bedryfsetiek gbe105 (b.com)
DESCRIPTION
B.Com (Ondernemingsbestuur)TRANSCRIPT
Bedryfsetiek
a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot
31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.
Akademia is deel van die Solidariteit Beweging
w w w. a k a d e m i a . a c . z a
Bedryfsetiek
© Kopiereg 2014
Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa)
Skrywer: Rudolf Germishuys
Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk
’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou.
Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria
Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046
Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers
gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie,
hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming
of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n
skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 1
Inhoudsopgawe
Programoorsig ...................................................................................................... 6
Inleiding .................................................................................................................. 7
Vakleeruitkomste ................................................................................................ 9
Woordomskrywing vir evaluering ............................................................... 10
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake ..................................... 11
1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 11
1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 11
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.4 Inleiding ................................................................................................................................ 14
1.5 Sleutel konsepte en onderskeidings in etiek .................................................................. 15
1.5.1 Sake ................................................................................................................................. 15
1.5.2 Etiek .................................................................................................................................. 15
1.5.3 Bedryfsetiek ..................................................................................................................... 15
1.5.4 Reg, verkeerd, dilemmas .............................................................................................. 16
1.5.5 Etiek en die wet .............................................................................................................. 16
1.5.6 Etiek en waardes ............................................................................................................ 16
1.5.7 Integriteit .......................................................................................................................... 17
1.5.8 Appels, houers en stoorhuise ....................................................................................... 17
1.6 Etiek op die makro-ekonomiese vlak .............................................................................. 17
1.6.1 Die vryemarkstelsel ........................................................................................................ 18
1.6.2 Regverdiging van die vrye mark .................................................................................. 20
1.6.3 Bevelstelsel ..................................................................................................................... 21
1.6.4 Die morele dimensies van die verskillende ekonomiese stelsels ........................... 22
1.6.5 Makro-etiek en morele uitdagings tot die organisasie .............................................. 23
1.7 Die sosiale verantwoordelikheid van die sakeonderneming – organisatoriese vlak 24
1.7.1 Ekonomiese verantwoordelikheid ................................................................................ 24
1.7.2 Formele verpligtinge ...................................................................................................... 24
1.7.3 Sosiale verwagtinge ....................................................................................................... 24
1.7.4 Sosiale investering of liefdadigheidsin ........................................................................ 25
1.7.5 Sosiale ontwikkeling (korporatiewe burgerskap) ....................................................... 25
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 2
1.8 Etiek in organisasies – mikro- of individuele vlak .......................................................... 26
1.8.1 Sake sonder etiek ........................................................................................................... 26
1.8.2 Die etiese dimensie van die organisasie .................................................................... 28
1.9 Samevatting ........................................................................................................................ 29
1.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 30
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake ............................................ 31
2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 31
2.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 31
2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 32
2.4 Inleiding ................................................................................................................................ 32
2.5 Model van korporatiewe etiekbestuur ............................................................................. 33
2.6 Klassieke etiekteorieë ........................................................................................................ 37
2.6.1 Die Deugsaamheidsteorie ............................................................................................. 37
2.6.2 Deontologie etiekteorie .................................................................................................. 39
2.6.3 Gebruikswaarde etiek .................................................................................................... 41
2.7 Teorieë van die moderne sakeonderneming ................................................................. 44
2.7.1 Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheidsteorie ......................................... 44
2.7.2 Korporatiewe Morele Agentskapsteorie ...................................................................... 48
2.7.3 Die Belanghebbendes Teorie ....................................................................................... 49
2.8 Samevatting ........................................................................................................................ 52
2.9 Selfevaluering ..................................................................................................................... 52
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing ...................................... 55
3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 55
3.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 55
3.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 56
3.4 Inleiding ................................................................................................................................ 56
3.5 Etiek in die sakeonderneming, die weerlegging van mites .......................................... 57
3.5.1 Mite een: Hond-eet-hond-wêreld ................................................................................. 58
3.5.2 Mite twee: Oorlewing van die sterkste ........................................................................ 58
3.5.3 Mite drie: Goeie mense eindig tweede ........................................................................ 58
3.5.4 Mite vier: Onetiese gedrag is nie ernstig nie .............................................................. 58
3.5.5 Mite vyf: Wanneer in Rome, doen wat die Romeine doen ....................................... 59
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 3
3.5.6 Mite ses: Al wat saak maak is die wins ....................................................................... 59
3.6 Etiek en die korporatiewe reputasie ................................................................................ 59
3.6.1 Reputasie ......................................................................................................................... 60
3.6.2 Reputasie en die belanghebbendes ............................................................................ 60
3.6.3 Reputasie en finansiële prestasie ................................................................................ 62
3.7 Etiek en menslike potensiaal ............................................................................................ 62
3.7.1 Etiese verwaarlosing ...................................................................................................... 62
3.7.2 Etiek as die sleutel om menslike potensiaal te ontsluit ............................................ 63
3.8 Etiek en vertroue ................................................................................................................ 66
3.8.1 Die verlies van vertroue ................................................................................................. 66
3.8.2 Hoekom sakeondernemings vertroue nodig het ........................................................ 67
3.8.3 Wat is vertroue?.............................................................................................................. 68
3.8.4 Vertroue teenoor betroubaarheid ................................................................................. 69
3.8.5 Persoonlike en onpersoonlike vertroue....................................................................... 69
3.8.6 Die etiese dimensie van vertroue ................................................................................ 69
3.8.7 Die rol van etiek in die bou van vertroue .................................................................... 70
3.9 Samevatting ........................................................................................................................ 70
3.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 71
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake...................................... 73
4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 73
4.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 73
4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 74
4.4 Inleiding ................................................................................................................................ 74
4.5 Die neem van etiese sakebesluite ................................................................................... 75
4.5.1 Is dit wettig? .................................................................................................................... 75
4.5.2 Voldoen dit aan ondernemingstandaarde? ................................................................ 75
4.5.3 Is dit regverdig teenoor belanghebbendes? ............................................................... 76
4.5.4 Kan dit openbaar gemaak word? ................................................................................. 77
4.6 Om etiese dilemmas op te los .......................................................................................... 77
4.6.1 Morele meningsverskille ................................................................................................ 77
4.6.2 Aannames rakende die RIMS-strategie ...................................................................... 80
4.6.3 Die RIMS-strategie ......................................................................................................... 80
4.6.4 Besware teen die RIMS-strategie ................................................................................ 81
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 4
4.7 Etiese dilemmas in die sakeonderneming: Werknemergelykheid (Employment
Equity) .............................................................................................................................................. 81
4.7.1 Hoekom regstellende aksie .......................................................................................... 82
4.7.2 Onderskei regstellende aksie van verwante konsepte ............................................. 82
4.7.3 Definisie van regstellende aksie .................................................................................. 83
4.7.4 Besware teen regstellende aksie ................................................................................. 83
4.7.5 Toepassing van die RIMS-strategie tot regstellende aksie ..................................... 84
4.7.6 Samevatting .................................................................................................................... 84
4.7.7 Selfevaluering ................................................................................................................. 85
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese prestasie ............................... 87
5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 87
5.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 87
5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 88
5.4 Inleiding ................................................................................................................................ 88
5.5 Korporatiewe bestuur en etiek.......................................................................................... 89
5.5.1 Korporatiewe bestuursonderskeidings ........................................................................ 89
5.5.2 Die etiek van bestuur en die bestuur van etiek .......................................................... 91
5.5.3 Die prominensie van korporatiewe bestuur ................................................................ 91
5.5.4 Korporatiewe bestuur in Suid-Afrika ............................................................................ 93
5.6 Die bepaling van etiese risiko’s ........................................................................................ 96
5.6.1 Risikobestuur .................................................................................................................. 96
5.6.2 Etiese risiko’s .................................................................................................................. 96
5.6.3 Die waarde van etiek risikobestuur .............................................................................. 97
5.6.4 Identifisering van etiese risiko’s ................................................................................... 98
5.7 Etiese kode ........................................................................................................................ 100
5.7.1 Die belangrikheid van etiese kodes ........................................................................... 100
5.7.2 Wat is ʼn kode van etiek? ............................................................................................. 101
5.7.3 Die doelwit van ʼn kode ................................................................................................ 101
5.7.4 Die proses van kode-ontwikkeling ............................................................................. 102
5.7.5 Die formaat van die kode ............................................................................................ 103
5.7.6 Die inhoud van die kode .............................................................................................. 104
5.7.7 Die gees van die kode ................................................................................................. 105
5.7.8 Implementering van die kode ..................................................................................... 105
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 5
5.7.9 Beperkinge van die kodes van etiek .......................................................................... 106
5.8 Institusionalisering van etiek ........................................................................................... 106
5.8.1 Institusionalisering op ʼn strategiese vlak .................................................................. 106
5.8.2 Institusionalisering op sistemiese vlak ...................................................................... 108
5.8.3 Institusionalisering op operasionele vlak .................................................................. 111
5.8.4 Etiekbestuur rolspelers ................................................................................................ 111
5.9 Etiek prestasieverslagdoening ....................................................................................... 114
5.9.1 Standaarde .................................................................................................................... 114
5.9.2 Rasionaal vir verslagdoening ..................................................................................... 115
5.9.3 Teikengroep .................................................................................................................. 115
5.9.4 Die proses van etiekverslagdoening ......................................................................... 115
5.10 Etiese leierskap en ondernemingskultuur .................................................................... 117
5.10.1 Bestuur, leierskap en kultuur ...................................................................................... 117
5.10.2 Etiese leierskap ............................................................................................................ 118
5.10.3 Etiese ondernemingskultuur ....................................................................................... 119
5.11 Samevatting ...................................................................................................................... 120
5.12 Selfevaluering ................................................................................................................... 121
Bronne ................................................................................................................ 122
Afrikaans/Engels woordelys ....................................................................... 123
Selfevalueringsriglyne .................................................................................. 127
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 6
Programoorsig
Inleiding tot
elementêre
kwantitatiewe metodes
GQM105
Studie-eenheid 1:
Basiese beginsels en
beskrywende statistiek
Studie-eenheid 2:
Waarskynlikhede en
steekproewe
Studie-eenheid 3:
Vertrouensintervalle en
hipotesetoetsing:
Deel I
Studie-eenheid 4:
Hipotesetoetsing:
Deel II
Bedryfsetiek
GBE105
Studie-eenheid 1:
Die etiese dimensie
van sake
Studie-eenheid 2:
Teorieë oor etiek en
sake
Studie-eenheid 3:
Etiek in die
sakeomgewing
Studie-eenheid 4:
Etiese besluitneming
in sake
Studie-eenheid 5:
Die bestuur van
etiese prestasie
Ondernemings-
bestuur I
GBM105
Studie-eenheid 1:
Inleiding tot
Ondernemingsbestuur
Studie-eenheid 2:
Die nuwe
sakeonderneming
Studie-eenheid 3:
Algemene
bestuursbeginsels
Studie-eenheid 4:
Bestuursfunksies:
Deel I
Studie-eenheid 5:
Bestuursfunksies:
Deel II
Inleiding tot
Bedryfsinligting-
stelsels
GBI105
Studie-eenheid 1:
Inleiding tot
bedryfsinligtingstelsels
Studie-eenheid 2:
Inligtingstegnologie-
infrastruktuur
Studie-eenheid 3:
Toepassings van
bedryfsinligting-
stelsels: Deel I
Studie-eenheid 4:
Toepassings van
bedryfsinligting-
stelsels: Deel II
Studie-eenheid 5:
Die bestuur van
bedryfsinligtingstelsels
Bedryfs-
kommunikasie
GBC105
Studie-eenheid 1:
Grondbeginsels van
bedryfs-kommunikasie
Studie-eenheid 2:
Verbale kommunikasie
in die werksplek
Studie-eenheid 3:
Interne en eksterne
interaksie
Handelsreg
GCL105
Studie-eenheid 1:
Inleiding tot
Handelsreg
Studie-eenheid 2:
Algemene beginsels
van Kontraktereg
Studie-eenheid 3:
Kontrakte
Studie-eenheid 4:
Ander aspekte van
Handelsreg
Ekonomie
GEC105
Studie-eenheid 1:
Mikro-ekonomie:
Deel I
Studie-eenheid 2:
Mikro-ekonomie:
Deel II
Studie-eenheid 3:
Makro-ekonomie:
Deel I
Studie-eenheid 4:
Makro-ekonomie:
Deel II
Studie-eenheid 5:
Makro-ekonomie:
Deel III
BCom Ondernemingsbestuur
Eerste Jaar
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 7
Inleiding
Bedryfsetiek handel oor die identifisering en implementering van standaarde van optrede, in
en deur middel van sake, wat verseker dat die belange van alle belanghebbendes
gerespekteer word. Hierdie waardes en standaarde is ʼn bepalende faktor in die interaksie
tussen die sakeonderneming en sy belanghebbendes.
Dit is belangrik om onderskeid te tref tussen die smal definisie van bedryfsetiek, sowel as die
breë begrip van bedryfsetiek. Die vakgebied van Bedryfsetiek fokus spesifiek op die breër
begrip van bedryfsetiek.
Daar kan onderskeid getref word tussen drie dimensies van die breë begrip van
bedryfsetiek, nl. die makro- of sistematiese dimensie, die organisatoriese dimensie, sowel as
die mikro- of individuele dimensie en elk word ondersoek rakende etiek in sake in hierdie
vakgebied.
Hierdie begeleidingsgids word verdeel in vyf studie-eenhede.
Die eerste studie-eenheid maak kennis met ʼn paar belangrike konsepte en onderskeidings
in bedryfsetiek. Duidelikheid oor die betekenis van hierdie konsepte help om misverstande in
latere verduidelikings in die handboek uit te klaar. Verder in hierdie studie-eenheid word
daar gefokus op die etiese dimensie van sake en die verskeie maniere waarop etiek binne
sake geïntegreer is op makro-ekonomiese vlak, die organisatoriese vlak wat die verhouding
tussen die sakeonderneming en die samelewing insluit, sowel as die intra-organisatoriese en
individuele vlak van sake.
In die tweede studie-eenheid word daar gefokus op die klassieke en kontemporêre
etiekteorieë. Hierdie teorieë varieer van die diagnostiese teorieë op verskeie metodes van
etiekbestuur in organisasies, tot by die klassieke etiekteorieë wat ʼn meer filosofiese natuur
aanneem tot die teorieë wat handel oor die morele status en verpligtinge van die moderne
sakeonderneming.
Die derde studie-eenheid fokus op die belangrikheid van etiek in sake. Verder word die
foute uitgewys rakende populêre oortuigings van etiek in sake.
Studie-eenheid vier handel oor etiese besluitneming in sake en ʼn besluitnemingstrategie
word voorgestel met ʼn gevallestudie-toepassing. Daarna word die RIMS-strategie toegepas
op morele dilemmas en spesifiek gefokus op werknemersgelykheid.
Ter afsluiting word die bestuur van etiek in sakeondernemings ondersoek in studie-eenheid
vyf. Die noue verhouding tussen etiek en korporatiewe bestuur word uitgewys en die proses
van etiekbestuur word verduidelik. Om die studie-eenheid af te sluit, word die belang van
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 8
verantwoordelike leierskap en etiese korporatiewe kultuur uitgewys in die
etiekbestuurproses.
Omdat daar ʼn handboek vir hierdie vak voorgeskryf is, is hierdie ʼn begeleidingsgids wat dien
as ʼn bykomende hulpmiddel tot die handboek.
Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui
word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te
lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.
Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek,
asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 9
Vakleeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van die vak BEDRYFSETIEK sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van:
• Sleutelkonsepte en onderskeidings rakende etiek
• Die etiese dimensie van sake
• Teorieë oor etiek en sake
• Bedryfsetiek sake
• Etiese besluitneming in sake
• Die bestuur van etiese prestasie
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn duidelike onderskeid te tref tussen etiek op makro-, organisatoriese en
individuele vlak.
• te onderskei tussen die verskeie klassieke etiekteorieë en teorieë van die moderne
sakeonderneming.
• bedryfsetiek sake, o.a. populêre mites rakende etiek, en die rol van etiek in
korporatiewe reputasie, menslike potensiaal en vertroue te bespreek.
• etiese besluitneming, etiese dilemmas en die rol van etiek rakende
werknemersgelyk in Suid-Afrika te verduidelik.
• die bestuur van etiese prestasie in die sakeonderneming te bespreek en die
beginsels toe te pas.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word
om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die
woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Omskrywing
Wanneer daar van
jou verwag word om
te:
Moet jy die volgende doen:
Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou
antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
klassifiseer
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
items/voorwerpe behoort
Analiseer Om iets te ontleed
Evalueer Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn
beleid/dokument/stelsel/ens
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 11
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake
1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Sleutelkonsepte en onderskeidings in etiek
• Etiek op die makro-ekonomiese vlak
• Die sosiale verantwoordelikheid van die sakeonderneming – organisatoriese vlak
• Etiek in organisasies – mikro- of individuele vlak
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die sleutelkonsepte en onderskeidings in etiek te definieer.
• onderskeid te tref tussen die verskeie makro-ekonomiese sisteme, nl. die
vryemarksisteem en die bevelstelsel.
• etiek op organisatoriese vlak te ontleed.
• etiek op individuele vlak te ontleed.
1.2 Voorgeskrewe handboek
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 1, bl. 3 – 10
Hoofstuk 2, bl. 14 – 30
Hoofstuk 3, bl. 32 – 38
Hoofstuk 4, bl. 39 – 50
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 12
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Aanspreeklikheid Verantwoordelikheid vir iemand of vir ʼn aktiwiteit.
Amorele
bestuurders
Alhoewel hul geen intensie het om moedswillig skade aan die
belanghebbendes te rig nie, maak hulle bewuste besluite om
etiek te ignoreer gedurende besluitneming of die najaag van
doelstellings.
Arbeidsuitset Produktiwiteit van arbeid.
Bedryfsetiek Die identifikasie, sowel as die implementering van standaarde
van optrede, in en deur middel van sake, wat verseker dat die
belange van alle belanghebbendes gerespekteer word.
Belanghebbendes Belanghebbendes in ʼn maatskappy sluit in aandeelhouers,
direkteure, bestuur, verskaffers, die regering, werknemers en
die gemeenskap.
Billikheid Vry van vooroordeel, oneerlikheid, of onreg.
Eksternalisering ʼn Koste of ʼn verantwoordelikheid, van ʼn aktiwiteit of
transaksie, wat deur ʼn onderneming oorgedra word na ʼn
onbetrokke party wat dit nie so verkies het nie.
Ekwilibrium ʼn Toestand van rus of balans te danke aan die gelyke optrede
van teenstrydige magte.
Entrepreneur ʼn Entrepreneur is ʼn individu wat ʼn onderneming of
sakeondernemings organiseer en bedryf en finansiële risiko
neem om dit te doen.
Etiek Etiek bemoei homself met wat goed of reg is rakende
menslike interaksie.
Gebruikswaarde Die beste goedheid vir die hele mensdom is geluk. Aksies
moet oorweeg word volgens die effek en nagevolg en
ondersoek word hoe grootste geluk met die minste pyn tot
gevolg kan hê.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 13
Gelyke behandeling Gelyke uitkomste.
Innovasie Die daad om iets vir die eerste keer te begin, die
bekendstelling van iets nuuts.
Integriteit
Verwys spesifiek na die morele karakter van ʼn persoon of
organisasies.
Internalisering Om binne “die self”, kulturele waardes, gewoontes, ens. van
“die ander” te kombineer deur middel van leer, sosialisering, of
identifikasie.
Kapitaal Rykdom, hetsy in geld of eiendom, in die besit of in diens van
sake deur ʼn individu, sakeonderneming of owerheid.
Kapitalisme ʼn Ekonomiese stelsel wat belegging in, en eienaarskap van
die metode van die produksie, verspreiding, en die uitruil van
rykdom gemaak en gehandhaaf, hoofsaaklik deur private
individue of maatskappye.
Kommunisme Stelsel wat poog om te verseker dat almal in die samelewing
op ʼn gelyke speelveld hanteer word.
Legitimiteit Die toestand van wat wettig is.
Makro- of
sistematiese
dimensie
Die ekonomiese stelsel of wyer sosio-politieke raamwerk
waarin sake geskied. Die raamwerk word op nasionale vlak
bepaal deur politieke besluite, wette en regulasies, sowel as
die sosiale norms wat die normalisering van die ekonomiese
speelveld en die reëls van die ekonomiese spel bepaal.
Mededingers ʼn Persoon of organisasie teen wie meegeding word.
Mikro- of individuele
dimensie
Ekonomiese aktiwiteite en besluite van die individue wat met
sakeondernemings interaksie het.
Morele dilemma Uitsonderingsgevalle in die sakeonderneming waar dit moeilik
is om tot ooreenstemming met die sosiale norm te bepaal of
die situasie eties reg of eties verkeerd is.
Neutraliteit Die toestand van onbetrokkenheid.
Organisatoriese Behels die kollektiewe gedrag van sakeondernemings teenoor
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 14
dimensie die organisasie se interne en eksterne belanghebbendes.
Sake Enige situasie waar die individu of betrokke partye willens en
wetens toetree tot ʼn transaksie of ekonomiese verhandeling
van goedere of dienste.
Sosiale investering Organisasies skenk fondse aan verdienstelike sake wat hulle
goeddunk om te ondersteun.
Sosiale ontwikkeling Die oprigting van infrastrukture, die beskerming van basiese
menseregte en die opstel van standaarde om die omgewing te
beskerm.
Sosialisme Basiese veiligheidsnetwerk met essensiële voordele wat die
kwaliteit van lewe verhoog vir alle landsburgers.
Waardes Relatiewe stabiele oortuiging oor wat belangrik is.
Welvaart ʼn Ekonomiese toestand van groei met stygende winste en
volle indiensneming.
1.4 Inleiding
In Hoofstuk 1 van die handboek word daar tussen drie vlakke van ekonomiese aktiwiteite
onderskeid getref. Die drie vlakke word identifiseer as die makro-ekonomiese, die
organisatoriese- en die intra-organisatoriese vlakke. Elk van hierdie drie vlakke van
ekonomiese aktiwiteite het sy eie etiese dimensie.
In Hoofstuk 2 word die etiese dimensies van die makro-ekonomiese vlak ondersoek, asook
die etiese regverdiging van die ekonomiese sisteme en die makro-ekonomiese beleide. Daar
word spesifiek gefokus op die etiek van kapitalisme en sosialisme as die twee grootste
mededingende ekonomiese sisteme van die huidige era. Die etiese verkryging en
tekortkominge van die twee ekonomiese sisteme word bespreek.
Hoofstuk 3 fokus op die organisatoriese vlak van ekonomiese aktiwiteite. Aandag word
spesifiek gegee aan die etiese verantwoordelikhede van sakeondernemings teenoor die
breër omgewing waarin die organisasie bedryf word. Ook word die verskillende rolle,
verantwoordelikhede en verwagtinge van sakeondernemings t.o.v. die ekonomiese, sosiale
en natuurlike omgewings ondersoek.
Ter afsluiting word in Hoofstuk 4 gefokus op die intra-organisatoriese vlak. Die kritieke rol
van etiek binne intra-organisatoriese verhoudinge, sowel as die rol wat etiek speel in die bou
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 15
van vertroue in die organisasie word ondersoek. Verder word daar gekyk na die rol wat etiek
speel in die prestasie van die organisasie.
1.5 Sleutel konsepte en onderskeidings in etiek
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 3 – 10
Voor daar in diepte na bedryfsetiek gekyk kan word, is daar ʼn paar belangrike konsepte wat
uitgeklaar en onderskei moet word.
1.5.1 Sake
Sake of ekonomiese aktiwiteit is enige situasie waar die individu of betrokke partye willens
en wetens toetree tot ʼn transaksie, of ekonomiese verhandeling van goedere of dienste. Dit
is belangrik om onderskeid te tref tussen die smal definisie van bedryfsetiek, sowel as die
breë begrip van bedryfsetiek. Die vakgebied van Bedryfsetiek fokus spesifiek op die breër
begrip van bedryfsetiek.
Daar kan onderskei word tussen die drie dimensies van die breë begrip van bedryfsetiek, nl.
die makro- of sistematiese dimensie, die organisatoriese dimensie, sowel as die mikro-
of individuele dimensie.
1.5.2 Etiek
Etiek bemoei homself met wat goed of reg is rakende menslike interaksie. Die term sentreer
rondom drie konsepte, nl. die “self”, “goed”, en “ander”.
Wanneer die “self” nie net oorweeg wat “goed” is vir hom of haarself nie, maar wat goed is
vir “ander” is etiese gedrag die uiteindelike resultaat. Dit is belangrik om daarop te let dat al
drie hierdie konsepte ingesluit moet word in die definisie van etiek. Sou een van die
konsepte ontbreek, tuimel die hele konsep van etiek inmekaar.
Verwys na bl. 5 in die handboek, vir ʼn grafiese voorstelling van die drie sentrale konsepte
van etiek, sowel as ʼn meer volledige beskrywing van die konsep.
1.5.3 Bedryfsetiek
Bedryfsetiek handel oor die identifikasie, sowel as die implementering van standaarde van
optrede, in en deur middel van sake, wat verseker dat die belange van alle
belanghebbendes gerespekteer word. Hierdie waardes en standaarde is ʼn bepalende faktor
tot die interaksie tussen die sakeonderneming en sy belanghebbendes.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 16
1.5.4 Reg, verkeerd, dilemmas
Binne etiek bestaan daar sekere “grys areas”. Hierdie grys areas is ʼn toestand van min
duidelikheid oor wat reg is, of wat verkeerd is. Hierdie persepsie is wel verkeerd en word
verder verduidelik op bl. 6 in die handboek.
Daar bestaan breë konsensus binne en tussen samelewings oor wat erken word as eties reg
en eties verkeerd. Dieselfde geld vir etiek in sake. Daar is sekere gedrag wat oorweeg kan
word as eties reg en eties verkeerd, waaroor daar regoor verskeie sakeondernemings se
grense konsensus bestaan.
Uitsonderingsgevalle ontstaan in sake waar dit moeilik is om in ooreenstemming met die
sosiale norm te bepaal of die situasie eties reg of eties verkeerd is – hierdie situasie staan
bekend as ʼn morele dilemma.
Verwys na bl. 6 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
1.5.5 Etiek en die wet
Alhoewel daar duidelike ooreenkomste bestaan tussen etiek en die wet, is daar belangrike
en duidelike verskille tussen die twee konsepte. Aksies kan wettig en terselfdertyd eties
wees, maar ook onwettig en eties. Etiek, sowel as die wet, streef daarna om te bepaal wat
reg en verkeerd is tydens menslike interaksie in die samelewing.
Die wet maak gebruik van publieke en politieke prosesse en die mag van die staat om te
verseker dat almal die spesifieke bepalings onderhou. Etiek aan die ander kant, sentreer
rondom persoonlike waardes. Die interne verpligting om te doen wat reg is, word afgespeel
teenoor die eksterne druk van die wet.
1.5.6 Etiek en waardes
Waardes word gedefinieer as ʼn relatiewe stabiele oortuiging oor wat belangrik is. Waardes is
nie slegs beperk tot die individu nie, maar word gevind binne organisasies. Daar word binne
organisasies onderskeid getref tussen drie tipe waardes
• Strategies waardes
• Werkswaardes
• Etiese waardes
Verwys na bl. 8 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 17
1.5.7 Integriteit
ʼn Persoon met sterk toewyding tot etiese standaarde, word na verwys as ʼn persoon met
integriteit. Soortgelyk, verwys die term “organisatoriese integriteit” na organisatoriese etiek.
Alhoewel daar baie ooreenkomste bestaan tussen integriteit en etiek, is die term integriteit
baie meer beperk as die term etiek. Integriteit verwys slegs na die morele karakter van die
persoon of organisasie. ʼn Persoon word gereken as iemand met integriteit, indien die
persoon deurlopend aan ʼn stel etiese standaarde voldoen.
1.5.8 Appels, houers en stoorhuise
ʼn Belangrike onderskeid in bedryfsetiek is die onderskeid tussen persoonlike (simbolies met
“appels” vergelyk) en organisatoriese (simbolies met “houers” vergelyk) etiek. Onetiese
gedrag word voortdurend toegeskryf aan die gebrekkige morele opvoeding van ʼn individu.
Sulke individue kan gekategoriseer word as “slegte appels”. Die opvoeding wat hulle morele
karakter besoedel het, kan hulle nie verander in moreel verantwoordelike persone, dus
“goeie appels”, nie.
Individue word beïnvloed deur die organisatoriese kultuur waarin hulle hulself bevind, soos
wat appels beïnvloed word deur die omgewing waarin dit gestoor word. Die
sakeonderneming, “houers”, waarin individue werk, kan ʼn konstruktiewe of verdorwene
invloed hê op die individu se morele karakter. Soos wat slegte houers, goeie appels
besoedel, kan slegte appels ook goeie houers beïnvloed.
Organisasies word nie geïsoleer van die breër gemeenskap en sosiale norme waarin dit
bedryf word nie. Dus die vergelyking van die “stoorhuis” waarin die “houers” gestoor word,
simboliseer die interaksie tussen die sakeonderneming en die breër sosio-kulturele
omgewing. Hierdie verhouding kan op sy beurt afbrekend, of opbouend wees. Dit is
belangrik om daarop te let dat hierdie verhouding ʼn tweerigting verhouding is. Die stoorhuis
kan die houers positief of negatief beïnvloed, net soos wat die houers, gegewe hulle
geweldige mag en invloed, kan bydra tot die besoedeling of verbetering van die stoorhuis se
morele bestaan.
1.6 Etiek op die makro-ekonomiese vlak
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 14 – 30
Hoë-vlak politieke keuses wat gemaak word in ʼn samelewing, bv. die keuse van ekonomiese
sisteme, het ʼn direkte impak op die burgers van ʼn land. Daar is verskeie oorwegings
wanneer ʼn ekonomiese stelsel gekies word.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 18
• Die eerste oorweging is die gemeenskappe se soeke na ekonomiese groei en
ontwikkeling. Met inagneming van die skaarsheid van bronne, bemoei elke land
homself met die optimale opbrengs op burgers se arbeidsuitset op kapitaal
(natuurlike hulpbronne, land, talent, kundigheid en verhoudinge met vennote).
• Die tweede oorweging is die morele gevolge wat as riglyne dien om ʼn makro-
ekonomiese stelsel te kies.
Daar bestaan nie ʼn groot verskeidenheid opsies as dit kom by die keuse van ʼn ekonomiese
stelsel nie. Kapitalisme is wel die stelsel wat die meeste voorkom in die moderne
samelewing.
1.6.1 Die vryemarkstelsel
Wat kapitalisme definieer is die privaatbesit van kapitale goedere, sowel as die besluit oor
die aanwending van hierdie goedere wat rus by die private eienaars in die vrye mark. Die
vrye mark moedig mededinging, sowel as die private najaag van wins, sterk aan. Die
metodes tot winsjagting behels gesamentlike aandeelhouding en die beperkte
aanspreeklikheid sakeonderneming, met die fokus op maksimum wins met minimum
risiko.
Ander elemente wat met die vryemarkstelsel geassosieer kan word, is soos volg:
� Eiendomsreg
Die sleutel om nie-skuifbare, sowel as skuifbare bates, om te skakel na kapitaal, hang af van
die kwaliteit van die beskerming van eiendomsreg wat geallokeer word tot die regmatige
eienaars van bates.
� Die wonder van die prysstelsel
In teenstelling met kommunisme, met die aanhoudende verstelling van pryse, of kwantiteit
goedere geproduseer, beweeg die entrepreneur al hoe nader aan optimale produksie
kapasiteit. Indien die patroon volgehou word vir ʼn bepaalde tydperk, sal die koers van
uitbreiding van die ekonomie versnel. Die algehele welstand in die samelewing sal verby die
sentrale beplanning en die stadige burokratiese prosesse van prys en produksievasstelling
versnel, soos uiteengesit deur ʼn kommunistiese stelsel.
