bogdanowicz marta - o dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu

7/25/2019 Bogdanowicz Marta - O Dysleksji Czyli Specyficznych Trudnociach w Czytaniu i Pisaniu

1/112

Marta Bogdanowicz

O dysleksjiczyli

specyficznych trudnociach w czytaniu i pisaniu- odpowiedzi na pytania rodzicw i nauczycieli

Mojej crce Kasi, od ktrej wiele nauczyam si o dysleksji

L!"# $%%& 'ydawnictwo (opularnonaukowe )L"#*+)

.'. '/0(#*

Ksi12ka, ktr1 3ierzesz, 4zytelniku, do rki, jest nietypowa5 tano-wi z3ir pyta6 i odpowiedzi5 (ytania czerpaam z rozmw z rodzicamidzieci dyslektycznych podczas pracy w poradni, z listw nadchodz1-cych do (olskie7o /owarzystwa 8ysleksji, wykadw ze studentami,zaj9 w zkole dla :odzicw i ze3ra6 (olskie7o /owarzystwa 8ysle-ksji5 (ytania uszere7owane s1 w dziay5 'szystkie wyszcze7lniones1 na wstpie pu3likacji5 8late7o te; nie jest konieczne, a3y tksi1;k czyta9 od pocz1tku do ko6ca5 Mo;na j1 czyta9 rwnie; odko6ca i od rodka5 Mo;na tak;e odszukiwa9 w niej, jak w swoistej encyklopedii,

jedynie odpowiedzi na pytania, zale;nie od potrze3 izainteresowa65

.dpowiedzi na pytania czerpaam z literatury, z prowadzonychprzeze mnie 3ada6 naukowych, z du7oletniej praktykidia7nostyczneji terapeutycznej z dzie9mi, a tak;e - co ma o7romne znaczenie - zwasnych dowiadcze6 matki dyslektyczne7o dziecka5"nspiracj1 do napisania tej ksi1;ki 3yo spotkanie z Marion'elchman i jej pu3likacja wydana w !rytyjskim /owarzystwie8ysle-ksji, ktrej skadam podzikowania5(ra7n wyrazi9 moj1 wdziczno9 redaktorom< Krystynie Kuczy6-skiej, +nnie 4ielarowej i tanisawowi 8rewniakowi, ktrych praca

przyczynia si do wikszej komunikatywnoci tekstu i tym samymuatwi korzystanie z tej ksi1;ki5Mam nadziej, ;e 4zytelnik znajdzie odpowiedzi na wikszo9

pyta6, ktre chcia3y mi zada95 =eli tak nie jest, prosz przesa9swoje

pytania pod wskazany ni;ej adres5 (ostaram si na nie odpowiedzie9w kolejnym wydaniu tej ksi1;ki5

prof5dr ha35 Marta !o7danowicz(olskie /owarzystwo 8ysleksjiul5 (omorska >?

?@-A&A B8+CK=estemy w do3rym towarzystwie< +ndersen, :odin, *dison,

$


2/112

*instein, 4hurchill, krl #orwe7ii .laf i je7o c3rka ksi;na+strid - to te;dyslektycy5Dans 4hristian +ndersenE$ ?@F-$?GFH

(I/+#"+"5 Dlstorta 3ada6 nad dysleksj1$5 =ak dtu7o istnieje dysleksjaJ5 Kiedy odkryto i opisano dysleksjJA5 =acy specjalici pierwsi opisali i 3adali zjawisko dysleksjirozwo-

jowejJ&5 =ak rozwijata si wiedza o dysleksjiJF5 =akie s1 charakterystyczne tendencje w 3adaniach ostatnichlatJ>5 =ak wy7l1da wsplpraca specjalistw w zakresie 3ada6 nad

dysleksj1JG5 =akie nowe zjawiska spoteczne zwi1zane z dysleksj1 pojawiiy siw ostatnim czasieJ?, 4zy mo;na 3y9 dyslektykiem i )wej9 do historiiJ"5 /erminolo7ia$5 8lacze7o mwimy o specyficznych trudnociach w czyta-niu i pisaniuJ5 4o znaczy skrt< L8 luN L8JA5 4zy specyficzne trudnoci w czytaniu i pisaniu u dzieci od

pocz1tku nazywano dysleksj1JF&5 =ak du7o stosowano termin )wrodzona lepota sownaJF5 4o to jest )pseudodysleksja)J>5 =aki termin jest najczciej u;ywany na oznaczenie specyficz-nych trudnoci w czytaniu i pisaniu u dzieciJG5 =akie jeszcze inne nazwy mo;na spotka9 w literaturze naoznaczenie specyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniuJ?5 8lacze7o na oznaczenie specyficznych trudnoci w czytaniui pisaniu u;ywa si czasem jedne7o, a czasem kilku terminwJ%5 =ak rozumie9 terminy< )dysleksja), )dysorto7rafia) i)dys7rafia)J

$@5 =ak1 terminolo7i stosuje si w (olsceJ$$5 4o to jest )hiperdysleksja)J"""5 8efinicja dysleksji rozwojowej$5 4zy wszyscy ludzie mo71 si nauczy9 czyta9 rwnie szy3koi piynnieJ5 =akie wyniki uzyskuj1 dzieci dyslektyczne w testachinteli7encjiJA5 4zy dzieci dyslektyczne mo71 uzyska9 iloraz inteli7encji poni;ej

przecitnejJ&5 4zy dzieci z inteli7encj1 ni;sz1 ni; przecitna mo71 mie9trudnoci w czytaniu i pisaniuJ

F5 4zy wszystkie dzieci, ktre maj1 trudnoci w czytaniu i pisaniuto


3/112

dzieci dyslektyczneJ>5 4zy istnieje jedna definicja dysleksjiJG5 Ktra z definicji jest powszechnie uznawanaJ?5 4zy definicja ta nie jest przestarzaaJ%5 =aka definicja jest u;ywana w (olsceJ

