T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS BLOK AYIRMA VE EBATLAMA

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. HDROLK KRKO (TTANO) .......................................................................................... 3 1.1. alma Sistemi ............................................................................................................ 3 1.2. Ksmlar ....................................................................................................................... 4 1.3 Hidrolik Basn Prensipleri............................................................................................ 5 1.3.1. Hidroliin Tanm, Endstrideki Yeri ve nemi ................................................... 5 1.3.2. Hidrolik Prensipleri ............................................................................................... 5 1.4. Hidrolik Kriko(Bom) ile Ana Ktleden Blok Ayrma .................................................. 7 1.4.1. Ana Ktle nne Yumuak Zemin Hazrlama...................................................... 7 1.4.2. Hidrolik Kriko Yerletirme.................................................................................... 7 1.4.3. Hidrolik G nitesi Kurma ................................................................................. 7 1.4.4. Hidrolik Basncn Ayarlama ................................................................................. 8 1.4.5. Ayrma lemini Yapma ........................................................................................ 8 1.5. Hava Yastklar ............................................................................................................. 8 1.5.1. alma Sistemi ..................................................................................................... 9 1.5.2. Ksmlar ................................................................................................................ 9 1.6 Hava Yast ile Ana Ktleden Blok Ayrma .............................................................. 10 1.6.1. Ana Ktle nne Yumuak Zemin Hazrlama.................................................... 10 1.6.2. Hava Yast Yerletirme .................................................................................... 10 1.6.3. G nitesini Kurma........................................................................................... 10 1.6.4. Basn Ayar ........................................................................................................ 10 1.6.5. Ayrma lemini Yapma ...................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 16 2. SAYALAMA MAKNELER ........................................................................................... 16 2.1. Sayalama ..................................................................................................................... 16 2.1.1. Elmas Telli Kesme Makinesi ile Sayalama ......................................................... 16 2.1.2. Sayalama Makineleri alma Sistemi ................................................................ 18 2.1.3. Ksmlar .............................................................................................................. 19 2.2. Alan, Hacim ve Metretl Hesaplamalar..................................................................... 19 2.2.1. Plaka Alan Hesab................................................................................................ 19 2.2.2. Blok Hacim Hesab.............................................................................................. 20 2.2.3 Metretl Hesab .................................................................................................... 20 2.2.4. hracaat Blok lleri.......................................................................................... 21 2.2.5. Sayalama Makinesi ile stenilen lde Blok Dzeltme .................................... 21 2.3. Ykleme ve Nakliye Makineleri ............................................................................. 22 2.4. Blok Stok Alanna Nakliye ......................................................................................... 22 2.5. Yeralt Mermer Ocaklar............................................................................................. 23 2.5.1. Yeralt Mermer letmesinin Nedenleri ............................................................... 24 2.5.2. Yeralt Mermer Ocaklar retim Planlamas....................................................... 25 2.5.3. Yeralt Mermer Blok karma Yntemleri.......................................................... 27 2.6. Yeralt Mermer Ocak retimi..................................................................................... 27 i

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 33 KAYNAKA ......................................................................................................................... 34

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL 521MMI259 Makine Teknolojisi Mermer lemecilii Blok Ayrma Ve Ebatlama Mermer ocaklarndan tel kesme makineleri ve kollu zincirli blok kesicilerle kesilen bloklar ana ktleden ayrabilme ilemini reten materyaldir. 40/32 10.Snf Makine Teknolojisi ortak alan modlleri, mermer blok retimi, ocak planlamas ve tel kesme delikleri delme ile blok kesimi modllerini alm olmak. Mermer blou ana ktleden ayrmak Genel Ama: Bu modl ile gerekli ortam salandnda her trl blok mermeri tel kesme ve zincirli kesim makinesini kullanarak kestikten sonra ana ktleden ayrabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar: Blok ayrma sistemlerini kullanabileceksiniz. Blok sayalama makinesi ile ebatlama yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Mermer ocaklar, snf ortam, hidrolik blok devirme yastklar, hidrolik krikolar(titano). Bu modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda, kazandnz bilgi beceri ve tavrlarn llmesi iin retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile deerlendirileceksiniz.

YETERLK

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GRSevgili renci, lkemizde mevcut olan zengin mermer yataklarnn en iyi ekilde deerlendirilmesi iin gn getike artan almalar sonucunda yeni teknolojiler kullanma imkan sz konusu olmutur. Mermer sektrndeki gelimeler ve mermer pazarndaki hareketlenme ile beraber mermer karma teknolojisinde de nemli gelimeler olmutur. Mermer bloklar, ana ktleden elmas tel kesme makineleri ve zincirli blok kesme makineleri ile kesildikten sonra hidrolik g niteleri ile ayrlr. Blok devirici makineler hidrolik esasl silindirler veya hava yastklar ad verilen makinelerdir.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1AMAMermer blok retimi iin mermer ocaklarnda gerekli i gvenlii tedbirlerini alarak ana ktleden kesilen blou hidrolik g niteleri ile ayrabileceksiniz.

ARATIRMABulunduunuz yerdeki mermer ocaklarn geziniz elmas tel kesme makineleri ile blok kesimini inceleyiniz. Ana Ktleden blok ayrmasn aratrnz.

1. HDROLK KRKO (TTANO)Elmas telle yzeyi kesilen mermer blou blok deviriciler yardmyla ana ktleden ayrmakta ve sayalama ilemine tabi tutulmaktadr. Blok devirici makineler hidrolik esasl silindirler veya hava yastklar ad verilen makinelerdir.

1.1. alma SistemiBir tr hidrolik kriko sistemidir. Birincil kesimlerden sonra ana bloklarn devrilmesi iin kullanlr. Elektrikli ve dizel olmak zere iki tipte imal edilirler. Motorun hidrolik ya silindir iine basmas ile pistonlar ileriye doru uzamaya balar. Makine tiplerine gre bu uzunluk ksa silindirlerde 160-200 mm, uzun silindirlerde 400-600mm arasnda deiir(Resim 1.1). Hidrolik g nitesinin teknik zellikleri tablo 1.1de verilmitir.

Resim 1.1: Hidrolik kriko(titano)

3

Motor Gc Hidrolik Pompa Kumanda Kolu Ya Tank alma Basnc Ksa Silindir

380 V, 50 Hz, 4 kW. (5,4 HP) 6,1 lt/dk 3/8 40 lt/dk 24 litre Max. 800 bar, tavsiye edilen 500 bar Kapal Boy 320 mm Ak Boy 480 mm Stroke 160 mm Kapal Boy Ak Boy Stroke 600 mm 1000 mm 400 mm

Uzun Silindir

Tablo 1.1: Hidrolik kriko teknik zellikleri

Genel dnce olarak 1000 mm devirme ilemi iin yeterli aklk olarak grlmtr. Fakat yinede eer istenirse zel uygulamalar iin silindir boyunu uzatmak mmkndr.

