Bóle głowy u dzieci

Dr n. med. Monika PogorzałaKlinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii

CM UMK Bydgoszcz

Ból głowy (cephalea, cephalgia)

■ definicja: nieswoisty, subiektywny objaw neurologiczny■ jeden z najczęściej występujących objawów chorobowych u

dzieci i młodzieży, jego częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem- w grupie 7-15 lat dotyczy ponad 50% dzieci, - w okresie pokwitaniowym do 80%, - częste bóle głowy zgłasza ok. 2,5% populacji wieku

rozwojowego powyżej 7 rż.■ najczęściej jest objawem towarzyszącym w wielu stanach

chorobowych, zarówno zagrażających życiu jak i łagodnych, ale może być odrębną jednostką chorobową;

Ból głowy (cephalea, cephalgia)

■ pochodzenie bólu: - tkanki pokrywające czaszkę - okostna czaszki - struktury wewnątrzczaszkowe

■ struktury wrażliwe na ból: - nerwy czaszkowe: V, IX, X; - korzenie nerwów rdzeniowych: C1, C2, C3 - naczynia, zatoki żylne, część opony twardej podstawy

mózgu

Klasyfikacja bólów głowy ze względu na przyczynę

1. bóle głowy pierwotne: - migrena, - napięciowe bóle głowy- klasterowe bóle głowy- neuralgie nerwów czaszkowych

Klasyfikacja bólów głowy ze względu na przyczynę

2. bóle głowy wtórne (objawowe) : - pourazowe ( urazy głowy i szyi)- pozapalne (zapalenia opon M-R, zapalenia zatok, infekcje dróg oddechowych)- choroby narządu wzroku (wady refrakcji, jaskra)- psychogenne- guzy mózgu- choroby układu krążenia (np. nadciśnienie, stany hipoksji)- choroby naczyń mózgowych (malformacje, stany zapalne, zakrzepica)

Klasyfikacja bólów głowy ze względu na przebieg

1. ostre bóle głowy: - krwawienie śródczaszkowe- uraz głowy- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych- pierwszy napad migreny, - stany zapalne dróg oddechowych (zakażenia, alergia, astma)- zatrucia: alkohol, leki;- zębopochodne;

Klasyfikacja bólów głowy ze względu na przebieg

2. ostre nawracające bóle głowy: - migrena- klasterowe bóle głowy- choroby narządu wzroku (wady refrakcji, jaskra)- psychogenne- guzy mózgu- polipy lub zapalenie zatok obocznych nosa - choroby układu krążenia (np. nadciśnienie)- choroby naczyń mózgowych

Klasyfikacja bólów głowy ze względu na przebieg

3. przewlekłe postępujące bóle głowy: - guzy mózgu - rzekomy guz mózgu- nadciśnienie - choroby narządu wzroku (wady refrakcji, jaskra) - nadużywanie substancji psychoaktywnych- leki przeciwhistaminowe- napięciowy ból głowy

- krwawienie nad- lub podtwardówkowe- malformacje naczyniowe

Klasyfikacja kliniczna bólów głowy

1. bóle głowy jako objaw choroby zagrażającej życiu (stan pacjenta średnio ciężki lub ciężki, ból silnie wyrażony, towarzyszą mu objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego: wymioty, zaburzenia świadomości, bradykardia)- zapalenie opon M-R- krwawienie śródczaszkowe- zator naczyń mózgowych- zakrzepica naczyń mózgowych- guz OUN- urazy- przełom nadciśnieniowy

Klasyfikacja kliniczna bólów głowy

2. bóle głowy jako objaw choroby nie zagrażającej życiu(bóle głowy o różnym stopniu nasilenia, najczęściej bez

odchyleń w badaniu neurologicznym i okulistycznym)- ból głowy typu napięciowego- infekcje- wady wzroku, jaskra- neurastenia pourazowa- depresja- klasterowy ból głowy (Hortona)- migrena

Ocena pacjenta z bólem głowy■ Badanie przedmiotowe:

■ parametry życiowe (tętno, RR, ciepłota ciała)■ objawy oponowe■ ocena ciemiączka u niemowląt (napięcie, tętnienie)■ obecność objawów ze strony narządu wzroku: zez, oczopląs,

ograniczona ruchomość gałek ocznych, ograniczone pole widzenia;■ ocena stanu uzębienia, badanie nosa, uszu■ współistnienie zmian skórnych, np. typu cafe au lait (CAL)

■ Ocena neurologiczna:■ źrenice (wielkość i reaktywność)■ napięcie: osłabienie, asymetria■ odruchy głębokie■ zaburzenia równowagi, drżenie;

