bİlgİsayar desteklİ proje iitbmyoelektrik.klu.edu.tr/dosyalar/birimler/tbmyoelektrik/...teknik...
TRANSCRIPT
BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE II Hazırlayan: Öğr.Gör.Volkan ERDEMİR
Kırklareli-2019
1 BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE I
Resim: İnsanların gördüklerini, isteklerini, düşüncelerini ve cisimleri şekillendirme sanatına denir.
Resim, herhangi bir yüzey üzerine çizgi ve renklerle yapılan, hatta günümüzde kavramsal bir boyutta ele
alınması açısından hemen her tür malzemenin de kullanılabileceği bir anlatım tekniğidir. Resim yapma
sanatıyla ilgilenen kişiye Ressam denir.
Teknik Resim: Bir parçanın yapımı için gerekli olan bütün bilgileri eksiksiz olarak taşıyan resimlere
denir. Teknik resim, bir şeyin nasıl çalıştığını veya üretildiğini anlamak üzere yapılan çizimlerdir. Mühendisler
arasındaki iletişimi en kolay ve en doğru şekilde sağlaması açısından büyük öneme sahip teknik bir alfabedir.
Temelde doğrular ve eğrilerin çeşitli şekillerde bir araya gelmesiyle oluşan teknik resim, yapılması istenen
konstrüksiyon ve tasarımın kâğıt üzerinde tanımlanması sanatıdır.
Teknik resim, tasarımdan üretime, pazarlamadan kullanıma kadar bir ürünün başından geçen her
aşamada ilgili kişilere yol gösterir. Teknik resim, ürünün malzemesini, nasıl imal edileceğini, boyutlarını,
toleranslarını, yüzey kalitesini, sertlik değerlerini, ısıl işlemini vb. tüm imalat yöntemlerini daha sonrasında
ürünün montajını, taşınmasını ve hatta kullanımını belirli kurallar ve standartlar çerçevesinde anlatır.
Daha önceleri çeşitli takımların (cıvata, somun ve sembol şablonları, aydınger kağıdı, iletki(minkale),
gönyeler, kurşun kalemler, silgiler, resim kâğıtları, çini mürekkebi, resim masası, resim tahtası, cetvel, daire
şablonu, pistole'ler (yay cetvelleri), yazı şablonları, rapido takımı, T cetveli, pergel takımı vs.) yardımıyla el ile
çizilen teknik resimler, gelişen teknolojiye ayak uydurmuş ve günümüzde büyük bir oranda bilgisayarlarda
CAD (Computer-Aided Design) programları yardımıyla çizilmektedir.
Teknik Resmi Meydana Getiren Özellikler
Resmin araç ve gereç kullanılarak çizilmesi
Araç ve gereçlerin kullanma yeterliliğinin kazanılması
Resim bilgisi
Tasarı ve çizim
Standartlar(Normlar)
Norm, kurallara uygun veya talimatlara göre anlamında kullanılan Latin kökenli bir kelimedir.
Standartların kullanılmadığı alan yoktur. İlk norm çalışmaları 1917’de Almanya’da başlamıştır.
Dünya Standartları
TSE : Türkiye
DIN : Almanya
ASA : Amerika
CIZ : Japonya
BS : İngiltere
UNI : İtalya
CSA : Kanada
NFE : Fransa
VSM : İsviçre
GOST : Rusya
İkinci Dünya Harbinden sonra ISO kurularak bugünkü haline getirilmiştir. ISO: International Organization for
Standardization (Uluslararası Standardizasyon Örgütü)
Standartlaşmanın Faydaları
1. Ürün cins ve çeşit sayısını azaltmıştır.
2. Maliyet fiyatları ve işletme giderleri azaltılmıştır.
3. Ticaretle mağaza ve depo yönetim işleri basitleştirmiştir.
4. Gereç ve malzeme teminindeki anlaşmazlıkları ortadan kaldırmıştır.
5. Ürün kısa zamanda teslimi sağlanır.
Teknik Resimde Kullanılan Araç ve Gereçler
1. Resim Masaları
2. T Cetveli
3. Gönyeler (45˚ – 30˚ – 60˚ - 90˚)
4. Çizim Kalemleri (Rotringler)
5. Kurşun Kalemleri
6. Kalem Açacakları
2 7. Silgiler (Yumuşak ve Sert Silgiler)
8. Ölçü Cetvelleri
9. Pistole
10. Açı Ölçerler
11. Yay Gönyeleri
12. Pergel Takımı
13. Şablonlar
a) Yazı Şablonları
b) Şekil Şablonları
c) Sembol Şablonları
14. Kağıtlar
15. Yapıştırıcılar
T Cetveli
TS 5220’ye göre standart hale getirilmişlerdir. İmalat malzemesi olarak plastik, gürgen, elma, armut
ağacı kullanılır. T cetveli kalınlıkları 3 – 5 mm arasında değişir. Boyları ise mm olarak ölçüleri şöyledir. 350,
500, 650, 700, 920, 1000, 1270, 1500, 1750, 2000 mm.
Gönyeler
Plastik veya ahşap malzemeden yapılırlar. Çizgi çizmek için en uygun araçlardır. T cetveli üzerinden
kaydırılarak açısına uygun düz çizgi rahatlıkla çizilir.
Açı Ölçer (İletki) Standart gönyeler ile çizilemeyen 0°ile 360°arasındaki açıların ölçüm ve işaretlenmesinde kullanılır.
Çizim Kalemleri
Çini mürekkebi ile yazmak amacıyla 1928 yılında rotring firması isimli kalem piyasaya sürmüştür. Çini
mürekkebi ile çizilen çizimler standartlara uygun olup kontrast zenginliği sağlar. Çini mürekkebi lateks
maddesi ihtiva ettiğinden kendiliğinden akmaz. Bu tip kalemler için ideal mürekkeptir. Kalemin ucu açık
kalırsa mürekkep kurur. Kalemin aşağı yukarı sağlanması ile mürekkebin akması sağlanır. Mürekkeplerin
kurumaması için kalemler özel aparat içerisinde saklanır. Çizim yapılırken yumuşak bir bez bulundurularak
kalem ucu devamlı olarak temizlenir. Kalem uzun süre kullanılmayacaksa su ile temizlenerek kurulanır. Rapido
kalem uçları 0,10mm’den başlayarak 2mm’ ye kadar üretilir. (0,2mm – 0,3mm – 0,4mm – 0,5mm’ dir.)
Versatil Kalemler (Takma Uçlu Kalemler)
Normal kurşun kalemleri açmak zor olduğundan bunu yerine ucu değiştirilebilen versatil kalemler
üretilmiştir. Bu kalemlerin kullanılmasında aynı kalınlıkta çizgi elde edebilmek için kalem çizgi yönüne 60˚
eğimle tutulmalıdır ve çizim yapılırken kalem kendi etrafında döndürülmelidir. Bu kalemler yere dik
düşürülmemelidir. Uç kalınlıkları mm olarak şu şekildedir. 0,3 – 0,5 – 0,7 – 0,9
Kurşun Kalemler
Çizimde en çok kullanılan kalem türü kurşun kalemdir. Bunlar çeşitli sertlikte grafitten yapılırlar.
Kurşun kalemler kullanılan işe göre bir sertlikte seçilirler. Sertlik grubuna göre üçe ayrılırlar.
Sert Kalemler: H harfi ile gösterilirler. Sert ucu ifade ederler. Yardımcı çizgilerin çizilmesinde
kullanılırlar.
Yumuşak Kalemler: B harfi ile bilinirler. Ana çizgilerin çiziminden kullanılırlar.
Orta Sert Kalemler: HB ve F harfi ile ifade edilirler. Kesik çizgi ve eksen çizgilerinde kullanılırlar.
Şablonlar
Çeşitli meslek gruplarında kullanılmak üzere yapılmış ve üzerinde meslekle ilgili sembol, şekil ve
işaretlerin bulunduğu şablonlardır.
Resim Kağıtları
Resim çiziminde kullanılan kağıtlar, standart hale getirilmişlerdir. Bu kağıtlar, rulo veya tabaka halinde
satılırlar. Kağıdın gramajı kağıdın kalitesini ifade eder; verilen ağırlık 1m2’lik kağıt rulosunun veya tabakasının
ağırlığını verir. Bu ağırlıklar; 60-70-80-90-120-180gr olarak verilir.
3 Kağıt Çeşitleri
Işığı geçirmeyen kağıtlar: Kurşun kalem veya rapido ile çizim yapılabilen kağıtlardır. Beyaz veya
sarımtrak renkte olabilirler. Bu tür kağıtların parlak yüzeyleri silinmeye uygun olmadıklarından pürüzlü
yüzeyleri kullanılır.
Işık geçiren kağıtlar: Işıkla kopyaları çıkarılacak saydam kağıtlardır. Saydam kağıtlar şunlardır.
Aydınger
Yağlı kağıt
Muşamba kağıt
Eskiz kağıt
Ozalit kağıdı
Aydınger: Gri renkte ve en çok kullanılan kağıt türüdür. Yüzeyi düzgün olanlar rapido için, pürüzlü
olanlar kurşun kalemler için uygundur. İyi bir aydınger, silinmeye, kazınmaya dayanıklı olmalı ve ışığı iyi bir
şekilde geçirmelidir.
Aydınger sıcak havada sertleşir ve kırılgan hale gelir. Rutubetli havada nemi emdiği için dalgalı hale
gelir. Islandığı zaman tamamen bozulan bir kağıt türüdür. Bu tip kağıtlar kaloriferli ve az rutubetli yerlerde
tutulmalı, depo edilmeli ve asla katlanmamalıdır.
Çizim Folyoları: Plastikten yapılmış malzemelerdir. Bunlara çok net çizim yapılabilmektedir. Asetat,
sert pvc, polyester bu gruba girer. Yıpranması ve yırtılması söz konusu değildir. Hava şartlarından pek
etkilenmezler ve filme alınacak ve çoğaltılacak resimler bunlarla yapılabilir. Daha çok haritacılık için kullanılır.
4 Standart Kağıt Ölçüleri
Resim yapraklarının ebatları ISO 216 'e göre standart hale getirilmiştir ve 1m2’lik kağıdın bölünmesiyle
oluşturulmuştur. ISO 216, dünyanın çoğu ülkesinde kullanılan kâğıt boyutlarının standartlarını belirleyen ISO
kısmıdır. 1m2’lik kağıt ölçüsüne A0 kağıdı denilir.
𝑨𝟎 = 𝟏𝟏𝟖𝟗 𝒙 𝟖𝟒𝟏𝒎𝒎’lik ölçülerdedir.
𝟏𝒎𝟐 = 𝒙. 𝒚
𝟏𝒎𝟐 = √𝟐. 𝒚 A0 = 1189 x 841 A1 = 841 x 594 A2 = 594 x 420 A3 = 420 x 297 A4 = 297 x 210 A5 = 210 x 148
5 Resim Kağıtlarının Katlanması
Çizilen projeler, saklama koşuluna göre katlanırlar. Saklama şu şekillerde yapılabilir.
Düz tabaka halinde haritalar
Rulo halinde
Dosyalama şeklinde
o Kapaklı dosya
o Zarf
o Poşet
o Klasör
A0, A1, A2 ve A3 formalarına çizilen resimlerin dosyalanarak saklanabilmesi için ebatlarının dosya
büyüklüğüne düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu formalar A4 forması (210x297) esas alınarak katlanır.
Katlama esnasında resmin sağ alt köşesinde bulunan başlığın (Antet) dosya açıldığında görülecek şekilde üste
gelmesine dikkat edilmelidir. TS 88 'e göre standart hale getirilen katlama şekilleri aşağıda gösterilmiştir.
Teknik Resimde Yazılar
6 Harfler ve rakamlar resmin tamamlayıcı faktörleridir. Yazılar TSE 88’e göre standart hale getirilmiş
olup norm yazı olarak ifade edilirler. TSE 88’e göre iki tip norm yazı şekli bulunmaktadır.
a) Dik norm yazı
b) Eğik norm yazı
Norm yazı özellikleri şu şekilde olmalıdır.
Yazı yüksekliği
Büyük harf yüksekliği
Küçük harf yüksekliği
Harfler arasındaki boşluk
Satır aralığı
Kelimeler arasındaki boşluk
Yazı kalınlığı
Norm yazının nedenleri?
Yazı okunaklı olmalıdır
Resimde kullanılan yazılar, aynı tipte ve aynı özellikte olmalıdır.
Mikrofilm ve diğer çoğaltmalara uygun olmalıdır.
Harf ve rakamların, ince yazılarda dahi herhangi bir karışıklığı önleyebilecek şekilde
olmalıdır.
Çoğaltmalarda iki harf arasındaki boşluğun yazı kalınlığının iki katı kadar olması gerekir.
Büyük ve küçük harflerin kalınlığı aynı olmalıdır.
Yazı kalınlığı yazının büyüklüğüne göre seçilmeli ve köşeler tam birleştirilmelidir.
7 ÖLÇEKLER
Proje veya resimler gerçek boyutlarında çizilmezler. Bir yerin, haritasını veya plânını yapabilmek için
o yer küçültülerek bir düzlem üzerine çizilebilir. Çünkü haritası veya plânı çizilecek yerin büyüklüğünde bir
kâğıt bulmak ve kullanmak olanaksızdır. Bunun için çizilecek yerleri eşit oranlarda küçülterek çizmemiz
gerekir. Bu küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, herhangi bir yerin plân veya haritası çizilirken, ne kadar
küçültüldüğünü gösteren orandır. Plân ve haritaların hepsinde ölçek bulunur.
Ölçek: Çizilen çizim veya resimlerin herhangi bir elemana ait çizim boyutunun gerçek boyutuna
oranıdır.
Ö𝒍ç𝒆𝒌 =Ç𝒊𝒛𝒊𝒎 Ö𝒍çü𝒔ü
𝑮𝒆𝒓ç𝒆𝒌 Ö𝒍çü
NOT: 1/50 ölçeği ile çizilmiş elektrik tesisat planı üzerindeki 1cm’lik uzunluğun gerçek ölçüsü
50cm’dir.
Ölçekler üç gruba ayrılır.
Gerçek büyüklük ölçeği
Büyütme ölçü
Küçültme ölçü
Gerçek büyüklük ölçeği: Resim veya proje tam ölçülere göre çizilme durumunda kullanılan ölçektir.
Ölçek; 1:1 veya 1/1 şeklinde gösterilir.
Büyütülmüş ölçü: Çok küçük parçaların kolay anlaşılabilmesi için büyütülmesi durumunda kullanılan
ölçüdür.
Ölçek; 2/1, 5/1, 10/1, 20/1 şeklinde gösterilir.
Küçültülmüş ölçü: Haritalar, elektrik projeleri, inşaat projeleri, büyük makine resimleri bire bir
çizilemediklerinden standart hale gelmiş ölçekler kullanılır.
Ölçek; 1/5, 1/10, 1/20, 1/50, 1/100, 1/200, 1/500, 1/1000 şeklinde gösterilir.
İç tesisat elektrik tesisat projelerinde;
Vaziyet planları 1/200, 1/500, 1/1000 ölçeğinde,
Kat planları 1/50 ölçeğinde,
Ayrıntılar 1/20 ölçeğinde çizilir.
İç Tesisat: Kapalı alanlarda yapılan tesislere iç tesisat denir.
Dış Tesisat: Elektrik enerjisinin üretiminden iletim ve tüketimine kadar yapılan tesislere dış tesisat
denir.
Proje: Düşünceye göre yapılacak yapıyı, belli programa göre inşa edilecek bir yapı bütününü; makine
veya elektrik tesisini plan durumunda gösteren çizime denir.
Proje çeşitleri
1) Öneri projesi
2) Ön proje
3) Uygulama projesi
4) Değişiklik projesi
5) Üretim projesi
6) Son durum projesi
7) Detay projesi
8
1) Etüt-öneri raporu:
Projelendirilecek yapının veya tesisin işletme fonksiyonlarını sağlayacak sistemler seçilerek ayrıntılı bir şekilde anlatılır.
Projelendirilecek sistemlerle ilgili alternatif çözümler, enerjinin nereden ne şekilde sağlanacağı belirtilerek yapılabilirlik ve
ekonomiklik açısından etüt edilir.
2) Ön proje:
İşletme fonksiyonlarına uygun olan gerilim dağıtım sisteminin proje üzerinde gösterilmesi, panoların yerleşimi, tahmini güç ve
aydınlatma hesapları ve örnek tekhat şemaları hazırlanır.
3) Kesin proje:
Elektrik tesislerinin ön projede belirlenen sistemlere uygun nitelikte nasıl yapılacağını detaylı olarak tarif eden açıklama, çizimler,
teknik özellikler, hesaplar ve şartnameler ile tamamlayıcı dokümanlardan oluşur, Kesin projeler belirli bir markaya göre yapılmaz, en
yaygın kullanılan sistemler göz önünde tutulur.
