersytetŚląskiw Katowicach.WydziałEtnologiii Nauko Eduka-cji–WyższaSzkołaPedagogicznaZNP,2006.

Hu n t i n g t o n S.P.: Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego.Przeł.H. Jankowska. Wyd.5.Warszawa:„Muza”,2003.

Jerschina J., Sołdra-Gwiżdż T.:Rola szkoły w kształtowaniu świado-mości narodowej młodzieży w warunkach pogranicza kulturowego.„Kulturai Społeczeństwo”1988,nr 4(cz.1);1989,nr1(cz.2).

Kossak-GłówczewskiK.:Edukacja regionalna a regionalizacja nauczania jako odmiany racjonalności (pytania o szansę dekolonizacji poprzez eduka-cję).W:Społeczności pogranicza, wielokulturowość, edukacja.Red.T. Le-

22 E. Ogrodzka-Mazur: Regionalizm w procesie edukacji szkolnej. W: Szkoła na pograniczach.Red. T. Lewowicki, przywspółudzialeA. Szczurek-Boruty.Katowice:WydawnictwoUniwersytetuŚląskiego,2000,s.93.


wowicki, B. Grabowska. Cieszyn–Warszawa:UniwersytetŚląski.Filia.InstytutPedagogiki–WyższaSzkołaPedagogicznaZNP,1996.

Ko s s a k- G ł ówc z ews k i K., F r a n k i ew i c z W.: Edukacja regionalna i alternatywna. Założenia i program pierwszego Podyplomowego Studium Edukacji Regionalnej i Alternatywnej w Uniwersytecie Gdańskim.W:Spo-łeczności pogranicza, wielokulturowość, edukacja.Red.T. Lewowicki,B.Grabowska.Cieszyn–Warszawa:UniwersytetŚląski.Filia.InstytutPedagogiki–WyższaSzkołaPedagogicznaZNP,1996.

Koter M.:Region polityczny – geneza, ewolucja i morfologia.W:Region, re-gionalizm – pojęcia i rzeczywistość. Zbiór studiów.Red.K.Handke.War-szawa:SlawistycznyOśrodekWydawniczy,1993.

Kubinowski D.: Rewitalizacja.W:Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Red.T. Pi lch. T. 5. Warszawa:WydawnictwoAkademickieŻak,2006.

Nikitorowicz J.:Edukacja regionalna na pograniczach.W:Edukacja regio-nalna.Red.A.W.Brzezińska,A.Hulewska, J.Słomska.Warszawa:WydawnictwoNaukowePWN,2006.

NikitorowiczJ.:Kreowanie tożsamości dziecka.Gdańsk:GdańskieWy-dawnictwoPsychologiczne,2005.

Nikitorowicz J.: Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi i Ukra-iny wobec integracji europejskiej.Tożsamość, plany życiowe, wartości.Bia-łystok:„TransHumana”,2000.

Nikitorowicz J.: Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa.W:Kultury tradycyjne a kultura globalna, konteksty edukacji międzykulturowej.Red.J.Nikitorowicz, M. Sobecki, D. Misiejuk. T.1.Białystok:„TransHumana”,2001.

Ogrodzka-MazurE.:Regionalizm w procesie edukacji szkolnej.W:Szkoła na pograniczach.Red.T.Lewowicki,przywspółudzialeA.Szczurek--Boruty. Katowice:WydawnictwoUniwersytetuŚląskiego,2000.

Petr ykowski P.P.:Edukacja regionalna. Problemy podstawowe i otwarte.Toruń:UniwersytetMikołajaKopernika–Wydawnictwo,2003.

SaksonA.:Specyfika procesów społeczno-kulturowych społeczeństw postmi-gracyjnych.W: Tożsamość społeczeństwa Warmii i Mazur.Red.B. Doma-gała, A. Sakson.Olsztyn:OśrodekBadańNaukowych,1998.

Sołdra-GwiżdżT.:Szkoła jako instytucja wpływająca na kształt więzi re-gionalnych.Opole:WydawnictwoInstytutŚląski,1992.

Smolicz J.J.:Kultura i nauczanie w społeczeństwie wieloetnicznym.Przeł.E. Grabczak-Ryszka. Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNauko-we,1990.

Szacki J.:O tożsamości (zwłaszcza narodowej).„Kulturai Społeczeństwo”2004,nr3.

Szczurek-BorutaA., GrabowskaB.:Dynamika kształtowania się toż-samości młodzieży – ku tożsamości wzbogaconej.W:Poczucie tożsamości

BarbaraGrabowska42

i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych – studium z pogra-nicza polsko-czeskiego. Red. T. L ewow i c k i, E. O g r o d z k a - M a z u r,A. S z c z u r e k- B o r u t a. Cieszyn–Warszawa–Toruń: WydawnictwoAdamMarszałek,2009.

S z we d R.: Tożsamość a obcość kulturowa. Studium empiryczne na temat związków pomiędzy tożsamością społeczno-kulturalną a stosunkiem do ob-cych.Lublin:WydawnictwaKUL,2003.

ŚwiątkiewiczW.:Region i regionalizm w perspektywie antropocentrycz-nego paradygmatu kultury.W:Regionalizm polski u progu XXI wieku.Red.S. Bednarek et al.Ciechanów:KODRTK,1994.

Barbara Grabowska

Revitalization of Regional Identity

Summary:Theauthorofthearticleraisestheissueoftherevitalizationofre-gionsandregionalidentityinPolandafter1989.Shepointstotheneedforpro-viding regional education understood as a project “aimed at a person”. In thecourseofthisproject,thepersonwillhavetheopportunitytocognizeandshapethemselves,buildtheiridentity.Theauthorstressestheimportanceofthepro-cessoftakingrootinthe“littlehomeland”asa basisformultidimensionaliden-tity.

Key words:regionaleducation,region,revitalization,regionalidentity

Barbara Grabowska

Die Revitalisierung der regionalen Identität

Zusammenfassung:InihremArtikelbefasstsichdieVerfasserinmitderRevita-lisierungvonRegionenundvonderregionalenIdentitätinPolennach1989.Siebehauptet,dassessinnvollwäre,eineregionaleAusbildungalseinen„aufdenMenschengerichteten“Entwurfeinzuführen.ImRahmendesEntwurfeswürdederMenschdieMöglichkeithaben,sichselbstkennenzulernenundzubilden,seineIdentitätzuschaffen.DieVerfasserinhebthervor,dassessehrwichtigsei,dass der Mensch in seiner „kleinen Heimat“ – als der Grundlage für mehrdi-mensionaleIdentitätverwurzeltist.

Schlüsselwörter: regionale Ausbildung, Region, Revitalisierung, regionaleIdentität

barbara grabowska -...

Documents