1.2. KsmlarDoal ta ocanda eitli retim yntemleriyle kesilen ktlenin ana kayatan ayrlmas iin kullanlan aletlerden olan hidrolik kriko ekipman ana blmden olumaktadr. G nitesi: Elektrik-dizel motor, basnl hava(pnmatik) tarafndan salanr. Hidrolik kumanda nitesi: zerinde kullnlacak kriko adedine gre hidrolik kanal ve hortum balantlar bulunur. Sistem hidrolik ya ile altndan, pompa ve ya tank bu sistem iinde yer alr. Ekipman zerinde kumanda merkezi, kollar ve basn gstergeleri bulunur. Krikolar (bom): Sistemden ayr olarak bulunur. Silindirik pompa sistemli bu krikolar, yksek basn hidrolik ya hortumlar vastasyla hidrolik kumanda ekipmanna balanr. Krikolarn kaldrma gleri 5, 10, 20, 30, 50, 100 ton eklinde olabilir. Kriko aplar ve boylar da deikendir(Resim 1.1). Hidrolik krikoda kullanlan hortumlarn basnca dayankl olmas ve sk sk kontrol edilmesi gerekir. Hidrolik kriko aletlerinin en nemli paras bomlardr. Bir hidrolik kriko aletinde birden fazla sayda bom bulunabilir. Bunlarn bir ksm ksa ve kt, bir ksm ise ince ve uzundur. Ksa ve kt olanlar, ilk ayrmalarda ve ktle ile ana kayann arasndaki akln az olduu zamanlarda kullanlr. Uzun olanlar ise ayrmann ileri evrelerinde kullanlr. Hidrolik krikolar (bomlar) zerlerindeki kulplara bal olan ipler vastasyla kesim yaplan bolua yerletirilir.

4

1.3 Hidrolik Basn Prensipleri1.3.1. Hidroliin Tanm, Endstrideki Yeri ve nemiTanm: Svlarn sktrlamamas zelliinden yararlanarak basn ve hz kazandrlm sv zerindeki hidrolik enerjisinin kullanlmas ile hareket ve g elde etmeye yarayan sistemlerdir. Hidrolik svlarla ilgili prensipleri inceleyen fizik daldr. Hidroloji de denilebilir. Svlarn meydana getirdii olaylarla ve hidrolik sv zerinde meydana gelen olaylar inceler. Endstrideki Yeri: Hidrolik sistem endstrinin btn alanlarnda kullanlmaya balam ve her geen gn uygulama alan genilemitir. Bunlar; takm tezghlarnda, preslerin imalatnda, kaldrma ve tama aralarnda, plastik enjeksiyonlarda, maden ocaklarnda, otomobillerde, denizcilikte, havaclkta uak ve kontrol sistemlerinde, trbinlerde, enerji reten santrallerde gibi sralanabilir.

1.3.2. Hidrolik PrensipleriHidrostatik: Duran svlarn zelliklerini inceler. Hidrodinamik: Hareketli svlarn zelliklerini inceler.

1.3.2.1.Hidrostatik PrensiplerPascal Prensibi svireli fiziki Blaise Pascal, yerekimini ihmal edecek olursak, kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn sv tarafndan kabn btn eperlerine ayn iddette etki eder, diyerek nemli bir hidrostatik kural ortaya koymutur. Bu kuraldan yararlanlarak basnla alan arasndaki iliki, kuvvetle alan arasndaki iliki ortaya konmutur. Bunun endstriyel alandaki en nemli uygulamas presler olmutur(ekil 1.1).

ekil .1.1: Hidrostatik Prensipler

5

Pascal prensibine gre kuvvetin uyguland silindirin ap ile iin retildii silindirin ap arasndaki oran ne kadar bykse, yani i silindirinin ap ne kadar byk alnrsa o kadar byk kuvvet elde edilir. P = Basn A = Alan F = Kuvvet F=PxA S 1 =Kk pistonun hareket mesafesi S 2 = Byk pistonun hareket mesafesi W 1 = Kk pistonun yapt i W 2 = Byk pistonun yapt i Hidrostatik kurallara gre geerli olan eitlikler unlardr: F1 A2 S1 A2 ------ = --------- --------- = ----------F2 A1 S2 A1 Basn Prensibi Svlar bulunduklar kabn tabanna basn uygularlar. Bu basn svnn ykseklii ile younluu arpmna eittir. P=Wxh P = Basn, W = Younluk , h = Ykseklik

ekil 1.2: Hidrostatik basn

Birleik Kaplar Prensibi Deiik ekil ve biimdeki kaplarn tabandan balantlar varsa yzeyleri ayn ykseklikte olur ve bu yzey yatay bir yzeydir.

6

1.3.2.2. Hidrodinamik PrensiplerSreklilik Denklemi Birbirine bitiik deiik kesitli iki borudan geen akkan miktar ayn kalr. Geni kesitteki basn fazlal, dar kesitli boruda hza dnerek ayn akkan miktarnn gemesini salar(ekil 1.3).

ekil 1.3: Hidrodinamikte sreklilik kural

Q = Q 1 = Q 2 = Q 3= Sabittir. Q = A1 x V1 = A2 x V2 = A3 x V3 Sabittir.

1.4. Hidrolik Kriko(Bom) ile Ana Ktleden Blok Ayrma1.4.1. Ana Ktle nne Yumuak Zemin HazrlamaAna ktleden kesilen bloun ayrlp dmesi esnasnda atlamamas iin nne mermer moloz veya aa direkler konulur. Yumuak bir zemin yaylanma etkisi ile bloa gelecek darbeyi absorbe eder. Ocakta bulunan mermer molozlar ve tozlar kepe ile syrlarak kesilecek mermer blok nne yn halinde braklr(ekil 1.4).

1.4.2. Hidrolik Kriko YerletirmeElmas tel kesme makinesi veya zincirli kollu kesici ile kesilen bloklarn ana ktleden ayrlmas gereklidir. Bunun iin nce ktlenin zerinde en ksa bomun girebilecei kadar bir blge alr. Teknolojik olarak devrilecek kaya ktlesi ana kayadan kk silindirin yerleebilecei aklk oluuncaya kadar hidrolik yastk vastas ile uzaklatrlr(bu ilem gnmzde ocaklarda ana kayada krma ilemi ile yer oluturulmas eklindedir), kk silindir bu akla yerletirilir ve silindir hidrolik vastas ile hareket ettirilerek aklk bytldkten sonra byk silindir bu akla yerletirilir. Silindirin hareket edip piston boyunun 1000 mm'ye ulamas ile devirme ilemi gerekletirilmi olur.