4) Uygulama Projesi:
(Yapım çizimleri ve hesapları) Tesisin yapımına başlanmadan önce, imalatçı firmaların seçilen cihazlarının tip ve ölçüleri
kullanılarak hazırlanan projelerdir. Elektrik iç tesislerinde kullanılacak seçilmiş cihazların son yerleşimi ve kesin boyutlandırılması
ancak bu hesaplar ve çizimlerle mümkün olur.
5) Son durum (yapıldı) projesi:
İmalat ve montajı tamamlanarak işletmeye alınma aşamasına gelmiş olan ve elektrik tesislerinin tamamlanmış durumunu gösteren
projedr. Bu proje uygulama projesi (yapım çizimleri ve hesapları) esas alınarak hazırlanır. Projelendirilen tesislerle ilgili işletme ve
bakım kitapçıkları bu projelerin ekidir.
9 Elektrik Sembol Kütüphanesi Oluşturma
“Block”(Blok) komutu nesne yada nesnelerin tek bir çizim öğesi gibi kabul edilerek kullanılmasına
yarayan komuttur. AutoCAD ile teknik resim çiziminde oldukça faydalı olan bu komut ile çeşitli zamanlarda
ihtiyaç duyulan standart çizimler bir defa çizilerek çizim dosyasının hafızasına kaydedilir ve istenildiği zaman
geri getirilerek tekrara çizmeye gerek kalmadan ekrana getirilebilir. Ancak bu komutla yapılmış olan bloklar
başka çizimler için kullanılmaz. Block komutu kullanılmadan önce blok yapılmak istenen nesnelerin çizilmiş
olması gerekir.
Komut yazıldıktan sonra ekrana gelen diyalog kutusunda “Name” bloklanacak olan nesnenin adının
yazıldığı kısımdır.
“Base point” bloklanan nesnenin çağrıldığında hangi noktanın temel olarak alınacağını berlirlediğimiz
kısımdır. “Pick point” ile bloklanacak olan nesne bloklandıktan sonra alınacak olan esas noktanın seçilmesi
işlemi yapılır.
“Object” bloklanacak nesne ile ilgili seçim işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Bloklanacak nesne “Select
object” tıklanarak seçilir ve daha sonra temel bir nokta seçimi için “Pick point” tıklanıp işlem “OK” tıklanarak
tamamlanır. “Retain” bloklanacak olan nesneyi çizimde özgün halde bırakmamızı sağlar. “Convert to block”
nesneyi blok haline getirir.
“Drag-and-drop units” sürükle bırak birimlerinin belirlendiği liste kutusudur. “Descriptions” kısmına
blok ile ilgili kısa bir açıklama eklenebilir.
“Hyperlink” ile blok haline getirilmiş olan nesneye link verilebilir.
Blokları Diske Kaydetmek
“Block” komutuyla yapılan bloklar ancak o anda çalışılan çizim dosyasında kullanılır. Eğer blok şekline
getirilen nesne başka çizimlerde de kullanılmak isteniyorsa blok işlemi “wblock (Write Block)” komutuyla
yapılmalıdır.
Komut: wblock
Komut kısa yolu: w
Komut: block yada bmake
Komut kısa yolu: b
Çekme menü: Draw>Block>Make
Araç çubuğu: Draw araç çubuğu
10 Komut yazıldıktan sonra ekrana gelen diyalog kutusunda “Source” diske kaydedilecek olan nesneler
belirlenir. “Block” çizimdeki bir bloğu diske kaydeder. “Entire drawing” tüm çizimi blok olarak kabul edip diske
farklı adla kaydeder. “Objects” ile herhangi bir nesneyi blok haline getirmek için kullanılır.
“Base point” bloklanan nesnenin çağrıldığında hangi noktanın temel olarak alınacağını berlirlediğimiz
kısımdır. “Pick point” ile bloklanacak olan nesne bloklandıktan sonra alınacak olan esas noktanın seçilmesi
işlemi yapılır.
“Object” bloklanacak nesne ile ilgili seçim işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Bloklanacak nesne “Select
object” tıklanarak seçilir ve daha sonra temel bir nokta seçimi için “Pick point” tıklanıp işlem “OK” tıklanarak
tamamlanır. “Retain” bloklanacak olan nesneyi çizimde özgün halde bırakmamızı sağlar. “Convert to block”
nesneyi blok haline getirir.
“File name and path” bloklanacak olan nesnenin adının ve kaydedilecek olan dizinin belirtildiği
kısımdır. Bloklanacak nesne “Select object” tıklanarak seçildikten sonra temel bir nokta seçimi için “Pick point”
tıklanıp işlem “OK” tıklanarak tamamlanır.
Önemli Hatırlatma: Bloklanacak olan nesnenin herhangi bir katmanda çizilmemiş olmalıdır. Yani aktif
katman (current layer) 0 olmalıdır.
Çizime Blok Çağırma
Çizimden çıkılıp tekrar çizime girildiğinde block komutuyla oluşturulan bloklara tekrar kullanılmak
istendiğinde aşağıdaki yollara başvurulur.
Komut: insert
Komut kısa yolu: i
Çekme menü: Insert>Block
Araç çubuğu: Draw araç çubuğu
“Name” çalışılan çizimde daha önce çağırılmış olan blokların listelendiği liste kutusudur. Listede
olmayan bir blok için blok kütüphanesine yada bir çizime “Browse” tıklanarak ulaşılmalıdır.
“Path” altındaki “Intersection point” seçeneği ile bloğun yerleştirileceği koordinat değerleri verilebilir.
“Specify On-screen” onay kutusunun işaretli olması durumunda bloğun yerleştirileceği nokta fare ile
belirlenmelidir.
11
“Scale” ile ölçeklendirerek bloğun çağırılması için kullanılır. “Specify On-screen” onay kutusunun
işaretli olması durumunda bloğun X, Y ve Z eksenlerindeki ölçek katsayıları girilmelidir. “Uniform scale” onay
kutusunun işaretlenmesi halinde sadece X ekseni için ölçek değeri girilir.
“Rotation” ile çağırılan bloğun dönme açısı ayarlanır. “Specify On-screen” onay kutusunun işaretli
olması durumunda bloğun dönme açısı fare ile belirlenmelidir. “Explode” seçeneği ile blok patlatılarak
getirilir.
Ders Uygulaması 1
Elektrik tesisat projesi çiziminde, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde bulunan sembol tablosundaki
Kuvvetli Akım ve Zayıf Akım sembolleri ile tefriş (yerleşim) planında yer alacak olan eşyalara ait sembollerden
oluşan bir sembol kütüphanesi oluşturulmalıdır.
Kuvvetli Akım Sembolleri
Genel Semboller
Sigortalar
Sayaçlar
Transformatörler
Anahtarlar
Tesisat Anahtarları
Kuvveli Akım Prizleri
Fişler
Aydınlatma Aygıtları
Elektrikli Ev Cihazları
Direkler
Transformatör Postaları
Zayıf Akım Sembolleri
-Telefon Aygıtları
Telefon Santralleri
Düşük Gerilim Prizleri
12
75
20
10
Düz çizgiler
Besleme Hatlarý
Buatlar
Tablolar
25
75
Sayaçlar
Sigortalar
30
12
,53
0
30
Ölçü Aletleri
W
A
Ölçü Aletleri
kwh
40
40
R12,5
R12,5
Transformatörler
Anahtarlar
R5
Tesisat Anahtarlar
R5
Fluoresan
Aydýnlatma
Prizler
R12,5
25
R12,5
120
10
R3
Glop Lamba
36-40W Fluoresan
Fluoresan
Simit Fluoresan
R12,5
R17,5
Blok kütüphanesi oluştururken kullanılacak olan bazı sembollerin ölçüleri
13 Katman ve Yazı Stili Oluşturma
Katman Oluşturma
“Layer” (Katman) komutuyla oluşturulan katmanlar şeffaf birer özellik gösterir. Katman oluşturma ile
ekrandaki çizgileri yada daha başka işlemlerin istenildiğinde değiştirilebilmesine yarar.
Yukarıdaki seçeneklerden bir ile komuda ulaşıldığında ekrana bir diyalog kutusu gelir. Diyalog
kutusunda “ ” ile yeni katman oluşturulur. Burada yeni gelen satırda katmanın adı (name), rengi (color),
çizgi tipi (linetype) ve çizgi kalınlığı (lineweigth) belirlenir. Ayrıca aynı satırda katman kullanıma açılıp
kapatılabilir (on), dondurulabilir (freeze), kilitlenebilir (lock). “Delete” katmanları silme işlemi için “ ” ve
seçili katmanı aktif hale getirmek için “ ” ikonuna tıklanmalıdır. “Current layer” aktif olan katmanı gösterir.
Katman oluşturma
AutoCAD ana ekranında aktif haldeki katman
On : Katmanları açıp kapamaya yarar. Katman kapatıldığında simge sönük ampul şeklini
alır ve katman ekranda görünmez olur.
Freeze in all VP : Katmanı dondurma işlemini gerçekleştirir. Simge buzlu hale gelirerek
katmanı ekranda görünmez hale getirir. Katman donuk iken tamamen kapatıldığından yapılan
işlemlerden etkilenmez.
Lock : Katmanı kilitleme işlemini gerçekleştirir. Simge ağzı kapalı bir kilit haline gelir.
Katman kilitlendiğinde ekranda görülür ancak herhangi bir düzenleme işlemi yapılamaz.
Color : Katman renginin seçimi için kullanılır.
Linetype: Katman çizgi tipinin seçimi için kullanılır.
Lineweight: Katman çizgi kalınlığını ayarı için kullanılır.
Plotstyle: Seçili katmana ait çizdirme biçimini ayarlar.
Plot: Seçili katmanın çizdirme sırasında dikkate alınıp alınmayacağını ayarlar.
Description: Katman ile ilgili açıklamaların olduğu yerdir.
Komut: layer
Komut kısa yolu: la
Çekme menü: Format>Layer
Araç çubuğu: Draw araç çubuğu
14 Elektrik tesisat projelerinin çiziminde uygulanması gereken bazı esaslar(çizgi kalınlıkları, çizgi tipi vs.)
bulunduğundan elektrik tesisat projelerinin AutoCAD ile çizimi sırasında her bir elektrik hattını (priz,
aydınlatma, ana kolon vs.) farklı katmanlarda çizmek kolaylık sağlar.
Elektrik tesisat projesi için kullanılan örnek katmanlar
Çizimlerde kullanılacak olan katmanlar aşağıdaki gibidir.
Katmanın Adı: Katman Rengi: Çizgi Stili: Çizgi Kalınlığı: Ana Kolon Hattı 11 Continuous 0,60 mm Aydınlatma Hattı Red Continuous 0,40 mm Aks Çizgileri 114 Continuous 0,20 mm Cetveller 60 Continuous 0,30 mm Elektrik Tabloları Green Continuous 0,30 mm Kapılar 130 Continuous 0,30 mm Kolon Hattı Magenta Continuous 0,50 mm Mimari Balkon 21 Continuous 0,20 mm Mimari Kolon 8 Continuous 0,20 mm Mimari Plan 70 Continuous 0,20 mm Motor Linyesi 77 Continuous 0,40 mm Ölçülendirme 144 Continuous 0,20 mm Pencereler 120 Continuous 0,30 mm Priz Hattı Yellow Continuous 0,40 mm Sıva 35 Continuous 0,20 mm Tefriş Planı 9 Continuous 0,20 mm Tefriş Planı (Mutfak ve Banyo) 65 Continuous 0,20 mm Topraklama Hattı 20 DASHED 0,30 mm Uydu Anten Tesisatı 150 Continuous 0,30 mm Yangın İhbar Tesisatı 96 Continuous 0,30 mm Yazılar Cyan Continuous 0,30 mm Yazılar (Oda Yazıları) Cyan Continuous 0,30 mm Zayıf Akım Telefon Hattı 183 DASHED2 0,30 mm Zayıf Akım Zil Hattı 30 DASHDOT2 0,30 mm
15 Yazı Stili Oluşturma
AutoCAD ile çeşitli türde ve stilde yazı yazılabilmesi için “TEXT” komutu kullanılır. Sık kullanılan yazı
biçimleri için bir şablon hazırlanması çizim sırasında kolaylık sağlar.
Yazı stili ve boyutunu ayarlama:
Style Name: “New” mevcut olan liste kutusundaki metin biçimlerine ekleme yapmak, “Rename” daha
önce eklenmiş metin biçimlerinin adını değiştirme yada “Delete” silme işlemlerinin yapıldığı kısımdır.
Font: “Font Name” kullanılacak olan yazı tipinin seçiminin yapıldığı liste kutusu, “Font Style” yazının
Kalın(bold), Kalın İtalik (bold italic), Regular(normal) ve İtalik(italik) ayarlamalarının yapıldığı liste kutusu ve
“Height” yazı yükseklik ayarının yapıldığı kısımdır. Büyük font yazı kullanımı (sadece shx uzantılı olanlarda)
için “Use Big Font” onay kutucuğu işaretli olmalıdır.
Effect: “Upside down” başaşağı yazı, “Backwards” tersten yazı, “Vertical” dikey yazı yazmak için onay
kutucuğuı işaretlenmelidir. “Width Factor” ile harflerin genişlik katsayısını, “Oblique Angle” ile yazıya açılı
eğim vermek için kullanır. Kullanılan tüm ayar de değişikliklere ait önizleme “Preview” ile yapılabilir.
Proje Kapak Yazıları, Oda Yazıları, Hesaplama Yazıları, Kablo Kesit Yazıları, Tablo Yazıları, Proje
Yazıları, Lamba Yazıları şeklinde 7 tane yazı stili oluşturunuz.
Proje Kapak Yazıları text height:12.5br font name: isteğe bağlı font style: regular
Proje Yazıları text height:30br font name: isteğe bağlı font style: kalın
Oda Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular
Hesaplama Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular
Tablo Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular
Lamba Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular
Kablo Kesit Yazıları text height:6br font name: isteğe bağlı font style: italik
Komut: Style
Komut kısayolu: st
Çekme menü: Format>Text Style
16 Elektrik Tesisat Projeleri (Aydınlatma Projeleri)
Bilgisayar ortamında çizilecek olan Elektrik Tesisat Projesi, Mimarı Plan esas alınarak çizilir. Gerekli
olan kısımlar (Vaziyet Planı, Bodrum, Zemin ve Normal Kat Mimari Planları) dışındaki çizimler silinmelidir.
Bir elektrik tesisat projesi şu kısımlardan meydana gelir.
Proje Kapağı
Vaziyet Planı
Temel Topraklama Uygulama Projesi
Elektrik Tesisat Kat Planları
Yükleme Cetvelleri
Kolon Şemaları
Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü
Hesapları
Aydınlatma Cetveli ve Örnek Aydınlatma
Hesabı
Teknik ve Özel Şartnameler
Semboller Tablosu
Mimari Planlar
İnşaat mühendisleri ve mimarlar tarafından yürürlükteki kanun ve mevzuatlara uygun olarak çizilen
yapım planlarına Mimari Plan denir. Normal büyüklükteki mimari planlar 1/50 ölçekte çizilirler. Mimari
planlarda yapıya ait yapım özelliklerinin tamamı gösterilmelidir.
Elektrik tesisat projesi hazırlanmasında özellikle mimari plan üzerinde bulunan tefriş (yerleşim)
planına dikkat edilmelidir. Tefriş planına göre elektrik tesisat projesi çizilirken,
Mutfak düzenine göre anahtar, priz ve armatürlerin yerlerine,
Elektrikle çalışan aletlerin (kombi, hidrofor, motor vb.) yerleri,
Baca ve hava boşluklarının yerlerine,
Kapılarına açılış yönlerine,
Odaların mobilya yerleşim düzenlerine,
WC, banyo, lavabo gibi ıslak hacimlerde küvet, dolap ve aynanın yerlerine dikkat edilmelidir.
Vaziyet Planı
Projelerde, binanın bulunduğu konumu belirten çizimlere Vaziyet Planı denir. Bu planlar 1/200 -
1/500 – 1/1000 ölçeğinde çizilir. Mimari vaziyet planında binanın üstten görünümü, katların kesitleri,
bulunduğu cadde yada sokağın isimleri, coğrafi yönler (kuzey) belirtilir. Elektrik tesisat projesindeki vaziyet
planında ise ek olarak, elektrik enerjisinin alındığı direk yada kutu numarası, hattın uzunluğu, elektrik enerji
girişi, kullanılan kablonun adı, Telekom girişi belirtilmelidir.
TREDAŞ
DAĞITIM KUTUSU
VAZİYET PLANI ÖLÇEK: 1/200
KARAHIDIR CAD.
HA
RM
AN
LIK
S.