$@, 4zy dysleksja i specyficzne trudnoci w uczeniu si to te samezjawiskaJ$$5 4zy dzieci dyslektyczne zalicza si do kate7orii )dzieci ospecjal-nych potrze3ach edukacyjnych)J$5,4zy niewaciwe nauczanie mo;e 3y9 przyczyn1 dysleksjiJ$A5 8lacze7o istniej1 przeciwnicy wyr;niania zjawiska dysleksjiJ"O5 4zsto9 wystpowanta$5 =ak czsto zdarzaj1 si przypadki dysleksjiJ5 4zy 3adania nad czstoci1 wystpowania specyficznych trud-noci w czytaniu i pisaniu prowadzone 3yy w (olsceJ

A5 4zy czsto trudnoci w czytaniu i pisaniu wystpuj1 jednocze-nieJ&5 =aka jest przyczyna roz3ie;noci wynikw 3ada6 nad czstoci1wystpowania dysleksji uzyskanych przez r;nych 3adaczyJF5 =aki jest stopie6 statoci odsetka dzieci z dysleksj1, dysorto-7rafi1 i dys7rafi1 J>5 4zy ka;dy nauczyciel ma szans zetkn19 si z dzieckiemdyslektycznymJGO5 *tlolo7ia - plerwotne prrycryny dysleksjl rozwojowej$5 4zy istnieje jedna przyczyna dysleksjiJ5 4zy w rodzinie mo;e 3y9 wicej ni; jedno dziecko dyslektyczneJA5 4zy dysleksj mo;na odziedziczy9J&5 =ak czsto zdarza si dziedziczne uwarunkowanie dysleksjiJF5 4zy dysleksja rwnie czsto wystpuje u chiopcw jak u dziew-cz1tJ>5 8lacze7o dysleksja czciej wystpuje u chiopcwJG5 4zy dysleksja mo;e 3y9 skutkiem nieprawidlowej ci1;y i poroduJ?5 4zy dysleksja wystpuje zawsze w przypadkach nieprawidfowejci1;y i porodu lu3 wwczas, 7dy o3oje rodzice s1 dyslektykamiJ%5 4zy dysleksja jest )zlokalizowana) w mz7uJ

$@5 4o to znaczy, ;e dysleksja mo;e 3y9 uwarunkowana or7anicz-nieJ$$5 4zy istniej1 pewne dowody or7anicznych zmian w centralnymukadzie nerwowymJ$5 4zy dysleksja mo;e 3y9 skutkiem urazu psychiczne7oJ$A5 4zy koncepcja )psychodysleksji) jest powszechnie przyjtaJ$&5 4zy dysleksja mo;e mie9 zwi1zek z za3urzeniami hormonalny-miJ$F5 =ak wyjani9 przypadki samoistne7o ust1pienia dysleksjiJ$>5 Ktra z koncepcji etiolo7icznych jest prawdziwaJ?

lG54o znaczy termin )polietiolo7ia)JO"5 (atomechanizm - wtrne prrycryny dysleksji rozwojowej

A


4/112

$5 =aki jest mechanizm powstawania dysleksji rozwojowejJ5 =ak rozumie9 neuropsycholo7iczny mechanizm czynnoci czyta-nia i pisania, ich lokalizacj w mz7uJA5 =akie funkcje le;1 u podstaw czynnoci zo;onych, jakimi s1czytanie i pisanieJ

&5 Pa3urzenia jakich funkcji s1 przede wszystkim odpowiedzialneza wystpowanie specyficznych trudnoci w uczeniu si czytania ipisaniaJF =aka jest sprawno9 innych funkcji poznawczychJ>5 =akie jest neuropsycholo7iczne podo;e specyficznych trudno-ci w czytaniu i pisaniuJG5 =aki jest patomechanizm specyficznych trudnoci w czytaniu i

pisaniuJ?5 4o oznacza okrelenie )o3szar za3urze6) lu3 )sprz;one za3u-rzenia)J%5 ' jakich przypadkach trudnoci w czytaniu i pisaniu s1 mniej

nasiloneJ$@5 4zy w zwi1zku z r;nymi patomechanizmami dysleksji rozwojo-wej mo;na mwi9 o r;nych typach dysleksjiJ$$5 =ak mo;na ustali9 istnienie za3urze6 warunkuj1cych dysleksjrozwojow1J%rO""5 8ia7noza$5 Kto jest uprawniony do orzekania o dysleksji rozwojowejJ5 =aki jest zakres 3ada6 psycholo7aJA5 =aka rola w dia7nozowaniu przypada peda7o7owiJ&5 =akie zadania w dia7nozie dysleksji nale;1 do psychiatrydzieci-ce7oJF5 =ak jest rola lo7opedy w formulowaniu dia7nozy dysleksjiJ>5 4zy konieczne jest 3adanie **BJ =akie dodatkowe 3adaniamo71 3y9 prrydatne w dia7nozie dysieksjiJG5 4o to jest iloraz inteli7ecji i jakie jest je7o znaczenie w

przypadku3adania dzieci dyslektycznychJ?5 4o to jest )wska2nik fra7mentaryczne7o deficytu rozwojowe7o)J

%5 4zy orzeczenia psycholo7iczne, wraz z dia7noz1 innych specja-listw, powinny 3y9 przekazywane do szkoiyJO"""5 ymptomatolo7ia - o3jawy dysleksji rozwojowej$5 =akie o3jawy s1 podstaw1 rozpoznania dysleksjiJ5 =ak zmienia si symptomatolo7ia dysleksji rozwojowej wraz zwiekiem dzieckaJA5 4zy specyficzne trudnoci w czytaniu i pisaniu wystpuj1 jedno-czenie i przez caty czas nauki szkolnejJ&5 =akie nasilenie trudnoci w czytaniu upowa2nia nas do orzekaniao za3urzeniach w czytaniuJF5 =ak odr;ni9 specyficzne trudnoci w czytaniu i pisaniu, zwane

dysleksj1, od trudnoci jakie ma ka;de dziecko zaczynaj1ce naukczytania i pisaniaJ

&


5/112

>5 =akie specyficzne 3tdy w czytaniu popetniaj1 dziecidyslektycz-neJG5 4zy o3jawy trudnoci w czytaniu ustpuj1 z wiekiemJ?5 4zy dzieci dyslektyczne maj1 tylko trudnoci w jzyku polskimJ