� Regulasie
Elke land het een of ander vorm van regulasie in plek. Dit verseker dat die regte van die
individue in die vrye mark beskerm word teen eksternaliteite wat kies om die mark te betree
op maniere wat die regte van die individue kan beïnvloed.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 19
� Mededinging
Kapitalisme moedig gesonde mededinging aan. Wanneer verskeie vervaardigers direk teen
mekaar kompeteer raak hulle meer doeltreffend en produktief in, wat hulle doen, wat op sy
beurt afwaartse druk op mekaar plaas om pryse te verlaag. Dit is gevolglik tot voordeel van
die verbruiker, aangesien die vervaardiger steeds ʼn hoë kwaliteit produk of diens moet lewer
om mededingend te bly. Hierdie is nie net tot voordeel van die verbruiker nie, maar verhoog
ook die ekonomiese vordering van die samelewing.
� Wins en persoonlike motivering
Onder die kommunistiese stelsel van ʼn gesentraliseerde beplande ekonomie, is daar ʼn
afwesigheid van die winsmotief. Daar is dus min of geen inspirasie om harder te werk, of
mededingend te wees nie, aangesien daar geen voordeel daarin vir die individu is om
bykomende insette te lewer nie. Die kombinasie van die winsmotief en die keuse van vrye
ekonomiese aktiwiteit, dryf uitsette opwaarts in die vryemarkstelsel. Wanneer die
entrepreneur bewus is van die feit dat hy die voordeel sal trek vir sy harde werk, is daar
definitiewe aansporing om harder te werk en beter te presteer. Indien die entrepreneur geen
belang het in die sosiale welstand van die samelewing nie, is sy ambisie tog tot voordeel vir
die algehele welvaart van die ekonomie, wat dan indirek die samelewing bevoordeel.
� Gesamentlike-aandeelhouding, beperkte aanspreeklikheid sakeonderneming
Daar bestaan twee redes hoekom die konsep van die sakeonderneming bygedra het tot die
ekonomiese uitbreiding van die Westerse aanslag.
1) Die eerste rede is die gesamentlike-aandeelhouding entiteit. Hierdie entiteit maak
voorsiening vir verskeie beleggers om hul geld saam te span in een groot belegging.
Dit skep die vermoë om as ʼn entiteit te vermag wat die individu nie op sy eie kan
doen nie.
2) Die tweede rede vir die sukses van die sakeonderneming en sy bydraes tot die
samelewing, is die beperking van die aanspreeklikheid van die individu tot die
somtotaal van die individu se belegging.
Die revolusionêre ontwikkeling tot stand gekom deur die gesamentlike-effekte, beperkte
aanspreeklikheid sakeonderneming sou nie moontlik gewees het, sonder die belangrike
elemente van die kapitalistiese ideologie, naamlik die privaateienaarskap en die najaag van
winste, nie.
Verwys na bl. 14 – 19 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die konsepte van
die Vryemarkstelsel.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 20
1.6.2 Regverdiging van die vrye mark
Die uitbreiding van ekonomiese groei, verbetering van sosiale groei en die algemene gevoel
van welstand, word gesien as die produktiewe kant van kapitalisme. Daar is wel ʼn hoogs
problematiese kant aan hierdie stelsel, nl. die ongelykheid. Hierdie ongelykheid is ʼn direkte
resultaat van hierdie stelsel en dit syfer deur tot die manier waarop produktiewe sukses
regoor die bevolking versprei word.
Voordat verdere ondersoek ingestel kan word oor wat die begrip ekonomiese regverdigheid
behels, is daar twee belangrike begrippe wat eers uitgeklaar moet word, nl. billikheid en
gelyke behandeling.
� Billikheid en gelyke behandeling
Gelyke behandeling verwys na gelyke uitkomste. Dit impliseer dat, ongeag die “speelveld”,
die aard van die “wegspringpunt”, of elke individu se ekonomiese inset, is almal op die einde
geregtig tot dieselfde uitset.
Billikheid aan die ander kant, streef daarna om een of ander sosiaal-aanvaarbare
verhouding te vind, wat die verspreiding van goedere regoor die bevolking regverdig.
Kapitalisme streef dus daarna om regverdige oplossings te vind. Een van die voorvereistes
van regverdigheid, behels dat, indien ʼn stelsel regverdig is, sal daar geen willekeurige
onderskeid getref kan word tussen individue nie en, indien daar deur individue
mededingende eise vir regverdigheid ingestel word, kan die eise op objektiewe wyses
aangehoor word.
� Gebruikswaarde
Uit ʼn ekonomiese oogpunt behels die gebruikswaardebenadering enige ekonomiese
ooreenkoms waar die resultaat tot voordeel is van die samelewing se geluk. Die probleem,
egter, is dat daar nie ʼn maatstaf bestaan om “nut” te meet nie. Dus, om te bepaal presies
waaraan die samelewing waarde heg, behels ʼn rowwe skatting.
Die grootste kritiek rakende die gebruikswaardebenadering, is dat die regte van die individu
nie ernstig opgeneem word nie. Ongeag kritiek, word die gebruikswaardebenadering, sowel
as beleidimplementering in die private sektor, gebruik om sekere besluite oor koste-
voordeel analise te regverdig.
� Geregtigheid as regverdigheid
Twee beginsels wat geld rondom die konsep “geregtigheid as regverdigheid”:
1) Die eerste beginsel behels die toeganklikheid van geleenthede, waar almal die
geleentheid gegun word om op dieselfde manier deel te neem.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 21
2) Die tweede beginsel behels gemeenskaplike samehorigheid rakende die toelating
om enige geleentheid tot eie voordeel na te jaag.
Albei hierdie beginsels laat die deur oop vir die private najaag van wins deur al die individue
van ʼn gemeenskap, wat natuurlik ooreenstemmend is met die konsep van kapitalisme.
Verwys na bl. 20 – 22 vir ʼn meer volledige omskrywing van die bogenoemde konsepte van
die vrye mark regverdiging.
1.6.3 Bevelstelsel
Die vryemarkstelsel behels dat die entrepreneur geleentheid gebied word om ʼn behoefte in
die mark te identifiseer en dan ʼn besluit te neem om die spesifieke aanvraag met ʼn
spesifieke aanbod te stimuleer teen ʼn spesifieke prys. Om meer spesifiek te wees, word die
punt bepaal waar die aanbod en vraag ekwilibrium bereik en dienooreenkomstig word prys
en kwantiteit bepaal.
Binne die sentraal-beheerde ekonomie, lê die besluit rakende wat om te produseer, kwaliteit,
kwantiteit, kapitaal nodig vir produksie, die prys en die distribusie van goedere solidêr by die
sentrale owerheid.
� Kommunisme
Die stelsel van kommunisme poog om te verseker dat almal in die samelewing behandel
word op ʼn gelyke speelveld. Die staat is die alleeneienaar van kapitale goedere. Persoonlike
verryking word nie aangemoedig nie en die motivering om te werk, word afgelei van ʼn hoër
doelwit. Binne hierdie stelsel is daar geen ruimte vir mededinging of differensiasie nie. Slegs
die mees koste effektiewe produkte word geproduseer en is beskikbaar in die mark vir almal
en op gelyke grondslag.
� Die sosialistiese staat
Die groot ideologie onderliggend aan die moderne sosialistiese staat, is om ʼn basiese
veiligheidsnetwerk met essensiële voordele te verskaf, wat die kwaliteit van lewe verhoog vir
alle landsburgers. Die staat sal in die mark betrokke raak as ʼn deelnemer en wanneer die
staat al die groot ondernemings besit, soos die nasionale lugredery, wapenvervaardigers,
elektrisiteit, telekommunikasie, spoorweë of ander industrieë, word verbod geplaas op
privaateienaarskap. In die sosialistiese staat word klem geplaas op meer gelykheid en
billikheid van lewensgehalte, waar die staat beskermingselemente soos gratis
gesondheidsorg, opvoeding en aftree-inkomstes implementeer.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 22
Wanneer die sosialistiese staat op die vrye mark staatmaak vir sy produktiewe vaardighede,
word geweldige hoë belasting gehef aan die hoë inkomste verdieners, sodat daar aan die
samelewing se behoeftes voorsien kan word.
As deel van die sosialistiese staat word Arbeidswetgewing sterk in die mark
geïmplementeer. Dit behels gesondheid en veiligheid in die werksplek, regverdige
vergoeding, regverdige ontslagprosedures en streng regulasies teen diskriminasie in die
werksplek.
Verwys na bl. 23 – 25 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing
1.6.4 Die morele dimensies van die verskillende ekonomiese stelsels
� Kritiek teen die vrye mark
Die vernaamste bekommernisse en kritiek van die vryemarkstelsel:
• Die manier waarop individuele regte afgespeel word teenoor gemene belang.
• Ekonomiese agente wat wins najaag, vereenvoudig menslike gedrag tot belaglike
ekstreme.
• Vryemarkideologie neem aan dat alles deur markkragte gereguleer kan word en dat
daar geen behoefte is vir die staat om aan die minimum vlak van sekuriteite van
burgers te voldoen nie.
• Die onvermoë om regverdige verspreiding van ekonomiese vordering te verseker.
• Mededinging in die mark wat konstante druk vir innovasie op die vervaardiger plaas,
waarvan die voordeel vir die samelewing in twyfel getrek word.
• Die advertensiebedryf manipuleer die publiek om sodoende die aanbodkurwe vir
meer produksie en dienste uitwaarts te skuif, dus word meer produksiegeleenthede
geskep vir die eienaars van kapitaal.
• Die vrye mark bevorder die eksternalisering van kostes en internalisering van winste.
• Daar bestaan geen bekommernis oor die behoud van bio-sisteme, ekosisteme of
spesies se voortbestaan nie.
� Kritiek teenoor kommunisme
Daar bestaan vele morele, sowel as praktiese redes waarom die sentraal-beheerde
ekonomiese stelsel as problematies gesien word:
• Die afwesigheid van die vryheid vir die individu.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 23
• Oneffektiwiteit van die stelsel.
• Afwesigheid van ʼn vryeprysstelsel veroorsaak ʼn vertraging tussen die ware aanbod
en vraag, met produksie-aanpassings wat te laat, of glad nie gemaak word nie.
• Sogenaamde regverdigheid in die verspreiding van die samelewingsgroei.
• Misbruik van mag deur die sentraal-beheerde outoriteite in die toekenning van
gemeenskapsbates.
• Korrupsie en omkopery.
• Daar is duidelike afwesigheid van dissipline in die markkragte
• Geen demokratiese druk vir enige vorm van verantwoordbaarheid nie.
� Kritiek teenoor die Sosialistiese staat
Daar bestaan twee groot kritieke rondom die sosialistiese staat:
• Verwyder motivering en insentiewe vir individue om optimaal te presteer.
• Die morele “vry-ruiter” probleem
Verwys na bl. 25 – 28 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing rakende die kritieke
teenoor die verskeie ekonomiese sisteme.
1.6.5 Makro-etiek en morele uitdagings tot die organisasie
In hierdie afdeling van die hoofstuk word daar kortliks gekyk na die impak van die makro-
omgewing op sakeondernemings en sekere beperkings word gestel op strategiese en
operasionele opsies van organisasies. Die impak van Swart Ekonomiese Bemagtiging (BEE
– Black Economic Empowement) en Gelyke Indiensneming (EE – Employee Equity) op
sakeondernemings in Suid-Afrika word ondersoek.
• Eerstens, met die owerheid van Suid-Afrika se bekendmaking van duidelike doelwitte
vir Swart Ekonomiese Bemagtiging (BEE), is die taak sakeondernemings opgelê om
te verseker dat die eienaarskap van kapitaal, nie meer langer in slegs wit hande lê
nie.
• Tweedens, gegewe die beperkende sake- en opleidingsgeleenthede van die verlede,
het Suid-Afrika die Gelyke Indiensnemingsroete gekies om die speelveld vir almal
gelyk te maak. Onderhewig aan die Wet op Gelyke Indiensneming, moet
sakeondernemings die doelwit stel om personeel aan te stel op so ʼn wyse dat die
werkersmag verteenwoordigend is van die breër demografiese bevolking van Suid-
Afrika.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 24
Albei hierdie strategieë, ongeag die teenkanting, se onderliggende idee is om ʼn regverdige
en billike ekonomie te vestig, gebaseer op die beginsel dat almal dieselfde geleentheid
gebied word om vrylik deel te neem in die ekonomie.
Verwys na bl. 28 – 29 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing. In Studie-eenheid 4,
bl. 182 in die handboek word werknemersgelykheid in diepte verder ondersoek.
1.7 Die sosiale verantwoordelikheid van die sakeonderneming – organisatoriese
vlak
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 31 – 38
1.7.1 Ekonomiese verantwoordelikheid
Die mees basiese verantwoordelikheid wat ʼn onderneming het teenoor die gemeenskap, is
om ekonomies suksesvol te wees. Deur ekonomies volhoubaar te bly, is daar verskeie
maniere waarop ʼn onderneming ʼn bydrae tot die welstand van die gemeenskap kan maak
en waarde kan skep vir die belanghebbendes van die onderneming. Hierdie maniere is soos
volg:
• Bied opbrengs op belegging vir die aandeelhouers.
• Verskaf inkomste vir die werknemers van die onderneming.
• Bied werk vir die onderneming se verskaffers.
• Lewer goedere en dienste vir die kliënte.
• Die gemeenskap trek voordeel uit die heffings, belasting en ander bydraes wat in die
ontwikkeling van plaaslike en nasionale infrastruktuur belê word.
1.7.2 Formele verpligtinge
Onderneming se sosiale verpligtinge behels die voldoening aan formele standaarde wat
deur die gemeenskap daargestel is.
Die doel van die formele standaarde in ʼn onderneming, is om die onderneming te weerhou
van die betrokkenheid by onverantwoordelike optredes, wat uiteindelik markfunksionering,
die samelewing, of die omgewing kan benadeel.
Verwys na bl. 32 – 33 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
1.7.3 Sosiale verwagtinge
Drie redes waarom ondernemings aan informele sosiale verpligtinge moet voldoen:
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 25
� Legitimiteitsoorwegings
Die sosiale aanvaarbaarheid van ʼn onderneming, deur die samelewing, hang af van wat die
samelewing se persepsie is rondom die onderneming. ʼn Onderneming wat wins maak deur
goedere en dienste te verskaf op so ʼn manier dat die belange van die samelewing
gerespekteer word, kweek ʼn geldigheidspersepsie binne die samelewing waarin hul sake
bedryf.
� Strategiese oorwegings
Dit is belangrik vir ondernemings om hul bande met eksterne belanghebbendes te versterk
en volhoubare verhoudinge te bestuur. Daar bestaan sterk strategiese redes waarom
ondernemings die belange en sosiale verwagtinge van belanghebbendes in ag moet neem.
� Etiese verpligtinge
As lede van die samelewing, deel ondernemings in die basiese etiese verantwoordelikhede
soos alle lede van die samelewing. Hierdie verantwoordelikhede behels nie slegs die
bevrediging van eie belange nie, maar ook inagneming van hoe die najaag van eie belange,
die belange van ander kan beïnvloed. Die onderneming het ook ʼn etiese verpligting tot al sy
belanghebbendes, ongeag of dit in die onderneming se kort- of lang termyn finansiële
belange val om so te doen.
Verwys na bl. 33 – 36 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die sosiale
verwagtinge.
1.7.4 Sosiale investering of liefdadigheidsin
Sosiale investering val onder die diskresionêre verantwoordelikhede van die onderneming.
Dit behels dat ondernemings fondse skenk aan doeleindes wat hulle besluit om te
ondersteun. Hierdie afdeling verduidelik die verskeie redes waarom ondernemings in sulke
skenkings betrokke raak en tot wie se voordeel dit strek.
Verwys na bl. 36 – 37 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
1.7.5 Sosiale ontwikkeling (korporatiewe burgerskap)
Ondernemings speel ʼn baie groot rol in die gemeenskap en het ʼn geweldige impak op die
samelewing waarin dit bedryf word. Ondernemings bevind hulself gereeld in situasies waar
hulle die geleentheid gebied word om die rolle te vervul, soortgelyk aan die rolle van die
staat. Hierdie geleenthede manifesteer soms in die oprigting van infrastrukture, die
beskerming van basiese menseregte en die opstel van standaarde om die omgewing te
beskerm. Hierdie rol wat ondernemings vervul, staan bekend as korporatiewe burgerskap.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 26
Verwys na bl. 37 – 38 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
1.8 Etiek in organisasies – mikro- of individuele vlak
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 39 – 50
Wat binne die onderneming gebeur, bepaal oor die algemeen wat die etiese impak op die
fisiese, ekonomiese en sosiale omgewing is. Die moderne sakeonderneming word gesien as
ʼn entiteit wat amorele bestuur beoefen. Amorele bestuur toon min innerlike etiese
verpligtinge teenoor die samelewing. Hierdie afdeling handel oor die mikrovlak van
bedryfsetiek en poog om etiek binne die onderneming te verstaan.
1.8.1 Sake sonder etiek
Die onderliggende persepsie rakende die moderne onderneming is dat ondernemings
geïnhibeer word deur homo economicus, die rasionele persoon wat slegs gedryf word deur
die begeerte om eie ekonomiese belange te verbeter. Hierdie gedrag behels sakepraktyke
wat ekonomiese self-belange bevorder, bo ander menslike prioriteite en het ook sosiale- en
omgewingsbekommernisse tot gevolg. Hierdie manier van dink skep die sentiment dat etiek
en sake nie kan meng nie.
� Dominansie van aandeelhouerswaarde
Alhoewel kliëntediens as ʼn hoë prioriteit gedemonstreer word in die meeste organisatoriese
waardes, en werknemers as die onderneming se grootse bate vertolk word, is dit die
aandeelhouerswaarde wat prioriteit geniet, wanneer besluite en aksies geneem word.
ʼn Aandeelhouer-gefokusde moraliteit lei tot die oortuiging dat the business of business is
business, en dus nie etiek nie. Die uitgangspunt van so ʼn moraliteit is die oortuiging dat om
aan die aandeelhouer se behoeftes te voldoen tot die beste belange van almal is. Hierdie
beperkte standpunt, veroorsaak dat die konkrete belange van die nie-aandeelhouersgroepe
afgeskeep word. Hierdie uitgangspunt ondersteun ook sterk die amorele bestuurskonsep.
Nog ʼn resultaat van hierdie denkwyse, is die oortuiging dat etiese oorwegings onvanpas is in
die sakekonteks en dus moet die onderneming en sy aktiwiteite gesien word as eties-
neutrale grond.
� Motiewe vir etiese neutraliteit
Organisasies word tans beloon vir korttermyn finansiële prestasie. Om die illusie van
korttermyn groei te volhou, word finansiële prestasie en rekords voorgehou op so ʼn manier
dat opwaartse finansiële groei weerspieël word. Korttermyn groei kan maklik aan langtermyn
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 27
groei en ekonomiese, sosiale en omgewingsgesondheid gekoppel word. Dit is wel makliker
om te fokus op die feite, winste en verliese en op produkte en dienste, as om energie op
abstrakte oortuigings, soos bedryfsetiek en waardesisteme, te mors.
Daar bestaan dus ʼn paradoks wat die etiek in die sakeonderneming bedreig, naamlik dat dit
van absolute belang en terselfdertyd gevaarlik en onregmatig is om sake op morele etiese
waardes te bedryf.
� Amorele bestuurders
Bestuurders wat vashou aan amorele oortuigings is dikwels besliste sakeleiers wat
toewyding en determinasie toon. Alhoewel hul geen intensie het om moedswillig skade aan
die belanghebbendes te rig nie, maak hulle wel bewuste besluite om etiek te ignoreer,
gedurende besluitneming, of die najaag van doelstellings. Daar bestaan twee tipes amorele
bestuur, intensionele amorele bestuur en nie-intensionele amorele bestuur.
� Amorele oortuigings en saketaal
Amorele sakeoortuigings maak dit baie moeilik om etiese sentiment uit te druk in die
sakekonteks. Die saketaalgebruik wat val onder hierdie oortuiging, is militant
alomteenwoordig. Terwyl dit leiers met fokus en doelwit-georiënteerde rigting verskaf, skep
dit die probleem van bysiendheid en korttermyn visie.
� Impak op belanghebbendes
Wanneer ondernemings hul werknemers, kliënte, verskaffers en ander belanghebbendes
goed behandel, slegs tot voordeel van die eienaars en die aandeelhouers, word die
oortuiging geskep dat dit slegs die aandeelhouers se waarde is, wat vir die onderneming van
belang is. Hierdie verskynsel sal vinnige verstellingstrategieë om aandeelhouers se opinie te
verhoog, rakende die onderneming se balansstaat, tot gevolg hê. Dit het dus die volgende
tot gevolg:
• Afdanking en afskaling, waar die koste van werknemers gesny word tot voordeel van
die aandeelhouers.
• Kliënte word slegs gesien as ʼn bron van inkomste. Om uitstaande diens of produkte
te lewer is ʼn geforseerde strategie om kostes te sny, wat met kliënteklagtes en
kliëntemigrering te doen het.
• Verskaffers word nie gesien as sakevennote nie, maar as vervangbare entiteite.
• Min oorweging rakende die etiese verwagtinge van die plaaslike gemeenskap.
• Die effek op die natuurlike omgewing word buite rekening gelaat.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 28
Verwys na bl. 40 – 46 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
1.8.2 Die etiese dimensie van die organisasie
Etiek is ʼn integrale dimensie van die sakeonderneming, sowel as korporatiewe sukses.
� Die verhoudingsgeaardheid van die sake
Alhoewel wette en regulasies nodig is om ondernemings in stand te hou, kan ondernemings
ook gesien word as ʼn sosiale instansie, wat afhanklik is van mense en hul intrinsieke
menslike verhoudings, om kollektiewe sukses te verseker.
Mense binne die onderneming vorm verhoudings met mekaar en met ander buite die
onderneming. Die verhoudinge buite die onderneming word bepaal deur die kwaliteit van die
verhoudinge binne die organisasie. Die basiese waardes van menslike interaksie, integriteit,
eerlikheid, regverdigheid, begrip en verantwoordelikheid is belangrik om hierdie verhoudings
vol te hou. Die menslike stelsel van verhoudings bou neem die vorm aan van dialoog,
spanwerk, en ander vorme van organisatoriese gedrag. Hierdie menslike stelsel bevat ook
etiese standaarde wat nodig is om harmonie te skep, konflik te bestuur, regverdigheid te
verseker en vertroue te kweek, waar etiek optree as ʼn regulerende faktor wat die stelsel in ʼn
aanvaarbare rigting stuur.
Etiek is die kern tot alle verhoudinge. Wanneer verhoudinge gebou is op integriteit,
eerlikheid, regverdigheid, begrip en verantwoordelikheid, verminder die vlakke van vrees en
die vlakke van selfvertoue styg.
� Die samewerkende natuur van werk
Die aksies wat uitgevoer word binne die onderneming het ʼn impak op almal wat binne en
met die onderneming werk. Aangesien etiek die kern is vir verhoudinge, is aksies nooit eties
neutraal nie, maar wel eties gegrond.
Etiek is ook ʼn fondasie vir spanwerk. Daar is sekere dinge wat groepe beter as die individu
kan doen. Groepe kan nie sonder norme funksioneer nie en die mate waarop groepsnorme
op etiese beginsels gebaseer is, bepaal die mate van samewerking in die groep. Wanneer
die groepslede se interne afhanklikheid gebaseer is op etiese norme, is die uitkomste
positief vir groepsdinamika, meer sosiale ondersteuning, werksdeling en ʼn gevoel van
waardering wanneer bydraes gelewer word.
� Vertroue
Om verhoudings te bou wat sterk steun op ʼn etiese grondslag, help om volhoubare vertroue
te skep. Die tyd en moeite om ʼn vertroue-gebaseerde verhouding met werknemers en
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake Bladsy 29
eksterne belanghebbendes te vestig, skep ʼn “ons-gevoel” en het gesamentlike
besluitneming tot gevolg.
� Toewyding en kwaliteit van werk
Die werknemerskontrak stipuleer die tipe werk en kwantiteit van werk wat verwag kan word
van elke werknemer, maar kan nie die kwaliteit van werk, lojaliteit, toewyding en kreatiwiteit
meebring nie. Hierdie word bepaal deur etiese verhoudinge binne die organisasie.
Verwys na bl. 46 – 49 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die etiese
dimensie van die organisasie.
1.9 Samevatting
ʼn Onderneming kan dus nie meer gereken word as geïsoleerd en afgesluit van die wêreld
nie, maar dit bestaan uit mense wat die kwaliteit van mekaar se lewens bepaal, sowel as die
lewens van diegene buite die grense van die onderneming. Etiek kan dus gereken word as ʼn
integrale deel van die onderneming waarsonder die onderneming nie die vermoë sal hê om
sy doelwitte en missie te bereik nie. Om binne die onderneming te erken dat mense nie
slegs waarde heg aan finansiële sukses nie, maar ook aan die sielkundige welstand en die
welstand van hulle families, vriende, samelewing en gemeenskappe, skep nuwe
moontlikhede om waarde te put uit die kreatiwiteit en ondersteuning van alle
belanghebbendes van sake.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 30
1.10 Selfevaluering
Aktiwiteit 1
Brasilië se ekonomie is die grootste van die Latyns-Amerikaanse Nasies en die tweede
grootste in die westelike halfrond. Brasilië is een van die vinnigste groeiende groot
ekonomieë in die wêreld, met ʼn gemiddelde jaarlikse BBP-groeikoers van meer as
5 persent. Daar word verwag dat Brasilië binnekort een van die vyf grootste ekonomieë in
die wêreld sal wees.
Gaan stel ondersoek in rakende Brasilië se huidige ekonomiese toestand. Let spesifiek
op na die huidige ekonomiese stelsel in gebruik, die werkloosheidsyfer,
inkomsteverdeling en die politieke en ekonomiese regulasies van die land.
1) Onder watter ekonomiese stelsel kan Brasilië geklassifiseer word?
2) Volgens jou navorsing, kan Brasilië se huidige ekonomiese stelsel regverdig
word? Motiveer jou antwoord.
3) Identifiseer die vernaamste bekommernisse en kritiek rakende Brasilië se
ekonomiese stelsel.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 31
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake
2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Model van korporatiewe etiekbestuur
• Klassieke etiekteorieë
• Teorieë van die moderne sakeonderneming
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn onderskeid tussen die verskillende modus van etiekbestuur te tref.
• ʼn onderskeid tussen die verskillende klassieke etiekteorieë te tref.
• te onderskei tussen die verskillende teorieë van die moderne sakeonderneming.
2.2 Voorgeskrewe handboek
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 5, bl. 53 – 66
Hoofstuk 6, bl. 67 – 81
Hoofstuk 7, bl. 82 – 95
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 32
2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Deugde ʼn Kwaliteit in ʼn persoon wat beskou word as moreel goed of
wenslik.
Die immorele modus Die oortuiging dat onetiese optrede gereken word as goeie
sake.
Die
integriteitsmodus
Word gekenmerk deur die internalisering van etiese waardes
en standaarde met die instelling van gedeelde korporatiewe
waardes.
Die
nakomingsmodus
Monitering en bestuur van etiese prestasie deur te verseker
dat alle lede van die onderneming die etiese standaarde van
die onderneming onderhou.
Die reaktiewe modus ʼn Bewustheid dat iets gedoen moet word om die risiko en
nagevolge van onetiese gedrag te vermy.
Die totaal belynde
modus
Word gekarakteriseer deur naatlose integrasie van etiek binne
die doel, missie en vissie van die onderneming.
Eudaimonia Die geluk wat ʼn mens ervaar wanneer volle menslike
potensiaal bereik is.
Telos Die doelwit van iets.
2.4 Inleiding
Daar bestaan twee tipes teorieë in die veld van bedryfsetiek, nl. die beskrywende teorieë
en die normatiewe teorieë.
Die beskrywende teorieë in bedryfsetiek beskryf en verduidelik die toestand van etiese
sake en verskaf dieper insig rakende spesifieke toestande van etiese aangeleenthede in
sake. Dit skep ook die geleentheid om bestuur intervensies te beplan, gebaseer op
beskrywende teorieë.
Die normatiewe teorieë in die veld van bedryfsetiek, in teenstelling met beskrywende
teorieë, gaan verder as blote beskrywings van etiese toestand van aangeleenthede, en
beweeg in die domein van hoe spesifieke etiese aangeleenthede ideaal veronderstel is om
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 33
te wees. Hierdie teorieë maak waarde-oordele, wat ʼn spesifieke standaard stel vir hoe
situasies eties gesproke moet wees.
In Hoofstuk 5 word daar van ʼn beskrywende teorie gebruik gemaak en volgens
etiekbestuurbenaderings word vyf kategorieë geklassifiseer en die natuur, doel en
interkorrelasie van elke benadering verduidelik.
In Hoofstuk 6 word drie klassieke etiekteorieë bespreek, nl. die Deugsaamheidsteorie van
Aristotle, i.e. Gebruikswaardeteorie van J.S. Mill en die Deontologie teorie van Immanuel
Kant. Hierdie teorieë bied standaarde om oordeel te vel, of aksies of toestande van
aangeleenthede te oorweeg as eties of nie.
Ter afsluiting van Studie-eenheid 2, bied Hoofstuk 7 in die handboek ʼn aantal normatiewe
teorieë wat spesifiek toegepas kan word op die veld van bedryfsetiek. Hierdie teorieë
identifiseer die morele toestand en verpligtinge van ondernemings. Onder andere bied die
teorieë insig of ondernemings beoordeel kan word as morele agente, of amorele instellings;
wat die sosiale korporatiewe verantwoordelikhede van ʼn onderneming moet wees en tot wie
se voordeel sakeondernemings bestuur word.
2.5 Model van korporatiewe etiekbestuur
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 53 – 66
In hierdie hoofstuk word ʼn beskrywende model van die verskillende modus van etiekbestuur
aangebied. “Modus” kan beskryf word as die voorkeurstrategie van ʼn sakeonderneming om
etiek te bestuur. Daar bestaan vyf verskillende modusse wat hulself bemoei met
voorkeurstrategieë rakende etiekbestuur. Hulle is soos volg:
• Die immorele modus
• Die reaktiewe modus
• Die nakomingsmodus
• Die integriteitsmodus
• Die totaal belynde modus
Die natuur, doelwitte en oorheersende bestuurstrategieë van elk van hierdie modusse word
in hierdie hoofstuk bespreek. Ook word gekyk na die unieke uitdagings waarmee elk van die
modusse van etiekbestuur gekonfronteer word. Hierdie uitdagings is gevolglik wat die
oorgang na ʼn ander modus van etiekbestuur fasiliteer.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 34
Die volgende tabel kan ook in die handboek gevind word (bl. 54, Tabel 5.1) en is ʼn oorsigtelike opsomming van elk van die verskillende
modusse rakende etiekbestuur.
Die immorele modus Die reaktiewe modus Die nakomingsmodus Die integriteitsmodus Die totaal belynde
modus
Natu
ur
• Onetiese optrede is
goed vir sake.
• Die the business of
business is business,
en nie etiek nie.
• Etiese optrede is
meer oëverblindery
as werklike etiese
intensie
• Onetiese optrede
word geïgnoreer en
bly ongestraf.
• Toewyding om
etiekprestasie te
moniteer en te
bestuur.
• Reëlgebaseerde
benadering tot etiek.
• Dissiplinering van
onetiese gedrag.
• Internalisering van
etiese waardes en
standaarde.
• Waardes gebaseerde
benadering tot etiek.
• Aanmoediging en
beloning van etiese
gedrag.
