ewa wysockabazhum.muzhp.pl/media//files/chowanna/chowanna-r2014-t1/chowanna-r... · krystyna...

Ewa Wysocka

Jakość życia jako kategoriapedagogiczna, psychologiczna isocjologiczna - doświadczanie życiaprzez młode pokolenie wperspektywie empirycznejChowanna 1, 235-259

2014

Ewa WysockaUniwersytetŚląski

Jakość życia jako kategoria pedagogiczna, psychologiczna i socjologiczna – doświadczanie życia przez młode pokolenie w perspektywie empirycznej

Żyć biernie, bez przeszłości i bez przyszłości. Może tak wyglą- da raj1.

Wprowadzenie

Jakośćżycia,jakdokumentująanalizyzawartewtymtomie,tokategoriazłożona.Niejestzatemmożliweprzedstawieniecałegospektrumba-dańdotyczącychjakościżyciamłodegopokolenia,ograniczajątobowiemramyniniejszegoopracowania,aponadto–nagruncienaukspołecz-nych–wielośćujęćtegofenomenu,czylizarównoróżnorodnośćpodejśćteoretycznych(subiektywneiobiektywne)orazmetodologicznych(me-todypomiaru),jaki wielośćiwielokierunkowośćbadańnadtymfeno-menem.

Jednakkierunkiwszystkichbadańsprowadzićmożnadoanalizpozio-mujakościżyciamłodegopokoleniaideterminantodczuwanegopoczuciajakościwłasnegożycia,przyczymtrudnozakreślićwyraźnegranicemię-dzyróżnymidyscyplinamispołecznymiwzakresiesposobuujmowaniajakościżycia,czylijejwyznacznikówiczynnikówdeterminujących.

Wniniejszymtekścieprzedstawięwyrywkoweegzemplifikacjeempi-rycznewpisującesięwobapolabadawcze,zaprezentujękolejnobadaniaulokowaneprzedmiotowowróżnychdyscyplinachzkręgunaukspołecz-

1 U. Eco: Tajemniczy płomień królowej Loany.Przeł.K. Żaboklicki. Warsza-wa:NorSurBlanc,2005,s.220.

EwaWysocka236

nych,ograniczającsięwopisieanalizbadańempirycznychdoujęć:psy-chologicznego,pedagogicznegoisocjologicznego.

Egzemplifikacja psychologiczna

MariaOleś2wswympogłębionymstudiumdotyczącymjakościżyciamło-degopokoleniaanalizujetenfenomenwielowymiarowo,odnoszącsiędonastępującychzmiennych,ważnychwtymokresierozwoju:poczuciewłasnegoJa,relacjespołeczne,środowisko,ogólnezadowoleniezżycia(poziomsubiektywnejjakościżycia);bycie,przynależenie,stawaniesię(profiljakościżycia);zadowolenie,umiejętnościikompetencje,możli-wośćdziałaniai samodzielność,przynależnośćdogrupyiintegracjazgru-pą;jakośćżyciawzdrowiui chorobie(poczuciejakościżycia).Analizujeprzytymjakośćżyciawujęciurozwojowym(różneetapyadolescencji)i z uwzględnieniemzmiennejpłci.1. Poziomogólnego(subiektywnego)zadowoleniazżyciamłodegopo-

koleniajestumiarkowany.Wnajwiększymstopniumłodzieżzado-wolonajestzwarunkówwłasnegożycia(środowiskatraktowanegojakoźródłomożliwościiprzeszkódwangażowaniusię,aktywnościi kształceniu,bezpieczeństwa,perspektywnaprzyszłość,wyznacza-jącegojakośćsąsiedztwaimożliwościfinansowe),awnajmniejszym–zsiebiesamych(wiarawsiebie,byciesobą,zdrowiefizyczne,psy-chiczneiduchowe)oraz–wniewielewiększymstopniu–zrelacjispołecznych(relacjezrodziną,rówieśnikami,przyjaciółmi;wsparciezestronyinnych,wspólnedziałaniaiangażowaniesięw działalnośćprospołeczną).

2. Profiljakościżyciawskazujetakżeumiarkowanypoziomsatysfakcjimłodegopokolenia,alewnajwiększymstopniuujawniasięwzakresie„bycia”(zadowolenieztego,kimsięjestwaspekciefizycznym,psy-chicznymiduchowym),wniecomniejszymw„stawaniusię”(aktyw-nośćpodejmowanawcelurealizacjiwłasnychzamierzeńimożliwości

2 M. Oleś: Jakość życia młodzieży w zdrowiu i w chorobie. Lublin: Towarzy-stwoNaukoweKUL,2010,s.164–165.Niepowołujęsięnainnebadaniapolskiezewzględuna ichwyrywkowość i innepodejściametodologiczne,ani teżnieod-noszęsiędowynikówbadańzagranicznychzewzględunawciążjeszczeistotnezróżnicowaniewarunkówrozwojuioczekiwańmłodegopokolenia,copowodu-je, iż wyniki te są nieporównywalne. Choć jeśli odnosimy się do znaczenia su-biektywnegopoczuciajakościżyciaijegokonsekwencjirozwojowych,wówczasodgrywatomniejsząrolę.Nieanalizujętujednakuwarunkowańikonsekwencjirozwojowychpoczuciajakościżycia,atylkodokonujęprostejdiagnozy,dlategowychodzęzzałożenia,żeobiektywnewarunkiżyciadecydująosubiektywnymdobrostanie.

Jakośćżyciajakokategoriapedagogiczna,psychologicznaisocjologiczna… 237

rozwojuwewszystkichsferachżycia),najniższypoziomsatysfakcjizanotowanozaśw odniesieniudo„przynależenia”(zadowoleniezestopniadopasowaniadootoczeniafizycznego,społecznegoiszerszejspołeczności).Przyczympoziomkontrolinadobszaramijakościżyciajestdobry,aocenamożliwościrozwojuniewielegorsza.

3. Ogólnepoczuciezadowoleniazjakościżyciamłodzieżypotwierdzatewyniki(jestwzględniedobre),podobniejakpoczucieintegracjiz gru-pą,przyczymnajniższewskaźnikidotyczązadowoleniazwłasnychkompetencjiiumiejętności,anajwyższeocenyuzyskanowzakresiemożliwościdziałaniaisamodzielności.

4. Poczuciejakościżyciawewszystkichobszarachjestzmiennerozwo-jowo,awięcwszystkiewartościróżnychwskaźnikówpoczuciajakościżyciaspadająz biegiemlat–młodszamłodzieżjestbardziejzadowolo-nazwłasnegożycia,zapewnezewzględunamniejszedoświadczanieograniczeńi życiebardziejteraźniejszościąniżprzyszłością.

5. Poczuciejakościżyciaróżnicujezmiennapłci–dziewczętawyraźniewyżejoceniająjakośćwłasnegożycianiżchłopcy,cowyznaczanejestw największymstopniuprzezpoczuciemożliwościdziałania,samo-dzielnośćiintegracjęzgrupą,zdolnośćdopodejmowaniadecyzjii wy-boróworazangażowaniasięwróżnąaktywność3.

Jużnapoziomiejednegobadaniawidocznesąpewnesprzecznościwy-nikającez zastosowaniaodmiennychnarzędzipomiaru,awięcwanaliziesubiektywnegopoczuciajakościżyciawnajwiększymstopniumłodzieżjestniezadowolonazsiebie,anastępniewysoceniesatysfakcjonująjejrelacjezinnymiludźmi,natomiastogólnewarunkiżyciapostrzeganesąnajlepiej(środowisko).Inaczejjest,gdyprzyjrzymysięprofilowijakościżycia:„bycie”,czyliJa,jestpowodemdonajwiększejsatysfakcji.Dwiepo-zostałezmienneszacowanesąnastępująco:„przynależenie”jestpowodemdużegodyskomfortu,podobniejakwcześniej,natomiast„stawaniesię”,czylimożliwośćkontroliiwłasnegorozwoju,pokrywająsięznaczeniowoz zadowoleniemześrodowiska(warunkówwłasnegożycia).Zastanawiają-cejesttakże,żewanalizieogólnegopoczuciazadowoleniazżyciauzyska-nonajniższewskaźnikisatysfakcjizwłasnychkompetencjiiumiejętności,anajwyższewzakresiemożliwościdziałaniaisamodzielności.Towynikpodwójniesprzeczny:wewnętrznie,gdyżbrakikompetencyjneiumie-jętnościowepowinnyprzekładaćsięnegatywnienapoczuciemożliwościdziałaniaisamodzielność(ajestodwrotnie),atakżezewnętrznie,gdyżwskazujenanegatywnąocenęJa(kompetencje,umiejętności),przeczącąwynikowiwzakresie„bycia”(choćpotwierdzatoniskąwiaręwsiebieuzyskanąwpierwszympomiarze)oraz„stawaniasię”(aktywnośćpodej-mowanawcelurealizacjiwłasnychzamierzeńimożliwościrozwojuwe

3 Ibidem,s.193–207.

EwaWysocka238

wszystkichsferachżycia),którawdrugimbadaniujestwzględnieniska,cozkoleizaprzeczawysokimwskaźnikomwzakresiemożliwościdziałaniaisamodzielności.

Wszystkotowskazuje,żebadaniejakościżyciajestzadaniemtrudnym,a niejednorodnośćteoretycznaimetodologiczna–nawetwtymsamymobszarzebadania–powoduje,żeuzyskiwanerezultatyzpozoruwydająsięlogicznieniespójne,jeślipatrzymynaniewwąskiejperspektywiediagno-stycznej,nieanalizującspecyficznychdeterminant,któremogąwynikaćzróżnicwujęciachteoretycznych.

