biologi mbi bimet mjkesore

8/9/2019 Biologi Mbi Bimet Mjkesore

1/36

1

DETYRE KURSI

DEGA: KIMI

UNIVERSITETI:SHKENCAT E NATYRES

VITI:MASTER AML

PUNOI:DANIELA

PUPA


2/36

2

PRANOI:Prf.Dr.MARGARITA

HYSKO

HYRJE

Fq.4 Ilacet dhe Bimet Mjekesore qe Sherojne Te jitha

Sem!ndjet Fq." Ilacet #o$!llore K!ndra %nemise

".& '!rma ".( Karrota

".) RRe$a e K!qe

".4 jethe e 'ithres

"." *!leshtr+dhe"., FIk!

".- Farat e e/a Fq.- Bimet mjekesore qe $erdoren $er mjekim

-.& %loe 0era -.( Ko$ra -.) Tr!me/

-.4 Kamomil -." Mender -., *en1! I K!l2mes Fq.- Kakaoja m3ron n1a sem!ndjet e /emres Fq. FIKU 5M6**%5 B%7%I%5K%8SI% Fq.&9 :ITR65#6RT6K%**5M%7D%RI7%5

RRUS'I5;IS'78%5#8E#RI Fq.&&

:ERS'I%5D%RD'%5S#E


3/36

3

Fq.&, U%8%;%5*%KR% ;I


4/36

4


5/36

5

Ilaet dhe bimet mjekesore qe sherojnete gjitha semundjet

Ilaet dhe bimet mjekesore qe sherojne te gjitha semundjet

NJE DIET E PERSHTTESHM D TE SI!!TE NJE JETE ME TE MIRE PER TE

"JITHE NE SI DHE SI M#ND T$ PERDRIM

P%r s%mundje t% shumta n% tru&in e njeriut si &'sh'( obe)iteti( diabeti( s%mundjet e

)emr%s( *orma t% ndr+shme tumorale( etj, sh&esh si shkak kr+esor kan% nj%

regjim ushqimor dhe nj% ushqim t% &a&%rshtatsh%m' Por jo -et%m kaq' Mja*t &rej

t+re mund t% arrinin t% &arandaloheshin *al% nj% ushq+erje t% sh%ndetshme dhe t%

ekuilibruar' Nd%rkoh%( shken.a ka arritur( *al% studime-e t% ndr+shme( q% t%

tregoj% se mjekimi n%&%rmjet ushq+erjes s% &%rshtatshme /tera&ia mjek%sore

&o&ullore0 &%rmir%son .il%sin% e jet%s dhe kursen sh&en)ime &%r kujdesin

mjek%sor' Por *ar% %sht% nj% ushq+erje e &%rshtatshme dhe e ekuilibruar1

Mund t% merrni &%rgjigje &%r shum% nga &+etjet q% dokujt mund t2i lindin n%jet%n e &%rditshme( si jan% roli dhe *unksioni i +nd+rna-e( &roteina-e(

-itamina-e( *ar% %sht% nj% diet% e sh%ndetshme( dhe &%r shum% elemente t% tjerat% r%nd%sishme q% &%rb%jn% at% q% quhet nj% ushq+erje e sh%ndetshme' Dieta

%sht% m%n+ra e -etme &%r t2i l%n% t% &ushojn% organet jet%sore dhe &%r t2indihmuar ato t% *unksionojn% sa m% mir%( duke shmangur &roblemet e ndr+shme

sh%ndet%sore'

3sht% e ne-ojshme t% m%sohet nj% teknik% sa m% e &%rshtatshme &%r nj% diet%

e*ikase dhe &a rre)iqe( si edhe 4sekrete5 t% tjera &%r nj% sh%ndet t% mir%' 6ilatjan% ushqimet q% kurojn% anemin%( *rutat e &erimet e dobishme &%r organi)min'

Nd%rsa m% &osht%( radhiten k%shilla dhe re.eta me bim% e ushqime( t% .ilat jan%

t% njohura &%r e*ektet e t+re kund%r t% gjitha s%mundje-e m% t% sh&eshta q%

rre)ikojn% organi)min e njeriut' 7%to e shum% t% tjera n% nj% su&lement &rej &es%

*aqesh( nj% strategji e -%rtet% &%r nj% jet% t% sh%ndetshme'


6/36

6

6ilat bim% kurojn% anemin%( s%mundjet e )emr%s' Nj% s%r% re.etash t%

mb%shtetura n% mjek%sin% moderne( &or aq dhe n% at% &o&ullore( &%r t% kuruars%mundje t% ndr+shme q% sh*aqen n% organi)min ton%' 7%shillat m% t% *undit q%

ja&in mjek%t &%r t% shmangur s%mundjet e )emr%s( stomakut( a&aratit tret%s(gri&it' Si t% lu*toni kan.erin( diabetin e shum% shqet%sime t% tjera me *ruta dhe

&erime' Si t% shmangni s%mundjet e ndr+shme( .ila %sht% strategjia e duhur &%rnj% jet% t% sh%ndetshme'

Ilaet Po&ullore kund%r anemis%T% s%mur%t anemik% duhet t% konsumojn% ushqime t% &asura me hekur( si8 mish(

&eshk( sh&retk%( -e)%( &erime( *ruta etj' 7%t+re t% s%mur%-e u k%shillohet&%rdorimi i *ruta-e t% *resk%ta( q% &%rmbajn% -itamine 6( e .ila ndihmon n%

absorbimin ose marrjen e hekurit' N%se &in% ka*e( aj( kakao a&o edhe l%ngje t%tjera( q% &%rmbajn% ka*ein%( duhet t2i marrin d+ or% &ara ose &as ushqimit( se&se

-%shtir%sojn% absorbimin e hekurit'H#RM$

Hurma duket t% jet% edhe nj% nga *rutat ba)%( q% ndihmon n% eliminimin es%mundjes' P%r kurimin e anemis% n% mjek%sin% &o&ullore &%rdoren &othuajse t%

gjitha &jes%t e bim%s( *rutat( gjethet( deg%t( rr%nj%t etj' N% -endet arabe %sht%ushqim kr+esor( i .ili shuan urin% &%r shkak t% &%rb%rjes s% .elulo)%s' Hurmat

kan% gjetur &%rdorim t% mir% kund%r anemis%' Edhe n% -endin ton%( mjek%t

&o&ullor% i kan% kth+er t% gjitha k%rkimet &%r s%mundjen e anemis% tek hurmat'Te)% kjo e .ila hedh &osht% *aktin e hurmat b%jn% mir% -et%m &%r gj%ndrat tiroide'

Pasi ato jan% shum% t% domosdoshme t% konsumohen nga t% gjith% ata q% kan%

&robleme me gjakun e t+re( kr+esisht mang%sira si n% rastin e anemik%-e'

7$RT$

7arota %sht% e &a)%-end%sueshme &%r sh%ndetin e njeriut' !%ngu ditor i karot%s

n% sasi &rej 9:;


7/36

7

k%ta &a.ient% kronik%( t% *ar%do gru&moshe q% t% jen%( duhet t% marrin do dit%


8/36

8

mir% edhe anemike' 7jo &asi *ara &%rmban &%ra*%rsisht F &%r qind karbohidrate(9 &%r qind -ajra t% ndr+sh%m( =< &%r qind albumin dhe &jesa tjet%r &%rb%het &rej

m% shum% se nj%qind substan.a t% ndr+shme' P%r t2u &%rmendur jan%8 -ajrata.idike t% &ango&ura( a.idi !inolein( a.idi al*a;!inolein( -ajrat me eter /nigellon(

al*a;&inen etj'0

Aim%t mjek%sore q% &%rdoren &%r mjekim

$loa >eraP%r k%t% bim% jan% gjetur shkrime t% ndr+shme edhe n%&%r &a&iruse( &%r t% .il%n

thuhet se %sht% bim% shum% e dobishme dhe nga ajo jan% &rodhuar tableta t%-ogla kund%r in*eksione-e t% ndr+shme'

7o&raBoshnja-e t% &osalindura iu je&et n% *orm% aji( &%r &engimin e dhembje-e dhe

shtangime-e t% .ilat e &%r.jellin *oshnj%n n% muajt e &ar% t% lindjes' Me sukses&%rdoret edhe kund%r kollit'

Trum%)a3sht% ekas&ektorans i mir% dhe s&a)molitik i leht%' 7a edhe -e&rim

bakteriologjik' P%rdoret si bar &%r sh%rimin e organe-e t% tretjes( si edhe ndodhetsi &%rb%r%s i shum% ajra-e tjera'

7amomili

P%rdoret kund%r dhembje-e dhe shtr%ngime-e( in*lama.ione-e t% l%kur%s dhe

muko)%s s% goj%s( *+tit( hund%s( s+-e( &o ashtu &%r rregullimin e tretjes s%

ushqimit( &astrimin e rrug%-e urinare nga jasht% dhe brenda( kund%rhemorroide-e'

Mendra

P%rdoret si s&a)molitik /kund%r ng%re-e dhe shtangime-e n% lukth e organe

tjera0( &astaj &%r qet%simin e shtangie-e t% muskuj-e sidomos n% organet e

tretjes etj'

!%ngu i 7ul*im%s

Aima e ku*ilm%s ose lule-athit %sht% nj% &rej bim%-e m% t% njohura( q% ndihmojn%

n% qarkullimin sa m% t% mir% t% gjakut( dhe ndihmon n% *unksionimin e mir% t%

)emr%s' N% rrahjet e sh&ejta t% saj aji ka dh%n% re)ultate shum% t% mira' Mjek%t

k%shillojn% &irjen e d+ gota-e aji n% dit%'

Kakaoja mbron nga smundjet e zemrs7akaoja mbron nga s%mundjet kardio-askulare( stimulon neuronet( kuron

gjendjen sh&irt%rore' $jo ka t% gjitha -etit% e okollat%s'Stimuluese(

antide&resi-e( &%r do ne-oj% a*rodi)iake' P%r disa &ersona nuk ka shum%

ndr+shime nga nj% drog%' 7akaoja( mes t% gjitha ushqime-e( %sht% burimi m% i


9/36

9

&asur me G*la-anoliG( substan.a biologjikisht akti-e( t% .ilat gjenden tek ushqimetbimore' T% mos i ngat%rrojm% me G*la-anoliG;t e -er%s( t% .ilat mungojn% te

kakaoja' $to jan% substan.a intoksikuese( q% gjenden n% brend%si t% saj( q%mbrojn% nga s%mundjet kardio-askulare dhe ndihmojn% n% mbajtjen ha&ur t%

arterie-e' Pak kakao mund ti ja&% nj% sht+s% kujtes%s' 7akaoja( si aji dhe ka*eja(&%rmban substan.a t% nga.muese t% .ilat -e&rojn% mbi re.e&tor%t e sistemit

ner-or( duke rregulluar e*ektshm%rin% e qeli)a-e' 4Bla-anoli5 nCit nj% &jes% t%mir% t% &%rgjigje-e t% neurone-e( q% %sht% reagimi i &ar% n% ba)% t% *enomene-e

shum% t% -%shtira t% kujtes%s dhe ku&time-e' 7akaoja &%rmban Bla-an;;ols( nj%&%rb%r%s i .ili ndihmon n% uljen e &resionit t% gjakut' P%rb%r%sit e kakaos njihen

si nga antioksidant%t m% t% &%rqendruar dhe q% ju mbrojn% realisht ngas%mundjet e )emr%s dhe nga kan.eri' Po ashtu( mos harroni edhe okollat%n e

)e)%( e .ila ju mbron nga rre)iku i -dekjes'

7akao kuron8


10/36

10

7+ mund t% quhet edhe si *uti udib%r%s( &%r Mjek%sis% Po&ullore' N%&%rmjetkonsumimit t% kajsis%( tru&i i njeriut &%r*ton &rodhimin e gjakut' bukuron

l%kur%n dhe b%n mir% &%r *lok%t' Mbi t% gjitha %sht% e k%shillueshme kr+esisht &%r*emrat( &asi mjek%t e bim%-e deklarojn% se &%rdorimi I kajsis% b%n t% mundur

&arandalimin e kan.erit'

>ishnja3sht% nj% *rut i %mb%l n% shije( sh&esh mund t% ngat%rrohet edhe me qershin%'

Por &%r eks&ert%t e Mjekis% Po&ullore k+ *rut %sht% su&er i &asur me -itamina dhemineralet ba)% &%r organi)min e njeriut' Pik%risht &%r k%t% ars+e rekomandohet

q% k+ *rut t% konsumohet nga t% gjitha gru&moshat( -ean%risht *%mij%t dhe t%moshuarit'

?itro3sht% nj% *rut me origjin% greke( n% &amje t% &ar% ngjan me &ortokallin( &or ka nj%

shije m% t% ath%t se agrumi tjet%r i ngjash%m' Mjek%sia Po&ullore tregon se k+ lloj*ruti( i .ili e ka koh%n e -et n% -jesht%( ndihmon -ean%risht n% tretjen e ushqimit'"jithashtu &ak%son rrjedhjen e gjakut nga mishi i dh%mb%-e( si dhe sh%ron

*tohjen dhe b%n t% mundur stabili)imin e kolesterolin'

PortokalliShum% e &%rdorin kur jan% t% *tohur( nd%rkoh% q% rekomandohet konsumimi i

&ortokall%-e edhe &%r&ara se t% na )%r% s%mundja' Si&as t% dh%na-e re)ulton se

&ortokalli jo -et%m b%n t% mundur &arandalimin e *tohjes a&o t% gri&it &or edhe

%sht% nj% 4aleat5 shum% I mir% &%r t% gjitha s%mundjet e )emr%s dhe ndihmonqarkullimin e gjakut tek t% s%muret e &arali)uar'

MandarinaDuket t% jet% nj% nd%r agrumet m% t% &re*eruar t% "rek%-e t% !asht%( &asi -et%

*ruti %sht% te&%r i %mb%l dhe ka shum% l%ng n% &%rb%rjen e tij' Madje shekuj m%

&ar% ek)istonte nj% teori( si&as s% .il%s mandarina ndihmon n% lu*timin e

in*eksionit' Teori e .ila mb%shtetet edhe n% dit%t e sotme( madje m% t% -jetrit e

shtr+dhin k%t% *rut dhe e -endosin n% -endin q% ka marr% in*eksion'