1.4.3. Hidrolik G nitesi KurmaMakinenin g nitesi ve kumanda panosu kurulur. Gerekli elektrik balantlar yaplr. 7

1.4.4. Hidrolik Basncn AyarlamaHidrolik titanolarn itme glerinin 300 tona kadar olanlar mevcuttur. Bu kapasitedeki bir titano ile 800 1200 tonluk bloklarn devrilmesi mmkndr. verimi ve i gvenlii asndan pompalarn emniyetli basn ayarlar yaplmaldr. Hidrolik ya seviyesi srekli izlenerek ya seviyesinin dmesi durumunda hemen ilave yaplmal ve her 100 alma saatinde bu yalar deitirilmelidir. Ya kalitesi alma basncnda etkilidir. Ya deitirme ilemi srasnda depo iyice temizlenir. Ayrca bom ve hortumlarn ii hava ile mutlaka temizlenmelidir. Titanolardaki ya kadar filtre de nemlidir. Filtreler temiz tutulmal, gerektiinde deitirilmelidir.

1.4.5. Ayrma lemini YapmaTelli kesme makinesi ve elmas boncuklu tel yardmyla kesilen ktlenin ana kayatan ayrlmas gerekir. Bunun iin nce ktlenin zerinde en ksa bomun girebilecei kadar bir blge alr. Bu blgeye kriko (bom) yerletirilir ve altrlr. Ktle ana kayatan ayrlmaya balar. st kesimden ayrlmaya balayan ktle ile ana kaya arasnda oluan bolua ikinci bir kriko (bom) yerletirilir. kinci bom, ktleyi biraz daha aaca iin ilk bom yukar alnr. Bu ilem devam ettirilerek ktlenin ana kayatan ayrlmas salanr (ekil 1.4).

ekil 1.4: Titano yardm ile bloun devrilmesi

1.5. Hava YastklarSon yllarda hidrolik kriko yerine baz modern doal ta ocaklarnda hava yast kullanlmaya balanmtr. 8

1.5.1. alma SistemiHava yastklarnn alma prensibi yaklak olarak hidrolik krikonun aynsdr. Ancak hidrolik krikodaki bomlarn yerine basnca dayankl malzemeden yaplm hava yastklar kullanlr. Ktle kesildikten sonra aradaki bolua olduka ince olan yastk yerletirilir ve iirilmeye balanr. itike basn yapan yastk ktleyi ana ktleden iterek uzaklatrr. Kullanmda byk avantajlar vardr. Ktleye birok noktadan basn yapt iin daha dzgn bir ayrlma salar. Ancak patlama ihtimali olduundan, alrken yaknnda bulunmamak gerekir. Hava yastklarna benzer sistemle alan ve hidrolik metal yastk (dilator) adyla anlan, genileyen bir ya da daha fazla kare veya dikdrtgen metal plakalardan oluan sistem de son yllarda doal ta ocaklarnda blok devirme amacyla kullanlmaktadr(Resim 1.2).

Resim 1.2: Basnl ayrma yast

Bu basnl yastk, 1m.x1m. ebatlarnda elik yastn bir su motoru vastasyla iine su baslmak suretiyle iirilerek mermer bloklarn ayrlmasnda kullanlr. Su yast iirilmi halde mermer bloklarn yaklak 20-30 cm. ye kadar birbirinden ayrmakta ve 300 tona kadar bir itme salayabilirler.

1.5.2. Ksmlar 1.5.2.1. G nitesiHidrolik basnc elde etmek iin hidrolik pompa ve hidrolik akkann bulunduu depodan hidrolik pompa vastas ile akkan metal yasta baslr. Bu pompa bir elektrik ya da pnmatik motor sayesinde alr (30 40 atm).

1.5.2.2. Hidrolik Metal YastkHidrolik metal yastklar son derece dayankl elik levhalardan olumulardr ve en son tekniklerle lazer lehimleme kullanlarak birletirilmilerdir. Kullanm ncesi kalnlk 2 mmdir.

9

1.6 Hava Yast ile Ana Ktleden Blok Ayrma1.6.1. Ana Ktle nne Yumuak Zemin HazrlamaHava veya hidrolik metal yastklarla ana ktleden kesilen blok yaklak olarak 20 30 cmlik bir mesafe ayrlabilir. Bu mesafeye daha sonra hidrolik kriko(titano) yerletirilerek devirme ilemi tamamlanr. Dolays ile ana ktleden ayrlacak blok nne daha nceden yumuak bir zemin hazrlanmas gereklidir. Bu zemin mermer molozlar ve bunlarn tozlarndan olumaktadr.

1.6.2. Hava Yast YerletirmeBloun tel ile kesilmeyen yzeylerinin sk aralklarda delinerek ana ktleden ayrlmas salanr. Su/hava yastklar zel bir elikten imal edilmi olup kesim sonras oluan arala yerletirilir(ekil 1.5).

ekil 1.5: Su yastnn yerletirilmesi

1.6.3. G nitesini KurmaMakinenin g nitesine elektrik balants yaplr. Hidrolik akkan veya havay yasta basan pompaya enerji verilerek almas salanr.

1.6.4. Basn AyarHaval bir plastik yastk g nitesi, 3 atme kadar itme gc salayabilmekte ve ayn anda, ayn g merkezine bal ayr yastk ile alabilmektedir. Hidrolik metal yastklarda sv basnc 25 50 bar arasnda deiir. Basn ayar kademeli olarak g nitesinden ayarlanr. Basn miktarn gsteren manometre ile basnc takip etmek mmkndr. 10

1.6.5. Ayrma lemini YapmaHidrolik veya hava yastklarnda ama yast iirerek ana kteden bloun bir miktar ayrlmasn salamak ve daha sonra hidrolik krikolar yardm ile tamamen devirmektir. Bu yastklar kullanmann avantaj, blok zerine hidrolik krikoyu(titano) yerletirmek iin yuva amak zorunluluunun olmamasdr. Su yastnn(hidrolik metal yastk) alma prensibi ekil 1.6 da verilmitir.

ekil 1.6: Su yast alma prensibi

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETMermer ocanda elmas tel kesme makinesi ve/veya zincirli kesici ile kesilen blou hidrolik kriko ile ayrnz.

