beşi~i - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d268325/2017/2017_harmanof.pdf · 2019. 3. 12. ·...

Medeniyetler Beşi~i Orta Do~u ve Şanhurfa Uluslararası Sempozyum Bildirileri

Bu yaym, Sempozyum toplant1sm1 içerir. ücretsiz dagıtılır.

Editör: Dr. Metin Eriş Redaksiyon: Fulya Gökoğlu Tasarım: Fatih M . Durmuş

Birinci Baskı, Ekim 2017

ISBN: 978-605-149-921-5

Baskı: Seçil Ofset www .secilofset.com

Tüm Hakları T.C. Şanlıurfa Valiligine aittir. © Copyright T.C. Şanlıurfa Valiliği

Prof. Dr. ömer Faruk Harman Hz. lbrahlm ve Urfa

Hz. lbrahim ve Urfa

$.. İbrahim Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam tarafından benimsenen, önem verilen, örnek gösterilen ve referans olarak alınan bir şahsiyettir. Onun, üç ilah! m.enşeli din nezdindeki bu önemli konumu gerek bu üç elinin kendi iç dünyalannda gerekse dinler arası ilişki ve diyalogcia referans olarak gösterilmesine ve bir aidiyet öznesi olmasına sebep olmaktadır. Yahudilik ona hem iman, hem de kan bagıyla bağlı olduğunu iddia etmekte, Eski Ahit'te (lşaya 5112), "İbrahim babamız, Sara annemizdir" denilmektedir. Hıristiyanlık için ise o bir inanç kahramanıdır ve Hıristiyanlar inançta onun varisieri olduklannı ileri sürmektedirler (Galatyalılara Mektup 3/7).

İslam'ın geldigi dönemde Yahudiler, Hıristiyanlar ve Mekke'liler, İbrahim! mirasın sahibi olduklannı iddia ediyorlardı. Ancak Kur'an-ı Kerim, Tevrat ve İncil'in, Hz. İbrahim'den daha sonranazil olduğunu, dolayısıyla onun Yahudi ve Hıristiyan olamayacagını şu şekilde ifade etmektedir: "İbrahim ne yahudi, ne de hıristiyan idi; fakat o, Allah'ı bir taruyan dosdowu bir müslüman idi; müşriklerden de değildi" (Al-i İmran 3/67). Dolayısıyla özellikle günümüz Batı dünyasında Yahudilik ve Hıristiyanlık için İbrahimt dinler adlandırması da gerçegi yansıtmamaktadır.

118 İsla.m'a göre ise o, tek Tann inancının simgesi, dosdoğru bir Müslümandır ve Kur'an-ı Kerim'de "Sonra da sana, 'Hakka yönelen İbrahim'in dinine uy. O, Allah'a ortak koşanlardan de~ldi' diye vahyettik" (en-N ahi 16/123) denilerek onun dinine uyulması emredilmektedir.

Üç din için böylesine önemli olan Hz. İbrahim'in hayatı ve mesajı ile ilgili temel ve kısmen detaylı bilgi kaynağımız başta Tevrat olmak üzere kanonik olmayan Yahudi dini literatürü ile Kur'an-ı Kerim, Tefsirler ve Kısas-ı Enbiya kitaplandır.

Hz. İbrahim ile ilgili ilmt araştırmalar maalesef oldukça sınırlıdır. Öyle ki onun yaşadığı dönemi bile tam olarak bilemiyoruz. Onun hayatı ile ilgili gerek epigrafık kanıtlar, gerekse tarihi tanıklıklar eksiktir. Dolayısıyla müracaat edilebilecek yegane kaynaklar kutsal metinler ve çeşitli rivayetlerdir.

M. Ö. XX-XVIII. yüzyıllar arasında yaşadığı varsayılan Hz. lbrahim; ay, güneş ve yıldızlara tapma inancının bulunduğu putperest bir ortamda tek Tann inancını tebli~ etmiş, başta babası olmak üzere putperestlerle mücadele ederek, onlann inançlarının anlamsızlığım vurgulamış; putperestliğe karşı çıkıp Allah'ın varlığı

ve birliğini tebliğ yolunda ateşe atılarak yakılına gibi agır cezaya çarptınlmış ve ülkesini terk etmek zorunda kalmıştır. O, yaşlılıgında sahip olduğu biricik eviadını kurban etmek başta olmak üzere birçok inıtihana tabi olmuş ve bunlann hepsinden başanyla geçmiş örnek bir şahsiyettir. Onun ilahtirade ve emirler karşısındaki teslimiyeti, bu uğurda gerekirse her şeyini feda etmeyi göze alması ve mücadelesi Kur'an'da Müslümanlara örnek gösterilmiştir.

Prof . Dr. Omer Faruk Harman Hz. lbrahlm ve Urfa

Hz. İbrahim'le ilgili olarak hem Tevrat ve Yahudi dini literatürü ile Hıristiyan kaynaklarında hem de Kur'an-ı Kerim ve İsla.mlliteratürde, diger birçok peygambere nisbetle daha geniş mahimat vardır. Tevrat'ta (Tekvin 11/26-25/10) Hz. İbrahim'in hayatının başlıca safhalan, süreklilik arz eden bir anlatım şeklinde değil de ayn ayn olaylann bir araya getirilmesi şeklinde anlaulmakta, Tevrat'ta eksik bırakılan bilgiler ise Tevrat dışı Yahudi dini literatüründe tamamlanmaktadır. Kur'an-ı Kerim'de de Hz. İbrahim'in hayat ve tebliğ faaliyetinden yirmi beş Sure1de bahsedilmekte, onun hayatı ve tebliğ faaliyeti ile ilgili diğer bilgiler ise Hadislerde, tarih ve tefsir kitaplan ile diğer İslami kaynaklarda yer almaktadır. Hem Yahudi hem de İslamt kaynaklarda onun Allah'a teslimiyeti ve tevhid mücadelesi hakkında bilgi verilmektedir.

A - Yahudi Kutsal Kitabında Hz. lbrahim Hz. İbrahim ile ilgili en eski kaynak Tevrat'tır. Tevrat'ın birinci bölümünü

oluşturan Tekvin (Yaratllış) kitabında (12-25. bölümler) ondan bahsedilmektedir. Tevrat'taki İbrahim kıssasının temel özelliği geniş bir hareket alanının, Eski Yakın Dogunun birçok halkının ve şahısiann tasvirinin söz konusu olmasıdır. Güney Mezopotamyadaki Ur şehrinden kalkan İbrahim'in ailesi, eski ve zengin Dicle-Fırat vadisinden hareketle, yerleşecekleri Anadolu'daki gelişen merkez Haran'a giderler. Tann'nın çağnsına uyan İbrahim, Haran'dan hareketle Suriye üzerinden Filistin'e gider. Mısırdaki kısa sureli ikametten sonra, vadedilen topraklar olan Filistin'e döner. Ölümünden önce kahyasını, oğlu lshak'a bir eş bulması için Nahor'un şehrine gönderir.

Uzun hayatı boyunca İbrahim, çok sayıda halkla ilişki içinde oldu. Ur, Kaldelilerin (Babilonyalılar), Haran ise Batı Sami Amorilerin ve Aramilerin önemli bir şehriydi. İbrahim Filistin'de Kenanlılar (Tekvin 12/6) ile Periziler (Tekvin 13/7b) arasında dolaştı ve Hititlilerle müzakerelere girişti (Tekvin 23. Bab). Filistin'den aynlan İbrahim, Mısırlılar arasında kaldı (Tekvin 12/10-20). Tekvin 14. Babda o Amorilerle, Hurrilerle, Elamilerle ve Hititlilerle aynca ölü deniz ve transürdün'den beş kralla karşılaştı. Nahor'un çocuklan vasıtasıyla (Tekvin 22120-24) kuzeydoğu kabileleriyle, Ketura'nın çocukları vasıtasıyla da (Tekvin 25/1-4) güneydogu kabileleriyle bag kurdu. Yahve'nin vadettigi topraklar tasvir edilirken oradaki on kabilenin adlan verilir (Tekvin 15118-21). İbrahim'in merkezi fi.gürü çevresinde Lut'tan (Tekvin 13/2-12), sapık SodomHerden (19/1-11), Lut'un inatçı eşinden (19/26), kızlanndan (19/30-38), Sara'dan, Hacerden, İshak'tan, Mısır'daki firavun'dan, Abimelek'ten, Melkisedek'ten bahsedilir.