RrushiI bardh% a&o i kuq kjo nuk ka shum% r%nd%si' $jo *ar% na rekomandojn% mjek%t

&o&ullor% %sht% konsumimi i t% &akt%n nj% erek kilogrami rrush n% dit% nga t%gjith% &ersonat( &a-ar%sisht mosh%s' Rrushi &astron -eshkat( ndihmon n%

eliminimin e gur%-e t% -egj%l( &astron in*eksionet n% m%lin% e )e)% dhe

stabili)on rrahjet e )emr%s'

Pje&riP%r t% gjith% ata &ersona t% .il%t -uajn% nga &agjum%sia &or q% nuk kan% gjetur

ende )gjidhje me medikamentet( a&o rekomandimet e mjek%-e s&e.ialist( kurat


11/36

11

&o&ullore ja&in siguri maksimale' Si&as t+re konsumimi i &je&rit largon&agjum%sin%( si dhe b%n mir% &%r kan.erin e )orr%-e dhe t% l%kur%s' P%r k%t%

ars+e &je&ri rekomandohet t% konsumohet n% tem&eratur%n normale( &a e *uturen% *rigori*er( &asi i humbasin -lerat'

?ershiaDuket e &abesueshme &or %sht% e -%rtet' ?ershit% b%jn% t% mundur uljen ekolesterolit n% tru&' Madje ndr+she nga shum% *ruta t% tjera( &%r &%rdoruesit e

qershi-e -jen edhe nj% lajm i mir% nga Mjek%sia Po&ullore' Pasi ata mund t% han%sasi t% m%dha qershis% dhe t% mos sh%ndoshen( &%rkundra)i k+ *rut b%n t%

mundur r%nien nga &esha si dhe kontrollon ni-elin e +nd+rna-e n% gjak'

Dardha3sht% nj% nd%r *rutat q% u rekomandohet t% gjith% njer%)-e q% kan% &robleme me

)emr%n' Pasi dardha me t% gjitha &%rb%rjet e -eta b%n t% mundur *or.imin e

damar%-e t% )emr%s si -endos ekuilib%r mes &resionit t% ul%t t% gjakut' Pik%risht&%r k%t% ars+e( mjek%t &o&ullor% k%shillojn% q% dardhat t% konsumohen do dit%nga njer%)it q% kan% &robleme me rrahjet e sh&eshta t% )emr%s( si dhe ata q%

&%rjetojn% emo.ionet t% *orta'

S&e.iP%r Mjek%sin% Po&ullore( k+ &erim duket t% jet% nj% 4*abrik%5 mrekullish' Pasi

konsumimi i sh&esht% i s&e.it( rekomandohet nj% i &agatuar do dit%( b%n shum%

mir% &%r *or.imin e *lok%-e dhe e-iton r%nien e t+re' Nga ana tjet%r n%&%rmjet

s&e.at mund t% )gjidhin edhe &roblemet e at+re q% i kan% thonjt% e dob%t dhe nuku rriten' S&e.i %sht% nj% kurues total i l%kur%s'

ArokoliPre*erohet t% konsumohet i )ier( dhe &a asnj% +nd+r%' Arokoli( nj% nd%r bim%t

jeshile m% t% &%rdorura n% ku)hin%n mesdhetare( &%r t% #rt%t Po&ullor%( -e t%

tjerash %sht% edhe 4medikamenti5 ba)% &%r &ak%simin e rre)ikut t% kan.erit t%

stomakut dhe t% tubit t% ushqimit' Nisur nga kjo( rekomandohet konsumimi i

brokolit kr+esisht nga grat% q% kan% rre)ikshm%ri t% lart% ndaj kan.ere-e t%ndr+shme'

!lahanaja

3sht% nj% nga &erimet m% t% -eanta q% koh%t e *undit( ka h+r% edhe n% tregunton%' !ibra t% t%r% t% Mjek%sis% Po&ullore tregojn% se n%&%rmjet k%saj bime( b%het

e mundur edhe &engimi i &lakjes dhe rigjenerimi i l%kur%s' Nj% ars+e e mir% kjo

&%r konsumimin t% &%rditsh%m( kr+esisht &%r t% gjith% ato *emra q% harChojn%

&ara &a *und n% k%mbim t% rinis% s% t+re'

7arotaJan% t% njohura thuajse &%r t% gjith% njer%)it -eantit% dhe t% mirat e karot%s'


12/36

12

P%r-ese u b%n shum% mir% dh%mb%-e dhe ndihmon n% )bardhjen e t+re( karota ije& energji tru&it t% njeriut dhe b%n t% mundur stabili)imin e ni-elit t% kolesterolit

n% gjak' Nuk lihen m%njan% dhe -etit% e betakarotenit( aq shum% i k%shilluesh%medhe nga mjek%sia moderne( si nj% element ba)% &%r jet%gjat%sin% dhe

*unksionimin e mir% t% gjitha organe-e t% njeriut'

7astra-e.iJo m% kot( q% n% e&ok%n &rimiti-e( koh% kur ende nuk kishin dal% kremrat dhe

&roduktet e &aketuara t% .ilat ndihmonin n% 4)hdukjen5 e s+-e t% &lakur( t% enjturdhe t% rrudhur' Edhe n% dit%t e sotme( &%rdorimi i kastra-e.it( duket t% ket% t%

nj%jtat -eti udib%r%se' Mjek%sia Po&ullore -%rteton se k+ &rodukt b%n t% numri n%rinimin e muskuj-e t% l%kur%s( si dhe i je& elasti.itet qeli)a-e'

HudhraHudhra %sht% &a diskutim me -lera t% jasht%)akonshme' Si&as mjek%-e &%rdorimi

i saj b%n t% mundur uljen e tensionit( ndalon m&iksjen e gjakut( b%n mir% &%r)hdukjen e kan.erit t% stomakut dhe *or.on q%ndrueshm%rin% e tru&it' P%r k%todhe shum% t% tjera( rekomandohet &%rdorimi i hudhr%s( nga t% gjitha gru&moshat'

$nanasi$nanasi %sht% *ruti q% ndihmon n% *or.imin e ko.ka-e( n% &%rmir%simin e

gjendjes sh%ndet%sore gjat% gri&it( si dhe ndihmon n% &arandalimin e &robleme-e

dhe ul rre)ikun e s%mundje-e t% )emr%s' Edhe &se %sht% &ak e -%shtir% ta ndash

*rutin nga l%kura( r%nd%sia q%ndron t% &%rb%r%sit q% k+ *rut &%rmban' $nanasi ka

-lera t% shumta &%r sh%ndetin e njeriut( sidomos &%r *or.imin e ko.ka-e( &asi%sht% nj% *rut shum% i &asur me -itamin% 6' Sidomos nj% ndikim t% dobish%m( k+

*rut ka &%r t% gjith% ata njer%) q% kan% &robleme me jasht%qitjen' 3sht% ek%shillueshme q% *ruti t% jet% i *resk%t dhe kjo gj% dallohet tek gjethet e tij' $to

nuk duhet t% jen% as&ak t% )-erdhura( &or n% nj% jeshile sa m% t% err%t' M% t%mir%t jan% ananaset e kulti-uar n% 6osta Ri.a( se&se &%rmbajn% m% shum%

-itamina( n% krahasim me t% -ende-e te tjera'

AananetAananet jan% shum% t% r%nd%sishme n% &%rdorimin kund%r hemorragjis%

6erebrele( &o ashtu ato ulin tensionin e lart%( ulin a.iditetin e stomakut( si dhendihmojn% kund%r diarres%' N% qo*t% se -uani nga tensioni i lart% duhet t%

mendoni gjithmon%( &%r *rutin tro&ikal t% Aananes' Dielli %sht% ai q% ngretensionin( nd%rsa banania b%n t% kund%rt%n e tij' Studimet kan% treguar se

banania %sht% *rut shum% i &asur me 7alium( dhe si e till% ajo ndihmon n% uljen erre)ikut t% hemorragjis% 6erebrale' Aanania %sht% burim kaliumi( nj% *rut i till% ka

K miligram ose


13/36

13

*ruti ndodh ulja e ndjeshme( q% shkakton kund%r a.iditetit t% lart% n% stomak'Aanania mbron stomakun( &asi arrin t% bllokoj% bakteret q% mund t% jen% akti-e

n% t%'

Dardha

Dardhat njihen &%r e*ektet e t+re &o)iti-e n% *or.imin e ko.ka-e' $to ulin sasin% e+nd+rna-e n% gjak(ndihmojn% n% tretjen e ushqimit( si dhe lu*tojn% in*eksionet e

ndr+shme' N% %shtjen e sh%ndetit edhe dardha do t% -endosej krahas moll%s

dhe &ortokallit' Por *ruti jeshil( ka dhe dika t% &%rbashk%t me *asulen( &asi ka nj%&%rmbajtje shum% t% dobishme &%r uljen e kolosterolit n% gjak' Dhe si e

sh&jegon dhe Dr'Mar+ Ellen 6amire( kjo %sht% dika e rrall% te *rutat' "jithashtu(dardhat &%rmbajn% nj% mineral shum% t% domosdosh%m &%r *or.imin e ko.ka-e(

duke ndihmuar k%shtu( kund%r osteo&oro)%s( q% shkaktohet si rrjedhim imunges%s s% k%tij minerali( t% gjendur te dardha' 7+ *rut %sht% i dobish%m dhe

&%r trurin' Dardha &ara ngr%nies ashtu si molla nuk duhet q%ruar( &asi shum%-itamina ndodhen n% l%kur%n e saj'

Peshku>lerat e &eshkut jan% t% &adiskutueshme' $to ulin rre)ikshm%rin% e s%mundje-et% )emr%s' "jithashtu( mja*t -lera ka &%r ata q% &in% duhanin( &asi b%n &astrimin e

in*eksione-e n% laring' Nj% -ler% t% madhe ka -aji i Peshkut( i .ili %sht% i &asur meomega ( shum% i ne-ojsh%m &%r organi)min' Eskime)et jan% njer%)it q% &%rdorin

&eshkun m% shum% nga do &o&ull n% bot% dhe s%mundjet e )emr%s &%r ta jan%&othuajse t% &anjohura' Si&as studiues-e mega ( q% &%rmban &eshku ka

ndikimin m% &o)iti- n% organi)min e njeriut' P%rdorimi i sh&esht% i &eshkut %sht%shum% me -lera &%r njer%)it q% kan% -%shtir%si *r+m%marrjeje( &%r ata q% -uajn%

nga a)ma( ose &%r &%rdoruesit e rregullt t% duhanit' Peshkun rekomandohet ta&%rdorim &atjet%r do ja-%( mbase dhe d+ her% n% ja-%'

>aji i ullirit>aji i ullirit %sht% shum% i dobish%m &%r )emr%n dhe ndikon n% mir%*unksionimine saj' 7+ -aj ndikon n% uljen e sasis% s% kolesterolit n% gjak( si dhe ul rre)ikun e

sh*aqjes s% kan.erit te *emrat' T% gjitha llojet e +nd+rna-e( si gjal&i(margarinadhe -ajrat &%rmbajn% kalori t% shumta( &or q% nga organi)mi i njeriut &er.e&tohen

n% m%n+ra t% ndr+shme' "reket e duan dhe jan% &%rdoruesit e &ar% t% -ajit t%

ullirit dhe &%rdorin shum% &ak gjal&in dhe margarin%n' >aji i ullirit %sht% quajturndr+she nga mjek%sia GShoku m% i mir% &%r gruanG( &asi luan nj% ndikim shum%

&o)iti- n% mbrojtjen nga kan.eri i gjirit' P%rmbajtja kr+esore n% -ajin e ullirit %sht%

>itamina E( e .ila ka -etin% e rigjenerimit' N% &%rgjith%si -aji i ullirit( rron gjat%( si

dhe duhet t% mbahet n% ambiente t% *resk%ta dhe t% thata( t% mbrojtura nga drita'

?um%shti


14/36

14

?um%shti %sht% nj% nd%r kom&onent%t m% t% r%nd%sishme n% nj% diet% t%sh%ndetshme' N% t% gjenden &%rb%r%s t% Lil%t luajn% rol t% r%nd%sish%m n%

*or.imin e ko.ka-e( ulin tensionin e gjakut( si dhe ni-elin e lart% t% kolesterolit n%gjak' ?um%shti ndihmon edhe n% uljen e rre)ikut t% &rekjes nga &arali)a t%

ndr+shme' Me gjith% -lerat e m%dha q% ka qum%shti( &%rs%ri i rekomanduesh%m%sht% &%rdorimi i qum%shtit me +nd+r% t% reduktuar' Nj% got% qum%sht &%rmban


15/36

15

edhe nga mjek%sia( jo -et%m &%r -er%n &or edhe &%r &ijet e tjera alkoolike si birra'P%r-e k%saj( sinte)a e studime-e dhjet%-jeare ka treguar se e &ir% n% m%n+r% t%

rregullt e t% moderuar( birra ndihmon n% &arandalimin e nj% s%r% s%mundjeshkoronare a&o kardio-askulare( n% saj% t% -itamina-e t% gru&it A( AK( A


16/36

16

;Ruajn% ni-elin e gjakut;Ndihmojn% anemik%t

9;P%rmbajn% -itamina t% ndr+shme9 m%n+rat e konsumimit t% lakr%s

Jo &ak &or == kalori mund t% &%r*toj% gjithse.ili nga ne n%se konsumon qo*t%edhe : gram% lak%r t% gatuar' Mjek%sia Po&ullore ne E-ro&%( $)i( koh%t e *undit

edhe n% $merik%( tregon se k+ %sht% nj% nga bim%t m% udib%r%se dhe m% t%domosdoshme( kjo edhe &%r numrin e kalori-e q% &%rmban' !akra &%rmban

&%rb%r%s t% .il%t stimulojn% &rodhimin e en)ima-e n% organi)%m( t% .ilatreali)ojn% &rodhimin e radikale-e t% lira dhe reduktojn% rre)ikun e kan.erit' !akra

mund t% hahet ashtu si %sht% e *resk%t( mund t% gatuhet duke u )ier% me kujdesa&o t% merret gjat% ngr%nies s% &rodukte-e n% *ast;*ood;e' Nuk %sht% i

k%shilluesh%m &%rdorimi i te&%rt i lakr%s turshi'