Egzemplifikacja socjologiczna

KrystynaSzafraniec4wskazuje,żemłodziurodzenipo1989rokustano-wiąnowąjakośćpokoleniową(rezultatprocesówtransformacyjnych).Donajważniejszychczynnikówsocjalizacyjnych(idodam:wychowawczych)zaliczakonsumpcjonizminowetechnologieinformatyczne,wyznacza-jącekształtświatażyciamłodegopokolenia,niepodobnydoświatapoko-leńwcześniejszych.Młodepokoleniewspółcześniesocjalizowanejestdoświatakonsumpcji,dlatychludzinaturalnegoiobowiązującego,aprzytympozbawionegow zasadzieinnychpozakonsumpcyjnymimożliwości(bądźmożliwościtesąnielicznelubniedostrzegalne).Odwróceniuulegaperspektywawyboru:„miećczybyć”,któraprzyjmujezracjonalizowanąiuprawomocnionąformę:„mieć,abybyć”,wyznaczającąinnąfilozofiężycia.Niejesttochęćczystego,częstoponadfunkcjonalnegoposiadania5,charakterystycznadlaorientacji„mieć”,alenowafilozofia„mieć”zwią-zanazużywaniemrzeczy,ekspresjąi symboliką,copowodujeprzeisto-czeniesiękonsumpcjiwpierwotnąpotrzebęiwyznaczniktożsamości(tożsamośćtypu„jestemtym,comam”);realizacjapotrzebykonsump-cjistanowiojakościżycia(wolnościisamorealizacji).Wtakimujęciunowykonsumpcjonizmściślewiążesięz hedonizmem,awięckulturo-wouprawomocnionąwersjążyciabarwnego,dostatniegoi przyjemne-go,a takżeideologiąsukcesu,któratowersja„uwiodła”młodepokoleniepotransformacyjne.Znajdujetoodzwierciedleniewewzrościeaspiracjiedukacyjnychi statusowych,wwysokichoczekiwaniachodnośniedopoziomużycia,woptymizmie,pragmatyzmieiaktywnychpostawachżyciowych,któretejwizjiwłasnegożyciamająfunkcjonalniesłużyć.Jak

4 K. Szafraniec: Młodość jako wyłaniający się problem i nowa polityczna siła.„Nauka”2012,nr1,s.101–122;Eadem:Młodzi 2011.Warszawa:KancelariaPrezesaRadyMinistrów,2011.

5 E. Fromm: Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki. Przeł. R. Saciuk.Warszawa–Wrocław:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,2000.


wskazujeSzafraniec:„choćjej[młodzieżypolskiej–E.W.]wyobrażeniaoudanymżyciusądalecebardziejkonwencjonalneniżzachodniejmło-dzieży,dążeniedotego,bybyłoonodostatnie,barwneiciekawe,stanowijedenzmocniejszychrysówportretupokolenia”6.Zmianywoceniewy-znacznikówjakościżyciamłodegopokoleniasąwyraźne:koncentracjanarodzinieiosobistymszczęściuztymzwiązanymulegaentropii,gdyżrodzinaniestanowijużdzisiajwarunkuosobistegoszczęścia,pracazaśnietylkościślewiążesięz uzyskiwanymdochodem,lecztakżejestźród-łemsatysfakcjii możliwościrozwoju,apieniądzesąważnejedyniedla-tego,żepozwalająuczestniczyćw „podzialedóbr”,czyliwykorzystywaćdobrodziejstwaspołeczeństwakonsumpcyjnego,stanowiącjednocześniewarunekmodelowaniawłasnegostylużycia,wktórymmożnawyrażaćsiebie(„ekspresjasiebieprzezto,coposiadam”).

Światwartości–jakowyznacznikjakościżycia–wnowymmłodympokoleniuwyraźnieróżnisięodświatawartościpokoleńwcześniejszych.Porównującwynikibadańw tymobszarze,któredzielązaledwietrzyde-kady7,możemyzauważyć,żeznaczniewyżejwewspółczesnympokoleniucenionesątakiewartości,jak:przyjaźń,bycieużytecznym,prestiżisza-cunek,dobrewykształcenie,interesującapraca,dużepieniądze,barwneżycie;niewątpliwiewynikitychbadańzmieniająkształtczynnikówwy-znaczającychjakośćżyciamłodegopokolenia.Przyczym,jakwskazujeK. Szafraniec, świat wartości młodzieży się ujednolica (uniwersalizmwartości),nieróżnicujągobowiemzmiennestatusowe,środowiskoweizwiązanezwykształceniem,atakżerozwojowe(wiek).Wynikatoza-pewnez pojawieniasięnowejinstancjisocjalizującejmłodepokolenie–mediów,agłówniedostępudoInternetu.Okazujesię,iżmłodepolskiepokolenie to kategoria silnie zagrożona nadmiernym użytkowaniemnowychmediów:Internetu,portalispołecznościowych,telefonówko-mórkowychitp.MłodziPolacysąjednymiznajczęściejużywającychte-lefonówkomórkowychnaświecieibardzowcześnieprzechodząinicjacjęzesprzętemICT:12%otrzymujeswójpierwszytelefonwwieku10lat,a 87%wwieku11–20lat.Podobniejestz korzystaniemzInternetu–22%młodychPolakówkorzystazprzeglądarekinternetowychprzedukoń-czeniem10.rokużycia,natomiast75%wwiekuod11do20lat.Wróżnychraportachwskazujesiętakże,żemłodzieżpolskajestnieustannieon-line–87%manawykkorzystaniaz Internetuwśrodkachmasowejkomuni-kacji(autobusy,tramwaje,pociągi)orazumieszczaniaswoichwytworów

6 K.Szafraniec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.108.7 PorównaniewynikówbadańK.Szafraniecz2007rokuiS.Nowakaz1976;

zob.K.Szafraniec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.108;Ciągłość i zmia-na tradycji kulturowej.Oprac.S. Nowak etal.Warszawa:ISUniwersytetuWar-szawskiego,1976.

EwaWysocka240

w sieci8;czasspędzanywsieciprzezprzeciętnegonastolatkatook.20godzintygodniowo(dwukrotniewięcejniżczasspędzanywsieciprzezrodzicównastolatkaitrzykrotniewięcejniżczasspędzanynatejaktyw-nościprzezdziadków).Najbardziejaktywniwtymzakresiesąlicealiści.Ogólniemłodzieżwskazuje,żeInternettomedium,zktóregonajtrudniejbyłobyjejzrezygnować.Przedstawianetegomotywacjezjednejstrony(rozwojowej)sązrozumiałe,natomiastzdrugiej(wychowawczej)niepo-kojące.Młodepokolenietraktujesiećjakoprzestrzeńosobistegouczest-nictwaw kulturze,własnejekspresjiirefleksyjnegoprzeżywaniawłasne-goJa,gdyżrealizujedziękibyciuon-linenajważniejszepotrzebymłodości,jakimisążyciewzgodziezsobą,ekspresjawłasnychprzekonańiwarto-ści,autentyzmi nieudawanasamorealizacjaorazrozwijaniewłasnychzainteresowań.PonadtoInternetdajemłodzieżypoczucierealizowanianajważniejszychdlaniejwartości:wolnościosobistej,wolnościkomuni-kacjiiwolnościwyboru.Mechanizmuczestnictwaitworzeniasiecijestodpowiedzialnyzaowąuniwersalizacjęmłodegopokolenia,ajednocześ-niestanowiprzestrzeń,w którejmłodziuzyskująwsparciewtrudnymprocesieautokreacji(wspólnotainternetowajakogrupaodniesieniadlakonfrontowaniawłasnychprzekonańjednostkizprzekonaniamiinnychmłodychludzi,podobnychdoniej,czylirówieśników).Znajdujetupo-twierdzenietezyAnthony’egoGiddensaodoświadczeniuzapośredniczo-nym9iZbigniewaKwiecińskiegooprzesunięciusocjalizacyjnym10.Obiemówiąozmianieznaczącychinstytucjisocjalizacyjno-wychowującychwewspółczesnymświecie:rodzinaiszkoławswychfunkcjachsązastępowa-neprzezmassmediaigrupęrówieśniczą.

Główneobszarydyssatysfakcjimłodzieży11dotycząniedopasowaniaroz-wojuekonomicznego(możliwościkonsumpcyjnych)ikulturowego(war-tościistylużyciazwiązanegozideologiąsukcesuikonsumpcją).Środkiemzapewnieniasobiemożliwościkonsumpcyjnych(odzwierciedlającychpre-ferowanystylżycia)stałosięwpewnymmomenciewykształcenie12,które

8 State of the Mobile Web.April2010.RaportOperaSoftware.May2011,s.4–podajęza:K.Szafraniec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.109.

9 A. Giddens: Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej no-woczesności.Przeł.A. Szulżycka. Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNauko-we,2001.

10 Z.Kwieciński:Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności.W:Huma-nistyka przełomu wieków.Red.J. Kozielecki. Warszawa:WydawnictwoAkade-mickie„Żak”,1999,s.51–77.

11 K.Szafraniec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.111–119.12 Ibidem,s.111.Wykształceniestałosięśrodkiemzmianypozycjispołecznej

–pracy,stanowiska,dochodów.Przekonanieto,wpowiązaniuzdużąstopąbez-robociawśródmłodegopokolenia,stanowiłoźródłozainteresowaniawykształ-ceniem.Wskaźnikischolaryzacjinapoziomiewyższymwzrosłyczterokrotnie.


jednakniespełniłopokładanychwnimnadziei,gdyżnieznalazłowyrazuwkarierzezawodowej(zanikfunkcjinadawaniastatusuprzezwykształ-cenie).Jednocześnienastąpiłapolaryzacjaroliwykształcenia:dewaluacjawykształceniawynikającazewzrostupodażyirewaluacjawykształceniawynikającaz koniecznościjegoposiadania.Jesttosytuacjawpewnymsensie„patowa”:wykształceniemusiszmieć,aleitakniezapewniaonozmianystatusuiznalezieniasięnarynkupracy,czyliosiągnięciasatys-fakcjonującejpozycjispołeczno-zawodowej(dobrocorazbardziejdeficy-towe).Stąddrugim–obokbrakumożliwościkonsumpcyjnych–obszaremdyssatysfakcjiludzimłodychjestpracaizatrudnienie.Zanikabowiemnaturalneprzejście„odedukacjidopracy”,costanowinietylkoprzeszkodęwuniezależnieniusięiuzyskaniusamodzielnościfinansowejprzezludzimłodych,lecztakżebarieręsamorealizacyjną,gdyżpraca–cowskazałamwcześniej–stajesiędobremautotelicznym,źródłemosobistejsatysfakcjiirozwoju,realizacjiaspiracji,ambicjiiplanówżyciowych13.Brakpracystanowidlamłodychpodstawoweźródłoniezadowolenia,powodujestanzawieszeniamiędzyzależnościąoddorosłychaautonomią,uniemożli-wiazaspokajaniepodstawowychpotrzeb,a wdalszejperspektywiemożeskutkowaćspołecznąmarginalizacją14,apóźniejpatologiami.Waspekcierozwojowymbrakzatrudnieniapowodujestanzawieszeniamiędzyado-lescencjąa dorosłością,któryprzyjmujepostaćspołeczniewykreowa-nejfazyrozwojunazwanej„wschodzącądorosłością”15lub„adolescencjąprolongowaną”16.Bezpośredniozaśwpływanawzrostniepewnościw za-kresiesatysfakcjonującegoprzejścianarynekpracyiwefekciewykreo-waniesiępostawbiernościzawodowejispołecznejmłodzieży.