Ocena pacjenta z bólem głowy

■ Konsultacje specjalistyczne:■ okulistyczna ■ neurologiczna■ laryngologiczna■ inne (zależnie od podejrzewanej etiologii): kardiologiczna,

nefrologiczna, endokrynologiczna, psychiatryczna

Ocena pacjenta z bólem głowy

■ Badania laboratoryjne■ morfologia krwi z rozmazem■ jonogram■ glikemia■ ocena czynności wątroby i nerek■ badanie ogólne moczu■ CRP

■ w sytuacjach szczególnych:■ badanie płynu M-R■ ocena p-ciał p-w Borrelia

Wskazania do badań obrazowych u dzieci z ostrymi bólami głowy

■ objawy oponowe■ ogniskowe objawy

neurologiczne■ obrzęk tarczy n. II■ ból z towarzyszącymi

zaburzeniami świadomości■ narastający ból z wymiotami

■ dzieci < 3 rż ■ ból budzący dziecko w nocy■ uraz głowy z cechami

wstrząśnienia do 14 dni po urazie

■ stan po założeniu zastawki komorowo-otrzewnowej

■ pierwszy w życiu epizod bólu o znacznym nasileniu

Migrena u dzieci

■choroba manifestująca się pulsującymi bólami głowy o charakterze napadowym i nawrotowym;

■dotyczy 3-10% populacji dzieci i młodzieży

■ma charakter rodzinny (w 50-90% przypadków wywiad rodziny jest dodatni)

■przed okresem dojrzewania częściej występuje u chłopców, po okresie dojrzewania – u dziewcząt;

Migrena u dzieci – cechy napadu ■ napadowy i okresowy charakter bólu głowy■ obecność aury■ ból zwykle jednostronny ( u młodszych dzieci częściej

obustronny)■ ból pulsujący (rzadziej u dzieci)■ towarzyszące nudności/wymioty/zawroty głowy ■ towarzyszący światłowstręt oraz nadwrażliwość na bodźce

dźwiękowe i węchowe■ nasilanie bólu przez zwykłą aktywność fizyczną■ obecność czynników prowokujących napady■ senność i sen, po którym napad mija■ brak odchyleń w badaniu przedmiotowym i laboratoryjnych■ ustępowanie pod wpływem agonistów receptorów 5-HT

Migrena u dzieci

■ rozpoznanie migreny opiera się na obrazie klinicznym■ u młodszych dzieci klasyczny obraz migreny występuje

rzadziej = trudności z postawieniem właściwego rozpoznania■ dziecięce zespoły migrenowe (tzw. ekwiwalenty migreny):

- napadowe zawroty głowy- wymioty cykliczne- napadowe bóle brzucha- kręcz szyi- porażenie połowicze naprzemienne

Migrena u dzieci - postępowanie

■ eliminacja z diety pokarmów zawierających prekursory serotoniny

■ unikanie zidentyfikowanych czynników wywołujących napady■ zapewnienie spokoju, wyciszenia, zaciemnienia■ wczesne podanie NLPZ lub aspiryny■ leki uspokajające, przeciwdepresyjne, beta-blokery■ ewentualnie leczenie kwasem walproinowym

Napięciowe bóle głowy u dzieci

■ stanowią ok. 50% przypadków bólu głowy;■ etiologia: stany napięcia psychicznego i fizycznego;■ podział:

- epizodyczne : trwają od 30 min do 7 dni (ale nie dłużej niż 15 dni w miesiącu)- przewlekłe: występują co najmniej 15 dni w miesiącu

przez co najmniej 6 m-cy;

Napięciowe bóle głowy u dzieci

■ czynniki wywołujące:- stres psychiczny i socjalny- lęk i depresja- zaburzenia konwersyjne- dysfunkcje w zakresie jamy ustnej i żuchwy- stres mięśniowy wynikający z postawy- stres mięśniowy wynikający z długotrwałego napięcia

będącego skutkiem emocji, zmęczenia, braku snu- nadużywanie leków przeciwbólowych

Napięciowe bóle głowy u dzieci

■ kryteria rozpoznania: obecne co najmniej 2 spośród 4:- ból uciskający lub ściskający (niepulsujący)- niewielkie lub umiarkowane nasilenie które nie

wyklucza z codziennej aktywności- obustronny charakter bólu - brak nasilenia pod wpływem aktywności fizycznej

Leczenie bólu głowy u dzieci

■ bóle pierwotne leczy się objawowo■ bóle wtórne leczy się równolegle objawowo i przyczynowo■ leczenie objawowe:

- leki p-bólowe ( najczęściej NLPZ, paracetamol)- leki p-wymiotne ( np. metoclopramid)- leki uspokajające (benzodiazepiny)- leki przeciwobrzękowe (deksametazon, mannitol)

Leki stosowane w objawowym leczeniu bólu głowy u dzieci