17/36

17

mir%*unksionimin e sh%ndetit' N% t% gjenden &%rb%r%s t% ndr+sh%m ushqimor%(nd%r ta edhe betakaroteni' N% lakr%n )-i.erane gjenden kimikate t% .ilat mbrojn%

retin%n e s+rit( si dhe &%rmban &igmente q% akumulohen dhe sh*aqen n% retin%ne s+rit'


18/36

18

Mesdheut !indor dhe tani ka *illuar t% jet% edhe shum% e k%rkuar n% $merik%' Disashken.%tar% i)raelit% kan% )buluar se burrat q% &in% nj% got% me l%ng shege n%

dit%( jo -et%m mbrohen nga kan.eri i &rostat%s( &or edhe rregullojn% sistemin et+re sistolik( &un%n e )emr%s dhe &resionin e gjakut' 7at%r gota me nj% l%ng t%

till% do t% &lot%sonin 9: &%r qind t% ne-oja-e tuaja ditore &%r >itamin%n 6' 7%shtuajo ndihmon jo -et%m n% shum% &ro.ese tru&ore( &or shton edhe re)er-at e

-itamina-e n% organi)%m'


19/36

19

Bara kungulli7%to &rodukte q% hidhen &osht% nga kungulli jan% &jesa m% e ushq+eshme e tij'

Pse jan% t% sh%ndetshme1 7a&%rdimi i *ara-e t% kungullit %sht% m%n+ra m% ethjesht% &%r t% konsumuar magne)' Shken.%tar%t *ran.e)% kan% )buluar se

meshkujt me ni-ele t% larta magne)iumi n% gjak jan% : &%r qind m% &ak t%rre)ikuar nga -dekja e hershme se sa ata me ni-ele t% ul%ta' Mesatarisht(

meshkujt konsumojn% 9 mg nga minerali n% dit%( nd%rsa sasia erekomandueshme %sht% =: mg' Si t2i hani1 T% &lota( me gjith% l%-o)hg%' !%-orja

ju siguron *ib%r'

endi +n% ka F9: lloje bim%sh mjek%sore( ku m% t% njohurat jan% ato q% &%rdoren n% *orm%aji &%r t% leht%suar disa nga dhimbjet q% ndiejm% n% tru&' Nuk ka asnj% *amilje shqi&tare q%t% mos &%rdor% ajin e malit dhe rigonin( t% .ilat jan% d+ bim% q% kan% e*ekt kurati- &%r*tohjen( &or edhe &%r organet e brendshme' Por( ato gati &o )hduken se&se nuk kulti-ohen

dhe )%-end%sohen me &re&arate t% tjera' P%r-e k%t+re d+ bim%-e ka mja*t bim% t% tjera( t%.ilat kan% e*ekt kurati-( &or q% nuk &%rdoren m% n% *amiljet shqi&tare' E*ekti kurues dhemos&asja e e*ekte-e an%sore b%n q% s&e.ialist%t e sh%ndet%sis% dhe t% mjek%sis% alternati-et% k%rkojn% rikthimin e -lera-e t% dikurshme &%r &%rdorimin n% *amilje t% bim%-e mjek%sore'

Bim> mjek>sore dhe k>shilla t> $osa?me $>r


20/36

20

artritin re!matik

&. 'ithra@Bim> e e1>r 3arishtore q> n> k>rcellin e n> 1jethet e saj t> dh>m3>/!ara ka nj>

$!sh t> im>t dje1>s dhe q> $>rdoret si 3im> mjek>sore e $>r !shqim.A 'ithra$>rm3an sasira t> konsider!eshme t> 0itamin>s % dhe K5 amin sihistamina5 serotonin> dhe minerale si? >sht> hek!ri sh!m> i r>nd>sish>m $>ror1ani/min e njeri!t. #ra5 $>r shkak t> 0lera0e t> sh!mta q> ajo $>rm3an dheeektet e saj jan> t> menj>hershme. 7> mjek>sin> $o$!llore hithra njihet sim3ret>resha e 3im>0e mjek>sore5 $>r shkak t> eekte0e t> saj $o/iti0e n>sh>rimin e disa s>m!ndje0e. #>rdorimi i k>saj 3ime 1jat> $eri!dh>s s> $ran0er>sndihmon n> $astrimin e 1jak!t dhe te t> s>m!r>t me anemi. K>shillohet q> 1jat>k>saj kohe t> kons!mohet sa m> sh$esh 3ima e hithr>s n> orm> sallate ose dhe e1at!ar n> s!$> ose 3+rek. jithasht!5 m!nd t> $ihen ) 1ota ?aj n> dit> n1a kjo3im>. #>r t> $>r1atit!r ?ajin ne0ojitet nj> l!1> n1a 3ima e thar> dhe e 1rimc!ar.Kjo mas> hidhet n> nj> 1ot> me !j> t> nCeht> dhe lihet n> qet>si $>r &" min!ta.M> $as k!llohet dhe $ihet ) her> n> dit> n1a nj> 1ot>. 7j> tjet>r m>n+r> $>r t>

sh>r!ar dhim3jet e re!mati/m>s >sht> edhe 0endosja e 3im>s s> resk>t n>kontakt t> drejt$>rdrejt> me l>k!r>n. ;endi i dhim3jes rrihet me 3im>n e resk>tderisa t> dallohet nj> si $!ll> 1jak!. Eektet an>sore t> hithr>s jan> ende t>

$anjoh!ra. #or >sht> thel3>sisht e d>mshme t> $>rdoret te $ersonat5 q> kan>ak!m!lime !jore si $asoj> e akti0itetit t> k!2/!ar t> /emr>s dhe 0eshka0e5 $asi>sht> nj> ?aj q> nCit lar1imin e !j>ra0e n1a tr!$i.

(. Ri1oniT> 1jith> i njohin 0lerat e ri1onit n> 1atim. 8o 0et>m kaq5 $>r0e? shijes aq t> mir>q> ! je$ !shqime0e5 >sht> dhe mrek!llia q> 3>n kjo 3im> edhe n> mjek>sin>

$o$!llore. #jesa q> ndihmon n> k!rimin e s>m!ndje0e >sht> e 1jith> 3ima5 $orm!nd t> $>rdoren edhe 1jethet e saj5 t> m3ledh!ra 1jat> koh>s s> l!l>/imit n1a

qershori deri n> shtator. jethet t> jen> thar> n> mjedis t> m3+ll!r dhe t> jen>1rimc!ar5 $asi n> k>t> m>n+r> 0lerat e 3im>s n!k h!m3asin. jat> m3ledhjesd!het $as!r k!jdes5 $asi 3ima rritet e sheh!r mes erra0e dhe $+je0e. Bimaaromatike sh$esh >sht> me n!anc> t> k!qe t> do3>t. jethet i ka t> holla dhe n>orm> 0e/ake. K>rcelli i ri1onit ka 1jithmon> n1j+r> t> 1jel3>r. Bima l!l>/on n1am!aji qershor deri n> shtator dhe ka nj> lart>si deri n> &" centimetra. jendet n>erra e $+je. #>r $>r1atitjen e ?ajit t> ri1onit5 merr nj> l!1> 1jelle n1a 1jethet e tijt> thara dhe i hedh n> nj> 1ot>5 $astaj n> at> 1ot> hedh !j> t> 0l!ar dhe e l> &"min. #astaj e k!llon dhe e $i5 d+ her> n> dit>.

). Farat e l!les se diellit $>r 0et> $>rm3ajtjen e t+re5 kan> 0eti antimalc!ese t>k+?e0e5 m> t> ort> se ila?i i njoh!r me emrin I3!$roen. #>r0et>simi i ("9 1ramara l!le dielli >sht> e 3ara3art> me eektin e ila?it me t> mir> antimalc!es t>

k+?e0e.4. :ershia $>rm3an ma1ne/i!m dhe 3otaci!m5 i $ari konsiderohet as1j>s!esdhim3jesh nd>rsa i d+ti /0o1>l!es malcimi. 71renia e disa kokrra0e n> dit> do t>mjatonte5 qot> edhe t> konser0!ara.

". 71r>nia e $eshk!t dhe e 0ajit t> $eshk!t 3>n do3i n> k!rimin e malcimit t>k+?e0e.

,. jethet dhe de1>t i 2erit $>rdoret 1jithasht! $>r k!rimin e $>rdhesit


21/36

21

@cerm>sA dhe re!mati/m>s. #asi i $ret de1>t e 2erit n> co$a t> 0o1la5 i 0endosm3i 0endin e dhem3jes dhe i lidh me nj> co$> a$o asho. 7> 2llim dhem3jet do t>shtohen5 $or $>r nj> koh> t> shk!rt>r ato do t> eliminohen totalisht. D!het $as!r

$aras+sh se 2eri >sht> d+ llojesh mashk!ll dhe em>r. Fieri mashk!ll n!k ka1jethe5 as de1>5 as l!le dhe as kokrra5 nd>rsa 2eri em>r i ka k>to dhe k+ >sht>

$>r q>llim n> k>t> k!r>.

-. Elimino l>0i/jet a$o q>ndrimet q> i shtojn> lodhjet k+?e0e. Mos q>ndro 1jat>dhe $a l>0i/!r n> nj> $o/icion. #lani2ko q> me $ar> $>r sh>titjet dhe akti0itet endr+shme dhe 3>je jet>n sa m> t> thjesht> q> t> m!ndesh5 se$se tensionetndikojn> ne1ati0isht n> s>m!ndjen t>nde. Mos e lodh tr!$in dhe aq me te$>rk+?et.

=. Dieta dhe !shtrimet 7>se keni artrit re!matik j! m!nd t> h!m3ni edhe oreksinndoshta. M!nd t> ndjeheni t> do3>t dhe t> $a!qish>m. #or $>r t> r!ajt!rsh>ndetin t!aj dhe $>r ti mos lej!ar sim$tomat q> t> $>r$arojn>5 j! d!het t>m3ani nj> diet> !shqimore t> 3alanc!ar dhe t> 3>ni !shtrime t> lehta. #>r$iq!nit> hani sh!m> r!ta dhe $erime. #>r$iq!ni t> shman1ni dhjam>ra5 1jal$5 q!m>shtt> $askrem!ar5 mish 0ici5 derri5 lo$e qin1ji. D!het t> hani me sh!m> $eshk.jithasht! m!nd t> hani $!l> dhe 1jeldeti. #>r$iq!ni t> kons!moni !shqime me

$ak kalori se$se k>sht! do t> 3ini n1a $esha q> n> akt 3>n q> t> !let $esha q>d!het t> $>r3allojn> k+?et t!aja. 8! d!het t> merrni rre1!llisht 0itamina se$ses>m!ndja j!aj j! 3>n de2citar n> disa lloj 0itaminash si $sh ;itamina D5 q> >sht>sh!m> e r>nd>sishme $>r kockat. jithasht! d!het t> merrni edhe kalci!m.

Re!mati/ma5 k>shillat e mjek>0e si d!het ta lar1ojm> s>m!ndjenRe!mati/ma >sht> s>m!ndje q> shaqet n> k+?et e 1j+mt+r>0e5 n> m!sk!j ose n>

$jes> t> tjera t> tr!$it dhe q> shoq>rohet me dhim3je5 me t> ther!ra dhe me>njtje. Re!mati/ma5 e cil>s!ar ndr+she edhe si s>m!ndja e mosh>s s> tret>5 kalidhje t> n1!sht> me 0end3animin e $ersona0e t> $rek!r. Si$as s$ecialist>0e5 kjos>m!ndje n> 0endin ton> >sht> sh!m> e $>rha$!r5 $>r shkak t> klim>s dhek!shte0e t> $!n>s dhe 3animit. K!rat m> t> mira $>r t> k!r!ar re!mati/m>n5si$as mjek>0e s$ecialist> jan> 3im>t mjek>sore.

ShkaqetRe!matolo1>t sh$je1ojn> se shkaqet e s>m!ndje0e re!mati/male jan> t>

$>r1jithshme dhe lokale. Si$as t+re5 shkaqet lokale5 $ra t> $jes>0e t> ndr+shmet> tr!$it5 jan> t> sh$eshta 1jat> artro/>s. Sa her> q> sorcohet nj> n+j>5 d!het t>mendohet $>r rre/ik!n e d>mtimit t> saj5 sidomos ato me nat+r> s$orti0e dhe

$roesionale n1a mikrotra!mat. Kjo m!nd>si shtohet n> rast se kemi t> 3>jm> menj> anomali anatomike t> 2t!ar a$o t> lind!r5 e cila ndikon !qish>m m3i artro/>.7d>rsa nd>r shkaqet e $>r1jithshme5 s$ecialist>t $>rmendin mosh>n5 e cila

$>r3>n nj> aktor etiolo1jik5 k! artro/a sa 0jen e theksohet. 7d>rkoh>5 aktori1jenetik5 $ra trash>1imia5 si$as mjek>0e5 ndikon sidomos n> orm>n e artro/>s s>1ishta0e t> k>m3>0e dhe t> d!ar0e5 k! 0iktim> e k>saj5 si$as tij5 jan> sidomosemrat. #o asht! klima e toh> ndikon sh!m> n> r>ndimin e artro/>s

$oliartik!lare5 e cila $rek d!art dhe 0iktim> jan> sidomos 1rat> $as t> "90e5 k!rkjo kom3inohet me $erimenora/>n5 $or te 1rat> edhe m3i$esha >sht> aktorne1ati0 $>r s>m!ndjet re!mati/male.

#e/matimi#e/matimi re!matik i n+je0e tr!$ore @k+?e0eA ose ndr+she artriti re!matik@rhe!matoid arthritisA >sht> nj> s>m!ndje malc!ese q> sh$esh nis n> n+jet e0o1la5 n> d!ar dhe k>m3>. K+?et >njten5 dhem3in dhe n> rastin e malcimit t>madh ato 3>hen t> nCehta. Malcimi ?on n> sert>si n> k+?e5 sidomos k!r njeri!