lem Basamaklar

nerilerAna ktleden kesilen bloun ayrlp dmesi esnasnda atlamamas iin nne mermer moloz veya aa direkler koyunuz. Ocakta bulunan mermer molozlar ve tozlar kepe ile syrlarak kesilecek mermer blok nne yn halinde braknz. Ana ktlenin zerinde en ksa bomun girebilecei kadar bir blge anz. Devrilecek kaya ktlesi ana kayadan kk silindirin yerleebilecei aklk oluuncaya kadar hidrolik yastk vastas ile uzaklatrnz. Kk silindiri bu akla yerletiriniz. Silindir hidrolik vastas ile hareket ettirerek aklk bydkten sonra byk silindir bu akla yerletiriniz. Makinenin g nitesi ve kumanda panosunu kurunuz. Gerekli elektrik balantlarn yapnz. verimi ve i gvenlii asndan pompalarn emniyetli basn ayarn yapnz. Hidrolik ya seviyesini srekli izleyerek ya seviyesinin dmesi durumunda hemen ya ilave yapnz. Her 100 alma saatinde ya deitiriniz. Krikoyu (bom) altrnz. Ktleyi ana kayatan ayrmaya balatnz. st kesimden ayrlmaya balayan ktle ile ana kaya arasnda oluan bolua ikinci bir kriko (bom) yerletiriniz. kinci bom, ktleyi biraz daha aaca iin ilk bomu yukar alnz. Bu ilemi devam ettirerek ktlenin ana kayatan ayrlmasn salaynz. 12

Ana Ktle nne Yumuak Zemin Hazrlama

Hidrolik Kriko Yerletirme

Hidrolik G nitesi Kurma

Hidrolik Basncn Ayarlama

Ayrma lemini Yapma

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri, aadaki sorular cevaplandrarak, verilen boluklar doldurarak deerlendiriniz. A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1. Aadakilerden hangisi bloun ana ktleden uzaklatrlmasnda kullanlan makinedir? A) Sayalama makinesi B) Vagondrill C) Titano D) Katrak Aadakilerden hangisi hidrolik krikonun ksmlarndan deildir? A) Hidrolik kumanda nitesi B) Delici C) G nitesi D) Krikolar (bom) Pompa ve ya tank aada verilen hangi sistem sistem iersinde yer alr? A) Elektrik motoru B) Krikolar (bom) C) G nitesi D) Hidrolik kumanda nitesi Hidrolik kriko yann belirli srelerde deitirilmesi gereklidir. Bu sre ne kadardr? A) 100 alma saati B) 300 alma saati C) 250 alma saati D) 500 alma saati Su yast iirilmi halde mermer bloklarn yaklak. kadar birbirinden ayrmakta? A) 100-150 cm B) 3 - 5 cm C) 20-30cm D) 50 70 cm Aadaki boluklar doldurunuz. 6. 7. 8. 9. 10. Hidrolik krikoda kullanlan hortumlarn olmas ve sk sk kontrol edilmesi gerekir. Ana ktleden kesilen bloun ayrlp dmesi esnasnda atlamamas iin nne konulur. Devrilecek kaya ktlesi ana kayadan kk silindirin yerleebilecei aklk oluuncaya kadar ..vastas ile uzaklatrlr. Hidrolik ya seviyesi srekli izlenerek ya seviyesinin dmesi durumunda ..yaplmaldr. Hava yastklar ktleye birok noktadan basn yapt iin daha bir ayrlma salar.

2.

3.

4.

5.

13

Doru Yanl Tipi Sorular. 11. ( ) Hidrolik krikolar (bomlar), zerlerindeki kulplara bal olan ipler vastasyla kesim yaplan bolua yerletirilir. 12. ( ) Hidrostatik, hareketli svlarn zelliklerini inceler. 13. ( ) verimi ve i gvenlii asndan pompann emniyetli basn ayarlar yaplmaldr. 14. ( ) Su yastklarnda hidrolik basnc elde etmek iin hidrolik pompa ve hidrolik akkann bulunduu depo mevcuttur. 15. ( ) Hidrolik metal yastklarda sv basnc 25 50 bar arasnda deiir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili konuyu tekrarlaynz. Baarlysanz bir sonraki blme geiniz.

14

B. UYGULAMALI TEST

Tel kesme makinesi ile ana ktleden kesilen blou hidrolik kriko ile ayrnz. AIKLAMA: Aada listelenen davranlar kendinizde gzleyemediyseniz Hayr, gzlediyseniz Evet kutucuunu iaretleyiniz. DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ana ktle nne yumuak zemin hazrladnz m? Hidrolik kriko yerletirdiniz mi? Elektrik balants yaptnz m? Hidrolik g nitesini kurdunuz mu? Hidrolik basncn ayarladnz m? Ayrma ilemini yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, Hayr yantlarnz var ise bu yantlarnzla ilgili konuyu tekrarlaynz. Tamam Evet ise dier renme faaliyetine geiniz. 15

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2AMAMermer ocaklarnda ana ktleden zincirli kesici makinelerle blok kesimini gerekletirebileceksiniz.

ARATIRMAZincirli blok kesme makinelerinin alma sistemini ve blok kesimtekniini eitli kaynaklardan aratrnz.

2. SAYALAMA MAKNELER2.1. SayalamaDoal ta ocandan retimi gerekletirilen byk ebatlardaki veya dzensiz boyutlardaki bloklarn ticari boyutlara indirgenmesine veya dzensiz boyutlu bloklarn kp veya dikdrtgen prizmas eklinde dzenlenmesine sayalama veya blok boyutlandrma (monolama, monotelleme) ad verilir. Genelde bu ilemler doal ta retim ocanda kurulu sabit veya seyyar makine, tehizat ve dzenekler ile yaplr. Sayalama ilemlerini; Dzenli delik sistemi kama + yaprak balyoz yardm ile dzenleme kesme, Aralkl dzenli delik hidrolik ayrma dzenei ile kesme dzenleme, Dzenli yan yana delik ile dzenleme, Zincirli kollu kesici, Tek testereli hzar (sayalama makinesi), Elmas telli kesme, elik halat yntemi, Byk apl dairesel testereler ile sayalama eklinde sralamak mmkndr. Trkiyedeki mermer ocaklar ve fabrikalarnda bu saylan yntemlerden en fazla elmas telle sayalama makineleri ile sayalama yaplmaktadr.