YERALTI BESLEME 15mt
KUZEY
Ders İçi Örnek Uygulama 1’e Ait Vaziyet Planı
17 Proje Kapağı
Her elektrik tesisat projesinde, proje sorumlusu, arsa bilgileri ile ilgili özet bilgilerin bulunduğu bir
“Proje Kapağı” mevcuttur. Proje kapağı çiziminde dikkat edilmesi gereken hususlar aşağı verilmiştir.
Proje başlığı yazı yüksekliği Height:35br
Diğer yazıların yüksekliği Height:12,5br
Proje kapağı, standart A4 kağıdı 297x210mm ölçülerinde olacaktır.
..........NOLU MUHENDIS ICIN
TESCIL EDILMISTIR.
AD MÜHENDİSLİKTEL: 0 000 000 00 00 FAX: 0 000 000 00 00 GSM: 0 000 000 00 00
ADRES: TEKNİK BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU KARAHIDIR MAH.
OKUL YOLU SOKAK ELEKTRİK PROGRAMI
KIRKLARELİ
PROJE
SORUMLUSU
Oda No Belge No Vergi Dairesi Vergi No
YAPI DENETİM FİRMASI
YAPI DENETİM
NUMARASI
VERGİ DAİRESİNUMARASI
DENETÇİ ELEKTRİK MÜH.ADI SOYADI
ODA SİCİLNO
DENETÇİBELGE NO
PROJEYİ
YAPTIRANIN
YAPI
SAHİBİNİN
YAPININ
SINIFIYAPIM
SÜRESİ (AY)TOPLAM KAT
SAYISIBAĞIMSIZ
BÖLÜM SAYISI
TOPLAM
ALAN (m2)
YAPININKULLANMA
AMACI
ESKİ
TOPLAM
GÜÇ (W)
YENİ
EKLENEN
GÜÇ (W)
TOPLAM
KURULU
GÜÇ (W)
1/5029.11.2012
Volkan ERDEMİR
Sorumluluk İmzası
Sorumluluk İmzası
EMO ONAYI
PROJE SORUMLUSU
TEKNİK UYGULAMA SORUMLUSU
TREDAŞ ONAYI
YAPI DENETİM ONAYI
Volkan ERDEMİR
Teknik Bilimler MYO. Karahıdır Mah. Harmalık Mevkii Okul yolu Sk.
Adı Soyadı
Adresi
Vergi Dairesi ve Vergi No
Adı Soyadı
Adresi
Vergi Dairesi ve Vergi No
Volkan ERDEMİR
Teknik Bilimler MYO. Karahıdır Mah. Harmalık Mevkii Okul yolu Sk.
ARSANIN ÖZELLİKLERİ
ADRES
Tek. Bil. MYO. Karahıdır M. Okul yolu Sk.
PAFTA ADA PARSELİL
KIRKLARELİ
İLÇE/BELEDİYE
KIRKLARLİ/MERKEZ
YAPININ ÖZELLİKLERİ
ÇİZEN
VOLKAN ERDEMİR
ÇİZİM TARİHİ ÖLÇEK PROJE NO DİREK NO TALEP GÜÇ KONTROL
Adı Soyadı
18 Basit Mimari ve Tefriş Planı Çizimi
Elektrik tesisat projesi çizimi, mimari planda belirtilen yerleşim planına uygun olarak yapılır. Priz ve
anahtarların yerlerinin belirlenmesinde kapı açılış yönleri ve kullanılacak elektrikli ev aletlerinin bulunduğu
yerlere dikkat edilmelidir.
SALON
MUTFAKY.ODASI
E.Y.ODASI
HOL
BANYO
TERAS
FIRIN
2000W
ÇAM.MAK.
2500W
BUL.MAK.
2500W
Sigorta
Kutusu
ZEMİN KAT TEFRİŞLİ PLAN ÖLÇEK:1/50
TREDAŞ Enerji Girişinin
Yapılacağı Yer
Ders İçi Uygulama1’ e ait Zemin Kat Tefriş Planı
19 Temel Topraklama Uygulama Projesi Çizimi ve Hesabı
Temel topraklama hesabı yapılırken temel yerine ait toprak özgül direnç değeri bilinmelidir. Alternatif
akım frekanslarında sık ölçülen toprak özgül direnç değerleri aşağıdaki gibidir.
Toprak Cinsi Toprak Direnci (ρ.E) (ohm.m)
Bataklık 5-40
Çamur 20-200
Kum 200-2500
Çakıl 2000-30000
Havanın etkisiyle dağılmış toprak Çoğunlukla < 1000
Kumtaşı 2000-3000
Granit >50000
Morenin (Buzul Taşı) >30000
Temel Topraklaması Uygulama Projesi Çizimi
Temel topraklaması kapalı bir ring (halka) şeklinde yapınız. Yani temeli tamamen kapsayacak
şekilde gösteriniz.
Büyük alanlara sahip binalar için temel topraklayıcı tarafından çevrelenen alan 20x20m
ölçülerinde olmalıdır. Daha büyük alanlarda iki yada daha fazla bölüme ayırınız.
Kullanılan topraklayıcı ile ilgili bilgiler projede belirtilmelidir.
Temel topraklamasında, en küçük kesiti 30x3,5mm olan çelik şerit kullanılmalıdır. Projede her
bir kısım için şerit uzunluklarını gösteriniz.
Potansiyel dengeleme barasına bağlanacak bağlantı filizi bina bağlantı kutusunun yakınına
yerleştiriniz.
Topraklama çubukları arasındaki mesafe çubuk boyunun en az iki katı olmalıdır.
Temel Topraklama Hesabı
İlk önce inşaat temel alanı hesaplanır. Temel alanı geometrik olarak kare, dikdörtgen yada farklı
şekilde olabilir.
İ𝒏ş𝒂𝒂𝒕 𝑻𝒆𝒎𝒆𝒍 𝑨𝒍𝒂𝒏𝚤 = 𝑨 = 𝒂. 𝒃
a: Temelin kısa kenarı b: Temelin uzun kenarı
&: Toprak özgül direnci (Ölçüm sonucuna göre yada tablodan yaklaşık değer olarak alınır.)
lç: Çubuk boyu
L: Şerit uzunluğu Ry: Yatay topraklama eşdeğer direnci
D: Şerit çapı (Eşdeğer alan) Rç: Dikey topraklama eşdeğer direnci
h Gömülme derinliği Re: Toplam topraklama eşdeğer direnci
Şerit çapı (Eşdeğer alan) 𝑫 = 𝟐. √𝑨
𝟑,𝟏𝟒
Yatay topraklama eşdeğer direnci 𝑹𝒚 =&
𝟐.𝑫+
&
𝑳
Dikey topraklama eşdeğer direnci 𝑹ç =&
𝑲𝒂𝒛𝚤𝒌 𝒂𝒅𝒆𝒕𝒊.𝒍ç
Toplam topraklama eşdeğer direnci 𝟏
𝑹𝒆=
𝟏
𝑹𝒚+
𝟏
𝑹ç
20
Potansiyel Dengeleme Barasýna
1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu
1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu
1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu
1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu
1,5mt
Galvanizli Topraklama Elektrodu
8,75mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi
4,6
mt
30
x3
,5m
m G
alv
aniz
li T
op
rak
lam
a Ş
erid
i5
,2m
t 3
0x
3,5
mm
Gal
van
izli
To
pra
kla
ma
Şer
idi
5,25mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi3,50mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi
4,6
mt
30x
3,5
mm
Gal
van
izli
To
pra
kla
ma
Şer
idi
5,2
mt
30x
3,5
mm
Gal
van
izli
To
pra
kla
ma
Şer
idi
TEMEL TOPRAKLAMA UYGULAMA PROJESİ
Ders İçi Uygulama1’ e ait Temel Topraklama Uygulama Projesi
21 Ders İçi Örnek Uygulama (Temel Topraklama Direnci Hesaplamaları)
Yukarıda verilmiş olan Ders İçi Örnek Uygulama1’e ait Temel Topraklama Uygulama Projesinin Temel
Topraklama Hesabını yapınız. Temel topraklaması yapılacak olan binanın bulunduğu arazinin toprak yapısına
uygun olarak toprak özgül direncini &=150ohm.m olarak alınız.
Temelin kısa ve uzun kenar uzunlukları a: 8,75m b: 9,75m
Topraklama elektrotu boyu lç: 1,5mt
Topraklama uygulama projesinden galvanizli topraklama şeridi uzunluğu verilenlerden yararlanarak
l: 37,1mt
İ𝒏ş𝒂𝒂𝒕 𝑻𝒆𝒎𝒆𝒍 𝑨𝒍𝒂𝒏𝚤 = 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟖, 𝟕𝟓. 𝟗, 𝟕𝟓
𝑨 = 𝟖𝟓, 𝟑𝟏𝟑𝒎𝟐
Şerit çapı (Eşdeğer alan) 𝑫 = 𝟐. √𝑨
𝟑,𝟏𝟒= 𝟐. √
𝟖𝟓,𝟑𝟏𝟑
𝟑,𝟏𝟒 ⟹ 𝑫 = 𝟏𝟎, 𝟒𝟐𝟒𝒎
Yatay topraklama eşdeğer direnci 𝑹𝒚 =&
𝟐.𝑫+
&
𝑳=
𝟏𝟓𝟎
𝟐.𝟏𝟎,𝟒𝟐𝟒+
𝟏𝟓𝟎
𝟑𝟕,𝟏 ⟹ 𝑹𝒚 = 𝟏𝟏, 𝟐𝟑𝟖𝜴
Dikey topraklama eşdeğer direnci 𝑹ç =&
𝑲𝒂𝒛𝚤𝒌 𝒂𝒅𝒆𝒕𝒊.𝒍ç=
𝟏𝟓𝟎
𝟔.𝟏,𝟓 ⟹ 𝑹ç = 𝟏𝟔, 𝟔𝟔𝟕𝜴
Toplam topraklama eşdeğer direnci 𝟏
𝑹𝒆=
𝟏
𝑹𝒚+
𝟏
𝑹ç ⟹
𝟏
𝑹𝒆=
𝟏
𝟏𝟏,𝟐𝟑𝟖+
𝟏
𝟏𝟔,𝟔𝟔𝟕
𝟏
𝑹𝒆= 𝟎, 𝟏𝟒𝟖𝟗𝟖𝟐𝟔𝟎𝟓 (Bu sonucun tersi alınmalıdır.)
𝑹𝒆 = 𝟔, 𝟕𝟏𝟐𝜴 (Toplam topraklama eşdeğer direnci)
Önemli Not: Yukarı yapılan işlemde elde edilen sonucun tersini almayı unutmayınız.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’nde Madde 8-a1/i’ye göre;
Ut=Temas gerilimi : 50V
In= Aşırı akım koruma anahtarı açma akımı 30mA
𝑹𝒆 <𝑼𝒕
𝑰𝒏=
𝟓𝟎𝑽
𝟑𝟎𝒎𝑨= 𝟏𝟔𝟔𝟔, 𝟔𝟕𝜴 olduğundan yapılan temel topraklaması uygundur.
AŞIRI AKIM KORUMA ANAHTARI KULLANILMASI ZORUNLUDUR.
22 Aydınlatma, Aydınlatma Hesabı ve Aydınlatma Cetvelinin Oluşturulması
Aydınlatma
İnsanın çevresini algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamalarının % 80 ile % 90’ı göz
kanalıyla gerçekleşir. Kuşkusuz çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz ama gözümüz ile
bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyinde kesin olabilmektedir. Ancak, görebilmek için
öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olması nedeniyle ışık temel gereksinmelerimizden biridir.
Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır. Doğal ya da yapay bir ışık üreticisinden doğrudan ya da dolaylı
olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar. Aydınlatma, pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için ışığın bilinçli şekilde kullanılmasıdır.
Aydınlatma, gün ışığıyla yapılan doğal aydınlatmanın yanı sıra ampul ve ışık armatürleri gibi yapay ışık
kaynaklarının kullanımını içerir. Gün ışığı, pencere, tavan penceresi ve ışık rafları kullanarak gündüzleri binalar
için ana ışık kaynağı olarak kullanılır. Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık
kaynaklarının yerine kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir. Gün ışığı, güneş ışığının ve gök ışığının değişik
oranlarda birleşmesinden oluşur. Tasarımcının rolü ise onu etkin şekilde kullanmak ve kontrol altına almaktır.
Bu nedenle iç mekân düzenlemesi yapılırken gündüz ışığının geliş yönü ve şiddeti göz önünde bulundurarak
hareket edilmesi gerekir. Ayrıca gün ışığının yansıması ve dağılımında tavan ve arka duvarlar; zemin ve yan
duvarlardan daha etkili olur Bu nedenle mekanı oluşturan yüzey kaplamalarının rengi ve malzemesi dikkatle
seçilmelidir.
Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada oturanlar
üzerindeki olumlu psikolojik etkileri arttırabilir.
İç aydınlatma, genellikle ışık armatürleri kullanılarak gerçekleştirilir ve iç tasarımın önemli bir
parçasıdır. Aydınlatma aynı zamanda peyzaj projelerinin asıl bileşeni olabilir. Işık, mekâna ait renklerin
güzelliğini, mobilyalardaki detayları ve aksesuarları ortaya çıkaran önemli bir tasarım ögesidir. En iyi şekilde
dekore edilmiş bir ortam bile doğru aydınlatılmamışsa yaşanabilirlik potansiyelini kaybedebilir. Işıkla biçim ve
dokular vurgulanmakta, sınırlar belirginleştirilmektedir. Başka bir değişle mekân ışıkla son şeklini alarak ve
anlam kazanır. Bu nedenle aydınlatma planının doğru yapılması son derece önemlidir.
Aydınlatmanın Konusu, Amacı ve Türleri
İnsan hayatında görmek çok önemlidir ve ancak yeterli aydınlıkta mümkündür. Doğal ışık (güneş, ay
ve yıldızların ışığı) yetmediği takdirde, suni ışıkla aydınlanmak gerekir. Aydınlatma için önceleri çıra, mum ve
bitkisel veya hayvani yağlı kandiller kullanılmış, bunlara on sekizinci yüzyılın sonlarında havagazı da katılmıştır,
1859'da Kuzey Amerika'da petrolün bulunması ile gazyağı diğer bir kaynak olmuştur. 1879'da T.A. Edison
elektrik enerjisi ile çalışan, ampul olarak isimlendirilen, enkandesan (kızgın telli – akkor flamanlı) lâmbanın
patentini aldı. Daha sonraları H. Goebel, Edison'un patentini aldığı lâmbayı 1854'de kendisinin icat ettiğini
iddia ettiyse de, patent davasını kaybetti ve icat Edison'a mal oldu. Kızgın telli lambada önce bambu lifi,
takiben kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal ve nihayet 1906' da tungsten flaman kullanıldı.
1866'da W. Siemens tarafından ilk dinamonun gerçekleştirilmesi ile başlayan elektrik enerjisi üretimi
ve dağıtım şebekelerinin yaygınlaşması ile elektrik enerjisi 1915'lerden itibaren aydınlatmanın temel enerjisi
oldu.
1929'dan itibaren, önce flüoresan lâmba olmak üzere ticari deşarj lâmbalar icat edildi, büyük
gelişmeler gerçekleştirildi ve verimleri çok büyük oranda arttırıldı. 1980'de kompakt flüoresan lâmbalar imal
edildi ve öteden beri bilinen halojen tungsten lâmbalar yaygınlaştı. 1990'larda ise LED'ler aydınlatma
uygulamalarına girdi.
Lâmbalardaki gelişmeye paralel olarak, özellikle plastik malzemelerdeki gelişme ve plastiği metal ile
kaplama teknolojisindeki ilerleme sonucunda aydınlatmanın diğer önemli komponenti olan armatürlerde de
büyük gelişmeler sağlandı ve aydınlatma tekniği bugünkü seviyesine ulaştı.
23 Aydınlatma
İç veya dış mekânlarda, bir başka deyişle her hangi bir yerin ışık veya herhangi bir ışık kaynağı
yardımıyla ortamın görünür hale getirilmesi uygun aydınlatma ile sağlanır. Cisimleri gözle görebilmemiz için
ya cisimlerin kendisinde ışık kaynağı olması yada gelen ışınları depolayıp yansıtabilme özelliğine sahip olması
gerekir. Cisimleri görmemizin nedeni gözden cisimlere ışın gitmesi değil cisimlerin ışığı yansıtması ve bu
yansımaları gözün algılamasıdır.
Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği
Aydınlatmanın niceliği aydınlık düzeyi ile alakalı bir kavramdır. Hacimler için gerekli olan aydınlık
düzeyleri, hacmin kullanım amacına göre farklılık gösterir.