22/36

22

?ohet n> m>n1jes a$o ka q>ndr!ar n> 0end $>r nj> koh> t> 1jat>. M> e/akonshmja >sht> q> k+?et $reken $o aq sh!m> n> t> d+ja an>t e tr!$it. Malciminis n> indet e k!$>s s> k+?it. 7>se malcimi 0a/hdon $>r nj> koh> t> 1jat> m!nd t>d>mtoj> $jes> t> ndr+shme n> k+? dhe rreth tij si k>rcet e k+?it5 kockat5 1ilcat dheli1amentet. *>0i/shm>ria n> k+?e keq>sohet dhe k+?i n> disa raste m!ndet t>keq0endoset. 7> raste t> rralla m!ndet q> edhe or1ane t> tjera n> tr!$ t>

malcohen5 si $>r shem3!ll $le!ra5 ci$a e /emr>s5 en>t e 1jak!t dhe s+t>.#>rha$jarat> $reken m> te$>r se d+2shin e raste0e sesa 3!rrat n1a re!mati/ma. %rtritire!matik m!nd t> shaqet n> t> 1jitha moshat5 $or mosha mesatare tek ata q>s>m!ren >sht> "" 0je?. Kjo s>m!ndje 1jendet n> t> 1jith> 3ot>n dhe >sht>

$oth!ajse nj>lloj e /akonshme n> t> 1jitha an>t e 3ot>s. St!di!esit n!k kan>arrit!r akoma t> sqarojn> shkaqet q> ?ojn> n> artritin re!matik. Me sa d!ket kash!m> aktor> q> marrin $jes>. Gsht> konstat!ar se ka disa $rirje t>trash>1!eshme q> $>r3>jn> nj> rre/ik m> t> madh $>r tH! ka$!r n1a artritire!matik. Rre/ik! $>r tH! ka$!r n1a nj> 0ariant m> i r>nd> i s>m!ndjes m!nd t>

jet> 1jithasht! i trash>1!esh>m. Tek dik!sh q> ka $rirje $>r tH! ka$!r n1a kjos>m!ndje m!ndet q> disa lloj inektimesh t> 3>jn> q> ajo t> sh$>rthej>. Faktor>thormonal>5 $or edhe t!hatja m!nd t> ndikojn> n> t>. Si$as mjek>sis>5 artritire!matik m!nd t> 0a/hdoj> 1jat> 1jith> jet>s5 $or edhe m!nd t> shihet n1a nj>koh> n> tjetr>n. Mjeket $>r$iqen q> tH! $ak>sojn> dhem3jet $aciente0e t> t+re sidhe t> $arandalojn> ndonj> $arali/> t> m!ndshme. akonisht5 ata $>rdorin 3arnaantimalcim si as$irina5 !shtrime 2/ike dhe deri n> o$erim t> k+?e0e t>deorm!ara $>r rre1!llimin a$o edhe />0end>simin e t+re me k+?e arti2ciale

$lastike a$o $rej ndonj> l>nd> tjet>r.

TrajtimiK!rat m> t> mira5 si$as mjek>0e s$ecialist>5 $>r t> k!r!ar re!mati/min5 jan>3arishtet. 7> armacit> 3imore ek/istojn> 3im> t> #er>ndimit q> jan> t> sh!mta

$>r sa ! $>rket lloje0e. T> s>m!r>t m!nd t> $>rdorin ?ajra me $>r/ierje t> 3im>0er> ndr+shme5 ose edhe nj> lloj kremi i q!ajt!r Kalend!la @ >sht> i

$>r3>r> n1a +nd+ra dhe l!lja e q!ajt!r ndr+she n>1j!h>n e $o$!llit q!het l!le d!hani5 se$se i ka 1jethet t> n1jashme me t>.Kremrat q> jan> t> $>r3>r> me k>to lloj 3im>sh kan> nj> $>rdorim sh!m> t>leht>5 me to l+en l>k!r>n5 n> $jes>n k! keni dhim3je. R>ra5 n> 0e?anti r>ra e

$ast>r5 >sht> te$>r e2kase $>r k!rimin e re!mati/m>s. K>shilla n!m>r nj> es$ecialist>0e >sht> q>5 t> 1jith> $ersonat q> kan> $ro3leme me k>t> s>m!ndje5d!het t> shr+t>/ojn> n> maksim!m r>r>n 1jat> or>0e t> m>n1jesit dhe t>

$asdites5 $asi n> drek> tem$erat!ra >sht> sh!m> e lart> dhe >sht> e $am!nd!rq> tr!$i ta d!roj> at>. Ushtrimet 2/ike5 sh>titjet dhe l>0i/jet jan> t>k>shill!eshme $>r t> s>m!r>t me re!mati/>m. T> 1jith> $acient>t q> 0!ajn> n1are!mati/ma5 n!k d!het ta $in> asnj>her> ?ajin n> nj> en> metali5 $or 0et>m qelqiose $rej dr!ri. Madje mjek>t rekomandojn> q> edhe 0et> ?aji t> mos /ihet n> nj>en> metali5 $or qelqi a$o $orcelani. jithasht! d+ 0itamina jan> sh!m> t>r>nd>sishme $>r tr!$in e njeri!t dhe ndihmojn> sh!m> n> shman1ien e

$ro3leme0e re!mati/male5 ato jan> 0itamina < dhe %.

Bim>t medicinale q> k!rojn> s>m!ndje t>ndr+shmeTek ne sh!m> $ersona jan> t> s>m!r> n1a m>l?ia5 /emra stomak! a$o t>mthi.Disa n1a shkaqet e k>t+re s>m!ndje0e >sht> !shqimi te$>r i +nd+rsh>m5 moskr+erja e akti0itete0e5 m>n+rat e ndr+shme t> jetes>s5 trash>1imia etj5. ;e?


23/36

23

0i/ita0e tek doktori nj> tjet>r m>n+r> k!r!ese e k>t+re s>m!ndje0e >sht> k!rimi it+re n> k!shte sht>$ie d!ke $>r1atit!r ?ajra t> ndr+sh>m me 3im> medicina0e.#ra5 k>ta $ersona5 d!het q>5 nj> her> n> dit>5 t> $in> ) her> n> dit> n1a nj> 1ot>me ?aj l!lesh a$o 3im>0e t> ndr+shme $>r t> $>rmir>s!ar 1jendjen e t+resh>ndet>sore. #o asht!5 n> 0end t> +nd+rna0e t> te$>rta5 t> han> m> sh!m>

$em> dhe $erime t> resk>ta 1jat> dit>s. T> 1jitha ?ajrat e m>$oshtme $>r k>to

s>m!ndje jan> me shije t> hidh!r dhe jo me arom> t> mir>. Jajrat t> $ihen t>$a>m3>ls!ara5 ) her> n> dit>5 1j+sm> ore $ara 3!ke5 n1a nj> 1ot> ?aji. #>rsh>rimin e k>t+re s>m!ndje0e ka disa lloje 3arnash me $rejardhje mjek!ese5 t>cilat $o $>rdoren me sh!m> s!kses. 71a 3im>t mjek!ese sht>$iake5 deri tanis!ksesin m> t> madh e ka arrit!r naneja e 3!t>. 7aneja >sht> sh!m> mjet i mir>

$re0enti0 dhe ! rekomandohet t> 1jith>0e5 $ro m> s> sh!mti m> e $>rshtat!ra5m> e $reer!ara5 m> e lira dhe masa m> e mir> $re0enti0e5 k!nd>r s>m!ndje0e t>m>l?is> dhe rr!1>0e t> t>mthit.

Kamomili

Kamomili >sht> nj> 3im> @nj>0je?areA q> rritet n> 0ende !shore e kodrinore. Ka0eti qet>s!ese. Rekomandohet $>r 3!k!rin> e +t+r>s5 t> ok>0e5 t> s+0e5 dhe n>

$>r1jith>si $>r t> 1jith> tr!$in. #randaj dhe kamomili >sht> nj> nd>r $>r3>r>sitkr+esor t> krem>ra0e dhe $rod!kte0e ko/metike. 7dihmon n> ?lirimin n1adhem3jet e 3ark!t. Kamomili ka 0eti anti3akteriale dhe >sht> mjat relaks!es. Menj> l!1> mjalt> 3>het qet>s!esi $erekt. 7> !nd5 $ecetat e la1!ra me l>n1kamomili $>rdoren $>r s+t> e lodh!r.

Jaji I mal!

se5 tonike. #>rdorimi i tij rekomandohet 1jat>tohjes @1ri$itA5 s>m!ndje0e q> lidhen me sistemin e res$iatorit dhe ineksione0e!rinare. Jaji 3>n mir> dhe $>r /emr>n.

*!le 3asani

*!le 3asani >sht> nj> n1a 3im>t m> t> r>nd>sishme5 q> rekomandohet $>rk!rimin e !lcer>s n> stomak. Jaji i $>rt!ar n1a /ierja e k>saj 3ime n> nj>

$>r/ierje me 0ajin e !llirit5 lihet $>r rreth 49 dit> n> nj> en> $rej qelqi. K!r kjomas> t> marr> nj> n1j+r> t> k!q>rremt>5 at>her> m!nd t> $>rdoret. Masa ekrij!ar n> orm> kremi m!nd t> $>rdoret ?do m>n1jes derisa ajo t> ja$> re/!ltatine d>shir!ar.

Mjalti

7j> $rej m!nd>si0e t> $akta q> $>rdoret $>r k!rimin e !lcer>s n> stomak >sht>mjalti. ;etit> e tij k!r!ese jan> t> d!kshme n>se ai $>rdoret t> $akt>n 4 l!1> ?ajimjalt> n> dit>. K+ $>r!ndim ! 3> i dit!r $as sh$alljes s> re/!ltate0e t> nj>

st!dimi t> kr+er n> eland>n e Re. 7> t> mor>n $jes> m> sh!m> se (999$jes>marr>s5 n> t> cilin ! 0>rtet!an eektet $o/iti0e t> tij. Mjalti kishte n>$>r3>rje t> tij element>5 t> cil>t kishin eekte ri1jener!ese5 sidomos te $la1>t. %i i$astronte ato dhe i m3ronte n1a ineksionet e ndr+shme. #>r k!rimin e k>sajs>m!ndjeje sh$esh mjalti m!nd t> $>rdoret me l>n1!n e 1jethe0e t> m!rri/it. Jajik>t+re 1jethe0e d!ke ! $>r/ier me nj> sasi mjalti d!het l>n> $>r (4 or> n> nj> en>dhe m> $as $ihet n1a & l!1> ?do m>n1jes.

MentjaMentja rekomandohet $>r sh>ndetin e dh>m3>0e5 mentja $>r0e? shijes antastike


24/36

24

q> $>rm3an riakti0i/on !nksionimin e sistemit 1astrik dhe t> m>l?is>. Ka at>sianti3akteriale dhe ndihmon n> l!timin e ineksione0e.

'!dhra7jer>/it q> kons!mojn> n> mas> h!dhr>n jan> m> $ak t> $rek!r n1a s>m!ndja e!lcer>s n> stomak. K+ >sht> nj> n1a /3!limet e koh>0e t> !ndit. %jo ka 0eti

di/inekt!ese. '!dhra m!nd t> kons!mohet e 1at!ar5 e njom>5 $or edhe e that>.7> rastet k!r ajo 1at!het5 m!nd>sisht jo sh!m> t> 3!t>5 $or m> e mira do ishte t>sk!qet are $ak $>r t> mos i h!m3!r 0lerat e saj.

;aji i !llirit

;aji i !llirit m!nd t> jet> i mir> $>r stomak!n5 $o aq sa edhe $>r /emr>n t!aj. 7j>st!dim i ri s$anjoll tre1on se 0aji i $ast>r i !llirit m!nd t> ndihmoj> n>

$arandalimin dhe trajtimin e ineksione0e me '. #+lori5 q> jan> shkaktar $>rmiliona raste t> 1astritit dhe !lcer>s $e$tike ?do 0it. Testet $reliminarela3oratorike tre1ojn> se kom$o/imet antioksid!ese t> 1jet!ra n> 0ajin e $ast>r t>!llirit jan> eekti0e k!nd>r nj> 0ar1 llojesh t> 3aktere0e '. #+lori5 t> cilatinektojn> m!ko/>n e l!kthit.'!l!mtimet thon> se k>to re/!ltate tashm> d!het t> testohen tek njer>/it. #or5n>se st!dimet e ardhshme kon2rmojn> k>to /3!lime5 $>rshirja e 0ajit t> resk>tt> !llirit n> !shqim m!nd t> ndihmoj> n> $en1imin e dhim3je0e t> !lcer>s.

KanellaKanella5 1jendet orme $l!h!ri5 n> orm> $jes>risht t> $>r$!n!ar dhe n> orm> t>

$a$>r$!n!ar. 7> orm> $l!h!ri /akonisht n!k >sht> e $ast>r $lot>sisht meq>m!nd t> ket> $>rqindje t> 0o1>l t> 3im>0e t> tjera5 1j> q> i /0o1>lon eektetk!r!ese5 e nj>jta 1j> >sht> edhe $>r Kanell>n $jes>risht t> $>r$!n!ar5 q> kaorm> dhe n1j+r> t> nj>jt>5 $randaj rekomandohet Kanella e $a$>r$!n!ar @l>0orenasht! si >sht> marr> n1a 3imaA. Jaji i $>r3>r> n1a mjalti dhe $l!h!ri i kanell>s5k!r t> merren me rre1!llt m!nd t> ndikoj> n> mos m$lakje. Merri 4 l!1> mjalt>5 &l!1> $l!h!r kanelle dhe ) 1ota !ji 0loji ato $>r ?aj. #ije L e 1ot>s5 )4 her> n>dit>. %t>her> si re/!ltat i saj l>k!r>n do ta kesh t> resk>t t> 3!t> dhe jo t>rr!dh>tt> m$lak!r. #asta e $>r3>r> n1a tri l!1> ?aji me mjalt> dhe nj> l!1> ?ajime $l!h!r kanelle. #>rdore k>t> $ast> n> $!?rra $ara se t> 3iesh me jet dhe lajiato dit>n e nes>rme n> m>n1jes me !j> t> nCeht>. 7>se e $>rdor> $>r ?do dit>

$>r d+ ja0> rresht5 ti lar1on $!?rrat q> n1a rr>nj>t e t+re

ink1o Bilo3a7> @shqi$ ink1o d+0ri1!jsh5 kik>A ekstrakt n1a dr!ri 1inko >sht> 0>n> n> d!kjese >sht> i mir> $>r !nksionim t> t> $arit d!ke $>rmir>s!ar mikroqark!llimin e1jak!t n> s+ e n> 0e?anti te $ersonat q> 0!ajn> n1a de1jenerimi mac!lar5 shenj> e0erdh> a>r qendr>s s> retin>s t> s+rit t> njeri!t q> shaqet n> $leq>ri57> m>sh!m> se (=9 st!dime t> 3>ra shkencore5 kon2rmohet me $>rdorimin eekstrakte0e t> standardi/!ara t> 1inkos $arandalon dhe sh>ron s>m!ndje simarramendjen5 trin1>llim>n/h!rm>n n> 0esh5 shqet>sime t> 3rendshme n> 0esh5

d>mtimin e memories @t> m3ajt!rit n> mendA5 shton at>sin> $>r t! koncentr!ar5sh>ron ankthinrik>n5 de$resionin5 ?rre1!llimet $sikike5 n1adal>son m$lakjen5?rre1!llimet e qark!llimit t> 1jak!t5 /3!t a$o lar1on @t> aj!ritA dhe sh>rons>m!ndje si ?rre1!llimin 0ask!lar. Ekstraktet e 1ink1os $>rmir>sojn> cil>sin> dhesasin> e qark!llimit ka$ilar dhe k>sht! e rrisin qark!llimin e 1jak!t n> tr!5 /em>rdhe inde n> or1ane dhe 1j>ndra.