2.1.1. Elmas Telli Kesme Makinesi ile SayalamaDoal ta blok sayalanmasnda iki tr elmas telli sayalama makinesi kullanlr.

Metal ayaklar stnde zemine sabitlendirilmi elmas telli kesmemakineleri(Resim 2.1)

16

Resim 2.1: Metal ayaklar stnde zemine sabitlendirilmi elmas telli kesme makinesi

Zemine yerletirilmi raylar zerinde hareket edebilen veya elik konstrksiyon zerinde tekerlekli sistemli hareketli elmas telli sayalama makinesi(Resim 2.2)

Resim 2.2: Elmas telli sayalama makinesi ile sayalama ilemi

Bu makinelerin almalar iin zel bir kapal alana ve tesise ihtiya yoktur. Dolaysyla doal ta ocak sahasnda, ykleme ve stok alanna yakn bir yerde kurulmas idealdir. Kesimde ocakta kullanlan ypranm eski elmas boncuklu teller de kullanlabilir. Yksek kesme hz ve kolay pozisyon salamas bakm onarm kolayl asndan ok kullanldrlar. Ayrca doal ta blok arabalarna ihtiya duymazlar. Geleneksel elmas telli makine uygulamalarnda yalnz bir kesitte alr. Blok, zerine oturtulduu platformda paralara ayrlr. Bu modellerin balca kullanm alanlar;

17

Bloktan tek bir byk (veya baz durumlarda daha ok) levhay dier amalar iin uygun boyuta indirmek Blok kesici makineler iin bloun kenarlarn ekillendirmek Bloklar kaln paralara ayrmak Bloklar katrak ile kesim iin hazrlamak (bu sayede katrak hacimsel olarak daha iyi doldurulmu olur

2.1.2. Sayalama Makineleri alma SistemiDoal ta ocaklarnda tel kesme veya dier yntemlerle retilen paralar, ou kez deiik ekil ve byklklerde olur. Bu ktleler, kesilip devrildikten sonra gerek jeolojik gerekse baz fiziksel zellikleri gz nne alnarak blok veya moloz boyutlarnda ikinci bir kesmeye tabi tutulurlar. Bu ilem srasnda, kesilen ktlenin zelliklerine bal olarak alnabilecek en byk boyutlu ve dzgn geometrili paralar kesilir. Bu ilem baz hallerde fabrikalarda da gerekletirilebilir. Ocaklarda ikinci, fabrikalarda ise n kesme ilemi olarak yaplan bu kesme ilemine sayalama ad verilir. zellikle elmas telli kesme yntemiyle alan ocaklarda kesilen byk ktlelerin nakliyesi mmkn olmadndan sayalama ilemlerinin normal olarak ocakta yaplmas gerekir. Ocakta sayalama, genellikle elmas telli sayalama makinesi ad verilen bir makine ile yaplr. Bu makinenin bir eidi elmas telli kesme makinesinde olduu gibi kesme ilemi elmas boncuklu tel yardm ile makinenin ray zerinde geriye doru hareketi ile yaplrken suutma yine su ile salanmaktadr(ekil 2.1).

ekil2.1: Kollu kesici alma sistemi

Elmas telli kesme makinesi ile arasndaki tek fark, motor gcnn ve baz modellerde boyutlarnn daha kk olmasdr. Elmas telli kesme makinesinde g, 40 60 BG (29,6 44,4kW) arasnda olurken ocaklarda kullanlan rayl sayalama makinesinde 7,5 20 BG (5,55 14,8 kW)ne dmektedir. Sayalama makinelerinin bir eidi de rampal sayalama makineleridir.(Resim 2.3) Bunlar eimli bir rampadan geriye ve aaya doru makinenin kendi arl ile ilerlemesi prensibine dayanr. Geriye doru olan harekete bal olarak gergin tutulan elmas boncuklu tel, su yardm ile de blou keser.

18

Resim 2.3: Rampal sayalama makinesi

2.1.3. KsmlarElmas telli sabit veya rampal sayalama makinelerinin alma sistemi gibi ksmlar da dier elmas telli kesme makinelerinin benzeridir. Buna gre sayalama makinelerinin balca ksmlarn; Kumanda panosu, Gvde ve tekerlek grubu, Raylar, Kasnak ve mil, Elektrikli veya dizel motor, Redktr grubu olarak ayrmak mmkndr(Resim 2.4).

Resim 2.4: Elmas telli sayalama makinesi ve ksmlar

2.2. Alan, Hacim ve Metretl Hesaplamalar2.2.1. Plaka Alan HesabPlaka; ocaktan karldktan sonra katrak ve ST lerde kesilerek kazanlan dzgn yzeyli kenar kesimi yaplmam en az 2 cm kalnlndaki ilenmemi mermerlerdir. Dzeltilmi plakalar, katraktan km drt kenar kesilerek dikdrtgen haline getirtilmi plakalardr. Yzey alanna gre llendirilirler (m). 19

a

A = a x b (m)

b

ekil 2.2: Alan hesab

Plaka alm satmlarnda deme boyutlar llerden 3er cm tolerans pay dlerek daha kk olacak ekilde belirlenir. Buna gre; deme Alan = (a 0.03) x (b 0.03) m olarak belirlenir.

2.2.2. Blok Hacim HesabMermer bloklarnn llendirilmesi ve m baznda fiyatlandrlmas, bloklarn retimi ile birlikte daha ocak aamasndayken balayan bir sorundur. Bu konu ilk olarak iveren taeron arasnda ortaya kar ve ocak iletmecisi ile blok alcs arasnda devam eder. Kelendirilmi bloklarn llendirilmesinde nemli bir sorun yoktur. Esas sorun, ekilsiz ve/veya atlakl bloklarn boyutlandrlmasdr. Burada dikkat edilmesi gereken konu, bloktan alnabilecek maksimum plaka veya strip miktarnn baz alnmasdr. Dzgn yzeyli bir blokta fiyatlandrmaya esas alnacak hacim;

a

b

h

ekil 2.3: Hacim hesab

V = ( a - 0.03) x (b 0.03) x (h- 0.03) (m) forml ile hesaplanabilir.

2.2.3 Metretl HesabHam talar, sprgelikler, denizliler gibi genilii herhangi bir lde olmak zere boy lsdr. Metretl cinsinden ifade edilir. rnein genilii 3 cm, boyu 20 m. olan ta iin 20 mtl ifadesi kullanlr. ilik ve imalat fiyat mtl cinsinden ifade edilir.