Tevrat'taki bilgileri şu şekilde tasnif edebiliriz: a. Soyu, ailesi ve Harran'a göçü: İbrahim, Hz. Nuh'un oğlu Sam'ın

soyundandır ve Nuh'tan itibaren on uncu nesildir. Keldanilerin Ur kentinde

119

120

Prof. Dr. ömer Faruk Harman Hz. lbrahim ve Urfa

dogmuştur, Terah'ın oğludur ve orada, baba bir anne ayn kardeşi (Tekvin 20/12) Sara ile evlenmiştir.1 Terah, oglu Baran'ın ölümünden sonra diger oglu Abram'ı, Abram'ın eşi Sara'yı, Baran'ın oğlu ve kendi torunu Lut'u alarak Kenan diyanna gitmek üzere Keldaniler'in Ur kentinden aynlıp Harran'a gider, Bu yolculukta Nahor'un adı geçmez fakat Tekvin 24/10'da Baran'dan, "'Nahor'un şehri" diye bahsedildiğinden, Nahor'un da Ur'dan ayrılıp kafileye katıldığı anlaşılabilir. İbrahim ve beraberindekiler Terah'ın ölümüne kadar uzun bir süre Harran'da kalırlar (Tekvin 11/28-31).

b. Kenan diyarma gidişi ve Mısır seyahati: Babası Terah'ın ölümü üzerine İbrahim, yetmiş beş yaşında iken Rabbin1in :"Memleketinden ve akrabanın yanından ve babanın evinden sana gösterecegim memlekete git ve seni büyük millet edeceğim ve seni mübarek kılacağım ve senin adını büyük edeceğim ve bereket ol ve seni mübarek kılanlan mübarek kılacagım ve sana lanet edene lanet edecegim ve yeryüzünün bütün kabileleri sende mübarek olacaktır" (Tekvin 12/1-3) emri üzerine eşi Sara ve yeğeni Lut ile birlikte Harran'da kazandıklan mallan ve yanında çalışan insanlan alarak Kenan di yarma gider. Şekemde, vadedilecek topraklarla ilgili tekrar müjde alır ve oradan hareket etmeden once bir sunak yapar. Beytel ile Ay arasındaki bölgede bir sunak daha yapar. Bölgede kıtlık baş gösterince güneye dogru yoluna devam ederek Mısır'a varan İbrahim orada, karısı yüzünden öldürülmekten endişe ettigi için karısını, kızkardeşi olarak tanıtır. Firavun, Sara'yı saraya aldınr, gerçeği anlayınca geri iade eder ve çeşitli hediyeler yanında Hacer'i, cariye olarak Sara'ya verir (Tekvin 12/1-20).

c. Filistin' e dönüş ve Lut ile yollarm ayrrlışr: lbrahim daha sonra Sara, Lut ve Sara'nın cariyesi Hacer'le birlikte Ken'an diyanna, ilk sunak (mezbah) yapuğı Beyt el' e (Bethel) döner burada Mısır'dan getirdikleriyle birlikte serveti daha da artmıştır. Kenan'a döndükten sonra çobanlar arasında çıkan anlaşmazlık üzerine İbrahim ve yeğeni Lut, güzellikle aynimaya karar verirler. Lut, Erden havzasını tercih ederken İbrahim Hebron'a giderek Mamre meşeligine yerleşir. Rab o bölgeyi bütünüyle onun soyuna vereceğini bildirir (Tekvin, 13/1-18). Elam kralı ve beraberindekilerin Filistin'i işgal edip Sodom ve Gomore'yi yağmalaması ve LO.t'u esir alması üzerine İbrani İbrahim, 318 adamı ile Lut'u esir alan işgalcilerle mücadele eder ve yeğenini, bölge krallarının esaretinden kurtanr. Bunun üzerine Salem kralı Melkisedek tarafından kutsanır (Tekvin 14/1-24).

d. Kuşlarm canlanmasi veya ölülerin diriltilmesi: Bir vizyonda Yahova, İbrahim'e zürriyetinin çok olacağı müjdesi verir ve toprak vadini teyid eder fakat İbrahim, vaad edilen Ken'an diyannın kendisine verileceğine inanınakla beraber bu hususta Tann'dan gözle görülür bir işaret ister ve bu işaret kendisine gösterilir. Tanrı, çeşitli hayvanlardan takdirnede bulunmasını ister. Kesilen hayvanlar tekrar canlanır, böylece vaadin gerçek olduğu gösterilmiş olur. Daha sonra Yahova,

1. Yahudt gelenegt Haran'ın kızı ve Milira'nın kardeşi Yiska'nın, Sara'nın diger adı oldugunu nakletmektedir. bk. NDB, 399.


İbrahim'le ahit yapar ve zürriyetinin sürgün, esaret, Mısır'dan çıkış ve Kenan diyarını fethi gibi gelecekte vuku bulacak olaylar bildirilir ayrıca ona zürriyetinin çok olacağı müjdesi verilir (Tekvin 15/1-21).

e. Hacer ve lsmail: Ken'lln diyanna gelişinonuncu yılında hala çocuksuz olan tbrahim, kendisine mirasçı olacak bir zürriyet ister ve kısır olan Sara, cariyesi Hacer'i kocasına verir. Hacer'ın haınileliği ve davranışlan Sara'nın kıskançhğına sebep olur ve ona kötü davranır. Hacer çöle kaçar fakat Rabb'in melegi yolunu kesip geri dönmesini söyler ve tsrnail adında bir çocuk dogtıracagt ve zengin bir zürriyeti olaca~ müjdesini verir. İbrahim, ilk çocuğu doğduğunda 86 yaşındadır (Tekvin 16/1-16).

f. Sünnet olma: tsrnail'in dogtımundan sonra geçen on üç yıllık süreyle ilgili Tevrat'ta bilgi yoktur. 13 sene sonra Yahova, doksan dokuz yaşındaki İbrahim'e görünür ve onu ziyadesiyle çoğaltacağına, birçok milletin babası olacağına dair alıdini yeniler, adını Abram'dan Abraham'a degiştirir. Ahde sadakatın nişanesi olarak sünnet emredilir. lbrahim sünnet olundu~nda doksan dokuz, tsrnail ise on üç yaşındadır. Saray adı Sara şekline dönüştürülür ve lbralrim'e, Sara'nın bir çocuğu olacağı müjdelenir (Tekvin 1 7/1-27).

g.lshak'ın müjdelenmesi ve Lut kavminin heliki: lshak'ın dogaca~ müjdesi, lbrahim'in misafirlerince de tekrarlanır. Üç melekten ikisi Sodom ve Gomora'yı helak etmek üzere giderler. İbrahim, Lut'un oturdugu Sodom'u kurtarmaya gayret eder ve Yahova, Sodom'da on iyi insan varsa orayı helak etmeyecegini bildirir fakat on kişi yoktur ve Sodom helak olur, Lut ile iki lozı kurtulur. Lut'un iki lozı babalanyla zina ederler ve bunun neticesinde ileride Moabiler ile Ammenilerin atalan olan Moab ve Ben-Ammi doğacaknr (Tekvin 1811-19/38).

h. Cierar diyarı ve Abi melek: Tevrat'a göre lbrahim, Mamre'den cenup diyanna göç eder ve Kadeş ile Şurarasındaki Gerar'a gider. Buradadakansı için kızkardeşim der. Kral Abimelek gerçeği anlar ve İbrahim'e kızar. lbrahim de kansı yüzünden öldürülmekten korktuğunu, gerçekte de kansının, anne ayn baba bir kardeşi olduğunu söyler (Tekvtn, 20/1-18).

ı. Ishale'ın doğumu, Hacer ve lsmail'in uzaklaştırılması: Hz. lbrahim 100, Sara 90 yaşında iken İshak doğar. İshak'ın sütten kesilmesi münasebetiyle verilen ziyafette Sara, İsmail'in davranışianna kızar ve "Bu hizmetçinin oglu, o~lum İshak ile birlikte mirasçı olmayacaktır" diyerek onlann kovulmalannı ister. Sara'mn isteği ve Rabb'in emri üzerine İbrahim, Hacer ile İsmrul'i evden uzaklaştınr. Onlar bir süre Beer-şeba çölünde dolaşır ve susuz kalırlar ancak Tann, Hacer' e su kuyusu gösterir. Daha sonra Paran (Faran) çölüne gidip orada yaşarlar. lbrahim, Kral Abimelek1e yaptığı anlaşma uyannca orada bir kuyu kazar ve oraya Beer-şeba (yemin kuyusu 1 yedi kuyu) adını verir (T ekvtn, 2111-34).

i. lshak'ın kurban edilmesi: lshak büyüdüğünde lbrahim'e onu kurban etmesi emredilir, İbrahim oğlunu kurban etmek üzere Moriya diyanna götürürse de Rab onun yerine bir koç gönderir. lmtihanı başanyla geçmesi sebebiyle Rab, İbrahim'e vaadlerde bulunur (Tekvin, 2211-19).

121

122


j. Sara'nın vefatı ve Ketura: Tevrat'a göre Sara 127 yaşında Hebron'da vefat eder ve İbrahim tarafından Makpela magarasına defnedilir (Tekvtn, 23/ı-20). Yaşı ı 40'a varan İbralrim, oğlu İshak'ı, kardeşi Nahor'un oğlu Betuel'in kızı Rebeka ile evlenditir (Tekv1n, 24/1-67). Kendisi de Ketura adında bir kadınla evlenir ve ondan Zimran, Yokşan, Medan, Midyan, Yişbak ve Şuah adındaki çocuklan dogar. Ancak İbrahim'e varisolan sadece İshak'tır, diğer çocuklar hediyelerle oradan uzaklaştınlır ve doguya gönderilir (Tekvin 25/1-6).

k. lbrahim'in vefati: İbrahim 175 yaşında vefat eder ve !smail ile İshak tarafından Makpela mağarasına (bugünkü el-Halil kentinin bulunduğu yer), Sara'nın yanına defnedilir (Tekvin .25/7-10).