#>r1atitja#>r1atitja e ?ajit n1a 3im> t> ndr+shme >sht> i nj>jt>5 edhe masat $o asht!. #sh


25/36

25

$>r $>r1atitjen e ?ajit t> kamomilit ose nanes> q> sh>ron !lcer>n n> stomakmerrni (9 1 n1a secila 3im> dhe 0iheni n> en> t> $ast>r dhe $>r0>loheni n> nj>lit>r e 1j+sm> !j> t> $orsa0l!ar. Ena m3!lohet dhe lihet d+ or> q> t> thartohet5 q>3ima t> l>shoj> sa m> sh!m> $>r3>r>sit e saj sh>r!es. Jaji d!het t> $ihet i

$a>m3>ls!ar5 $or m!ndet edhe i >m3>ls!ar n> 0end t> ?ajit indian. Si i$a>m3>ls!ar5 ?aji m!nd t> $ihet n> 0end t> !jit. Merren 3im> $ro$orcionale si

naneja5 kamomili $or m!nd tHi shtoni n> t> edhe 3arin e 3let>s5 3arin e $e/mit5$astaj 0e$rohet si m> si$>r. #jes> t> 3ara3arta n1a 3ari i 3let>s5 n1jit>sja5 arr>se5kamomili5 3ari i $e/mit. jith> k>saj $>r/ierjeje tHi je$et edhe naneja. #jes> t>3ara3arta n1a $elini5 rrodh>/a5 n1jit>sja5 arr>se5 kamomili5 kore $jer>/e5l!lesh!rdha5 ?ikorja. Sa $esh> 3>jn> t> 1jitha k>to5 aq nane ! shtohet $>r/ihetdhe 0a/hdohet si n> rastin e $ar>. Merren $jes> t> 3ara3arta n1a naneja5 kore

$jer>/earci5 aq 3ar 3lete dhe aq kamomil. Mandej t> 0a/hdohen si n> rastin e$ar>. Merren kat>r $jes> nane5 k!rse n1a nj> $jes> $elin5 3ar $e/mi5 marrje5 kore$jer>/earci5 3ar 3lete5 $astaj 0a/hdohet si n> rastin e $ar>. Merren $jes> $>r$>r1atitjen dhe $>rdorimin5 t> 0a/hdohet si n> rastin e $ar>. Ena m3!lohet dhelihet = or>. #astaj k!llohet dhe $ihet n1a nj> 1ot> e 0o1>l !ji5 ) her> n> dit>5 $ara!shqimit5 i $a>m3>ls!ar.

S>m!ndjet e m!shk>ri0e5 $ro3lemet q> shaqen n> dim>r dhe $arandalimi

S>m!ndjet kronike t> m!shk>ri0e dhe t> rr!1>0e t> r+m>marrjes hasen m> te$>rn> stin>n e dimrit5 k! edhe tem$erat!rat jan> t> !l>ta. #>r k>t> ars+e5 1jendjash>ndet>sore e $ersona0e q> 0!ajn> n1a s>m!ndje kronike t> m!shk>ri0e n>dim>r m!nd t> $>rkeq>sohet. Si$as mjek>0e5 $ersonat q> 0!ajn> n1a s>m!ndjekronike t> m!shk>ri0e5 n>se n!k tre1ohen t> k!jdessh>m5 n!k m!nd t> kalojn>nj> dim>r $a $ro3leme. %rs+et 7djeshm>ria e lart> e or1ani/mit t> t+re ndajl!hatje0e t> tem$erat!ra0e t> mjedisit dhe ni0eli i lart> i ndotjes s> tij. #ak!jdesit> 0o1la n> d!kje m!nd t> ?ojn> n> r>ndim t> 1jendjes s> $acientit. S>m!ndjet em!shk>ri0e @3ronkitet5 s>m!ndja e n1!shtimit t> 3ronke0e etjA jan> karakteristik>

$>r moshat e m>dha dhe $>r shkak t> !ljes s> re/istenc>s s> or1ani/mit t> t+ren> $>r1jith>si5 k>to mosha jan> t> ndjeshme ndaj l!hatje0e t> tem$erat!ra0e t>mjedisit dhe ni0elit t> lart> t> ndotjes s> tij. Tem$erat!rat e !l>ta5 ndr+shimetatmoserike5 ndotja e mjedisit jan> aktor> risk! $>r keq>simin e s>m!ndjes5 d!ke

$>rshir> k>t! dhe $irjen e d!hanit5 $ranin> e s>m!ndje0e t> /emr>s dhehi$ertensionit5 dia3etit5 etj.

Sim$tomatMe keq>simin e 1jendjes kolla sh$eshtohet5 3>het m> e ort> dhe shoq>rohet meshtim t> sasis> s> 1>l3a/>s5 e cila trashet dhe nCirret me 0>shtir>si. Marrja er+m>s r>ndohet5 r+m>marrja 3>het e si$>raqshme dhe sh$eshtohet5 d!ke !shoq>r!ar me interesim t> m!sk!j0e t> kraharorit. Kjo >sht> ars+eja q> sh$esh

$acient>t ankohen edhe $>r dhim3je 1joksi e sh$at!llash. T> s>m!r>t jan> n>ankth5 kan> ndjenj>n sik!r $o m3+ten. 7> +t+r> sidomos n> 3!/>5 shaqetma0ijosja q> 0jen si $asoj> e anomalis> s> shk>m3imit t> 1a/ra0e5 me $ak>sim t>oksi1jenit n> 1jak dhe shtim t> 1a/it kar3onik. Si $asoj> e ajrimit t> !l!r5 t>

s>m!r>t jan> t> lodh!r5 t> $>r1j!m!r5 ankohen $>r dhim3je koke5 $or her>her>jan> t> shqet>s!ar dhe shaqin t!r3!llime t> 0et>dijes. Kom$likacionet jan> t>ndr+shme5 q> n1a 3ronko$ne!monia5 $rekje t> /emr>s5 a$o en>0e t> 1jak!t5 etj.Bronko$ne!monit> ndodhin si $asoj> e h!m3jes s> elasticitetit t> m!sk!j0e t>3ronke0e $>r shkak t> 0et> mosh>s dhe m3+lljes s> 3ronke0e si $asoj> e1r!m3!llimit t> 1>l3a/>s n> to5 d!ke a0ori/!ar ineksionin. #o asht! n1ashk>m3imi i keq i 1a/e0e $reket edhe sistemi i qark!llimit t> 1jak!t5 d!ke sht!arn1arkes>n e 0entrik!lit t> djatht> dhe d!ke d>mt!ar m!ret e 0a/a0e. K>ta t>s>m!r> d!het t> k>rkojn> menj>her> ndihm> n1a mjek! i amiljes5 ose n1a mjek!


26/36

26

$ne!molo15 k! ata kontrollohen $eriodikisht5 se$se sa m> sh$ejt t> nd>rh+het5 aqm> sh$ejt do t> dalin n1a 1jendja e r>nd!ar. K!r $en1esa e r+m>marrjessh$eshtohet5 kolla 3>het m> e ort> dhe sasia e 1>l3a/>s >sht> e sht!ar5 d!het2ll!ar trajtimi me anti3iotik> $>r "- dit>5 q> do t> ndihmoj> $>r t> l!t!arineksionin. D!het rrit!r dhe sh$esht!ar do/a e $re$arate0e 3ronkodilatator5 q>ndihmojn> n> /1jerimin e 3ronke0e dhe leht>sojn> r+m>marrjen5 qot> k>to t>

marra n1a 1oja ose me s$ra+ @$om$aA. #o asht! %erosoli $>r $ak dit> ose dh>niae oksi1jenit her> $as here5 do ta leht>sonte 1jendjen.

D>mtimi7!k ka nj> ars+e t> cakt!ar se $>rse shaqet s>m!ndjae m!shk>ri0e5 $or ajo q> rekomandohet $>r t> 1jith> njer>/it >sht>N3ashk>jetesaO n> nj> am3ient n> $ast>r5 $a d!han$ir>s5 si dhe $a asnj>kom$onent tjet>r t> d>msh>m $>r m!shk>rit>. 71a ana tjet>r5 si$as s$ecialist>0e5>mij>t jan> te$>r t> $rir!r $>r tH! s>m!r> n1a s>m!ndjet e m!shk>ri0e n> rast seata kan> lind!r n1a nj> n>n> d!han$ir>se. #asi q> n> krijimin e m!shk>ri0e sior1an5 oshnja NhelmohetO me nikotin>n e d!hanit5 dhe m> $as >sht> e 0>shtir>q> or1ani/mi i tij t> 2ltroj>. #>r0e? d!hanit5 ndotja e am3ientit5 >sht> nj> nd>raktor>t kr+esor> q> ndikon n> $>rha$jen e s>m!ndjes s> m!shk>ri0e. Madje n>

$jes>n m> t> madhe t> raste0e5 ndotja e am3ientit5 jo 0et>m n> q+tete $or edhen> dhom>n k! $ersoni jeton5 >sht> a/a 2llestare e shaqjes s> s>m!ndjes5

/h0illimit dhe e0ol!imit t> saj. Si$as s$ecialist>0e5 1rimcat me $>rmasa m> t>0o1la se &9 mikron jan> m> t> d>mshme $>r sh>ndetin se$se ato kan> m> sh!m>m!nd>si $>r t> h+r> n> $jes>t e $oshtme t> m!shk>ri0e. rimcat e n1!rtakontri3!ojn> n> m>n+r> t> d!kshme n> $ak>simin e shikimit. De2cencat m> t>theks!ara m!nd t> sjellin h!m3je n> $esh>5 lodhje5 de2cit im!nitar5 1j> q>demonstrohet n1a ineksione t> $>rs>rit!ra 0irale dhe 3akteriale. 7i0eli i !l>t isaj shoq>rohet me rritje t> tensionit arterial dhe rrit m!nd>sin> e 1oditjes s>

/emr>s5 rrit risk!n $>r katarakte t> s+0e si dhe nj> risk i lart> $>r sh!m> ti$e t>kancerit si ai i $rostat>s5 kollon>n5 m!shk>ri0e etj. St!dimet kan> tre1!ar se

$re/enca e ndotjes s> ajrit ndihet edhe me n1!shtime 3ronkiale si dhe red!ktimt> 0et> akti0itetit t> m!shk>ri0e. #o asht!5 $>rdorimi i te$>rt i kri$>s shk!rton

jet>1jat>sin> dhe rrit $ro3a3ilitetin $>r t> d>mt!ar m!shk>rit>. Shkenc>tar>tamerikan> $ohojn> se ?do 0it m!nd t> sh$>tohen &"9.999 jet> njer>/ish n>seind!stria !shqimore do t> /0o1>loj> sasin> e kri$>s5 e cila i shtohet !shqimit.Kri$a ka ndikim direkt n> tensionin e 1jak!t i cili >sht> i lidh!r me nj> s$ekt>r t>1jer> s>m!ndjesh mes t> cila0e edhe m!shk>rit>.

Rekomandimet#>r k>t> kontin1jent t> s>m!r>sh k>shillohet $!shim $>r disa dit> n> klim>malore5 $>r shkak t> 1jel3>rimit5 ajrit m> t> $ast>r dhe tem$erat!ra0e t>mjedisit5 q> jan> m> t> !l>ta. K>t+re $ersona0e ! rekomandohet t> sh>tisin nj>or> n> m>n1jes her>t dhe n> dark> 0on>. jithasht!5 k>shillohet marrja e l>n1je0e

$>r t> sht!ar sasin> e 1jak!t qark!ll!es5 q> m!nd t> ket> $asoj> !ljen e tensionitarterial. T> shman1en daljet dhe q>ndrimet n> diell d!ke $reer!ar sh>titjet n>or>t e $ara t> m>n1jesit5 t> shoq>r!ara me !shtrime t> lehta 1jimnastikore5

sidomos t> kraharorit. T> ndalohet $>rdorimi i d!hanit dhe q>ndrimi n> am3ientet> m3+ll!ra5 k! $ihet d!han. #o asht! rekomandohet nj> men+ e $as!r me0itamina5 me sh!m> kalori dhe q> t> $>rm3aj> !shqime q> treten leht>. K>ta

$acient> d!het t> tre1ohen t> k!jdessh>m ndaj q>ndrimit n>n 0entilator>5kondicioner5 $>rdorimin e $ije0e t> tohta dhe shman1ien n1a korrentet e ajrit.