Kolejnymobszaremdyssatysfakcjimłodegopokolenia,powiązanymz poprzednim,jestuzyskiwanydochód.Złasytuacjadochodowadodat-kowozderzasięz ponadfunkcjonalnym(czyliautotelicznietraktowanym)konsumpcjonizmem.Ludziemłodzi–jeślijużznajdąpracę–należądogrupynajsłabiejopłacanychpracowników17,costanowiźródłofrustra-

13 Ibidem,s.112.14 Ibidem,s.113.Pomimożemłodzieżjestcorazlepiej(formalnie)wykształco-

naizmniejszasięrelatywniedemograficznaliczbaludzimłodych(niżdemogra-ficzny),togłówniemłodziludzieponosząskutkirecesjigospodarczej.Wskaźnikibezrobocia, zatrudnienia i aktywności zawodowej są bardzo niekorzystne dlamłodzieży(np.wstyczniu2012rokuwskaźnikbezrobociawynosiłok.10%,alewśródludzimłodychdo25.r.ż.–zwykledobrzewykształconych–28%).

15 J.J. Arnett: Emerging Adulthood: A Theory of Development from the Late Teens through the Twenties.„AmericanPsychologist”2000,no.55,s.469–480.

16 E.H. Erikson: Tożsamość a cykl życia. Przeł. M. Żywicki. Poznań: ZyskiS-ka,2004,s.120–121,zob.teżs.84–90.

17 Płacęminimalną(lubmniejszą)osiągałow2008rokuok.30%ludzimło-dych(ogólnywskaźnik–20%),natomiastwśródnajlepiejzarabiających(40%–

EwaWysocka242

cji,któramożeznaleźć„ujście”wróżnychzaburzeniach:zachowaniachanomijnych, łamiących społeczne normy w celu wyładowania agresjii złościlubosiągnięcianiedostępnychdóbrkonsumpcyjnych,bądźwza-chowaniachinternalizacyjnych(obserwujesięwzrostliczbyzaburzeńemocjonalnych–depresjiinerwic),bądźwbuncieikontestacjizastanegoporządkuspołecznego.

Czynnikitestanowiąźródłokolejnejformydyssatysfakcjiludzimło-dych, która związana jest z zablokowaniem samodzielności życioweji uniezależnieniasięodpokoleniarodziców,copowodujewykreowaniesięfenomenuwschodzącejdorosłości,awięcopóźnionegowejściawżyciedorosłe–młodziludziecorazpóźniejsięusamodzielniają,opuszczajądomrodzinnyizakładająwłasnerodziny.Zpewnościąźródłategosązłożone–nietylkopsychologiczne(np.osobowośćponowoczesna18),aległówniesocjologiczne(społeczno-ekonomiczne)19.Ryzykoubóstwawynikającegozbrakupracyiniskichdochodówpowoduje,żerodzinapochodzeniastajesięjedynąprzestrzenią,wktórejmłodziludziemogąfunkcjonować,alezkoleigenerujekosztyemocjonalnedlaobustron:starsiczująsiętymzmęczeni,młodzi–sfrustrowani.

Wyzwoleniesięzzależnościoddorosłych,wprzedstawionejsytuacjispołeczno-ekonomicznej,wjakiejznajdująsięludziemłodzi,prowadzidokolejnegoobszarudyssatysfakcji:trudnościwprowadzeniusamodzielne-gogospodarstwadomowego(wysokiekosztyidylematykonsumpcyjne).Okazujesiębowiem,żedystansmiędzyrealnąsytuacjądochodowąatą,któraeliminujefrustracje,jestbardzoduży20.Odnosisiętogłówniedoskaliaspiracjiipotrzebkonsumpcyjnychludzimłodych.Normalnestajesięposiadanieróżnychdóbrkonsumpcyjnych,któredalekowykraczają

wskaźnikogólny)znajdujesię tylko10%ludzimłodych;podajęza:K. Szafra-niec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.114.

18 W. Łukaszewski: Psychologiczne koncepcje człowieka.W:Psychologia. Pod-ręcznik akademicki.T.1:Podstawy psychologii.Red.J. Strelau. Gdańsk:GdańskieWydawnictwoPsychologiczne,2000,s.67–92.

19 K. Szafraniec: Młodość jako wyłaniający się problem…, s. 115–116. Polskaznajduje się wśród 10 krajów UE, w których młodzi ludzie najpóźniej się usa-modzielniają: kobiety w wieku 28,5, mężczyźni w wieku ok. 30 lat. Ponad po-łowapopulacjimłodych,wwiekuod18do34 lat,mieszkazrodzicami(wwie-ku20–24 latodsetektenwynosi83%,wwieku25–29 lat–58%,wwieku30–34lata–28%).

20 Dystans ten w 2010 roku wynosił ok. 1000 zł netto, czyli o tyle musiały-byrealniewzrosnąćdochody,bymożliwebyłozaspokojeniewszystkichpotrzebzwiązanych z prowadzeniem samodzielnego gospodarstwa; podaję za: K. Sza-franiec: Młodość jako wyłaniający się problem…, s. 116–117; por. M. Chorosze-wicz,P.Wolff:Population and Social Condition.„EurostatStatisticinFocus”2010,no.50,s.1–9.


pozamieszkanieiwyżywienie21,aobejmująreklamowanedobraułatwia-jąceiuprzyjemniająceżycie(nowoczesnysprzętgospodarstwadomowego,sprzętelektroniczny,komórki,komputeryitp.).Młodziaspirujądopo-siadaniaokreślonychdóbriuważająswojeaspiracjezauprawomocnioneiniepodlegające„odroczeniu”wczasie(niezdolnośćdoodraczaniagra-tyfikacji).Analizadalszychkonsekwencjitegostanurzeczydowodzi,żepowodujetozmianywnowoczesnejstrukturzerodziny,którejdzietnośćwyraźniesięzmniejsza,gdyżodpowiedzialnośćniepozwala„skazywać”dziecinabiedęimarginalizacjęzniąpowiązaną,jeśliniemaszansnazaspokojeniepotrzebrodzinydotyczącychrozwojuikształceniakolejne-gomłodegopokolenia.Dodajmy,żesprzyjatemubrakinstytucjonalnegowsparciarodzinywrealizacjiwszystkichjejfunkcji22,awiążesiętozin-tensyfikacjąproblemukonflikturólzawodowychi rodzinnych(główniewśródkobiet).

Egzemplifikacja pedagogiczna

Wegzemplifikacjitejprzywołamwybiórczojedyniewynikibadańwłas-nych,rozproszonew różnychpublikacjachodnoszącychsiębezpośrednio(deklaracjedotyczącejakościżycia)lubpośrednio(wyznacznikijakościżycia)dosposobudoświadczaniażyciaprzezmłodepokolenie–młodzieżponadgimnazjalną(adolescentów)istudentów(osobywfaziewschodzącejdorosłości).

Jakość życia w okresie adolescencji

Jakowyznacznikipostrzeganejiodczuwanejjakościżyciaprzyjęto:po-trzeby,celeiplanyżyciowe,doświadczaneproblemyżyciowe,sposóbspo-strzeganiaiocenyświataorazpostrzeganemożliwościdziałaniaw świe-cie.Wyznacznikitestanowiąpośredniewskaźnikijakościżycia.Badaniaprowadzonowśródmłodzieżyponadgimnazjalnejwwojewództwieślą-skim(N = 916)23.

21 K.Szafraniec:Młodość jako wyłaniający się problem…,s.117.22 Ibidem,s.117–118.Sątogłównie:niedostępnośćżłobków(4%dzieciwPol-

sceuczęszczadożłobków,wUE–26%,wDanii–ponad50%)iprzedszkoli,brakelastycznegoczasupracy(wPolscetylko22%zatrudnionychmatakąmożliwość,wSzwecji–65%,wWielkiejBrytaniiiweFrancji–60%).