%5 =ak odr;ni9 dziecko ze specyficznymi trudnociami w pisaniuod innych, ktre rwnie2 pisz1 niepoprawnieJ$@5 8lacze7o atwiej ustpuje dysleksja ni; dysorto7rafiaJ$ i 5 4zy wystpowanie 3idw orto7raficznych w pracach pise-mnych ucznia to zawsze dysorto7rafiaJ$5 #a czym pole7aj1 specyiiczne 3tdy w przypadku dysorto7rafiiJ$A5 =akie o3jawy s1 podstaw1 rozpoznania dys7rafiiJ$&5 4zy ka;dy przypadek 3rzydkie7o pisma to dys7rafiaJ$F5 =akie s1 charakterystyczne o3jawy za3urze6 funkcji wzroko-wychJ$>5 =akie s1 charakterystyczne o3jawy za3urze6 funkcji sucho-

wychJ$G5 =akie s1 charakterystyczne o3jawy za3urze6 funkcji rucho-e$?5 =akie s1 charakterystyczne o3jawy za3urze6 lateralizacjiJ$%5 4zy lateralizacja skrzy;owana zawsze jest przyczyn1 trudnociw czytaniu i pisaniu J$@ $$@5 #a czym pole7aj1 trudnoci szkolne leworczne7o dzieckaJ$5 4zy dzieci leworczne s1 sprawne ruchowoJ5 4o to jest pismo zwierciadlane czy lustrzaneJA5 4zy mylenie prawej i lewej rki, 3uta, strony, jest zwi1zane zdysleksj1J&5 4zy takie o3jawy jak lki nocne, moczenie nocne, j1kanie,

3le 3rzucha, wymioty, 3le 7owy mo71 mie9 co wsplne7o zdysleksj1J"Q5 (rofilaktyka$5 ' jakim wieku ujawnia si dysleksja i od kiedy mo;na rozpocz19oddziaywania profilaktyczneJ5 =ak wczenie mo;na przewidzie9, ;e dziecko 3dzie miaotrudnoci w czytaniu i pisaniuJA5 ' jakich przypadkach mo;emy przypuszcza9, ;e nasze dziecko

jest )dzieckiem ryzyka dysleksji)J&5 4zy mo;na zapo3iec dysleksjiJF5 Kto mo;e orzec o istnieniu ryzyka dysleksji J>5 Bdzie szuka9 specjalistw do konsultacji dziecka, u ktre7oo3serwujemy symptomy )ryzyka dysleksji)JG5 4zy mo;liwe s1 profilaktyczne oddziaywania wo3ec dzieckaleworczne7o, ktre mo7y3y mu uatwi9 nauk pisania lew1 rk1J$Q5 8ydaktyka$5 =akie jest najskuteczniejsze podejcie metodyczne w nauczaniudzieci dyslektycznychJ

5 4zy mo;liwe jest stosowanie uczenia polisensoryczne7o w nor-malnej klasie licz1cej okoo A@ dzieci i w 7rupie przedszkolnejJ

F


6/112

A5 8lacze7o zdarza si, ;e dziecko potrafi napisa9 tekst poprawnie,innym za razem z licznymi 3damiJ&5 4zy niekonsekwentny poziom 7raficzny prac pisemnych jestdowodem lenistwa dzieckaJF5 4zy mo;na wpyn19 na podniesienie poziomu 7raficzne7o pis-

maJ>5 4zy suszne jest wyma7anie, 3y dziecko z trudnociami wczytaniu i pisaniu wiele czasu powicao na to w domuJG5 4zy poma7a9 dziecku w odra3ianiu lekcjiJ?5 4zy pozwala9 dziecku na o7l1danie telewizjiJ%5 4zy dziecku dyslektycznemu nale;y czyta9 na 7os ksi1;kiJ$@5 =ak posu7iwa9 si ksi1;k1 wo3ec mae7o dzieckaJ$$5 =ak posu7iwa9 si ksi1;k1 wo3ec dziecka w wieku przedszkol-nymJ$5 =ak wykorzystywa9 ksi1;k w okresie nauki szkolnejJ$A5 4zy dziecko dyslektyczne powinno czyta9 na 7os przy caej

klasieJ$&5 =akie inne formy mo;na zastosowa9 dla przy3li;enia dzieckulekturyJ$A$F5 =akie ksi1;ki powinno czyta9 dziecko dyslektyczneJ$>5 4zy pozwoli9 dziecku na czytanie komikswJ$G5 4zy mo;na czyta9 7lono dziecku, jeli samemu nie ro3i site7o do3rzeJ$?5 4o ro3i9, 7dy dziecko woli raczej kopa9 pik ni; mczy9 siczytaniem5 =ak mu uwiadomi9, ;e je7o ;ycie to nie tylko fut3olJ$%5 ' jaki spos3 zachci9 dziecko do czytaniaJ@5 4zy prace pisemne 3rzydko napisane w szkole powinny 3y9

ponownie w domu przepisywaneJ 4zy nale;y za wszelk1 cend3a9 o estetyk zeszytuJ$5 8lacze7o nie tylko nauczyciele jzyka polskie7o powinni zna9

pro3lem dysleksjiJ5 4zy dzieci dyslektyczne maj1 trudnoci z opanowaniem jzy-kw o3cych i czy powinny si ich uczy9JA5 =ak pomc dziecku, 7dy nie radzi so3ie na zajciach sporto-wychJ&5 =ak pomc dziecku, 3y 3yo 3ardziej sprawne ruchowoJ