K>shilla&. 0o1>loni sasin> e kri$>s n> diet>


27/36

27

(. 8etoni n> nj> q+tet q> ka ndotje t> !l>t

). Sh>tisni t> $akt>n & or> n> dit> n> nj> $+ll t> m3!sh!r me $em> dhe n> aj>r t>$ast>r

4. Mos $>rdorni d!han

". Mos jetoni5 a$o ini n> nj> dhom> me d!han$ir>s

,. #>rdorni sa m> sh!m> l>n1je dhe s!$a $>r sh$>larjen e m!shk>ri0e

-. ;ra$oni t> $akt>n &9 min!ta n> m>n1jes5 n> aj>r t> $ast>r

S>m!ndjet e m!shk>ri0eS>m!ndja o3str!kti0e kronike#ne!monia'i$oksemiaSarkoido/aS>m!ndja restrikti0eS>m!ndjet 0ask!lareT!3erk!lo/iT!moret e m!shk>ri0eT!moret mediastinaleBronchiolitis ak!t

Bim> mjek>sore k!r!ese dhe $>rdorimi i t+re

7emi d%gjuar mja*t emra bim%sh q% kurojn% s%mundje t% ndr+shme n% organi)min e njeriut' M%

&osht% &o ja&im disa &rej t+re( t% .ilat jan% t% lehta &%r tOu gjetur dhe mja*t e*ikase &%r tOu &%rdorur'

7amomili

P%rdoret kund%r dhembje-e dhe shtr%ngime-e( in*lama.ione-e t% l%kur%s dhe muko)%s s% goj%s(

*+tit( hund%s( s+-e( &oashtu &%r rregullimin e tretjes s% ushqimit( &astrimin e rrug%-e urinare nga

jasht dhe brenda( kund%r hemorroide-e( te kok%dhembjet( &%r qet%sim( &%r *shik%)%n e urin%s(

)orr%( stomak( kund%r r%r%s n% m%lin% e )e)%( te urinimet me -%shtir%si( rregullimet e

menstrua.ione-e( si mjet kund%r qelb%)ime-e'''

Makthi i eg%r

N% mjek%sin% &o&ullore &%r ndaljen e rrjedhjes s% gjakut( kund%r diarres% e di)enteris%( kund%rtuberkulo)it( si qet%sues i dhembje-e t% )orr%-e dhe lukthit( kok%s( kund%r gurit n% m%lin% e )e)%

etj'

Mendra

P%rdoret si s&a)molitik /kund%r g%re-e dhe shtangime-e n% lukth e organe tjera0( &astaj &%r

qet%simin e shtangie-e t% muskuj-e sidomos n% organet e tretjes etj'


28/36

28

Mendra shte&iake /Mentha &i&erita !0 eshte bime shume-je.are' "jethet e saj kane *orme -e)ake(

ndersa lulet jane ne maje te ker.ellit( te *ormuara nga lule)at e -ogla' 7arakteri)ohet nga aroma e

mentolit( &er kete dhe kulti-ohet ne&er ko&shte'Ne mjekesine &o&ullore eshte tejet i &erha&ur

&erdorimi i kesaj bime' .aji nga gjethet e kesaj bime( te .ilat duhen mbledhur &ara se te lule)oje(

&erdoret si s&a)molitik kunder nger.e-e( &astaj &er qetesimin e terheqje-e muskulare( sidomosne organet e tretjes' "jethet e saj jane &erberes te shume &re&arate-e dhe .aje-e ne *armakologji'

Ne *orme .aji &erdoret edhe kunder -jelljes( dhembjes se stomakut( te mel.ise( semundje-e te

lekures( kunder tendosje-e &sikike( strese-e( kunder reumati)mit etj' !ule)on ne muajt korrik;

nentor'

!uleshurdha

3sht% diuretik e*ikas( tonik digjesti- dhe laksati- &%r m%lidhe -eshk%( he&atik( antireumatik(

de&urgati-( bar antilitik( bar &%r &ankreas(a&erient i but%( etj'

Eu*ra)ia

>e&ron si8 antikataral( antise&tik( adstringent( tonik( digesti-( medikament &%r s+( tonik mukosal'''

Rrika Stimulans i qarkullimit t% gjakut dhe l%ngje-e t% tjera( diuretik( antise&tik( stimulator

digjesti-( lokalisht% %sht% rube*a.ient%( .ito*ilaktik''

Molla

P%rgatitja e uthull%s s% moll%s dhe ndikimi i saj n% organi)%m'''

Mugujt e bim%-e Mugujt e bim%-e ; kon.entrate -itaminore'7urat &o&ullore q% sh%rojn% s%mundjet e m%lis%

Ndiqni k%shillat e s&e.ialist%-e &%r m%n+rat e &%rgatitjes dhe &%rdorimit t% t+re

M%lia e )e)% dhe l%ngu q% &rodhohet &rej saj luajn% rol t% r%nd%sish%m n% &ro.esin e

&%rgjithsh%m t% tretjes' #shqimet kan% -eti t% shtojn% si sekretimin e l%ngut t% stomakut dhe t%

)orr%s( ashtu edhe n% nCjerrjen e l%ngut t% m%lis% &%r n% drejtim t% )orr%s( q%luanrol t%

r%nd%sish%m n% &%r)ierjen e +nd+ra-e n% )orr%' S%mundjet e m%lis% s% )e)% dhe t% rrug%-e t% saj

b%hen shkak &%r lindjen e ndr+shime-e t% -eanta *unksionale dhe n% a&aratin tret%s' Mja*ton t%

&%rmendim se n% &e)matimin e )gjatur t% *shik%)%s s% t%mthit /kole.istit kronik0 sh&esh -ihen re

rregullime t% tretjes e ka&sll%k( q% -a)hdojn% me heqje barku /diarre0( me ndr+shime n% nCjerrjen

e l%ngut t% stomakut( t% &ankreasit etj'( t% .ilat shkaktojn% edhe ndr+shime t% &%rgjithshme( si &%r

shembull( shqet%sime( &agjum%si etj' N% k%t% rast dieta e &%rshtatshme q% nCit )bra)jen e

*shik%)%s s% t%mthit dhe q% rregullon det+r%n e )orr%s %sht% nj%mas% e r%nd%sishme &%r

&arandalimin dhe mjekimin e s%mundje-e t% m%lis%' 7jo diet% duhet t% &lot%sohet edhe me
http://www.lajme.gen.al/teme/kopshte.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/kopshte.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/korrik.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/melci.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/luan.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/luan.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/nje.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/nje.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/korrik.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/melci.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/luan.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/nje.htmlhttp://www.lajme.gen.al/teme/kopshte.html


29/36

29

kalitjen *i)ike( e .ila ndikon n% normali)imin e *unksione-e t% m%lis% s% )e)%' 7alitja *i)ike ndikon

n% &%rmir%simin e qarkullimit t% gjakut n% m%li( n% oksigjenimin( si dhe n% *urni)imin e saj me

l%nd% t% ne-ojshme &%r sinte)%n dhe grumbullimin e re)er-%s sheqerore /glikogjenit0' Dieta n%

s%mundjet e m%lis% duhet t% jet% e till% q% t% leht%soj% si nCjerrjen e l%ngut /sekretimin0( ashtu

edhe derdhjen e t%mthit( gj% q% arrihet duke marr% sh&esh &jes% t% -ogla ushqimi /;K her% n%dit%0( q% sh%rben si nga.mues *i)iologjik i mekani)ma-e q% -%n% n% l%-i)je derdhjen e t%mthit' P%r

k%t% ndihmojn% edhe l%-i)jet( sh%titjet e gjata n% aj%r t% &ast%r( gjimnastika etj'

S%mundjet

Duke &asur &aras+sh sh%rbimet kr+esore t% m%lis%( s&e.ialist%t kan% &%r.aktuar edhe s%mundjet

/&atologjin%0 e saj dhe t% rrug%-e t% t%mthit( t% .ilat karakteri)ohen nga &ak%simi i sekretimit dhe i

m%njanimit t% l%ngut t% t%mthit n% )orr% nga kalimi i kri&%ra-e t% tij n% gjak' Por mund t% lindin

edhe ndr+shime t% tjera n% -et% indin e m%lis%( q% rregullojn% *unksionet e saj *i)iologjike t%

sinte)%s( t% shnd%rrime-e dhe t% m%njanimit t% &rodhime-e t% ndr+shme ushqimore me origjin%

shta)ore( bimore e minerale' 3sht% e k%shillueshme q% n% t% gjitha rregullimet e m%lis% t2i

drejtoheni mjekut &%r &%r.aktimin e diagno)%s dhe mjekimin sa m% t% ars+esh%m' Pre&aratet me

origjin% bimore q% &raktikon mjek%sia &o&ullore dhe ajo shken.ore &%r s%mundjet e m%lis%

&%rdoren n% k%to drejtime kr+esore' P%r mjekimin e &e)matimit t% m%lis% /he&atit0 dhe t%

*shik%)%s s% t%mthit /kole.istit0 dhe &%r tretjen e gur%-e t% t%mthit /kolelitia)%0' Nd%rmjet bim%-e

q% &%rdoren n% *amilje &%r mjekimin e s%mundje-e t% m%lis% e t% rrug%-e t% t%mthit re)ultate t%

mira ka dh%n% mendra e but%( e .ila mund t% &%rdoret &%r nj%koh% t% gjat% dhe &a shkaktuar

-e&rime t% &ad%shirueshme an%sore'

7urat &o&ullore

$kja

Midis bim%-e q% nCisin )bra)jen e *shik%)%s s% t%mthit k%shillohet akja' !ulet e akjes &%rmbajn%

hatero)ide *la-onike( karoten( -itamin% 6( deri-atin kumarinik herniarin%( &igmentin kinonik

helikrisin%( *iton.ide( substan.a t% hidhura e tanike( &ak esen.% etj' dhe kan% -eti bakteriostatike(

t% nCisin &rodhimin e t%mthit( urinimin( -eti s&a)molitike etj' $to rekomandohen &%r t% shtuar

rrjedhjen e t%mthit dhe &%r t% tretur gur%t e *shik%)%s s% t%mthit' Aarish%rues bimor i &%r)ier edhe

me &elin e me bar &e)min /$.hillea mille*olium0 b%het m% i dobish%m &%r &rodhimin e l%ngut t%

t%mthit' Merretnj%lug% ka*eje me barin sh%rues bimor /lule0( hidhet n% nj%en% ku

shtohetnj%got% uj%i -luar' Ena mbulohet me ka&ak dhe lihet n% qet%si


30/36

30

&rodhimin e t%mthit dhe )bra)jen e tij dhe &%rdoret kund%r &e)matimit t% rrug%-e t% t%mthit(

-e&ron n% metaboli)min e kolesterin%s dhe t% ures% dhe nCit urinimin /jasht%qitjen e klorure-e

dhe ures%0' N% *illim t% kur%s &%rdoret < lug% gjelle /m% -on% d+ lug% gjelle0 me bar sh%rues bimor

/gjethe0 t% grim.uara( e .ila )ihet =: deri : minuta n%nj%en% q% &%rmbannj%got% me uj%'

7ullohet( merren do)a t% tilla n% dit%' 7ura )gjat% rreth < muaj( &astaj nd%r&ritet &%r < muaj dheri*illohet n% rast ne-oje'

Pelini

N% saj% t% substan.a-e t% hidhura dhe t% esen.%s( &elini &%rdoret si mjet q% shton rrjedhjen e

l%ngut t% stomakut /duke &%rmir%suar oreksin0 dhe &%rmir%son &un%n e m%lis%' Esen.a e &elinit

&%rmban a)ulen me -eti antise&tike( t% ngjashme me kama)ulanin e lules s% kamomilit' Duhet

&asur &aras+sh se( n% saj% t% &%rb%r%s-e t% tjer% t% esen.%s( si jan% tujoli( &elini( n% do)a t%

m%dha( %sht% i helm%t dhe mund t% d%mtoj% trurin dhe t% shkaktoj% dridhje' "jithashtu( ai nuk

duhet t% &%rdoret nga grat% shtat)%na'Nj%ose d+ lug% ka*eje /len t% theksohet se kura me rre&a n%

s%mundjen e m%lis% m%njanon shqet%simet e ndjeshm%ris% /alergjin%0 si kruajtjen' Merren nga

goja


31/36

31

&EMR%PMURRIIM!rri/i5 >sht> sh!m> i njoh!r n> 0endin ton>. %jo q> d!het theks!ar5 lidhetn1!sht> me aktin se $>r Mjek>sin> #o$!llore5 m!rri/i n!k >sht> 0et>m nj>shk!rre5 q> sh>r3en si !shqim $>r kash>t5 $or edhe nj> 3im> e $as!r mes!3stanca5 t> cilat ndihmojn> n> $arandalimin dhe leht>simin e sh!m>

s>m!ndje0e.Kr+esisht ndihmon t> 1jith> ata q> kan> $ro3leme me /emr>n5 $asi orconm!sk!jt e k>tij or1ani dhe i si1!ron rit>m normal. Kjo 3im> >sht> e $as!r mel>nd> 0e$r!ese. #>rm3an s!3stanca a0onike5 adenin>5 adenosin>5 1!anin>5amino$!rin>5 krate1alaktone dhe deri0ate trite$enil>. Jaji ndihmon edhe k!r t>s>m!r>t ndiejn> dhim3je t> /emr>s. 7> k>to raste k>shillohet q>5 $>r0e? $irjes s>?ajit5 i s>m!ri d!het t> drejtohet $atjet>r $>r 0i/it> te mjek! $>rkat>s. Re/!ltatet> shk>lq+era je$ k+ ?aj edhe $>r t> normali/!ar 1oditjet e orta5 q> $>son k+or1an.

(MIRE7%PB%RB*ET%Bar 3leta >sht> nj> 3im> mjat e njoh!r n> mjek>sin> $o$!llore. #rej koh>sh ?aji i

$>rt!ar n1a kjo 3im> ka ndihm!ar n> $arandalimin dhe leht>simin e sh!m>s>m!ndje0e. 7j> rol t> r>nd>sish>m l!le3leta l!an n> qet>simin e dhim3je0e t>mi1ren>s. Jaji rekomandohet kr+esisht k!r ajo karakteri/ohet n1a dhim3je t>orta t> kok>s dhe sidomos n> 1j+sm>n e saj. 7> k>t> rast k>shillohet t> $ihetmenj>her> nj> 1ot> ?aj 3ar3lete. Sh!m> sh$ejt t> s>m!r>t do shohin re/!ltatet eshk>lq+era t> 3im>s. K+ ?aj ndihmon edhe n> $arandalimin dhe qet>simin es>m!ndje0e t> shaq!ra n> m>l?i.