23 E. Wysocka: Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązywania.Katowice:WydawnictwoUŚ,2009(wyd.2.–2010); Ea-dem: Młodzież o sobie. Potrzeby, plany, ocena rzeczywistości i własnych możliwości

EwaWysocka244

Potrzeby, cele i plany życiowe adolescentów.Ojakościżyciadecydujepoziomzaspokojeniapotrzebiocenamożliwościrealizacjicelówczypla-nówżyciowych,wskaźnikiemjakościżyciamożnazaśuczynićrozbieżnośćmiędzytym,codeklarowanejestjakoważne,itym,couznanezostajejakozdeprecjonowane.Wpercepcjimłodychludzizagrożonesągłównieichpotrzebyprzynależnościimiłości(48,44%),wmniejszymstopniupotrzebasamorealizacji(25,92%)ipotrzebabezpieczeństwa(23,41%).Zdeprecjo-nowaniepotrzebuznaniaiszacunku(1,95%)oraztranscendencji(0,28%)pojawiasięincydentalnie,anieodnotowanotuwcaledeprecjacjipotrzebestetyczno-emocjonalnych,comożeświadczyćo tym,iżmłodzieżtęsferężyciatraktujejakokontrolowanąprzezsiebie,więcniepodlegającąze-wnętrznymograniczeniomwzakresierealizacji.Najczęściejwskazywanesąjakozagrożonetepotrzeby,którychrealizacjawiążesięzfunkcjonowa-niemw relacjachzinnymiludźmi,coświadczyoogromnej,alezdeprecjo-nowanejpotrzebiebyciazinnymiludźmi(rówieśnikamiidorosłymi).Wi-docznajestzależnośćmiędzypotrzebamiuznanymizaistotneitymiuzna-nymizazagrożone,awięctepotrzeby,któresąnajbardziejistotne(triada:przynależnośćimiłość,samorealizacja,bezpieczeństwo),postrzeganesąjednocześniejakonajbardziejzagrożonewrealizacji.Potrzebysamorea-lizacjiibezpieczeństwaznacznieczęściejpostrzeganesąjakozagrożonewrealizacjiniżwskazywanejakoistotne.Sąoneważnewżyciumłodegoczłowieka,alezaważniejszemłodzieżuznajeźródłaichdeprecjacji,którelokowanesąwwarunkachichwłasnegożycia.Potrzebabezpieczeństwazagrożonajestprzez„złoświatailudzi”(np.rywalizacja,manipulacja,terroryzm,przemociagresjaw relacjachmiędzyludzkich,cechycharak-terologiczneludzi).Potrzebiesamorealizacjizagrażajągłówniedeficytymaterialne,aleiosobowe(np.bieda,niedostatek,brakpropozycjiauto-kreacyjnych,brakautorytetówjerealizujących).Zapewnedlategoplanyżyciowezdominowanesąprzezcelerelacyjne(28,19%),coświadczyotym,żesamorealizacjamłodzieżydokonujesięprzeztworzeniesatysfakcjonu-jącychjąinterakcjimiędzyludzkich(rodzina,dzieci,miłość,przyjaźń,po-maganieinnymludziom).Jakokolejnezagrożonepotrzebywskazywanesąkonkretneceleżyciowe,związanezzabezpieczeniemwłasnejprzyszłości

kreowania życia jako wyznacznik społecznej aktywizacji versus wyuczonej bezradności.W: Księga ubogich A.D. 2009. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich,2009,s.183–202; Eadem: Młodzież wobec siebie i świata – sfery aktywności versus pasywności w kontekście konstruowania modelu działania wspierającego rozwój pro-społeczny młodzieży.„BiuletynRPO.Źródła”2010,nr6:Jak przezwyciężyć ubóstwo?Księga ubogich A.D. 2010 [17października2010r.].http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn_RPO_2010_nr_6_Zrodla_Jak_przezwyciezyc_ubostwo_Ksiega_Ubogich_AD_2010_%E2%80%93_17_pazdziernika_2010_r.pdf [dostęp:3.09.2014],s.247–276.


(27,76%),coświadczyodużymracjonalizmiemłodzieży,któradeklara-tywniemaświadomośćkoniecznościtworzeniapodstawwłasnegobytuwprzyszłości,przyczymwskazujetuzarównonajbliższąprzyszłość,jakiodległąperspektywężyciową(ukończenieszkoły,zdobyciewykształce-nia,zawodu,studia,wyjazdzagranicęwceluorganizowaniawarunkówwłasnegobytulubichzmiany,stabilizacjażyciowa,zapewnieniesobiespokojnejstarości).Ważnesątakżekonkretneceleżyciowe,codzienne,związanezzapewnieniemmaterialnychwarunkówbytu(26,62%);celetemajązróżnicowanystatus:celezasadniczedlatworzeniawarunkówżycia(np.dobrapraca,pieniądze,mieszkanie,dom,własnafirma)icelepochod-ne,związanezcodziennąwygodą(np.samochód).Triadadominującychcelów:materialno-rzeczowych,bytowych(zabezpieczenieprzyszłości)i relacyjnych(„byciewśródinnych”),zamykasięw„małejstabilizacji”,zracjonalizowanej,aleograniczonejdorodzinyi grupytowarzyskiej,atak-żezapewnieniasobiepodstawbytumaterialnego,któryłatwiejosiągnąć,gdymasięwystarczającekompetencjezawodoweiwykształceniepozwa-lająceznaleźćsięnarynkupracy.Dopieronakolejnymmiejscuznalazłysięceleniecodzienne,transgresyjne,związanezprzekraczaniemsiebiei własnychograniczeń,stanowiącepodstawęizarazemistotęsamorea-lizacjiprzeztwórczość(10,56%).Celeteodnosząsiędowskazywanychźródełszczęścia,któremłodzieżsprowadzadoosiąganiasukcesu,zdobyciasławy,zrobieniakariery,coobrazujedążeniedobyciakimśznaczącym,zauważalnym,a nieanonimowym.Dosyćczęstopojawiasięteżrozwijaniezainteresowań,pasji,realizacjamarzeń,cowiążesięzemocjonalnymigratyfikacjami.Rzadziejwskazywanesąceletwórcze,związanez pozo-stawieniemposobietrwałegośladudlaprzyszłychpokoleń,cowiążesięztransgresją,wyjściempozawłasnąskończoność.

Dominującąkategoriąwkonkretnychplanachżyciowychmłodzieżyjestróżniemotywowana(względamispołecznymi,kulturowymi,eko-nomicznymi)emigracja,częściejwybierananiżtendencjadobudowaniawłasnejprzyszłościwkraju,cowskazujenabardzonegatywnąocenęmożliwości osiągnięcia oczekiwanej jakości własnego życia i rozwo-juw krajuojczystym,atakżeorealnejniskiejjakościżyciamierzonejobiektywnymi jego warunkami. Wiązać to można z deficytem pracyi najwyższymi wskaźnikami bezrobocia wśród młodego pokolenia.Młodzieżw okresiepóźnejiśredniejadolescencjiwysokolokujepracęw hierarchiiwłasnychcelów,kolejnodeklarującjakonajważniejsze:przy-jaźń–miłość–realizowaniecelów–praca–rodzina. Praca wyprzedzaw hierarchiicelów założenie rodziny, cojestlogicznąkonsekwencjąpostrzeganegodeficytuzatrudnienianarynku,alemniejwiążesięzre-alizacjącelów,któreniesątożsamezaktywnościąnatympolu.Deficytpracy (bezrobocie) wyznaczać może zatem większy instrumentalizmwjejtraktowaniu(choćpracasamawsobiewartościowanajestwyso-

EwaWysocka246

ko),a takżepośredniojejpierwszeństwoprzedrodziną,którejzałożeniemożliwejestpousamodzielnieniusię(ponieważtopracadeterminujezapewnieniebytumaterialnego).

Młodzieżponadgimnazjalna,wskazującspontanicznietriadęwartoś-ci:wykształcenie,praca,rodzina,kierujesięjednakróżnymimotywami.Motywacja,którawstosunkudozałożeniarodzinymacharakterautote-liczny(samorealizacjawrodzinie),wstosunkudowykształceniaipracyjestwyraźniebardziejinstrumentalna(silniejujawniasiętow odnie-sieniudopracyniżwodniesieniudowykształcenia).Rodzinazatemtogłówneźródłosamorealizacji,pracazaśmawymiargłównieinstrumental-ny;wobecwykształceniawidocznajestpewnaambiwalencjamotywów–wykształceniemłodzieżtraktujebowiemtakżejakoźródłosamorealizacji,choćwyraźniejzaznaczająsiętumotywyinstrumentalne.

Problemy życiowe adolescentówwynikajązpowiązanychzsobączyn-nikówwarunkującychpoczuciejakościwłasnegożycia.Najważniejszeproblemylokowanesąprzezmłodzieżwedukacjiszkolnej(38,1%),cowskazuje,żemłodzieżzjednejstronyznawagęwykształceniadlajakościżycia,azdrugiej,żemaświadomośćwadsystemuedukacyjnego,ogra-niczającegoosiąganiewykształcenia.Młodzieżnajczęściejmówio trud-nościachw zdobywaniuwykształceniazgodnegozwłasnymipreferen-cjami,bardzoczęstopodkreślazbytwysokiewymaganiastawianeprzeznauczycieli,bezadekwatnegodowymagańzaangażowaniaśrodowiskanauczycielskiegowprocesnauczania(formalizmwymagań).Stanowito,zdaniemadolescentów,sytuację,wktórejograniczonesąmożliwościrozwijaniasiebieiwłasnychzainteresowańwzakresiedlamłodychludzisatysfakcjonującym(nadmiarobowiązków,przeładowanieprogramów).Młodzieżwskazujeteżkreowanyprzezszkołęinstrumentalizmwpodej-ściudonaukiszkolnej(uczeniesiędlaocen,podejmowaniezadańw celuuzyskania „punktów”), promowanie rywalizacji w osiąganiu sukcesuszkolnego(„wyścigszczurów”)ieliminowaniepostawprospołecznych(pomoc iwspółpraca).Młodzieżwskazujeteżproblemystrukturalnejmarginalizacjizwiązanejzsystememszkolnym,awięcnierównemożliwo-ściosiąganiasukcesu,stanowiącerezultatróżnicekonomicznychmiędzyuczniami.Nadmiernewymaganiaiichformalizmprzyniedostatecznymzaangażowaniunauczycieliw proceskształceniapowodują,iżkoniecz-nestajesiękosztownepozaszkolnedokształcanie,naktórestaćniewieluuczniów.