Metnin tahlili tlmt araştırmalara göre Hz. İbrahim'in anlatıldıgı Tevrat'ın Tekvin bölümü

oldukça geç dönemle tarihlenen farklı kaynaklara ait rivayetlerin bir araya getirilmiş şeklidir. Bizzat T evrat'ta da görüldüğü gibi nakledilen olaylar, -Tekvin, ı 4. babtaki. gibi si yas! tarihe ait olanlar hariç- ailevt veya kabilevi türdendir ve bu sebeple resmi belgelerde yer almamaktadır. Her ne kadar özel isimler, kabHelerin sonraki tarihleri, gelenekleri, yaşadıklan coğrafya gibi hususlar bu gelenek ve rivayetleri belli bir tarihi çerçeveye oturtmakta ise de yine de birtakım problemler söz konusudur.2

Araştırmacılar, Hz. İbrahim'in Tevrat'ta nakledilen hayat hikayesinin çeşitli metinlerin bir araya getirilmesiyle oluşturuldugunu söylemektedir. julius Wellhansen ekolünün ortaya koyduğu Tevrat'ın edebi tahliline göre Hz. lbrahim'le ilgili Tevrat'taki bilgiler Yahvist, Elohist ve Ruhhan metinlerine dayanır. Yahvist metin M.Ö. 950 yıllannda, Elohist metin M.Ö. VIII. yüzyılda, Ruhhan metni ise M.Ö. 400'lerde yazılmıştır.3 Tevrat'ta Hz. İbrahim'le ilgili bilgilerin Babil esareti dönemine ait rivayetler olduğu, esaret sonrası dönemde Ruhhan metni yazannın buna bazı ilaveler yapugı, Dogu krallanyla ilgili Tekvtn'in ı 4. babındaki bilgilerin ise çok daha sonra Helenistik dönemde eklendiği ileri sürülmekte, İsrail'in atalarıyla ilgili bölümlerin M.Ö. VIII-VII. asırlarda yazıldığı belirtilmektedir.+

Hz. İbrahim'le ilgili Tevrat'ta yer alan bilgilerin (Tekvin 11/29-25/10), dört kaynak teorisinde belirtilen kaynaklara göre dağılımı şu şekildedir:

a-Yahvist metin: Tekvin 11128-30; ı211-4a, 6-20; ı3tı-5, 7-lla,ı2b, 13-ı8; ı5/ıab, 2a, 3b,4, 6-ı2, ı7-2ı; 16/1b, 2, 4-8, ıı-ı4; 18-ı9; 20/ıa; 2ı1ıa, 2a, 7; 22/20-24; 24; 25/ı-6,1 ı b.

Yahvist metinlerde Hz. İbrahim'in ailesi hakkında bilgi verilmekte Cı ı/28-30), Baran'da bulunanveTann tarafından göç etmekle emrolunan İbrahim'e kalabalık bir zürriyet vaat edilmekte ve kendisi mübarek kılınmaktadır (ı2/ı-3).

2. H. Ca.ullts, •AJıraham', Dictionnaire des Reli.gions (DR), Paris 198f, I, 3. 3. ]. V. Seters, "Abraham", Tht Encyclopedia of Reli.gimı (ER), New York 1987, I, 14 4. t. Finlıelstein, N.A Silbımnan, La Bible Dt:Yoilee, Paris 2002, s. 68, 473-479.


Yahvist metinde Hz. İbrahim, Şekem ve Ay şehrine gider (12/4, 6-9), yeğeni Lut ile yolları aynlır (13/1-5,7-11, 12b, 13) ve kendisi, Hebron yakınındaki Mamre'ye yerleşir, orada Rabbin vaadi tekrarlanır (ı3/ı4-ı8), abit yapılır (ı5/7-ı2, ı 7-2ı). İbrahim, Hacer'le evlenir, hamile kalan Hacer, evden kaçar ve İsmail'le ilgili müjdeyi alır (1611-2, 4-8,ıı-ı4). Tann, İbrahim'i ziyaret eder (18/ı-ı5) ve İbrahim, Lut kavmi için şefaatçi olur (18/ı6-33). İshak doğar (21/ı-2, 7) ve İbrahim'in son günleri nakledilir (bab 24; 25/1-6, ll).

Yahvist metindeki İbrahim kıssasında iki konuya vurgu yapılmaktadır: İbrahim'e Tann'nın toprak ve zürriyet vaadi ve ilahi vaadin yerine getirilmesine kesin inanç konusundaki mücadelesi. Yahvist metin ne düz bir biyografi ne de safbir alegoridir.5

b· Elohist metin: Tekvin ı5/ıb, 3a,5,ı3-ı6; 20/ıb-ı8; 21/6, 8-34; 22. hap. Elohist metinde İbrahim, Ur kentinden çıktıktan sonra vadedilmiş topraklada ilgili müjdeyi alır (15/ıb, 3a, 5,ı3-ı6). Tekvin ı5. Bab'ın Yahvist veya Elohist metin arasındaki dağılımı tarUşmalıdır. Elohist metinde Gerar' daki ikameti (bab 20), Hacer ile oglu İsmail'in kovuluşu nakledilir (21/6, 8-21). Abimelek'le anlaşma (21/22-34) ve oğlu İshak'ı kurban edişi anlatılır (22/1-ı9). Yahudi geleneği İshak'ın kurban edilmesine (akedah= bağlanma) büyük önem verir. Elohist metne hAkim olan İbrahim'in, Tann'nın vaadine olan bağlılığıdır: tann onu çağırmış ve hem zürriyet hem de toprak vaadinde bulunmuştur (Bab 15).

c- Ruhban metni: Tekvin 11/26-27, 31-32; 12/4b-5; 13/6, 11b, 12ab; 14; 16/ıa, 3, 15-16; 17; ı9129; 21/1b, 2b-5; 23; 25/7-11a.

Ruhhan metninde Ur' dan Haran'a ve Haran'dan Kenan'a hareket (1 ı/26-2 7, 31-32; 12/4-5; 13/6, 11-12); İbrahim'in, Lut'u kurtarmak için krallarla savaşı, Melkisedek'le görüşmesi ve mübarek kılınması (14), tsrnail'in doğumu (16/1a, 3, 15-ı6), ila.ht ahit ve sünnet (1 7), İshak'ın doğumu (21/ıb, 2b-5), Sara ve daha sonra İbrahim'in defnedileceği Makpela mağarasının satın alınması (23) ve İbrahim'in vefatı (25/7-ı ı a) nakledilir. 6

Tevrat'ın, Hz. İbrahim'in anlatıldıgt bölümünde, metin tenkidi açısından bazı problemler vardır:

1- Tevrat'ta Terah'ın, 70 yaşında Abram, Nahor ve Haran'ın babası olduğu (Tekvin 11126), 205 yaşında Haran'da öldüğü belirtilir (Tekvin 11132). Şu halde Terah öldüğünde lbrahim ı35 yaşında olmalıdır. Halbuki babasımn ölümünden sonra Harran'dan göç eden İbrahim'in 75 yaşında olduğu nakledilmektedir (Tekvin 12/4). Şu halde Ruhhan metnine gore İbrahim, babasının ölümünden 60 yıl once Haran' dan ayrılmıştır.

Yahudi din bilginlerinden Raşi, yukandaki çelişkiyi şu şekilde açıklamaktadır:

5. L Hick.s, a.g.m.., IDB, I, 16. 6. H. Caz_elles. ~Abraham», DR, I, 3-4; L Hlcks, ~Abraham", The Interpreter's Dktionary of the Blblt (ID B) , I, 16-20.

123

124

Prof. Dr. ömer Faruk Harman Hz. 1 br ah im ve Urfa

Terah, İbrahim'in Harrandan aynlışından yaklaşık 60 yıl sonra ölmüştür. Ona göre Tevrat, İbrahim'in Terah'ı ihtiyar yaşında saygısızca terk ettigi izlenimini engellemek için, Terah'ın ölümünü daha ölmeden önce anlatmaktadır. Ramhan'ın (Rabbi Moşe ben Nahman) yorumuna göre ise Tevrat, genellikle bir oğulla ilgili anlatıma geçmeden önce, babasının ölümünü kaydetmektedir. Zira babanın, anlatım içindeki rolü artık tamamlanmı.ştır.7

Samiri Tevrat'ında ise Terah'ın 145 yaşında öldügü kaydedilmektedir ki8 bu takdirde 70 yaşında iken İbrahim'in babası olması ve İbrahim'in, Harrandan göç ettiğinde 75 yaşında olması çelişkili olmamaktadır.

2- Tevrat'ta İbrahim, eşi için "kızkardeşimdir" demektedir ve bu hadise hem Mısır'da firavuna karşı (Tekvin 12/19) hem de Gerar'da kral Abimelek'e karşı (Tekvin 20/2) söz konusudur. Hatta İshak da eşi Rebeka için aynı şekilde "kızkardeşimdir" demiştir (Tekvin 26fi).

Tevrat'a göre lbrahim'in, eşi Sara'yı kızkardeşi olarak takdim etmesinin sebebi Sara'nın güzelliğidir. Eşinin güzelliği sebebiyle onu elde etmek için kendisinin öldürülmesinden endişe ettiginden kızkardeşi olarak takdim etmektedir. Halbuki Sara, ihrahim'den on yaş küçfiktür9 ve Mısır'a gittiklerinde 70, Gerar diyanna gittiklerinde ise yaklaşık 90 yaşlarmdadır. 90 yaşında İshak'ı doğumıası, "yaşlılığında hamile kaldı ve İbrahim'e bir oğul verdi" diye nakledilmektedir (Tekvin 2112). Bu yaştaki bir kadına başkalan tarafından göz konulması ise garip karşıianmaktadır.

İbrahim, Gerar diyannda kral Abimelek'e "Ve aslına bakılırsa gerçekten kızkardeşimdir. Babamın kızıdır ama annemin kızı degildir" demektedir (Tekvin 20/12).

Sara gerçekten İbrahim'in, baba bir anne ayrı kız kardeşi midir? Tevrat'ta "Ve bir adam kızkardeşini, babasının kızını yahut anasının kızını alır ve onun çıplaklığını görürse, kadın da onun çıplaklığını görürse utançtır ve kavmlarının, oğullannın gözleri önünde atılacaklardır, kızkardeşinin çıplaklığını açmıştır, günahını taşıyacaktır" (Levililer 20/1 7) kuralını dikkate alan Yahudi din bilginleri Sara'nın, İbrahim'in kızkardeşi olmadığını ifade etmektedirler. Onlara göre Sara, İbrahim'ın kardeşi Haran'ın kızıdır, dolayısıyla kızkardeşi değil yeğenidir (Tekvin 1 112 9) .10 O takdirde İbrahim'in, kızkardeşimdir demesi nasıl izah edilecektir? İbrahim'in yalan söylemesi düşünülemeyeceğine göre hahamlar, bir kimsenin kız akrabasına "kızkardeşim" şeklinde hitap etmesinin normal olduğu sonucunu çıkarmışlardırY Tevrat'ta İbrahim'in yegeni Lut'tan, "İbrahim'in kardeşi" diye bahsedilmesi de (Tekvin 13/8) buna delil olarak gösterilmektedir.