• Naatlose integrasie
van etiek in die
korporatiewe
doelwitte, strategie en
bedryfsaktiwiteite.
• Nie-onderhandelbare
moreel-
verantwoordelike
interaksie met die
belanghebbendes.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 35
Do
elw
itte
• Etiek het geen plek in
die najaag van wins
nie.
• Onetiese gedrag is
direk verbind aan
goeie sake.
• Beskerming teen
gevare van onetiese
gedrag.
• Skeptici en kritici
word tydelik
stilgemaak deur die
bestaan van etiese
standaarde.
• Voorkoming van
onetiese gedrag.
• Begeer om ʼn goeie
etiese reputasie te
hê.
• Lig die standaard van
korporatiewe etiese
prestasie.
• Pro-aktiewe
bevordering van
etiese gedrag.
• Etiek gereken as ʼn
mededingende
voordeel.
• Etiek ingesluit in die
korporatiewe kultuur
en doelwit.
• Etiek is verskans in
gesprek en
besluitneming
Eti
ekb
estu
urs
trate
gie
• ʼn “Machiavelliaanse”
oriëntasie; wat die
behoefte ontken om
besluite te maak
rakende etiek.
• “Laizes-faire”
etiekbestuur.
• Onwillig om etiek op
ʼn daadwerklike
manier te bestuur.
• Korporatiewe etiek is
slegs woorde op
papier.
• Transaksionele
benadering tot
etiekbestuur.
• Duidelike kode,
omvattende en
korporatiewe
bestuurstrukture en
stelsels word bekend
gestel.
• Onetiese gedrag
word gepenaliseer.
• Transformasionele
benadering tot
etiekbestuur.
• Betrokkenheid van
belanghebbendes.
• Etiese praatjies aan
die orde van die dag
• Hoë vlak
etiekbestuursfunksies
en sisteme.
• Almal is
verantwoordelik vir
etiese prestasie
• Etiese funksies dien
as ʼn stuurmeganisme
• Etiese helde word
vereer en etiese
verhale word vertel.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 36
Uit
dag
ing
s
• Finansiële gevolge
van sedeloosheid
immorele optrede
word nie-
bekostigbaar.
• Verhoogde
onenigheid tussen
personeel en
korporatiewe
waardes.
• Belanghebbendes
word vervreem.
• Onbestand teen
etiese skandale
• Belanghebbendes dra
gefrustreerde
verwagtinge oor.
• Korporatiewe etiese
reputasie is onder
standaard.
• Mentaliteit van “wat
nie verbode is nie,
word toegelaat”.
• Persoonlike morele
outonomie en
verantwoordelikheid
word ondermyn.
• Verspreiding van
etiese reëls en
riglyne.
• Diskresie word
misbruik.
• Morele outonomie lei
tot morele
onenigheid.
• Invloedryke leiers
ondermyn etiese
strewe.
• Gebrek aan duidelike
korporatiewe identiteit
ondermyn integriteit.
• Etiese oorgerustheid,
morele laksheid.
• Skeep etiese induksie
van nuwe
werknemers af.
• Tekort aan etiese
koördinering rakende
etiekbestuur.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 37
Verwys na bl. 55 – 65 vir ʼn volledige beskrywing van die verskillende modusse rakende
etiekbestuur.
2.6 Klassieke etiekteorieë
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 67 – 81
Etiekteorieë bied standaarde om te besluit of spesifieke optrede eties is al dan nie. Gevolglik
help etiekteorieë om wel beoordeelde analises van spesifieke aksies te maak en om redes
te verskaf waarom aksies gereken kan word as eties of oneties.
Drie invloedryke teorieë rakende etiek word in hierdie hoofstuk bespreek:
• Die Deugsaamheidsteorie van Aristotle
• Die Gebruikswaardeteorie van Mill
• Die Deontologie teorie Kant
2.6.1 Die Deugsaamheidsteorie
Die Griekse filosoof, Aristotle, is die figuur wat die naaste geassosieer word met die
deugsaamheidsteorie. Die teorie gaan van die aanname uit dat moraliteit nodig en
noodsaaklik is vir die mensdom. Moraliteit is nie ʼn luuksheid wat iemand kan kies om te hê,
of nie te hê nie. Dit is ʼn voorwaarde vir ʼn persoon om met waardigheid te lewe. Mense wat
moraliteit verloën, is mense wie se fondament nie korrek gelê is nie en wat dus nooit hulle
volle menslike potensiaal bereik het nie.
� Telos
Aristotle glo dat alles in die lewe ʼn spesifieke doel het. Wanneer hy die term telos gebruik,
verwys hy spesifiek na die doelwit van iets. Alle mense het ʼn gemeenskaplike telos wat hulle
deel. Om ʼn lewe te lewe van menslike waardigheid, moet mense daarna streef om die telos
van menslike lewe te verkry. Die Griekse woord wat Aristotle gebruik om hierdie telos van
menslike lewe te beskryf is eudaimonia. Eudaimonia kan algemeen vertaal word as “geluk”,
wanneer ʼn mens sy/haar volle menslike potensiaal bereik. Daar is vier aspekte nodig om
hierdie toestand te behaal.
• ʼn Mens moet lewe in ʼn gemeenskap wat gekarakteriseer word deur regverdigheid.
• ʼn Mens moet homself omring met goeie vriende wat ondersteunend optree om
eudaimonia in sy volle kapasiteit te bereik.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 38
• Voldoende materiële voorsiening.
• Ontwikkeling en kultivering van eie menslike potensiaal.
Die eerste drie fokus op die eksterne dimensie, nl. die gemeenskap, vriende en materiële
besittings, terwyl die vierde dimensie fokus op die interne dimensie van die self. Aristotle se
deugsaamheid teorie fokus op die interne dimensie.
� Die self
Aristotle is van die uitgangspunt dat moraliteit begin by die self en berus op die karakter van
die individu. Wat dus belangrik is, is nie wat reg of verkeerd is tydens interpersoonlike
interaksie nie, maar die interpersoonlike ontwikkeling van eie karakter. Moraliteit vereis dus
mense met goeie karakter en slegs mense met goeie karakter is in staat om goed te kan
doen. Aristotle gaan verder deur te sê dat moraliteit begin by self-liefde. Indien jy nie lief is
vir jouself en bereid is om in jou selfverwerkliking te investeer nie, kan morele ontwikkeling
nie plaasvind nie.
� Deugde
Volgens Aristotle is deugde ʼn karaktertrek wat die individu bemagtig om sy volle telos te
bereik. Indien die telos van mense eudaimonia is, is die deugde benodig deur mense dié
karaktereienskappe wat hulle in staat stel om hulle telos te bereik.
Aristotle definieer deugde as ʼn aktiwiteit van die siel wat ʼn rasionele beginsel impliseer.
Onderliggend aan hierdie definisie is ʼn baie spesifieke standpunt van die menslike natuur.
Aristotle tref onderskeid tussen twee dimensies in mense, nl. die rasionele en die
irrasionele dimensie. Hy stel voor dat die rasionele dimensie die dominante dimensie moet
wees, aangesien die rasionele vermoë van ʼn persoon, die mens van diere en ander lewende
organismes onderskei. Hierdie rasionele beheerde funksies word gesien as die mens se
neiging na aksies in gegewe situasies. Aristotle verwys na hierdie neigings as natuurlike
gesindhede. Hierdie gesindhede moet beheer word deur rasionele denke, en wanneer
gesindhede geleer word om, en beheer word deur rasionele denke, word dit morele deugde.
Dus is morele deugde rasioneel beheerde gesindhede wat verandering teweegbring in
permanente karaktereienskappe.
� Die gemiddeld
Die konsep van die gemiddeld word gebruik om aan te dui wat word deur rasioneel
beheerde gesindhede geïmpliseer. Die natuurlike gesindhede neig in twee rigtings, iemand
neig om iets te veel te doen, of neig om iets te min te doen. Dit impliseer dat ʼn mens óf
oormatige gesindhede, óf tekort aan gesindhede het. Die gemiddeld is dus daar om die
tekort aan gesindhede te korrigeer en word gesien as ʼn middelpunt tussen hierdie twee
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 39
rigtings van gesindhede. Die gemiddelde gesindhede word bereik wanneer die individu
rasioneel beheer neem van sy eie gesindhede. Tabel 6.2, bl. 70, in die handboek gee ʼn
goeie aanduiding van Aristotle se visie van die gemiddelde posisie ten opsigte van ʼn paar
tipiese menslike gesindhede.
Om hierdie toestand van ʼn deugsame lewe te bereik, identifiseer Aristotle sekere ideale en
riglyne wat gevolg kan word om ʼn deugsame man te wees. Hierdie man is iemand wat
rasioneel beheer neem van sy eie lewe, hy het sy natuurlike gesindhede gekweek tot morele
deugdes en deur sy lewensgang plesier daarin gevind om op tree in ooreenstemming met sy
morele deugde.
Verwys na bl. 67 – 71 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die
Deugsaamheidsteorie.
2.6.2 Deontologie etiekteorie
Die Deontologie etiekteorie gaan van die uitgangspunt uit dat morele aksies vereenselwiging
met rasioneel-gegronde morele beginsels vereis. Die verteenwoordiger van die Deontologie
etiekteorie is die Duitse filosoof, Immanuel Kant. Kant is oortuig dat menslike morele aksies
nie deur praktiese ervaring gelei kan word nie. Wat mense veronderstel is om te doen, kan
nie bepaal word deur wat mense in werklikheid doen nie. Morele begeleiding moet buite die
gebied van praktiese ervaring gevind word, nl. in die sfeer van suiwer rasionele denke.
� Die tweeledige natuur van die mens
Kant is van die oortuiging dat die mens gelyktydig natuurlike en rasionele wesens is.
• As natuurlike wesens is die mens onder beheer van sy natuurlike instinkte en
behoeftes. In hierdie aspek is die mens nes diere wat die wette van die natuur
gehoorsaam.
• Dit is egter die mens se vermoë om rasioneel te dink, wat hul van die dier onderskei.
As rasionele wesens kan mense kreatief wees en vrye keuses maak. In plaas
daarvan om onderworpe te wees aan rou instink, kan die mens insig verkry oor die
wette van die natuur en sy eie riglyne vir gedrag formuleer.
Die mens is dus prooi tot sy tweeledige natuur rakende sy morele aksies. Kant glo dat die
mens se natuurlike neigings te onstabiel en onvoorspelbaar is om stabiele morele oordeel te
verseker. Die enigste bron van stabiele en objektiewe morele begeleiding, lê in die rasionele
vermoë van die mens.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 40
� Die goeie wil
Kant het ʼn analise gemaak van wat bekend staan as die mens se suiwer rede. Suiwer rede,
onbesoedel deur praktiese ervaring, word gebruik om morele begeleiding te vind.
Die konsep van goeie wil, staan sentraal tot Kant se teorie. Die mens se wil is sy kapasiteit
om te besluit wat hy wil doen en wat hy wil wees. Hierdie vryheid bied aan die mens
outonomie om onafhanklike en rasionele besluite te neem. Dit is deur beoefening van hierdie
vryheid, om op te tree met outonomie, wat menslike waardigheid verkry word.
Die menslike wil word beïnvloed deur natuurlike en rasionele dimensies, en juis hieroor
verwys Kant nie na menslike wil nie, maar goeie wil. Die menslike wil kan besoedel word
deur die eise van natuurlike neigings en so ʼn wil kan nooit konstante morele aksies tot
gevolg hê nie. Konstante morele gedrag kan slegs deur goeie wil bereik word. Goeie wil is
onderdanig aan universele morele wet en dit is die mens se rasionele vermoë wat hom in
staat stel om ʼn goeie wil te kultiveer. Wanneer die mens rasionele insig verkry rakende die
universele morele wet, respekteer die menslike wil die sigbare morele outoriteit van die
universele wet, en gehoorsaam dit uit ʼn gevoel van plig.
� Die kategoriese imperatief
Kant formuleer sy eie interpretasie van universele en objektiewe morele wet, wat van
toepassing is op alle rasionele menslike wesens. Hierdie morele wet is suiwer formeel en is
nie van toepassing op enige spesifieke situasie nie, maar kan dien as ʼn kriteria om morele
oordeel te vel. Deur die kategoriese imperatief toe te pas, word beginsels neergelê as
riglyne vir universeelbaarheid, sowel as omkeerbaarheid. Die beginsels van
universeelbaarheid vereis dat die mens gewillig moet wees om die voorgestelde aksie in die
universele wet om te skakel, sodat ander dit kan volg. Die beginsel van omkeerbaarheid
vereis dat die mens gewillig moet wees om in ʼn wêreld te woon waar almal optree in
ooreenstemming met die universele wet. Dus, indien die mens nie gewillig is om in ʼn wêreld
te lewe waar die beginsels van aksies ʼn morele wet geword het nie, is die voorgestelde
aksie verkeerd.
Kant verwys na die universele morele wet as die kategoriese imperatief. ʼn Imperatief is iets
wat iemand moet dien, of ʼn bevel wat iemand moet gehoorsaam. In sommige gevalle is ʼn
imperatief van toepassing op die self, indien die self ʼn spesifieke doel wil bereik.
Die hipotetiese imperatief hang af van die self en sy subjektiewe doelstellings. ʼn Kategoriese
imperatief is van toepassing op elke persoon, ongeag persoonlike doelstellings. Die
kategories imperatief word in drie praktiese imperatiewe, of doelstellings vir morele aksies
tot besluitneming opgedeel.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 41
• Die eerste praktiese imperatief
Kant impliseer dat aksies nie deur eie neigings begelei word nie, maar deur ʼn gevoel
van plig tot die universele morele wet.
• Die tweede praktiese imperatief
Dié kategoriese imperatief vereis dat die mens nie optree om eie subjektiewe
doelwitte te bereik nie, maar ter wille van objektiewe doelwitte wat op almal van
toepassing is. Kant identifiseer ʼn objektiewe einde, en definieer hierdie einde as die
waardigheid van alle mense.
• Die derde praktiese imperatief
Kant beklemtoon dat die kategoriese imperatief nie iets moet wees wat die mens
isoleer en vervreem nie, maar as iets wat die mens kan identifiseer, as deel te wees
van die mens se eie skepping. Wanneer die mens sy wil kweek om ongehoorsaam te
wees teenoor sy natuurlike neigings, om sodoende gehoorsaam te wees tot die
kategoriese imperatief, is die mens nie passief nie. Ten opsigte van die mens se
vryheid as rasionele wese, kan hy optree in onafhanklikheid en morele beginsels
skep wat sy lewensgang begelei.
Verwys na bl. 71 – 75 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die Deontologie
etiekteorie.
2.6.3 Gebruikswaarde etiekteorie
Die Gebruikswaarde etiekteorie beweer dat die moraliteit van aksies beoordeel moet word
volgens die nagevolge. Die verteenwoordiger van die Gebruikswaarde etiekteorie is John
Stuart Mill. Mill was van die oortuiging dat aksies gesien kan word as goed, indien dit bydra
tot die vervulling van die uiteindelike doel van die mens. Hierdie uiteindelike doel van die
menslike lewe word gedefinieer deur Mill as geluk. Aksies kan dus gereken word as goed
wanneer dit lei tot die geluk van die meerderheid van dié wat beïnvloed word deur spesifieke
aksies.
Mill gaan verder deur die identifisering van die grootste gelukbeginsel. Die praktiese
implikasie van hierdie beginsel is dat wanneer die mens in morele twyfel verkeer, moet die
oorweging gemaak word watter alternatief van aksies sal die grootste geluk vir die grootste
hoeveelheid mense tot gevolg hê.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 42
� Geluk
Mill regverdig sy oortuiging, dat geluk die uiteindelike einddoel van alle mense is, deur te
begin by die ervaring van die individu. Volgens Mill is elke mens gemotiveer deur slegs een
einddoel, en hierdie einddoel is geluk. Wat die mens ook al doen, doen hy om geluk te
ervaar. Hy gaan verder deur te sê dat daar baie roetes is om te neem na geluk, nl. kennis,
liefde, mag, geld, maar op die einde is al hierdie roetes se uiteinde geluk. Rakende die
universele najaag van geluk, indien elke individu se begeerte geluk is, moet die uiterste
doelwit nie die geluk van die individu wees nie, maar die geluk van die samelewing. Mill is
oortuig dat individue nie slegs hulle eie geluk nastreef nie, maar ook die geluk van die
samelewing en hy baseer sy oortuiging op drie aspekte:
• Die sosiale natuur van die mens, om deel te wees van ʼn gemeenskap.
• Die eksterne druk op die individu om kennis te neem van die belange van ander
mense; die behoefte aan ondersteuning van ander.
• Natuurlike geneigdheid om met ander te simpatiseer, die mens se gewete wat hom
weerhou daarvan om ander skade aan te rig.
� Verdediging teen kritiek
Om die dieper betekenis en die implikasies van sy teorie te verduidelik, verdedig Mill sy
teorie teen aanvalle van kritici rakende sy teorie:
• Kritiek een: Die teorie is degraderend teenoor mense
Teenkanting: Die teorie is degraderend tot mense. Die mens word na die vlak van
diere verlaag deur voor te stel dat mense se enigste doelwit in die lewe is om plesier
te verkry.
Mill se verdediging: Die plesier wat mense opgewonde maak, verskil grootliks
teenoor dié van diere. Die onderskeid kan gemaak word op grond van liggaamlike
plesiere en verstandelike plesiere. Diere, net soos mense, geniet die liggaamlike
plesiere soos eet, drink en slaap. Waar die onderskeid lê is die verstandelike plesier
van leer, beplanning en omgee.
• Kritiek twee: Geluk kan nie ʼn rasionele doelwit van die lewe wees nie
Teenkanting: Die najaag van geluk kan nooit gereken word as die rasionele doel
van menslike lewe nie. Kritici verwys na die aantal mense uit die geskiedenis wat hul
eie geluk opgeoffer het om goed te doen.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 43
Mill se verdediging: Die helde van die verlede moet dienooreenkomstig gereken
word as edel, omdat hulle hul eie geluk opgeoffer het ter wille van ander se geluk, en
sodoende die gebruikswaarde standaard tot die uiterste gedemonstreer het.
• Kritiek drie: Gebruikswaarde moedig selfsug aan
Teenkanting: Die gebruikswaarde teorie propageer dat die mens slegs fokus om eie
geluk te maksimaliseer.
Mill se verdediging: Die teorie is juis die teenoorgestelde van hierdie aanslag. Die
standaard van geluk wat gebruikswaarde najaag is nie die geluk van die individu nie,
maar juis die geluk van almal.
• Kritiek vier: Gebruikswaarde is onbereikbaar
Teenkanting: Die gebruikswaarde standaard is onrealisties hoog. Dit is byna
onmoontlik om altyd op so ʼn manier op te tree dat dit tot voordeel van die algehele
geluk van die samelewing in geheel is.
Mill se verdediging: Dit is baie raar dat mense hulself in die situasie sal bevind waar
hulle moet optree ter wille van die algemene geluk van die hele samelewing. Die
private nut van hierdie uitgesoekte minderheid moet in oorweging gebring word, en
nie die geluk van die mensdom as ʼn geheel nie. Slegs ʼn klein hoeveelheid mense
het die geleentheid om op te tree tot voordeel van die samelewing as ʼn geheel, en
hierdie geleenthede maak sy verskyning baie raar. Dit is slegs hierdie uitgesoekte
minderheid in die rare gevalle wat die geluk van die samelewing as ʼn geheel in ag
moet neem.
• Kritiek vyf: Gebruikswaarde is selfdienend
Teenkanting: Die gebruikswaarde teorie kan as immorele leer geklassifiseer word,
omdat dit onvermydelik sal lei tot opportunisme. Kritici dring daarop aan dat die
gebruikswaarde beginsel toegepas word op opportunistiese maniere, om sodoende ʼn
sekere doelwit te bereik of om ʼn sekere besluit te neem.
Mill se verdediging: Dit is ondenkbaar dat iemand oneerlik sal wees juis vir die
monetêre voordeel wat dit mag inhou. Elke persoon het ʼn gewete en ʼn sin van
waarheid, en om te lieg sal hierdie oortuigings oortree.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 44
• Kritiek ses: Die teorie is tydrowend
Teenkanting: Dit is hopeloos te tydrowend om in die praktyk te implementeer. Kritici
maak die aanname dat dit onmoontlik sal wees om in elke situasie stil te staan en die
pyn teenoor die plesier op te weeg voor aksie geneem word.
Mill se verdediging: In die meeste van die etiese kwessies waarmee ʼn mens
gekonfronteer word, is die individu reeds bewus wat is moreel reg en moreel
verkeerd. Mens hoef nie fisies stil te staan om die morele oorweging uit te werk nie,
slegs optree volgens die morele kennis en ervaring wat deur die individu opgedoen
is.
Verwys na bl. 76 – 80 vir ʼn meer volledige beskrywing van die Gebruikswaarde teorie.
2.7 Teorieë van die moderne sakeonderneming
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 82 – 95
Die drastiese toename in die grootte en invloed van die moderne sakeondernemings in die
laaste eeu het baie teweeggebring rakende die denkwyses rondom die morele status en
verpligtinge van die moderne sakeondernemings. Van die mees belangrike vrae wat gerig
word aan die moderne sakeondernemings, is soos volg:
• Het sakeondernemings morele verantwoordelikhede?
• Kan sakeondernemings gesien word as morele agente?
• Wie se belange moet die sakeondernemings dien?
In hierdie hoofstuk word gekyk na drie vername teorieë rakende die moderne
sakeondernemings, nl. die Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheidsteorie, die
Korporatiewe Morele Agentskapsteorie en die Belanghebbendes Teorie
2.7.1 Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheidsteorie
Die vraag wat gevra kan word: Het sakeondernemings slegs morele verantwoordelikhede
teenoor sy eie aandeelhouers, of het hulle ook ʼn verantwoordelikheid teenoor die
samelewing waarin hulle bedryf word? Twee filosowe, nl. Milton Friedman en Christopher
Stone, se teenstrydige standpunte in hierdie aspek word in hierdie afdeling bespreek.
� Milton Friedman
Friedman ontken dat sake enige sosiale verantwoordelikhede het buiten om wins te maak vir
die aandeelhouers. In Friedman se sterk teenkanting teen die sosiale verantwoordelikhede
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 45
van sakelui, tref hy onderskeid tussen die ekonomiese en politieke sfere van die
samelewing.
• Die ekonomiese sfeer berus op die beginsel van eenstemmigheid. Tydens
ekonomiese aktiwiteite is die partye betrokke, vry om hulself te verbind tot enige
kontrakte en transaksies wat hulle goeddink. Daar is geen dwang op enige party om
sake met mekaar te doen nie.
• Die beginsel van die politieke sfeer, daarenteen is ooreenstemming. Algemene
sosiale belange is dominant. Alhoewel individue vry is om uitdrukking te gee aan
hulle voorkeure om hulle stem te laat geld, wanneer die politieke besluit geneem
word, moet almal daaraan voldoen.
Friedman se groot beswaar lê teen die ongegronde oplegging van die politieke beginsel van
ooreenstemming op die ekonomie. Sake moet sake bly en politiek moet politiek bly, die twee
mag nie meng nie. Hy gaan verder deur te sê dat korporatiewe sosiale verantwoordelikheid
verteenwoordig die onbegeerlike mengsel tussen die politiek en die ekonomie.
Friedman voel dit is nodig om duidelikheid te verkry oor wat gebeur, indien sakelui betrokke
raak in die aktiwiteite van sosiale verantwoordelikheid, namens die sakeonderneming.
Sakelui word aangestel om op te tree in die beste belange van die werknemers van die
sakeonderneming, en hierdie belange is om soveel geld as moontlik te maak. Wanneer
sakelui betrokke raak in sosiale verantwoordelikheid, tree hulle op buite hulle domein.
Friedman glo dat sakeondernemings nie morele agente is soos die individu nie, en dus geen
morele verpligtinge het nie. Sakelui spandeer korporatiewe bronne op aktiwiteite van sosiale
verantwoordelikheid en indirek steel hulle fondse wat op onbenullighede gemors word.
Behalwe vir die verplasing van fondse vanaf die aandelehouers, raak sakelui betrokke in ʼn
politieke proses van belastingheffing waarvoor hulle nie bekwaam genoeg is nie. Deur
korporatiewe fondse op sosiale verantwoordelikhede te spandeer, word belasting
effektiewelik gehef tot die aandeelhouers, of enige belanghebbendes van die
sakeonderneming wat voordeel uit daardie fondse kon trek. Ook deur hierdie proses word
namens almal besluit hoe die belasting geïmplementeer moet word. Beide van hierdie
prosesse van belastingheffing en toekenning is politieke prosesse.
Friedman gee wel toe dat daar sekere voorwaardes is waar korporatiewe spandering
regverdig kan word.
• Die eerste voorwaarde wat hy identifiseer, is wanneer die individuele alleeneienaar
van ʼn sakeonderneming besluit om geld te spandeer op sosiale
verantwoordelikhede, omdat hy in werklikheid sy eie geld spandeer.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 46
• Die tweede voorwaarde, waar die spandering van korporatiewe geld op sosiale
verantwoordelikhede geregverdig kan word, is wanneer die sakeonderneming
voordeel daaruit kan trek.
Verwys na bl. 82 – 84 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
� Christopher Stone
Christopher Stone neem sterk standpunt in teenoor Friedman se standpunt op korporatiewe
sosiale verantwoordelikheid. Hy stel sy saak op grond van drie uitgangspunte:
1) Bestuurders se enigste verpligting is om winste te maksimaliseer vir aandeelhouers.
2) Mark kragte se genoegsaamheid om verantwoordelike gedrag te vereis van
sakeondernemings.
3) Die wet se genoegsame versekering dat sakeondernemings nie die samelewing sal
beskadig nie.
• Bestuurders het nie slegs ʼn verpligting teenoor aandeelhouers nie
Stone noem hierdie argument die belofte-argument. Hy ontken dat daar ʼn
belofteverhouding bestaan tussen die bestuurders en die aandeelhouers. Die meeste
aandeelhouers het nog nooit die bestuur van die sakeonderneming ontmoet waarin
hulle investeer nie, en gevolglik is geen beloftes deur bestuurders aan die
aandeelhouers gemaak nie.
Nog ʼn argument wat Stone aanvoer is die agentskap-argument. Alhoewel hierdie
argument nie gegrond is op ʼn geïmpliseerde belofte tussen bestuurders en
aandelehouers nie, stel dit tog voor dat bestuurders optree as agente vir die
aandeelhouers. Stone verwerp die argument en staaf dat op grond van wat de jure
(wetlik) en de facto (feitelik) verkeerd is. Op wetlike gronde, word bestuurders nie as
agente vir aandeelhouers erken nie. Dit is feitelik verkeerd omdat bestuurders aktief
ondersoek sou instel wat die belange van die aandeelhouers is en daarvolgens sou
optree, as dit wel die geval sou wees.
• Markkragte is nie voldoende nie
Stone stem saam dat markkragte kapitaal verseker en arbeid- en ander produktiewe
bronne laat vloei na die sakeondernemings en industrieë wat hulle tot die mees
effektiewe gebruik kan inspan. Hy ontken egter dat markkragte ook doeltreffend
genoeg is om te verseker dat aktiwiteite van sakeondernemings sal dien om aan die
sosiale behoeftes van die samelewings te voorsien. Hierdie markmeganisme is gerig
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 47
op ekonomiese effektiwiteit en is nie daarop gerig om sosiale behoeftes te bevredig
nie.
Stone is van die oortuiging dat in die komplekse wêreld van verbruikerswese, met sy
nimmereindigende vloed van nuwe verbruikersprodukte, is dit byna onmoontlik om
bewus te wees van gesondheids-, omgewings- en ander gevare wat nuwe
verbruikersgoedere mag inhou. Alhoewel verbruikers genoegsaam bewus is van
handelsname, is hulle nie goed genoeg ingelig oor watter sakeondernemings
aandele het in sekere handelsname nie. Sou die verbruiker aanstoot neem, is hy
glad nie in ʼn posisie om druk te plaas op die sakeonderneming wat aanstoot gee nie.
Stone waarsku ook dat dit naïef is om te glo dat die sakeondernemings hul gedrag
sal aanpas, indien druk wel toegepas word.
• Die wet is onvoldoende
Stone weerlê Friedman se aanspraak dat gehoorsaamheid aan die wet van ʼn land,
waarin die sakeonderneming bedryf word, sosiale verantwoordelikheid sal verseker.
Hy verwerp hierdie aanspraak op grond van drie aspekte:
1) Tydsbeperking
Die tydsbeperkingsprobleem sentreer rondom die feit dat ʼn wet gewoonlik
gemaak word in reaksie tot bestaande probleme. As gevolg van die reaktiewe
natuur van die wet, kan baie skade aangerig word in die tydgreep vanaf die nuwe
probleem ontstaan, totdat ʼn nuwe wet neergelê word om die probleem aan te
spreek. Sakeondernemings kan dus nie staatmaak op die wet om korporatiewe
sosiale gedrag te bevorder nie.
2) Die beperkings in die proses van wette maak
Die beperkings in die proses om ʼn wet te maak, sentreer rondom die rol wat
sakeondernemings speel in die proses van juis daardie spesifieke wet wat
geskep word om hulle te reguleer. Probleme wat veroorsaak word deur die
operasies van sakeondernemings is baie kompleks. Beleidmakers het soms
gebrekkige tegniese kundigheid om wette te formuleer om hierdie komplekse
probleme aan te spreek. Beleidmakers is ook baie versigtig wanneer hulle wette
formuleer wat hulle in botsing kan bring met industrieë wat hulle moet reguleer.
Stone is van die oortuiging dat die betrokkenheid van die sakeondernemings in
die proses van wette maak, ʼn praktiese onvermydelikheid is. Afhanklikheid van
die wet is onvoldoende en moet aangevul word deur die self-geïnisieerde sosiale
verantwoordelikhede van sakeondernemings.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 48
3) Die beperkings van die proses van implementering van wette
Die toenemende tegniese natuur van die samelewing, maak dit moeilik om die
wette effektiewelik te implementeer.
Verwys na bl. 84 – 88 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
2.7.2 Korporatiewe Morele Agentskapsteorie
As ʼn regspersoon het sakeondernemings spesifieke regte en verpligtinge. Dit is wel nie
duidelik of sakeondernemings gereken moet word as morele persone wat morele
verantwoordelikhede het, anders as hul wetlike verantwoordelikhede nie.
� Peter French
French stem saam met Friedman dat sakeondernemings kunsmatige regspersone is, maar
hy stem egter nie saam dat dit sakeondernemings diskwalifiseer om morele persone te wees
nie. Sy argument vir die morele agentstatus van ʼn sakeonderneming, berus op die
onderskeid tussen die wetlike en morele menswees.
In die wetlike teorie word onderskeid getref tussen die “onderwerpe van regte” en die
“administrateurs van regte”. Die onderwerp van regte is enige entiteit, natuurlik of
kunsmatig, lewend of dood, waaraan regte toegeken word. Die onderwerp van regte sluit in
die natuurlike lewende mensdom, die ongebore mense, toekomstige generasies, dié wat
dood is en die kunsmatige regspersone, soos sakeondernemings. Die administrateurs van
regte se kategorieë word gereserveer vir die biologiese lewende mense, omdat die
administrateurs van regte, agente is wat spesifiek aksie kan neem om hulle regte te
beoefen.
French argumenteer dat, om ʼn biologiese lewende persoon te wees, is nie die definitiewe
kriteria om ʼn morele agent te wees nie. Die onderskeidende kriteria vir morele menswees lê
in die feit dat ʼn entiteit verantwoordelik gehou kan word vir sy aksies. Ten opsigte van
hierdie aspek, onderskei French tussen twee opvattings van verantwoordelikheid.