)URGT 7G TGMT'PRI67IBima aromatike sh$esh >sht> me n!anc> t> k!qe t> do3>t. jethet i ka t> holladhe n> orm> 0e/ake. K>rcelli i ri1onit ka 1jithmon> n1j+r> t> 1jel3>r. Bimal!l>/on n1a m!aji qershor deri n> shtator dhe ka nj> lart>si deri n> &" centimetra.jendet n> erra e $+je. ;etit> e ri1onit n> k!rimin e s>m!ndje0e e kan> 3a/>n te

$>r3>r>sit e tij. Kjo 3im> >sht> e $as!r me 0aj kario2len>5 timolo5 kar0arkrolo dheter$inin>. 8an> $ik>risht k>ta kom$onent>5 q> i ja$in 3im>s 0lera. Ri1oni >sht> nj>l!t!esit kr+esor> t> 1!r>0e n> t>mth5 $ik>risht $>r k>t> ars+e rekomandohet

$>rdorimi i ri1onit 1jat> kons!mimit t> !shqime0e t> ndr+shme.

4 RG7I% E F*6KG;EP'IT'R%7> mjek>sin> $o$!llore hithra njihet si m3ret>resha e 3im>0e mjek>sore5 $>rshkak t> eekte0e t> saj $o/iti0e n> sh>rimin e disa s>m!ndje0e. #>rdorimi i k>saj3ime 1jat> $eri!dh>s s> $ran0er>s ndihmon n> $astrimin e 1jak!t dhe te t>s>m!r>t me anemi. 7> ko/metik> ndihmon k!nd>r r>nies s> ok!t dhe /3okthit.#ersonat q> kan> $ro3leme me /3okthin ! rekomandohet larja e kok>s me l>n1!nq> $>rtohet n1a /ierja e hithr>s. Gsht> mir> q> larja t> kr+het d+ her> n> ja0>dhe t> 0a/hdoj> deri n> eliminimin $>r!ndimtar t> /3okthit. *arja e kok>s me !jine hithr>s k>shillohet edhe $>r ata q> kan> $ro3leme me rritjen e n1adalt> t>ok!t.

" 'I#ERTE7SI67IP*IM67I7j> m>n+r> mjat e s!ksesshme $>r !ljen e tensionit t> lart> t> 1jak!t5 >sht>l>n1! i limonit. Mjek>t $o$!llor> rekomandojn> l>n1!n e $>rt!ar n1a shtr+dhja et> $akt>n 4 kokrra0e n> dit>. *>n1! m!nd t> $ihet asht! si? >sht> ose i>m3>ls!ar. K!ra me limon k>shillohet t> /1jas> $>r ( m!aj. S>m!ndja ehi$ertensionit5 >sht> $asoj> e ?rre1!llime0e t> !nksione0e t> a$arate0e ner0oreqendrore5 q> marrin $jes> n> rre1!llimin e $resionit t> 1jak!t. #or ajo m!nd t>shaqet edhe me rritjen e mosh>s si dhe $rej s>m!ndje0e t> 0eshka0e. Shenjat e


32/36

32

s>m!ndjes shaqen 1rad!alisht. #resioni arterial5 n> a/at 2llestare5 l>k!ndet men1ritje e /3ritje dhe m> 0on> sta3ili/ohet me shira t> n1rit!ra.

, S#I7%:IP REUM%TIM%Bima e sina$it $ara )99 0jet>sh $>rdorej n1a kine/>t si er>/ $>r tHi dh>n> shije!shqime0e. M> $as nj> mjek 1rek5 $as eks$erimente0e t> kr+era me t>5 /3!loi se

sina$i m!nd t> $>rdorej $>r leht>simin e dhim3je0e t> re!mati/m>s. 7> saj> t>esenca0e5 q> lirohen n1a arat e sina$it5 d!ke i sht+$!r dhe m3ajt!r n> !j> metem$erat!r> (" deri )" 1rad>5 l>n1! ka 0eti t> irritoj> dhe t> sk!q> l>k!r>n. #>reektin q> je$ n> l>k!r>5 sina$i n> orm> 3anjash $>rdoret $>r t> akti0i/!arqark!llimin e 1jak!t. 7> k>t> m>n+r> $ak>son ose m!nd tHi lar1oj> $lot>sishtdhim3jet re!mati/male. K!rimi i s>m!ndjes m!nd t> 3>het n> d+ m>n+ra. S> $ari5arat e sina$it $asi 3l!hen $>rtohet nj> $l!h!r5 i cili $>rdoret $>r t> krij!ar nj>mas> n> orm> 3r!mi dhe 0endoset n> 0endin k! ndihen dhim3jet.

-MYKUP;%8I ETERIKK!nd>r m+k!t t> orm!ar n> l>k!r> mjek>sia $o$!llore k>shillon $>rdorimin e d+deri n> tri $ika n1a masa e $>r1atit!r me 0aj eterik dhe !j>. Kjo $>r/ierje hidhetn> nj> shishe me s$r!co dhe l+het $jesa e l>k!r>s5 k! >sht> shaq!r m+k!. #>r t>

$ar> re/!ltatet d!het t> kalojn> $lot &9 dit>. jat> k>saj kohe 0aji eterik do tam3+s> m+k!n e orm!ar dhe do kemi nj> l>k!r> t> sh>ndetshme. S$ecialist> t>k>saj teorie theksojn> se 0aji eterik >sht> elementi 3a/> $>r l!timin e m+k!t5madje edhe medikamentet d!het t> ken> n> $>r3>rjen e t+re $atjet>r n1a k+ lloj0aji. jithasht! $>rdorimi i 0ajit eterik5 3>n mir> edhe >mij>0e t> 0e1j>l5 madje

$arandalon m+k!n n> t> ardhmen.

=S'IKIM I D6BGTPM%7%FERR%Dit>t e sotme $o rritet ndjesh>m n!mri i $ersona0e q> kan> $ro3leme meshikimin. Kjo edhe si shkak i $>rdorimit $a kriter t> kom$j!terit5 me orare t>

/1jat!ra dhe sidomos 1jat> or>0e t> 0ona t> nat>s. M> mir> s> $>rdorimi imedikamente0e t> ndr+shme q> m !nd t> 3lihen n> armaci5 $>r t> 1jith> ata q>kan> $ro3leme me shikimin 0jen nj> teori e re n1a mjek>sia $o$!llore. Si$as saj

$>r t> $>rmir>s!ar shikimin e do3>t $ihet ?do dit> nj> 1ot> me l>n1 karote. #>r t>$>rmir>s!ar shikimin 1jat> nat>s $>r/ihen )9 $ika l>n1 manaerrash me "9 1ram>!j>. Kjo mas> $ihet tri her> n> dit>. jithasht! m!nd t> $ihen d+ 1ota me l>n1manaerre n> dit>.

TEM#ER%TUR% E *%RTGPS'EREBE*%Bima e shere3el>s >sht> nj> 3im>5 q> sh>r3en jo 0et>m $>r qet>sim a$o $>rk!rimin e disa s>m!ndjes5 $or sh!m> leht> ajo m!nd t> !l> edhe tem$erat!r>n elart>. Jaji i $>r1atit!r n1a 3ima e sher3el>s m!nd t> $ihet ?do m>n1jes es>ll dhen> m3r>mje 0on>. K>shillohet t> $ihet d+ 1ota $rej k>tij ?aji. Bari i ethe0e >sht>nj> n1a 3im>t5 q> njihet n> mjek>sin> $o$!llore si nj> nd>r 3im>t m> t>r>nd>sishme5 q> 3>jn> !ljen e menj>hershme t> tem$erat!r>s5 edhe k!r ajo

$>rs>ritet her> $as here dhe n> m>n+r> $eriodike. #as /ierjes s> 3arit t> ethes5l>n1! i $>rt!ar $ihet d+ her> n> dit> n1a nj> 2lChan. Jaji m!nd t> $ihet i

>m3>ls!ar ose jo si$as d>shir>s.

&9#%8UMGSI%P ;%*ERI%7%Bima e 0alerian>s5 e njoh!r $>r arom>n e saj karakteristike jo ort t> k>ndshme5ka edhe eekte sh!m> t> mira n> qet>simin e sistemit ner0or dhe re/!ltatin esh$ejt>5 q> je$ $>r t> l!t!ar $a1j!m>sin>. Rr>nj>t5 t> cilat ndihmojn> n>leht>simin e s>m!ndje0e5 jan> t> $as!ra me esenc>5 kamen5 $inen5 alkaloide5 sidhe sh!m> acide5 si ai 0alerianik5 alkoole e ketone. 8an> $ik>risht k>to $>r3>r>s5q> i ja$in 3im>s at>sin> e qet>s!esit.


33/36

33

7>se ndiheni ner0o/ dhe keni stres k>shillohet t> $ini ?ajin e 0alerian>s dhere/!ltatet do t> jen> t> menj>hershme5 $or ?aji m!nd t> $ihet edhe n> t> 1jithaormat e shaqjes s> ner0o/i/mit. 7> dhim3jet e kok>s dhe n> 0e?anti ato t>mi1ren>s >sht> e k>shill!eshme t> $ini ?ajin e $>rt!ar n1a rr>nj>t e 0alerian>s.Jaji t> $ihet ) her> n> dit> deri n> & m!aj.

&&D8ERSIT8%PSYT'ET E #*E#ITMidis 3im>0e t> sh!mta t> $ad>mshme $>r or1ani/min5 q> $>rdoren n> mjek>sin>$o$!llore $>r t> ndal!r djers>n e $ad>shir!eshme5 k>shillohen edhe s+thet e$le$it. S+thet jan> t> $as!ra me 1l!ko/idin>5 salcin> e $o$!lin>5 tanin>5s!3stanca a0onike5 esenc>. 7> saj> t> k>t+re $>r3>r>s0e5 ?aji i $>r1atit!r mes+thet e $le$it eliminon djers>n e $ad>shir!ar. K>shillohet q> ?aji t> $ihet $akmin!ta $ara se t> dilni n1a sht>$ia dhe re/!ltatet do t> jen> t> d!kshme.jithasht! ?aji me s+thet e $le$it5 me mjat s!kses $>rdoret edhe n> mjekimin err!1>0e t> !rin>s5 $asi $>r shkak t> elemente0e $>r3>r>s $en1on /h0illimin emikroor1ani/ma0e5 d!ke mos lej!ar shaqjen e ineksione0e. #randaj $>r0e? ?ajit5sh$esh k>shillohet edhe larja e her>$ashershme me l>n1!n e $>rt!ar $rejs+the0e.

&('E*MET 7G 6R%7IGMP K6#R%Bima e ko$r>s5 $>r0e? shijes mjat t> mir> q> je$ n> 1atime5 ndikon d!ksh>medhe n> $>rmir>simin e sh>ndetit. 7> mjek>sin> $o$!llore 3ima e ko$r>s njihetqindra 0jet m> $ar>. Jaji i $>rt!ar ka dh>n> re/!ltate t> shk>lq+era n> shkrirjene 1!r>0e n> 0eshka. Mjek>t $o$!llor> rekomandojn> $irjen e ( deri ) 1ota0e me?aj ko$re dhe sh!m> sh$ejt t> s>m!r>t do t> shohin re/!ltatet. Bima jo 0et>m q>ndikon n> 0eshka5 $or edhe n> rr!1>t !rinare dhe shkakton !rinim t> sh$esht>5d!ke ndihm!ar n> $astrim t> or1ani/mit n1a helmet $>rmes !rinimit. Jaji i ko$r>sndihmon edhe ata q> 0!ajn> n1a anemia5 a$o si? i thon> ndr+she5 $a1jak>sia. #>rsh>rimin e s>m!ndjes sh>r3ejn> arat e ko$r>s5 & l!1> ka?> dhe t>r2l. Dhjet>1ram> n1a kjo $>r/ierje hidhen n> )"9 mili1ram> !j> t> nCeht>. M> $as k!llohetdhe k>shillohet t> $ihet ) deri 4 1ota n> dit>.

&)*G7U I M6**GSP6RR% E TR%S'G

*>n1! i moll>s 3>n mir> $>r tretjen5 si dhe $>r t> shman1!r $ro3lemet mejasht>qitjen. %ta q> kan> $ro3leme me /orr>n e trash> d!het t> $in> n1a nj> her>n> dit> n1a nj> 1ot> kom$osto r!tash. T> s>m!r>t >sht> mir> q> larjen ta 3>jn>n> 0ask> n> $o/icionin !l!r5 d!ke i sht!ar !jit l>0ore t> 3!n1!t dhe kamomil. #or5

$>r tH! sh>r!ar n1a ineksionet n> /orr> d!hen n1r>n> qe$> dhe h!dhra t>resk>ta. M>lmesa me $>r3>rje t> 3arishte0e nat+rore q> $>r1atitet e 3l!ar5 kahek!r dhe e $>rmir>son sh>ndetin e t> s>m!r>0e. #>rdorimi i k>saj m>lmesekrijon lirimin e ka$sll>k!t. M>lmesa e till> n!k d!het t> $>r0>lohet5 $or t> qitet n>s!$> a$o n> 1jell> asht! e N1jall>O t> $>r/ihet dhe t> hahet. 71r>nia e nj> mollet> >m3>l $ara !shqimit liron /3ra/jen e /orr>0e. %ta q> kan> /orr> $>rtace d!hett> $in> rre1!llisht tri her> n> dit> n1a nj> 1ot> l>n1 molle $ara !shqimit.

&4U*JER%PM8%*TI

#ersonat m> t> $rek!r n1a s>m!ndja e !l?er>s n> stomak jan> $ik>rishtmeshk!jt. Ende n!k dihet shkak! i 0>rtet> i shaqjes s> saj. #or5 meqen>se !l?era5n> m> t> sh!mt>n e raste0e5 >sht> e $ranishme te $ersonat q> kons!mojn> $ijealkoolike5 mendohet se m!nd t> jet> kjo ars+eja $se ajo >sht> m> e $>rha$!r temeshk!jt. 7j> $rej m!nd>si0e t> $akta q> $>rdoret $>r k!rimin e !l?er>s n>stomak >sht> mjalti. ;etit> e tij k!r!ese jan> t> d!kshme5 n>se ai $>rdoret t>

$akt>n 4 l!1> ?aji mjalt> n> dit>. 7> nj> st!dim t> 3>r> n> eland>n e Re !


34/36

34

0>rtet!an eektet $o/iti0e t> tij. Mjalti kishte n> $>r3>rje t> tij element>5 t> cil>tkishin eekte ri1jener!ese5 sidomos te $la1>t. %i i $astronte ato dhe i m3ronten1a ineksionet e ndr+shme. #>r k!rimin e k>saj s>m!ndjeje sh$esh mjalti m!ndt> $>rdoret me l>n1!n e 1jethe0e t> m!rri/it.