F5 =ak pomc dziecku, 3y czuo si 3ardziej pewne sie3ieJ>5 =akie pomoce dydaktyczne mo71 3y9 przydatne dzieciom zespecyficznymi trudnociami w czytaniu i pisaniuJG5 =ak nauczyciel mo;e pomc w klasie dyslektycznemu dzieckuJ?5 4zy wo3ec dzieci dyslektycznych stosuje si jakie ul7ie7zami-nacyjneJQ"5 /erapia$5 . czym nale;y pamita9, 7dy si jest rodzicem lu3 nauczycie-lem dziecka dyslektyczne7o J5 Kto, 7dzie i kiedy mo;e skierowa9 dziecko na zajcia terapeuty-

czneJA5 =aki jest system pomocy terapeutycznej dla dzieci dyslektycz-

>


7/112

nych w (olsceJ&5 =akie inne formy or7anizacyjne opieki terapeutycznej dladziecidyslektycznych istniej1 w (olsceJF5 4zy o3ecnie powstaj1 w (olsce jakie nowe inicjatywy rwnie2 w

zakresie opieki nad dzie9mi z trudnociami w uczeniu si czytania ipisania J>5 =ak powinien przedstawia9 si pro7ram zaj9 terapeutycznychdla dzieci z dysleksj1 rozwojow1JG5 4o oznacza termin 9wiczenia korekcyjno-kompensacyjneJ?5 4zy trudnoci w czytaniu udaje si przezwyci;y9 na drodzeterapii szy3ciej ni; trudnoci w pisaniuJ%5 4zy komputer mo;e 3y9 u;yteczny w terapii dysleksjiJ$@5 4zy ma7netofon mo;e 3y9 pomocny w terapii dziecka dyslekty-czne7oJ$$5 4zy w przypadku dysleksji na3ytej i rozwojowej stosuje si

takiesame formy terapiiJ R$5 .d cze7o zale;1 postpy w terapiiJ$A5 =acy specjalici potrze3ni s1 w prze3ie7u terapiiJ$& $F$&5 4zy istnieje mo;liwo9 pomocy medycznejJ$F5 =ak mo;na zdo3y9 kwalifikacje w zakresie terapii peda7o7icz-nejJ$>5 4zy rodzice mo71 sami prowadzi9 zajcia terapeutyczne zdzieckiem, jeli nie maj1 mo;liwoci pomocy ze strony nauczyciela-terapeutyJ$G5 4zy mo;na wskaza9 takie przypadki, w ktrych praca rodzicwz dzieckiem nie jest wskazanaJ$?5 =akie wskazania warto wzi19 pod uwa7, 7dy ma si dziecko zespecyficznymi trudnociami w uczeniu siJ$%5 =akie s1 szanse na zrealizowanie idei inte7racji w nauczaniudzieci dyslektycznych JQ""5 (ro7noza i perspektywy$5 =akie s1 mo;liwoci pokonania trudnoci w czytaniu i pisaniu w

przypadku dysleksji rozwojowejJ5 4zy mo;na mie9 trudnoci w czytaniu i pisaniu do ko6ca ;yciaJ

A5 ' jakim stopniu dysleksja i dysorto7rafia utrudniaj1 karierszkoln1 i zawodow1J&5 'ielu nastolatkw opuszcza szko podstawow1 z 3ardzo sa31umiejtnoci1 czytania i pisania5 4zy we wszystkich przypadkachmo;na mwi9 o dysleksji rozwojowejJF5 4zy ucze6-dyslektyk mo;e studiowa9J>5 4zy rodzice powinni zrewidowa9 swoje wyo3ra;enie o przyszo-ci dziecka, 7dy dowiedz1 si, ;e je7o trudnoci w czytaniu i pisaniumaj1 charakter dysleksji i dysorto7rafiiJ$>G5 4zy mo;na )wyleczy9 dysleksj u modzie;y, a3y nie o7raniczaa

mo;liwoci wy3oru kariery szkolnej i zawodowejJ?5 4zy dysleksja mo;e mie9 wpiyw na ;ycie oso3y dorosejJ

G


8/112

%5 4zy modzie; le7itymuj1ca si opini1 psychdlo7iczn1, orzekaj1-c1 dysorto7rafi, mo;e oczekiwa9 specjalne7o potraktowania pod-czas e7zaminw wstpnych do szkt rednich czy wy;szychJ$@5 4zy terapia peda7o7iczna mo;e 3y9 skuteczna wo3ec os3dorosychJ

$$5 4zy doroli dyslektycy mo71 uzyska9 jak1 pomo9 poszukuj1czatrudnieniaJQ"""5 .r7anizacje dziaaj1ce na rzecz dzieci zespecyficznyml trudnociami w uczeniu si czytania i pisania$ 5 =akie or7anizacje zajmuj1 si pomoc1 dla dzieci dyslektycznychi od kiedy dziaaj1J5 =akie stowarzyszenia dziaaj1 w *uropieJA5 =akie s1 cele *uropejskie7o /owarrystwa 8ysleksjiJ&5 =ak powstao (olskie /owarrystwo 8ysleksjiJ54zym zajmuje si i ko7o zrzesza (olskie /owarrystwo 8ysleksjiJ>5 =aki jest teren dziaania (/8 i jaka jest je7o or7anizacjaJ

G5 =akie s1 wadze /owarzystwaJ?5 =akie s1 szcze7iowe cele dziaalnoci (/8J%5 4o stanowi maj1tek i sk1d (/8 czerpie funduszeJ$Gi$@5 =ak prze3ie7a dotychczasowa dziaalno9 (/8J$$5 =akie s1 plany (olskie7o /owarrystwa 8ysleksjiJQ"O5 (odstawowe pu3likacje do cz1ce spec=alnych trudnociw czytaniuN plsanlu$5 =akie pu3likacje mo71 3y9 przydatne psycholo7om, nauczycie-lom i rodzicom dla poznania za7adnienia specjalnych trudnoci wczytaniu i pisaniuJ5 =akie pu3likacje su;1 rodzicom i nauczycielom do prowadzenia9wicze6 z dzieckiemJA5 Ktra z wymienionych pozycji mo;e 3y9 przede wszystkim

pomocna rodzicom w pracy z dzieckiemJ"5 D"/.:"+ !+8+C #+8 8IL*K=S$ 5 =ak du7o istnieje dysleksjaJ(rawdopodo3nie odk1d istnieje pismo, to znaczy od kiedy ludziezaczli posu7iwa9 si pismem w porozumiewaniu si midzy so3155 Kiedy odkryto i opisano dysleksjJ

8ysleksj u dzieci opisano prawie sto lat temu5 #ajpierwdostrze;o-no zjawisko utraty zdolnoci do pisania i czytania u dorosych,najczciej wsptistniej1ce z utrat1 mowy Eafazj1H, ktrych przyczyn1

3yo uszkodzenie mz7u5 8u7a dro7a wioda od opisania zjawiskawspomnianej utraty zdolnoci czytania Ealeksja lu3 dysleksjana3ytaHoraz utraty zdolnoci pisania Ea7rafia lu3 dysorto7rafia na3ytaH

3d1-cych efektem uszkodzenia mz7u u os3 dorosych, ktre ju; umiayczyta9 i pisa9, do odkrycia podo3nych o3jaww u dzieci, lecz wyst-

puj1cych od pocz1tku nauki czytania i pisania Edysleksja,dysorto7ra-

?