• Die eerste opvatting van verantwoordelikheid, staan bekend as die “wie-het-dit-
gedoen” tipe. Hierdie opvatting geld wanneer daar bepaal moet word wie blameer
moet word vir die aksies van ʼn spesifieke gebeurtenis.
• Die tweede opvatting van verantwoordelikheid is die konsep van
verantwoordingsaanspreeklikheid. Verantwoording word gevestig wanneer een party
homself in ʼn verantwoordelikheidsverhouding met ʼn ander party bevind en gevolglik
sy aksies regverdig teenoor die ander party.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 49
French is van die oortuiging dat morele verantwoordelikheid behoort tot die tweede kategorie
van verantwoordelikheid – as morele agente is die mens verantwoordbaar vir sy aksies
teenoor almal wat beïnvloed word deur sy aksies. Die vraag wat French stel is, of
sakeondernemings kwalifiseer vir morele verantwoordelikheid in die twee opvatting. Om
moreel verantwoordelik gehou te word vir jou aksies, moet ʼn agent se aksies gekoppel word
aan ʼn spesifieke gebeurtenis en die aksie of gebeurtenis moet ʼn intensie van die agent
wees. Dus, vir sakeondernemings om te kwalifiseer as morele agente, moet spesifieke
intensies lei tot spesifieke aksies. French is van die oortuiging dat daar ʼn spesifieke
meganisme binne die sakeonderneming is wat daartoe bydra dat hulle morele agente is.
Hierdie meganisme staan bekend as die “Korporatiewe Interne Besluit”-struktuur (KIB-
struktuur). Hierdie KIB-struktuur van ʼn sakeonderneming bestaan uit twee duidelike en
belangrike elemente.
• Die eerste is die organisatoriese vloeidiagram (organogram) wat spesifiseer wat die
rolle, vlakke en verantwoordelikhede van die verskillende lede van die
sakeonderneming is.
• Die tweede element is die korporatiewe besluitnemingsreëls en -beleide wat bepaal
wat en hoe besluite binne die sakeonderneming geneem word. Hierdie reëls en
beleide verseker dat besluite geneem word op ʼn manier wat die sakeonderneming
bystaan om sy doelwitte te bereik.
Indien individue, in die naam van die sakeonderneming, aksie sou neem wat nie gemagtig is
in terme van hul rol in die sakeonderneming of die sakeonderneming se beleid nie, tree hul
nie op volgens die KIB-struktuur nie en kan hul aksies nie gereken word as korporatiewe
aksies nie. Die KIB-struktuur van die sakeonderneming verander dus die besluite wat
namens die sakeonderneming geneem word in korporatiewe aksies, aangesien dit die
intensie van die sakeonderneming is om sy doelwitte en doelstellings te beskerm.
Verwys na bl. 88 – 90 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
2.7.3 Die Belanghebbendes Teorie
Die Belanghebbendes Teorie bevraagteken die oortuiging dat sakeondernemings slegs
bestuur moet word tot voordeel van die aandeelhouers. Edward Freeman word die meeste
geassosieer met die Belanghebbendes Teorie van sakeondernemings.
� Edward Freeman
Edward Freeman se teenkanting teen die aandeelhouerteorie van sakeondernemings word
gebaseer op wetlike en ekonomiese argumente
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 50
• Die wetlike argument
Die wetlike argument vir die verwerping van die idee dat sakeondernemings bestuur
moet word slegs tot voordeel van die aandeelhouers, word gebaseer op onlangse
regsbevindings. Die handboek verwys spesifiek na Evan en Freeman se bevindinge
waar wetgewing en die hofbevindinge sekere regte aan werknemers allokeer.
Bestuur van sakeondernemings moet dus hierdie regte van werknemers respekteer
en die najaag van die belange van die aandeelhouers moet gebalanseer word met
die belange van die werknemers. Werknemers het wetlike beskermde regte om
kollektief te beding wat deur bestuur gerespekteer moet word. Dieselfde argument
kan gemaak word oor die verskaffers, kliënte en plaaslike gemeenskappe.
• Die ekonomiese argument
Die klassieke regverdiging van die vryemarkkapitalisme is dat die najaag van die
belange van die aandeelhouers outomaties sal lei tot die “greatest good of the
greatest number of people”. Hierdie word na verwys as die “onsigbare hand
beginsel”.
Die realiteit egter van die moderne sakeonderneming en sy impak op die samelewing
het die kredietwaardigheid van die beginsel ondermyn. Een van die groot oorsake
hiervoor was die industriële revolusie wat die internalisering van voordele en
eksternalisering van die koste van hulle aksies teweeggebring het. Die eksternaliteite
verwys na die gevolge van korporatiewe aksies. Deur die najaag van hulle doelwitte,
besoedel sakeondernemings die omgewing, of steur hulle nie aan die
gemeenskappe nie. Die markmeganisme korrigeer nie outomaties hierdie negatiewe
gevolge van korporatiewe aktiwiteite nie. Die regulasies wat hierdie eksternaliteite
moet hanteer, bied dus verdere gronde vir die oortuiging dat sakeondernemings
beperk moet word en nie slegs aandeelhouersbelang moet najaag nie.
• Belanghebbendes
Die volgende twee aspekte dien as grondslag vir die Belanghebbendes Teorie:
o Die Beginsel van Korporatiewe Regte: Die sakeonderneming en die bestuurders
mag nie die wetlike regte van ander oortree om hul eie toekoms te bepaal nie.
o Die Beginsel van Korporatiewe Gevolge: Die sakeonderneming en sy
bestuurders is verantwoordelik vir die uitwerking wat hulle aksies op ander het.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 51
Om hierdie twee beginsels aan te neem, het tot gevolg dat die bestuur van
sakeondernemings morele verantwoordelikheid neem vir die gevolge van hulle
aksies op alle belanghebbendses van die sakeonderneming.
Binne die Belanghebbendes Teorie kan die belanghebbendes gedefinieer word as
die groepe wat nodig is vir die oorlewing en sukses van die sakeonderneming.
Verder kan die belanghebbendes ook beskryf word as die groepe wat regte en pligte
in die sakeonderneming het en wat voordeel kan trek of skade kan lei deur die
sakeonderneming. Tipiese groepe belanghebbendes is die werknemers, verskaffers,
kliënte, plaaslike gemeenskappe en die bestuurders.
o Aandelehouers het aandeel in die onderneming omdat hulle in die
sakeonderneming belê.
o Verskaffers bied grondstowwe aan die sakeonderneming, wat die kwaliteit en
prys van die sakeonderneming se produk of diens bepaal.
o Kliënte bied inkomste aan die sakeonderneming.
o Plaaslike gemeenskappe bied basiese infrastruktuur sowel as menslike en
natuurlike hulpbronne wat nodig is vir die sakeonderneming om te funksioneer.
Bestuurders word ook gesien as belanghebbendes aangesien hul deel in dieselfde
verwagting as die werknemers van die sakeonderneming deurdat hulle vergoeding
ontvang vir dienste gelewer en hulle bydra tot die oorlewing van die
sakeonderneming.
� Kenneth Goodpaster
Goodpaster is gekant teen Freeman se siening van die Belanghebbendes Teorie. Hy is
oortuig dat die teorie afbrekend kan wees tot die sakeonderneming en die gemeenskap. Hy
beskryf die teorie as ʼn multi-vertrouensplig (multi-fidusiêre) belanghebbende siening. In
hierdie siening het die bestuurders van sakeondernemings ʼn vertrouenspligverhouding
teenoor die aandeelhouers van die sakeonderneming. Hierdie situasie kan ondraaglik raak,
indien die eise van die belanghebbende groepe kontrasterend en onversoenbaar is.
Die teorie kan die natuur van die sakeonderneming ondermyn as ʼn privaat-besit entiteit met
spesifieke ekonomiese doelstellings. Dus loop sakeondernemings die risiko om in publieke
instansies te verander wat nie meer in staat sal wees om ekonomiese waarde te skep vir die
aandeelhouers nie. Sodoende word die vryheid ondermyn wat geassosieer word met die
private sakeonderneming.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 52
Goodpaster stem wel saam met Friedman dat sakeondernemings en hul bestuurders ʼn
spesiale verpligting het teenoor die aandeelhouers. As die agente van die aandeelhouers,
het bestuurders ʼn fidusiêre verpligting teenoor die aandeelhouers om winste te
maksimaliseer. Ten spyte van die spesiale vertrouenspligverhouding van bestuurders
teenoor aandeelhouers, het hulle ook ʼn morele verantwoordelikheid teenoor alle
belanghebbendes van die sakeonderneming en kan hierdie morele verpligting nooit die
aandeelhouersbelange oorskry nie.
Verwys na bl. 90 – 95 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van die
Belanghebbendes Teorie.
2.8 Samevatting
Die klassieke teorieë wat bespreek is in hierdie studie-eenheid beklemtoon dat daar slegs
van mense met goeie morele karakters verwag kan word om goed te doen; dat daar
duidelike kriteria moet wees rakende morele besluitneming en dat die praktiese gevolge van
aksies altyd in berekening gebring moet word tydens etiekonderhandelings. Die studie-
eenheid sluit af met die teorieë van die moderne sakeondernemings en demonstreer hoe
etiekverwagting wat die samelewing op die moderne ondernemings het, verander het met
die verloop van tyd. Ondernemings word dus meer gereken as integraal en sleutelspelers in
die welstand van die samelewing. Daar word ook van organisasies verwag om op te tree
met morele integriteit en morele verantwoordelikheid.
2.9 Selfevaluering
Aktiwiteit 2
Bestudeer die onderstaande gevallestudie:
Wal-Mart – Gebrek aan deernis
Wal-Mart is die No 1 sakeonderneming in die wêreld. Die sakeonderneming spog met ʼn
inkomste van $ 421 miljard per jaar, wat hoër is as enige ander sakeonderneming in die
wêreld. Sy rykdom kan egter gelykgestel word aan sy strydpunte. Die volgende verhaal is
waarskynlik die beste voorstelling van die onetiese behandeling van sy werkers.
In 2000 was daar ʼn sleepwa botsing wat veroorsaak het dat Deborah Shank (52), ʼn
werknemer van Wal-Mart, permanente breinskade opgedoen het wat haar permanent in ʼn
rolstoel geplaas het. Haar man en drie seuns het ʼn $ 700,000 ongelukskikking ontvang
van die vragmotormaatskappy. Na regskoste en ander uitgawes, is die oorblywende
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake Bladsy 53
$ 417,000 in ʼn spesiale trust belê om om te sien na Shank. Na ses jaar het die
verskaffers van mev. Shank se gesondheidsplan, Wal-Mart, haar gedagvaar vir die
$ 470,000 wat Wal-Mart op haar mediese sorg bestee het.
Wal-Mart is ten volle geregtig op die geld omdat die fynskrif van mev. Shank se
dienskontrak stipuleer dat die geld van die skikking in die hofsaak vir skadevergoeding ná
ʼn ongeluk aan Wal-Mart behoort. ʼn Federale regter het ten gunste van Wal-Mart beslis,
en die familie van mev. Shank moes staatmaak op die mediese fonds en sosiale
sekuriteitsbetalings vir haar voltydse sorg.
Na baie publieke protes, is dit nog onder oorweging deur Wal-Mart om die besluit
moontlik te herroep.
1) Na aanleiding van die gevallestudie, watter modus van etiekbestuur
verteenwoordig Wal-Mart? Motiveer jou antwoord.
2) Na oorweging van die gevallestudie, wat is die grootste etiese uitdagings wat Wal-
Mart in die gesig staar?
3) Sou jy sê dat Wal-Mart eties reg of verkeerd opgetree het? Motiveer jou antwoord.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 54
Notas
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 55
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing
3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Etiek in die sakeonderneming, die weerlegging van mites
• Etiek en korporatiewe reputasie
• Etiek en menslike potensiaal
• Etiek en vertroue
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die verskeie mites rakende etiek in die sakeonderneming te ontleed en te weerlê.
• die verwantskap tussen etiek en korporatiewe reputasie te omskryf.
• die verwantskap tussen etiek en menslike potensiaal te verduidelik.
• die verwantskap tussen etiek en vertroue te bespreek.
3.2 Voorgeskrewe handboek
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 8, bl. 99 – 108
Hoofstuk 9, bl. 109 – 122
Hoofstuk 10, bl. 123 – 137
Hoofstuk 11, bl. 138 – 151
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 56
3.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Belegger Iemand wat kapitaal verbind ten einde finansiële opbrengste
te verkry.
Etiese verwaarlosing Etiese verwaarlosing kom voor wanneer die organisasie die
gevolge ignoreer wat hul aksies kan hê op die legitieme regte
en verwagtinge van ander.
Globalisering Globalisering is die proses van internasionale integrasie wat
voortspruit uit die uitruiling van die wêreldsieninge, produkte,
idees, en ander aspekte van kultuur.
Mites ʼn Geloof of ʼn stel van oortuigings, dikwels nie bewys of vals
nie, rakende ʼn persoon, verskynsel of instansie.
Moraliteit Die onderskeid tussen goed en kwaad, reg en verkeerd, reg of
goeie gedrag.
Reputasie Die positiewe of negatiewe siening rakende ʼn organisasie, of
persoon as gevolg van hul gedrag of optrede.
Selfaktualisering ʼn Toestand waar mense werklik sielkundig gesond is en waar
hulle hul eie ware potensiaal bereik het.
Sielkundige kontrak Die stilswyende ooreenkoms wat dui op die verwagtinge wat
die onderneming van sy werknemers het en die verwagtinge
wat die werknemers van die onderneming het en wat die
onderneming bereid is om in ruil aan te bied.
Verbruiker ʼn Persoon of onderneming wat koop of gebruik maak van ʼn
kommoditeit of diens.
Wins Die monetêre surplus na die aftrekking van kostes.
3.4 Inleiding
Die doel van Studie-eenheid 3 is om te demonstreer dat bedryfsetiek van waarde is en dat
sommige ondernemings en hulle leiers tot hul eie nadeel die etiese dimensie van sake
ignoreer. Die mate waartoe etiek omhels word binne ʼn sakeonderneming beïnvloed beide
die persepsies van die belanghebbendes en die prestasie van die sakeonderneming. Die
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 57
vertroue wat beleggers in ondernemings het, die lojaliteit van die kliënte teenoor
ondernemings het en die gewilligheid van die talentvolle individue om hulle vaardighede vir
die onderneming aan te bied, is almal faktore wat deur die etiek van die onderneming
beïnvloed word. Die erkenning en integrering van etiek binne ʼn sakeonderneming is ʼn
kritieke faktor wat die sukses en die volhoubaarheid van die onderneming bepaal.
Die grondslag vir die belang van etiek in sake word uiteengesit in Hoofstuk 8 in die
handboek. Dit word gedoen deur die bevordering van logiese argumente oor hoe om die
bekende mites rakende etiek in sake te weerlê.
Die simbiotiese natuur tussen etiek, die korporatiewe reputasie en die onderneming se
primêre belanghebbendes, sowel as die onderneming se finansiële prestasie word in
Hoofstuk 9 geïllustreer.
Hoofstuk 10 stel etiek voor as die sleutel om menslike potensiaal te ontsluit in die
onderneming. Verder word dit uitgewys hoe organisatoriese etiese ingestelhede menslike
welsyn, betekenis en sel-aktualisering kan fasiliteer. Daar word ook verwys na ʼn groot aantal
etiek-verwante faktore wat voorgestel word as voorvereistes om hierdie menslike potensiaal
in die onderneming te ontsluit.
Hoofstuk 11 sluit Studie-eenheid 3 af met ʼn bespreking oor die onderlinge verhouding
tussen etiek en vertroue in organisasies. Die aard van vertroue word voorgestel en die
hoofstuk eindig met ʼn verduideliking oor hoe etiek vertroue binne die organisasie kan
fasiliteer.
3.5 Etiek in die sakeonderneming, die weerlegging van mites
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 99 – 108
Daar bestaan steeds mense wat skepties is oor die moontlikheid van etiese optree in die
sakeonderneming. Hierdie skeptisisme kan twee vorms aanneem:
• Die eerste vorm van skeptisisme is die mense wat glo dat die aard van kapitalisme
sluit die oorweging van etiek heeltemal uit.
• Die tweede vorm van skeptisisme is die mense wat nie etiek buite rekening laat in
kapitalisme nie, maar wel skepties is of ʼn finansieel suksesvolle sakeonderneming
onderhou kan word, sonder om afbreek te doen aan etiese standaarde.
Hierdie tweede vorm van skeptisisme kan soms verander in ʼn vaste oortuiging. Hierdie
oortuiging kom dan na vore as ʼn mite wat onetiese sakepraktyke regverdig en volhou.
Wanneer gekonfronteer word met sulke mites, is dit nodig om ondersoek in te stel. Indien dit
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 58
nie gedoen word nie en slegs aanvaar word as waarheid, lei sulke mites daarna om onetiese
sakepraktyke uit te beeld as “goeie sake” of die normale manier van sake doen.
Daar bestaan ses mites wat ʼn wig inslaan tussen sake bedryf en bedryfsetiek:
• Hond-eet-hond-wêreld
• Oorlewing van die sterkste
• Goeie mense eindig tweede
• Onetiese optrede is nie ernstig nie
• Wanneer in Rome, doen wat die Romeine doen
• Al wat saak maak is die wins – bottom line
3.5.1 Mite een: Hond-eet-hond-wêreld
Hierdie mite beeld die sakewêreld uit as ʼn eensame vyandige omgewing. Daar moet op
ander getrap word om te voorkom dat ander op jou trap. Om die belange van ander te
oorweeg, word gesien as ʼn fatale fout. Die rede hiervoor is, dat dit die individu kwesbaar laat
vir die ander “honde” in die “trop”. Dus om eties in sake te wees, is tot die verwoesting van
die individu se eie belange.
3.5.2 Mite twee: Oorlewing van die sterkste
Die sakeomgewing hou hoofsaaklik mededingende worsteling in, waar slegs die taaiste sal
oorleef. Om aandag te gee aan jou mededingers se belange kan eie oorlewing in gedrang
stel, dus moet die individu rateltaai wees en alles moontlik doen om mededingers te oorwin.
Etiek in sake is dus ʼn gevaar omdat dit die individu se mededingendheid kan ondermyn en
sodoende kanse op eie oorlewing in gedrang stel.
3.5.3 Mite drie: Goeie mense eindig tweede
Hierdie mite verklaar dat dit onmoontlik is om gelyktydig eties en suksesvol te wees in sake.
Etiek en sake word gesien as twee teenoorgesteldes van mekaar – die individu kan óf
oneties en suksesvol wees, óf eties en onsuksesvol. Etiek is dus nadelig vir sukses in sake.
3.5.4 Mite vier: Onetiese gedrag is nie ernstig nie
Paar aannames van hierdie mite:
• Die mite beweer dat, alhoewel onetiese gedrag verkeerd is, is dit nie skadelik vir die
samelewing nie.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 59
• Onetiese gedrag is nie heeltemal die regte ding om te doen nie, maar dis ook nie
heeltemal sleg nie.
• Dit mag dalk ongemak vir sommige mense veroorsaak, maar dit sal nie die
samelewing as ʼn geheel skade aanrig nie.
• Daar mag dalk selfs verskuilde voordele vir die samelewing wees, soos verspreiding
van rykdom, of die stimulasie van ekonomiese groei.
• Geld wat deur onetiese optrede verloor word, sal uiteindelik sy pad terugvind na die
ekonomie toe.
• Onetiese gedrag is nie so ʼn ernstige misdaad soos om iemand te beseer, of selfs te
vermoor nie.
3.5.5 Mite vyf: Wanneer in Rome, doen wat die Romeine doen
Hierdie mite regverdig onetiese gedrag deur te argumenteer dat dit nie help om teen die
stroom van onetiese gedrag te swem nie. Indien onetiese gedrag in sake die norm binne ʼn
spesifieke konteks of land is, moet dit aanvaar word as die algemeen aanvaarbare manier
om sake te doen. Dus, indien jy hulle nie kan wen nie, sluit by hulle aan, of dan soos die
mite se, wanneer in Rome, doen soos die romeine doen.
3.5.6 Mite ses: Al wat saak maak is die wins
Sake handel slegs oor een ding en dit is om wins te maak. Die wins in die rekeningstaat wat
wins of verlies aantoon, is die enigste maatstaf van sakesukses. Enige iets wat ʼn positiewe
impak op die wins het, moet nagejaag word, en enige iets wat aandag wegtrek moet vermy
word. As etiek nie primêr besorg is met die wins nie, moet sakeondernemings hul geensins
daaraan steur nie.
Verwys na bl. 99 – 108 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing van elk van die
mites.
3.6 Etiek en die korporatiewe reputasie
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 109 – 122
Wanneer ʼn mens in berekening bring dat onetiese gedrag ʼn hoë risiko vir ʼn onderneming se
reputasie inhou, is dit van strategiese belang dat ondernemings die koste vermy wat met
immorele optrede geassosieer word. Die etiese dimensie van korporatiewe reputasie het net
so belangrik geword, soos alle ander dimensies wat bydra tot ʼn onderneming se reputasie,
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 60
soos produkkwaliteit en finansiële prestasie. In hierdie aspek het ʼn reputasie van etiese
gedrag ʼn sake-imperatief geword en word etiek gesien as ʼn bron vir ʼn mededingende
voordeel.
3.6.1 Reputasie
Ondernemingsreputasie bepaal tot watter mate belanghebbendes gemaklik sal wees om
verhoudinge te bou met die onderneming. Wanneer sulke interaksie voortdurend gesien
word as positief en opreg, word ʼn vertrouensverhouding geskep. Ook bied dit die
onderneming ʼn mate van voorspelbaarheid deurdat diegene waarmee hulle handel, presies
weet wat om te verwag.
� Reputasie op nasionale vlak
Houdings teenoor korporatiewe bestuur en bedryfsetiekpraktyke beïnvloed individuele
onderneming se houdings teenoor bestuur en etiek. Die persepsies wat potensiële
beleggers en sakemense het teenoor ʼn land waarin hulle wil investeer, of sake wil doen
word grootliks bepaal deur die reputasie van die land as ʼn geheel. Die verskillende lande
regoor die wêreld is toenemend besorgd oor hul reputasie in verhouding met ander nasies,
en poog om aktief hul reputasie te meet en te bestuur. ʼn Land se reputasie, vanuit ʼn
ekonomiese perspektief, reflekteer die reputasies van al die sakeondernemings, ekonomiese
deelnemers en individue as ʼn geheel.
� Reputasie op korporatiewe vlak
Korporatiewe reputasie kan gedefinieer word as die kollektiewe opinie van die
belanghebbendes teenoor die onderneming. Hierdie reputasie is ʼn funksie van herhaalde
interaksies en ʼn refleksie van die onderneming, met die verloop van tyd, gesien deur die oë
van die belanghebbendes. ʼn Maatskappy se reputasie beïnvloed die beïnvloed se vermoë
om produkte te verkoop of dienste te lewer, om beleggers te trek, talentvolle werknemers
aan te stel en om ʼn invloed op politieke kringe te hê.
Verwys na bl. 109 – 115 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.6.2 Reputasie en die belanghebbendes
Swak gedrag deur ʼn selektiewe groep in die onderneming bring die gedrag van almal in die
onderneming onder bedenking. Werknemers raak agterdogtig teenoor bestuur en teenoor
mekaar. Die reputasie van ʼn paar slegte appels, kan dus lei tot die persepsie dat die hele
houer sleg is. Beleggers, verbruikers en werknemers is die drie sleutel-belanghebbendes
wat ooglopend of onbewustelik die onderneming oordeel in terme van die etiese dimensie of
reputasie van die onderneming.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 61
� Beleggersvertroue
Met die globale mark wat al hoe sterker word, is ʼn situasie geskep wat die mobiliteit van
kapitaal tot onvoorspelbare hoogtes verhoog het. Beleggers het die vryheid en geleenthede
om kapitaal te investeer waar hulle oortuig is die hoogste opbrengs verkry sal word. Binne
hierdie globale beleggersmark word daar gereeld gesoek na ondernemings wat vertroue
inspireer. Om te weet dat ʼn onderneming op ʼn regverdige, verantwoordbare,
verantwoordelike en deursigtige manier bestuur word, genereer vertroue, wat presies is wat
beleggers vereis.
� Oordeelkundige verbruikers
Finansiële sukses word deur ondernemings gebruik om markbehoeftes te antisipeer,
potensiële verbruikers te identifiseer en ʼn hoë kwaliteit produk of diens te lewer. ʼn Blywende
verhouding van wedersydse respek en samewerking met kliënte is ʼn noodsaaklike
suksesfaktor in sake. Indien ʼn onderneming sy kliënte regverdig en konsekwent hanteer is
die kanse groot dat herhaalde sake natuurlik sal voortgaan. Die onderneming se reputasie
van regverdigheid en respek sal deurdring na die mark toe en nuwe verbruikers aantrek.
ʼn Belangrike dimensie wat ontstaan het binne die onderneming-kliënte mengsel is die
verbruikersbeweging genaamd, verbruikerswese. Verbruikerswese is ʼn refleksie van die
nuwe teenwigkrag vir kapitalisme.
Etiekverbruikerswese, wat ʼn versamelnaam is vir die potensiële voorkeur, besluite en aksies
van morele oordeelkundige verbruikers, kan ʼn reuse bepalende faktor wees van die
argitektuur rakende korporatiewe strategie. Die strategiese belangrikheid van die morele
oordeelkundige verbruikers is dus ʼn realiteit wat ondernemings nie kan ignoreer nie.
� Werknemers
Daar bestaan vier etiese dimensies van betroubaarheid, nl. openheid, bekwaamheid,
integriteit en welwillendheid. Reputasie word ten nouste met hierdie faktore geassosieer en
dit is heel duidelik dat etiese gedrag ʼn noemenswaardige rol speel in die reputasie wat
verkry word deur die individu.
Die appels en houers analogie bied ʼn waardevolle raamwerk om die mate te verstaan
waartoe werknemers hulle waardes met die waardes van die onderneming belyn.
Soos reeds genoem, dra etiek by tot ʼn gunstige reputasie, wat dit weer aanloklik maak vir
voornemende werknemers om te weet dat die ondernemings hulle met respek en
waardigheid sal hanteer.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 62
Die etiese reputasie van ʼn onderneming strek verder as slegs die reputasie van die
behandeling van werknemers en kliënte, dit strek tot by die inherente etiese natuur van die
produk of diens wat gelewer word.
Verwys na bl. 115 – 120 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.6.3 Reputasie en finansiële prestasie
Navorsing het bevind dat ondernemings wat die hoogste gegradeer word in terme van
sosiale prestasie, het ook groter finansiële prestasie gelewer. Die sosiale prestasie bestaan
uit liefdadigheidsbydraes, gemeenskapsuitreikprogramme, omgewingsprestasie, die
bevordering van vroue en minderheidsgroepe. Die finansiële prestasie van hierdie
ondernemings was ook beter in terme van die bestuur van inkomstegroei, verkope-tot-bate-
verhouding, verkopegroei, opbrengs op ekwiteit, verdienste-tot-bate-groei, opbrengs op
belegging, opbrengs op bates en bategroei.
Daar bestaan dus ʼn simbiotiese verhouding tussen etiek, finansiële prestasie en reputasie.
Verwys na bl. 120 – 122 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.7 Etiek en menslike potensiaal
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 123 – 137
Dit word al hoe meer erken dat dit die menslike hulpbronne van die onderneming is wat die
grootste waarskynlikheid het om die kernbevoegdhede te verskaf wat die primêre bron van
volhoubare mededingende voordeel en suksesvolle langtermyn finansiële prestasie sal
verskaf.
Deur baie navorsing is gevind en geïdentifiseer dat die effektiewe aanwending van mense, ʼn
sentrale kriteria vir uitmuntendheid is. Die manier waarop maatskappye dink oor hulle mense
en wat hulle kies om te doen, of nie te doen nie en om menslike potensiaal te ontsluit,
bepaal die toekomstige volhoubaarheid.
3.7.1 Etiese verwaarlosing
Etiese verwaarlosing kom voor wanneer die onderneming die effek wat hul aksies kan hê op
die wetlike regte en verwagtinge van die belanghebbendes om met vertroue, regverdigheid,
eerlikheid, empatie en konstantheid hanteer te word. Etiese verwaarlosing mag manifesteer
in werksontevredenheid, wat indirek die werknemers verhinder om te floreer en hul volle
potensiaal te bereik.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 63
Verwys na bl. 124 – 126 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.7.2 Etiek as die sleutel om menslike potensiaal te ontsluit
In hierdie afdeling gaan gekyk word na etiek, nie as ʼn probleem om op te los nie, maar ʼn
geleentheid wat aangegryp moet word.
� Etiese organisatoriese ingesteldheid
ʼn Onderneming met ʼn etiese ingesteldheid het ʼn sterk etiese waardeoriëntasie en die
onderneming leef hierdie waardes uit wanneer hul betrokke raak by hulle belanghebbendes.
Hierdie tipe onderneming word gekarakteriseer deur ʼn effektiewe integrasie van etiek in die
doeleindes, missie en doelwitte van die onderneming. Etiek is dus integraal tot hoe die
onderneming homself definieer en verbind om dinge te doen. Ook het hierdie onderneming ʼn
goed ontwikkelde sin van ʼn etiese identiteit. ʼn Onderneming met ʼn etiese identiteit het ook ʼn
etiese kultuur wat ʼn integrale en natuurlike deel van die ondernemingskultuur is. Hierdie
kultuur ontlok die konsep van reëls, kodes, belonings, leierskap en stories wat as singewing
optree om gedrag te vorm.
Inherent tot die etiese kultuur, integraal tot ʼn etiese onderneming is morele gewete. Hierdie
gewete bied ʼn platform vir etiese ondernemings om ʼn optimale balans te vind tussen
strategiese, werks- en etiese waardes.
Etiese ondernemings word gekarakteriseer deur die respek wat hulle wys vir hulle
belanghebbendes. ʼn Onderneming se toewyding tot sy mense ontstaan uit die respek vir die
waarde en waardigheid van die individue wat hulle energie aan die sakeonderneming toewy
en afhanklik is van die sakeonderneming vir sy ekonomiese welstand.
Die vervulling van etiese verpligting skep ʼn konteks waarin mense samehangendheid,
voorspelbaarheid in besluitneming en betekenis in hul werk kan vind.
� Mens-verwante uitkomstes van organisatoriese etiese ingesteldhede
Drie paradigmas wat identifiseer word as aanwysers van die optimale vervulling van
menslike potensiaal:
• Menslike welstand
Menslike welstand kan gesien word as ʼn positiewe toestand wat bereik kan word, ʼn
betekenisvolle lewe waar die toepassing van die individu se eie sterkpunte en
deugsaamhede gekultiveer word in iets baie groter as die self.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 64
• Om betekenis te vind
ʼn Sentrale aspek om betekenis te vind, is om betekenis te vind in die individu se eie
werk en dit is juis in die werksplek waar die meeste mense die volste sin vir
betekenis vind.
Werk speel ʼn baie belangrike rol in mense se soeke na betekenis. Mense soek iets
om in te glo, om betekenisvolle werk te hê en te voel dat hulle bydra tot die
onderneming se missie, wat ʼn verskil maak vir ander. Die gevoel van gemeenskap
wanneer ondernemings hul rol erken as korporatiewe burgerskap en hierdie rolle
uitleef, bevorder die gevoel van vennootskap.
ʼn Onderneming se vervulling van sy eie verantwoordelikhede is om te verseker dat
volhoubare gemeenskap gesien word as organisatoriese burgerskap. Wanneer
werknemers betekenis vind deur ʼn verskil te maak ten opsigte van die gemeenskap,
sien hulle hulself as beoefening van individuele burgerskap binne die konteks van
organisatoriese burgerskap.