Ancak yine de İbrahim, Ramban'a göre eşini kızkardeşi olarak takdim etmekle Sara'yı tehlikeye atmıştır ve büyük bir günah işlemiştir. Yine Ramban'a göre İbrahim, kızkardeşim demek suretiyle Mısır asilzadelerinin, Sara'yı elde etmek

7. Tora Ttırkçe çeviri ve açıklamalanyla Tora ve Ajtara, 1stanbul2002, I/77 8. LaSainte Bible (Bib!e de]erusalem), Paris 1961, s. 19, dipn; M. Lichtenstein, ır Terah», Eneyciapedia]udaka (Ejd),

XV, 1013. 9. Telıvin 17117. 10. R. Graves, R. Patai, Ibrani Mitlai, lstanbul2009, s.191. 11. Tora, Tarkçe Çeviri ve Açıklamalan ile Tora ve Aftara., I/85.


için hediyeler vereceklerini böylece itibannın artacagım ve kimsenin, kötü gözle bakamayacagını düşünmüş, ancak Sara'nın olaganüstü güzelligi olayiann başka türlü gelişmesine neden olmuştur.12 "Babamın kızıdır ama annemin kızı değildir" ifadesi "Babamın loz torunudur" şeklinde anlaşılmalıdır. Zira Sara, Terah'ın kızı degil torunudur. Sara, İbrahim'in kardeşi olan Haran'ın kızıdır. Diger taraftan "kardeş/kızkardeş" sözcükleri, bazı durumlarda kendi anlamlannın dışında ''yakın akraba"yı da ifade eder (Tekvin ı3/8). 13

3- İbrahim'in adı Abram iken Abraham'a, Sara'nın adı Saray iken Sara'ya dönüşmüştür (Tekvin ı 7/ı5). Öte yandan şahıs isimleri aynı zamanda yer veya kabile adıdır.

4- Diger yandan Tevrat'ta iki ayrı İbrahim tasviri söz konusu gibidir. Bunlardan birisi bilinen kabile lideri, sürüler sahibi İbrahim'dir. Diğeri ise yeğenini kurtarmak için silahianan ve üçyüz on sekiz adamıyla birlikte krallara meydan okuyup savaşan ve yegenini esaretten kurtaran İbrahim tasviridir.

5- Tevrat'ta İbrahim ile ilgili bir başka husus da krallar konusudur. İbrahim'in yaşadıgı döneme ışık tutması umulan ve Tevrat'ın ı 4. babında yer alan bilgiler ilim dünyasında tartışmalara yol açmıştır. Olay şöyledir: Şinar kralı Amrafel, Ellasar kralı Aryok, Elam kralı Kedorlaomer ve Goyim kralı Tidal, Sodom kralı Bera'ya, Gomora kralı Birşa'ya, Adına kralı Şinav'a, Sevoyim kralı Şemever'e ve Bala kralına karşı savaş açarlar. Savaşta Sodom ve Gomorra tarafı yenilir ve diger grup bölgeyi yağmalar ve Lut'u da kaçınr. Bu haberi alan İbrahim, 318 uşağıyla bu adamlara saldırarak Lut'u ve mallarını kurtarır (Tevrat ı4/1-1 7).

90 yaşını aşan İbrahim'in, 318 adama sahip bir savaşçı olarak takdim edilmesi ve onun, sürüler sahibi bir peygamber oluşuyla nasıl uyuştuğu hususu sorgulanmaktadır. Diger taraftan Hz. İbrahim'in yaşadıgı dönemi belirleyebilmek için Tekvin 1 4'teki bilgilerin çok önemli olduğu kabul edilmektedir. Ancak tarihçiler ve arkeologlar uzun süre adı geçen kraliann ve söz konusu savaşiann izine rastlamadılar. Nihayet 1897'de Theophilus Pinches, British Museum'daki spartoli kolleksiyonundan bir dizi tabieti deşifre ederken bölgede, Tevrat'ta bahsedilen savaşa rastladığını belirtir. Bu metinlerde Elarn kralı Kudur Lagharnar'ın, Eri-Aku ve Tud-Ghula adlı iki kralla oluşturdugu ittifaktan söz eder. Tabletteki isimler İbranice karşılıklanyla ele alındığında Kederlaomer, Kudur-ulangha.mar'a; Arok, Eri-Aku'ya; Tidal de Tud-ghula'ya dönüşüyorlardı. Kimileri de Tidal'in, Hitit kralı I. Tudhaliya olabilecegini ileri sürdüler ancak bu iddia temelsizdi, çünkü I. Tudhaliya, söz konusu olayların geçtiği varsayılan tarihten yüzyıllar sonra, M.Ö. ı 450 dalaylannda yaşamıştı. Mari tabietleri Harnmurabi'nin M.Ö. 1 700'lerde yaşadıgını ve İbrahim'in muasırı olmadıgını göstermektedir.ı+

Diğer taraftan Şinar kralı Amrafel'in ünlü Babil kralı Hamrnurabi olduğu düşüncesi bir süre arkeoloji ve tarih çevrelerinde egemen olmuştur. Çünkü o

12. a. g. e., l/85-86. 13. a.g.e., Y 134. 14. Nouveau Didionnatre Blblique, s.33

125

126


dönemlerde Hammurabi'nin M. Ö. 2050 dalaylannda yaşadı~ düşünülmekteydi. Ne var ki izleyen dönemde elde edilen bulgular Hammurabi'nin hükümdarlık yıllarının daha yakın tarihlere, M. Ö. 1 750'lere çekilmesi sonucunu verecek kanıtlann bulunması işleri degiştirdi. Hammurabi, Amrafel olsa bile diger krallarla aynı çagda yaşamamıştır. XX. yüzyılın ortalannda elde edilen bulgularla mesele biraz daha netleşir. Aslında hem Tevrat'ta hem de sparoli tabietlerinde rastlanan metinler içeriklerini daha eski başka bir metinden almaktadır ve adı geçen krallar birbirlerinin çagdaşı degillerdir.15

Tevrat'ta bahsi geçen ve Hz. İbrahim'in, yeğenini kurtarmak için kendileriyle savaştıgt krallardan olan Amrafel'in, Babilanya'nın meşhur kralı Hammurabi oldugu düşüncesinden hareketle Hammurabi'nin yaşadıgt dönem tesbit edilmeye çalışılmıştır. Bu konuda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür, ki bir yoruma göre Hammurabi M.Ö. 2123-2081 yıllan arasında hüküm sürmüştür ve Hz. İbrahim M.Ö. 2100'lerde yaşamış olmalıdır. Diger bir yoruma göre ise Hammurabi, M.Ö. 1947-1905 yılları arasında hüküm sürmüştür ve Hz. İbrahim M.Ö. yirminci yüzyılın ikinci yansında yaşamıştır. 16

Önceleri Amrafel, Hammurabi ile aynı kişi sayılıyordu, ancak günümüzde bunun muhtemel olmadığı kabul edilmektedir. Tanalı'da hikayesi aktarılan önderlerle ilgili Tevrat'ın Tekvin kitabında aktanlan hikayelerin arka planı, M.Ö. ikincibinin ilk yansındaki Kuzey Mezopotamya şartlannı ça~şunnaktadır. Hz. İbrahim ise M. ö. 1900-1700 arasında Mezopotamya'dan Suriye ve Kenan ükesine göç eden Arnari göçebelerden biridir. 17

Tevrat'ta verilen bilgilere göre İbrahim, İsrail'in ilk büyük atasıdır. Tevrat'taki İbrahim kıssası çeşitli olaylan, şahıslan ve Eski Yakın Doğunun birçok kavmini söz konusu etmektedir. İbrahim'in, hayatı boyunca pek çok kavimle irtibatı olmuştur: Doğduğu kabul edilen Ur şehri, Keldanilerin (Babilonyalılar) önemli bir şehriydi. Haran ise Batı Sami Aramileri ve Arnortlerinin önemli merkeziydi. Filistin'de ise Kenan'lılar ve Perizilerle inibatı oldu, ayrıca Hittilerle görüşme yaptı. Mısırlılarla muhatap oldu, yeğeni Lut'un kaçınlması olayında çeşitli krallıklarla ilişkisi söz konusuydu.

İbrahim'e yapılan vaad, İshak ile ve Yakup ile tekrarlanmaktadır: ,Ve Rab ona görünüp dedi: Mısır'a inme, sana söyleyeceğim memlekette otur, bu diyarda misafir ol ve seninle olacağım ve seni mübarek kılacagım; çünkü bütün memlemetleri sana ve zürriyetine verecegim ve baban İbrahim'e ettigim yemin pekiştireceğim"(Tekvin 26/3), ,Ve işte Rab onun üzerinde durup dedi: Baban İbrahim'in Allah'ı ve İshak'ın Allah'ı Rab benim, üzerinde yatmakta oldugun diyan sana ve senin zürriyetine verece~im" (Tekvin 28/13).

İbrahim'i çağıran ve onunla ahit yapan İbrahim'in Allah'ıdır (Tekvin 26/24). İsrail, İbrahim'in Allah'ının kavmi (Mezmur 4 7 /9), İbrahim'in zürriyetidir (Mezmur

15. htpp:llwww.genbilim.cam/Genesis sorunsallan 16. LPirot, "Abraham", Dil:tlonnaire ıU ltı Blbk Sup plmıent, Paris 1928, I, 9-14. ı 7. E. Martin, "Abraham, Pamarch", Nr:w catholic Ern:yclopedia., Washington 1967, I, Jt.


105/6). İbrahim, İsrail'in atasıdır (İşaya 51/2). İbrahim, itaat ve teslimiyeti sebebiyle sadece Allah'ın kulu (Tekvin 26/24) degil, aynı zamanda dostudur (II. Tarihler 20{{; İşaya 41/8).