9/112

fia i dys7rafia rozwojowaH5 (rzyjmuje si, ;e pierwszy opisna3ytejaleksji znajduje si w pismach Oaleriusa MaTimusa i (liniusza w" wiekun5e5 'spominaj1 oni o przypadku wyksztacone7o +te6czyka, ktry na

skutek urazu 7owy stracipami9 liter58ysleksj rozwojow1 opisano znacznie p2niej, 3o dopiero w Q"Qwieku5 /rwa dyskusja, komu przypisa9 pierwsze6stwo5 #ajczciej

przyznaje si je an7ielskiemu lekarzowi okulicie '5 (rin7leMor7ano-wi, ktry G listopada $?%> roku opu3likowa w !ritish Medical=ournalopis pierwsze7o przypadku dysleksji rozwojowej5 !y nim $&-letnichopiec, ktry nie m7 nauczy9 si czyta9 mimo normalnej inteli7en-cji5A5 =acy specjalici pierwsi opisali i 3adali zjawisko dysleksji

rozwo-jowejJ#ie 3yli nimi ani nauczyciele, ani psycholo7wie, lecz lekarze ito - conie jest przypadkowe - okulici5 Kierowano do nich dzieci, uktrych

podejrzewano wad wzroku uniemo;liwiaj1c1 im nauk czytania5 /ak$? $%te; 3yo we wspomnianym przypadku< wad wzroku wykluczono,chopiec nie mia trudnoci w matematyce, a '5 (rin7le Mor7an takcharakteryzowa je7o pro3lemy< )owo pisane lu3 drukowane zdawa-o si zupenie nie dociera9 do wiadomoci chopca, dopiero przeczy-tane na 7os na3ierao dla nie7o znaczenia5 Mo;liwe, ;e schorzenieto

jest wrodzone)5 Mor7an nazwa je )wrodzon1 lepot1 sown1)5 /ak;eautor pierwszych mono7rafii na temat dysleksji, =5Dinshelwood,

3ylekarzem okulist15&5 =ak rozwijaa si wiedza o dysleksjiJ' historii 3ada6 nad dysleksj1 mo;na wyr;ni9 kilka okresw5(ierwszy z nich o3ejmuje lata< $?%>-$%$G, a wic okres od

ukazania sipierwszej pu3likacji do czasu wydania mono7rafii =5Dinshelwooda pt5'rodzona lepota sowna E4on7enital 'ord-3lindnessH, ktra podsu-mowaa rezultaty te7o etapu 3ada65 !y to okres identyfikacji irejestra-cji o3jaww dysleksji w formie pu3likacji zawieraj1cych opisy

przypad-kw5 tao si to przyczyn1 wyodr3nienia specyficznych trudnoci wczytaniu i pisaniu u dzieci jako jednostki nozolo7icznej58ru7i okres 3ada6 trwa od pierwszej do dru7iej wojny wiatowej5

Koncentrowano si wwczas na przyczynach, czyli na etiolo7ii tychtrudnoci5 !adania przeniosy si w tym okresie z *uropy do tanw

%


10/112

Pjednoczonych5/rzeci okres rozpoczyna si od dru7iej wojny wiatowej5 8ominuj1w nim 3adania nad patomechanizmem dysleksji5 "ntensywnierozwija-ne s1 systemy opieki terapeutycznej5

F5 =akie s1 charakterystyczne tendencje w 3adaniach ostatnichlatJKontynuowane s1 3adania rozpoczte w poprzednich okresach-$?G%H,wym rozwoju umysowym, co odr;nia je od uo7lnionych trudnoci wsawne7o 3ajkopisarza =54h5 +ndersena E$?@F-$?GFH, wynalazc mi-nauce u dzieci op2nionych w rozwoju umysowym5krofonu i telefonu /5 *disona E$?&G-$%A$ H, francuskie7orze23iarza:odina E$?&@-$%$GH, du6skie7o fizyka #5 !ohra E$??F-$%>H, twrc5 4o znaczy skrt< L8 lu3 L8Jteorii wz7ldnoci +5 *insteina E$?G%-$%FFH, 3rytyjskie7o m;astanu L8 - the Learnin7 8ifficulfies Elu3 8isa3iliiiesH, czylitrudnoci w

'5 4hurchilla E$?G&-$%>FH, prezydenta tanw Pjednoczonych '5uczeniu si, L8 - the pecific Learnin7 8ifficulties

$$


12/112

E8isa3ilitiesH, czyli'ilsona E$?F>-$%&H i ameryka6s5Vcie7o 7eneraa B5 (attona E$??F-specyficzne trudnoci w uczeniu si5 4hodzi tu wic o wspomnniane-$%&FH5 'ielu z wymienionych postaci doczekao si na7rody #o3la,w1skozakresowe trudnoci w przyswajaniu umiejtnoci szkolnych,

nawet w dziedzinie literatury5 #iedawno zmary krl #orwe7ii,.laf O np5 w czytaniu i pisaniu, lu3 w matematyce, u dzieci onormalnymE$%@A-$%%$H, przyznawa si do trudnoci w czytaniu i pisaniu,

podo3- rozwoju umysowym5nie jak je7o crka ksi;niczka +strid, ktra o wasnych i swoich

picior7a dzieci trudnociach mwia ostatnio w wywiadzieprzeprowa- A5 4zy specyficzne trudnoci w czytaniu i pisaniu udzieci oddzonym przez telewizj norwesk15 (odo3no pro3lemy takie ma rw-