• Selfaktualisering
Volgens Maslow se hiërargie van menslike behoeftes, word selfaktualisering gesien
as ʼn hoë orde van menslike behoeftes wat vervulling nodig het. Selfaktualisering is ʼn
toestand waar mense werklik sielkundig gesond is en waar hulle hul eie ware
potensiaal bereik het. Selfaktualisering impliseer om in ooreenstemming te wees met
wie jy werklik is, dit word gesien as die hoogste toestand van menslike ontwikkeling.
Wanneer die individu homself daar bevind waar hy of sy toegelaat word om alles te
word waartoe hy/sy in staat is om te word, kan selfaktualisering manifesteer. Sulke
omgewings word gekarakteriseer deur voorspelbaarheid, sekuriteit, kreatiwiteit en
geleentheid om ʼn verskil te maak, vir die onderneming en sy belanghebbendes.
� Etiek-gebaseerde fasiliteerders vir die ontsluiting van menslike potensiaal
• Etiese waardesbestuur
Waardesbestuur impliseer dat almal in die beïnvloed die waardes verstaan,
verwelkom en voortdurend toepas. Die belyning van die onderneming en werknemer
waardes bied die verbinding met die self en ander wat ʼn gevoel van balans en orde
in die onderneming skep.
Die meeste werknemers het nodig om begelei te word deur leiers ten opsigte van
spesifieke interpretasies wat vereis word van sekere waardes in ʼn spesifieke werk in
ʼn spesifieke onderneming. Waardes moet betekenisvol en uitdruklik vertaal word in
spesifieke gedrag wat nodig is om die spesifieke waardes uit te leef.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 65
Etiese waardes, soos integriteit, verantwoordelikheid, regverdigheid, deursigtigheid
en respek moet geprioritiseer word deur ondernemings wat die beste uit hul
werknemers wil uitbring.
• Etiese leierskap
Waardegebaseerde bestuur impliseer dat leiers outentiek moet wees wanneer hul
met hul volgelinge handel. Outentieke leiers voeg mense saam rakende ʼn gedeelde
missie en waardes, en bemagtig dan hierdie mense om te lei deur hulle kliënte te
dien terwyl waarde vir belanghebbendes geskep word.
Wanneer leiers outentiek en waarde-gebaseerd georiënteerd is, help hulle
werknemers om betekenis te vind en skep hulle ʼn gemeenskaplike betekenis onder
mekaar en met ander.
• Die sielkundige kontrak
Die stilswyende ooreenkoms wat dui op die verwagtinge wat die onderneming van sy
werknemers het en die verwagtinge wat die werknemers van die onderneming het en
wat die onderneming bereid is om in ruil aan te bied.
• Die bemagtiging en instaatstelling
Bemagtiging handel oor die vertroue wat ondernemings in hulle werknemers plaas,
waar ondernemings hulle werknemers beskou as ʼn bron van kreatiwiteit, individue
wat optree op ʼn selfregulerende manier en die waardes en kultuur van die
onderneming aanvaar. Verder behels bemagtiging dat ondernemings toestemming
gee vir vryheid aan deelname, motivering van werknemers om bydraes lewer,
innovasie te gebruik en opinie te lewer. Hierdie tipe organisatoriese leierskap skep ʼn
klimaat van vertroue wat werknemers toelaat om verantwoordelikheid te neem,
besluite kan neem en verantwoordbaarheid te aanvaar.
Bemagtiging word gefasiliteer deur opleiding en ontwikkelingsgeleenthede,
mentorskap, opleiding en leiding.
• Etiese menslike hulpbronbestuurspraktyke
Menslike hulpbronpraktisyne moet in ʼn vennootskap met die operasionele
bestuurders van die onderneming wees om finansiële sukses te optimaliseer en
terselfdertyd as advokate optree, namens die werknemers.
Menslike hulpbronbestuur word gesien as ʼn korporatiewe funksie wat homself
bemoei met die verkryging, koestering, beskerming, behoud en ontwikkeling van
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 66
mense. Die hoof verantwoordelikheid van menslike hulpbronbestuur is die belyning
van menslike bestuurstrategieë met die onderneming se visie, missie en doelwitte.
Om menslike hulpbronne te bestuur wat daarop gerig is om die etiese konkrete
strategieë en sisteme (wat menslike potensiaal kan ontsluit) te ontwerp en te
implementeer, skep ʼn rentmeesterskap vir die vervulling van etiese organisatoriese
verpligting teenoor die onderneming en sy werksmag.
Verwys na bl. 126 – 137 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8 Etiek en vertroue
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition. bl. 138 – 151
Sakeleiers regoor die spektrum erken dat die herstel van vertroue in sakeondernemings en
hulle leiers, een van hul grootste uitdagings is. Sonder ʼn basiese vlak van vertroue word dit
bykans onmoontlik om te saam te werk en te onderhandel met ander mense. In hierdie
afdeling word die rol wat etiek speel in die bou van verhoudings in die bedryf van sake
ondersoek.
3.8.1 Die verlies van vertroue
Daar is verskeie faktore wat bydra tot die afname in die vertroue in sake:
� Globalisering
Globalisering het die ontstaan van globale virtuele spanne tot gevolg. Hierdie is spanne wat
nooit fisies met mekaar kontak maak om langtermyn vertrouensbande te smee nie. Sonder ʼn
geskiedenis van gedeelde ervarings, ʼn basis van bekendheid en gemeenskaplike toekoms
om vertroue op te baseer, word die potensiaal vir vertroue verminder.
� Minder werksekerheid
Die afname in werksekuriteit oor die aflope paar dekades, het ʼn verlies aan vertroue
teweeggebring. Hierdie afname in werksekuriteit is weens die volgende faktore:
• Globalisering
• Korporatiewe oornames
• Herstrukturering in sakeondernemings
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 67
� Afplatting van organisasiestrukture
Om mededingend in die globale ekonomie te bly, het ondernemings al hoe meer buigsaam
geraak in terme van verbruikerseise en die fluktuasie in die mark. Hierdie het tot ʼn drastiese
herstrukturering van die hiërargiese en burokratiese ondernemings gelei. Afgeplatte
ondernemings met minder vlakke van outoriteit en buigsaamheid in werksbeskrywings, het
die norm geword. Die wisselvallige natuur van hierdie werkstoestande kan die vertroue wat
deur langtermyn, stabiele werkstoestande binne hiërargiese ondernemings gevestig was,
ondermyn.
� Korporatiewe skandale
Skandale en mislukkings in groot ondernemings het die persepsies van wantroue oor
ondernemings aangevuur en die stigma dat ondernemings almal dieselfde is,
teweeggebring.
Verwys na bl. 139 – 140 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8.2 Hoekom sakeondernemings vertroue nodig het
� Wantroue is duur
Wanneer ʼn beïnvloed beskou word as onbetroubaar, rig dit geweldige skade aan sy
reputasie, en die koste om te herstel is geweldig hoog. Om vertroue in die onderneming te
beskerm, maak dus goeie sakesin.
� Vertroue fasiliteer samewerking
Vertroue is ʼn vereiste vir spanwerk. Die afwesigheid van vertroue, vertraag die vorming van
spanne en belemmer spanprestasie.
� Vertroue ontsluit kennis
Kennis is die nuwe kapitaal van sakeondernemings. Die vermoë van ʼn onderneming om
mense aan te trek en te behou wat deskundiges is, het noodsaaklik geword vir
ondernemings. ʼn Omgewing van vertroue, is vir werknemers nodig om gewillig te wees om
hulle kundigheid met ander te deel.
� Vertroue bevorder lojaliteit
Vertroue bevorder lojaliteit binne ʼn onderneming en tussen ʼn onderneming en sy eksterne
belanghebbendes. Die aard van vertroue is so dat dit ʼn verhouding tussen twee partye
vereis. Deur ʼn ander party te vertrou, maak die een party staat op die ander party vir die
bereiking van die doelwitte. Waar tweerigting, of wedersydse vertroue bestaan, word
samewerkende alliansies gevorm rondom spesifieke doelwitte. Dit dra dan by tot die sosiale
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 68
kohesie binne die onderneming en tussen die onderneming en sy eksterne
belanghebbendes. Indien bestuurders daarin kan slaag om die vertroue van hulle
ondergeskiktes te wen, kan hulle van die ondergeskiktes verwag om meer lojaal te wees
teenoor die bestuursdoelwitte. Dieselfde geld vir die verhouding tussen die onderneming en
sy belanghebbendes, kliënte, verskaffers en eksterne belanghebbendes.
Verwys na bl. 140 – 142 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8.3 Wat is vertroue?
Vertroue kan gedefinieer word as ʼn optimistiese ingesteldheid van ʼn persoon wat ʼn doelwit
najaag en ʼn risiko neem om op ʼn ander persoon staat te maak om die doelwit te bereik.
� Vertroue is ʼn sosiale verskynsel
Vertroue vind plaas tydens menslike interaksie. Twee partye betrokke in ʼn
vertrouensverhouding word genoem die trustor (die een wat vertrou) en die trustee
(vertroueling). Eersgenoemde is die persoon of party wat vertroue verleen en die
vertroueling is die persoon waarop staatgemaak word om gunstig te reageer op die vertroue
wat belê word.
� Vertroue is ʼn proses
Vertroue is nie ʼn enkele gebeurtenis nie. Voor die belegging van vertroue gemaak word,
moet die risiko bereken word. Indien die verhouding volhard, word die belegging voortdurend
gemoniteer. Gegrond op ervaring, sal die persoon besluit of hy/sy dit kan waag om meer
vertroue te belê. Dus word vertroue gewoonlik gegrond op ʼn geskiedenis van interaksies wat
die toekoms van ʼn vertrouensverhouding bepaal.
� Vertroue kan varieer in sterkte
Vertroue kan óf tentatief, óf volhoudend wees. Wanneer vertrouelinge optree op maniere wat
vertroue in hulle kan bevestig, word vertroue versterk. Indien die vertroue misbruik word,
word vertroue vervang met wantroue, gepaardgaande met gevoelens van wraak.
� Vertrou is altyd ʼn risiko
ʼn Kerneienskap van vertroue is kwesbaarheid. Deur ʼn ander persoon te vertrou, word die
een party onder die genade van ʼn ander party geplaas. Juis om hierdie rede verteenwoordig
vertroue altyd ʼn risiko vir die een wat vertrou.
� Vertroue kan vinnig gebou word
Die ontstaan van virtuele spanne as gevolg van globalisering, het die behoefte van spanlede
om spoedig in ʼn vertrouensverhouding te staan, beklemtoon. Dei spoedige bou van
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 69
vertrouensverhoudinge word gegrond op verwagtinge, gefokus op rolle, spesiale kategorieë,
stereotipering, derdeparty inligting en reëls. Ten opsigte van hierdie aspek, is reputasie
belangriker as aangesig-tot-aangesig interaksies.
� Vertroue verskil van persoon tot persoon
Vertroue is ʼn persoonlike saak. Dit hang van ʼn gevoel van optimisme of pessimisme af
Verwys na bl. 142 – 144 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8.4 Vertroue teenoor betroubaarheid
Vertroue is ʼn aksie. Waar vertroue ʼn aksie is wat geneem word deur die persoon wat
vertrou, is betroubaarheid die karaktereienskap van die vertroueling. Dit is ʼn evaluasie van
die kwaliteit van ʼn persoon as vertroueling. ʼn Betroubare persoon is iemand wat beoordeel
word, as waardig die vertroue wat in hom/haar belê word.
3.8.5 Persoonlike en onpersoonlike vertroue
Onpersoonlike vertroue verwys na vertroue in instansies of sosiale praktyke.
Persoonlike vertroue verwys na die vertroue in verhoudinge tussen mense. Binne die
kategorie van persoonlike vertroue kan onderskei word tussen eenrigting-vertroue en
tweerigting-vertroue.
Verwys na bl. 144 – 145 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8.6 Die etiese dimensie van vertroue
Om vertroue te eerbiedig, moet die vertroueling die belange van die persoon wat die
vertroue stel, oorweeg. Hierdie oorweging is die ekwivalent van morele gedrag, juis omdat
die oorweging van ʼn ander persoon se belange ʼn sleutel-element tot etiese gedrag is. Om
sin te maak van die moraliteit van vertroue, is dit handig om tussen die interne en eksterne
moraliteit van vertroue te onderskei.
� Die interne moraliteit van vertroue
Die interne moraliteit van vertroue lê in die morele aard van die interaksie tussen die een wat
vertrou en die vertroueling. Om in hierdie geval vertroue te eerbiedig, moet die vertroueling
positief reageer op die belange wat die ander persoon op die vertroueling geplaas het, die
vertroueling moet die persoon wat vertrou bystaan om sy/haar doelwitte te bereik. Om wel
net vertroue te eerbiedig, beteken nie dat dit sal lei tot etiese gedrag nie. Dus is ʼn eksterne
moraliteit nodig, voordat vertroue as eties oorweeg kan word.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 70
� Die eksterne moraliteit van vertroue
Die eksterne moraliteit van vertroue verwys na die impak wat ʼn vertrouensverhouding het op
die mense buite die verhouding. Vertroue kan nie gereken word as moreel, indien dit
betrokke is by die najaag van onetiese doelwitte nie. Wanneer vertroue gebruik word in die
najaag van onetiese doelwitte, dui dit op ʼn morele misbruik van vertroue. Dit is die geval
waar dit gebruik word om die belange van ʼn bepaalde groep te beskerm, ten koste van ʼn
ander groep. Nepotisme, rassisme, baantjies vir boeties, voortrekkery en seksisme is
voorbeelde van vertroue wat misbruik word tot nadeel van daardie wat uitgesluit word van
die vertrouensverhouding.
Die blote aard van vertroue is dat dit voortreflikheid bevorder ten koste van selfbelang.
Vertroue verhoog dus die vermoë tot aktiewe sosiale gedrag, wat ʼn integrale deel is van
morele gedrag. Vertrouensverhoudings bied nuwe geleenthede vir samewerking, harmonie,
en sosiale kohesie.
Verwys na bl. 145 – 147 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.8.7 Die rol van etiek in die bou van vertroue
Die volgende faktore het ʼn noemenswaardige impak op hoe betroubare bestuurders deur hul
ondergeskiktes gesien word:
• Oopheid
• Bevoegdheid
• Integriteit
• Welwillendheid
• Reputasie
Hierdie faktore kan deurgetrek word tot die bestuurders van ondernemings om hulle
betroubaarheid te bepaal. Aangesien hierdie faktore almal morele faktore is, word
geïmpliseer dat spesifieke etiese gedrag ʼn positiewe effek kan hê op die vestiging van die
betroubaarheid van bestuurders in die onderneming.
Verwys na bl. 147 – 151 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
3.9 Samevatting
In hierdie studie-eenheid is ʼn paar populêre mites rakende etiek en sake in diepte
ondersoek. Deur hierdie mites te bestudeer, raak dit al hoe duideliker, hoe ʼn groot rol etiek
in sake speel. Verder is daar gekyk na hoe die verwaarlosing van etiek, menslike potensiaal
kan ondermyn en dus deur die ontsluiting van menslike potensiaal en deur die skepping van
betekenis en selfaktualisering in die werksplek, kan ondernemings die mededingende
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing Bladsy 71
voordeel verkry. Ter afsluiting, is die belangrikheid van vertroue in sake uitgelig en hoe
etiese gedrag die vlakke van vertroue kan verhoog en kan bydra tot al die voordele wat
geassosieer word met vertroue. Vir vertroue om volhoubaar te wees in sake, moet ʼn
gebalanseerde benadering geneem word, waar die onderneming se interne en eksterne
belanghebbendes voordeel uit hierdie vertrouensverhouding trek.
3.10 Selfevaluering
Aktiwiteit 3
JPMorgan Chase is ʼn Amerikaanse multinasionale bank wat verskillende finansiële dienste
verskaf aan mense. Alhoewel die maatskappy in 2012 gereken was as die grootste bank ter
wêreld in terme van sy bates, het die maatskappy ʼn baie slegte reputasie gekry weens
onetiese en onwettige optredes in die verlede. Stel ondersoek in oor die maatskappy en
beantwoord die volgende vrae:
1) Bespreek hoe JPMorgan Chase se slegte reputasie die maatskappy se
beleggersvertroue geskaad het?
2) Bespreek hoe JPMorgan Chase se slegte reputasie die maatskappy se
verbruikersvertroue beïnvloed het?
3) Bespreek hoe JPMorgan Chase se slegte reputasie die maatskappy se
werknemersvertroue beïnvloed het?
4) Bespreek hoe JPMorgan Chase se slegte reputasie die maatskappy se finansiële
prestasie beïnvloed het?
5) Volgens jou mening hoe kan JPMorgan Chase sy reputasie verbeter en die vertroue van
die samelewing terugwen?
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 72
Notas
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 73
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake
4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Die neem van etiese sakebesluite
• Om etiese dilemmas op te los
• Etiese dilemmas in sake: Werknemersgelykheid (Employment Equity)
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die etiese besluitnemingsproses in die sakeonderneming te beskryf en toe te pas.
• aan die hand van die RIMS-strategieë, in staat te wees om etiese dilemmas op te
los.
• regstellende aksie te bespreek.
• etiese dilemmas in die sakeonderneming en die hantering daarvan te bespreek.
4.2 Voorgeskrewe handboek
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 12, bl. 155 – 162
Hoofstuk 14, bl. 173 – 181
Hoofstuk 15, bl. 182 – 198
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 74
4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Regstellende aksie ʼn Beleid wat ontwerp is met die doel om diskriminasie teen
vroue en minderheidsgroepe in die verlede reg te stel deur
middel van maatreëls om ekonomiese en opvoedkundige
geleenthede te skep.
RIMS-strategie Rasionele Interaksie vir Morele Sensitiwiteitstrategie is
ontwerp as ʼn strategie wat gebruik word vir die oplos van
sosiale en persoonlike dilemmas in die werksplek.
4.4 Inleiding
Wanneer aandag aan die etiek van ʼn onderneming geskenk word, is dit belangrik om te
verseker dat spesifieke etiese besluite geneem word deur dié wat namens die onderneming
optree.
In hierdie studie-eenheid word daar onderskeid getref tussen twee tipes etiese besluite wat
in sake gemaak word.
• Die eerste tipe etiese besluitneming handel oor die versekering dat sakebesluite
eties verantwoordbaar is. Die fokus is dus op die etiese implikasies van sakebesluite,
sowel as om te verseker dat die etiese implikasies van die besluite deeglik verstaan
en oorweeg is.
• Die tweede tipe etiese besluitneming fokus spesifiek op etiese kwessies wat in sake
voorkom in die vorm van etiese dilemmas en hoe hierdie dilemmas opgelos kan
word.
In Hoofstuk 12 word etiese besluitneming aangebied wat fokus op die versekering dat
sakebesluite eties verantwoordbaar is. Vier kriteria wat toegepas kan word op sakebesluite
word identifiseer om seker te maak dat die etiese implikasies oorweeg is.
In Hoofstuk 14 verskuif die fokus na die oplos van etiese dilemmas in sake. Die RIMS-
strategie word bekendgestel met die drie basiese stappe om morele dilemmas op te los.
Ter afsluiting van Studie-eenheid 4 fokus Hoofstuk 15 oor hoe om die RIMS- strategie toe te
pas op ʼn spesifieke gevallestudie.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 75
4.5 Die neem van etiese sakebesluite
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 155 – 162
In die sakeomgewing bestaan daar onderskeie etiese dilemmas wat opgelos moet word deur
middel van etiese beraadslaging. Ook bestaan daar etiese dag tot dag besluite wat gemaak
moet word oor aankope, verkope, bemarking, vergoeding, kliëntediens, aanstellings, ens.,
wat almal etiese implikasies inhou. Hierdie besluite moet op ʼn etiese wyse aangespreek
word.
Sekere ondernemings kan maklik die fout begaan om die etiese implikasies van dag tot dag
take te verontagsaam. Aangesien daar dus ʼn gevaar bestaan dat ondernemings onetiese
blinde kolle kan hê, is dit goeie praktyk om ʼn benadering te ontwikkel rakende
besluitneming, wat verseker dat sakebesluite eties verantwoordbaar is.
Om te evalueer of sakebesluitneming voldoen aan ʼn stel normatiewe kriteria, moet die
volgende vrae gevra word:
• Is dit wettig?
• Voldoen dit aan ondernemingstandaarde?
• Is dit regverdig teenoor belanghebbendes?
• Kan dit openbaar gemaak word?
4.5.1 Is dit wettig?
Die eerste kriterium waaraan die sakeonderneming moet voldoen om as eties
verantwoordbaar gesien te word, is om te bepaal of die besluit wettig is.
In die geval waar wetlike standaarde duidelik is en algemeen aanvaar word as regverdig, sal
besluitneming wat die wet oortree, gesien word as eties onaanvaarbaar. In die gevalle waar
daar nie duidelike wetlike standaarde is nie, of ervaar word as onregverdig, is die regstoets
nie voldoende kriteria om te bepaal of besluitneming eties korrek is nie en moet die ander
drie kriteria oorweeg word vir etiese besluitneming.
Verwys na bl. 157-158 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.5.2 Voldoen dit aan ondernemingstandaarde?
Die tweede kriteria meet besluitneming teen die standaarde van die onderneming. Die etiese
standaarde van ʼn onderneming word gewoonlik geformuleer in ʼn etiese kode of ʼn beleid wat
oor spesifieke etiese kwessies handel.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 76
Daar geld twee benaderings rakende hierdie kriteria, nl. die reël-gebaseerde benadering,
wat handel oor die gedetailleerde kodes en beleidsdokumentasie, en die waarde-
gebaseerde benadering.
• Die reël-gebaseerde benadering tot etiek het die voordeel dat dit baie spesifiek en
duidelik is, en duidelike begeleiding bied tydens etiese sakebesluitneming. Wanneer
ondernemings hierdie benadering volg is daar wel die risiko dat werknemers se
gevoel van persoonlike verantwoordelikheid ondermyn word.
• Die waarde-gebaseerde benadering doen ʼn beroep op persoonlike etiese diskresie
en verantwoordelikheid lê by die werknemers van ʼn sakeonderneming. Die nadeel
van hierdie benadering lê in die veralgemening wat nie genoegsame leiding voorsien
in spesifieke situasies nie.
Dieselfde nadele kan van toepassing wees op ondernemingstandaarde:
• Ondernemingstandaarde kan onvolledig wees indien dit nie gereeld opgedateer word
volgens nuwe ontwikkelinge nie.
• Ondernemingstandaarde kan eties gebrekkig wees en kan sodoende aanleiding gee
tot onetiese besluitneming.
Verwys na bl. 158 – 159 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.5.3 Is dit regverdig teenoor belanghebbendes?
Om die regverdigheidstoets toe te pas, beteken daar moet bepaal word hoe die besluit
beskou en ervaar sal word deur die partye wat deur die besluit beïnvloed sal word. Daar
bestaan twee maniere om te onderskei wat die moontlike impak van besluite op ander sal
wees, morele verbeelding en belanghebbendesbetrokkenheid.
• Morele verbeelding verwys na die vermoë om verby die individu se perspektief te
dink en te spekuleer oor hoe die besluit beskou en ervaar sal word deur die ander
partye wat moontlik deur die besluit beïnvloed sal word.
• Belanghebbendesbetrokkenheid, binne die konteks van die geldigheidstoets, verwys
na die proses van interaksie met persone en partye wat moontlik beïnvloed kan word
deur die besluit, ten einde te bepaal hoe hulle voorsien watter impak die besluit op
hulle sal hê.
Albei hierdie metodes poog om die individu te help om verby selfbelang te kyk en te ervaar
hoe ander deur korporatiewe besluite beïnvloed kan word.
Verwys na bl. 159 – 160 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 77
4.5.4 Kan dit openbaar gemaak word?
Hierdie kriteria evalueer die individu se gemaklikheid om in die publiek verantwoordbaar te
wees vir die besluit wat geneem is. Indien wel, is dit ʼn goeie aanduiding dat die besluit eties
verantwoordbaar en regverdigbaar is.
Hierdie toets kan op twee maniere toegepas word.
• Die eerste is die publieke bekendmaking, waar die individu hom- of haarself moet vra
of hulle moreel gemaklik is met die besluit en dit aan die publiek sal openbaar.
• Die tweede weergawe van bekendmaking is die private toets. Dit heg meer
persoonlike en emosionele elemente aan die bekendmakingstoets. In hierdie
weergawe vra die individu hom- of haarself of hulle gemaklik voel om die inligting aan
die mees belangrike mense in hulle lewens te openbaar.
Verwys na bl. 160 – 161 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.6 Om etiese dilemmas op te los
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 173 – 181
In hierdie afdeling word die Rasionele Interaksie vir Morele Sensitiwiteit (RIMS) strategie vir
die oplos van morele dilemmas bekendgestel. Die RIMS-benadering is ontwerp as ʼn
dilemma-oplossingstrategie wat gebruik kan word vir sosiale en persoonlike etiese
dilemmas in die werksplek.
• Sosiale dilemmas ontstaan wanneer verskillende mense ʼn teenstrydige oordeel vel
oor wat hulle beweer is moreel reg rakende ʼn spesifieke situasie.
• Persoonlike dilemmas ontstaan wanneer ʼn persoon ʼn teenstrydige standpunt het oor
wat die mees gepaste morele besluit sal wees in ʼn spesifieke situasie.
Die doel van die RIMS-strategie is om ʼn proses te struktureer van rasionele interaksies
tussen teenstrydige standpunte in ʼn morele dispuut, wat sal lei tot ʼn moreel sensitiewe
besluit.
4.6.1 Morele meningsverskille
Die huidige wydverspreide meningsverskille oor morele sake kan teruggedateer word na die
15de eeu, die era wat gereken kan word as die begin van die Moderne Era. In die
Middeleeue (van die vyfde tot die 14de eeu) was morele meningsverskille nie net ongewoon
nie, maar ook gereken as ʼn gevaarlike afwyking. Die Middeleeue was gekarakteriseer deur
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 78
twee kenmerkende aspekte. Die eerste was die dominante posisie van die kerk, en
tweedens was die rol wat rasionele denke gespeel het om ʼn rasionele grondslag te bied vir
die oortuigings van die kerk. Daar is van die rede verwag om versoening te bewerkstellig
tussen die verskillende teologiese dogmas ten einde ʼn teologiese sisteem tot stand te bring
wat rasioneel koherent sal wees. Enige menslike idee wat nie volgens die dogma van die
kerk was nie, was gediskrediteer en die lewe van die denker was in gevaar.
Teen die 12de eeu was Aristotle se skema van etiek dominant. Hierdie skema was
drievoudig en bestaan uit die volgende
• Menslike natuur in sy natuurlike en ongekultiveerde toestand.
• Etiese riglyne wat die menslike natuur kan transformeer en kultiveer.
• Menslike natuur in sy vervulde en gekultiveerde stadium.
Die funksie van die morele riglyne binne die skema was om individue te transformeer van
hul ongeskoolde toestand na ʼn moreel gekultiveerde toestand.
Hierdie skema is radikaal verander vanaf die Renaissance (laat 14de en 15de eeu) as ʼn
nuwe ideaal van rede wat dominant geraak het. Na die Hervorming in die 16de eeu, het
onder andere, die Protestante begin aandring daarop dat slegs die rede, nie die ware sin
van die mensdom kan begryp nie. Die teologiese doktrine van die oorspronklike sonde het
gekonstateer dat elke aspek van menslike natuur, insluitend die rede, deur sonde korrup
gemaak is. Aristotle se skema was verwerp omdat dit gebaseer was op rasionele denke en
nie op teologiese openbaring nie.
Die ondergang van Aristotle se skema is verder geneem gedurende die Verligting van die
18de eeu. Die dominante filosofie van die wetenskap het ʼn nuwe funksie aan die rede
toegeskryf. Volgens hierdie nuwe filosofie van die wetenskap was die funksie van die rede
nie om die sin van menslik lewe te bepaal nie, maar om waarheid en wiskundige
verhoudinge te evalueer en niks meer nie. Dus, was die resultaat van die nuwe standpunt
dat die rede beperk was om uitsprake te maak oor, “wat is”, en om geen uitsprake te maak
oor, “wat moet wees”, nie.
Die nuwe manier van dink oor etiek was dus gebaseer op wat beskou kan word as die
gepaste rol wat die rede moet speel. Die sleutel eienskappe van hierdie nuwe standaard van
rasionaliteit was subjektiwiteit en universaliteit: kennis moenie meer gegrond wees op die
outoriteit van die kerk nie, maar op die rasionele insigte van die individu (subjektiwiteit). Die
rasionele eise van die individu moes gekontroleer word deur ander onafhanklike en
rasionele individue, ten einde te bepaal wat universeel geld.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 79
Filosowe van die Moderne Era het die uitdaging opgeneem om ʼn nuwe konsep van etiek te
ontwikkel, binne die beperkinge wat deur moderne rasionaliteit daargestel is. Kant se
Deontologie etiekteorie is ʼn goeie voorbeeld van hierdie tipe benadering, omdat dit poog om
aan die twee kriteria te voldoen wat daargestel is deur die moderne konsep van rasionaliteit,
nl. subjektiwiteit en universaliteit. Terwyl Kant die rasionele vermoë van individue as
uitgangspunt gebruik tot sy benadering, gebruik Mill die plesier wat individue ervaar as sy
uitgangspunt. Mill baseer sy teorie op wat hy sien as ʼn empiriese feit – alle mense streef
daarna om maksimale plesier te ervaar.
Volgens MacIntyre het hierdie uiteenlopende uitgangspunte tot ʼn groot probleem gelei.
Volgens hom is daar geen manier waarop die teenstrydige aansprake van die verskillende
teorieë versoen kon word nie, omdat almal aan die eise van die moderne rasionaliteit
voldoen. Daar is geen gedeelde objektiewe norme waarteen die meriete van die
teenstrydige etiekteorieë beoordeel kon word nie. Die Moderne Era het dus aanleiding
gegee tot morele teenstrydighede sonder die moontlikheid van ʼn oplossing.
� Hantering van morele meningsverskille
Die Duitse filosoof, Jurgen Habermas, stel voor dat konsensus gevind kan word in die ideal
speech situation as kriteria vir etiese kennis. Volgens hierdie alternatiewe konsep van
rasionaliteit, word kennis geskep deur die gespreksooreenkoms in die interaksie van
rasionele deelnemers. Habermas se teorie fokus op die proses waardeur etiese besluite
gemaak word.
Die voor die hand liggende beswaar teen sy konsep van rasionaliteit, is dat dit die deur
oopmaak vir relativisme en kan dus nie gesien word as ʼn ernstige plaasvervanger vir die
moderne wetenskaplike rasionaliteit nie.
Habermas se ideal speech situation bied die konteks vir die proses van die daarstelling van
kennis. Dit verwys nie na die persoonlikhede of vermoëns van die deelnemers nie, maar na
die strukturele funksies van die bespreking. Dus word alle deelnemers in die gesprek
behandel asof hulle werklik gelyk is in alle vorme van samewerking. Die enigste kragte wat
in hierdie situasie toegelaat word, is die krag van die beste rasionele argument. Die basiese
reëls van die proses van kennisvorming, is soos volg:
• Die enigste bewyse wat die deelnemers mag bekendstel in die gesprek, is empiriese
ervaring wat objektief toeganklik is.
• Die proses van kommunikatiewe interaksie word alleenlik gedryf deur die krag van
die sterkste rasionele argument.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 80
• Slegs daardie ervaringe, argumente en norme waaroor konsensus bereik word, kan
beskou word as kennis.
• Enige kennis gevorm op hierdie wyse, is altyd oop vir toekomstige hersiening.
Die duidelike voordeel van Habermas se teorie is die hertoelating tot die domein van kennis
van die meeste van die areas wat uitgesluit word deur die moderne rasionaliteit.