B - Kur'an-1 Kerim ve Tefsirlere Göre Hz. lbrahim İslam Dininin temel kutsal kitabı Kur'an-ı Kerim'de 25 surede Hz. İbrahim'den

bahsedilmekte, örnek gösterilmekte ve ona uyulması istenmektedir. Dolayısıyla Kur'an-ı Kerim ve Tefsirlerinde Hz. İbrahim'le ilgili geniş bilgi bulunmaktadır. Hz. İbrahim ile ilgili Kur'an-ı Kerim'deki bilgileri şu şekilde tasnif edebiliriz:

a. Hz. lbrahim'in özellikleri: Kur'an-ı Kerim, Hz. İbrahim'in bazı özelliklerini şu şekilde bildirmektedir:

• İbrahim, Allah tarafından sınanmış ve hepsinde de başanlı olmuştur: (el-Bakara 2/124).

• Onderdir: Allah, İbrahim'i insanlara önder yapmıştır: (el-Bakara 2/124). • Allah'ın dostudur: Allah, tbrahim'i kendine dost edimniştir ( en-Nisa 4/125). • İbrahim'in soyunu seçip alemiere üstün kılmış, kitap, hikmet, büyük hükümranlık ve peygamberlik vermiştir: (en-Nisa 4/54; Al-i 1mran 3/33; el-Hadid 57/26).

• İbrahim'e vahyedilmiştir: (el-Bakara 2/136; Al-i tınran 3/84; en-Nisa 4/163). • Çok yumuşak huylu ve Allah'a yönelen biridir: (Hud 1 1175). • Allah'a itaat eden, hakka yönelen bir önderdir(en-Nahl 161120). • Dürüsttür: (Meryem 19/41). • Dogruyu egriden ayırma yetenegine sahiptir: (el-Enbiya 21/51). • Allah, ondan söz almıştır: (el-Ahzab 33fl). • Nuh'un takipçilerindendir: (es-Saffat 37/83). • Nuh'a emredilenler ona da tavsiye edilmiştir: (eş-Şura 42/13). • Ona sahifeler verilmiştir: (en-Necm 53/3 7; el-A'la 87 119). • İnsanlar için örnektir: (el-Mümtehıne 60/4). • Ona göklerin melekütfi gösterilmiştir: (el-En'am 6fl5). • Haniftir: (el-Bakara 2/135; Al-i lmran 3/67, 95; en-Nisa 4/125; el-En'am

6/79, 161; en-Nahl 16/120, 123). b. Peygamber olarak seçilişi: Hz. İbrahim'e vahyedilmiş, peygamber olarak

görevlendirilmiş, insanlara önder yapılmış, ona sahifeler, soyuna peygamberlik verilmiştir (el-Bakara 2/136; Al-i İmran 3/33,84; en-Nisa 4/54,163;.en-Necm 53137).

c. Babasinı daveti: Hz. tbrahim, önce putperest olan babasım revbit inancına davet etmiş fakat babası, onun davetini kabul etmemiştir: (el-En'am 6/74; et-Tevbe 91114; Meryem 19/46; ez-Zuhruf 43/26; el-Mümtehıne 60/4).

d. Kavmini daveti: Hz. İbrahim, kavmini Allah'a imana ve putperestliği terke davet etmiştir. Bu daveti yaparken bir taraftan putlara tapınmanın tnanasızlıgın_ı,

127

128


onlann işitmedigini, görmediğini ve bir faydasının olmadıgtnı vurgulamış, diğer taraftan bunu fiilen ispatlamak için mücadele etmiştir. Ay, güneş ve yıldızlara tapan insanlara, bu tapuklannın man.asızlığını göstermek için güya ay. güneş ve yıldızları Rab olarak görmüş, ancak hattıklarında da hatıp giden şeylerin ilah olamayacağını belirtmiştir.

e. Putları kırması: Putperestiilde yaptığı bu teorik mücadeleyi bizzat putlan kırarak da eyleme dönüştürmüş böylece putlarla ilgili söylediklerini destekiemiş ve putperest insanlara, tapttkları bu putların kendilerine bile faydalannın olmadı~ı göstermiştir (el-Bakara 2/258; el-En'am 6/74-82; Tevbe 9/114; Meryem 19/42-47;es-Saffat 37/83-87; el-Enbiya 21/52-68; eş-Şuara 26/69-86; el-Ankebut 29/16-18,24; es-Saffat 37/88-96; el-Mümtehıne 60/4).

f. Kralla mücadelesi: Hz. İbrahim, ilahlık iddiasında bulunan kralla tanışrnış ve yönelttiği sorularla onun ilah olmadığını ortaya koymuştur (el-Bakara 21258).

g. Ateşe atılması: Babası, kavmi ve kral, ona inanmadıklan gibi onu ateşe atmak suretiyle cezalandırmak istemişler fakat Allah, İbrahim'i kurtarmış, ateşi onun için serin ve hoşnut olacağı şekle dönüştürmüştür (el-Enbiya 21/68-70; es-Saffat 37/97; el-Ankebut 29/24).

h. Kavmini terk ederek bereketli topraklara gidişi: Hz. İbrahim, kendisine inanan yeğeni Lut ile birlikte putperest kavmini terk ederek göç etmiş ve Kenan diyanna, bereketli topraklara gitmiştir (el-Enbiya 21/71; el-Ankebut 29/25-26; es-Saffat 3 7/99).

ı. Çocukla müjdelenmesi, Mekke'ye gölürmesi ve kurban etmesi: Hz. İbrahim, kavmini terkedip göç ettikten ve Lut ile beraber alemler için bereketler kılınan yere ulaşunldıktan sonra "Ey Rabbim!, Bana salihlerden olacak bir çocuk bağışla" diye dua eder ve kendisine uysal bir oğul müjdelenir (es-Saffat 37/100). Hz. lbrahim dua ederek Allah'tan salih bir evlat istediğinde hem hiç çocuğu yoktur hem de yaşlıdır. Duası kabul olur ve kendisine bir oğul müjdelenir ki bu da İbrahim'in ilk çocuğudur. Daha sonra bu çocuğunu Kabe'nin bulundu~ yere getirir. Hz. İbrahim, yaşlılığında kavuştuğu bu biricik çocuğunu kurban etmekle emrolunur ve bu emri, gerek kendi gerek oğlu, tam bir teslimiyetle yerine getirir (İbrahim 14/37; es-Saffat 37/102-113).

i. lbrahim'in misafirleri ve lshak'ın müjdelenmesi: Allah'ın elçileri Hz. İbrahim'e gelerek hem Lut kavminin helak edileceğini haber verir hem de İshak'ı müjdelerler (Hud 11/69-76; el-Ankebut 29/31-32; el-Hicr 15/51; ez-Zariyat 51/24).

j. Kibeyi inşa etmesi: Hz. İbrahim, oğlu İsmail ile birlikte Kabe'nin duvarlannı yükseltmiş ve insanları Hacca ça~ırmış, ayrıca Kabe'nin bakımıyla yükümlü tutulmuştur (el-Bakara 2/125-127; Al-i İmran 3/97; İbrahim 14/35;el-Hac 22126).

k. Son peygamber için dua etmesi: Hz. İbrahim, Kabe'yi bina ederken aynı zamanda o bölgede yaşayanlardan ileride, Allah'ın kitabını ve hikmetini ö~tecek,


onları arınduacak bir elçi göndermesi için de dua eder (el-Bakara 2/129). 1. OAulları için tavsiyesi: Hz. lbrahim çocuklanna, Müslüman olarak

yaşamalarını ve Müslüman olarak ölmelerini tavsiye eder (el-Bakara 2/132). m. Yahudi, Hıristiyan ve müşrik olmadıAı: Kur'an, Hz. İbrahim'in Yahudi,

Hıristiyan ve müşrik olmadıgını, onun hanif bir Müslim oldugunu belirtmektedir (el-Bakara 2/135,140; Al-i lmran 3/67).

n. Millet-i lbrahim: Allah, İbrahim'in dinini bütün Müslümanlara tavsiye etmiştir: (el-Bakara 2/130, 135; Al-i lmran 3/95, 125; el-En'am 6/161; Yusuf 12138; en-Nah116/123; el-Hac 22/78).

C- Ailesi Hz. lbrahim, Kitabı Mukaddes'te Terah'ın oğlu (Tekvin 11126), Sare'nin eşi,

İsmail ve İshak'ın babası, İsrail'in ilk büyük atası, inananiann babası ve Allah'ın dostu olarak takdim edilmektedir (Galatyalılara Mektup 3/7-9; Yakub'un Mektubu 2123).

İbrahim'in babasının adı Tevrat'a göre Terah'tır (Tekvin 11126) ve İbranice Tevrat'ta Terah, Akadça'da Turahu, Tevrat'ın Yunanca çevirisinde Tara, Taralı veya Thara olarak yer almaktadır.18 Mezopotamya'da Haran ve çevresi ay kültürrün merkezi konumunda olduğundan Terah kelimesinin, ay anlamındaki yare'ah (Akadça [w]arhu) ile alakası da söz konusu edilmektedir.19 Yahudi Kutsal Kitabında Terah'tan sadece soy ağacı listelerinde (Tekvin 11124-28; Yeşu 24/2; I. Tarihler 1126-27) bahsedilmekte, Ur kentinden Haran'a göç ettiği ve orada 205 yaşında (Samiri Tevrat'ında ise 145) vefat ettigi, putperest oldugu (Yeşu 24/2) belirtilmektedir.