Aydınlatmanın niteliği ışığın rengini renksel geri verimi, aydınlık düzeyinin dağılımını ve gölge
konularını içeren geniş bir kavramdır. Doğru aydınlatma için ortamın aydınlık düzeyinin istenilen değerde
olması tek başına yeterli değildir. Ortamın kullanım amacına hizmet eden renksel ve görsel değerler de göz
önünde bulundurulmalıdır.
Aydınlatmanın Konusu
Aydınlatmanın temel konusunu ışığın üretimi, kullanımı ve dağıtım, ekonomisi ve ölçülmesi oluşturur.
Ayrıca aydınlatma, ışığın insan bünyesindeki etkilerini de inceler. Bugün aydınlatma tekniği mühendislikte ve
mimarlıkta önemli bir yer sahibidir. Artık bir odanın aydınlatılması için tavanın ortasına bir lamba asılmasıyla
yetinilmez. Aydınlatmada işlev, estetik ve ekonomi bir arada düşünülmelidir. Konu ne sadece estetik, ne de
sadece tekniktir. İyi bir aydınlatma çözümü, ancak, mimarın, fizyolojiyi, lambayı, armatürü ve aydınlatma
ekonomisini bilen uzmanla çalışmasıyla sağlanabilir. Aydınlatma tekniği eğitimi almak kaydıyla, lambalar
elektrik enerjisiyle çalıştığından elektrik mühendisliği ve konunun estetik önemi ve yapıyla yakın ilişkisinden
dolayı mimarlık aydınlatma uzmanlığına en yakın mesleklerdir.
Günümüzde bireylerin fizyolojik, estetik, konfor ve güvenlik ihtiyaçlarına ekonomik olarak cevap
vermek için iyi aydınlatma bir zorunluluk haline gelmiştir.
İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır:
Gözün kontrast duyarlığı, keskinliği, görme hızı, renk duyarlığı artar, kamaşma önlenir; yani
görme yeteneği artar.
Göz sağlığı korunur.
Kazalar azalır.
Çalışma verimi yükselir, ticarette iş hacmi büyür ve ekonomik potansiyel artar.
Normal ve olağanüstü durumlarda güvenlik sağlanır.
Estetik hislere ve konfor ihtiyacına yanıt verilir.
Aydınlatma tekniğinde, fizik, fizyolojik-optik ve psikolojiden büyük oranda yararlanır.
24 Işık ve Görme Olayı
Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili, göze tesir eden özel bir enerji şeklidir. Işık, bir ışımanın
ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere çarparak veya direk olarak yansıması sonucu canlıların görmesini
sağlayan olgudur.
Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü tarafından algılanabilen ve görülen elektromanyetik
dalgadır. Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Eğer
bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir. Görülebilen
spektrumun en küçük dalga boylu radyasyonları mor renge, en büyük dalga boylu ışımaları ise kırmızı renge
karşılık olurlar. Gerçekte, 380nm'den 780nm'ye kadar sonsuz dalga boyu olduğundan, mordan kırmızıya
kadar sonsuz sayıda renk vardır.
Gözde renk izlenimi
Dalga boyu (nm)
MOR 380-420
MAVİ 420- 495
YEŞİL 495-566
SARI 566-589
TURUNCU 589-627
KIRMIZI 627-780
İnsan çevresiyle duyu organları yardımı ile ilişki kurar. Fiziksel ve/veya kimyasal etkiler, duyu
organlarında uyarımlar oluşturur ve duyum olarak alınırlar. Duyu organlarının en önemlilerinden biri görme
organıdır. Görme organı iki göz, görme sinirleri ve beyindeki görme merkezinden oluşur. Görme olayı ışığın
göze gelmesiyle başlar. Retinaya gelen ışık enerjisi, elektrokimyasal olaylar sonucunda görme sinir sisteminin
temel elektrik potansiyelinde darbeler meydana getirir ve bunlar görme merkezine iletilir. Darbe frekansı
gelen ışık enerjisi büyüklüğüne bağlıdır. Görme merkezinde bir araya getirilen darbeler sıralandıktan sonra
yorumlanıp bir karara varılır ve ruhsal bir olay olan algı oluşur, nihayet görme olayı tamamlanır.
Işık üretimleri açısından ışık kaynakları şunlardır.
Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilen nesnelerdir, (güneş, mum, akkor telli
lamba, vb.)
İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak yada geçirerek ışık
yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.)
25 Bir diğer sınıflandırma, ışık kaynaklarının geometrik biçimlerine göre yapılmaktadır;
Noktasal ışık kaynakları; uygulama olarak aydınlatacağı yüzeylere uzaklığı, kendi çapının
ortalama üç katından fazla olan ışık kaynakları noktasal ışık kaynağı olarak adlandırılır.
Çizgisel ışık kaynakları; boyları yanında enleri çok küçük olan ve bu nedenle hesaba katılmayan
ışık kaynakları ise çizgisel ışık kaynakları olarak adlandırılır.
Yüzeysel ışık kaynakları; ışık kaynağı ışıklı bir düzlem şeklinde ise bu ışık kaynağı düzlemsel
varsayılabilir.
Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında;
Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, vb.,
Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba v.b. olarak iki ana grupta toplandığını
görmekteyiz.
Işık kaynakları üç ışık rengine göre sınıflandırılmıştır. Bunlar sıcak beyaz, doğal beyaz ve gün ışığı
beyazıdır. Sıcak beyaz rahat, sıcak ve sade bir atmosfer yaratırken, doğal beyaz daha fonksiyonel ve motive
edici bir atmosfer sağlar. Gün ışığı beyazı ise gün ışığına daha yakındır ve yüksek ışık şiddeti gerektirir. Renk
sıcaklığı ise Kelvin cinsinden ölçülen bir ışık kaynağının “sıcaklık” veya soğukluk derecesidir. Renk sıcaklığı
düşük olan ışıklar sıcak, yüksek olan ışıklar ise soğuk olarak nitelendirilmektedir.
Işık rengi Renk Sıcaklığı
ww Sıcak beyaz <3300K
nw Doğal beyaz 3300K-5000K
dw Gün ışığı beyazı >5000K
Rakam azaldıkça, renk kırmızıya, arttıkça maviye yaklaşır. Sıcak beyaz ışığa sahip bir akkor lamba
2700K değere sahipken, aynı güçteki bir gün ışığı lambasında 5600K renk sıcaklığı olmaktadır.
Fotometrik Büyüklükler
Aydınlatma tekniğinde, ışığa ve aydınlatma tekniğine ait hesap, ölçme ve değerlendirmeleri
yapabilmek için bazı temel büyüklükler tanımlanır.
Işık Akısı
Işık kaynağı, herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir. Işıyan akının göze etkiyen kısmına
ışık akısı denir ve Φ ile gösterilir. Birimi Iümen (Im)’dir. Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı
ışık gücünün miktarını ifade eder. Bu tariften de anlaşıldığı gibi, ışık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne
hem de insan gözünün özelliğine bağlıdır.
Günümüzde aydınlatmada kullanılan ışık kaynaklarının hepsinde elektrik gücü verilir. Kaynağa verilen
enerjinin tamamı ışıyan enerjiye dönüşmez. Kullanılan teknolojiye bağlı olmakla birlikte kaynağa verilen
enerjinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşürken diğer bir kısmı da absorpsiyon vb nedenler nedeniyle kayba uğrar.
26 Bütün bunlardan sonra geriye kalan enerji ışıyan akıya dönüşür. Fakat bu ışıyan akınların sadece 380nm-
780nm dalga-boyu değerleri arasında yer alan kısmı ışığı meydana getirir.
Işık Şiddeti
Işık şiddeti, bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının bir ölçüsüdür. Işık şiddeti
I ile gösterilir, birimi Candela(cd)'dır. Noktasal bir ışık kaynağının muhtelif doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç
noktalarının oluşturduğu yüzeye ışık dağılım yüzeyi veya polar fotometrik yüzey denir. Bir ışık kaynağının ışık
dağılım yüzeyi, gerek kaynağın ışık dağılımının incelenmesi, gerekse kaynakların konumlandırılması
konusunda yararlanabileceğimiz bir özelliktir. Işık kaynaklarının armatürlerle birlikte kullanılması durumunda
ışık dağılım eğrileri, armatürün geometrik yapısına bağlı olarak değişimler gösterir.
Aydınlık Şiddeti
Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. E ile gösterilir, birimi
Lüx ‘tür. Bir ortamın aydınlık şiddeti lüxmetre yardımıyla ölçülebilir.
Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti
(Lux) Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti (Lux)
Sınıflar 500 Banyolar 100
Yatak Odaları 50 Mağazalar 300
Oturma Odaları 100 Süper marketler 750
Merdivenler 100 Bekleme Salonları
200 Mutfaklar 300
Kütüphaneler 500 Tekstil Atölyeleri 750
Laboratuvarlar 500 Genel Ofisler 500
Parıltı
Parıltı, yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık şiddeti ile ilgili bir kavramdır. Işık yayan
yüzey kendisi ışık üreten bir lamba veya ışık geçiren bir armatür yüzeyi gibi birincil ışık kaynağı olabileceği gibi,
başka kaynaktan ulaşan ışığı yansıtan ikincil bir ışık kaynağı da olabilir. Aynı aydınlık düzeyi ile aydınlatılmış
olsalar bile, eğer yüzeyler farklı yansıtma özelliklerine sahipse, parıltıları da farklı olacaktır.
Renksel Geriverim
Görsel konfor açısından, çevredeki tüm nesnelerin özgün renkleri ile görülmesi amaçlanır. Işık
kaynaklarının renksel özellikleri iki temel değişkene bağlı olarak tanımlanır. Bunlardan biri ışık kaynağına ait
Renksel Geriverim, diğeri ise Renk Sıcaklığı’dır. Renklerin özgün halleriyle, gün ışığındaki renkleriyle
görülmesinin hedeflendiği aydınlatma sistemlerinde kullanılacak yapay ışık kaynaklarının renksel geriverim
özellikleri özel bir önem taşımaktadır.
Renksel geriverim grupları (Ra Grup)
Renksel geriverim indeksi (CRI)
1A Ra ≥ 90
1B 89 ≥ Ra ≥ 80
2 79 ≥ Ra ≥ 60
3 59 ≥ Ra ≥ 40
4 39 ≥ Ra ≥ 20
Işık Etkinliği
Işık kaynağından yayılan ışık akısının, bu akıyı elde etmek için harcadığı elektriksel güce oranıdır. Bu
tanımdan da anlaşılacağı üzere aydınlatma tasarımı yapılırken enerji tasarrufu sağlamak ve sistemin işletme
maliyetlerini düşürmek amacıyla ışık etkinliği değeri yüksek olan lambalar seçilerek aydınlatma sağlanmalıdır.
Lamba Tipi Güç (W) Işık Akısı (lm) Etkinlik Faktörü (lm/W)
Bisiklet farı 3 30 10
27 Akkor Telli Lamba 75 900 12
Flüoresan 58 5200 90
Yüksek Basınçlı Sodyum 100 10500 105
Alçak Basınçlı Sodyum 180 32000 178
Yüksek Basınçlı Cıva 1000 58000 58
Metal Halojen 2000 190000 95
Yansıtma Faktörü
Yansıma bir cisme herhangi bir doğrultuda gelen ışık akısının yüzeyin fiziksel özellikleri nedeniyle bir
kısmının ya da tamamının çevreye saçılmasıdır. Yansıma faktörü ise bir cisimden yansıyan ışık akısının bu
cisme gelen ışık akısına oranıdır. Yansıma olayı cisim ve nesnelerin fiziksel özelliklerine göre şekillenir ve Düzgün yansıma Yayınık yansıma Karışık yansıma Geri yansıma
YÜZEY TİPİ % YÜZEY TİPİ %
Çıplak Tuğla Duvar Yüzeyi 5-30 Renksiz Saydam Cam (3mm) 7
Beyaz Kireç Badana 60-80 Renksiz Saydam Cam (4mm) 8
Beyaz Yağlı Boya 75-80 Ayna 90
Beyaz Kağıt 60-80 Parlak Gümüş 88-93
Siyah Kadife 0,5-1 Parlak Alüminyum 65-75
Su Mermeri 45-70 Mat Alüminyum 55-60
Beyaz Fayans 70 Beyaz 80
Beyaz Buzlu Cam (3mm) 15 Siyah 4
Renkler Yansıtma
faktörü (ρ) Renkler
Yansıtma faktörü (ρ)
Siyah 0,05 Gök mavi 0,40
Koyu kırmızı 0,10 Pembe, Açık yeşil 0,45
Orta gri 0,20 Açık sarı 0,70
Açık kahverengi 0,30 Beyaz 0,80
Açık gri 0,40
Aydınlatma Çeşitleri
Genel aydınlatma, ışık kaynağından çıkan ışık akısının çalışma düzlemine ne şekilde ulaştığına bağlı
olarak 5 farklı şekilde yapılır. Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı,
yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. “Işık yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının
sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların oranı dolaysız aydınlatmada %90-100, yarı
dolaysız aydınlatmada %60-90, yarı dolaylı aydınlatmada %10-40 oranı, dolaysız aydınlatmada %0-10’dır.
Homojen (Karma) aydınlatmada ise bu oran % 40-60’dır.
Aydınlatma Türü Işık Akısı Dağılım Oranı (%)
Direk Endirekt
Direk 90-100 0-10
Yarı Direk 60-90 10-40
Serbest (Karma) 40-60 40-60
Yarı Endirek 10-40 60-90
Endirek 0-10 90-100
28
Aydınlatma cinsleri ve ışık dağılımları
Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Direk aydınlatmada; aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını
doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Bu yüzden yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu
şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme
sorunu ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma
aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir.
Direk aydınlatma ve ışık dağılımı
Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine ve ışık
dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir. Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların
yansıtıcı özelliği vardır. Direk aydınlatma özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna
sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir.
Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma: Direk aydınlatmadan farklı olarak, kaynaktan çıkan ışığın daha
büyük bir kısmı(%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem sonucunda direk
aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının
bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de
yumuşatılır.
Yarı direk aydınlatma ve ışık dağılımı
Endirekt (Dolaylı) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı
olarak aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan
yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok
denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan
yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır. Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının
dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek
olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını
engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla yapılmalıdır.
29
Endirekt aydınlatma ve ışık dağılımı
Yarı Endirekt(Yarı Dolaylı) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90)
endirekt olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirek aydınlatma olarak tanımlanır.
Yarı endirekt aydınlatma ve ışık dağılımı
Karma Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak
çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak tanımlanır. Yayınık aydınlatmada ışık
kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır. Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma
faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini
azaltmak için aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır. Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az
olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir.
Serbest aydınlatma ve ışık dağılımı
Aydınlatma
Türü Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler
Direk
Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine
yollanır.
Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür.
Verim oldukça yüksektir.
Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme
sorunu
Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar
Özellikle koyu renkli
yüzeylerin kullanıldığı veya
yüksek tavan boyuna sahip
hacimlerde Fabrika, Atölye
gibi tavanları yansıtmayan,
duvarları az yansıtan
yerler.
Endüstriyel
Flüoresan, Yüksek
Tavan Armatürleri,
Spot Armatürler
Yarı Direk
Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir
aydınlatma.
Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden
yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk
aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır.
Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir.
Tavanı az orta yansıtan
yerler
Altı açık, yansıtıcı
geçirici
malzemelerden
yapılmış armatürler
Hol avizeleri
Serbest
(Karma)
Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır.
Kamaşma tehlikesi çok azdır.
Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik
gerektirir.
Tavan ve duvarın
yansıtması en az orta olan
yerler, Konutlarda
Tijli Armatürler, Opal
camlı glop
armatürler
Yarı
Endirekt
Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış
armatürler
Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur.
Tavan yansıtması orta - iyi
ve duvar yansıtması en az
orta olan yerler
Avizeler
30 Aydınlatma
Türü Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler
Endirekt Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Tavan yansıtması iyi olan
yerler
Işığı yukarıya
yönlendiren,
yansıtan
malzemelerden
yapılmış armatürler
Aydınlatma türlerinin karşılaştırılması
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
Lambaların renk özellikleri
Renk sıcaklığı,
Renk ayırım endeksi (Ra) ile tanımlanır.
Renk Sıcaklığı
Renkli olmayan lâmbalar ışık rengi sıcaklığı bakımından sıcak, orta sıcak ve soğuk olmak üzere üç ana
gruba ayrılırlar. Bunların özellikleri aşağıda verilmiştir.
Renk Sıcaklığı (K) Işık Sıcaklığı Işık Rengi
< 3300 Sıcak Kırmızımsı beyaz
3300-5300 Orta sıcak Beyaz
>5300 Soğuk Mavimsi beyaz
Renk sıcaklığına bağlı olarak ışık sıcaklığı ve rengi
Sıcak ışık: Konfor ihtiyacını tatmin eden, huzur verici aydınlatmaya uygundur.