&"#R6ST%T%P'UD'R% D'E :E#%

'!dhrat dhe qe$>t n!k m!nd t> konsiderohen !shqime 1alante5 $or ama jan>$arandal!ese t> mira $>r or1ani/min mashk!llor n1a t!mori i $rostat>s. K!sh i hak>to !shqime me sasi t> m>dha rre/ikon q> t> s>m!ret m> $ak. Dhe $>r ironi t>atit merita >sht> $ik>risht e $>r3>r>s0e q> shkaktojn> dhe er>n e r>nd>. Edhedjathi 0e1jetarian 3>n mir> $>r kolesterolin5 $or dhe $>r $rostat>n. Djathi0e1jetarian m!nd t> eliminoj> rre/ik!n e $>rha$jes s> t!morit t> $rostat>s. 7j>

$>r3>r>s i soj>s5 1enisteina n1adal>son ndjesh>m rritjen e t!morit. Kjo m!nd t>sh$je1oj> dhe $se 0endet orientale q> kan> nj> diet> t> $as!r me soj>5 jan> m>

$ak t> $rek!ra n1a k+ lloj t!mori. #o asht! edhe Seleni kr+en nj> !nksiondi/inekt!es5 $ra m3ron or1ani/min n1a sh!m> s>m!ndje5 mes k>t+re dhe t!moritt> $rostat>s.

&,K%7m3la1jak!5 3ima mjat e njoh!r e /ona0e 1!rishtore e me la1>shtir>5 >sht> nj>nd>r 3im>t m> eekti0e q> ndihmon n> $arandalimin e rritjes s> qeli/a0e t>t!more0e dhe 0e?an>risht shaqjes s> kancerit t> l>k!r>s. St!dimet mjek>soretre1ojn> se kjo 3im> >sht> $>rdor!r me mjat s!kses $>r $arandalimin e shaqjess> kancerit n> l>k!r>. St!dimet m> t> !ndit kan> tre1!ar se 3ima renon rritjen eqeli/a0e t> t!more0e5 $>r shkak t> elemente0e q> ajo $>rm3an. Si$as mjek>0e53ima e resk>t5 k!r k>$!tet5 n> 0endin e $rerjes nCjerr nj> l>n1 q!m>shtor men1j+r> $ortokalli5 sh!m> i $as!r me alkaloide. Fal> k>saj $>r3>rjeje 3ari it>m3la1jak!t5 $as tharjes dhe 1rimcimit t> tij 0e$ron d!ksh>m n> !ljen etensionit t> lart> t> 1jak!t5 sh!m> shqet>s!es k+ $ro3lem n> $jes>n m> t> madhet> mosh>s s> rrit!r.

&-7ER;I S'I%TIKPJ%8I D'E %KU**I

Rreth 9 $>r qind e raste0e t> t> s>m!r>0e5 q> 0!ajn> n1a dhem3jet e ner0itshiatik m!nd t> leht>sohen me an> t> masa/he0e dhe m>n+ra0e t> tjera

$o$!llore. ;et>m &9 $>r qind e t+re k>rkojn> nd>rh+rje t> domosdoshmekir!r1jikale. K>to jan> raste k!r i s>m!ri 0!an q> $rej , m!aj0e n1a k>to dhim3jeose m!nd ta ket> l>n> $as dore mjekimin. #>r $>rmir>simin e dhim3je0e t>sh$in>s dhe ner0it shiatik5 ek/istojn> k!ra dhe ?ajra t> ndr+shme t>rekomand!ara n1a mjek> $o$!llor>. 7j> n1a m>n+rat m> t> s!ksesshme q> kadh>n> re/!ltate n> leht>simin e dhim3je0e >sht> 3>rja e masa/he0e me 0aj dheak!ll. Masa/het d!het t> 3>hen ?do dit> $>r )9 min!ta ?do seanc>5 $>r &" dit>.7j> tjet>r m>n+r> $>r t> leht>s!ar dhim3jet e ner0it shiatik $>rdoren koret eshel1!t5 1jethe dhe s+the m>shtekne5 l!let e shto1!t5 l!let e 3lirit5 si dhe 1jethet

e hithr>s dhe k>$!tje.

&=%M%PS'EREBE*%

Jaji i shere3el>s sh>r3en jo 0et>m si resk!es 1jat> dit>0e t> nCehta5 $or n>mjek>sin> $o$!llore ndihmon edhe n> leht>simin dhe $arandalimin e s>m!ndje0et> sh!mta. 7> mjek>sin> alternati0e ekstrakti i 2t!ar n1a 1jethet e shere3el>s !

je$ nj> ndihmes> t> madhe t> s>m!r>0e5 q> 0!ajn> n1a t!r3erk!lo/i. 7> 1jethet e3im>s ndodhet nj> 2toncid akti05 q> l!ton k>t> s>m!ndje t> rre/ikshme. Mjek>t


35/36

35

rekomandojn> $irjen e tre 1ota0e ?aji t> shere3el>s ?do dit> t> >m3>ls!ar memjalt>5 $asi ndihmon n> leht>simin e s>m!ndjes. jithasht!5 3ima sjell re/!ltatemjat t> mira edhe n> s>m!ndjet5 q> m!nd t> $rekin m>l?in> e /e/> dhe t>mthin.M>l?ia >sht> or1ani qendror i 1jith> meta3oli/mit dhe 1j>ndra m> e madhe etr!$it. Det+rat m> t> r>nd>sishme t> saj jan> $rodhimi i $roteina0e t>r>nd>sishme $>r jet>n dhe $>r$!nimin e $jes>0e $>r3>r>se t> !shqimit.

&*EUJEMI%P%*6E ;ER% D'E M8%*TI

*>n1! i 3im>s %loe ;era >sht> mjat i mir> $>r t> 1jith> ata q> jan> t> s>m!r> n1ale!cemia. %loe ;era ka dh>n> eekt t> mir> n> ineksionin n> 1jak. #>r $>r1atitjene k!r>s ne0ojiten 99 1ram> l>n1 n1a kjo 3im> dhe &99 1ram> mjalt>. Masa e

$>rt!ar d!het t> $ihet ) her> n> dit> n1a &99 1ram> $>r ?do 0akt. Mjekimi mek>t> k!r> d!het t> /1jas> ( deri n> ) m!aj. Edhe %loe ;era n> orm> Cheli sh>r3en

$>r k!rimin e s>m!ndjes. Qheli $>r/ihet me )99 1ram> 0odka. *ihen n> qet>si $>r" or> dhe $ihet ) her> n> dit> n1a "9 mili1ram> $ara 3!ke. K!ra 0a/hdon $>r (m!aj me radh> deri n> $>rmir>sim t> d!ksh>m t> sh>ndetit. 7j> tjet>r k!r> >sht>edhe $>r/ierja e 0er>s me *!le Basani. Kjo k!r> ka dh>n> re/!ltate t> mira5 $or

$aralel me k>t> d!het t> merrni 3ri ka!5 q> d!hen dje1!r deri sa t> m3etet hiri.

(9#%7KRE%SIPD%FI7% D'E JIK6RE

Da2na >sht> nj> nd>r 3im>t e sh!mta5 q> $>rdoret $>r t> leht>s!ar dhim3jet eshkakt!ara n1a $ankreasi. Bim>0e mjek>sore ! $>rdoren 1jethet5 t> cilat $asi1rimcohen m!nd t> $>r/ihen me l>0oret e $ortokallit edhe k>to t> 1rimc!ara. S>3ashk! hidhen n> nj> en> k! m> $ar> >sht> sht!ar nj> 1ot> me !j> t> 0al!ar. Kjomas> lihet $>r &9 min!ta dhe m> $as k!llohet dhe >m3>lsohet si$as d>shir>s.71a kjo $>r/ierje $ihen ( deri ) 1ota n> dit>. K+ ?aj $>rmir>son edhe tretjen sam> mir> t> !shqimit n> $ankreas. Edhe 3ima e ?ikores $>rdoret $>r k>t>s>m!ndje. jethet ose rr>nj>t e 1rimc!ara t> k>saj 3ime /ihen n> nj> en> me !j>.Jaji i $>rt!ar k!llohet dhe $ihet ( deri n> ) do/a t> tilla n> dit>. K+ mjekim e1jall>ron or1ani/min5 $>rmir>son tretjen dhe !rinimin5 si dhe /3ra/jen e shik>/>ss> t>mthit t> $ankreasit.

(&KU8TES%P#ES'KU

;a/hdimisht >sht> 0>n> re se njer>/it q> $>rshijn> n> diet>n e t+re sh!m> $eshk5jan> m> t> m3rojt!r n1a s>m!ndja e %l/haimerit5 ose m> $ak n> rre/ik $>r tH!$rek!r n1a kjo s>m!ndje. Eks$ert>t e sh$je1ojn> k>t> me $ranin> e acide0e+nd+rore t> llojit 6me1a ) tek !shqimet e detit. jat> nj> st!dimi m3i 0lerat ek>t+re acide0e5 shkenc>tar>t mor>n n> shq+rtim (99 $acient> me sindrom>n

%l/haimer dhe $>r eekt st!dimi i ndan> ata n> d+ 1r!$e. r!$it t> $ar> i! dha6me1a ) n> orm> ta3letash ?do dit>5 nd>rsa 1r!$it tjet>r 0et>m #lace3o. #as ,m!ajsh5 shkenc>tar>t $an> se disa $acient> q> mor>n 6me1a )5 ndjeheshin m>mir> dhe s>m!ndja e t+re kishte $>r$ar!ar m> n1adal> sesa tek $acient>t e tjer>5q> kishin marr> 0et>m ta3leta t> >m3la ose $lace3o.

((URGT 7G ;ES'K%PM6**%

Molla jo $a q>llim q!het Nr!ti i art>O5 $asi jo 0et>m q> $>rdoret si r!t resk!es5$or sh>r3en edhe $>r $>r1atitjen e l>n1je0e dhe !th!ll>s. Fr!ti i moll>s $>r shkakt> $>r3>rje0e t> $a/>0end>s!eshme q> $>rm3an5 ndikon $o/iti0isht n> k!rimin esh!m> s>m!ndje0e. Jaji q> $>r1atitet n1a l!let e moll>s $ihet k!nd>r tohje0e t>ndr+shme5 leht>son etjen5 orcon ner0at5 m!shk>rit> dhe /emr>n. K+ ?aj >sht>mjet i mrek!ll!esh>m $>r rre1!llimin e tretjes. #irja e rre1!llt e l>n1!t t> moll>s


36/36

n!k lejon ormimin e 1!r>0e n> 0eshka dhe ndikon mir> te njer>/it5 q> kan>0!ajt!r n1a 0erdh>/a. #>r $>r1atitjen e ?ajit n1a l!let e moll>s d!het q> n>

$ran0er> t> m3lidhen l!let e resk>ta dhe t> thara t> $>rdoren 1jat> 0itit. Jaji i$>rt!ar n1a etat e thara t> moll>s $>rdoret $>r qet>simin $sikik $as $!n>0e t>r>nda5 $>r ri$>rt>ritjen e m>l?is> dhe $astrimit t> 0eshk>s.

()B%8%METP*U*ET E #8ES'KGSSh!mica $rej nesh e ka $ro0!ar se ?ar> do t> thot> t> t> dhem3in 3ajamet. 7> t>sh!mt>n e raste0e ato shkaktohen n1a s>m!ndje t> tjera5 si? >sht> 1ri$i osetohja. Me1jithat>5 n!k d!het t> shqet>sohemi5 $asi mjek>t $o$!llor> e kan>1jet!r k!r>n e k>saj s>m!ndjeje. Shkenca dhe mjek>sia kan> 0>rtet!ar se ?aji mel!let e $jeshk>s ndihmon n> sh>rimin e 3ajame0e. #>r $>r1atitjen e mjekimit t>inamacionit t> 3ajame0e5 ne0ojiten &" deri )9 1ram> l!le $jeshke5 q> m> $asd!hen /ier n> "99 ml !j>. Kjo mas> $ihet n> orm> ?aji ose $>rdoret si 1ar1ar>.#>r k>t> q>llim $>rdoret edhe $l!h!ri i l!le0e t> thara e t> imt>s!ara t> $jeshk>s5i cili merret me maj> t> l!1>s $>r ?do $>rdorim. Jaji i $jeshk>s >sht> k!ra

$o$!llore m> e2kase n> sh>rimin e inamacionit t> 3ajame0e.

(4MG*JI%PJ%8I I KI7FUS'GS

Bari i kin!sh>s n> 3!jq>si konsiderohet si nj> $rej 3ar>ra0e t> k>qija dhe0>shtir>son $!n>n e ermerit. #or n> mjek>sin> $o$!llore5 $>r shkak t>element>0e k!rati0> q> ajo $>rm3an5 je$ nj> ndihmes> t> madhe n> sh>rimin es>m!ndje0e t> ndr+shme. 7j> rol t> r>nd>sish>m l!ajn> l!let e 3im>s n>leht>simin e s>m!ndjes s> sheqerit. Kjo s>m!ndje karakteri/ohet n1a ?rre1!llimin> k>m3im t> kar3ohidrate0e5 si $asoj> e $amjat!eshm>ris> s> $rodhimit t>ins!lin>s. Kjo sjell n1ritje t> sasis> s> sheqerit n> 1jak dhe nCjerrjen e tij me an>t> !rin>s. 7> k>t> rast mjek>t $o$!llor> k>shillojn> $irjen e ?ajit t> $>rt!ar n1al!let e 3im>s ( her> n> dit>. 7> saj> t> heterocide0e t> hidh!ra dhe t>s!3stanca0e t> tjera q> ajo $>rm3an5 3ari $>rdoret $>r t> sht!ar l>n1!n estomak!t dhe $>r t> $>rmir>s!ar oreksin. Re/!ltate mjat t> mira kjo 3im> je$edhe $>r t> leht>s!ar dhim3jet e stomak!t.

("D8EIETPBIM% E *IRIT

Bima e lirit >sht> nd>r m> t> njoh!rat q> ka dh>n> re/!ltate n> mjekimin

biologi mbi bimet mjkesore

Documents