Yahudi dini literatürüne göre İbrahim'in babası Terah, Nemrud'un sarayında üst rütbeli bir subaydı ve Nemrud yanında degeri büyüktü.20 Putperest olan Terah'ın (Yeşu 2412), Abram (İbrahim), Nahor ve Haran adında üç oğlu vardır (Tekvin 11124-2 7). Soy kütüğünde Terah'ın çocuklan arasında İbrahim'in adı ilk sırada yer almasına ragtnen muhtemelen kardeşlerin en küçügüdür. Adının ilk sırada yer alması, ilk doğanın hakkına sahip olmasından çok, Ihranilerin atası olması sebebiyle derecesinin yüksek olmasındandır.21

Buna ragmen bazı rivayetlerde Haran, İbrahim'in küçük kardeşi olarak gösterilmekte ve İbrahim'in Nahor' dan; Nahor'un daHaran'dan birer yaş büyük oldugu ifade edilmektedir. Diğer bazı rivayetlere göre de Nahor ve Haran, İbrahim'den büyük ikizlerdir.22 Haran, Lut'un babasıdır ve daha göç etmeden önce Ur'da ölmüştür (Tekvin 11128). Bir rivayere göre Haran, İbrahim'in ateşe atılması sürecinde, inancındaki şüphe sebebiyle ateşte yanmıştır.23

Soy agacına göre Terah'ın Abram, Nahor ve Haran olmak üzere üç oglu vardır.

lB. L Htdıs, .Terah~, IDB, IV, 574. 19. Murray Lichtenstdn, « TeraJı •. Ejd, XV, 1013-1014. 2 O. Ginzberg. Il, 11,22. 21. E. Mangenot, "Abnıham", DB,III,74. 22. Girızberg. ll, 181. 23. Gtnzberg, II, 181.

129

130

Prof. Dr. ömer Faruk Harman Hz. 1 br ahim ve Urfa

Haran, Ur kentinden aynlmadan önce vefat etmiştir ve Lut, onun ogludur. Kızı Milka ise, Nahor'un eşidir. Abram, Sara ile, Nahor ise Haran'ın kızıMilkaile evli dir.

Kur'an-ı Kerim'de Hz. İbrahim'in babasının adı Azer olarak geçmekte ve Azer'in putperest oldugu belirtilmektedir (el-Enam 6/74). Kur'an ve Hadisler dışındaki İslami kaynaklarda Hz. Ihrahim'in babasından hem Azer hem de Kitab-ı Mukaddes'teki gibi Tareh (Tarah, Tarih) diye söz edilmekte, Nemrud'un putevinin bakıcısı ve idarecisi olarak görevlendirildiginde adının Azer olarak degiştirildigi, Azer'in, Tareh'in laka.bı olduğu belirtilmekte, bazı rivayetlerde Nabati dilinde bir kelime olup yaşlı anlamına geldigi de ifade edilmektedir. ı+ Azer kelimesinin Elazar veya Elieser'den türedigi de ileri sürülmektedir.l$

Diğer taraftan Azer'in putperest olması sebebiyle ve peygamberlerin atalannın putperest olamayacagı düşüncesinden hareketle Azer'in, İbrahim'in babası degil amcası veya üvey babası olduğ;u da nakledilmektedir.26

Ebu Hüreyre'den nakledilen bir Hadis şöyledir: Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kıyamet gününde İbrahim, yüzü simsiyah toz toprak içindeki babası Azer ile karşılaşacaktır. Ihrahim babasına: Ben sana dünyada bana karşı gelme demedim mi? diyecek, babası da: İşte bugün sana Asi olmayacağım diye cevap verecek, bunun üzerine İbrahim: Ya Rab! Sen bana, insanlar diriltildiginde beni rüsvay etmeyecegini vaat etmiştin. Şimdi Allah'ın rahmetinden çok uzak olan babamın vaziyeünden daha çok ar ve hayayı gerektirecek hangi rusvaylık olabilir diyecektir. Allah da: Ey İbrahim! Ben cennetimi kafirlere haram kılmışımdır diyecek, daha sonra Allah kanndan kendislııe: Ey lbrahim! Şu ayaklannın altındaki nedir? denilecek. İbrahim bakınca bir de ne görsün ayaklan alonda kana bulanmış bir sırtlan- İbrahim'in babası sırtlana dönüştürülmüştür. Bu çirkin manzara üzerine onun ayaklanndan yakalanıp cehenneme atılacaktır.21

Hz. İbrahim'in arnıesinin adı Tevrat'ta geçmemekte, diğer Yahudi kaynaklarda Amitlay, Emtelai (imtal'ey, imtal'a) olarak yer almaktadır.28

Islami kaynaklarda Hz. İbrahim'in annesinin Nuh'un oğlu Sam'ın soyundan Nuna veya Ebyuna olduğu nakledilmektedir.29 Annesinin adının Oşa, NO.na ve Ebyo.na. oldugu, Nuh'un oglu Sam'ın oglu Erfahşed (Arpakşad)'ın ogullanndan Kusa'nın oğlu Kamebo'nun veya Nuh oğlu Sam oğlu Erfahşad oğlu Şalıh oğlu Ahir oğlu Faliğ oğlu Ergu oğlu Efrayim'in kızı oldugu da nakledilmektedir. 30

D· Şeceresi Tevrat'taki şecereye göre İbrahim, Hz.Nuh'un oğlu Sam'ın oğlu Arpakşad'ın

oglu Selalı'ın oglu Eber'in oglu Peleg'in oglu Reu'nun oglu Seruc'un oğlu Nahor'un

24. tim Sa' d, I, 46; Salebi, 63. G. Ttlma, • Azer", D lA, IV, 316-317. 25. H.Z.H, •Abraham", Ejd, XV, 1014; Horovitz, Koranische Untersudıungen, Berlin 1926, s.85-86. 26. Elmalı, Hak Dini Kur'an Dt!i,el-Enam 6174'ün tefsirindt. 2 7. Tecrld-i sarih tercnnesi, IX, 108-109. 26. Gin.tberg, Il/8,176-177; R Gravı:s, RPatai, Ibrani Mitleri, lstanbul2009, s.187. 29. M. A KtJlı.sal, Peygamberler Tarihi, 142. 30. M. A KtJlı.sal, Peygamberler Tarihi, 142.


oglu Terah'ın ogludur ve Nuh'tan sonra Sam yoluyla onuncu nesildir (Tekvin 11/10-26; I. Tarihler 1124-27). Adem ile Nuh arasmda da on nesil vardır dolayısıyla İbrahim, Adem'den itibaren yirminci nesildir.

İbrahim'in şeceresi Luka incilinde şu şekilde verilmektedir: Nuh oglu Sam oglu Arpakşat oğlu Kenan oğlu Şelah oğlu Eber oğlu Peleg oğlu Reu oğlu Serug oğlu Nahor oğlu Terah oğlu İbrahim (Luka İncili 3/34-36).

Yahudi kaynaklanna göre, İbrahim'e kadar gelen nesiller Tanrı'nın öfkesine sebep olmuşlardır ve hepsinin yerine mükafatı almak üzere Tann, İbrahim'i göndermiştir. Tanrı, İbrahim'in hatınna bu nesillere hoşgörülü davranmış ve yine onun üstün nitelikleri sebebiyle dünya yaraulmıştır.31

Tekvin'de İbrahim'den hem tbrani hem de Aram1 diye bahsedilmektedir. Şöyle ki: Abram, Nuh'un oğlu Sam'ın soyundan ve Eber oğullarının (Tekvin 10/21) atası olan Eber soyundan Terah'ın ogludur. İbrahim'in soyagacı Tevrat'a göre Sam oğlu Arpakşad oğlu Şelah oğlu Eber oğlu Peleg oğlu Reu oğlu Senıc oğlu Nahor oğlu Terah oğlu şeklındedir (Tekvin 11/10-26). ilirahim'in kardeşi Haran'ın Lut adında oglu ve Milka ile Yiska (Sara) adında iki kızı oldu ve Haran, babası Terah henüz hayatta iken doğduğu yer olan Ur Kasdim'de öldü (Tekvin 11/27-28). Nahor, kardeşi Haran'ın kızı ve Lut'un kızkardeşi Milka ile evlenmiştir (Tekvin 11/29) ve Milka'dan olan çocuklarından biri de İshak'ın eşi olan Rebeka'nın babası Betuel'dir (Tekvin 22/23). Araml Betuel'in (Tekvin 28/S) oğlu Laban ise Yakub'un dayısı ve kayın pederidir (Tekvin 29/13-21). Aramt Laban, bir yere Aramt dilinde bir ad verirken, Yakup İbrant dilinde ad vermektedir (Tekvin 31/47). Terah oğlu Nahor'un, babası Terah, kardeşi İbrahim ve yeğeni Lut ile birlikte Ur kentini terk ettiği belirtilmernekte ve fakat daha sonra Mezopotamya'da Nahor'un şehrinde yani Haran'da oturduğu ifade edilmektedir (Tekvin 24/10; 27/43). Tevrat, Aram için iki şecere vermektedir ki birine göre Aram, Sam'ın beşinci oğludur (Tekvin 10/23), diğerine göre ise Nahor'un torunlanndan biridir (Tekvin 22/21). Nahor'un on iki oğlunun Aramt kabHelerin ataları olduklan nakledilmektedir . 32

Eğer Terah oğlu Nahor Aramt ise, ibrahimin de Aramt olması gerekir, eğer İbrahim Aramt ise o takdirde de İbrani olmaması gerekir,33 halbuki İbrahim, Tekvin'de İbrani diye nitelenmektedir

Yahvist metin kuvvetli bir şekilde ibrantlerin gerçek yurdunun Haran çevresi olduğunu ima etmektedir. Şöyle ki: Hz. İbrahim oğlu lshak'a gelin bulmak üzere kölesini « fakat benim memleketime ve akrabarna gideceksin ve oğlum İshak için bir kadın alacaksın ~ (Tekvin 24/4). ~Beni babamın evinden ve dogduğum memleketten alan ve bu diyan senin zürriyetine vereceğim diyerek bana söyleyip, yemin eden göklerin Allah'ı Rab, senin önünde meleğini gönderecek ve oradan oğlum için bir kadın alacaksın ~ (Tekvin 24m der ve köle kalkıp Mezopotamyaya Nahor'un şehrine gider (Tekvin 24/10). Diger taraftan Rebeka, oglu Yakub'a,

31. G!ııtberg. U, 7,175 32. Dictionnaire de la Biblr:, Paris 1912, N/2, 1456; L Dı:lapom, « Aramr:ens (Peuples, I.anguı:) »-, DBS, Paris 1928,

1,599 33. Kemal es-Sa1ibi, Hafaya't-Tevrat, beyrı.ıt 2002, 95.