Orta sıcak ışık: Günışığını takviye eden aydınlatmalar ve işyerleri için uygundur.
Soğuk ışık: Günışığına benzer, sıcak yerlerde aydınlatma ile serinletici etki sağlamak için kullanılır.
Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki farklıdır. Tablodan görüldüğü gibi
olumlu bir etki için aydınlık seviyesi düştükçe daha sıcak ışıklı, yani renk sıcaklığı daha küçük, lâmbalar
seçilmelidir.
Aydınlık Seviyesi (lx)
Işık Sıcaklığı
Sıcak Orta Sıcak Soğuk
<500 Hoş
Rahatsız edici
Suni
Nötr
Hoş
Rahatsız edici
Soğuk
Nötr
Hoş
500-1000
1000-2000
2000-3000
>3000
Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki
Ayrıca ışık sıcaklığı tercihinde aydınlatılan yerin, cismin niteliği ve rengi; mahallin bulunduğu iklim
kuşağı gibi hususlar da etkendir, bunlar:
Yiyecek maddeleri çoğunlukla sıcak ışıklı lâmbalarla daha hoş görünürler.
Sıcak renkler, sıcak ışıklı lâmbalar ile daha hoş görünürler. Öte yandan sıcak ışıklı lâmbalar soğuk
renkleri büyük oranda öldürürler.
Sıcak ışıklı lâmbalar balığın daha canlı, sarı altının daha çekici görünmesini sağlar.
Sıcak ışık rahatlatıcı, sakinleştirici ve hareketleri yavaşlatıcı etkiye sahiptir. Öte yandan soğuk ışık daha
aktif, canlı ve üretime dönük bir ortam yaratır.
Psikolojik olarak, serin ortamlarda sıcak ışıklı lâmbalar ısıtan, sıcak ortamlarda ise soğuk ışık serinleten
etki sağlar.
Açık bürolar, okullar, süpermarketler gibi mahallerde, sürekli sıcak iklim kuşaklarında soğuk ışıklı
lâmbalar; sürekli soğuk iklim kuşaklarında ise sıcak ışıklı lâmbalar tercih edilmelidir.
31
Renk Ayırımı
Lambaların aydınlattıkları cisimlerinin renklerini ayırt ettirebilme yetenekleri renk ayının endeksi (Ra
ile belirlenir. Ra'nın teorik olarak en büyük değeri 100'dür. CIE, renk ayırım endeksini 5 grupta toplamaktadır.
Lambaların renk ayırım grubu ve ışık sıcaklığına bağlı olarak kullanılması önerilen yerler aşağıdaki
gibidir.
Renk Ayırım Grubu
Ra Renk Sıcaklığı Kullanıldıkları Yerlere Örnek
Tercihen Kabul Edilebilir
1A Ra>90 Sıcak Orta Soğuk Renk ayrımı yapılan yerler Hasta
muayenehaneleri Resim galerileri, HD TV yayını
1B 90>Ra>80
Sıcaktan Ortaya
Ortadan Soğuğa
Soğuk
Evler, oteller, lokantalar dükkânlar, bürolar, okullar, hastaneler
Matbaalar, boya ve tekstil endüstrisi, renk ayırımı gereken
endüstri tesisleri Uluslararası spor TV yayını
2 80>Ra>60 Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa
Endüstriyel tesisler, spor tesisleri, ulusal spor TV
yayını Bürolar, okullar
3 60>Ra>40 Kaba endüstriyel işler
4 40>Ra>20 Yol aydınlatması Az renk ayırımı gerektiren kaba endüstriyel işler
Lambaların renk aynın grubu ve ışık sıcaklığına göre kullanıldıktan yerler
32 Aydınlatma Hesabı
Elektrik tesisat projelerinde her bir alan için ayrı ayrı odanın kullanım şekline, alanına, geometrisine
ve gerekli aydınlık düzeyine uygun şekilde Aydınlatma Hesabı yapılır. Hesaplamadan çıkan sonuca göre
istenilen armatürden kaç tane kullanılacağı, gücünün ne olacağı ve oda içinde nasıl yerleştirileceği belirlenmiş
olur. Elde edilen bütün sonuçlar ile “Aydınlatma Hesabı Cetveli” oluşturulur ve bu hesaplamalardan bir tanesi
örnek olarak projede verilir.
Aydınlatma tekniği, bir sistemde ekonomik ve kaliteli bir aydınlık sağlanması için gerekli hesap
yöntemlerini kapsamaktadır. Aydınlatılacak bölgenin ortalama aydınlık şiddeti, aydınlatma amacına uygun
olarak ilgili tablodan alınır ve diğer veriler yardımıyla en uygun armatür ve ampulün cins ve miktarı hesaplanır.
Aydınlatma Hesabında kullanılacak olan tablolar aşağıdaki gibidir.
Yansıtma katsayıları
Oda aydınlatma verimi tablosu
En az aydınlık düzeyleri tablosu
Lamba gücüne göre ışık akısı tablosu
Askı (tij) boyu tablosu
Kirlenme (bakım) faktörü tablosu
Armatür tipleri
Önemli bazı maddelerin yansıtma katsayıları
Oda aydınlatma verimi tablosu
33
En az aydınlatma şiddetleri tablosu
Kirlenme (bakım) faktörü (d)
34
Flüoresan armatürlerin çeşitli aydınlık düzeyleri için sağladıkları alanlar
35
Aydınlatma armatür tipleri
36
Aydınlatma armatür tipleri
Aydınlatma Hesabının Yapılması
Aydınlatma hesabı için aşağıdaki değerlerin belirlenmesi gereklidir.
Odanın eni (a): Mimari proje üzerinde yazılı olan değerdir.
Odanın boyu (b): Mimari proje üzerinde yazılı olan değerdir.
Oda yüksekliği (H): Mimari projede belirtilir.
Oda duvarlarının yansıtma katsayıları: Tavan, Duvar ve Zemin renkleri Açık, Orta Koyu, Koyu
vb. gibi.
Armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe (h): Hesaplama ile bulunur.
Çalışma yüzeyi yüksekliği: 0,85m olarak alınır.
Aydınlık düzeyi (E): Odanın kullanım amacına göre tablodan belirlenir.
Tij boyu: Tablodan odaya göre belirlenir. Aydınlatma projelerinde 0,40mt olarak alınabilir.
Kirlenme faktörü (d): Kirlenme durumu ve temizlik süresine uygun olarak tablodan belirlenir.
Aydınlatma türü: Odanın kullanım amacına göre belirlenir. Direk, Yarı direk, Endirek, Yarı
endirek, Serbest Dağıtılmış aydınlatma.
Kullanılacak olan armatürün ışık akısı (ΦL): Enerji verimi dikkate alınarak kullanılan
aydınlatma aygıtın gücüne göre uygun tablodan belirlenir.
Bir aydınlatma hesabında genel olarak aşağıdaki yöntem kullanılır. Yapılacak işlem sırası aşağıdaki
gibidir.
1. Armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafeyi hesaplayınız.
𝒉 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖)
Tij Boyu
hHArmatür ile
çalışma yüzeyi
arası mesafe
Oda
yüksekliği
Çalışma
düzeyi
37 2. Oda indeksini hesaplayınız.
𝒌 =𝒂. 𝒃
(𝒂 + 𝒃). 𝒉
3. Aydınlatma verimini odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
belirleyiniz.
4. Gerekli toplam ışık akısını hesaplayınız.
𝜱𝑻 =𝟏, 𝟐𝟓. 𝑬. 𝑨
𝝁𝑨𝑽
5. Toplam ışık akısını kullanılacak olan lambanın ışık akısına bölerek gerekli lamba sayısını
hesaplayınız.
𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳
6. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyini hesaplayınız.
𝑬 =𝑵. 𝒁. 𝜱𝑳. 𝝁𝑨𝑽
𝟏, 𝟐𝟓. 𝑺
7. Armatürlerin tavana nasıl yerleştirileceğini belirleyiniz.
Lambaların yerleşiminde, tek armatür odanın orta noktasına yerleştirilirken birden fazla armatür
olması durumunda lambaların birbirine olan uzaklığı lambaların duvar ile arasındaki uzunluğun iki katıdır.
Odanın uzunluğu B
Od
anın
en
i A
2b b
2a
a
Aydınlatma armatürlerinin yerleşimi
38 Ders İçi Örnek Uygulama (Aydınlatma Hesaplamaları)
Ders Örnek Uygulama 1 için verilen müstakil evin Aydınlatma Hesaplamaları ve Aydınlatma Cetveli
aşağıdaki gibidir.
Salonun Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,70m
Odanın eni a: 3,55m
Odanın boyu b: 5,15m
Tij boyu 0,40m
Aydınlık düzeyi E: 100lüks (Tablodan)
Armatür tipi N Tipi avize armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak)
75W akkor flamanlı lamba akısı ΦL: 960lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟑, 𝟓𝟓. 𝟓, 𝟏𝟓 = 𝟏𝟖, 𝟐𝟖𝒎𝟐
Salon için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑺𝑨𝑳𝑶𝑵 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖) = 𝟐, 𝟕𝟎 − (𝟎, 𝟖𝟓 + 𝟎, 𝟒𝟎)
𝒉𝑺𝑨𝑳𝑶𝑵 = 𝟏, 𝟒𝟓𝒎
Salon oda indeksi 𝒌𝑺𝑨𝑳𝑶𝑵 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟑,𝟓𝟓.𝟓,𝟏𝟓
(𝟑,𝟓𝟓+𝟓,𝟏𝟓).𝟏,𝟒𝟓
𝒌𝑺𝑨𝑳𝑶𝑵 = 𝟏, 𝟒𝟓
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,45 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan
yaklaşık Salon için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟒𝟒 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
Salon için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟎𝟎.𝟏𝟖,𝟐𝟖
𝟎,𝟒𝟒
𝜱𝑻 = 𝟓𝟏𝟗𝟑𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟓𝟏𝟗𝟑
𝟗𝟔𝟎= 𝟓, 𝟒𝟎𝟗
𝒁 ≅ 𝟔 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre İki Adet N-3x75W’lik Avize kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟐.𝟑.𝟗𝟔𝟎.𝟎,𝟒𝟒
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟖,𝟐𝟖
𝑬 = 𝟏𝟏𝟎, 𝟗𝟏𝟓𝒍ü𝒌𝒔
39 Ebeveyn Yatak Odası Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,70m
Odanın eni a: 3,05m
Odanın boyu b: 4,75m
Tij boyu 0,40m
Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan)
Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak)
75W akkor flamanlı lamba akısı ΦL: 960lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟑, 𝟎𝟓. 𝟒, 𝟕𝟓 = 𝟏𝟒, 𝟒𝟗𝒎𝟐
E.Y. Odası için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑬.𝒀.𝑶 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖) = 𝟐, 𝟕𝟎 − (𝟎, 𝟖𝟓 + 𝟎, 𝟒𝟎)
𝒉𝑬.𝒀.𝑶. = 𝟏, 𝟒𝟓𝒎
E.Y. Odası oda indeksi 𝒌𝑬.𝒀.𝑶. =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟑,𝟎𝟓.𝟒,𝟕𝟓
(𝟑,𝟎𝟓+𝟒,𝟕𝟓).𝟏,𝟒𝟓
𝒌𝑬.𝒀.𝑶. = 𝟏, 𝟐𝟖
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,28 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan
yaklaşık Ebeveyn Yatak Odası için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟒𝟏 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
E.Y. Odası için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟓𝟎.𝟏𝟒,𝟒𝟗
𝟎,𝟒𝟏
𝜱𝑻 = 𝟐𝟐𝟎𝟗𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟐𝟐𝟎𝟗
𝟗𝟔𝟎= 𝟐, 𝟑𝟎𝟏
𝒁 ≅ 𝟐 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre İki Adet J-75W’lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟐.𝟗𝟔𝟎.𝟎,𝟒𝟏
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟒,𝟒𝟗
𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. = 𝟒𝟑, 𝟒𝟔𝟐𝒍ü𝒌𝒔
40 Yatak Odası Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,70m
Odanın eni a: 3,05m
Odanın boyu b: 4,55m
Tij boyu 0,40m
Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan)
Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak)
75W akkor flamanlı lamba akısı ΦL: 960lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟑, 𝟎𝟓. 𝟒, 𝟓𝟓 = 𝟏𝟑, 𝟖𝟖𝒎𝟐
Yatak odası için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑬.𝒀.𝑶 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖) = 𝟐, 𝟕𝟎 − (𝟎, 𝟖𝟓 + 𝟎, 𝟒𝟎)
𝒉𝑬.𝒀.𝑶. = 𝟏, 𝟒𝟓𝒎
Yatak odası oda indeksi 𝒌𝒀.𝑶. =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟑,𝟎𝟓.𝟒,𝟓𝟓
(𝟑,𝟎𝟓+𝟒,𝟓𝟓).𝟏,𝟒𝟓
𝒌𝒀.𝑶. = 𝟏, 𝟐𝟔
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,26 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan
yaklaşık Yatak Odası için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟒𝟏 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
Yatak odası için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟓𝟎.𝟏𝟑,𝟖𝟖
𝟎,𝟒𝟏
𝜱𝑻 = 𝟐𝟏𝟏𝟔𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟐𝟏𝟏𝟔
𝟗𝟔𝟎= 𝟐, 𝟐
𝒁 ≅ 𝟐 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre İki Adet J-75W’lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟐.𝟗𝟔𝟎.𝟎,𝟒𝟏
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟑,𝟑𝟖
𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. = 𝟒𝟕, 𝟎𝟔𝟕𝒍ü𝒌𝒔
41 Mutfak Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,70m
Odanın eni a: 3,55m
Odanın boyu b: 4,15m
Tij boyu 0,40m
Aydınlık düzeyi E: 100lüks (Tablodan)
Armatür tipi V Tipi armatür (Armatürde 32W simit flüoresan lamba kullanılacak)
32W simit flüoresan lamba akısı ΦL: 1400lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟑, 𝟓𝟓. 𝟒, 𝟏𝟓 = 𝟏𝟒, 𝟕𝟑𝒎𝟐
Mutfak için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑬.𝒀.𝑶 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖) = 𝟐, 𝟕𝟎 − (𝟎, 𝟖𝟓 + 𝟎, 𝟒𝟎)
𝒉𝑬.𝒀.𝑶. = 𝟏, 𝟒𝟓𝒎
Mutfak oda indeksi 𝒌𝑴𝑼𝑻𝑭𝑨𝑲 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟑,𝟓𝟓.𝟒,𝟏𝟓
(𝟑,𝟓𝟓+𝟒,𝟏𝟓).𝟏,𝟒𝟓
𝒌𝑴𝑼𝑻𝑭𝑨𝑲 = 𝟏, 𝟑𝟐
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,32 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan
yaklaşık Mutfak için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟒𝟐 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
Mutfak için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟎𝟎.𝟏𝟒,𝟕𝟑
𝟎,𝟒𝟐
𝜱𝑻 = 𝟒𝟑𝟖𝟑𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟒𝟑𝟖𝟑
𝟗𝟔𝟎= 𝟑, 𝟏𝟑
𝒁 ≅ 𝟐 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre İki Adet V-32W’lik simit flüoresanlı armatür kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟐.𝟏𝟒𝟎𝟎.𝟎,𝟒𝟐
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟒,𝟕𝟑
𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. = 𝟔𝟑, 𝟖𝟕𝒍ü𝒌𝒔
42 Banyo Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,20m
Odanın eni a: 1,5m
Odanın boyu b: 2,3m
Tij boyu Yok (Tavana montaj)
Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan)
Armatür tipi C Tipi armatür (Armatürde 60W akkor flamanlı lamba kullanılacak)
60W akkor flamanlı lamba akısı ΦL: 750lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟏, 𝟓. 𝟐, 𝟑 = 𝟑, 𝟒𝟓𝒎𝟐
Banyo için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑩𝑨𝑵𝒀𝑶 = 𝑯 − 𝟎, 𝟖𝟓 = 𝟐, 𝟐𝟎 − 𝟎, 𝟖𝟓
𝒉𝑩𝑨𝑵𝒀𝑶 = 𝟏, 𝟑𝟓𝒎
Banyo oda indeksi 𝒌𝑩𝑨𝑵𝒀𝑶 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟏,𝟓.𝟐,𝟑
(𝟏,𝟓+𝟐,𝟑).𝟏,𝟑𝟓
𝒌𝑩𝑨𝑵𝒀𝑶 = 𝟎, 𝟔𝟕
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=0,67 değeri olmadığından 0,60 ile 0,80 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 0,60 değerine karşılık 0,24 ve 0,80 değerine karşılık 0,31 olduğundan
yaklaşık Banyo için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟐𝟕 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
Banyo için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟓𝟎.𝟑,𝟒𝟓
𝟎,𝟐𝟕
𝜱𝑻 = 𝟕𝟗𝟗𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟕𝟗𝟗
𝟕𝟓𝟎= 𝟏, 𝟎𝟔𝟓
𝒁 ≅ 𝟏 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre Bir Adet C-60W’lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟏.𝟕𝟓𝟎.𝟎,𝟐𝟕
𝟏,𝟐𝟓.𝟑,𝟒𝟓
𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. = 𝟒𝟔, 𝟗𝟔𝒍ü𝒌𝒔
43 Hol Aydınlatma Hesabı
Oda yüksekliği H: 2,20m
Odanın eni a: 1,5m
Odanın boyu b: 7,0m
Tij boyu 0,40m
Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan)
Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak)
75W akkor flamanlı lamba akısı ΦL: 960lümen (Tablodan)
Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30
Odanın Alanı 𝑨 = 𝒂. 𝒃 = 𝟏, 𝟓. 𝟕 = 𝟏𝟎, 𝟓𝒎𝟐
Hol için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe
𝒉𝑯𝑶𝑳 = 𝑯 − (𝟎, 𝟖𝟓 − 𝑻𝒊𝒋 𝒃𝒐𝒚𝒖) = 𝟐, 𝟕𝟎 − (𝟎, 𝟖𝟓 + 𝟎, 𝟒𝟎)
𝒉𝑯𝑶𝑳 = 𝟏, 𝟒𝟓𝒎
Hol oda indeksi 𝒌𝑯𝑶𝑳 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉=
𝟏,𝟓.𝟕
(𝟏,𝟓+𝟕).𝟏,𝟒𝟓
𝒌𝑯𝑶𝑳 = 𝟎, 𝟕𝟓
Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre “Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan”
Tavan: 0,80 – Duvar: 0,50 – Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim
noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=0,75 değeri olmadığından 0,60 ile 0,80 değerleri
arasından yaklaşık değer olarak alınır. 0,60 değerine karşılık 0,24 ve 0,80 değerine karşılık 0,29 olduğundan
yaklaşık Hol için aydınlatma oda verimi;
𝝁𝑨𝑽 = 𝟎, 𝟐𝟗 olarak belirlenir.