pocz1tku nazywano dysleksj1J

nie; o3ecny krl zwecji, Karol Bustaw QO"5 #ie5 =ak ju;wspomniano, '5(rin7le Mor7an, nawi1zuj1c do termi-8okadniejsze informacje s1 pu3likowane w )Balerii sawnych dys-nu lepota sowna) stosowane7o w odniesieniu do os3 dorosych,lektykw) w czasopimie )cholasticus5 ktre utra9ify zdolno9czytania, nazwa opisane przez sie3ie w $?%>roku zjawisko niemo;noci nauczenia si czytania przez $&-letnie7ochopca - wrodzon1 lepot1 sown1)5 /ermin ten mia podkreli9, ;eza3urzenia uniemo;liwiaj1ce opanowanie umiejtnoci czytania maj1charakter wrodzony, to znaczy, ;e istniej1 od urodzenia, a nie s1na3ywane w ci17u ;ycia dziWcka ju; po urodzeniu5&5 =ak du7o stosowano termin )wrodzona lepota sownaJ/en najstarszy termin, oznaczaj1cy specyficzne trudnoci w czyta-niu u dzieci, pocz1tkowo zdo3y so3ie popularno95 !y u;ywany

przez naukowcw, ktrzy ladem '5 (rin7le Mor7ana opisywali kolej- Ane przypadki takich trudnoci5 #p5 =5 4lair3orne E$%@>H stosowa

pojcie )word am3lyopia) Elepota sownaH, B5 Oarriot i (5 LecomteE$%@>H - )typholeTia con7enital) Ewrodzona lepota sownaH5 #azwata

jednak ju; od $%@% roku miaa swoich przeciwnikw ze wz7ldu na to,;e wskazywaa jedynie na za3urzenia funkcji wzrokowych jako naprzyczyn trudnoci w czytaniu, a dokadniej na defekt zmysu, ktrywtych przypadkach nie wystpuje5 #adto nazwa )lepota sowna) su7e-rowaa niezdolno9 do rozpoznawania sw, podczas 7dy niejedno-krotnie dzieci te potrafi1 do3rze identyfikowa9 sowa Erozpoznaj1c

je7lo3alnie jak )o3razki)H, nie umiej1c przy tym dokona9 ich podziauEanalizyH na 7oski ani ich zapisa95 /ermin )lepota sowna)

pozosta

jeszcze w nazwach historycznych, niektrych instytucji odu7oletniej

$


13/112

dziaalnoci5F5 4o to jest )pseudodysleksja)J(seudodysleksja to trudnoci w czytaniu i pisaniu, ktre nie maj1specyficzne7o charakteru< nie o7raniczaj1 si tylko do czytania i

pisania, nie maj1 specyficznych symptomw i nie s1 uwarunkowane

parcjalnymiN za3urzeniami funkcji psychoruchowych 5 1 one uwa-runkowane zanied3aniem rodowiskowym, 3dami dydaktycznymiszkoy, 3rakiem motywacji do nauki, prze3ywaniem w dwujzycznymlu3 o3cojzycznym otoczeniu itp5>5 =aki termin jest najczciej u;ywany na oznaczenie specyficz-nych trudnoci w czytaniu i pisaniu u dzieciJ=est to termin )dysleksja rozwojowa)5 ' $%$G roku w mono7rafii=5Dinshelwooda termin ten wprowadzony zosta po raz pierwszy dlaoznaczenia trudnoci w uczeniu si u dzieci w pierwotnym sformuo-waniu )dysleksja wrodzona) Econ7enital dysleksjaH5 /ermin

)dysleksja)stosowany 3y ju; od $??G roku przez :5 !erlina, profesora zetutt7artu, lecz w przypadkach utraty zdolnoci do czytania u os3dorosych5 8odanie do terminu )dysleksja) okrelenia< wrodzona)czyPa3urzenia parcjalne, cryli czN3iowe, dotycz1ce tylko niektdrychfunkcji5Uunkcje psychoruchowe, cryli funkcje psychiczne Em5in5spostrze7anie, pami9,uwa7aH, pozostaj1ce w cisym zwyzku z funkcjami ruchowymi5&)rozwojowa), wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowa6 tych trudno-ci, trwaj1cych od urodzenia, a nie na3ytych w p2niejszym okresie;ycia5G5 =akie jeszcze inne nazwy mo;na spotka9 w literaturze naoznaczenie specyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniuJ=u; w $%F> roku +5 8rew podawa, ;e na okrelenie trudnoci wczytaniu i pisaniu u dzieci zaproponowano w latach $?%F-$%FFczter-nacie r;nych nazw5 ' latach ?@5 mo;na 3yo doliczy9 si ? r;nych

nazw5 =ednak rekordy popularnoci 3ije termin dysleksja,stosowany wr;nych wariantach5 8ru7im, czsto u;ywanym w krajach niemieckoj-zycznych, jest termin le7astenia wprowadzony przez (5:ansch3ur7aw $%$> roku5 /ermin ten zdo3y te; pewn1 popularno9 w (olsce wokresie midzywojennym i tu; po wojnie, stosowany np5 w pu3lika-cjach prof5 5 !aleya5?5 8lacze7o na oznaczenie specyficznych trudnoci w czytaniui pisaniu u;ywa si czasem jedne7o, a czasem kilku terminwJ

#iektrzy autorzy na oznaczenie specyficznych trudnoci w czyta-

niu i pisaniu u;ywaj1 jedne7o terminu np5 lepota sowna E'5 (rin7leMor7an $?%>H, le7astenia E(5 :ansch3ur7, $%$>H, wrodzona

$A


14/112

dysleksjaE=5 Dinshelwood $%$GH, dysleksja rozwojowa E4ritchley, $%>&H5"nniautorzy posu7uj1 si dwoma terminami np5 dysleksja i dys7rafia ED5pionek $%>FH, dysleksja i dysorto7rafia E5 !orel-Maisonny,