Habermas se morele teorie bied waardevolle insigte wat aangewend kan word in die
ontwikkeling van ʼn strategie vir morele besluitneming in die bedryf van sake. Een beswaar
teen sy teorie is dat sy ideal speech situation ʼn onbereikbare droom in die korporatiewe
omgewing is. Besigheid word tradisioneel georganiseer in hiërargieë wat mense van bo tot
onder skei ten opsigte van magsverdeling. Hierdie teorie doen egter ʼn etiese beroep op
deelnemers om op te tree asof hulle gelykes is. Dus, binne die sakeomgewing, moet
deelnemers in morele dispute gevra word om hulle magsverhouding eenkant te plaas
wanneer hulle ʼn morele besluitnemingsproses betree.
Verwys na bl. 173 – 177 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.6.2 Aannames rakende die RIMS-strategie
Habermas se morele teorie vorm die ruggraat van die RIMS-strategie. Dit bied die breë
buitelyne wat meer vleis moet kry, deur middel van ʼn verdere stel aannames:
• Aanname een: Morele meningsverskille is ʼn gegewe.
• Aanname twee: Morele meningsverskille is nie gelykstaande aan etiese relativisme
nie.
• Aanname drie: Dialoog kan oplossings lewer.
• Aanname vier: Om te fokus op motiewe is nutteloos.
• Aanname vyf: Slegs morele argument word toegelaat.
Verwys na bl. 177 – 179 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.6.3 Die RIMS-strategie
Die RIMS-strategie begin met die rasionele interaksie. Dit is ʼn rasionele debat tussen twee
of meer teenstrydige sieninge van die morele kwessie onder bespreking. In so ʼn debat word
die teenstrydige sieninge aangebied, ontleed en bespreek in ʼn rasionele en verdraagsame
wyse. “Rasioneel” in hierdie konteks verwys daarna dat standpunte gebaseer is op redes
wat dit verstaanbaar sal maak vir ander en is nie beperk tot empiriese bewyse nie, maar sluit
in waardes, kultuur, godsdiens en emosies wat bewyse kan lewer tot die spesifieke
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 81
standpunt. Verdraagsaamheid word vereis sodat alle standpunte gerespekteer kan word en
erken kan word as geldige perspektiewe wat ʼn bydrae kan lewer om ʼn oplossing vir die
probleem te vind. Deelnemers moet mekaar die vryheid gun om hulle standpunte te staaf en
die geleentheid gebied word om teenstrydig en krities teenoor die standpunte van ander te
wees.
� Stappe in die RIMS-strategie
Die RIMS-strategie vir morele besluitneming kan in drie stappe opgesom word:
• Stap een: Genereer en evalueer al die standpunte
• Stap twee: Identifiseer die implikasies
• Stap drie: Vind oplossings
Die bogenoemde stappe kan gebruik word om sosiale en persoonlike dilemmas op te los.
Verwys na bl. 179 – 180 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.6.4 Besware teen die RIMS-strategie
Twee van die belangrikste besware teen die RIMS-strategie:
• Dit is tydrowend
• Niemand kan gedwing word om dit te gebruik nie
Verwys na bl. 180 – 181 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.7 Etiese dilemmas in die sakeonderneming: Werknemergelykheid (Employment
Equity)
Bestudeer die handboek: Rossouw D. & Van Vuuren L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition bl. 182 – 198
Morele dilemmas ontstaan in die werksplek wanneer twee of meer partye moreel
teenstrydige standpunte het oor ʼn kwessie, beleid of praktyk. ʼn Kwessie wat gereeld konflik
uitlok, is die teenstrydige standpunt in die werksplek rakende werknemersgelykheid. Die
teenstrydigheid wat ontstaan is dat, hoewel werknemersgelykheid geleenthede skep vir
sommige mense, dit ander uitsluit van geleenthede vir aanstelling of bevordering.
Regstellende aksie het die vermoë om potensiaal in die werksplek te ontsluit, maar ook die
vermoë om die werksmag te demoraliseer en te verdeel, indien dit nie met morele
sensitiwiteit geïmplementeer word nie. ʼn Konkrete strategie is nodig om ʼn potensiële ramp te
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 82
voorkom. In hierdie afdeling word die RIMS-strategie toegepas op die morele kwessies wat
opduik weens die beleid van werknemersgelykheid.
4.7.1 Hoekom regstellende aksie
In Suid-Afrika het die apartheidsbewind vooroordeel en onregverdigheid bevorder ten
opsigte van swart Suid-Afrikaners. Die diskriminasie teen swart Suid-Afrikaners het
saamgeval met die reeds uitgebreide diskriminasie teen vroue. Die geslagsdiskriminasie
was en is steeds as gevolg van kulture geloofsoortuigings en stereotipes. Toe die eerste
demokratiese verkose regering aan bewind gekom het in 1994, het hulle die opdrag gehad
om ongelykhede van die verlede weens diskriminerende praktyke, te herstel. Hulle het
besluit om ʼn beleid van regstellende aksie in te stel om die diskriminasie van die verlede reg
te stel. Hierdie beleid is vervat in wet met die proklamering van die Wet op Gelyke
Indiensneming van 1998. Hierdie Wet bepaal uitdruklik dat die doel is om gelykheid in die
werksplek te vermag deur:
“(a) billikheid in die werksplek te vestig, gelyke geleenthede en billike behandeling by
indiensneming te bevorder deur onbillike diskriminasie uit te skakel,
(b) regstellende aksiemaatreëls te implementeer om diensonregverdighede te herstel wat
deur aangewese groepe ervaar word en billike verteenwoordiging in alle beroepskategorieë
en vlakke in die werksmag te verseker.”
Verwys na bl. 182 – 183 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.7.2 Onderskei regstellende aksie van verwante konsepte
Regstellende aksie maak slegs sin teen die agtergrond van die verlengde onreg waar
diskriminasie sekere groepe mense benadeel het. ʼn Gevolg van hierdie diskriminasie is die
grootskaalse ongelykhede tussen die wat die vrugte gepluk het van die diskriminasie en die
wat dit ontneem is.
Regstellende aksie is ʼn intervensie met die intensie om die nalatenskap van ongelykheid te
oorkom, soos wat dit in die werksplek manifesteer. Hierdie aspek moet duidelik onderskei
word van die twee verwante praktyke, waarmee dit gereeld verwar word, nl. ongelyke
geleenthede en omgekeerde diskriminasie.
� Gelyke geleenthede teenoor regstellende aksie
Regstellende aksie word gesien as die meganisme wat die gaping tussen die situasie van
ongelykheid, veroorsaak deur die verlede, en die ideale situasie van gelyke geleenthede
oorkom. So ʼn tydelike intervensie is slegs bedoel om die transformasie van die situasie van
ernstige en onregverdige ongelykheid te fasiliteer tot ʼn situasie waar die ongelykhede
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 83
reggestel is tot die mate waar almal op gelyke voet kan meeding. Sou regstellende aksie die
verander van ʼn tydelike oorgansmeganisme na ʼn permanente beleid van begunstiging van
die voorheen-benadeeldes, verander dit in omgekeerde diskriminasie.
� Omgekeerde diskriminasie teenoor regstellende aksie
Die huidige tendens in die toepassing van regstellende aksie is dat een vorm van
onregverdige diskriminasie vervang is met ʼn ander vorm van onregverdige diskriminasie. Die
enigste verskil tussen die situasie voor en na die omgekeerde diskriminasie, is die teiken
van die diskriminasie. Die groepe wat voordeel uit die aanvanklike diskriminasie getrek het,
het nou slagoffers geword en die vorige slagoffers het nou die bevoordeeldes geword. ʼn
Element van wraak is duidelik in die beleid van omgekeerde diskriminasie. Hierdie is nie wat
regstellende aksie poog om te bereik nie.
Verwys na bl. 183 – 184 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.7.3 Definisie van regstellende aksie
Regstellende aksie kan gedefinieer word as ʼn tydelike intervensie van voorkeurbehandeling
om die gevolge van diskriminasie te herstel om mense in staat te stel om as gelykes mee te
ding vir geleenthede. Hierdie beskrywende definisie is ook normatief in die opsig dat dit
sekere kriteria daarstel wat bevredig moet word tydens regstellende aksieprogramme.
Daar is vier komponente van hierdie definisie wat verdere verduideliking vereis:
• Tydelike intervensie
• Voorkeurbehandeling
• Gevolge van diskriminasie
• Om as gelykes mee te ding
Verwys na bl. 184 – 186 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.7.4 Besware teen regstellende aksie
Indien die implementering van regstellende aksie nie bestuur word met sorg en morele
sensitiwiteit nie, kan dit lei tot ʼn morele mynveld wat die goeie intensie van regstellende
aksie kan vernietig.
Die mees algemene besware teen regstellende aksie:
• Regstellende aksie kan negatiewe gevoelens genereer.
• Regstellende aksie kan diegene wie eintlik bevoordeel moet word, benadeel.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 84
• Regstellende aksie aanstellings word gestigmatiseer.
• Regstellende aksie kan veroorsaak dat die standaarde verlaag.
• Regstellende aksie vererger stereotipes.
Verwys na bl. 186-188 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
4.7.5 Toepassing van die RIMS-strategie tot regstellende aksie
Drie basiese stappe om die RIMS-strategie toe te pas om morele dilemmas op te los:
� Stap een: Genereer en evalueer al die standpunte
Enige morele standpunt wat aan die volgende drie kriteria voldoen, moet in berekening
geneem word tydens die besluitnemingsproses:
• Dit moet ʼn morele argument wees en nie ʼn selfsugtige een nie.
• Dit moet duidelik en verstaanbaar wees vir almal.
• Dit moet feitelik korrek wees.
� Stap twee: Identifiseer die implikasies
Die fokus moenie wees op die motiewe agter die verskeie standpunte nie, maar om die
positiewe en negatiewe implikasies in al die verskillende standpunte te verwoord.
� Stap drie: Vind oplossings
Deelnemers moet aktief poog om oplossings te vind wat negatiewe implikasies tot ʼn
minimum kan beperk, terwyl positiewe implikasies behou word.
Verwys na bl. 190 – 198 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing en toepassing van
hierdie stappe.
4.7.6 Samevatting
Om sakebesluite op wettige, ondernemingstandaarde, regverdigheid en
bekendmakingstoetse te baseer is ʼn goeie manier om te verseker dat sakebesluite eties
verantwoordbaar is. Wanneer etiese dilemmas rakende sakebesluite opduik, is ʼn goeie
benadering om die RIMS-strategie toe te pas as ʼn instrument om die proses van dilemma-
oplossing te begelei. Die instrument het ook geweldig bygedra in die herontwerp van die
moreel sensitiewe kwessie van regstellende aksie deur die negatiewe uitkomstes te
minimaliseer, terwyl die positiewe uitkomste behoue gebly het.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake Bladsy 85
4.7.7 Selfevaluering
Aktiwiteit 4
Lees die onderstaande artikels oor SAL se beleid oor regstellende aksie en beantwoord
die onderstaande vrae:
• http://www.fin24.com/Companies/TravelAndLeisure/SAA-cadet-programme-faces-
probe-union-20131008
• https://solidariteit.co.za/mrk-gaan-sal-se-kadetprogram-ondersoek/
• http://www.beeld.com/nuus/2013-06-17-solidariteit-wil-wittes-help-vlieg
• http://www.beeld.com/nuus/2013-06-12-sal-kies-nie-wit-mans
• http://www.beeld.com/nuus/2013-10-08-saa-menseregtekommissie-ondersoek-
diskriminasie
1) Met oorweging van die definisie van regstellende aksie, sou jy sê dat regstellende
aksie in Suid-Afrika suksesvol toegepas word?
2) Met verwysing na die artikels, pas die drie stappe van die RIMS-strategie toe om die
morele dilemma op los rakende die posisie waarin SAL homself bevind.
3) Na jou mening, is die algemene besware teenoor regstellende aksie relevant tot die
SAL kadetprogram? Motiveer jou antwoord.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 86
Notas
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 87
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese prestasie
5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Korporatiewe bestuur en etiek
• Die bepaling van etiese risiko
• Etiese kode
• Institusionalisering van etiek
• Etiese prestasieverslagdoening
• Etiese leierskap en organisatoriese kultuur
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die verskillende korporatiewe bestuursbenaderings te onderskei.
• die belangrikheid van etiese korporatiewe bestuur te verduidelik.
• etiese risiko’s te bepaal.
• ʼn etiese kode in die sakeonderneming te formuleer en te implementeer.
• om etiek op strategiese, sistemiese, operasionele vlak te implementeer en die rol van
bestuur in hierdie proses te beskryf.
• verslag te doen rakende etiese prestasie.
• etiese leierskap en die skep van ʼn etiese organisatoriese kultuur te bespreek.
5.2 Voorgeskrewe handboek
Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: Oxford
University Press Southern Africa (Pty) Ltd.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 88
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 16, bl. 201 – 216
Hoofstuk 17, bl. 217 – 234
Hoofstuk 18, bl. 235 – 248
Hoofstuk 19, bl. 249 – 273
Hoofstuk 20, bl. 274 – 284
Hoofstuk 21, bl. 285 – 298
5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Aktivisme Neem aksie om ʼn spesifieke resultaat te bereik.
Institusionalisering Die instelling van ʼn praktyk as ʼn norm.
Prominensie Die toestand van relatiewe belang of bekendheid.
Risikobestuur Die proses van identifisering, assessering en die beheer van
risiko's wat voortspruit uit operasionele faktore. Om besluite te
neem wat risikokoste met die missievoordele balanseer.
Sanksies Gesaghebbende wet wat geproklameer word as straf vir die
oortreding van ʼn reël of wet.
Volhoubaarheid Die vermoë om die nodige vlak en duur van operasionele
aktiwiteite en doelwitte te bereik en in stand te hou.
5.4 Inleiding
Korporatiewe bestuur verwys na die beheer wat uitgeoefen word oor maatskappye. Hierdie
beheer kan uitgeoefen word deur reguleerders, of ander magte buite die maatskappye soos
die staat of plaaslike gemeenskappe. Maatskappye kan egter ook hulle bedryfsaktiwiteite
intern beheer. In hierdie geval word verwys na die ondernemingsvlak van korporatiewe
bestuur. In hierdie gedeelte van die begeleidingsgids word gefokus op die proses van die
bestuur van etiek op ondernemingsvlak.
In Hoofstuk 16 in die handboek word daar onderskeid getref tussen die etiek van bestuur en
die bestuur van etiek. Die etiek van bestuur verwys na die fundamentele etiese verpligtinge
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 89
van ondernemings om verantwoordelik, verantwoordbaar, regverdig en deursigtig te wees in
al hulle handelinge en bedryfsaktiwiteite. Die bestuur van etiek, andersyds, verwys na die
proses van die bestuur van die etiek van die onderneming. In ooreenstemming met die
King III-verslag oor korporatiewe bestuur vir Suid-Afrika, word ʼn vier-stapproses vir die
bestuur van korporatiewe etiek uiteengesit.
In Hoofstuk 17 in die handboek word ʼn gestruktureerde benadering tot die analise van etiese
risiko’s en geleenthede voorgestel. Hoe die belanghebbendes se persepsies en verwagtinge
in ʼn onderneming gemeet moet word en die onderneming bemagtig moet word om ʼn etiese
risikoprofiel op te stel en die onderneming se stand van etiese besluitneming word ook
aangespreek.
In Hoofstuk 18 word die aard en dimensies van kodes van etiek bespreek as ʼn koppelvlak
tussen organisatoriese etiese waardes en etiese gedrag.
In Hoofstuk 19 word die institusionalisering van etiek op strategiese, sistemiese en
oprasionele vlakke in die onderneming bespreek.
Die beginsels en prosesse van etiekrapportering word in Hoofstuk 20 bespreek.
Studie-eenheid 5 sluit af deur die rolle en verantwoordelikhede van leierskap en etiese
organisatoriese kultuur in die bestuur van etiek te bespreek.
5.5 Korporatiewe bestuur en etiek
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 201 – 216
5.5.1 Korporatiewe bestuursonderskeidings
Om die verskillende persepsies en benaderings rakende korporatiewe bestuur te verstaan,
moet ʼn paar belangrike onderskeidings gemaak word rakende hierdie veld.
� Interne en eksterne korporatiewe bestuur
Die onderskeid tussen interne en eksterne korporatiewe bestuur handel oor waar die lokus
van beheer in die sakeonderneming geposisioneer is.
Indien die lokus van korporatiewe beheer in die sakeonderneming lê, by die direkteure en
uitvoerende bestuur van die onderneming, word daarna verwys as die interne lokus van
beheer en dus interne korporatiewe bestuur.
Indien die lokus van beheer buite die sakeonderneming is, nl. die owerheid en ander
regulatoriese instansies, word daarna verwys as eksterne korporatiewe bestuur. Die
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 90
eksterne lokus van beheer word uitgevoer deur regulatoriese instansies, sosiale norme of
deur die mark.
� Aandeelhouer- en belanghebbende benadering tot korporatiewe bestuur
Die onderskeid tussen die aandeelhouer- en belanghebbende benadering tot korporatiewe
bestuur word getref deur te bepaal tot wie se voordeel die sakeonderneming bestuur word.
Indien korporatiewe bestuur slegs fokus op die belange van die aandeelhouer, kan interne of
eksterne korporatiewe bestuur gekarakteriseer word as aandeelhouer-georiënteerd. Hierdie
fokus op die belange van die aandeelhouers dui op ʼn eksklusiewe benadering tot
korporatiewe bestuur. Hierdie benadering word geassosieer met die agentskapsteorie.
Hierdie teorie gaan van die standpunt uit dat bestuurders agente is van aandeelhouers en
dus verplig is om op te tree in die beste finansiële belange van die aandeelhouers van die
onderneming.
Indien die benadering van korporatiewe bestuur nie uitsluitlik gefokus is op die belange van
die aandeelhouers nie, maar ook op die belange van die ander belanghebbendes, kan dit
gekategoriseer word as die belanghebbende benadering tot korporatiewe bestuur, of die
inklusiewe model van korporatiewe bestuur. Hierdie belanghebbende model word gebaseer
op die aandeelhouersteorie en beskryf die sakeonderneming as ʼn sosiale instansie waar die
belange van verskeie belanghebbende groepe beskerm en versterk word.
� Verpligte en vrywillige korporatiewe bestuur
Verpligte en vrywillige korporatiewe bestuursbenaderinge tot korporatiewe bestuur kan ook
onderskei word op grond van maatskappye se verpligte of vrywillige gehoorsaamheid aan
korporatiewe bestuurstandaarde.
Wanneer ondernemings verplig word om gehoorsaam te wees aan korporatiewe
bestuurstandaarde, is die standaarde in wette en regulasies omskryf en versuiming om aan
hierdie standaarde te voldoen, kan lei tot boetes, tronkstraf of weerhouding van notering of
verhandeling op die aandelemark.
In vrywillige korporatiewe bestuur neem standaarde die vorm aan van aanbevelings ten
opsigte van beginsels en praktyke wat die onderneming aanspoor om aan te voldoen. Dit
bestaan dus uit ʼn self-regulerende benadering waar maatskappye hul eie diskresie gebruik,
of hulle die voorgestelde beginsels of beleide wil toepas.
Verwys na bl. 201 – 204 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 91
5.5.2 Die etiek van bestuur en die bestuur van etiek
Etiek hou verband met korporatiewe bestuur op twee maniere:
• Die etiese waardes en beginsels wat ʼn spesifiek korporatiewe bewind ondersteun.
Hierdie dimensie staan bekend as die etiek van bestuur
• Die manier waarop daar van organisasies verwag word om hul etiese belange te
bestuur. Hierdie dimensie word na verwys as die bestuur van etiek.
Verwys na bl. 205 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.5.3 Die prominensie van korporatiewe bestuur
Belangrike faktore wat bygedra het tot die toename in die prominensie van korporatiewe
bestuur:
� Vertroue in die sakeondernemings
Daar bestaan ʼn duidelike verwantskap tussen vertroue in sakebedrywighede en die
korporatiewe bestuurshervorming. Korporatiewe bestuurshervorming volg gewoonlik in die
nasleep tot ʼn reuse skandaal wat die vertroue van die samelewing in die sakeonderneming
vernietig het. Korporatiewe bestuurshervorming kan dus gesien word as ʼn poging om te
verseker dat ondernemings hulle sake op ʼn verantwoordelike, verantwoordbare, regverdige
en deursigtige manier uitvoer. Dit is juis die toewyding van ondernemings tot hierdie etiese
waardes wat die potensiaal het om vertroue in besigheid te herstel.
� Beleggerseise
Die ontstaan van die globale mark het dit vir beleggers moontlik gemaak om beter voordeel
te trek uit internasionale beleggingsgeleenthede en die mobiliteit van kapitaal het drasties
verhoog. Alhoewel beleggers baie gewillig is om voordeel te trek uit geleenthede regoor die
spektrum, is daar ʼn paar oorwegings wat hul besluit rondom beleggings beïnvloed:
• Die visie en strategie van die sakeonderneming.
• Die betroubaarheid en vermoëns van die bestuurspan.
• Die toegang tot betroubare inligting oor die huidige en toekomstige ontwikkelinge van
die onderneming.
• Beroep op kompensasie in die geval van wanbestuur.
• Versekering dat die sakeonderneming in so ʼn hoedanigheid sal optree dat dit nie tot
die verleentheid vir die beleggers sal wees nie.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 92
� Belanghebbende aktivisme
Onlangs het die tendens van aandeelhouersbetrokkenheid verander na ʼn meer aktiewe rol.
In plaas daarvan dat beleggers hulle aandele onttrek en uittree uit die sakeonderneming,
gebruik hulle hul invloed om druk uit te oefen op die direkteure en uitvoerende bestuur om
hulle korporatiewe bestuurstandaarde te verhoog.
Ander belanghebbende groepe het ook hervorm en meer sigbaar geraak. ʼn Verskeidenheid
groepe soos die verbruikersorganisasies, menseregteaktiviste, omgewingsbewustes,
regverdige-handel bevorderaars, arbeidsunies en anti-globaliseringsaktiviste plaas druk op
sakeondernemings om met verantwoordelikheid en regverdigheid op te tree.
� Sosiale mag
Soos wat ondernemings toeneem in grootte en globale mobiliteit het hulle al hoe meer
sosiale invloed verkry. Die sakeonderneming het ʼn geweldige invloed op die ekonomie,
samelewing en omgewing waarin hulle bedryf word.
Die groei van die moderne sakeonderneming gaan gepaard met geweldige sosiale invloed,
dikwels sonder verantwoordbaarheid teenoor die publiek. Hierdie teenstrydigheid tussen
groeiende korporatiewe sosiale invloed en die tekort aan publieke verantwoordbaarheid is
een van die faktore wat aanleiding gegee het korporatiewe bestuurshervorming. Dit is dan
juis hier waar die staat strenger korporatiewe beheer toepas. Die mag van die staat kan dus
gebruik word om te verseker dat sakeondernemings nie hulle sosiale mag misbruik nie en
meer sosiaal verantwoordelik optree. Nog ʼn manier om die sosiale invloed van
sakeondernemings te beheer, is deur spesiale belangegroep wat hulself mobiliseer rondom
spesifieke kwessies rakende sakeondernemings se impak op die omgewing.
� Risikobestuur
Die huidige prominensie van korporatiewe bestuur, kan toegeskryf word aan die behoefte
aan beskerming van korporatiewe bates. Die raad van direkteure is onder geweldige druk en
verplig om te verseker dat sisteme van bestuur ontwerp en ingestel word om die bates van
die onderneming te beskerm.
Die moderne inligtingstegnologie is onontbeerlik vir die bedryf van ʼn mededingende
onderneming, maar dit stel ondernemings ook bloot aan ʼn reeks nuwe risiko’s. Die risiko wat
geassosieer word met die inligtingstegnologie het nie sodanig betrekking op die fisiese of
finansiële bates van ondernemings nie, maar hul simboliese bates in die vorm van die
publieke reputasie van die onderneming. Die nuwe risiko wat deur die inligtings- en
kommunikasietegnologie veroorsaak word, is dus ʼn verdere aansporing vir maatskappye en
industrieë om hulle korporatiewe bestuurstandaarde te verhoog.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 93
� Volhoubaarheid
Daar tipes volhoubaarheid kan onderskei word, nl. globale volhoubaarheid en
ondernemingsvolhoubaarheid.
Globale volhoubaarheid handel oor die besef dat die huidige manier van menslike produksie
en verbruik nie volhoubaar is nie. Die verantwoordelikheid van die raad van direkteure is dus
om die bedryfsaktiwiteite van die onderneming so te struktureer en te beheer om sodoende
hul rol te vervul in die versekering van die volhoubaarheid van die planeet.
Die konsep van ondernemingsvolhoubaarheid het na vore gekom weens die besef watter
groot impak die mislukking van ʼn onderneming op alle belanghebbendes, insluitend die
werknemers, aandeelhouers, individue en die samelewing het.
Ondernemingsvolhoubaarheid sluit nie slegs finansiële prestasie in nie, maar ook die nie-
finansiële kwessies wat uiteindelik finansiële gevolge vir ʼn sakeonderneming inhou. Hierdie
nie-finansiële kwessies is die etiese, sosiale en omgewingsprestasie van die onderneming.
Verwys na bl. 205 – 211 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.5.4 Korporatiewe bestuur in Suid-Afrika
Die geskiedenis van korporatiewe bestuur in Suid-Afrika is te nouste verweef met die
King III-verslag wat handel oor korporatiewe bestuur in Suid-Afrika.
� Korporatiewe bestuur in die King III-verslag
Die King III-verslag fokus op die interne vlak van korporatiewe bestuur. Die verslag maak
voorstelle oor beste praktyke in korporatiewe bestuur vir alle entiteite, ongeag die manier en
vorm van sakeondernemings of organisasies, en, of in die publieke, private sektor, of nie-
winsgewende sektore.
Die verslag spreek veral die diskresionêre gebied binne ondernemings waar die raad van
direkteure kan besluit oor hoe ʼn maatskappy bestuur en beheer moet word. Die verslag
beskou die eksterne en interne vlakke van korporatiewe bestuur as komplimenterende
dimensies van die korporatiewe bestuursbewind.
Van meet af het die King III-verslag dit duidelik gemaak dat ʼn vrywillige en nie ʼn verpligtende
benadering tot korporatiewe bestuur gevolg word. Die motivering vir hierdie benadering is
dat ʼn te sterk fokus op die nakoming van die beginsels in die verslag, die hoof doelwit van
die raad van direkteure, nl. om die prestasie van die onderneming te verbeter, sal ondermyn.
� Die etiek van bestuur
Volgens die King III-verslag is etiek die grondslag en rede vir korporatiewe bestuur. Alle
aspekte van die verslae, bv. die rolle en verantwoordelikhede van die raad, ouditkomitees,
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 94
risikobestuurders en interne oudit moet gesien word as manifestasies van die intensie van
die onderneming om sy werk op ʼn etiese manier te doen.
Aangehaal uit die Derde King III-verslag:
“14 Die etiek van korporatiewe bestuur vereis dat alle beraadslagings, besluite en aksies
van die raad en uitvoerende bestuur gebaseer word op die volgende vier etiese waardes
wat onderliggend aan goeie korporatiewe bestuur is:
14.1 Verantwoordelikheid: Die raad moet verantwoordelikheid aanvaar vir die bates en
aksies van die maatskappy en gewillig wees om korrektiewe aksies te neem om die
maatskappy op ʼn strategiese pad te hou wat eties en volhoubaar is.
14.2 Verantwoordbaarheid: Die raad moet in staat wees om die besluite en aksies te
regverdig teenoor die aandeelhouers en die ander belanghebbendes.
14.3 Regverdigheid: Die raad moet verseker dat dit regverdige oorweging gee aan die
wettige belange en verwagtinge van al die belanghebbendes van die maatskappy.
14.4 Deursigtigheid: Die raad moet inligting op so ʼn wyse verklaar dat belanghebbendes
ingeligte evaluerings kan maak van die onderneming se prestasie en volhoubaarheid.”
(King Report on Corporate Governance for South Africa, 2009)
In die verslae word ʼn hele paar konsepte gebruik om uitdrukking te gee aan die inklusiewe
verpligtinge van die raad. Hierdie konsepte is soos volg: morele verpligtinge van die
direkteure, korporatiewe burgerskap en korporatiewe volhoubarheid.
Ten opsigte van die morele verpligtinge van die direkteure, beklemtoon die verslae dat die
eerste verpligting van die direkteure is om te dien volgens die beste belange van die
maatskappy. Hierdie pligte is gewete, inklusiwiteit, bevoegdheid, toewyding en moed.
Hierdie pligte word in die King III-verslag soos volg verduidelik:
“15. As ʼn rentmeester van die maatskappy, het elke direkteur die volgende vyf morele
pligte:
15.1 Gewete: ʼn Direkteur moet optree met ʼn intellektuele eerlikheid en onafhanklikheid
van verstand in die beste belange van die maatskappy en sy belanghebbendes, in
ooreenstemming met die inklusiewe belanghebbende benadering tot korporatiewe
bestuurder. Belangebotsings moet ten alle tye vermy word.
15.2 Inklusiwiteit: Inklusiwiteit van belanghebbendes is van die uiterste belang om
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 95
volhoubaarheid te bereik en die wettige belange en verwagtinge van die
belanghebbendes moet in ag geneem word tydens besluitneming en strategie.
15.3 Bevoegdheid: ʼn Direkteur moet die kennis en vaardighede hê wat nodig is om die
maatskappy effektief te bestuur. Hierdie bevoegdheid moet deurlopend ontwikkel word.
15.4 Toewyding: ʼn Direkteur moet ywerig wees in die nakoming van sy pligte en
genoegsame tyd aan die maatskappy se belange afstaan. Om ondernemingsprestasie en
nakoming van die voorskrifte te verseker, vereis onwrikbare toewyding en die toepaslike
inspanning.
15.5 Moed: ʼn Direkteur moet die moed hê om die risiko te neem wat geassosieer word
met leiding en beheer van ʼn suksesvolle volhoubare sakeonderneming, en ook die moed
hê om op te tree met integriteit in alle raadsbesluite en aktiwiteite.”
(King Report on Corporate Governance for South Africa, 2009)
Die verslae beklemtoon die konsep van korporatiewe burgerskap wat dui op die etiese
verhouding van verantwoordelikheid tussen ʼn maatskappy en die gemeenskap waarin dit
bedryf word. ʼn Maatskappy moet dus hulle rol vervul in die bevordering van menseregte,
sosiale en menslike kapitaal, veiligheid, gesondheid, sowel as bekamping van
klimaatveranderinge en die uitputting van nie-vervangbare natuurlike hulpbronne.
Die gebruik van die term volhoubaarheid in die verslae verwys na die verantwoordelikheid
van die maatskappye om te verseker dat hulle sake doen op ʼn manier wat nie die
ekonomiese, sosiale en omgewingswelstand van die gemeenskap en die planeet in gedrang
bring nie.
� Die bestuur van etiek
Die King III-verslae beklemtoon dat dit die raad se verantwoordelikheid is om te verseker dat
die maatskappy intern voldoen aan sy etiese waardes en optree in ʼn verantwoordelike
manier teenoor die samelewing en die omgewing. Die raad moet die etiese toon stel deur
sigbare etiese leierskap, en die voorsitter moet die voorbeeld stel vir die raad. Die etiese
kultuur van die onderneming moet deurdring na elke dimensie van die onderneming,
insluitend die visie, doelwitte en bedryfsaktiwiteite.