Tavan 0.80 0.50 0.30
Duvar 0.50 0.30 0.50 0.30 0.10 0.30
Zemin 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10 0.30 0.10
Oda endeksi
𝒌 =𝒂.𝒃
(𝒂+𝒃).𝒉 ODA VERİMİ ()
0.60 0.24 0.23 0.18 0.18 0.20 0.19 0.15 0.15 0.12 0.15
0.80 0.31 0.29 0.24 0.23 0.25 0.24 0.20 0.19 0.16 0.17
1.00 0.36 0.33 0.29 0.28 0.29 0.28 0.24 0.23 0.20 0.20
1.25 0.41 0.38 0.34 0.32 0.33 0.31 0.28 0.27 0.24 0.24
1.50 0.45 0.41 0.38 0.36 0.36 0.34 0.32 0.30 0.27 0.26
2.00 0.51 0.46 0.45 0.41 0.41 0.38 0.37 0.35 0.31 0.30
2.50 0.56 0.49 0.50 0.45 0.45 0.41 0.41 0.38 0.35 0.34
3.00 0.59 0.52 0.54 0.48 0.47 0.43 0.43 0.40 0.38 0.36
4.00 0.63 0.55 0.58 0.51 0.50 0.46 0.47 0.44 0.41 0.39
5.00 0.66 0.57 0.62 0.54 0.53 0.48 0.50 0.46 0.44 0.40
Hol için gerekli toplam ışık akısı 𝜱𝑻 =𝟏,𝟐𝟓.𝑬.𝑨
𝝁𝑨𝑽=
𝟏,𝟐𝟓.𝟓𝟎.𝟏𝟎,𝟓
𝟎,𝟐𝟗
𝜱𝑻 = 𝟐𝟐𝟔𝟑𝒍ü𝒎𝒆𝒏
Gerekli lamba sayısı 𝒁 =𝝓𝑻
𝝓𝑳=
𝟐𝟐𝟔𝟑
𝟗𝟔𝟎= 𝟐, 𝟑𝟔
𝒁 ≅ 𝟐 𝒂𝒅𝒆𝒕 𝒍𝒂𝒎𝒃𝒂
Bulunan değere göre İki Adet J-75W’lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır.
Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi 𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. =𝑵.𝒁.𝜱𝑳.𝝁𝑨𝑽
𝟏,𝟐𝟓.𝑺=
𝟐.𝟗𝟔𝟎.𝟎,𝟐𝟗
𝟏,𝟐𝟓.𝟏𝟎,𝟓
𝑬𝒉𝒆𝒔𝒂𝒑. = 𝟒𝟐, 𝟒𝟐𝟑𝒍ü𝒌𝒔
44 Ders İçi Örnek Uygulama (Aydınlatma Cetvelinin Oluşturulması ve Örnek Hesaplama)
Ders Örnek Uygulama 1 için yukarıda yapılan aydınlatma hesaplamalarına uygun olarak müstakil evin
Aydınlatma Cetveli aşağıdaki gibi oluşturulur. Örnek aydınlatma hesabı için Salonun hesaplamaları da aşama
aşama aşağıdaki gibi oluşturulur.
Tavan %80 Duvar %50 Zemin %30
h = H - (0,85 + 0,4)
H (metre)
A = a x b (m2)
b (metre)
a (metre)
E (Lüx)
Tavan - Duvar - Zemin
k =a x b
(a + b) x h
=1,25 x E x A
LLümen
AV
AVT
=n T / L
N Tipi Armatür
NO
RM
AL
KA
T
3,55
3,05
3,05
3,55
1,5
1,5
5,15
4,75
4,55
4,15
7,0
2,3
18,28
En
(m)
Boy
(m)
KAT
ADI
14,49
13,88
14,73
10,5
3,45
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,2
Yükseklik
(m)
AskıBoyu
(m)
h1
(m)
Oda
İndeksi
(k)
E
(lüx)
Armatür
Tipi
Armatür
Işık Akısı
(lm)
Aydın.
Verimi
(AV)
Lamba
Sayısı
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
-
1,45
1,45
1,45
1,45
1,45
1,35
1,45
0,75
1,28
1,26
1,32
0,67
100
50
50
100
50
50
N-75W
J-75W
J-75W
V-32W
J-75W
C-60W
960
960
960
1400
960
750
0,44
0,39
0,41
0,42
0,29
0,27
5193
2322
2116
2262,9
799
4383
6
2
2
4
2
1
h = 2,7 - (0,85 + 0,4)=1,45m
H = 2,70m
A = 5,15 x 3,55 = 18,28m2
b = 3,55m
a = 5,15m
E=100lüx
%80 - %50 - %30
k =5,15 x 3,55
(5,15 + 3,55) x 1,45
1,25 x 100 x 1828
L960lümen
AV=0,44
T
=n T / L=5193960 =5,41
N Tipi Armatür
=
= 1,45
=5193 lm
= 6 adet
Gerekli
Aydınlat.
Seviyesi
(lm)ADIAlanm2
GENİŞLİK
UZUNLUK
ALAN
YÜKSEKLİK
ARMATÜRLE ÇALIŞMA YÜZEYİ ARASI
MESAFE
ODA İNDEKSİ
ODA VERİMİ
GEREKLİ AYDINLATMA ŞİDDETİ
ARAMTÜR TİPİ
LAMBANIN IŞIK AKISI
ODA AYDINLATMA VERİMİ
GEREKLİ IŞIK AKISI
GEREKLİ ARMATÜR SAYISI
SALON
E.Y.ODASI
Y.ODASI
MUTFAK
BANYO
AYDINLATMA CETVELİ
HOL
ALANIN
SALON İÇİN ÖRNEK AYDINLATMA HESABI
Oda Aydınlatma Verimi Hesabı İçin
Ders İçi Uygulama1’ e ait Aydınlatma Cetveli ve Salon İçin Örnek Aydınlatma Hesabı
45 Elektrik Tesisat Proje Uygulaması
Elektrik projesinin çizimine başlamadan önce daire girişine Işık Tali Tablosu yerleştirilir. Daha sonra
tefriş planı ve mekanik tesisat (sıhhi, kalorifer tesisatı vb.) yerleşimi dikkate alınarak anahtar ve prizlerin
yerleri belirlenerek çizilir. Çizimdeki semboller, her seferinde tekrar çizilmemesi için oluşturulan sembol
kütüphanesinden kullanılmalıdır. Müstakil evlerde yapı bağlantı kutusu ile tablo gösterilir. Bodrum ve zemin
kat dahil en az üç kat veya en az 10 daire bulunduran binalarda yönetmelik gereği enerji odası ve kablo bacası
bulunacağına dikkat edilmelidir. Bu tür binalarda enerji odası ve kablo bacası mimari plan üzerinde
gösterilmiştir.
Elektrik hatlarının çiziminde son noktadan (aydınlatma armatürü yada prizler) başlamak ve
diğerlerine göre en uzakta olanı en altta çizerek tabloya doğru çizmek çizim kolaylığıdır. Bunun dışında çizim
sırasında dikkat edilmesi gerekli olan hususlar aşağıdaki gibidir.
Anahtarlar kapıların açılış yönünün tersine konulmalıdır.
Anahtar yanında mutlaka priz olacaktır.
Prizler, tefriş planına uygun şekilde konulmalıdır.
Antrede (giriş kısmı) telefon prizi ve topraklı priz olmalıdır.
Kombi için balkona yada mutfağa müstakil linye çekilecektir.
Her odada en az bir priz konulmalı, salonda en az iki priz, telefon ve anten prizi olmalıdır.
Balkonda bir priz mutlaka bırakılmalıdır.
Daire girişlerinde mutlaka priz olacaktır.
Balkon ve banyoda kullanılacak olan prizler kapaklı tip (etanş) priz olmalıdır.
Aydınlatma ve priz linyeleri ayrı ayrı olmalıdır.
Dairenin büyüklüğüne dikkat edilmeksizin aydınlatma için en az iki linye kullanılmalıdır.
Priz linyelerinde en çok 5-6, aydınlatma linyelerinde 9 sorti olmalıdır. Her oda için müstakil
linyeler hariç bir adet priz linyesi çizilmelidir.
Müstakil linyeler; elektrikli fırın (ocak), elektrikli şofben, klima, çamaşır makinesi, bulaşık
makinesi, kombi, elektrikli termosifon vb. linyeleridir.
Elektrik iç tesisleri yönetmeliğine göre müstakil linye güçlerini; elektrikli fırın için 2000W,
çamaşır makinesi 2500W, bulaşık makinesi 2500W alınız. Diğer müstakil linyeler için mevcut
güç değerlerini kullanınız.
Mutfakta kullanılacak ev aletleri (müstakil linyeler hariç) için bir linye kullanılmalıdır.
Betonarme kirişlerin yanına zorunlu kalınmadıkça buat ve ek kutusu konulmamalıdır.
Bir buata en çok 4 bağlantı ucu gelebilecek, bu sayı aşıldığında kare buat veya ek kutusu
konulmalıdır.
Özellikle baca, kolon, şaft ve ışıklık gibi mimari ayrıntılar projede belirtilmeli, baca ve baca
çevresinden tesisat geçirilmemelidir. Banyo ve mutfak gibi bölümlerdeki yerleşim kat
planlarında gösterilmeli ve ıslak hacimlerde kullanılacak buat ve anahtarlar ıslak hacim
dışında olmalıdır. Zorunlu durumlarda, özel sızdırmazlığı sağlanmış buat ve ek kutuları
kullanılmalıdır.
Kat planları üzerinde iletken kesitleri ve sayıları ile boru çapları belirtilmelidir.
Ek kutuları mümkün olduğunca oda içerisinde olmamalıdır.
Banyo ve WC’de ek kutusu olmamalıdır. Ek kutusu ve anahtarlar dışarıda olmalıdır.
Lambadan lambaya geçiş zorunlu olmadıkça yapılmamalıdır.
Çizim sırasında zorunda olmadıkça kolonlardan geçiş yapılmamalıdır.
Pencere altlarından ve bacalardan linye geçmemelidir.
46 DERS İÇİ ÖRNEK UYGULAMA I UYGULAMA YÖNERGESİ
Aydınlatma Linyeleri
Elektrik iç tesisleri yönetmeliği gereği planda en az 2 adet Aydınlatma Linyesi bulunmalıdır. Bir
aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısı 9’dan fazla olmamalıdır. Aydınlatma linyelerine ait linye
planlaması aşağıdaki tablodaki gibidir.
Aydınlatma
Linyesi Oda Adı
Aydınlık
Düzeyi
(Tablodan)
Kullanılacak Armatür Tipi
(Tablodan)
Lamba
Gücü
Işık Akısı
(Tablodan) Lamba Tesisatı
A1 nolu
aydınlatma
linyesi
Ebeveyn
Yatak Odası 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Komitatör
Yatak Odası 50lüx Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Komitatör
Giriş Holü 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Vaviyen
Giriş Holü 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Komitatör
Teras 50lüks Duvar Glop Armatür B 40 430lm
A2 nolu
aydınlatma
linyesi
Mutfak 125lüks Simit Flüoresan
Armatür V 32W 1400lm Komitatör
Salon 100lüks Avize N 75W 960lm Komitatör
Banyo 50lüks Tavan Glop Armatür C 60W 630lm
Komitatör Banyo Ayna
Önü 50lüks Duvar Glop Armatür C 60W 630lm
Ders İçi Uygulama1’ e ait Aydunlatma Linye Planlaması
Aydınlatma tesisatı için toplam 8 adet sorti kullanılacaktır.
Aydınlatma Linyesi 1: Ebeveyn Yatak Odası (1 adet komitatör anahtar sortisi);
Yatak Odası (1 adet komitatör anahtar sortisi);
Giriş Holü (1 adet vaviyen anahtar sortisi);
Teras (1 adet komitatör anahtar sortisi);
Aydınlatma Linyesi 2: Mutfak (1 adet komitatör sortisi);
Salon (2 adet komitatör anahtar sortisi);
Banyo - Banyo ayna Önü (1 adet komitatör anahtar sortisi).
Priz Linyeleri
Elektrik iç tesisleri yönetmeliği gereği;
Müstakil linyelere tek priz sortisi bağlanacaktır. Müstakil linyeler; Çamaşır makinesi, Bulaşık
makinesi, Elektrikli ocak, Elektrikli fırın, Kombi, Elektrikli şofben, Elektrikli termosifon, Klima
vb. alıcılardır.
Mutfakta kullanılacak olan prizlerin linyesi ayrı olmalıdır.
Her odada en az 1 priz tesis edilmelidir.
Alanı 20m2’den büyük odalar için en az 2 priz sortisi kullanılmalıdır.
Salonlarda en az 2 priz sortisi kullanılmalıdır.
Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısı 7’den fazla olmamalıdır. Mümkünse sorti sayısı 6’yı
geçmemelidir.
Islak hacim olan yerlerde (banyo, tuvalet) ek kutusu (buat) kesinlikle olmamalıdır.
Banyo, tuvalet, balkon gibi ev kısımlarında tesis edilecek prizler neme karşı kapak korumalı
(etanj) olmalıdır.
Balkonu olan evlerde balkon için 1 adet su geçirmez etanj priz konulmalıdır.
Salonda TV, Telefon ve Elektrik prizi bir arada tefriş planına uygun şekilde tesis edilmelidir.
Dairede en az 2 adet telefon prizi sortisi olmalıdır.
47 Priz linyelerine ait linye planlaması aşağıdaki tablodaki gibidir.
Priz Linyesi Oda Adı Priz Gücü Priz Tesisatı Kullanım Amacı
P1 nolu Priz linyesi
Ebeveyn Yatak
Odası 900W Ortak Kullanım Anahtar Yanı, Tuvalet Masası, Yatak Yanı
Yatak Odası 600W Ortak Kullanım Çalışma Masası, Yatak Yanı
Banyo 300W Ortak Kullanım Lavabo Önü
P2 nolu Priz linyesi Hol 600W Ortak Kullanım Giriş Anahtar Yanı, Telefon Prizi Yanı
Teras 300W Ortak Kullanım Giriş Kapısının Yanı
P3 nolu Priz linyesi Salon 1200W Ortak Kullanım Anahtar Yanı, TV Ünitesi, Koltuk Yanı, Yemek
Masası Yanı
P4 nolu Priz linyesi Mutfak 2500W Müstakil Linye Bulaşık Makinesi
P5 nolu Priz linyesi Mutfak 2500W Müstakil Linye Çamaşır Makinesi
P6 nolu Priz linyesi Mutfak 2000W Müstakil Linye Fırın
P7 nolu Priz linyesi Mutfak 150W Müstakil Linye Kombi
P8 nolu Priz linyesi Mutfak 1500W Mutfak Prizi Mutfak Priz (Tezgah üstü elektrikli ev aletleri,
buzdolabı, aspiratör, davlumbaz, masa önü vb. )
Ders İçi Uygulama1’ e ait Priz Linye Planlaması
Priz tesisatı için toplam 22 adet sorti kullanılacaktır.