20

2.2.4. hracaat Blok llerihracatta plaka veya blok olarak salam, kenarlar dzgn byk boyutlu mermer bloklar kullanlr. Bu bloklar masif, atlaksz yap gsteren mermer ocak iletmelerinde uygulanan modern retim yntemleri ile elde edilir. Bu mermer bloklar genellikle alt yzeyi dzgn atlaksz olup mermer plaka retiminde kullanlrlar. Ebatl mermer retim amacyla kesilmeleri tavsiye edilmez. Bu trl mermer bloklarna lm esnasnda gerekli tolerans verilmitir. Salam mermer bloklarn ocak iletmelerinde retimi esnasnda piyasa talebi ve kesim makinelerinin boyutlar gz nnde bulundurularak ebatlamalar yaplr. Bu trl mermer bloklarn yurt d sat imkanlar olduka yksektir. Hem yurt ii hem de yurt d piyasada aranlan mermer bloklardr. ekil 2.4te salam, kenarlar dzgn byk boyutlu mermer blou grlmektedir.

a

b

h

ekil 2.4: Salam, kenarlar dzgn byk boyutlu ihracat blou

Bu mermer bloklarnda, blok ebatlar genel olarak aadaki snrlar iinde deiiklik gsterirler. Boylar (a) = 230 320 cm Enleri (b) = 120 200 cm Ykseklikleri (h)= 130 180 cm

2.2.5. Sayalama Makinesi ile stenilen lde Blok DzeltmeOcakta retilen veya mermer iletmesine nakledilen bloklarn altlarna 10 x 10 cm ebatl aa takozlar konularak istiflenir. Buradaki ama, vinle kaldrrken veya sayalama makinesi telinin blok etrafna dolanabilmesini salamaktr(ekil2.1). Blok etrafna sayalama makinesi teli, tel boyu hesabndan sonra geirilir. Sayalama makinesi rampas ve dier ayarlar yaplr. Su beslemesi yaplarak kesime balanr(Resim 2.2). Kesim ilerlemesi rampa zerinde bulunan makinenin kendi arl ile elmas boncuklu telin gerginlii ve elmaslarn mermeri su yardm ile de andrmas eklinde oluur. Bu ekilde blok mermerin dzeltilecek ksmlar sayalama ilemine tabi tutulur.

21

2.3. Ykleme ve Nakliye MakineleriOcaktan karlan mermer bloklar sayalandktan sonra ykleme ve i makineleri ile fabrikalara nakledilmek zere blok stok sahasna istiflenirler. Ykleme ve nakliye i makineleri ile ilgili geni bilgi ocak planlamas modlnde verilmitir. Resim 2.5te lastik tekerlekli kepe ile blok yklemesi grlmektedir.

Resim 2.5: Lastik tekerlekli kepe ile blok yklemesi

2.4. Blok Stok Alanna NakliyeOcakta retilen bloklar snflandrlarak stok alanna tanr. Bloklar snflanrken renk, atlaklk ebatlar gz nnde bulundurulur. ekil ve ebat asndan blok haline getirilemeyen ancak kesilerek deerlendirilebilecei dnlen malzemeler moloz olarak adlandrlrlar. Moloz ad verilen malzeme aslnda ekonomik olmamasna ramen ucuz olmas dolays ile alclar arasnda (zellikle ST ile demelik retenlerce) byk oranda rabet grmektedir. Ancak satclar asndan blok satlarn drebilecei iin cazip deildir. Bu nedenle blok ve moloz satlar arasnda bir denge kurulmasna dikkat edilmelidir. Kesilen tan blok olarak adlandrlabilmesi iin genellikle en az 1,5 m dolaynda bir hacme sahip olmas istenmektedir. Piyasada aranlan blok zellikleri; Katraklk bloklar atlaksz veya kesim ynne paralel bir atlak ieren en az 3 m lk olmaldr. STlik bloklar ise mmkn olduu kadar atlaksz ancak kesilebilecek ebatlara gre baz atlaklarn kabul edilebildii bloklardr. Bu tr bloklarda atlaklk arttka blok sat fiyat da ayn oranda dmektedir. Baz deerli mermerlerde atlaklarn kabul edilebilirlii vardr. Bu mermerler piyasada yksek fiyatlarla alc bulduklar iin atlakl bloklar da kolay alc bulabilirler.(Elaz Vine, Sandkl Beyaz, Afyon Beyaz vb.) 22

Btn bu snflandrma kriterleri de gz nnde bulundurularak karlan mermerlerin snf ve firma ad gibi zellikler sprey boya ile yazlarak stok sahasna istiflenir. Resim 2.6da stok sahasna istiflenmi mermer bloklar grlmektedir.

Resim 2.6: Stok sahasna istiflenmi mermer bloklar

2.5. Yeralt Mermer OcaklarYer alt maden iletmeciliinin uygarlk tarihi kadar eski olduu bilinmektedir. Gnmzde bu retim yntemi kmr madenlerinde, metalik madenler ve endstriyel ham madde yataklarnda yaygn olarak uygulanmaktadr. Kendine zg yntemleri, glkleri ve tasarm ilkeleri bulunan yer alt iletmecilii, mermer retiminde de zaman zaman denenmitir. 1920lerden sonra atlak dolgusu eklindeki albart oluumlar yer alt galerileriyle karlarak deerlendirilmitir. Kmr madencilii iin gelitirilen potkopa makinelerinin mermer teknolojisine uyarlamasndan sonra talyadaki Carrara blgesinde yer alt mermer retimine balanmtr. 1940l yllardaki bu denemede zincirli kesicilerin uygulanmasnda glklerle karlalmtr. Makine boyutlarnn kltlmesi ve daha ilevsel hale getirilmesinin sonucu 1970ten sonra talya, Fransa ve Almanya gibi lkelerde yer alt ocaklar yaygnlatrlmtr. Bylece ocak altyapsnn oluturulmasnda glk ekilen sarp alanlarda, iklim koullarnn sert getii blgelerde, rt ya da ayrma zonunun kaln olduu kesimlerde, blok kalitesi ve verimliliinin derinde iyiletii rezervlerde kapal iletme uygulamas sonucu atl durumdaki mermer yataklar ekonomiye kazandrlmtr. Yeralt iletmeciliinde blok verimlilii fazla, masif yapl, tabaka eimleri % 20yi gemeyen, albenisi yksek, kireta, mermer ve albatr yataklar seilmektedir. Granit ve benzeri sert talarda kesim gl nedeniyle imdilik yer alt retimi yaplmamaktadr.