$%>?H5'reszcie trzecia 7rupa autorw stosuje trzy terminy< dysleksja,dysor-to7rafia, dys7rafia E.5 Ku9era, $%>>, P5 Matj9ek, $%G, M5!o7dano-wicz, $%G>H5 /ak;e w literaturze an7lojzycznej spotykamy si zrozr;nianiem trudnoci w czytaniu Ein readin7)H, poprawnym

pisaniuE)in spellin7)H i dotycz1ce poziomu pisma E)in writin7)H5+utorzy stosuj1cy trzy terminy maj1 na celu dokadne wskazanierodzaju wystpuj1cych trudnoci u dziecka, poniewa; mo71 one

wystpowa9 w spos3 izolowany, Echo9 najczciej wystpuj1 jedno-czenieH5 =eden termin czstorstosowany jest w celu uproszczeniawypowiedzi, wskazania pro3lemu5 /ak wic mwi si o tzw5 dysleksjilu3 o )dziecku dyslektycznym), sy7nalizuj1c w ten spos3, ;e ma sina myli specyficzne trudnoci w uczeniu si czytania i pisania,

3ezprecyzowania o jakie trudnoci tu chodzi5F%5 =ak rozumie9 terminy< )dysleksja), )dysorto7rafia) i)dys7rafiaJtosowanie trzech terminw daje mo;liwoci precyzyjne7o okre-lenia o3szaru trudnoci i jest z7odne z etymolo7i1 tych terminworazo3razem klinicznym omawianych za3urze6, 7dy wystpuj1 w izolacji5(rzedrostek dys-) oznacza w jzyku aci6skim i 7reckim 3rak cze7o,trudno9, nadaje znaczenie ne7atywne5 /ermin dysleksja) wywodzisi od czasownika )le7o) Ej5 7recki i acinaH - czytamX zatemdysleksjato trudno9 w opanowaniu umiejtnoci czytania5 /ermin )dysorto7ra-fia) pochodzi od wyrazu orthos) Ej5 7reckiH - prawidowy i

7rapho Ej57reckiH - pisz, rysujX tak wic )dysorto7rafia to trudno9 wopanowa-niu poprawnej pisowni Echodzi tu o wszelkie7o rodzaju odstpstwaod

prawidowe7o zapisu, nie tylko 3tdy orto7raficzneH5 /ermin)dys7rafia)- oznacza trudno9 w zakresie techniki pisania, niski poziom7raficzny

pisma, a wic o tzw5 3rzydkie, niekali7raficzne pismo5$@5 =ak1 terminolo7i stosuje si w (olsceJ

' okresie midzywojennym B5 !ychowski pisa o )le7astenii)E$%A&H, :5 zda6ska E$%AGH przytacza termin lepota sowna oraz

$&


15/112

za(5 :ansch3ur7iem podaje terminy le7astenia) Etrudnoci wczytaniuH i)7rafastenia Etrudnoci w pisaniuH5 ' pracach 5 !aleya

pu3likowa-

nych zarwno przed wojn1, jak i po wojnie E$%&>H, spotykamy termin)le7astenia5 /ermin dysleksja) zaistnia w polskichpu3likacjach po-cz1wszy od artykuu +5 8rath pt5 8ysleksja, ktry ukaza si w $%F%roku w czasopimiezkola pecjalna5 D5 pionek oraz jejwsplpra-cownicy u;ywali od lat >@5 opisowych okrele6 31d2 te; sformuowaniatzw5 dysleksja i dys7rafia5 L5 Kaczmarek w o3szarze lo7opediizapropo-nowa nazwy< le7astenia i 7rafastenia - wrodzone trudnoci w nauceczytania i pisania na skutek za3urze6 spostrze7ania i motoryki5

Pale;nie od rodzaju popelnianych 3tdw w czytaniu i pisaniu propo-nuje nastpuj1ce terminy< kako7rafia i kakoleksja, para7rafia i

paralek-sja, mo7i7rafia i mo7ileksja oraz dysorto7rafia Epopehianie 3tdworto7raficznych na skutek nieznajomoci zasad orto7rafii,wadliwej lu37warowej wymowyH5' moich wasnych 3adaniach i pu3likacjach od $%>> roku posu7u-

j si terminami< dysleksja, dysorto7rafia i dys7rafia wznaczeniu wy;ejopisanym, uznaj1c potrze3 nawi1zania do terminolo7ii stosowanejna wiecie i przydatno9 tych rozr;nie6 w praktyce klinicznej5Pa3urzenia te, jak ju; podkrelaam, wystpuj1 jednoczenie, lecz>mo71 te; mie9 charakter trudnoci izolowanych, o specyficznymo3razie klinicznym, co mo;na wyrazi9 stosunkowo precyzyjnie za

pomoc1 tych terminw5$$5 4o to jest )hiperdysleksja)J/ermin ten 3ywa u;ywany na oznaczenie trudnoci w czytaniu zezrozumieniem5 /echnika czytania jest w tych wypadkach do3ra na

poziomie elementarne7o czytania Edekodowania zapisuH, lecz tre9

tekstu nie jest zrozumiaa dla czytaj1ce7o5 (rzykadem takichtrudno-ci mo;e 3y9 sytuacja, w ktrej poprawnie odczytujemy szere7wyrazw an7ielskich nie rozumiej1c ich znaczenia, co powoduje, ;enie rozumiemy sensu zda6 i cae7o tekstu5G"""5 8*U"#"4=+ 8IL*K=" :.P'.=.'*=$5 4zy wszyscy ludzie mo71 si nauczy9 czyta9 rwnie szy3koi plynnieJLudzie osi17aj1 r;ny stopie6 opanowania danej umiejtnoci58zieje si tak nie tylko ze wz7ldu na odmienne )zewntrzne)

okolicz-noci Enp5 dzieci plastykw chtnie i adnie rysuj1,za dzieci nauczy-

$F


16/112

cieli to z re7uy )do3rzy czytelnicy)H, lecz i ze wz7ldu nazr;nicowa-ne mo;liwoci )wewntrzne, inne u ka;dej oso3y5 /ak jest te; zumiejtnoci1 czytania< aH niektrzy ludzie s1 wy3itnie uzdolnieni wzakresie jzyka ojczyste7o5 zy3ko opanowuj1 mow i poprawn1

wymow5 cz1 si czyta9 i pisa9 niemal 3ez pomocy dorosych ju; wwieku przedszkolnym5 'yra;aj1 swoje myli jasno i poprawnie, 3Hprzecitny czowiek musi w dzieci6stwie powici9 du;o czasu i pracy,a3y posi19 umiejtno9 czytania i pisania w stopniu zadowalaj1cymXcH niektre oso3y nie potrafi1 opanowa9 umiejtnoci czytania i

pisania w czasie przewidzianym w pro7ramie szkolnym i za pomoc1konwencjonalnych metod nauczania5 /rudnoci te s1 przyczyn1 coraz