Priz Linyesi 1: Ebeveyn Yatak Odası - Yatak Odası – Banyo (6 adet priz sortisi)
Priz Linyesi 2: Giriş Holü – Teras (3 adet priz sorti),
Priz Linyesi 3: Salon (4 adet priz)
Priz Linyesi 4: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Bulaşık Makinesi);
Priz Linyesi 5: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Çamaşır Makinesi);
Priz Linyesi 6: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Fırın);
Priz Linyesi 7: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Kombi).
Priz Linyesi 8: Mutfak (5 adet priz sortisi - Tezgah üstü elektrikli ev aletleri, buzdolabı, aspiratör,
balkon prizi, vb.).
48
SALON
MUTFAKY.ODASI
E.Y.ODASI
HOL
BANYO
TERAS
KOMBİ
ÇAM.MAK.
2500W
BUL.MAK.
2500W
J-75W
C-60W
J-75W
J-75W
J-75W
C-60W
C-60W
V-32W
N-3x75W
N-3x75W
V-32W
FIRIN
2000W
J-75W
J-75W
1,5mm2 NV(H05V-U)
1,5mm2 NV(H05V-U
)
1,5mm
2 NV
(H05V
-U) 1,
5mm
2 N
V(H
05V
-U)
1,5mm2 NV(H05V-U)
1,5mm2 NV(H05V-U)
1,5mm
2 NV
(H05V
-U)
1,5
mm
2 N
V(H
05V
-U)
1,5
mm
2 N
V(H
05V
-U)
1,5m
m2
NV
(H05
V-U
)
1,5
mm
2 N
V(H
05V
-U)
2,5mm2 NV(H05V-U)
2,5mm2 NV(H05V-U)
2,5mm2 NV(H05V-U)
2,5
mm
2 N
V(H
05
V-U
)
2,5
mm
2 N
V(H
05
V-U
)
2,5
mm
2 N
V(H
05
V-U
)
2,5
mm
2 N
V(H
05
V-U
)
potansiyel
dengeleme barası
TREDAŞ Enerji Girişi
TELEKOM Girişi
ZEMİN KAT TEFRİŞLİ PLAN ÖLÇEK:1/50
Ders İçi Uygulama1’ e ait Zemin Kat Elektrik Tesisat Projesi
49 Yükleme Cetvelinin Doldurulması ve Tablo Talep Gücünün Hesabı
Yükleme cetveli, kolon şemasından yararlanılarak doldurulur. Yükleme cetvelinde;
Tablo özellikleri (gücü, cinsi, sigortası, KAKR. vs.)
Linyelerin özellikleri (gücü, kullanılan sigorta cinsi ve akımı, fazı vs.)
Sorti özellikleri (aydınlatma yada priz sortilerinin sayısı) gösterilir.
Yükleme Cetvelinin Doldurulmasın İşlem Sırası
I. Çizimi yapılmış olan Elektrik Tesisat Projesi üzerinde belirtilen linye numaralarından
yararlanılarak sırasıyla cetvele yerleştirilir.
II. Her bir linyede kullanılacak olan sigorta cinsi ve akımı hesaplama ile belirlenir.
III. Sorti kısmında linyenin ışık yada priz linyesi oluşuna göre, ışık (anahtar sayıları) ve priz
sorti (priz sayısı) sayıları belirlenerek cetvele yerleştirilir. Günümüzde elektrik
abonelerine üç fazlı besleme yapıldığından her bir linyenin hangi faza bağlanacağı da
yükleme cetvelinde gösterilmelidir. Açıklama kısmında linye ile ilgili bilgiler verilir.
IV. Tablo için gerekli olan kısımda bütün linyelere ait güçlerin toplamı kurulu güç kısmına
yazılır. Kullanılacak olan ana kolon, kolon sigortası, hata akımı koruma anahtarı (KAKR;
kaçak akım koruma rölesi) akım değerleri de cetvelde gösterilmelidir.
Tanımlar ve Hesaplamalar
Kurulu Güç: Aydınlatma aygıtları ve prizlerin toplam gücüdür.
Talep Güç: Eşzamanlı güç, bağlantı güç olarak da ifade edilen ve aynı zamanda şebekeden çekilen
güçtür. İletken kesitlerinin belirlenmesi ve akım kontrolünde esas olan güçtür.
Dairenin talep gücünün hesabı: Konutlarda bir dairenin talep gücünün (eş zamanlı yük)
belirlenmesinde aşağıdaki eş zamanlılık katsayıları esas alınmalıdır.
Kurulu gücün 8kW’ye kadar olan bölümü için %60
Gücün kalan bölümü için %40
Binanın talep gücünün hesabı: Binanın eş zamanlı yükünü belirlenmesi için aşağıdaki eş zamanlılık
katsayıları esas alınmalıdır.
Daire Sayısı Eş Zamanlı Katsayısı
Daire Sayısı Eş Zamanlı Katsayısı
3-5 45 36-40 29
5-10 43 41-45 28
11-15 41 46-50 26
16-20 39 51-55 25
21-25 36 56-61 24
26-30 34 62 ve üstü 23
31-35 31
Köy kasaba ve imar planı bulunmayan alanlarda yapılan tek evlerde ve yazlıklarda bu esaslara
uyulmayabilir. Bütün konutlarda eş zamanlı yük 3kW’tan az olamaz.
Aydınlatma projelerinde Tablo talep gücü
Ana Tablo Talep Gücü, ana apartmanın daire sayısına göre belirlenmiş eşzamanlılık (diversite)
katsayılarına göre belirlenir.
Eş zamanlı güç (aynı zamanda çekilen güç), kurulu güç değeri eş zamanlılık katsayısı ile çarpılarak
bulunur. Konutlarda kurulu güç genel olarak aydınlatma gücü, priz gücü ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin
gücünden oluşur.
Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W’ının %60’ı ile kurulu güçten geri kalan gücün
%40’ı alınarak toplanarak bulunur.
50 Örnek: Kurulu gücü 112300W olan 8 daireli bir apartmanın talep gücünü bulunuz.
8 daireli bir apartmanın eşzamanlılık katsayısı 5-10daire için %43 olarak alınır. Buna göre kurulu gücün
%43 binanın talep gücünü verir.
𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒌𝒖𝒓𝒖𝒍𝒖 𝒈ü𝒄ü. 𝟎, 𝟒𝟑 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟏𝟏𝟐𝟑𝟎𝟎. 𝟎, 𝟒𝟑 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟒𝟖𝟐𝟖𝟗𝑾
Örnek: Kurulu gücü 13234W olan bir dairenin tablo talep gücünü bulunuz.
Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W’ının %60’ı ile kurulu güçten geri kalan güç 5234W’ın
%40’ı alınarak toplanarak bulunur.
𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟖𝟎𝟎𝟎. 𝟎, 𝟔𝟎 + 𝟓𝟐𝟑𝟒. 𝟎, 𝟒𝟎 𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟔𝟖𝟗𝟑, 𝟔𝑾
51 Ders İçi Örnek Uygulama (Yükleme Cetvelinin Oluşturulması)
Ders Örnek Uygulama 1 için verilen müstakil evin Yükleme Cetveli aşağıdaki gibidir.
P1
A1
P2
P3
P4
P5
P6
P7
P8
16
6
16
20
20
16
3
16
6
W oto -
4
-
-
-
-
-
-
-
6
-
3
1
1
1
1
5
-
1800W
W oto
W oto
W oto
W oto
W oto
W oto
W oto
W oto -
900W
-
-
2000W
-
-
-
1800W
510W
1800W
2500W
2500W
2000W
100W
1500W
634W
13694W22 4700W840
Priz
Aydınlatma
Priz
Bulaşık Makinesi
Çamaşır Makinesi
Fırın
Kombi
Mutfak Priz
Aydınlatma
TABLO GÜCÜ
TABLO TALEP GÜCÜ VE BESLEME ŞEKLİ
TABLO ADI TABLO GÜCÜ TABLO TALEP GÜCÜ BESLEME ŞEKLİ
AT 13694W 8000x0,6+5694x0,4=7078W 3 FAZ
6 W oto 50W Zayıf Akıım Zil-
R S T
-
510W
-
2500W
-
-
-
1500W
-
4510W
-
-
-
-
-
2500W
-
100W
-
634W
4484W
50W
4 -
TABLO
ADI GÜÇ SİGORTA KAKR
AT 13394W 3x40A3x40A
(30mA)
YÜKLEME CETVELİ
LİNYENO
SİGORTA SORTİ FAZ
AKIM
(A) CİNS IŞIK PRİZ
GÜÇ
(W)AÇIKLAMA
A2
16 - 4W oto - 1800W Priz- 1200W
Ders İçi Uygulama1’ e ait Yükleme Cetveli ve Tablo Talep Gücü Hesabı
Tablo Talep Gücü Hesabı
AT tablosunun kurulu gücü Yükleme Cetvelinden 13694W olan bir dairenin tablo talep gücünü
bulunuz.
Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W’ının %60’ı ile kurulu güçten geri kalan güç 5234W’ın
%40’ı alınarak toplanarak bulunur.
𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟖𝟎𝟎𝟎. 𝟎, 𝟔𝟎 + 𝟓𝟔𝟗𝟒. 𝟎, 𝟒𝟎
𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟕𝟎𝟕𝟕, 𝟔𝑾
52 Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü Hesabı
Elektrik Tesisat Projelerinin çiziminde gerilim düşümü hesabı iletkenler üzerinde gerçekleşecek
gerilim düşümünün yönetmeliklerce belirlenmiş olan değerlere uygunluğunun değerlendirilmesi ve uygun
iletken kesitinin tespiti için yapılır. Akım kontrolü hesabı ise, iletkenler üzerinden geçecek olan akımın
iletkeninin üzerinden taşıyabileceği yönetmeliklerce belirlenmiş olan akım değerlerine uygunluğunun
kontrolü için yapılır.
NOT: Gerilim düşümü ve akım kontrolü hesaplamalarında güç olarak Talep Güç kullanılmalıdır.
Devrenin güç katsayısı daire için cosϕ=0,8, ana kolon hattı için kompanzasyon sonrası güç katsayısı değeri
alınmalıdır.
Gerilim Düşümü Hesabı
İç tesis hatları üzerinde yüzde gerilim düşümü, yapı bağlantı kutusu ile tüketim araçları arasında,
Aydınlatma ve priz devrelerinde %1,5’i
Motor devrelerinde %3’ü geçmemelidir.
Yapının yada yapı kümesinin beslemesinde transformatör kullanılmışsa transformatör ile yapı
bağlantı kutusu arasındaki gerilim düşümü %5’i geçmemelidir.
Yüzde gerilim düşümü hesabı; ana kolon hattı (%eA), kolon hattı(%eK) ve en uzun ve en güçlü linye
hattı (%eL) için ayrı ayrı yapılır.
P: Aydınlatma projelerinde Tablo talep gücü
Ana Tablo Talep Gücü, ana apartmanın daire sayısına göre belirlenmiş eşzamanlılık
(diversite) katsayılarına göre belirlenir.
Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W’ının %60’ı ile kurulu güçten geri kalan
gücün %40’ı alınarak toplanarak bulunur.
L: Hattın uzunluğu: Elektrik tesisat proje üzerinden proje ölçeği dikkate alınarak bulunur.
k: Kullanılan iletkenin iletkenlik katsayısı
Bakır iletken için: 56 ve alüminyum iletken için 35 alınır.
s: Elektrik sistemlerinde kullanılan standart kablo kesiti
U: Gerilim
Bir fazlı sistemler için 220V ve üç fazlı sistemler için 380V olarak alınır.
Toplam yüzde gerilim düşümü, ana kolon, kolon ve en güçlü en uzun linyenin yüzde gerilim düşümü
toplamıdır. %𝒆𝑻 = %𝒆𝑨 + %𝒆𝑲 + %𝒆𝑳
Bir fazlı alternatif akım tesisleri için %𝒆 =𝟐𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐
Üç fazlı alternatif akım tesisleri için %𝒆 =𝟏𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐
Akım Kontrolü Hesabı
Akım kontrolü hesabı için bir faz ve üç fazlı sistemler için aşağıdaki formüller uygulanır.
Bir fazlı alternatif akım tesisleri için 𝑰 =𝑷
𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋
Üç fazlı alternatif akım tesisleri için 𝑰 =𝑷
√𝟑.𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋
53
Kabloların Akım Taşıma Kapasiteleri
Örnek: Aşağıdaki gibi verilmiş olan 10 daireli apartmana ait olan gerilim düşümü ve akım kontrolü
hesaplarını yapınız.
Ana kolon hattı için 3x25+16mm2 yer altı kablo, en uzun ve en güçlü kolon hattı için 4x10mm2’lik NVV
antigron kablo ve en uzun ve en güçlü linye hattında 2,5mm2’lik bakır iletken kablo kullanımına göre gerilim
düşümü ve akım kontrolü hesabı aşağıdaki gibi olur.
%eK%eA
3x2,5mm2
Linye P4
4x10mm2+10mm2 NV
15,5 m
3x25+16mm2 YVV
48638W
9,5 m16,9 m
6894W
NT8
2500W%eL
Talep Güç: 6894 WTalep Güç: 48638 W
Kurulu Güç: 113112W Kurulu Güç: 13234 W
Sayaç Dolabı
Ana Kolon, En Uzun ve En Güçlü Kolon ve En Uzun ve En Güçlü Linye Tek Hat Şeması
10 daireli bir apartmanın eşzamanlılık katsayısı 5-10daire için %43 olarak alınır. Buna göre kurulu
gücün %43 binanın talep gücünü verir. Kurulu gücü 113112W olan 10daireli bir apartmanın talep gücü
aşağıdaki gibi hesaplanır.
𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒌𝒖𝒓𝒖𝒍𝒖 𝒈ü𝒄ü. 𝟎, 𝟒𝟑
𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟏𝟏𝟑𝟏𝟏𝟐. 𝟎, 𝟒𝟑
𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟒𝟖𝟔𝟑𝟖𝑾
Kurulu gücü 13234W olan Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W’ının %60’ı ile kurulu güçten
geri kalan güç 5234W’ın %40’ı alınarak toplanarak bulunur.
54 𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟖𝟎𝟎𝟎. 𝟎, 𝟔𝟎 + 𝟓𝟐𝟑𝟒. 𝟎, 𝟒𝟎
𝑻𝒂𝒍𝒊 𝒕𝒂𝒃𝒍𝒐 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟔𝟖𝟗𝟑, 𝟔𝑾
Gerilim Düşümü Hesabı
Ana kolon hattı için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑨 =𝟏𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟏𝟎𝟎.𝟏𝟓,𝟓.𝟒𝟖𝟔𝟑𝟖
𝟓𝟔.𝟐𝟓.𝟑𝟖𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑨 = 𝟎, 𝟑𝟕𝟑
En uzun ve en güçlü 8 nolu Kolon hattı için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑲 =𝟏𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟏𝟎𝟎.𝟏𝟔,𝟗.𝟔𝟖𝟗𝟒
𝟓𝟔.𝟏𝟎.𝟑𝟖𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑲 = 𝟎, 𝟏𝟒𝟒
En uzun ve en güçlü P4 nolu priz linyesi için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑳 =𝟐𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟐𝟎𝟎.𝟗,𝟓.𝟐𝟓𝟎𝟎
𝟓𝟔.𝟐,𝟓.𝟐𝟐𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑳 = 𝟎, 𝟕𝟎𝟏
Toplam yüzde gerilim düşümü %𝒆𝑻 = %𝒆𝑨 + %𝒆𝑲 + %𝒆𝑳 = 𝟎, 𝟑𝟕𝟑 + 𝟎, 𝟏𝟒𝟒 + 𝟎, 𝟕𝟎𝟏
%𝒆𝑻 = 𝟏, 𝟐𝟏𝟖 < %𝟏, 𝟓 olduğundan kesitler gerilim düşüm
bakımından uygundur.
Elde edilen yüzde gerilim düşümü %1,5 değerinden küçük olduğundan kesitlerin gerilim düşümü
yönünden uygun olduğu söylenebilir. Eğer sonuç %1,5’ten büyük olsaydı iletken kesitlerinin arttırılması
gerekecekti.
Akım Kontrolü Hesabı
Ana kolon hattı için akım kontrolü 𝑰𝑨 =𝑷
√𝟑.𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋=
𝟒𝟖𝟔𝟑𝟖
√𝟑.𝟑𝟖𝟎.𝟎,𝟖= 𝟗𝟐, 𝟑𝟕𝟐𝑨
Ana kolon hattında kullanılacak olan 4x25+16mm2’lik yer altı kablosundan taşınabilecek maksimum
akım 130A’dir. Hesaplamaya göre çekilecek akım 130A’lik değerden küçük olduğundan iletken kesiti akım
yönünden uygundur.