23

2.5.1. Yeralt Mermer letmesinin NedenleriMermer rezervlerinin bulunduu baz blgeler; morfolojik, jeolojik ve atmosferik koullar ynnden ak ocak iletmesine olanak vermemektedir. Arazinin ar engebeli olmas durumunda ocan yol, su ve elktrik gibi temel altyap sorunlar zlememektedir. letilebilir seviyenin zerinde yer alan ezikli, erimeli ya da ayrm rtnn kaln olmas halinde ak ocak iletmecilii ekonomik deildir. Fazla ya alan iklim kuaklarnda allabilir i gn says snrldr. Bunlara ek olarak mlkiyetli arazi, nitelikli orman rts, sit alan uygulamas ve evre koruma yasalar ak ocak iletmeciliinin nndeki dier nemli sorunlardr. Saylan bu glklerin yer alt iletmesiyle almasna karn kapal ocak retiminin de kendine zg avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. Yer alt ocak iletmesinin avantajlar: Kapal iletmede blok verimi yksek kesimler hedeflendiinden ksa srede retime geilmektedir. Ak iletmeye uygun olmayan rezervler bu yntemle deerlendirilmektedir. Ocak n yatrm giderleri dktr. letme hava koullarndan etkilenmediinden, retim yl boyunca kesintisiz srdrlebilmektedir. retim kayplar dktr. Doa tahrip edilmediinden ekolojik denge bozulmamaktadr. Statik asndan tasarmn iyi yaplmas halinde retim boluklar ocan terk edilmesinden sonra baka amalar iin kullanlabilmektedir. Kapal iletmenin dezavantajlar: Elektrik enerjisi zorunludur. Szma ve damlama eklindeki yer alt suyu nedeniyle ocak iinde bal nem oran yksektir. retimde sulu ve toz bastran sistemlerin kullanlmas gerekir. Grlt dzeyi yksektir. Kaldrma, ykleme ve manevra gl vardr. Ocak ii havalandrlmaldr. Stok alan dardr. Rezervin bir ksm retim boluunun desteklenmesi iin topuk eklinde braklmaktadr. Deformasyon, sistematik bir ekilde llmeli ve denetlenmelidir. Tavan duyarll iin ek salamlatrma nlemleri gerekebilir. gvenlii nlemleri titizlikle uygulanmaldr. Yarar ve sakncalar yukarda belirtilen yer alt mermer iletmeciliinin uygulanabilmesi iin; Mermer yatann masif, Sreksizlik younluunun dk, Mermerin fiziko-mekanik zelliklerinin statik dengeyi salamaya yeterli, Tabaka veya dier trden sreksizlik eimlerinin %20den az, Yer alt su dzeyinin hedeflenen iletme kotunun altnda olmas gerekmektedir. 24

Ayrca, ocak girii iin toporafik yapnn uygunluu nemli bir n kouldur.

2.5.2. Yeralt Mermer Ocaklar retim PlanlamasMermer madenciliinde uygulanacak yer alt iletmesinin ana ilkesi; blok retimi sonucu doal gerilme (birincil gerilme) koullarndan uzaklaarak ikincil gerilme durumuna ulaan kaz ortamnda, beklenen gerilme ve deformasyonlar dengelemek amacyla belirli boyut ve dzen iinde malzemenin kendisinden braklacak kolonlarla (topuklarla) arazinin duyarlln korumak olmaldr. Doal destekleme sisteminin ngrld dzenli retim boluklar (odalar) ile kolonlardan (topuklar) oluan bu retim yntemine oda topuk iletmesi denilmektedir (Resim 2.7).

Resim 2.7: Mermer retimi yaplan oda topuk iletmesi

Tavan destei salamak zere braklacak topuklarn boyutlar, oda aklklarna, kaz yksekliine, mermerin mekanik zelliklerine, rt basncna ve sreksizliklerin ynelimine bal olarak hesaplanmas gerekmektedir. Bu yntemde kaz oran ve rt kalnl arttka topuk kesit alan da artmaktadr. Topuklar oluturulurken asal gerilme dorultusunun maksimum malzeme dayanm dorultusuna aktrlmas gerekmektedir. Oda topuk ynteminde gvenlik katsays 2 ile 4 arasnda seilmeli ve bu deer, topuk hesaplarnda gz nne alnmaldr. (ekil 2.5).

25

Oda

Topuk

Ana kaya

ekil 2.5: Oda topuk iletmesinin ematik plan

Oda aklklarnn geni tutulmas ya da arazi basncnn yksek olmas halinde, yer alt boluklar bariyer topuklarla ayr hcreler eklinde kendi iinde dengelenmelidir ( ekil 2.6).

Bariyer

Odalar

Bariyer

Topuklar

ekil 2.6: Bariyerli oda topuk iletmesinin ematik plan grn

Topuklar kare kesitli ya da dikdrtgen tabanl oluturulabilir. levleri yerel duyarll salamak ve deformasyonlar nlemek olduu iin topuk tasarmnda, yksek yanal gerilme bileenleri dorultusunda topuk boyutu uzatlabilir. Topuklar tavana dik gelecek ekilde 26

oluturulmaldr. Sreksizlik ieren eimli yataklarda bu durumun salanmasna zen gsterilmelidir.

2.5.3. Yeralt Mermer Blok karma YntemleriYer alt mermer ocaklarnda, oda topuk yntemiyle doal ta blok retiminde uygulanan yntemler; Elmas tel kesme, Bantl kollu kesiciler, Zincirli kollu kesiciler ile blok karma eklinde sralanabilir (Resim 2.8).

Resim 2.8: Yer alt mermer retiminde zincirli kollu kesici ile retim

2.6. Yeralt Mermer Ocak retimiYer alt mmermer ocak retiminde, retim ncesi hazrlk ve retim esnasnda yaplmas gerekli almalar unlardr; Doal ta yatann jeolojik haritas En az 1/100 leinde detay yapsal jeoloji haritalamas Detay sondajlarla karstik yaplarn ve sreksizliklerin tespiti ve kontrol Duyarszlk analizleri Bozunma ve su gelirleri retim yntemi ve teknolojik analizler Ekonomik analizler Makine ve donanmlarn seimi evresel deerlendirme ve sosyo ekonomik yap Alt yap (su, elektrik, ulam) ve iklim koullar Bu temel balklar altnda detay alt blmler oluturularak olabilirlik ve risk analizleri yaplmaldr. Oda ve topuklarda gerilim (stres) analizleri jeomekanik almalar detayl olarak incelenmelidir. Dnyada Kuzey Baltk lkelerinde ve talyada bu yntem baar ile uygulanmaktadr. 27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETekilsiz mermer blou, sayalama makinesi ile keserek yzeyini dzeltiniz

lem BasamaklarMermer blou yerletirme aa takoz zerine

nerilerOcakta sayalama iin uygun yer seiniz. Aa takozlar paralel yerletiriniz Sayalanacak ekilsiz yzeyi kesim pozisyonuna getiriniz. Sayalama makinesini kesilecek yzey dorultusunda yerletiriniz.

Sayalama makinesini yerletirme

bloa

gre

Elmas teli blok evresine yerletirme

Tel boy hesab yapnz. Teli kontrol ediniz. Ta cinsine gre kesim hz veriniz.