Volgens die King III-verslae moet daar ʼn proses van etiese bestuur vasgestel word. Hierdie
proses van etiese bestuur bestaan uit die volgende vier aspekte:
1) Bepaal die etiese risiko- en geleentheidsprofiel van die onderneming
2) Gedragskode
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 96
3) Die integrering van etiek
4) Etiese prestasieverslaggewing en bekendmaking
Verwys na bl. 211 – 216 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.6 Die bepaling van etiese risiko’s
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 217 – 234
5.6.1 Risikobestuur
Risiko in die algemeen kan gedefinieer word as omstandighede of gedrag wat ʼn
onderneming voordelig of nadelig kan beïnvloed. Risiko handel oor die ware of moontlike
gebeure wat die waarskynlikheid om sakedoelwitte te bereik, verlaag, en die waarskynlikheid
vir verliese verhoog. Die King III-verslag oor korporatiewe bestuur vereis van direkteure om
verantwoordelikheid te neem vir die bestuur van risiko. Ondernemingsrisiko kan gewoonlik
gekategoriseer word ooreenkomstig die aard of bron, waarvan die mees algemene sake- en
finansiële risiko’s is.
• Sakerisiko’s het betrekking op mededinging, effektiwiteit van produksiefaktore, vraag
en aanbod kwessies en ekonomiese faktore.
• Finansiële risiko’s sluit in risiko’s wat verwant is aan krediet, buitelandse valuta,
rentekoerse, kontantvloei, hefboomfinansiering en likwiditeit.
Verwys na bl. 217 – 218 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.6.2 Etiese risiko’s
Die raad se verantwoordelikhede rakende risiko het aansienlik uitgebrei met die verskuiwing
van die enkele (finansiële) winsrapportering na driedubbele verslagdoening (triple bottom-
line reporting). Hierdie driedubbele verslagdoening vereis van die raad om verslag te doen
van die onderneming se ekonomiese, sosiale en omgewingsvisie en prestasie. Die raad
moenie slegs verslag doen aan die aandeelhouers nie, maar aan al die belanghebbendes,
oor wat hulle beskou as die belangrikste risiko’s in al drie hierdie areas. Ook moet die raad
verslag doen oor al die strategieë wat hulle volg om hierdie risiko’s te verminder. Etiese
risiko is dus ʼn integrale deel van die tweede aspek van rapportering, nl. sosiale rapportering.
Drie dimensies van sosiale rapportering kan onderskei word, nl. interne sosiale rapportering,
eksterne rapportering en etiekrapportering.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 97
Interne rapportering verwys na die maatskappye met sosiale kwessies soos veiligheid,
gesondheid en menslike kapitaal. Eksterne sosiale rapportering verwys na hoe maatskappye
handel met eksterne sosiale kwessies, soos korporatiewe sosiale verantwoordelikheid
(KSV), korporatiewe sosiale investering (KSI) en sosiale transformasie. Etiekrapportering
fokus op die etiese prestasie van ʼn sakeonderneming, wat soms ook bekend staan as die
organisatoriese integriteit.
Verwys na Figuur 17.1, bl. 219 in die handboek, vir die voorstelling van etiek as ʼn
komponent van driedubbele verslagdoening.
Vir ʼn onderneming om volledig verslag te kan lewer op die etiese prestasie, moet die
onderneming deur interne en eksterne verslagdoeningsaksies kan bewys dat die etiese
risiko’s voldoende geëvalueer is.
Risiko word ook geassosieer met verkryging. Die oortuiging dat om risiko’s te neem, word
beloon met finansiële wins, is die kern van entrepreneurskap en kapitalisme. Om
korporatiewe risiko’s gevolglik te bestuur, beteken om omstandighede of gedrag te vermy
wat die onderneming nadelig kan beïnvloed en terselfdertyd die omstandighede of gedrag
na te jaag wat tot voordeel van die onderneming kan wees.
Verwys na bl. 218 – 220 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.6.3 Die waarde van etiek risikobestuur
Die bestuur van etiese risiko’s begin met ʼn volledige begrip van die gevare en voordele van
etiese prestasie of die tekort daaraan vir ondernemings.
� Etiese risiko en reputasie
Die effektiewe bestuur van etiese risiko’s verhoog die onderneming se potensiaal om
gereken te word as ʼn verantwoordelike korporatiewe burger. Die King III-verslag definieer
goeie korporatiewe burgerskap as die vestiging van ʼn etiese verhouding van
verantwoordelikheid tussen die onderneming en die gemeenskap waarin dit bedryf word.
As ʼn goeie korporatiewe burger, kan ʼn onderneming ʼn gunstige reputasie verkry wat eties-
georiënteerde belanghebbendes lok en twyfelagtige belanghebbendes afstoot.
Tabel 17.1, op bl. 221 in die handboek, stel die positiewe en negatiewe risiko’s voor wat die
onderneming se reputasie kan beïnvloed.
� Ander voordele van etiese risiko-evaluering
Wanneer ʼn onderneming bewus is van die tipe en omvang van etiese bedreigings en
geleenthede wat die onderneming in die gesig staar, kan die onderneming hierdie inligting
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 98
gebruik om etiese bestuurstrategieë te formuleer, etiese bestuurstrukture te skep, etiese
standaarde te ontwikkel en etiese bestuursisteme te ontwerp.
Verwys na bl. 220 – 223 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.6.4 Identifisering van etiese risiko’s
Die hoof aspekte in die identifisering van etiese risiko’s handel rondom die Wie-? Wat-?
Hoe-vraag?
� Die rolspelers verantwoordelik vir die identifisering van etiese risiko’s
Die verantwoordelikheid vir die bestuur van etiese risiko’s berus by die raad van direkteure
van die onderneming. Die raad moet dus verseker dat etiese risiko geëvalueer, bestuur en
oor verslag gedoen word. Die proses van risiko-identifisering word gewoonlik gedelegeer na
die raad se sub-komitee.
� Tipes etiese risiko wat identifiseer moet word
Risiko is gesetel in omstandighede en optredes. Beide omstandighede en optredes kan
intern en ekstern wees tot die onderneming.
� Benaderings tot die identifisering van etiese risiko’s
Daar bestaan twee breë benaderings tot die identifisering van etiese risiko’s, unilaterale
benadering (eensydige) en die multilaterale benadering.
� Belanghebbende betrokkenheid
ʼn Multilaterale benadering tot belanghebbende betrokkenheid vereis dat die ondernemings
se belanghebbendes hul mening gee oor:
(a) die organisasie se etiese prestasie in die verlede, en
(b) die verwagtinge wat hulle het rakende die onderneming se toekomstige etiese
oriëntasie en prestasie.
Belanghebbendes betrokkenheid is ʼn proaktiewe benadering om betekenisvolle en
konstruktiewe dialoog te verseker rondom etiese kwessies wat belangrik is vir die
onderneming en dié wat daardeur geraak word.
Hierdie omvattende belanghebbende betrokkenheidstrategie behels drie relatief duidelike
fases (Kyk Figuur 17.2, bl. 266 in die handboek):
• Belanghebbende identifikasie
• Beplanning van belanghebbende interaksie
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 99
• Implementering
� Metodes om inligting te verkry oor etiese risiko’s
Die proses van risiko-identifisering word hoofsaaklik gereken as ʼn navorsingsproses. Dus
moet hierdie proses voldoen aan die aanvaarde kriteria van navorsing, nl. betroubaarheid en
objektiwiteit. ʼn Aantal kwantitatiewe en kwalitatiewe instrumente kan gebruik word om die
perspektief van die interne en eksterne belanghebbendes te bepaal.
Die keuse van navorsingsmetode hang af van die volgende faktore:
• Hoe ernstig die onderneming is om iets te doen rakende etiek.
• Die toewyding, tyd en hulpbronne beskikbaar om risiko’s te identifiseer.
• Die grootte van die onderneming.
• Die diverse aard van die onderneming se mense, produkte, prosesse en markte.
• Die hoeveelheid prioriteitsbelanghebbendes wat ondervra moet word
• Die kompleksiteit van die belanghebbendes se verwagtinge.
• Die potensieel-sensitiwiteit van die inligting wat verkry mag word.
Daar bestaan vyf metodes wat gebruik kan word:
• Persoonlike onderhoude
• Vraelyste
• Fokusgroepe
• Dokumentanalise
• Standaardstelling (benchmarking)
• Waarderende ondersoek (appreciative inquiry)
� Etiese risikoprofiel
Nadat die navorsingmetodes toegepas is, moet die inligting wat versamel is vergelyk,
gekodeer, geïntegreer, ontleed, en waar van toepassing, onderwerp word aan statistiese
analise. Verslae oor bevindinge moet dan saamgestel en aangebied word, tesame met
aanbevelings aan die raad en ander relevante partye. Bevindinge moet ook aangebied word
aan ander belanghebbendes vir kommentaar en om voorstelle vir aanpassings te bekom.
Hierdie kommentaar en voorstelle moet met die finale verslae geïntegreer word. Sodoende
kan ʼn omvattende organisatoriese etiese risikoprofiel saamgestel word.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 100
Verwys na bl. 223 – 232 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7 Etiese kode
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 235 – 248
5.7.1 Die belangrikheid van etiese kodes
In die afgelope paar jaar was daar ʼn geweldige toename in korporatiewe kodes. Die drie
mees bekende redes hiervoor:
• Die toename in korporatiewe bestuurshervorming
• Die verandering in organisatoriese strukture
• Die globale impak van inligtings- en kommunikasietegnologie
� Korporatiewe bestuurshervorming
Die globale golf van korporatiewe bestuurshervorming het bygedra tot die toename in die
hoeveelheid korporatiewe kodes van etiek. Die rede hiervoor is om vertroue in die
sakeonderneming te herstel en so het etiek in sakeondernemings ʼn baie belangrike
fokuspunt in korporatiewe bestuurshervorming geword.
In Suid-Afrika, het die eerste King-verslag oor korporatiewe bestuur, in 1994, voorgestel dat
sakeondernemings hul eie etiese kodes moet hê. Die tweede King-verslag het daarop
uitgebrei en die derde King-verslag het voorgestel dat maatskappye hul eie kode van etiek
as ʼn integrale deel van hul etiekbestuursprogramme moet hê.
� Organisatoriese strukture
In die afgelope paar jaar was daar in die markomgewing ʼn verskuiwing van die hiërargiese
organisatoriese strukture na platter organisatoriese strukture met projekspanne, aanpasbare
netwerke en buigsame produksie- en diensskedules. Maatskappye moes sentrale
organisatoriese beheer inboet en moes al hoe meer staatmaak op die samewerking en
verantwoordelikhede van die werknemers in verskeie spanne en netwerke. Die oplossing vir
hierdie probleem lê in die gedeelde waardes.
Die toename in die belangrikheid van korporatiewe kodes van etiek kan gedeeltelik
verduidelik word deur die verwagtinge dat die kodes van etiek as ʼn meganisme kan optree
om te verseker dat alle lede van die werksmag toegewy is om gehoor te gee aan die
standaarde en gedrag, geartikuleer in die kode van etiek.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 101
� Inligtings- en kommunikasietegnologie (IKT)
Die geweldige groei in inligtings- en kommunikasietegnologie (IKT) het die vloei van inligting
bespoedig en vergemaklik. Maklike en bekostigbare toegang tot IKT beteken dat die impak
van korporatiewe aktiwiteite op individue, gemeenskappe en die natuurlike omgewing,
globaal, maklik en bekostigbaar gekommunikeer kan word.
Verwys na bl. 235 – 237 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.2 Wat is ʼn kode van etiek?
ʼn Kode van etiek is ʼn dokument of ooreenkoms wat die standaard stel vir eties-aanvaarbare
gedrag in en deur die onderneming. Dit definieer die etiese standaarde of riglyne wat deur al
die lede van die onderneming gerespekteer moet word rakende besluitneming en aksies.
Sommige terme wat gebruik word om te verwys na ʼn kode van etiek is soos volg:
• Korporatiewe Credo
• Verklaring van sakebeginsels
• Waardeverklaring
• Kode van sakepraktyk
• Standaard van gedrag
• Riglyne vir gedrag
• Kode vir gedrag
Verwys na bl. 237 – 239 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.3 Die doelwit van ʼn kode
Die eerste besluit wat geneem moet word in die ontwerp of hersiening van ʼn kode van etiek,
is om te bepaal wat die doelwit is wat die kode moet dien. Die groot verskeidenheid doelwitte
wat die kode kan dien, kan verdeel word in interne doelwitte en eksterne doelwitte. Interne
doelwitte verwys na die doelwitte intern tot die onderneming, terwyl die eksterne doelwitte
verwys na die doelwitte wat die onderneming wil bereik met betrekking tot sy eksterne
belanghebbendes in die sosiale omgewing.
� ʼn Kode van etiek vir die interne doelwitte
ʼn Kode van etiek kan ontwerp word om een of meer van die volgende intra-organisatoriese
doelwitte te bereik:
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 102
• Om onetiese praktyke in die onderneming te voorkom deur duidelik uiteen te sit wat
as onaanvaarbare optredes of praktyke in die onderneming gesien sal word.
• Om etiese verantwoordelikheid te bevorder deur etiese waardes en standaarde te
verwoord wat die hele onderneming moet nastreef om aan te voldoen.
• Om riglyne te bied vir besluitneming rakende etiese kwessies, wat lede van die
onderneming dalk mag teëkom.
• Om ʼn proses van kultuurverandering te bevorder deur die werksmag rondom etiese
waardes te mobiliseer.
• Om ʼn verandering in leierskapsoriëntasie aan te dui.
• Om die moraal van die onderneming ʼn hupstoot te gee en aan die personeel te
kommunikeer dat bestuur op hul staatmaak en hulle vertrou.
� ʼn Kode van etiek vir eksterne doelwitte
ʼn Kode van etiek kan ook ontwikkel word in ʼn poging om die eksterne belanghebbendes van
die onderneming te lei, te bevredig en tevrede te stel. In sommige gevalle is die kode van
etiek nie bedoel vir die personeel van die onderneming nie, maar eksklusief vir eksterne
doelwitte. Die doelwitte van so ʼn kode van etiek kan moontlik wees:
• Om die boodskap aan die eksterne belanghebbendes te stuur dat die onderneming
vertrou kan word.
• Om die onderneming se reputasie onder die eksterne belanghebbendes te bevorder.
• Om eksterne belanghebbendes tevrede te stel rakende kommer oor spesifieke
organisatoriese praktyke.
• Om regulasies voor te spring deur vrywillig standaarde aan te neem wat eksterne
outoriteite se verwagtinge kan bevredig.
• Om standaarde van gedrag te stel wat die onderneming van die waardeketting en
industriële eweknieë verwag.
• Om te voldoen aan die wetlike standaarde of om die maatskappy te beskerm teen
potensiële regsgedinge.
Verwys na bl. 239 – 240 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.4 Die proses van kode-ontwikkeling
Die proses om ʼn algemene stel waardes daar te stel, moet toelaat vir persoonlike
identifisering met, en toewyding aan die spesifieke waardes. ʼn Deelnemende proses van
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 103
kode-ontwikkeling is noodsaaklik tot die uiteindelike sukses van die kode. In die proses van
kode-ontwikkeling moet daar reeds ondersteuning verkry word vir die etiese waardes,
standaarde en riglyne wat uiteindelik daarin vervat gaan word.
Verwys na bl. 240 – 241 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.5 Die formaat van die kode
Daar kan onderskeid getref word tussen aspirasie kodes en rigtinggewende kodes. kodes
van Etiek kan in terme van hulle formaat geplaas word op ʼn spektrum wat strek van die
ekstreem suiwer aspirasie kodes tot die ekstreem suiwer rigtinggewende kodes.
� Aspirasie kodes (aspirational codes)
ʼn Aspirasie kode is gewoonlik ʼn kort dokument wat die etiese waardes, beginsels en
standaarde uitspel. Die aspirasie kodes stel ʼn standaard vir etiek waarna alle lede van die
onderneming kan streef – dus etiese ideale waarna die onderneming kan aspireer.
Voordele geassosieer met die aspirasie kodes van etiek:
• Herroepbaarheid
• Diskresie
• Inklusiwiteit
Die beperkings van aspirasie kodes:
• Vaagheid
• Toepassing
� Rigtinggewende kodes
Rigtinggewende kodes is ʼn meer uitgebreide dokument wat spesifieke riglyne neerlê oor wat
verwag word van die lede van die onderneming in spesifieke omstandighede. Die
rigtinggewende kode het ʼn definitiewe direksionele doelwit.
Voordele van die rigtinggewende kode:
• Spesifiek
• Afdwingbaar
• Sanksies
Tekortkominge van die rigtinggewende kode:
• Herroepbaarheid
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 104
• Diskresie
Daar bestaan ook goeie redes om ʼn kode te ontwikkel wat aspirasie en rigtinggewende
elemente bevat. In hierdie geval sal die kode algemene etiese waardes, beginsels en
standaarde bevat, maar ook beskrywende direktiewe van wat hierdie etiese standaarde
beteken in sekere gevalle, sonder om alle moontlike scenario’s wat in die onderneming mag
voorkom, te dek.
Verwys na bl. 241 – 243 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.6 Die inhoud van die kode
Die besluit oor die formaat van die kode het ʼn direkte betrekking op wat die inhoud sal
behels. Oor die algemeen kan die volgende kategorieë in die kode van etiek gevind word:
� Rasionaal vir die kode
Die regverdiging vir die bestaan van die kode. Dit verduidelik hoekom die kode ontwikkel is
en wat die doelwit is wat dit binne die onderneming moet dien.
� Etiese waardes, beginsels of standaarde
Bied norme wat die ondernemingsgedrag lei en dien as die ruggraat vir die kode van etiek.
� Riglyne vir gedrag
Spesifiseer wat is eties onaanvaarbaar in die onderneming en gee duidelike rigting oor wat
verwag word van die werknemers van die onderneming binne spesifieke situasies.
� Riglyne vir etiese besluitneming
Riglyne oor hoe om etiese waardes, beginsels en standaarde van etiek in die onderneming
toe te pas, word aangedui.
� Sanksies
Stipuleer die gevolge van oortredings van die kode. Die dissiplinêre prosedures wat gevolg
moet word, in die gevalle van oortreding van die etiese kode, word aangedui.
� Verwysing van hulpbronne
Verwys die lesers na die spesifieke ondersteuningshulpbronne wat gebruik kan word tydens
die implementering van die kode. Verwysings kan ook gemaak word na ander beleide en
dokumente wat geraadpleeg kan word.
Verwys na bl. 243 – 244 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 105
5.7.7 Die gees van die kode
Die gees van die kode van etiek kan ʼn merkbare invloed op die effektiwiteit van die kode hê.
Oor die algemeen het die kode van etiek ten doel om etiese wanpraktyke te elimineer deur
die daarstelling van sanksies. Hoewel hierdie aanslag as negatief ervaar kan word, is die
doel van die kode om lede te inspireer om die etiese waardes na te streef en as sodanig het
dit ʼn meer positiewe en ondersteunende toon.
In die onderstaande tabel word ʼn onderskeid getref tussen die retoriese dimensies van
organisatoriese kommunikasie i.t.v. verhoudings-, transformasionele, inligtings- en
instruksionele kommunikasie.
(Verwys Tabel op bl. 245 in die handboek)
Verhouding
(vertroue)
Transformasie
(verandering)
Informasie
(feite)
Instruksie
(aksie)
Wanneer die tabel op die kodes van etiek toegepas word, kan die model help om die
dominante toon van die kode te identifiseer. Belangrik om kennis te neem dat die vier modes
van kommunikasie in ʼn mededingende verhouding teenoor mekaar staan. Volgens die
model het elk van die kwadrante ʼn teenoorgestelde. Wat hiermee bedoel word is dat, indien
die toon van die kode oorwegend in een kwadrant val, kan verwag word dat die kode swak
sal presteer ten opsigte van die teenoorgestelde kwadrant.
Verwys na bl. 244 – 244 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.7.8 Implementering van die kode
Wanneer die kode gefinaliseer is, moet dit gereeld en op verskeie wyses gekommunikeer
word sodat dit deur herhaling versterk kan word. Hierdie kommunikasie kan op direkte wyse
geskied, of via besprekings van morele dilemmas of gevallestudies.
Maatstawwe om die kode af te dwing moet wel vooraf geneem word. Daar moet duidelikheid
bestaan oor wat sal gebeur, indien ʼn lid van die onderneming die kode oortree. Spesiale
strukture moet geskep word om sulke oortredings te hanteer.
Verwys na bl. 245 – 247 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 106
5.7.9 Beperkinge van die kodes van etiek
Dit is veral die volgende:
• Kodes van etiek kan morele outonomie inhibeer.
• Die individu het vaardighede nodig om die kode van etiek toe te pas.
• Kodes van etiek kan ander standpunte stilmaak.
• Kodes van etiek kan teenproduktief wees.
Verwys na bl. 247 – 248 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.8 Institusionalisering van etiek
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 249 – 273
Wanneer die onderneming bewus is van wat hulle wil bereik met verloop van tyd, kan die
onderneming se etiek institusionaliseer word op strategiese, sistemiese en operasionele
vlakke.
5.8.1 Institusionalisering op ʼn strategiese vlak
Etiese sakeondernemings bestuur etiek op ʼn doelgerigte manier. Dit word gedoen deur ʼn
visie vir etiek te formuleer. Hierdie etiese visie bestaan uit die uiteindelike stand van die
etiese identiteit wat die onderneming poog om te bereik oor ʼn sekere tydperk.
ʼn Strategie vir etiek impliseer dat wanneer die onderneming bedryfsetiek as strategies
belangrik omhels en besluit om etiek deel te maak van hoe die onderneming gedefinieer
word, moet daar op ʼn toepaslike etiekbestuurstrategie besluit word.
Vir etiek om geïnstitusionaliseer te word, moet etiese waardes deel gemaak word van die
bedryfsbewussyn van die onderneming. ʼn Korporatiewe gewete moet dus
geïnstitusionaliseer word.
Dit is die raad se verantwoordelikheid om te besluit op ʼn gepaste strategie vir die bestuur
van die etiese prestasie van die onderneming. Die strategie wat gekies word om etiese
risiko’s te bestuur word bepaal deur ʼn behoefte om die ondernemings te beskerm van etiese
mislukking of die onderneming se behoefte om voordeel te trek uit goeie etiese prestasie.
Daar bestaan vier breë strategieë vir etiese prestasiebestuur:
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 107
� Die reaktiewe strategie
Die reaktiewe strategie is ʼn verdedigende benadering om etiese risiko’s te bestuur. Die
benadering kan gesien word as ʼn reaksie tot iets rakende etiek, uit vrees of skandale.
ʼn Reaktiewe strategie hou sekere gevare in:
• Kredietwaardigheid
• Vatbaarheid vir skandale
• Nie-bevredigend vir institusionele beleggers, verbruikers en talentvolle werknemers.
� Die nakomingstrategie
Ondernemings wat die nakomingstrategie aanneem, neem gewoonlik ook ʼn rigtinggewende
kode van etiek aan. Die kode skryf etiese standaarde van gedrag voor met klem op gedrag
wat verbied word. Die doelwit van hierdie strategie is om onetiese gedrag in ondernemings
te voorkom deur ʼn verbintenis tot die monitering en bestuur van etiese prestasie. Die
nakomingstrategie is ʼn reël-gebaseerde benadering tot etiek bestuur.
Newe-effekte van die nakomingstrategie:
• Kweek ʼn mentaliteit van “wat nie verbode is nie, word toegelaat”.
• Ontneem werknemers die vermoë om eie diskresie te gebruik om etiese besluite te
neem en lei tot die blindelingse gehoorsaming van reëls.
• Vermenigvuldiging van etiese reëls vir optrede.
� Die integriteitstrategie
Die integriteitstrategie is ʼn waarde gebaseerde benadering wat gewoonlik bestaan uit ʼn
beperkte aantal breë en aspirasieriglyne wat die grense stel vir korporatiewe etiese optrede.
Die newe-effekte van die integriteitstrategie:
• Die diskresie wat aan die werknemers toegestaan word, kan misbruik word.
• Die strategie is grootliks afhanklik van die leierskap van die maatskappy om die
voorbeeld te stel en rigting aan te dui vir etiese gedrag.
• Die strategie veronderstel ʼn duidelike gevoel van korporatiewe identiteit en prioriteit.
� Die algehele belynde strategie
Ondernemings wat die algehele belynde strategie aanneem, poog om moeiteloos etiek te
integreer in die doel, missie en doelwitte van die onderneming. Hierdie strategie stel voor dat
ʼn onderneming wat hierdie strategie gebruik, ʼn goed-ontwikkelde gevoel van identiteit en
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 108
doelwitte, gebaseer op nie-onderhandelbare etiese standaarde sal hê in sy interaksie met
interne en eksterne belanghebbendes.
Verwys na bl. 249 – 254 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.8.2 Institusionalisering op sistemiese vlak
Die uitdaging vir die sleutel rolspelers betrokke in etiekbestuur is om die etiekstrategie te
integreer binne ʼn betekenisvolle etiekbestuurstelsel. Die sisteme moet voorsiening maak vir
die bekendstelling van ʼn etiese dimensie binne die volgende aspekte van die onderneming:
• Kommunikasie
• Werwing
• Seleksie
• Oriëntasie
• Prestasiebestuur
• Opleiding in dissiplinêre prosedures
• Monitering en evaluering
� Kommunikasie
Kommunikasie oor etiek vorm die rugsteun van die implementering van ʼn etiekstrategie. ʼn
Goeie twee-rigting kommunikasiestrategie moet geïmplementeer word wat die onderneming
in staat stel om die etiese verwagtinge oor te dra wat die belanghebbendes, en spesifiek, die
werknemers, die geleentheid bied om die onderneming in te lig oor hulle etiese ervaringe.
Spesifieke intervensies wat gebruik kan word:
• Bewusmaking programme
• Etiek praat
• Etiek hulptoonbank
• Vertroulike rapporteringstelsel
• Etiek nuusbriewe
� Werwing
By die ontwerp van werwingstrategieë moet die onderneming duidelik aandui dat hulle
mense wil aantrek wat hulle etiese oriëntasie inooreenstemming kan bring met die etiek van
die onderneming. Hierdie benadering rakende werwing bou op die onderneming se
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 109
reputasie en stel die onderneming is staat om talent te werf en dra ook by tot die
werknemers se etiek bewustheid.
� Seleksie
Indien die aanname gemaak kan word dat integriteit meetbaar is in ʼn kwantitatiewe of
kwalitatiewe manier, kan dit ingesluit word as ʼn dimensie wat geassesseer kan word deur
middel van bepaalde metodes:
• Seleksie onderhoude
• Kontrolering van verwysings
• Die psigometriese assessering van integriteit
• Assesseringsentrumtegnologie
� Oriëntasie van nuwe werknemers
Die oriëntasie of induksie van nuwe werknemers kan ʼn besondere kragtige intervensie wees
om ʼn tydige etiese bewustheid te skep onder nuwelinge. Werknemers wat die onderneming
betree is baie ontvanklik om die nuwe ondernemingskultuur aan te neem. Indien hierdie
kultuur gekarakteriseer word met ʼn sterk etiese dimensie, word nuwe werknemers van die
begin af bewus van die onderneming se verwagtinge rakende etiese gedrag. Hierdie is dan
ook die tyd om die kode van etiek te verduidelik en hoe om die gedragsriglyne toe te pas.
� Prestasiebestuur en beloning
Vir die doelwit van die prestasiebestuur van die werknemers het die meeste ondernemings
prestasie-evaluering wat deel uitmaak van hulle groter prestasiebestuurstelsel. Die
prestasie-evaluering is gewoonlik gebaseer op ʼn aantal sleutel prestasie areas van die werk.
Werknemers word dan geëvalueer in watter mate hulle die vereistes voltooi wat deur die
sleutel prestasie areas gedefinieer word.
Die beloning van prestasie is gewoonlik ʼn belangrike komponent van ʼn onderneming se
omvattende prestasiebestuurstelsel. Wanneer werknemers beloon word vir prestasie in die
verskeie sleutel prestasie areas (wat etiese prestasie insluit as ʼn onafhanklike sleutel
prestasie area), word hulle indirek beloon vir hulle etiese prestasie.
� Opleiding
ʼn Voordeel van etiekopleidingsintervensies, is dat die werknemer blootgestel word aan ʼn
gestruktureerde leeromgewing. Dit fasiliteer spontane besprekings oor etiek wat die leerder
bemagtig om beslis te wees wanneer etiese besluite geneem word.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 110
ʼn Sleutel fokusarea van die onderneming se etiekopleiding is die begrip, interpretasie en
toepassing van die etiese kode. Bestuurders in ondernemings het drie belangrike rolle met
betrekking tot ondernemingsetiek:
• Om veranderingsagente te wees vir die toepassing van ondernemingsetiek
• Om etiekbestuurders te wees
• Om eties in hulle eie werk te wees
Om hierdie rolle te vervul, moet bestuurders oor drie tipes bevoegdhede beskik:
• Kognitiewe bevoegdheid
• Gedragsbevoegdheid
• Bestuursbevoegdheid
� Dissiplinêre prosedures
Ondernemings moet terugval op afskrikmiddels wanneer met onetiese gedrag gehandel
moet word. Organisatoriese dissiplinêre strukture en prosedures is gewoonlik voldoende en
goed geposisioneer om met etiese oortredinge te handel. Dissiplinêre prosedure moet
gebaseer word op beginsels van substantiewe en prosedurele regverdigheid om te verseker
dat regverdige ondersoeke, verhore, uitsprake en strawwe uitgevoer word.
� Monitering en evaluering
Daar bestaan ʼn aantal maatstawwe wat gebruik kan word in die monitering en evaluering
van sisteme.
• Deurlopende betrokkenheid by belanghebbendes kan waardevolle terugvoering bied
rakende die etiese verwagtinge oor die onderneming.
• Veranderinge in belanghebbende verwagtinge kan gemeet word op kwalitatiewe of
kwantitatiewe maniere.
• Nog bronne wat terugvoering verskaf is die insidentverslae oor die onderneming se
etiekprestasie, sowel as die volhoubaarheid van etiekpraatjies in die onderneming.
Terugvoering op etiese prestasie dien twee doelwitte vir die onderneming.
• Eerstens, bied dit inligting benodig vir verdere etiekbestuursintervensies.
• Tweedens, bied dit data benodig om verslag te doen op die etiese prestasie van die
onderneming.
Verwys na bl. 254 – 263 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 111
5.8.3 Institusionalisering op operasionele vlak
Werknemers moet bemagtig en in staat gestel word om etiek in die onderneming uit te leef.
Hierdie kan vermag word deur gebruik te maak van lynbestuurders wat as etiese rolmodelle
optree om werknemers te mentor en op te lei om eties bewus te wees, etiese kwessies te
kan identifiseer, basiese etiese probleme te kan oplos en hulle te versterk om etiese besluite
te neem wanneer nodig.
Die meeste werknemers moet begelei word deur die leiers om te verstaan wat die waardes
beteken wat in ʼn spesifiek taak in ʼn spesifieke onderneming nagestreef word. Waardes moet
betekenisvol en ondubbelsinnig vertaal word tot spesifieke gedrag wat vereis word om die
waarde uit te leef.
ʼn Verdere operasionele toepassing van die institusionalisering van etiek hou verband met
die manier waarop ondernemings hul etiese helde as rolmodelle gebruik vir etiese denke en
aksies. Etiese helde is daardie individue wat hoë kredietwaardigheid as etiese leiers en
rolmodelle het en dikwels etiese besluite wat ʼn uitdrukking is van die etiese waardes wat
nagestreef word.
Verwys na bl. 263 – 265 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.8.4 Etiekbestuur rolspelers
Dit is nodig om te verstaan wie die rolspelers in etiekbestuur is. Die sleutel rolspelers is die
raad van direkteure, die hoof uitvoerende beampte (CEO – Chief Executive Officer), die
etiekborg, die etiekkampioen, die etiekkomitee, die etiekbestuurder en die lynbestuurder.