Dlamłodzieżytrudnaokazujesiętakżejejcodzienność(27,4%),którakojarzonajestzpokonywaniemproblemówograniczającychmożliwościi perspektywypotencjalnegorozwoju,powodującychpoczucieniepewnejprzyszłości,cowynikagłówniezograniczeńekonomicznych.Wpercepcjimłodzieżyjejcodziennośćjestsmutna,pozbawiona„atrakcji”,możliwościkonstruktywnegospędzaniawolnegoczasu,przyczymdominująw niej


działanianastawionenanajbardziejpodstawoweprzetrwanie.Źródłoproblemówmłodzieżystanowiązatemwarunki jejżycia,któreopisy-wanesąjako„utrudnionystartwżyciedorosłe”i sprowadzanedobrakusatysfakcjizpodstawowychwarunkówbytumaterialnego(brakpracyi mieszkania)ibrakurealnychperspektywnarozwiązanietychnajbar-dziejpodstawowychproblemów.Codziennośćpostrzegana jakowalkao niemalbiologiczneprzetrwaniepozbawiajednostkęszansnazaspoka-janiepotrzebwyższegorzędu(kulturalnych,duchowych),ograniczateżmożliwośćzaspokajaniapotrzebafiliacyjnych,głębszychwięzizinnymiludźmi,comożeskutkowaćdestrukcjątychwięzi.Problememdlamło-dzieżystajesięzarównobrakczasu(nadmiarobowiązkówwynikającychzdziałańsłużącychprzetrwaniu),jakiczaswolny(braksensownychi roz-wijającychpropozycjispędzaniaczasuwolnego).

Trudnościideologiczne,tożsamościowe(23,8%)izwiązanez nimiproblemypsychologiczne,intrapersonalne(6,88%)wynikająz ko-nieczności określenia siebie, kształtu własnej przyszłości i własnegostosunkudootaczającegoświata.Konkretyzacjatychproblemówjestna-stępująca:znalezieniesensużycia,brakakceptacjirzeczywistościw jejobecnym kształcie i konieczność przyjęcia określonej postawy wobecpostrzeganejniesprawiedliwościspołecznej,poczuciebezradnościwza-kresiedziałaniaw kierunkuzmianyrzeczywistości,zagubieniewświeciepozbawionymautorytetówi znaczącychideałów.Mniejistotneokazałysięproblemyindywidualne,psychologiczne,związanezokreśleniemsto-sunkudosamegosiebie,coopisywanejestjako:poczuciewewnętrznegoskonfliktowania,problemyzpoczuciemwłasnejwartościisamoakcepta-cją,brakwiarywsiebieiwłasnemożliwości,stanydepresyjne,lękowe,poczuciezagrożenia,poczuciebezradnościinihilizm.

Dosyćważnedlamłodzieżysąproblemyzwiązanezkształtowaniemwłasnychrelacjizotoczeniemspołecznym.W środowisku rodzin-nym (16,7%)relacjezdominowanesąprzezkonfliktpokoleń,czegoefektstanowiniemożnośćporozumieniasięzrodzicami.Ogólnieproblemyre-lacyjne,interpersonalne(16,48%)określanesąjako:trudnościw ko-munikowaniusięzotoczeniem,wzajemneniezrozumienie,represyjnadominacja,przedmiotowośćtraktowania,lekceważenieibrakszacunku,brakakceptacji,formalizmi bezosobowośćrelacjizinnymi.Młodzilu-dzieczująsięzatemsamotni,izolowani,wyobcowaniidyskryminowani.Brakujeimpozytywnychuczućzestronyotoczenia,coograniczabudo-waniebliskościigłębszychwięzispołecznych. Relacje rówieśnicze–więziprzyjacielskieipartnerskie(5,13%)–opisywanesąprzezzagroże-nienieakceptacją(odrzucenierówieśnicze24),zaburzeniabliskichwięzi

24 O odrzuceniu rówieśniczym szerzej piszą: B. Urban: Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze.Warszawa:WydawnictwoNaukowePWN,2012;M.Dep-

EwaWysocka248

i tendencjerywalizacyjne.Układypartnerskiemającharakternietrwały,powierzchowny,zdominowanesąbudzącąsięseksualnością,copowodujetrudnościw utrzymaniubliskichigłębszychwięzi(„zawodymiłosne”).

Młodzież dosyć rzadko wskazuje problemy p r z ys t o s owawc z e(8,19%),związanezprzyjęciemistniejącychstandardówspołeczno-kul-turowych,awięcstosunkowosłabomanifestujeswójbuntwobecotoczeniaspołecznego.Osobisteproblemyprzystosowawczezwykleokreślanesąprzezadolescentówjakodeficytsamokontroli,impulsywność,ekspresjagniewuwformiezachowańukierunkowanychnaotoczenie,nadmiernapodatnośćnanegatywnewpływygrupodrzucającychpowszechnieprzy-jętestandardyspołeczneijawnybuntwobecproponowanychstandardówspołecznych,atakżepodatnośćnauzależnienia.

Ocena rzeczywistości i własnych możliwości kreowania życia. Woce-nierzeczywistościwystępujezdecydowanadominacjaocennegatywnych(61,9%)nadpozytywnymi(38,1%).Światjawisięmłodymludziomjako„arenawalki”,coewokujepostawyegoistyczneirywalizacjęwrelacjachmiędzyludzkich,powodującpoczuciezagrożeniainiepewności.Walkatamotywowanajestgłówniewzględamimaterialnymi,a wygrywająjąnie-liczni,gdyżświatjestniesprawiedliwy,aludziepozbawienirównychszansnasukceslubrealizowaniesiebie.Materializmwopiniimłodychludzipo-zbawiaświatwyższychideiiromantyzmu,atakżesprzyjakształtowaniusiępostawprzemocyiagresji,którestanowiąnormalnąstrategięradzeniasobiewsytuacjiwyczerpaniainnychsposobówosiąganiadóbrmaterial-nychlubwstępnegozablokowaniadonichdostępuzewzględunaogra-niczonestratyfikacyjnemożliwościdziałania(nierównośćszanswyzna-czanazajmowanąpozycjąspołeczną).Jednostkaulegazniewoleniuekono-micznemu,boświatkonsumpcjiwyznaczamaterializmjakodominującąideologię,którąowajednostkajestzmuszonawłączyćwswojątożsamość.

Inaczejmłodzieżpostrzegasamąsiebie,gdyżdominujetuwaloryzowa-niepozytywne(63,43%)nadnegatywnym(36,57%),cowskazujenalokali-zowanieprzyczynwłasnychtrudnościgłówniewewłaściwościachświata,aniewewłasnychdeficytach.

Wzakresiepostrzeganychmożliwościdziałaniawświeciewidocznyjestoptymizmmłodzieży,gdyżniezależnieodocenianegoelementurze-czywistości(Ja,własneżycie,świat)dominujeprzekonanieomożliwościdokonywaniazmian,choćobserwujesięróżnypoziomosobistejpewno-ściwtejkwestii,zależnieodtego,jakielementrzeczywistościmłodzieżchciałabyzmieniać.Ujawniasiętujednakpewienparadoks:elementyrzeczywistościocenianebardziejnegatywnieokreślanesązarazemjakomniejpoddającesięzmianie.

tuła: Odrzucenie rówieśnicze: profilaktyka i terapia.Warszawa:WydawnictwoNa-ukowePWN,2013.


Jakość życia we wschodzącej dorosłości

Prezentowanewynikibadańsąwybiórcząanaliząjedyniekilkufenome-nówzwiązanychz jakościąwłasnegożycia,wyznaczanąprzezzmieniającesięsferyżyciamłodegopokolenia:miłości,pracyiświatopoglądu(wizje),a takżedoświadczanejwtychzakresachjakościżycia.Badaniamającecha-rakterwstępnegopilotażuprzeprowadzonow2010rokuwśródstudentówpedagogiki(licencjatistudiamagisterskieuzupełniające)zograniczeniemwiekubadanychdo30lat25.

Światopogląd – wizje rzeczywistości, własnej osoby i własnego ży-cia jako wyznaczniki jakości życia.JanSzczepański26ujmujewizjejakoczynniklokowaniasięczłowiekawrzeczywistościprzyrodniczej,społecz-nejikulturowej,będącyskładnikiemwyposażeniaświadomościiświato-poglądu.Funkcjąwizjijeststymulowaniemyślenia,działaniaitwórczo-ści,gdyżwłaśniewizjestanowiąznacznączęśćwyposażeniaumysłowegoczłowieka.Wizjeżyciaiczłowiekasązatempodstawąjegorozwojuorazdziałalnościautokreacyjnejitransgresyjnej27.

25 E. Wysocka: Praca jako czynnik warunkujący jakość życia ludzi młodych – psychospołeczna perspektywa teoretyczna.„ForumPedagogiczne”2011,nr1,s.13–44;Eadem: Jakość życia młodego pokolenia w perspektywie pedagogicznej a poczucie bez-pieczeństwa. W: Współczesne determinanty bezpieczeństwa. Red. I. Bieńkowska,J.Szymczyk,R.Kochańczyk.Gliwice:GliwickaWyższaSzkołaPrzedsiębior-czości,2011,s.144–167.