131

132


Haran'a dayısıl..aban'ın yanına kaçmasını ögütlemektedir (Tekvin 27/43). Tekvin 11/28 ve ısn'deki « Keldanilerin Ur kenti» ifadesi ise bir ilavedir ve vadedilen topraklara giune çağnsı aldığında Haran'da kendi yurdundadır. 3+

Tevrat'a göre İbrahim, kölesine "Sana yemin verdiririm ki içinde oturmakta oldugum Kenanlılann kızlarından ogluma kadın almayacaksın, fakat benim memleketime ve akrabama gideceksin ve oğlum İshak için bir kadın alacaksın" demektedir (Tekvin 24/2-4). lshak'a alınan kadın, İbrahim'in kardeşi Nahor'un Milkadan olan oglu Betuel'in kızı Rebekadır. Laban'm oturdu~ yer ise Tevrat'ta "Aram Naharayim" (İki nehrin birleştiği yüksek diyar) yani yukan Mezopotamya ve oradaki Nahor (Haran) şehridir. Şu halde Haran çevresi İbrahim'in memleketi ve Laban da onun akrabasıdır.

E - Yaşad•A• Dönem Hz. İbrahim'in yaşadıgı dönem tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte

çeşitli görüş ve yorumlar söz konusudur. Eğer Tekvin 1 4'te Ihrahim'in çağdaşı olarak takdim edilen Sennear (Şinar) veya Babilanya Kralı Amrafel'in, pek çok Asur bilimcinin benimsedigi gibi Babil Kralı Hammurabi ile aynı kişi oldugu yönündeki yaygın görüş kabul edilirse o takdirde Hz. Ihrahim'in yaşadığı dönemi, yaklaşık da olsa, tespit mümkündür.

Hammurabi'nin yaşadıgı dönemle ilgili çeşitli tarihler öne sürülmektedir. Bir hesaplama yöntemine göre Hammurabi M. Ö. 2123-2081 yıllan arasında hüküm sürmüş, Hz. İbrahim de 2100 yıllannda yaşamıştır. Bir başka yoruma göre Hammurabi M. Ö. 1947-1905 yıllannda hüküm sürmüş, Hz. lbrahim de M.Ö. XX. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır. Birinci Babil hanedanlığı için öne sürülen M. Ö. 2049-17 5 O yıllan en muhtemel tarihlerdir ve gerek astronomi gerekse zira! çalışmalara uygun takvim işaretleri ve tarihi yazıdar Hammurabi'nin saltanatının 194 7-1905 yıllan arasında olma ihtimalini güçlendirmektedir. Dolayısıyla İbrahim'in M. Ö. XX. yüzyılın ikinci yansında yaşadığı söylenebilir.35 Bazı eski kaynaklarda Amrafel'in Nemrud oldugu da belirtilmektedir.l{i

F. Lenormant ve E. Mangenot'nun, Hz. lbrahim ve Terah'ın Ur kentinden göçünü, M. Ö. 22SO'lere doğru, bölgede ağırlığını hissettiren Elam işgaline baglamalan isabetli degildir. Çünkü Hz. lbrahim daha sonra yaşamıştır. 37 Bilimsel araştırmalarda Hz. lbrahim ve diğer !srail atalannın yaşadıklan dönemle ilgili çeşitli teoriler ileri sürülmektedir. William Albright'ın da benimsediği teoriye göre lbrahim, kuzey menşelidir ve M. Ö. 2100-1800 arası dönemde yaşamıştır. Roland de Vaux'ya göre ise yaşadığı dönem, Ona Bronz Dönemi yani II. binin ilk yansıdır. 38

H. Cazelles'e göre Tevrat'm, Hz. tbrahim'in anlatıldıgı bölümlerinde Filistilerden

Jt. L Hidıs, "Abraham", IDB, I, 16. 35. L Pirot, "Abraham", DBS, I, 8-14; ].V.Seters, a.g.m., ER, I/1, 13; N.M.Sanıa, a.g.m., E]d., XVI, 3; E. Martin,

"Abraham, PatTiarch", New Catholic Encyclopedia, Washington 1967, I, 34 36. Ginzberg, II, 189-190. 37. DB, Yl, 74. 38. I. Fin.kelstein, N. A. Silbcnnan, La Biblc devoilce, Paris 2002, s.473-179.


bahseden kısıınlann (Tekvin 21132; 26/14), Filistilerin bölgeye yerleştiideri M.Ö. 1 ISO'den daha öneeye ait olması mümkün degildir. Ancak lassadaki diger işaretler, Arnortler dönemine (1900-1850) uygundur. Kuvvetle muhtemel olan İbrahim'le ilgili olarak Amoriler dönemine ait salınelerin daha sonraki dönemle tamamlanmış olmasıdır. C. Gordon gibi bazılan Hz. İbrahim'in yaşadıgı dönemi M. Ö. XIV-XIII. yüzyıllar, Roland de Vaux ve diğerleri ise XVIII-XVII. yüzyıllar olarak kabul etmektedir . 39

Bilim adamlan Hz. İbrahim'in yaşadıgı dönem konusunda, M. Ö. 2000 ile 1400 yıllan arasında değişen farklı tarihler öne sürmektedirler fakat çoğunluk onun, M.Ö. XV1II. yüzyılda yaşadıgina kanidir.'IO Yahudi gelenegine göre Hz. İbrahim, yaratılıştan 1948 yıl sonra, M.Ö. 1812 yılında dogmuştur:U

İslaml kaynaklarda Hz. İbrahim'in, Nemrud b. Ken'an b. Sencarib (Senharib) b. Kureş (Kurus=Cyrus) b. Ham b. Nuh zamanında, yani Adem'den 3037, Nuh tufanından 1263 sene sonra yaşadıgı, babasının da Nemrud'un putlannın bakıcısı ve idarecisi olduğu nakledilmektedir."'2

F - Doğduğu Yer Tevrat'ta (Tekvin 11/28,31;15/7) ve Eski Abit'te (Nehemya 9/7) belirtilcliğine

göre İbrahim, Keldanilerin Ur şehrinde doğmuştur. Tevrat, Hz. İbrahim'in kardeşi Haran'ın, babası Terah'ın saglıgında dogdugu ülkede yani Keldanilerin Ur kentinde öldüğünü belirtmekte (Tekvin 11/28), öte yandan "Terah, oğlu Abram'ı, Haran'ın oğlu olan torunu Lut'u ve Alıram'ın kansı olan gelini Saray'ı yanına aldı. Kenan ülkesine gitmek üzere Keldanilerin Ur kentinden aynldılar. Harran'a gidip oraya yerleştiler" (Tekvin 11/31) ve "Ya Rab! Abram'ı seçen, onu Keldanilerin Ur kentinden çıkaran, ona İbrahim adım veren Tann sensin" (Tekvin 15/8; Nehemya 9/7) denilerek İbrahim'in, Keldanilerin Ur kentinden çıktıgı ifade edilmektedir.

Ancak yolculuğun güzergahı problemlidir. Tevrat'ta "Terah, oğlu Avram'ı, Haran'ın oğlu Lut'u ve gelini-Avram'ın eşi- Saray'ı aldı. Onlarla birlikte Kenan ülkesine gitmek üzere Ur Kasdim'den aynldı. Harran'a kadar geldiler ve orada yerleştiler" denilmektedir(Tekvin 11/31). Ur kentinden Kenan'a gitmek isteyen biri niçin doğrudan doğruya batıya yönelmeyip önce kuzeye Harran'a gider? Tevrat'ta bu konuda bilgi bulunmaması, sözü edilen Ur şehrinin Sümer kenti Ur olmayıp, Haran yakınlanndaki başka bir şehir olabileceğini akla getirmektedir.

Ruhhan metin, İbrahim'in Ur' dan Haran'a ve oradan da Kenan'a göçünü ifade ederken (Tekvin 11126-27, 31-32), Yahvist metin, lbranllerin asıl vatanının Haran çevresi olduğunu zımnen işaret etmektedir (Tekvin 24/4, 7, 10; 27/43; 28/10; 29/4). Öyle görünüyor ki 11/28 ve 15/7'deki "Kaldelilerin Ur kenti" ifadesi muhtemelen ll/31'de ruhhan metninden gelen "'dogdugu memleket" ifadesine uyum sağlamaya yönelik bir ilavedir. +3

39. H. Caulles, cAbraham·, Dictionnaire des Rtligions, I, 4. 40. Gary A Rtndburg, « Abraham », Tiıt Oxford Dlctionary ofTiıt]ew!sh Rtllglon (OD]R), Ntw Yorkl997, s.5 41. Di

134


Tevrat'ın ibrantce metninde doğum yeri "Ür Kasdtm" şeklinde anılmakta olup bu ifade Yunanca'ya "Kaldeliler'in Ur şehri" olarak çevrilmiştir.+~ Akadça'da -sd, -ld olarak telaffuz edilmektedir dolayısıyla İbranice metindeki Kasdim, Yunanca'ya oradan da batı dillerine Kaldeliler olarak çevrilmiştir.'tj

Ur Kasdtm'in Aşa~ Babilanya'da Fırat'ın batı yakasında, bugünkü Bagdat'ın 300 km. güneydoğusundaki Tel el-Mukayyer denilen yer olduğu belirtilmektedir.46

Bir yoruma göre ise Hz. İbrahim'in doğduğu yer Kuzey Suriye'de Harran'a çok yakın olan Ura'dır.H Yukan Mezopotamya'daki Ur, Hz. İbrahim kıssasında merkezi bir rol oynayan Haran'ı da kuşatmaktadır.'IS Eusebius'un naklettiği bir rivayette İbrahim'in doğduğu yer Camarinu şeklinde zikredilmektedir ki bunun diger bir adı da Uria'dır. Talmud (Baba Batra 91a), Uria'nın Babilanya'da bir yer olduğunu kaydetmektedir. Talmud'a göre İbrahim, Nemrud tarafından, Islami kaynaklarda İbrahim'in doğduğu yer olarak da verilen Kut'a'da, daha sonra da Kardu (veya Qardu)'da on yıl hapsedilmiştir.49 Kitabı Mukaddes, Hz. İbrahim'in menşeini Ur şehrine bağlamaktadır fakat bu onun önce bu şehrin sakini olup daha sonra göçebeliğe döndügit anlamına gelmez. Muhtemelen Terah'ın klanının, ay kültünün iki önemli merkezi olan Ur ve Haran ile alakası söz konusudur.