Makine kesim hz ayarlama

Kesim alanna su verme

Suyun kesintisiz olmasna dikkat ediniz. Kesim ilerledike su hortumunu ilerletiniz.

Kesimi gerekletirme

Koruyucu gvenlik tedbirlerini alnz. Telin karsnda durmaynz. Kesim sonuna doru ilerleme ve kesme hzn drnz.

Blok istifleme

Kesilmi bloklar llerine gre ayrnz. Bloklar arasna mermer takozlar koyunuz.

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri, aadaki sorular cevaplandrarak, verilen boluklar doldurarak deerlendiriniz. A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1. Doal ta ocandan retimi gerekletirilen byk ebatlardaki veya dzensiz boyutlardaki bloklarn ticari boyutlara indirgenmesi veya dzensiz boyutlu bloklarn kp veya dikdrtgen prizmas eklinde dzenlenmesi ilemi aadakilerden hangisini tanmlar? A) Ba kesme B) Sayalama C) llendirme D) Dilimleme Trkiyede sayalama ilemi en fazla hangi yntemle yaplmaktadr? A) Zincirli kollu kesici B) Tek testereli hzar C) elik halat yntemi D) Elmas telle Aadakilerden hangisi sayalama makinesinin ksmlarndan deildir? A) Kumanda panosu B) Gvde ve tekerlek grubu C) Testere D) Kasnak ve mil Ocaktan karldktan sonra katrak ve ST lerde kesilerek kazanlan dzgn yzeyli kenar kesimi yaplmam en az 2 cm kalnlndaki ilenmemi mermerler e verilen ad aadakilerden hangisidir? A) Plaka B) Fayanas C) Blok D) Moloz 3.00 m. uzunluunda, 1,63 m. geniliinde 2 cmlik plakann sat alan ka m dir? A) 5.03 m B) 4.65 m C) 4.89 m D) 4.75 m Uzunluu a= 3. 03 m, genilii b=2.15 m ve ykseklii h= 1.53 m olan bloun sat hacmi aadakilerden hangisidir? A) 9.97 m B) 9.54 m C) 925 m D) 9.12 m Mermer ta , denizlik, limonluk gibi rnler aadaki hesaplamalardan hangisiyle yaplr? A) Alan B) Hacim C) Metre tl D) Adet

2.

3.

4.

5.

6.

7.

29

8.

Aadakilerden hangisi sayalanacak ve istiflenecek bloklarn altlarna 10 x 10 cm ebatl aa takozlarn konulma sebebi deildir? A) Yerden alan kazanmak B) Vin ile kaldrma aral oluturmak C) Kepe ile kaldrma aral oluturmak D) Sayalama iin tel yerletirmek Aadakilerden hangisi yer alt ocak iletmesi dezavantajlarndan deildir? A) Elektrik enerjisi zorunludur. B) Stok alan dardr. C) Grlt dzeyi yksektir. D) retim kayplar dktr. Doru-Yanl Tipi Sorular

9.

10. ( ) Blok etrafna sayalama makinesi teli, tel boyu hesabndan sonra geirilir. 11. ( ) Rampal sayalama makinelerinde kesim ilerlemesi rampa zerinde bulunan makinenin kendi arl ile olur. 12. ( ) Bloklar snflanrken renk, atlaklk ve ebatlar gz nnde bulundurulur. 13. ( ) Elmas tel kesme, bantl kollu kesiciler, zincirli kollu kesiciler yalnzca ak ocak iletme yntemleridir. Doldurma Tipi Sorular 14. Elmas telli kesme yntemiyle alan ocaklarda kesilen byk ktlelerin nakliyesi mmkn olmadndan sayalama ilemlerinin normal olarak yaplmas gerekir. hracatta plaka veya blok olarak salam, kenarlar dzgn ..boyutlu mermer bloklar kullanlr. Ocaktan karlan mermer bloklar sayalandktan sonra ykleme ve i makineleri ile fabrikalara nakledilmek zere sahasna istiflenirler. Yer alt mermer ocanda doal destekleme sisteminin ngrld dzenli retim boluklar ile kolonlardan oluan retim yntemine iletmesi denilmektedir.

15. 16.

17.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili konuyu tekrarlaynz Baarlysanz bir sonraki blme geiniz.

30

B. UYGULAMALI TESTAadaki ekilde grld gibi verilen herhangi bir ekilsiz bloun yzeylerini sayalama makinesi ile dzeltiniz.

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar kendinizde gzleyemediyseniz Hayr, gzlediyseniz Evet kutucuunu iaretleyiniz. DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Mermer blou aa takoz zerine yerletirdiniz mi? Sayalama makinesini bloa gre yerletirdiniz mi? Elmas teli blok evresine yerletirdiniz mi? Kesim alanna su verdiniz mi? Makine kesim hzn ayarladnz m? Kesimi gerekletirdiniz mi? Sayalanan blou istiflediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, Hayr yantlarnz var ise bu yantlarnzla ilgili konuyu tekrarlaynz. Tamam Evet ise dier renme faaliyetine geiniz.

31

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRMEBlok Ayrma ve Ebatlama modln bitirmi durumdasnz. Eer bu modl baar ile tamamladysanz burada elde ettiiniz yeterlikleri bundan sonraki modllerde de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konularn daha birok kez karnza kacann farknda olarak burada kazandrlan yeterliklerinizi gelitirmek ve gncel gelimeleri takip etmek alannzda yetimi bir eleman olmanz salayacaktr.

32

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. C B D A C Basnca dayankl Mermer moloz Hidrolik yastk ilave dzgn D Y D D D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. B D C A D B C A D D D D Y ocakta byk Blok stok Oda-topuk

33

KAYNAKA KAYNAKAAlimolu Mermer Ocaklar, scehisar, Afyonkarahisar, 2007. ERDON,M., Yer alt Mermer letmecilii ve Tasarm lkeleri, Trkiye II. Mermer Sempozyumu Bildiriler Kitab, Afyonkarahisar,1 2 Mays1997. GK ., Mermer Kesme ve leme Makineleri, Yaynlanmam Ders Notlar, Afyonkarahisar, 2000. ONARGAN T., KSE H., Mermer, Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar No:220, zmir, 1997. Set Makine, Blok karma ve leme Yntemleri, Ankara, 2007. KULAKSIZ , S., Doal Ta (Mermer) Maden letmecilii ve letme Teknolojileri, TMMOB, Maden Mh. Od. Yaynlar, Ankara, 2004. YELKAYA L., Mermer Madencilii, Afyonkarahisar Kocatepe niversitesi Yaynlar, Afyonkarahisar, 1996.

34