26 J. Szczepański: Wizje naszego życia.Warszawa:WydawnictwaPrywatnejWyższejSzkołyBiznesuiAdministracji,1995,s.5–13.

27 Szczepańskiopisujeistotneetapytworzeniawizjirzeczywistościiwłasnejosoby: dziecinny, okres adolescencji, dorosłości, starości. Okres dziecinnywiążesięztworzeniempodstawowych,nierefleksyjnychwizjiświata.Istotątegookresujestodkrywanieitworzeniewłasnegoświata,wktórymdzieckojedno-cześnieodkrywasiebie(Jawjakimśświecie).Wświeciewłasnymdzieckadomi-nująteelementyświata,któreautornazywa„nieustępliwymi”–niepoddający-misiękontroliidziałaniomwłasnym.Występujetuprzewagapozaracjonalnych,infantylnych wizji, ale mocno zakorzenionych, stąd mają one znaczenie takżewżyciu człowieka dorosłego (wdrukowanie). Okres dziecinny można uznać zanajważniejszy,bojestpierwotny. Okres adolescencji, czylirewolucjiokresudojrzewania,wiążesięzbuntemprzeciwwcześniejwytworzonymwizjom,gdyżbyły one zapożyczone bezpośrednio od otoczenia społecznego, oraz wyznaczapróbęintencjonalnegoiracjonalnegokonstruowaniaosobistychjużwizjisiebiei świata. Jest indywidualnie najtrudniejszy, bo wiąże się z koniecznością prze-wartościowania zapożyczonych od znaczącego otoczenia wizji – indywidualnąich kreacją i refleksyjnym tworzeniem wizji siebie i świata. Okres dorosło-ści, czylipełnegouczestnictwawżyciuspołeczeństwa,określadominacjaten-dencjidorealizowaniawytworzonychracjonalnychiosobistychwizjiżycia.Jestswoistymwyzwaniemdlajednostki,usiłującejrealizowaćwłasnewizjeibyćim

EwaWysocka250

Wizjesiebie,własnegożyciaiświataformułowaneprzezstudentówwyznacza tendencja do postrzegania rzeczywistości jako negatywnej(wizjapesymistyczna;stosunekocennegatywnych(Neg)dopozytyw-nych(Poz)–Neg : Poz = 1,11),choćróżnicujetopodmiotlubprzedmiotdokonywanejoceny(ocenasiebie,innychludzi,świata,własnegożycia–sprawstwoindywidualneorazkontrolaświataiautonomia).Największypesymizmujawniasięwzakresiewizjiświata(Neg : Poz = 1,93),copowią-zanejestz postrzeganiemmożliwościjegokontrolowaniaibyciajednostkąautonomiczną(Neg : Poz = 1,47).Wyraźnaambiwalencja,choćz przewagąocennegatywnych,dotyczyoceninnychludzi(Neg : Poz = 1,19).Najbar-dziejpozytywniestudencioceniająnatomiastsamychsiebie(tendencjadopozytywnejoceny;Neg : Poz = 0,55),alewidoczniegorzejoceniająmoż-liwość„reżyserowania”własnegożycia(sprawstwo;Neg : Poz = 0,93).Poczuciesprawstwajestzapewneograniczaneprzekonaniamiotym,żeświatiinniludziesąźli,orazpoczuciembrakuwpływunakształtświata,coprzekładasięnapoczuciebrakuwpływunawłasneżycie.W świecieocenianymjakopełnyzagrożeńmłodyczłowiekniemożeczućsiębez-piecznie,takiepoczuciemożerodzićmotywację„odwetową”isprzyjaćuprawomocnieniutendencjidoracjonalizowaniapotencjalnychwłasnychzłychzachowańwobecinnychiświatajako„obronnych”–uprawnionychiuprawomocnionychichcechami.

Praca, miłość i więzi z innymi ludźmi jako wartości i cele wyznacza-jące jakość życia studentów. Wewspółczesnymspołeczeństwieryzykaopisujesięwyraźnydeficytpracy(bezrobocie)ideficytbezpośrednichrelacjizinnymi(zanikwspólnotowości,dominacjaideologiiindywidu-alistycznych, zmiana form kontaktu na „pośrednie”, co związane jestz rozwojemmediów,głównieInternetu,telefoniikomórkowejiportalispołecznościowych28).Współczesnośćcechujesięzatemdeficytemwięzimiędzyludzkichnasyconychpozytywnymiemocjami.Problemywyni-

„wiernąmimowszystko”. Okres starości (poprodukcyjny)wiążesięzbilan-sowaniemwytworzonych,realizowanych,aleiwciążtworzącychsięwizjiżycia.Jest trudny psychologicznie i społecznie dla jednostki, która musi zbilansowaćzarówno wartość przyjętych wizji, jak i sposób ich realizacji. Szczepański nieanalizuje okresu wschodzącej dorosłości, któryjestcharakterystycznydlaponowoczesności, aegzemplifikuje go czasowe „zawieszenie” podjęcia decyzjiautokreacyjnych(tożsamośćprolongowana).Jesttotrudnyokresżyciazewzglę-dunabrakpoczuciabezpieczeństwa,cowynikaz„bezdecyzyjności”wróżnychsferachżyciaizagrażaefektywnościdalszegorozwoju.

28 Por. otwierający niniejszy tom mój artykuł, w którym przywołuję tezyodoświadczeniuzapośredniczonymA.Giddensa,przesunięciusocjalizacyjnymZ.Kwiecińskiego,WielkimJaM.E.P.Seligmana.Potwierdzenietychtezznajdu-jemyteżwdwóchinnychopracowaniachtegotomuautorstwaE.CharzyńskiejiJ.Góźdź.


kająceztakiegostanurzeczydotyczągłówniemłodegopokolenia,awięcjegopotrzeby,należącedopodstawowychiniezbywalnych,aleizdepre-cjonowanych,powinnyujawniaćsięwśródbadanychbardzowyraźnie(wartościowanepozytywniejestto,cowynikazludzkichpotrzeb).

Wśródbadanejmłodzieżystudenckiejsposóbwartościowaniajestpo-dobny do tego zaobserwowanego u adolescentów, ale dostrzec możnatakżespecyfikęporządkowaniawcześniejwskazanychpięciuwartości.Praca jestnajważniejsząwartością,decydującąo jakościwłasnegożyciawinnychsferach.Wyraźniemniejważnestająsięwartościallocentrycz-ne – miłość i przyjaźń, conieoznacza,żeniemająoneznaczenia,alemożetobyćefektemrozczarowaniazwiązanegozdewaluacjąwięzispo-łecznychi zanikiemwspólnotowości,atakżepostrzeganiainnychjakozagrażających.Dopieronaczwartymmiejscuwhierarchiiznajdujesięrealizowanie celów osobistych (samorealizacja),cowiązaćmożnazdeprecjacjąpotrzebpodstawowychniepozwalającąna„włączeniesię”potrzebwzrostu.Wartośćrodzinywskazywanajestjakonajmniejistotna,założeniewłasnejrodzinystanowibowiemcelrealizowanywówczas,gdypozostałesązrealizowane.Nieoznaczato,iżrodzinaprzestajebyćwartoś-ciąwżyciumłodychludzi29.Stanowijednakwartośćracjonalizowanąi re-fleksyjnierealizowanąpozapewnieniuwarunkówmaterialno-bytowychirealizacjicelówosobistych(samorealizacja).

Wcharakteryzującymmłodzieżstudenckąsposobiewartościowaniawidocznajestzatemwyraźnatendencjadopostrzeganiajakobardziejznaczących tych sfer, które są społecznie deficytowe (np. praca), da-lej–wartościsamorealizacyjnychocharakterzeallocentrycznym,wy-nikającychz osobistegowyboru(miłość,przyjaźń).Mniejszeznaczeniezaśmająwartościocharakterzeallocentrycznym,będącewynikiemswo-istejumowyspołecznej(założenierodziny).Założenierodzinystanowizatemlogicznąkonsekwencjędobrostanumaterialnego(zaspokojeniapo-trzebzwiązanychzzapewnieniemwarunkówwłasnegobytu,np.praca)orazjestwtórnewobecpotrzebafiliacyjno-uczuciowych(np.przyjaźni,miłości).

W toku analizy typu motywacji wybieranej spontanicznie triadywartości: praca, wykształcenie, rodzina, uzyskano wśród studentównieco inne wyniki niż wśród adolescentów. Studenci nieco większąwagęprzypisująwykształceniu,któreteżczęściejtraktowanejestjakowartośćautotelicznaiznacznierzadziejjakowartośćinstrumentalna;

29 Pozycja rodziny w hierarchii podstawowych wartości i celów realizowa-nychprzezadolescentówistudentówjesttakasama,aleinnajestzapewnemoty-wacjaobugrup:dlaadolescentówtoceldosyć„odległywczasie”,dlastudentówmożetobyćcel„odsuwanywczasie”,racjonalizowanykoniecznościązapewnie-niapodstawowychwarunkówwłasnegobytuitymsamymbyturodziny.

EwaWysocka252

mniejwidocznajestw tymzakresiebezrefleksyjność.Podobnierozkła-dająsięodpowiedzidotyczącemotywacjizwiązanejzpracą,gdyżdlastudentówczęściejstanowionawartośćautoteliczną(podstawasamo-realizacji), obserwuje się wyraźny spadek motywacji instrumental-nej(pracajakoźródłozapewnieniawarunkówmaterialnychwłasnegobytu).Niecoinnejestwśródstudentówniżwśródadolescentówbez-refleksyjnetraktowaniepracy(koniecznośćżyciowa),którewobugru-pachdominuje.Oznaczatojednak,iżrealnajakośćżyciawyznaczanatąsferąjestbardzoniska,gdyżw sytuacjibezrobocia„każdapracajestdobra”,nietylkota,którapozwalasięsamorealizować,botakastanowisytuacjęniemalincydentalnąwwarunkachkryzysuekonomicznego.Zupełnie innezmianymożnadostrzecwmotywachzałożeniarodzi-ny,gdyżwyraźniestudencimająwiększąmotywacjęautotelicznąniżadolescenci,amniejszeodnichwskazaniadotycząceinstrumentalizmui bezrefleksyjności.

Dominującąmotywacjąstudentówdozdobywaniawykształceniajestjednakinstrumentalizm,apraca–stanowiącadzisiajjużtylkoteoretycz-niewynikzdobyciawykształcenia30–zyskujestatuskonieczności,którazdominowanajestprzezbezrefleksyjność.Zalogiczneuważasięto,żezdobywamywykształcenie,byzdobyćpracę,jednakjejdeficytnarynkueliminujetękorelację.Pracowaćbowiemtrzeba,niezależnieodtego,czyjesttopracazwiązanabezpośredniozwykształceniem,czyteżmającaz nimniewielewspólnego.Wodniesieniudozałożeniarodzinydominujezaśwyraźniemotywacjaautoteliczna,cooznacza,żedecyzjeozałożeniurodzinystanowiąwynikindywidualnegowyboruiwyznaczniksamore-alizacji.Celtenjednakodsuwanyjestwczasie,realizowanyświadomie,cooznacza,żenajpierwosobyodczuwająprzymuszapewnieniapodsta-wowychwarunkówmaterialnegobyturodziny.