Tevrat'ta Terah'ın oğlu ve Lut'un babası Haran'ın, Terah ailesinin yurdu olan Kaldelilerin Ur kentinde öldügü (Tekvin 11/28); Terah'ın, oğlu İbrahim'i, torunu Lut'u, gelini Sara'yı alarak Ken'an diyarına gitmek üzere Keldanilerin Ur kentinden çıktığı (Tekvin 1 l/31) bellrtihnektedir. Öte yandan Tanrı, İbrahim'e .. Bu topraklan senin mülkiyetine vermek üzere seni Keldanilerin Ur kentinden çıkaran benim" demekte (Tekvin 15fi) ancak Haran'da oturan lbrahim'e "'Senin, ailenin ve babanın evinin yurdundan sana göstereceğim diyara git" denilerek (Tekvin 12/1) bu ailerrin yurdunun Haran'ı da kapsayan bölge olduğu ifade edilmektedir.

Burada üzerinde durulması gereken noktalardan biri hem Kaldelilerin Ur kentinin hem de Haran'ın, ailenin yurdu olarak takdim edilmesi, diğeri de Ur'dan Kenan'a giderken önce kuzeye Haran'a çıkılması, daha sonra güneye Kenan'a inilmesidir. Bu ikinci nokta M. ö. II. bindeki nüfus hareketlerinin yansıması şeklinde yorumlandığı gibi daha sonra Babil Esaretinden dönen israil oğullannın takip ettikleri güzergaha bir telmih şeklinde de yorumlanmaktadır.50

Söz konusu Ur Kasdim'in, Sümerlilerin Güney Mezopotamyadaki Ur kenti olduğunu Sir Charles l..eonard Wooley 1927'de ileri sürmüştür.51

Yahudi kaynaklan Ur Kasdim hakkında çok az şey söylemektedirler. Tekvin ll/3l'de Terah'ın, oglu İbrahim'i, Haran'ın oglu Lut'u ve gelini Saray'ı aldıgı, onlarla birlikte Kenan ülkesine gitmek üzere Ur Kasdim'den aynldığı, Haran'a geldikleri ve orada yerleştikleri nakledilmektedir. İbrahim'e, babası ile birlikte

44. DB, V/Il, s. 2356. 45. Nahum M. Sama, The]PS Torah Commrntary Genesis, Philadt:lphia 1989,87. 46. NDB, 767; E. Mangenot,74. 47. The Torah, A M~m Commnıtary, s. 91. 48. N.M.Sarna, The]PS Torah, s.87. 49. Ginzberg, U, 178-179. 50. TOB, 83. 51. Ltonard Woolley, Abraham Decouvertes Recrntts sur 1es ortgtnes des Hebreux, Paris 1949, s. 5


Ur Kasdim'den Aram-Naharaim'deki Haran'a gittikten sonra, Tann tarafından "ülkeni, akrabalannı, baba evini bırak, sana gösterecegim ülkeye git" denildigi belirtilmekte ve Haran, İbrahim'in memleketi olarak nitdenmektedir (Tekvin 1211). Yine Tekvin'de İbrahim, oglu lshak'a kız bulmak üzere kölesini görevlendirirken "Oglum lshak'a kız almak için benim ülkeme, akrabalanının yanına gideceksin" diye talimat vermekte ve uşak, Aram-Naharaim'e, Nahor'un yaşadıgı kente gitmektedir (Tekvin 24/4-10). Genel Yahudi anlayışına göre İbrahim'in dogdu~ yer, Aram-Naharaim'dedir. Bu görüş Nahmanides tarafından kaydedilmektedir. lbn Ezra, Tekvin 12/1'deki emrinUr Kasdim'de alındığını düşünmektedir ve hem o hem de Raşi, Ur Kasdim'in İbrahim'in yurdu oldu~na kani dir.

Ramhan ise İbrahim'in Tekvin 12/1 'deki emri Haran'da aldığını ileri sürmektedir. Ona göre İbrahim, Nuh'un oglu Sam'ın soyundandır. Ur Kasdim, Harnın zürriyetinin mekanıdır. Sam'ın zürriyeti ise Haran'da oturmuşlardır. Diğer taraftan Ur Kasdim'den aynlma karan, Tevrat'a göre Terah'a aittir. Eğer emri İbrahim aldıysa o takdirde niçin Ur Kasdim'den aynlma karan Terah'a aittir ve İbrahim'i Ur Kasdim'den göç ettiren odur? İbrahim aldıysa o takdirde lbrahim yolculuğu yönetmeliydi. Ramban'a göre İbrahim, Harranlıdır ve orada iken, vadedilen topraklara gitme emrini almıştır.52

Söz konusu Ur kentinin, Sümer'in Ur kenti olmadıgını kanıtlayan çeşitli verilerin mevcudiyeti ifade edilmektedir. M.Ö. 1900-1800 yıllannda yaşamış olacagı düşünülen İbrahim ve ailesi, egerSümer'in Ur şehrinden gelmiş olsalardı Tevrat'ta Sümer ülkesinden ve Sümerlilerden söz edilmiş olacaktı. Halbuki onlara ait bir kelime bile bulunmuyor. Buna karşılık Tevrat'ın M.Ö. lll. yüzyılda yapılan Yunanca tercümesinde bu şehrin adı yoktur. Birçok araştırmacı bu Ur adının sonradan eklendiğini söylemektedirler. :ıl

Yahvist ve Elohist geleneğe göre İbrahim'in meınleketi Aram Naharaim (Kuzey Mezopotamya) Haran'ıdır. Ruhhan metni ise İbrahim'in yurdunun Güney Mezopotamya'daki Kaldelilerin Ur kenti olduğunu belirtmektedir (Tekvin 11/28, 31; 12/4-5; 15/7; 24/10; Yeşu 24/2; Nehemya 9/7). İbrahim'in göç etmesinin sebebi öncelikle dinidir, Mezopotamya'yı terketmek, oradaki kaba politeizmden kurtulmak için Qdt 5/6-9) Yahve'nin emridir (Tekvin 12/1-4) fakat politik ve ekonomik sebepler de etkili olmuş olabilir. 51

Kutsal kitap ailenin Ur'daki serveti konusunda sessiz kalmakta, Yeşu bölümünde Ur veya Baran'dan bahsedilmeksizin sadece ırmağın öte yakası denilmekte, hatta Tekvin 10//9-12'de Mezopotamya şehirlerinden bahsedilirken Ur'dan hiç söz edilmemektedir.

lshirn:i kaynaklar Hz. İbrahim'in Alıvaz bölgesindeki Sus'ta veya Sevad arazisinden Babil'de Kasa denilen bölgede veya Kesker hududundaki Verka'da

52. Binyarnin Singer, Ramban, Classic Thtmes in Nachmanides' Chumash Commentary, I:Bereishis and Shrnws; 2005, p. 89-91, bk:wiktpedia.orglwikilabraham; www.walking-on-.fire, blogspot.com; Ur Kasdim, Wikipedia,

53. M.nmtye çıg, !Drahtm Peygamber, 1 s. 76. 1srael2005, 90-91 54. E. Martin, •Abraham, Patriarch", Ne:w Catholic Encyclopedia (NcE), Washington 1967, I, 3-1.

135

136


doğdugunu, daha sonra babasının onu Nemrud'un bulundugu Küsa'ya götürdügünü ileri sürmektedirler. Harran'da dogdugu ve babasının onu Nemrud'un bulundugu Babil'e veya Kusa'ya götürdüğü de rivayet edilmektedir.55 Azer'in, Harran halkından veya Kufe ile Basra arasındakiKusa halkından oldu~ da rivayet edilmektedir. lbn Sa'd'ın naklettigine göre babası aslen Harran'lı olup buradan Hüzmürcird'e göç etmiş, İbrahim burada doğmuştur.5{j

Bugünkü Urfa şehrine tarih içinde Edessa, Orhai, Urhay ve Ruha adlannın verildigi bilinmektedirY Tevrat'ta Hz. İbrahim'e gösterilen hedefle takip ettigi güzerga.h dikkate alındığında doğduğu şehrin Kaldeliler'in Ur şehri değil bugünkü Urfa olması, orada dogmuş ve ateşe atılmış, ardından Harran'a ve buradan da Filistin'e gitmiş olması daha makul görünmektedir. ss

55. Salebi,63. 56. l1m Sa' d, Tabakat,I, 46 .. 57. lA, Xlll,50. 58. O. Faruk Harman, "Uç 11ahi Din Açısından Hz. Ihrahim ve Urfa", Uygarlıklar Kapısı Urfa, !stanbul 2002, s.313-

320.

beşi~i - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d268325/2017/2017_harmanof.pdf · 2019. 3. 12. ·...

Documents