En uzun ve en güçlü 8 nolu kolon hattı için 𝑰𝑨 =𝑷
√𝟑.𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋=
𝟔𝟖𝟗𝟒
√𝟑.𝟑𝟖𝟎.𝟎,𝟖= 𝟏𝟑, 𝟎𝟗𝟑𝑨
Ana kolon hattında kullanılacak olan 4x10mm2’lik yer altı kablosundan taşınabilecek maksimum akım
77A’dir. Hesaplamaya göre çekilecek akım 77A’lik değerden küçük olduğundan iletken kesiti akım yönünden
uygundur.
En uzun ve en güçlü P4 linye hattı için akım kontrolü 𝑰𝑳 =𝑷
𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋=
𝟐𝟓𝟎𝟎
𝟐𝟐𝟎.𝟎,𝟖= 𝟏𝟒, 𝟐𝟎𝟒𝑨
Linye hattında kullanılacak olan 2,5mm2’lik NV tipi kablo üzerinden taşınabilecek maksimum akım
21A’dir. Hesaplamaya göre çekilecek akım 21A’lik değerden küçük olduğundan iletken kesiti akım yönünden
uygundur.
55 Ders İçi Örnek Uygulama (Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü Hesabı)
Ana kolon hattı için 4x10mm2 yer altı kablo kesiti, kolon hattı için 4x6mm2’lik NVV antigron kablo ve
linye hattında 2,5mm2’lik bakır iletken kablo kullanımına göre gerilim düşümü ve akım kontrolü hesabı
aşağıdaki gibi olur.
%eK%eA
3x2,5mm2
Linye P5
4x6mm2+6mm2 NV
15 m
4x10mm2 YVV
7078W
12 m5 m
7078W
AT
2500W%eL
Sayaç Dolabı
Ders İçi Uygulama1’e ait Ana Kolon, Kolon ve En Uzun ve En Güçlü Linye Tek Hat Şeması
Gerilim Düşümü Hesabı
Ana kolon hattı için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑨 =𝟏𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟏𝟎𝟎.𝟏𝟓.𝟕𝟎𝟕𝟖
𝟓𝟔.𝟏𝟎.𝟑𝟖𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑨 = 𝟎, 𝟏𝟑𝟏
Kolon hattı için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑲 =𝟏𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟏𝟎𝟎.𝟓.𝟕𝟎𝟕𝟖
𝟓𝟔.𝟔.𝟑𝟖𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑲 = 𝟎, 𝟎𝟕𝟑
En uzun ve en güçlü P5 nolu çamaşır makinesi linyesi için yüzde gerilimi düşümü
%𝒆𝑳 =𝟐𝟎𝟎.𝑳.𝑷
𝒌.𝒔.𝑼𝟐 =𝟐𝟎𝟎.𝟏𝟐.𝟐𝟓𝟎𝟎
𝟓𝟔.𝟐,𝟓.𝟐𝟐𝟎𝟐 ⟹ %𝒆𝑳 = 𝟎, 𝟖𝟖𝟓
Toplam yüzde gerilim düşümü %𝒆𝑻 = %𝒆𝑨 + %𝒆𝑲 + %𝒆𝑳 = 𝟎, 𝟏𝟑𝟏 + 𝟎, 𝟎𝟕𝟑 + 𝟎, 𝟖𝟖𝟓
%𝒆𝑻 = 𝟏, 𝟎𝟖𝟗 < %𝟏, 𝟓 olduğundan kesitler gerilim düşüm
bakımından uygundur.
Elde edilen yüzde gerilim düşümü %1,5 değerinden küçük olduğundan kesitlerin gerilim düşümü
yönünden uygun olduğu söylenebilir. Eğer sonuç %1,5’ten büyük olsaydı iletken kesitlerinin arttırılması
gerekecekti.
Akım Kontrolü Hesabı
Ana kolon hattı için akım kontrolü 𝑰𝑨 =𝑷
√𝟑.𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋=
𝟕𝟎𝟕𝟖
√𝟑.𝟑𝟖𝟎.𝟎,𝟖= 𝟏𝟑, 𝟒𝟒𝟐𝑨
Ana kolon hattında kullanılacak olan 4x10mm2’lik yer altı kablosundan taşınabilecek maksimum akım
77A’dir. Hesaplamaya göre çekilecek akım 77A’lik değerden küçük olduğundan iletken kesiti akım yönünden
uygundur.
En uzun ve en güçlü linye hattı için akım kontrolü 𝑰𝑳 =𝑷
𝑼.𝒄𝒐𝒔𝝋=
𝟐𝟓𝟎𝟎
𝟐𝟐𝟎.𝟎,𝟖= 𝟏𝟒, 𝟐𝟎𝟒𝑨
Linye hattında kullanılacak olan 2,5mm2’lik NV tipi kablo üzerinden taşınabilecek maksimum akım
21A’dir. Hesaplamaya göre çekilecek akım 21A’lik değerden küçük olduğundan iletken kesiti akım yönünden
uygundur.
56
%eK%eA
%eA=
%eK=
%eT = %eA + %eK + %eL = 0,129 + 0,072 + 0,885
I = 3.U.cos
P
U = 380V
3x2,5mm2
Linye 5
3x6mm2+6mm2 NV
15 m
4x10mm2 YVV
6958W
12 m5 m
6958W
AT1
2500W%eL
%eL=
Sayaç Dolabý
cos =0,8
k x S x U
100 x L x P
=
=
2 =k x S x U
2
k x S x U2
k x S x U
100 x L x P2
k x S x U
200 x L x P2
k x S x U
200 x L x P2
= 0,12956 x 10 x 380
100 x 15 x 69582
6958 =
56 x 6 x 380
100 x 5 x 69582
56 x 2,5 x 220
200 x 12 x 25002
= 0,072
= 0,885
%eT = %1,086 %1,5
= 13,214A 77A 3.380.0,8
GERİLİM DÜŞÜMÜ HESABI
AKIM KONTROLÜ HESABI
olduğundan kullanılan iletkenler gerilim düşümü bakımından uygundur.
olduğundan kullanılan 4x10mm2'lik
kablo akım yönünden uygundur.
Ders İçi Uygulama1’ e ait Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü Hesabı
57 Kolon Şeması Çizimi
Kolon şemaları binaların kat sayıları esas alınarak tek hat şeması olarak çizilir. Kolon şemalarında;
Ana kolon hattı kablo kesiti ve uzunluğu,
Kolon hattı kablo kesiti ve uzunluğu,
Ana tablo adı, kurulu gücü ve talep güçleri,
Tali tablo adı, kurulu gücü ve talep güçleri,
Ana kolon ve kolon sigortalarının akım değerleri,
Kaçak akım koruma akım değerleri,
Sayaç akım değerleri,
Topraklama çubuğu özellikleri ve iletken kesiti
Kullanılacak olan PVC boru çapları gösterilir.
Ders İçi Örnek Uygulama (Kolon Şeması Çizimi)
Ders İçi Uygulama 1 için verilen müstakil evin Kolon Şeması aşağıdaki gibidir.
kwh
Talep Gücü: 6958WKurulu Güç: 13694W
SAYAÇ TABLOSU
KOLON ŞEMASI
ZE
MİN
KA
T
4x6mm2 NV
5mt
K.A.K.R.3x40A(30mA)
3x40A
3x10(80A)
K.A.K.R.
3x40A(300mA)
4x10mm2 YVV 15mt
1,5m 18mm Cu
Çubuk
Dijital Sayaç
26mm PVC
TREDAŞ GİRİŞİ
25mm2 bakır iletken
Ders İçi Uygulama1’ e ait Kolon Şeması
58 Elektrik Tesisat Projesinin Bilgisayar Ortamına Aktarılması
Ders İçi Örnek Uygulama 1 ‘de verilen elektrik tesisat projesini uygun bir şekilde AutoCAD çizim
programı yardımıyla bilgisayara çizimini gerçekleştiriniz.
59 Müstakil Ev Elektrik Tesisat Projesi Uygulaması
60 ELEKTRİK TESİSAT PROJESİ ÇİZİMİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR;
Projelerde, Proje ve Teknik Uygulama Sorumlusu ve yapı ile diğer bilgilerin bulunduğu kapak,
vaziyet planı, semboller listesi, açıklamalar, tablo yükleme cetvelleri, gerilim düşümü-akım
yönünden kesitlerin incelenmesi veya aydınlatma hesapları, tablo açılımları, kolon şemaları,
sayaç panosu detayı, keşifler ve gerekçe raporunu kapsamalıdır.
Mimari Planlar
Proje ölçekleri, mimari planlara uygun olacak ve en azından aşağıdaki ölçeklere uyulmalıdır.
o Vaziyet Planları: 1/1000
o Kat Planları: 1/50
o Ayrıntılar: 1/20
Kat planlarında, birbirinin aynı olan katlar için tek plan verilebilecektir. Ancak normal kat giriş katın
aynısı olsa bile ayrı çizilmelidir.
Projelerde mimari planlar 0,2mm, kuvvetli akım kolon hatları 0,6mm, linyeler 0,4-0,5 mm, zayıf
akım hatları 0,2 – 0,3 mm, kalınlıkta çizgi ile çizilmelidir.
Temel Topraklaması
Temel topraklaması kapalı bir ring (halka) şeklinde yapılacaktır.
Büyük alanlara sahip binalar için temel topraklayıcı tarafından çevrelenen alan 20x20m
ölçülerinde olmalıdır.
Kullanılan topraklayıcı ile ilgili bilgiler projede belirtilecektir.
Temel topraklamasında en küçük kesiti 30x3,5mm olan çelik şerit kullanılmalıdır.
Potansiyel dengeleme barasına bağlanacak bağlantı filizi bina bağlantı kutusunun yakınına
yerleştirilmelidir.
Topraklama çubukları arasındaki mesafe çubuk boyunun en az iki katı olmalıdır.
Elektrik Tesisat Projesi
Proje kapağında istenen bilgiler eksiksiz olarak doldurulacaktır.
Işık tali tablosu daire girişinde olmalıdır.
Işık ana tablosu kablo bacasının en alt kısmına (bodrum kat) konulmalıdır.
Projelerde kullanılan tüm pano ve dağıtım kutuları, özel harf ve yazılarla kodlanmalıdır.
Projeler hazırlanırken, iç mimari tasarıma ve mekanik tesisat yerleşimine dikkat edilmelidir.
Kat planları üzerinde iletken kesitleri ve sayıları ile boru çapları belirtilmelidir.
Betonarme kirişlerin yanına zorunlu kalınmadıkça buat ve ek kutusu konulmamalıdır.
Özellikle baca, kolon, şaft ve ışıklık gibi mimari ayrıntılar projede belirtilmeli, baca ve baca
çevresinden tesisat geçirilmemelidir. Banyo ve mutfak gibi bölümlerdeki yerleşim kat planlarında
gösterilmeli ve ıslak hacimlerde kullanılacak buat ve anahtarlar ıslak hacim dışında olmalıdır.
Zorunlu durumlarda, özel sızdırmazlığı sağlanmış buat ve ek kutuları kullanılmalıdır.
Bir buata en çok 4 bağlantı ucu gelebilecek, bu sayı aşıldığında kare buat veya ek kutusu
konulmalıdır.
Ek kutuları mümkün olduğunca oda içerisinde olmamalıdır.
Banyo ve WC’de ek kutusu olmamalıdır. Ek kutusu ve anahtarlar dışarıda olmalıdır.
Projelerde, yatay planlar yanında her sistem için ayrı ayrı tek hat şemaları (kolon şeması)
verilmelidir.
Konut projelerinde, kuvvetli ve zayıf akım aynı pafta üzerinde gösterilebilir. Ancak kapsamlı
yapılarda zayıf akım ve kuvvetli akım projeleri ayrı paftalara çizilmelidir.
Bina ana beslenme hattının kesiti ve cinsi, yaklaşık uzunluğu, besleneceği direk no’su gibi bilgiler
projede belirtilmelidir.
61
Aydınlatma ve priz linyeleri ayrı ayrı olmalıdır. Kolon linye hatları, tablolardan çıkış sırasına uygun
olarak numaralandırılmalıdır.
Mutfakta kullanılacak ev aletleri (müstakil linyeler hariç) için bir linye kullanılmalıdır.
Müstakil linyeler; elektrikli fırın (ocak), elektrikli şofben, klima, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi,
kombi, elektrikli termosifon vb. linyeleridir.
Elektrik iç tesisleri yönetmeliğine göre müstakil linye güçlerini; elektrikli fırın için 2000W, çamaşır
makinesi 2500W, bulaşık makinesi 2500W alınız. Diğer müstakil linyeler için mevcut güç
değerlerini kullanınız.
Aydınlatma için en az iki linye kullanılmalıdır.
Priz linyelerinde en çok 5-6, aydınlatma linyelerinde 9 sorti olmalıdır.
Anahtarlar kapıların açılış yönünün tersine konulmalıdır.
Lambadan lambaya geçiş zorunlu olmadıkça yapılmamalıdır.
Prizler, tefriş planına uygun şekilde konulmalıdır.
Anahtar yanında mutlaka priz olacaktır.
Daire girişlerinde mutlaka priz olacaktır.
Balkon ve banyoda kullanılacak olan prizler kapaklı tip (etanş) priz olmalıdır.
Çizim sırasında zorunda olmadıkça kolonlardan geçiş yapılmamalıdır.
Pencere altlarından ve bacalardan linye geçmemelidir.
Antrede (giriş kısmı) telefon prizi ve topraklı priz olmalıdır.
Balkonda bir priz mutlaka bırakılmalıdır.
Kombi için balkona yada mutfağa müstakil linye çekilecektir.
Her odada en az bir priz konulmalı, salonda en az iki priz, telefon ve anten prizi olmalıdır.
Her kolon hattının başında kolon sigortası ve 30mA’lik kaçak akım koruma rölesi (hayat koruma)
konulmalıdır.
Ana kolon hattının başında 300mA’lik kaçak akıma rölesi (yangın koruma) konulmalıdır.
Tabloların yükleme cetvelleri, yüklerin özelliklerini, sorti cins ve sayılarını, linye güçlerini, sigorta
cins ve kesme kapasitelerini ve gerekli diğer bilgileri kapsamalıdır.
Projelerde, ana besleme, kolon, en uzun ve en yüklü linye hattı için gerilim düşümü hesabı
yapılmalıdır. İletken kesitleri, ayrıca akıma göre kontrol edilmelidir. Ana besleme hattı ve kolon
hatları için, talep faktörleri dikkate alınmalı ve gerilim düşümü talep faktörüne göre
hesaplanmalıdır.
Bölümlerin özelliklerine ve kullanım amaçlarına göre aydınlatma hesabı yapılmalı, enerji tasarrufu
açısından da değerlendirilerek armatürlerin cins ve güçleri seçilerek kat planları üzerinde
gösterilmelidir.
Kolon şeması, mimari kat sayısına uygun olarak çizilmeli, tabloların isimleri, güçleri, sigorta ve
şalter anma değerleri, ana tablodan itibaren kolon hattı uzunluğu, kesiti ve cinsi ile ana tabloda
hangi faza bağlı olduğu ve sayaç anma akımları belirtilmelidir.
Her bir daire için üç fazlı besleme yapılacaktır.
Telefon tesisatı projeleri, Türk Telekom A.Ş. Bina İçi Telefon Tesisatı Teknik Şartnamesine uygun
olarak hazırlanmalıdır.
Bina girişine, binadaki toplam telefon sortisine yetecek kapasitede ve %20 yedek hat bağlantısına
uygun Bina Telefon Dağıtım Kutusu (BTDK) konulmalıdır. BTDK ile dış telefon bağlantısı için bina
çıkışına kadar içinde kılavuz tel olan boş boru bırakılmalıdır.
Konutlarda en az iki, işyerlerinde en az üç adet telefon sortisi olmalıdır. Kat Telefon Dağıtım Kutusu
(KTDK) ile BTDK arasına çekilecek kablo, kattaki toplam telefon sortisi sayısının % 20 fazlası
kapasitede olacaktır. KTDK, o kattaki toplam telefon sortisi sayısından % 20 fazla telefon sortisi
bağlantısına uygun olmadır.
62
KAYNAKLAR
1. Volkan ERDEMİR, Üniversite Ders Notları
2. Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları
3. MEGEP; Aydınlatma Projeleri; Ankara 2011
4. MEGEP; Bilgisayar Destekli Proje Çizimi; Ankara 2011
5. MEGEP; Temel Teknik Resim; Ankara 2011
6. Mehmet Çevik, Teknik Resim Ders Notları; İzmir 2010
7. Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi
8. Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi
9. www.wikipedia.org
10. www.emo.org
11. İlgili Şartname ve Yönetmelikler