Potrzeby i ich zaspokojenie w kontekście oceny jakości życia stu-dentów.Analizapotrzebuznanychzanajbardziejistotne,awięctakich,którychrealizacjajestwżyciuniezbędna,izdeprecjonowanych,czylitakich,którychrealizacjajest,zdaniemstudentów,utrudniona(zagro-żona),wykazałaspecyficznądynamikęrozwojowąwstosunkudogrupyadolescentów.Studenci,coprawda,podobniejakadolescenciokreślajątriadęnajważniejszychpotrzeb(przynależnościimiłości,bezpieczeń-stwa,samorealizacji),niecoinaczejjednakrozkładająakcentywzakre-sie znaczenia (istotności) tych potrzeb, natomiast podobnie oceniajązagrożeniawzakresieichrealizacji.Rośnieistotnośćpotrzebybezpie-czeństwa,comożeznaczyć,żejakośćżyciawyznaczanaparametrami

30 Współcześniezanikałącznośćprocesuedukacjiizatrudnienia,gdyżcorazczęściejwykształcenieniestanowiwystarczającejpodstawydozdobyciapracy,ajedyniewarunekkonieczny,comożeewokowaćówinstrumentalizm.


warunkówbytuspada.Najważniejszadalejpozostajepotrzebaprzyna-leżnościi miłości,copotwierdzapośredniotezęozanikuwspólnotowości,stanowiącejźródłowsparciaspołecznegow rozwiązywaniuproblemówżyciowych(kreacyjnych,uzyskiwaniasamodzielnościipełnejautonomii).Wobszarzezagrożeńmożliwościrealizacjipotrzebnajbardziejzagrożonesąpotrzebybezpieczeństwaisamorealizacji,copotwierdzarozkładpo-trzebistotnych,wskazującynajważniejszeprzeszkodywkształtowaniupozytywnegodobrostanu,związanezograniczeniamisamodzielnegokreowaniawłasnegożyciaikontrolowaniawłasnejprzyszłości,atakżezwiązanez ichkształtowaniemwedleosobistychpreferencji,wyznacza-nychsensemwłasnegożycia.Paradoksalnie,zaliczonadonajważniej-szychpotrzebamiłościiprzynależnościjestznaczącosłabiejodczuwanajako zagrożona przez studentów niż przez adolescentów, co mogłobyoznaczać, iżpotrzebata jestzaspokajanaprzezświadomie formowa-nezwiązkipartnerskie.Młodzieżstudenckazatemsilniejdoświadczaproblemówzwiązanychz poczuciemmożliwościdecydowaniaokształcieswojegożycianaskutekspołeczno-kulturowychiekonomicznychbarierwpodejmowaniudorosłychról.Pośredniopotwierdzatowystępowaniefenomenuwschodzącejdorosłości,którystanowiekwiwalent„wymuszo-nego”warunkamiżycia„zawieszenia”realizacjizadańirólprzypisanychrozwojowodorosłemużyciu.

Podstawowe wyznaczniki jakości życiawperspektywieholistycznejlokowane są w obszarach: dobrostanu fizycznego, materialnego, spo-łecznego,emocjonalnego,atakżerozwojuiaktywności31.Deklarowaneprzezstudentówjakoważnekategoriejakościżyciatogłówniesferain-dywidualnego rozwoju i aktywności – przekonanieo możliwościaktywnegoudziałuwżyciu,edukacja,możliwośćdecydowaniaiwybo-ru(30,39%),następnie sfera stosunków społecznych – dobrostanspołecznymierzonyjakościąrelacjispołecznych,rodzinnych,poczuciemakceptacjiimożliwościąpozyskiwaniawsparciazestronyinnych(22,01%),natrzecimmiejscuzaś sfera materialna – dobrostanmaterialnywy-znaczanyprzezdochód,zasobyfinansoweistanposiadania,jakośćmiejscazamieszkania,możliwościtransportuiprzemieszczaniasięorazbezpie-czeństwosocjalne(17,88%).Najmniejważneokazałysiędlastudentów:sfera emocji – dobrostanemocjonalnyokreślanyprzezogólnynastrój,zdrowiepsychiczne,samoocenę,przekonania(16,09%),isferaf izyczna–dobrostanfizyczny,czylizdrowie,sprawnośćfizyczna,bezpieczeństwoosobiste(13,63%).Widocznesązatemdwiedominanty:wyraźniejsza–indywidualistyczna(rozwójiaktywność)orazmniejznacząca–wspól-

31 E. Wysocka: Praca jako czynnik warunkujący jakość życia ludzi młodych…,s.36–37; Eadem: Jakość życia młodego pokolenia w perspektywie pedagogicznej a po-czucie bezpieczeństwa…,s.163.

EwaWysocka254

notowa(dobrostanspołeczny).Przeważapodejścieegocentryczne,kon-centracja na sobie, gdyż sfera indywidualnego rozwoju i aktywnościstanowidlastudentównajważniejszywyznacznikodczuwanejjakościżycia.Możetobyćspecyficzniepowiązanezesferąstosunkówspołecz-nych,traktowanychjakośrodkiindywidualnejkreacji,któresąjednakwyraźniemniejznaczące.Wskazanienatrzecimmiejscudobrostanuma-terialnegowynikazapewnez przedłużającejsięzależnościmaterialnejodrodziców,którejtowarzyszyprzekonaniei poczucie,żejestsiępo-tencjalniewpełnidorosłym,alerealnieniemożnarealizowaćdorosłychról,comożepowodowaćfrustrację.Najmniejszeznaczeniedobrostanuemocjonalnegoi fizycznegomożewynikaćstąd,żezracjiwiekuniesątesferypowiązanezdeficytami.Możnawięcwysnućhipotezę,żedonajważniejszychpotrzebstudentównależyrozwójosobistyiaktywność(sprawczość,kontrola)orazpotrzebakształtowaniastosunkówmiędzy-ludzkich,dającychpoczuciewsparciawrozwoju;najmniejistotnezaśokazałysiępotrzebybezpieczeństwafizycznegoi emocjonalnego,którezracjiwiekuniesązagrożone.

Wkontekściewizjiświata,zdominowanejprzezpesymizm,atakżede-klarowanychjakozagrożonepotrzebobserwujesięswoistąprawidłowośćizarazemsprzeczność.Jakonajbardziejzagrożonebadaniwskazująbo-wiemtepotrzeby,którewyznaczająpoczuciejakościżycia–bezpośrednio(rozwójiaktywność)ipośrednio(bezpieczeństwo,główniematerialne),jednakzwyłączeniempotrzebyprzynależnościimiłości,którastanowidlastudentówważnywyznacznikjakościżycia,aleniejestodczuwanajakozagrożona.Możnatowyjaśnić,odnoszącsiędomechanizmukon-troli:młodziludziemająpoczuciesprawstwaw zakresiekształtowaniawięzispołecznychwswym„małymświecie”(Jaimojeżycie),natomiasttakiegopoczucianiemająwodniesieniudomożliwościrozwojuiwłasnejaktywnościw„wielkimświecie”(aktywnośćpodejmowanawceluzmianyświata).

Podsumowanie i refleksja końcowa

Jakośćżyciamłodegopokoleniawponowoczesnymświeciejestniewątpli-wiezagrożonajegokształtem,gdyż–jaktrafniezauważaZygmuntBau-man–to„pierwszepowojniepokolenie,którezamiasttraktowaćpunktdojściaswychrodzicówjakopunktstartu,stajewobecgroźbyspołecznejdegradacji”32.Statystykiopisująceobiektywnewskaźnikijakościżyciapotwierdzajątętezę,gdyżmłodziludziewwiekuod18do34latstanowiliw 2010roku50%polskichbezrobotnych,natomiastpołowaztejgrupy

32 Z.Bauman:Permanentna rewolucja.„Wprost”2013,nr28,s.44.


adolescentównadalniezdołałapodjąćżadnegozatrudnienia33.Sprzecznejesttozinnątendencjąopisującązwiększaniesięprzynajmniejformal-nychkompetencjizwiązanychzwykształceniempredestynującymdopodjęciapracy,gdyż–jakwiemy–wostatnichdwóchdekadachliczbastudentówuległapodwojeniu.Możnawięcmówićoparadoksalnejifru-strującej sytuacji młodego pokolenia, którego aspiracje mierzone wy-kształceniemrosną,apodstawoweszanseżyciowezwiązanez jegowy-korzystaniemi funkcjązostałydrastycznieograniczone,copowoduje,żepodstawowewarunkibytumłodegopokoleniawyznaczającedobrostanmaterialnysącorazgorsze.

Niezależnieodtego,jakąkoncepcjęjakościżyciaprzyjmiemy,niemożnapominąćfaktu,żesytuacjamłodychwświeciewspółczesnymjest„pa-towa”,cowzmacniaideologiauniwersalizowanegokulturowosukcesu,koniecznego ideologicznie idostępnegodlawszystkich(egalitaryzm),dodatkowowpisanegogłówniewsferękonsumpcji,którastałasięem-blematemisymbolemekspresjisiebieorazsamorealizacji.Sytuacjatapo-woduje,żeinnewymiarydobrostanustająsięwtórnewobecmaterialnych(konsumpcjonizm)imniejznaczące,anadtotakżesąograniczaneprzezkulturęwspółczesną,zdominowanązanikiemwspólnotowościiducho-wości.TakądiagnozęstawiaPiotrSztompka,gdyopisujeparadoksalnąsytuacjęwspółczesnegomłodegoczłowieka,któregosocjalizacjaodbywasięw warunkachniesprzyjającychrozwojowi,awzasadziepierwotnietenrozwójpatologizujących.Kulturacynizmu,indyferentyzmuimani-pulacji34zpewnościąniesłużyrozwojowiwspólnotowościiduchowości,awięcstanowiprzeszkodęwokreślaniujakościwłasnegożyciawinnychwymiarachniżmaterialne,aite,jakwskazałam,sądlamłodegopokolenianiedostępne.