� Die hoof uitvoerende beampte (CEO) en etiek
Die rol van die CEO is dié van ʼn morele leier van die onderneming, nie net as die simbool
van etiek vir eksterne belanghebbendes nie, maar ook vir die interne belanghebbendes. Die
CEO is ʼn direkte vertolking van die etiese karakter, reputasie en kredietwaardigheid van die
onderneming vir die meeste van die belanghebbendes van die onderneming, maar veral vir
die huidige en potensiële aandeelhouers, beleggers en werknemers.
� Etiekborg
Die teenwoordigheid van ʼn sterk borg wat hulpbronne vir grootskaalse
veranderingsintervensies kan inisieer, allokeer en regverdig, is noodsaaklik vir die etiese
intervensievolhoubaarheid. Borge moet op alle vlakke maar ook op hoë vlakke funksioneer
in die onderneming om toegang en beheer van gepaste hulpbronne te verseker. Borge moet
ook sigbaar wees en die mag hê om toe te sien dat intervensies haalbaar bly.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 112
Die rol van ʼn etiekborg is ʼn rol wat in werking tree wanneer die onderneming van die
standpunt uitgaan dat etiek belangrik genoeg is om fondse en hulpbronne te allokeer op ʼn
gestruktureerde en doelgerigte manier. Die borg is ook ʼn persoon in die onderneming wat
hulpbronne voorsien wat nodig is om etiekbestuursinisiatiewe te ontwerp en te
implementeer.
� Etiekkampioen
Die ware projekkampioen is die individue wat so sterk glo in ʼn idee dat hulle dit najaag ten
spyte van alle teenkanting en soms alle logika. Kampioene glo passievol dat die
onderneming moet aanpas en hulle is selfs gewillig om op te tree sonder die ondersteuning
van die topbestuur. Kampioene tree op binne die omvang van wat hulle kan bereik en soms
buite die normale grense van hulle outoriteit.
Die mees belangrike rol van die etiekkampioen is om aanvanklike stukrag te bied vir die
etiekbestuursinisiatief en om te verseker dat die inisiatief momentum behou vir solank as wat
dit nodig is.
� Die etiekkomitee
Die sleutel doelwit van hierdie komitee is die bevordering van korporatiewe etiese gedrag.
Die komitee het ʼn sterk simboliese waarde deurdat dit die boodskap oordra dat die
onderneming eerlik verbind is tot etiese optrede.
Die komitee bestaan gewoonlik uit ʼn aantal organisatoriese bestuurders op uitvoerende vlak.
Die CEO, etiekborg of etiekkampioen kan optree as koördineerder van die komitee. Dit is
wenslik dat daar ten minste een raadslid op die komitee dien. Die funksionele areas wat
verteenwoordig moet word op die komitee, is die maatskappysekretariaat, nakoming,
finansies, risikobestuur, interne oudit, korporatiewe kommunikasie, menslike
hulpbronbestuur, menslike hulpbronontwikkeling, organisasieontwikkeling,
werknemer/industriële verhoudinge en die etiekbestuurder.
Die primêre rolle van die etiekkomitee is tweeledig:
• Bied strategiese rigting vir die onderneming se langtermyn etiekinisiatief
• Oorsig oor die strategie-implementering
� Etiekbestuurder
Die etiekbestuurder is die individu wat die institusionalisering van etiek in die onderneming
bestuur. Die verantwoordelikhede van die etiekbestuurder word bepaal deur die
etiekkomitee. Die primêre rol is om die uitvoerende hoof en bestuurder van die onderneming
se etiek te wees. Dit behels die beplanning, koördinering, implementering en beheer van die
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 113
strategie, strukture en sisteme wat vereis word om te institusionaliseer, te moniteer en
verslag te doen oor die etiese prestasie van die onderneming.
� Die lynbestuurder
Etiese leierskap deur lynbestuurders verseker konsekwentheid tussen organisatoriese
waardes en aksies. Sy/haar rol is dus om seker te maak dat etiese waardes en gedrag, soos
gedefinieer deur die kode van etiek, duidelik is vir alle werknemers. Om lynbestuurders se
verbintenis te verkry, is dit nodig om hulle te betrek by die kodifisering en implementering
van die kode van etiek.
Lynbestuurders se etiese verantwoordelikhede begin deur ondergeskiktes te oorreed om op
etiese wyse op te tree, deur die waarde van etiese gedrag en die risiko’s verbonde aan die
nie-gehoorsaamheid aan etiese kodes, te verduidelik.
� Die skakel tussen rolspelers
Al die rolspeler is dus individueel en kollektief verantwoordelik vir die formele en informele
bestuur van korporatiewe etiek.
Die CEO, raad van direkteure, etiekkomitee, etiekkampioen en etiekborg is verantwoordelik
vir etiekbestuur op strategiese vlak. Op hierdie vlak word etieksisteme ingebed in die
korporatiewe doelwitte en waardes, sowel as die strategiese beplanningspogings. Ook word
die etiese identiteit op hierdie vlak gevestig.
Die etiekbestuurder, as koördineerder van die organisatoriese etiese funksies, is spesifiek
verantwoordelik op die sistemiese vlak. Op hierdie vlak word spesifieke sisteme, soos
gekonsepsualiseer deur die etiekkomitee op strategiese vlak, ontwerp, geformaliseer,
geïmplementeer en belyn met die onderneming se kode van etiek om etiese gedrag te
verseker.
Die lynbestuurder het dus die sleutel verantwoordelikheid vir die toepassing van etiese
kodes op die operasionele vlak. Dit is op hierdie vlak wat etiese prestasiebestuur en
organisatoriese etiese waardes praktiese betekenis kry. Dus is die lynbestuurders
verantwoordelik vir die operasionalisering van etiese waardes en standaarde, vervat in die
kode van etiek.
Die aard van die verhouding tussen die rolspelers en vlakke van etiekbestuursintervensies
word uitgebeeld deur Figuur 19.1 op bl. 272 in die handboek.
Verwys na bl. 265 – 273 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 114
5.9 Etiek prestasieverslagdoening
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 274 – 284
Die finale fase in die proses van etiekbestuur is die akkurate meting en verslagdoening oor
etiekprestasie. Hierdie deel van die korporatiewe bestuursraamwerk behels refleksies op al
die dimensies, bepaling van etiese risiko’s, kodifisering en institusionalisering van etiese
standaarde.
Die huidige tendens om rapportering te integreer met etiese prestasie, geskied op sosiale,
ekonomiese en die omgewingsprestasie van die onderneming, sowel as die
volhoubaarheidsverslagdoening of driedubbele verslagdoening, ook bekend as korporatiewe
verantwoordelikheidsverslagdoening.
5.9.1 Standaarde
Die AccountAbility 1000 Process Model (AA1000) is ʼn model ontwikkel met formele
standaarde, ʼn versekeringstandaard en ʼn belanghebbende betrokkenheidstandaard. Die
AA1000 bestaan uit drie fundamentele beginsels
• Die grondbeginsel van inklusiwiteit
• Die beginsel van wesenlikheid
• Die beginsel van responsiwiteit
Die AA1000 model begelei die proses van belanghebbendesbetrokkenheid in die volgende
areas:
• Identifikasie van kwessies en prioriteite.
• Definisie van prestasiestatistieke en mikpunte
• Proses van verantwoordbaarheid/aanspreeklikheid, oudit en verslagdoening
Die raamwerk bestaan uit beginsels van kwaliteit en prosesstandaarde wat beplanning,
verantwoordbaarheid, oudit, verslagdoening en inbedding (embedding) dek. Die AA1000
standaard was bedoel om twee verwante doelwitte te dien:
• As ʼn gemene verwysingspunt om die kwaliteit van gespesialiseerde
aanspreeklikheidsriglyne en standaarde te ondersteun,
• As ʼn alleenstaande stelsel vir die bestuur en kommunikering van sosiale en etiese
aanspreeklikheid en prestasie.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 115
Verwys na die AA1000 model, Figuur 20.1 op bladsy 277 in die handboek vir ʼn duidelike
oorsig.
5.9.2 Rasionaal vir verslagdoening
Die doelwit van etiese prestasiemeting is om te bepaal of ʼn bestaande etiekprogram
suksesvol is of nie. Die doelwit van etiekverslagdoening is om kommunikasie te verseker
met belanghebbendes, interne en ekstern.
In Suid-Afrika stel die King III-verslag voor dat maatskappye op ʼn gereelde basis verslag
doen oor die aard en mate van sosiale, transformasionele, etiese, veiligheids-, gesondheids-
en omgewingsbestuursbeleide en praktyke.
Verwys na bl. 278 – 279 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.9.3 Teikengroep
ʼn Etiek verslag word voorberei tot voordeel van al die belanghebbendes van ʼn maatskappy.
Die belanghebbendes moet gekonsulteer en betrokke gemaak word op so ʼn manier dat hulle
as medeskrywers gesien word van die etiekverslae.
Verwys na bl. 279 – 281 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.9.4 Die proses van etiekverslagdoening
In hierdie afdeling word die hoof aktiwiteite van etiekverslagdoening bespreek i.t.v die
AA 1000 prosesmodel.
� Beplanning
Die eerste aktiwiteit behels om die hele proses te beplan en te verseker dat die basiese
vereistes vir ʼn suksesvolle verslagdoeningsproses in plek gestel is. Die AA1000 stel voor dat
een van die vroeë stappe moet wees om die belanghebbendes te identifiseer van die
onderneming oor wie verslag gedoen word.
Om die konsekwentheid tussen huidige waardes te verseker, word daar van die
verslagdoeningsonderneming verwag om te bepaal of die waardes van die onderneming in
ooreenstemming is met die onderneming se etiese doelwitte.
� Boekhouding
Die etiekboekhoudingsproses het ʼn logiese volgorde van gebeure:
• Die identifisering van die kwessies waarop verslag gedoen gaan word.
• Bepaling van die omvang van die verslag.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 116
• Identifisering van die indikators wat gebruik gaan word.
• Versameling van inligting.
• Analisering van die inligting.
• Opstel van mikpunte.
• Ontwikkeling en implementering van ʼn plan.
� Rapportering
Volgens die AA1000, moet die Global Reporting Initiative (GRI) uitgebrei word om spesifieke
indikators van die ondernemingsintegriteit in te sluit. Ondernemings moet ʼn kode van etiek
ontwikkel en sy verbintenis tot die kode demonstreer deur die volgende:
• Die skep van sisteme en prosedures om die kode bekend te stel, te moniteer en af te
dwing.
• Om hoëvlak individue die verantwoordelikheid te gee om toesig te hou oor die
gehoorsaamheid aan die kode.
• Gebruik te maak van seleksie- en bevorderingsprosedures wat die integriteit van
nuwe werknemers assesseer.
• Die uitoefening van behoorlike sorg rakende die delegering van diskresionêre
outoriteit.
• Kommunikasie en opleiding van alle werknemers rakende die
ondernemingswaardes, standaarde en nakomingsprosedures.
• Die verskaffing, monitering en oudit van veilige sisteme vir die rapportering van
etiese of risikogedrag.
• Toepaslike dissipline konsekwent af te dwing.
• Reageer op oortredings en die voorkoming van herhaling.
Deur verslag te doen oor al hierdie aspekte, in kombinasie met die voorstelle van die GRI-
riglyne, behoort ʼn billike aanduiding te gee van die etiese prestasie van die maatskappy.
� Oudit
Onafhanklike bevestiging of oudit, is die proses van evaluering van die inhoud van ʼn verslag,
sowel as die prosesse en sisteme wat die voorbereiding van die verslag ondersteun.
Daar bestaan drie verskillende doelwitte vir die versekeringproses:
• Eenvoudige bevestiging
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 117
• Gedetailleerde advies te voorsien t.o.v. bestuurskwessies en sisteme.
• Verslagdoening aan die algemene publiek en kleinhandelkliënte.
� Ingebed (embedded)
Die metingsproses moet ingebed wees binne die onderneming en gekoppel word met
bestaande bestuursinligtingsisteme. Hierdie sal nie daartoe lei dat skeptici in die proses
inkoop nie, maar ook lei tot ʼn toename in die waarde en relevansie van die inligting wat
gegenereer is.
� Belanghebbende betrokkenheid
Deur belanghebbendes betrokke te hou regdeur die proses, verseker die onderneming dat
belanghebbendes reeds vanaf die vroeë fases in die proses inkoop en versterk dit die
kredietwaardigheid van die verslagdoeningsproses, sowel as die uiteindelike verslag.
Verwys na bl. 281 – 284 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.10 Etiese leierskap en ondernemingskultuur
Bestudeer die handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th
Edition, bl. 285 – 298
Die King III-verslag beklemtoon die behoefte aan diepgaande verandering rondom etiek en
stel dit dat goeie korporatiewe bestuur vereis dat die raad verantwoordelikheid neem vir die
bou en handhawing van ʼn etiese korporatiewe kultuur in die onderneming. Die nuwe klem op
organisatoriese etiese kultuur spoor ondernemings aan om verby etiekbestuursprogramme
te beweeg en om spesifiek aandag te gee aan die ondernemingskultuur wat
etiekbestuursprogramme ondersteun. Leiers op alle vlakke van die onderneming het ʼn
belangrike rol om te speel in die ontwikkeling en aansporing van ʼn deurlopende etiese
kultuur in die onderneming.
5.10.1 Bestuur, leierskap en kultuur
Leierskapsrolle stem nie noodwendig ooreen met die hiërargiese posisies in die
onderneming nie. Leierskapsrolle kan uitgevoer word deur die formele bestuursposisies,
maar ook deur dié wat nie hoë rangposisies binne die onderneming beklee nie. Ongeag
waar leierskapsrolle vervul word, hou dit altyd ten nouste verband met die vermoë om ʼn
ideale toekoms te kan visualiseer en die kapasiteit om ander se toewyding en samewerking
te werf om hierdie visie na te jaag.
Verskeie benaderings tot leierskap:
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 118
• Die eienskapsbenadering fokus op die karaktereienskappe wat die individu moet
besit om effektief as leier te wees.
• Die gedagsbenadering fokus op die sosiale vermoëns, vaardighede en
oorredingsvermoë waaroor ʼn leier moet beskik.
• Die situasionele benadering tot leierskap sentreer rondom die passing tussen die
persoon en die uitdaging voorgestel deur die spesifieke situasie.
• Die verhoudingsbenadering verwys na ʼn meer sistemiese perspektief, waarin
leierskap gesien word binne die proses van sosiale interaksie en samewerking.
Om ʼn etiese korporatiewe kultuur te kweek, vereis ʼn netwerk van etiese verhoudinge in die
onderneming waar die lede kan saamwerk om die etiese kultuur te vorm en te handhaaf.
Korporatiewe kultuur kan gedefinieer word as ʼn patroon van gedeelde aannames wat ʼn
groep aangeleer het, soos probleme opduik in eksterne aanpassing en interne integrasie –
aannames en gedrag wat tot sover goed genoeg gewerk het om gereken te word as geldig,
en dus aan nuwe lede gekommunikeer word as die korrekte manier om probleme te
evalueer en te hanteer.
Verwys na bl. 286 – 287 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.10.2 Etiese leierskap
Dit is belangrik vir ondernemingsleiers om te verstaan dat hulle deur persoonlike en
institusionele aksies kan bydra tot die ontwikkeling of afbreek van die samelewing.
Die ontwikkeling van ʼn gesonde en volhoubare omgewing vereis van sakeleiers om
gebalanseerde verhoudings te bou regoor samelewingsgrense. Hierdie grense verwys na
private, publieke en burgerlike samelewingsektore en die natuurlike omgewing.
Om verder te bou op die idee van onderlinge verbondenheid as ʼn etiese bindingsfaktor,
moet die leiers beide die konteks en die kompleksiteit integreer.
• Die kontekstuele relevansie impliseer dat leiers daarin slaag om hulle besluite in
verhouding tot spesifieke aspekte van die omgewing te evalueer.
• Die kompleksiteitsdimensie verwys na die vermoë van leiers om te reflekteer oor
hierdie dimensies binne die groter geheel.
� Definiëring van verantwoordelike leierskap
Verantwoordelike leiers glo in deurlopende persoonlike en ondernemingsrefleksie oor die
kort- en langtermynimpak van hulle persoonlike en ondernemingsbesluite op die
gemeenskap en die omgewing as ʼn geheel.
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 119
Die voorvereiste vir verantwoordelike leierskap is ʼn etiese ingesteldheid.
� Karaktereienskappe van etiese leiers
Etiese leiers besit kwaliteite wat hulle in staat sal stel om die bewaarders te wees van ʼn
samelewing waar daar ʼn balans is tussen ekonomiese en gemeenskapsvordering en
ekologiese volhoubaarheid.
Leiers moet dus die kwaliteite besit van visie, buigsaamheid t.o.v. verandering en openheid
vir betrokkenheid as die drie sleutel-suksesfaktore om ʼn volhoubare wêreld te help bereik.
Kyk Tabel 21.1 op bl. 290 vir die karaktereienskappe en rigtinggewende beginsels vir
verantwoordelike leiers.
� Die rolle van verantwoordelike leiers
Die rolle van verantwoordelike leiers is te nouste verwant aan die komplekse multi-
belanghebbende omgewing binne ʼn hulpbronbeperkte ekosisteem.
Die spesifieke rolle en verantwoordelikhede wat vervul moet word deur leiers in hierdie
komplekse omgewing, is soos volg:
• Definieer die rolle van die sakeonderneming in die samelewing
• Skep nuwe vorme van waarde
• Weef waardenetwerke
• Bou aan die toekoms van die sakeomgewing
• Tree op met korporatiewe staatsmanskap (corporate statesmanship)
Verwys na bl. 287 – 292 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.10.3 Etiese ondernemingskultuur
� Karaktereienskappe van etiese ondernemingskultuur
Ondernemings met sterk etiese kulture het ʼn organisatoriese ingesteldheid wat gebaseer is
op ʼn sterk etiese waardekettingoriëntasie. Binne sulke kulture is daar ʼn kollektiewe morele
gewete, of kollektiewe bewustheid. Die onderneming het ʼn sterk etiese identiteit en etiek is
integraal tot hoe die onderneming homself definieer. Etiese waardes word deelgemaak van
die operasionele bewussyn en is geïntegreer binne die organisatoriese filosofieë, praktyke
en gedrag.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 120
� Diep etiese kultuur
Etiese waardes word nie net aangehang nie, maar daar word daaroor gepraat en dit word
uitgeleef deur die lede van die onderneming. Die etiese pilare van verantwoordelikheid,
verantwoordbaarheid, regverdigheid en deursigtigheid is naatloos geïntegreer binne die
organisatoriese praktyke en gedrag.
Etiese norme en standaarde, en die voortspruitende gedrag, word gevorm deur diep
kulturele elemente wat na vore kom in verhale, totems, tradisies en taboes.
• Verhale of organisatoriese verhale verwys na die rekord van vorige etiese
voorbeeldige gedrag in die onderneming. Die historiese rekord van aksies deur die
onderneming se etiese rolmodelle word vertel en oorvertel binne etiese kulture.
• Totems is mense of onsigbare objekte wat amper bygelowige respek afdwing by die
belanghebbendes en dien so as die grondslag van ʼn sosiale stelsel van verpligting
en beperking.
• Tradisies, as leerstellings, gebruike, oortuigings, rituele en praktyke is net so ʼn sterk
fondasie van etiese kulture omdat dit van generasie na generasie binne die
onderneming oorhandig word.
• Taboes dien as ondernemingsreëls om ongewenste gedrag uit te skakel.
� Die vestiging van ʼn diep etiese kultuur
Om ʼn diep kultuur te verander of te beïnvloed vereis langtermyn paradigma
veranderingsintervensies. Die onuitgesproke gevoel van wat morele behoorlike gedrag is,
ontwikkel nie skielik nie, maar met verloop van tyd. Die manier waarop ondernemings ʼn
etiese kultuur, kan bekom is deur die:
• vestiging van morele gewete.
• erkenning en uitleef van die etiese kultuur as ʼn sosiale konstruk.
• aanhang van verhoudingsleierskap.
• proses van osmose tussen die sigbare en die onsigbare dimensies van etiese
kultuur.
Verwys na bl. 292 – 298 in die handboek vir ʼn meer volledige beskrywing.
5.11 Samevatting
Die eerste gedeelte van hierdie studie-eenheid is ʼn bekendstelling aan
etiekbestuursprogramme as ʼn belangrike element van die bestuur van etiese prestasie in die
GBE105 Bedryfsetiek
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese sake Bladsy 121
onderneming. Om die effektiwiteit van hierdie etiekbestuursprogramme te verseker, moet
daar duidelike ondersteuning wees van verantwoordelike leiers wat besorg is oor die etiek in
die onderneming, sodat ʼn vertrouensverhouding gebou kan word met die interne en
eksterne belanghebbendes van die onderneming. Ook is dit belangrik dat hierdie
etiekprogramme binne ʼn etiese ondernemingskultuur geïntegreer word, waar etiese
bewustheid die doen en late van al die lede van die onderneming voorskryf.
5.12 Selfevaluering
Aktiwiteit 5
BP se oliestorting van 20 April 2010 in die Golf van Mexiko het tot gevolg gehad dat hulle
in 2011 die reputasie gekry het as die "Slegste sakeonderneming in Amerika". Sedertdien
het BP aktief en sigbaar ʼn veldtog geloods om die publiek bewus te maak dat hulle
eienaarskap neem van wat gebeur het en probeer om die skade te herstel. Kyk die
onderstaande artikel oor BP se ekonomiese en omgewingsherstelprojek.
http://www.bp.com/en/global/corporate/gulf-of-mexico-restoration.html
1) Na jou mening, watter strategie het BP gevolg in etiekprestasiebestuur nadat die
ramp van 20 April 2010 plaasgevind het? Motiveer jou antwoord.
2) Watter prosedures het BP gebruik om etiek op sistemiese vlak te institusionaliseer?
3) Hoe het BP te werk gegaan om etiek op operasionele vlak te institusionaliseer?
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 122
Bronne
• http://listverse.com/2011/09/13/top-10-unethical-business-actions/
• http://www.fin24.com/Companies/TravelAndLeisure/SAA-cadet-programme-faces-
probe-union-20131008
• https://solidariteit.co.za/mrk-gaan-sal-se-kadetprogram-ondersoek/
• http://www.beeld.com/nuus/2013-06-17-solidariteit-wil-wittes-help-vlieg
• http://www.beeld.com/nuus/2013-06-12-sal-kies-nie-wit-mans
• http://www.beeld.com/nuus/2013-10-08-saa-menseregtekommissie-ondersoek-
diskriminasie
• http://www.bp.com/en/global/corporate/gulf-of-mexico-restoration.html
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 123
Afrikaans/Engels woordelys
Afrikaans Engels
Aandeelhouerswaarde dominansie Shareholder value dominance
Amorele Bestuurders Amoral Managers
Bedryfsetiek Business ethics
Bekendmaking Disclosed
Belanghebbendes Stakeholders
Beleggersvertroue Investor confidence
Beleid Policy
Bemagtiging Empowerment, enablement
Bestuur Governance
Betroubaarheid Trustworthiness
Bevelstelsel Command system
Bevoegdheid Competence
Demokratiese Democratic
Deugde Virtue
Die gesamentlike-aandele, beperkte
aanspreeklikheid sakeonderneming
The joint-stock, limited liability corporation
Die samewerkende aard van die werk The co-operative nature of work
Die verhoudingsaard van sake The relational nature of business
Doelbewuste Deliberate
Eiendomsreg Property rights
Ekonomiese verantwoordelikheid Economic responsibility
Etiek hulptoonbank Ethics helpdesk
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 124
Etiese verpligtinge Ethical obligations
Formele verpligtinge Formal obligations
Gebruikswaarde Utilitarian
Gemiddeld Mean
Geregtigheid en regverdigheid Justice and fairness
Gevolge/Implikasies Ramifications
Hoof Uitvoerende Beampte Chief Executive Officer (CEO)
Institusionalisering Institutionalisation
Kategoriese imperatief Categorical imperative
Kliënte Customers
Legitimiteitsoorwegings Legitimacy considerations
Mededingers Competitors
Mededinging Competition
Menslike welstand Human wellness
Mite Myth
Morele gewete Moral conscience
Morele meningsverskille Moral disagreements
Nakomingstrategie Compliance strategy
Nalatigheid Neglect
Onderskeidings Distinctions
Ondoeltreffendheid Inefficiency
Ononderskeibaar Indistinguishable
Oordeelkundige verbruikers Discerning consumers
Osmose Osmosis
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 125
Psigometriese assessering Psychometric assessment
Rasionaal Rationale
Regulasie/Wetgewing Regulation
Sakeonderneming Business/Enterprises
Sanksies Sanctions
Selfaktualisering Self-actualisation
Sosiale investering en filantropie Social investment and philanthropy
Sosiale ontwikkeling Social development
Sosiale verwagtinge Social expectations
Sosio-politieke Socio-political
Standaardstelling Benchmarking
Strategiese oorwegings Strategic considerations
Swart Ekonomiese Bemagtiging Black Economic Empowerment
Teenstrydighede Discrepancies
Teikengroep Target audience
Toewyding en kwaliteit van werk Commitment and quality of work
Tweeledig Dual
Uitkeer Endowment
Verantwoordbaarheid Accountability
Verbruik Consumption
Verskaffers Suppliers
Volhoubaarheid Sustainability
Vraelyste Questionnaires
Vryemarkstelsel Free-market system
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 126
Waarderende ondersoek Appreciative inquiry
Waardes Values
Welwillendheid Benevolence
Wet op Gelyke Indiensneming Employee Equity Act
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 127
Selfevalueringsriglyne
Riglyne: Aktiwiteit 1
1) Verwys na bl. 14 in die handboek, paragraaf 1.6 in hierdie begeleidingsgids wat
handel oor die verskeie ekonomiese sisteme.
2) Verwys na bl. 20 in die handboek, paragraaf 1.6 in hierdie begeleidingsgids, gee
spesifiek aandag aan die billikheid en gelyke behandeling, gebruikswaarde en
geregtigheid as regverdigheid wanneer hierdie vraag beantwoord word.
3) Verwys na bl. 25 in die handboek, paragraaf 1.6 in hierdie begeleidingsgids oor die
vernaamste kritiek rondom die verskeie ekonomiese sisteme.
Riglyne: Aktiwiteit 2
1) Verwys na bl. 55 – 65 in die handboek, paragraaf 2.5 in hierdie begeleidingsgids vir
die verskillende modusse van etiekbestuur.
2) Verwys na bl. 55 – 65 in die handboek, paragraaf 2.5 in hierdie begeleidingsgids vir
die verskillende uitdagings waarmee die modusse van etiekbestuur gekonfronteer
word.
3) Verwys na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.5.4 se konsepte oor eties reg en eties
verkeerd en bl. 6 in die handboek, as ʼn riglyn vir die toepassing van die konsepte.
Riglyne: Aktiwiteit 3
1) Verwys na bl. 115 – 117 in die handboek, afdeling 3.6 in hierdie begeleidingsgids wat
handel oor reputasie en beleggersvertroue.
2) Verwys na bl. 117 – 119 in die handboek, afdeling 3.6 in hierdie begeleidingsgids wat
handel oor reputasie en verbruikersvertroue.
3) Verwys na bl. 119 – 120 in die handboek, afdeling 3.6 in hierdie begeleidingsgids wat
handel oor reputasie en werknemersvertroue.
4) Verwys na bl. 120 – 122 in die handboek, afdeling 3.6 in hierdie begeleidingsgids wat
handel oor reputasie en die finansiële prestasie van die onderneming.
5) Gee jou eie mening.
GBE105 Bedryfsetiek
©akademia (MSW) Bladsy 128
Riglyne: Aktiwiteit 4
1) Verwys na bl. 184 – 186 in die handboek en paragraaf 4.7.3 in hierdie
begeleidingsgids vir die definisie van regstellende aksie.
2) Verwys na bl. 190 – 198 in die handboek en paragraaf 4.7.5 in hierdie
begeleidingsgids as riglyn om die RIMS-strategie toe te pas.
3) Verwys na bl. 186 – 188 in die handboek en paragraaf 4.7.4 in hierdie
begeleidingsgids vir die mees algemene besware teen regstellende aksie.
Riglyne: Aktiwiteit 5
1) Verwys na bl. 249 – 254 in die handboek, paragraaf 5.8.1 in hierdie begeleidingsgids
vir riglyne oor institusionalisering op strategiese vlak.
2) Verwys na bl. 254 – 263 in die handboek, paragraaf 5.8.2 in hierdie begeleidingsgids
vir riglyne oor institusionalisering op sistemiese vlak.
3) Verwys na bl. 263 – 265 in die handboek, paragraaf 5.8.3 in hierdie begeleidingsgids
vir riglyne oor institusionalisering op operasionele vlak.
Bedryfsetiek (GBE105)Handboek: Rossouw, D. & Van Vuuren, L. 2010. Business Ethics. 4th Edition. Kaapstad: OxfordUniversity Press Southern Africa (Pty) Ltd.
Bedryfsetiek handel oor die identifisering en implementering van standaarde van optrede, in endeur middel van sake, wat verseker dat die belange van alle belanghebbendes gerespekteer word.Hierdie waardes en standaarde is ’n bepalende faktor in die interaksie tussen die sakeondernemingen sy belanghebbendes.
Dit is belangrik om onderskeid te tref tussen die smal definisie van bedryfsetiek, sowel as die breëbegrip van bedryfsetiek. Die vakgebied van Bedryfsetiek fokus spesifiek op die breër begrip vanbedryfsetiek.
Daar kan onderskeid getref word tussen drie dimensies van die breë begrip van bedryfsetiek, nl. diemakro- of sistematiese dimensie, die organisatoriese dimensie, sowel as die mikro- of individueledimensie en elk word ondersoek rakende etiek in sake in hierdie vakgebied.
Hierdie begeleidingsgids word verdeel in vyf studie-eenhede.
Die eerste studie-eenheid maak kennis met ’n paar belangrike konsepte en onderskeidings inbedryfsetiek. Duidelikheid oor die betekenis van hierdie konsepte help om misverstande in latereverduidelikings in die handboek uit te klaar. Verder in hierdie studie-eenheid word daar gefokus opdie etiese dimensie van sake en die verskeie maniere waarop etiek binne sake geïntegreer is opmakro-ekonomiese vlak, die organisatoriese vlak wat die verhouding tussen die sakeondernemingen die samelewing insluit, sowel as die intra-organisatoriese en individuele vlak van sake.
In die tweede studie-eenheid word daar gefokus op die klassieke en kontemporêre etiekteorieë.Hierdie teorieë varieer van die diagnostiese teorieë op verskeie metodes van etiekbestuur inorganisasies, tot by die klassieke etiekteorieë wat ’n meer filosofiese natuur aanneem tot die teorieëwat handel oor die morele status en verpligtinge van die moderne sakeonderneming.
Die derde studie-eenheid fokus op die belangrikheid van etiek in sake. Verder word die fouteuitgewys rakende populêre oortuigings van etiek in sake.
Studie-eenheid vier handel oor etiese besluitneming in sake en ’n besluitnemingstrategie wordvoorgestel met ’n gevallestudie-toepassing. Daarna word die RIMS-strategie toegepas op moreledilemmas en spesifiek gefokus op werknemersgelykheid.
Ter afsluiting word die bestuur van etiek in sakeondernemings ondersoek in studie-eenheid vyf. Dienoue verhouding tussen etiek en korporatiewe bestuur word uitgewys en die proses vanetiekbestuur word verduidelik. Om die studie-eenheid af te sluit, word die belang vanverantwoordelike leierskap en etiese korporatiewe kultuur uitgewys in die etiekbestuurproses.
a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot
31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.
Akademia is deel van die Solidariteit Beweging
w w w. a k a d e m i a . a c . z a