Młodymludziomniewątpliwieprzyszłorozwijaćsięiżyćwniegoś-cinnymświecie,niegościnnośćtastanowizaśbezpośredniowyznacznikjakościichżyciawewszystkichwymiarachjąopisujących.Młodzież–

33 Ibidem,s.44;por.Z. Bauman: On the Young Having Nowhere to Escape.„So-cial Europe Journal”, 31.08.2011. http://www.social-europe.eu/2011/08/on-the-young-having-nowhere-to-escape/[3.09.2014]; Idem: Youth Unemployment – the Precariat is Welcoming Generation Y. „Social Europe Journal”, 22.05.2012. http://www.social-europe.eu/2012/05/youth-unemployment-the-precariat-is-welcoming-generation-y/[3.09.2014].Francuscyobserwatorzywskazująfaktpojawie-niasiępierwszejwpełniglobalnejkategoriimłodzieży,którąnazywają„Ni-Ni”(niepracujący, nieuczący się). http://www.social-europe.eu/category/economy/employment-and-labour/[13.01.2014].

34 P. Sztompka: Kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych: zaufa-nie, lojalność, solidarność. W: Imponderabilia wielkiej zmiany: mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Red. P. Sztompka. Warszawa–Kraków:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,1999,s.265–282.

EwaWysocka256

odniosęsiętudokoncepcjiRobertaK.Mertona–należydokategorii„po-dwójnieprzegranych”,skazanychwarunkamiswojegożycia(immanent-nasprzecznośćmiędzystrukturąkulturowąastrukturąspołeczną)namarginalizację35,choćwkoncepcjiMargaretMead36stanowipokoleniekulturowogloryfikowane(kulturaterrorumłodości),predestynowanecechamirozwojowymiicechamiponowoczesnegoświata(kulturapre-figuratywna)doprzejęcia„władzy”i„skolonizowania”świata,zarównow teraźniejszości,jakiwprzyszłości.

Wybiórczoprzedstawioneanalizyjakościżyciamłodegopokolenia,do-konanew perspektywiepsychopedagogicznejispołecznej,potwierdzająjednakpesymistycznąwizjęjegofunkcjonowaniawświecie,zaprzeczająckulturowowykreowanejwizjiczłowiekamłodego,który„skolonizowałświat”istanowićmoże„nadziejędlaświata”.Realizacjatakiejoptymistycz-nejwizjibędziemożliwajedyniewówczas,gdymłodepokoleniezbuntujesięprzeciwparadoksalnościświataswegożycia,egzemplifikowanejprzezwzrostuprawomocnionychkulturowoaspiracjiniemożliwychdozrea-lizowaniawdanychmłodymludziomwarunkachstrukturalnych(mar-ginalizującychekonomicznie)ikulturowych(patologizującychrozwójadolescentówwinnychsferach).

Bibliografia

ArnettJ.J.:Emerging Adulthood: A Theory of Development from the Late Teens through the Twenties.„AmericanPsychologist”2000,no.55.

Bauman Z.: On the Young Having Nowhere to Escape.„SocialEuropeJour-nal”,31.08.2011.http://www.social-europe.eu/2011/08/on-the-young-having-nowhere-to-escape/[3.09.2014].

BaumanZ.:Permanentna rewolucja.„Wprost”2013,nr28.B a u m a n Z.: Youth Unemployment – the Precariat is Welcoming Genera-

tion Y.„SocialEuropeJournal”,22.05.2012.http://www.social-europe.eu/2012/05/youth-unemployment-the-precariat-is-welcoming-generation-y/[3.09.2014].

Choroszewicz M., Wolff P.: Population and Social Condition.„EurostatStatisticinFocus”2010,no.50.

Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej.Oprac.S.Nowaketal.Warszawa:ISUniwersytetuWarszawskiego,1976.

35 R.K. Merton: Teoria socjologiczna i struktura społeczna.Przeł.E. Moraw-ska,J.Wertenstein-Żuławski.Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNauko-we,1982.

36 M.Mead:Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego.Przeł.J.Hołówka.Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,2000.


DeptułaM.:Odrzucenie rówieśnicze: profilaktyka i terapia.Warszawa:Wy-dawnictwoNaukowePWN,2013.

Eco U.: Tajemniczy płomień królowej Loany.Przeł.K. Żaboklicki. War-szawa:NorSurBlanc,2005.

Erikson E.H.: Tożsamość a cykl życia.Przeł.M. Żywicki. Poznań:ZyskiS-ka,2004.

Fromm E.: Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki.Przeł.R. Saciuk.Warszawa–Wrocław:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,2000.

Giddens A.: Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności.Przeł.A. Szulżycka. Warszawa:PaństwoweWydaw-nictwoNaukowe,2001.

KwiecińskiZ.:Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności.W:Huma-nistyka przełomu wieków.Red.J.Kozielecki.Warszawa:WydawnictwoAkademickie„Żak”,1999.

ŁukaszewskiW.:Psychologiczne koncepcje człowieka.W:Psychologia. Pod-ręcznik akademicki.T.1:Podstawy psychologii.Red.J. Strelau. Gdańsk:GdańskieWydawnictwoPsychologiczne,2000.

Me a d M.: Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego.Przeł.J. Hołówka. Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,2000.

MertonR.K.:Teoria socjologiczna i struktura społeczna.Przeł.E.Moraw-s k a, J. We r t e n s t e i n - Żu ł aws k i. Warszawa: Państwowe Wydaw-nictwoNaukowe,1982.

OleśM.:Jakość życia młodzieży w zdrowiu i w chorobie.Lublin:TowarzystwoNaukoweKUL,2010.

State of the Mobile Web.April2010.RaportOperaSoftware.May2011.http://www.operasoftware.com/archive/smw/2011/05/[11.09.2014].

SzafraniecK.:Młodość jako wyłaniający się problem i nowa polityczna siła.„Nauka”2012,nr1.

Szafraniec K.: Młodzi 2011.Warszawa:KancelariaPrezesaRadyMini-strów,2011.

SzczepańskiJ.:Wizje naszego życia.Warszawa:WydawnictwaPrywatnejWyższejSzkołyBiznesui Administracji,1995.

SztompkaP.:Kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych: zaufa-nie, lojalność, solidarność.W:Imponderabilia wielkiej zmiany: mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji.Red.P.Sztompka.War-szawa–Kraków:PaństwoweWydawnictwoNaukowe,1999.

Urban B.: Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze.Warszawa:Wydaw-nictwoNaukowePWN,2012.

WysockaE.:Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązywania.Katowice:WydawnictwoUŚ,2009(wyd.2.–2010).

Wysocka E.: Jakość życia młodego pokolenia w perspektywie pedagogicznej a poczucie bezpieczeństwa.W:Współczesne determinanty bezpieczeństwa.

EwaWysocka258

Red.I. Bieńkowska, J. Szymczyk, R. Kochańczyk. Gliwice:Gli-wickaWyższaSzkołaPrzedsiębiorczości,2011.

Wysocka E.: Młodzież o sobie. Potrzeby, plany, ocena rzeczywistości i włas-nych możliwości kreowania życia jako wyznacznik społecznej aktywizacji ver-sus wyuczonej bezradności.W:Księga ubogichA.D. 2009.Warszawa:BiuroRzecznikaPrawObywatelskich,2009.

WysockaE.:Młodzież wobec siebie i świata – sfery aktywności versus pasyw-ności w kontekście konstruowania modelu działania wspierającego rozwój pro-społeczny młodzieży.„BiuletynRPO.Źródła”2010,nr6:Jak przezwyciężyć ubóstwo?Księga ubogich A.D. 2010[17października2010r.].http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn_RPO_2010_nr_6_Zrodla_Jak_przezwyciezyc_ubostwo_Ksiega_Ubogich_AD_2010_%E2%80%93_17_pazdziernika_2010_r.pdf[dostęp:3.09.2014].

Wysocka E.: Praca jako czynnik warunkujący jakość życia ludzi młodych – psychospołeczna perspektywa teoretyczna.„ForumPedagogiczne”2011,nr1.

Ewa Wysocka

Quality of life as pedagogical, psychological and sociological categories – experiencing life by a young generation in empirical perspective

Summary:Thispaperprovidesanoverviewofanempiricalstudyaimedatex-aminingthephenomenonofexperiencing lifebyayounggenerationfromthepsychological,sociologicalandpedagogicalperspectives.Themainvariablesin-vestigatedinthestudyincludedthelevelofexperiencedqualityoflife,indica-torsanddeterminantsoflifequality.Moreover,thepresentauthormadeanat-temptatassessinglifequalityfromadevelopmentalperspective,andconducteda comparative analysis of the differences between post-primary school youth(adolescents)andtertiary levelstudents(emergingadults) intermsofexperi-encingqualityoflife.

Key words: quality of life, young generation, youth, adolescence, emergingadulthood,experiencinglife,empiricalstudies,sociologicalperspective,educa-tionalperspective,psychologicalperspective

Ewa Wysocka

Die Lebensqualität als pädagogische, psychologische und soziologische Kategorie – das Erfahren des Lebens von der junger Generation aus empirischer Sicht

Zusammenfassung:DerArtikelisteinVersuch,dieArtundWeise,aufwelchedie junge Generation das eigene Leben erfährt aus psychologischer, soziologi-


scher und pädagogischer Sicht zu schildern. Analysiert wurden die Variablen,die das Niveau des Lebens, dessen Hauptkriterien und Anzeichen bestimmen,und die die Lebensqualität determinierenden Faktoren. Man versuchte, dieverspürte Lebensqualität in einer Entwicklungsperspektive zu differenzieren,d.h.dasErfahrendeseigenenLebensvonAdoleszentenundStudenten.

Schlüsselwörter: Lebensqualität, junge Generation, Jugend, Adoleszenz, er-wachsen werden Erfahren des Lebens, empirische Forschungen, soziologischePerspektive,pädagogischePerspektive,psychologischePerspektive

ewa wysockabazhum.muzhp.pl/media//files/chowanna/chowanna-r2014-t1/chowanna-r... · krystyna...

Documents