3ardziej uo7lniaj1cych si niepowodze6 szkolnych, a w p2niejszymokresie zakcaj1 ich ksztacenie si zawodowe i funkcjonowanie w

pracy5 Mo;e to spowodowa9 nawarstwienie si wtrnych za3urze6emocjonalnych i prowadzi9 do za3urze6 rozwoju oso3owoci5 =e;eli te

trudnoci wystpuj1 jako izolowane, wwczas nazywane s1 specyficz-nymi trudnociami w uczeniu si czytania i pisania Edysleksj1,dysorto-7rafi1 i dys7rafi1 rozwojow1H55 =akie wyniki uzyskuj1 dzieci dyslektyczne w testachinteli7encjiJ"loraz inteli7encji jest to wskXa2nik sprawnoci intelektualnejmierzo-ny za pomoc1 testw inteli7encji5 8zieci dyslektyczne to, jakzakadadefinicja, dzieci o prawidowym rozwoju umysowym, dlate7o te;uzyskuj1 w testach nie tylko wyniki w normie, lecz rownie; powy;ejnormy, a nawet wyniki w 7ranicach inteli7encji wysokiej5%A5 4zy dzieci dyslektyczne mo71 uzyska9 iloraz inteli7encji poni;ej

przecitnejJMo71, ale nie oznacza to ich ni;szej sprawnoci intelektualnej5

#ale;y na wstpie zaznaczy9, ;e dia7noza kliniczna to nie to samoco wynik licz3owy testu i je7o statystyczna interpretacja5'prawdzie

podstaw1 dia7nozy klinicznej jest wynik ilociowy Eiloraz

inteli7encjio3liczony na podstawie testu inteli7encjiH, lecz jest oninterpretowanyna podstawie jakociowej analizy materiaw z 3ada6 testowych58late7o te; mo;e si zdarzy9, ;e wynik licz3owy 3adania testowe7o

3dzie zawiera si w 7ranicach inteli7encji ni;szej ni; przecitna,leczdia7noza kliniczna mo;e orzeka9 o inteli7encji w normie5(odstaw1 takiej interpretacji s1 dane jakociowe, np5 wysokiewyniki w

podtestach 3adaj1cych mylenie, rozumienie sytuacji spoecznych,

rozumowanie arytmetyczne5 Pa3urzenia funkcji percepcyjno-motory-cznych czy jzykowych, ktre le;1 u podstaw trudnoci w czytaniu i

$>


17/112

pisaniu, mo71 3owiem niekorzystnie wpywa9 na poziom wykonaniaokrelone7o typu zada6, np5 niewer3alnych Eza3urzenia koordynacjiwzrokoworuchowejH czy wer3alnych Eza3urzenia funkcji jzykowychHitym samym o3ni;y9 iloraz inteli7encji5

/ak wic wynik testu inteli7encji powinien 3y9 jakociowo analizo-wany i ostro;nie interpretowany, poniewa; same dane licz3owe testumo71 da9 3dny o3raz mo;liwoci intelektualnych 3adane7o5&54zy dzieci z inteli7encj1 ni;sz1 ni; przecitna mo71 mie9 trudno-ci w czytaniu i pisaniuJ.czywicie, tak5 ' tym wypadku trudnoci w czytaniu i pisaniuwystpuj1 na tle szerszej skali trudnoci w nauce, np5 wmatematyce,chemii, innych przedmiotach5 #iepowodzenia szkolne maj1 wic cha-rakter niespecyficzny i uo7lniony5/rudnoci w pisaniu maj1 szerszy zakres, dotycz1 te; strony

merytorycznej tekstu Etre9 wypracowania jest u3o7a, ukad trecichaotyczny, 2le z3udowane zdania itp5H, a 3dy s1 wielorakie, nietylkote, ktre zaliczamy do typowych dla dysorto7rafii5 ' tym wypadkunieorzekamy o istnieniu dysleksji rozwojowej, chocia; mo;emy pracowa9z tymi dzie9mi podo3nymi metodami jak z dzie9mi dyslektycznymi5(roces terapii jest du;szy i przynosi mniejsze efekty5F5 4zy wszystkie dzieci, ktre maj1 trudnoci w czytaniu i pisaniutodzieci dyslektyczneJ

#ie5 Mo;na wymieni9 wiele przyczyn, dla ktrych dziecko matrudnoci w czytaniu i pisaniu5 =edn1 z nich jest op2nienie rozwojuumysowe7o, o zr;nicowanym stopniu5 /ak wic 3ardzo du;e trudno-ci maj1 dzieci z inteli7encj1 ni;sz1 ni; przecitna, jeszcze wiksze -dzieci upoledzone umysowo w stopniu lekkim5 #ajci;sze trudnocimaj1 dzieci 73iej upoledzone umysowo5 Pale;nie od stopniaupoledzenia niektre mo71 opanowa9 umiejtno9 czytania i pisaniaw stopniu elementarnym Eczytanie prostych tekstw, krtkiewypowie-dzi na pimieH, inne potrafi1 jedynie nauczy9 si podpisywa9 wasnym

nazwiskiem i rozumie9 niektre napisy-szyldy5 1 i takie, ktreni7dysi te7o nie naucz15"nn1 przyczyn1 trudnoci jest zanied3anie rodowiskowe5 8zieckonie osi17no stanu 7otowoci do nauki czytania i pisania w okresie

przedszkolnym< nie zna wielu sw, nie umie si wypowiada9, mawadliw1 wymow, nie umie i nie lu3i rysowa9, nie nauczyo si skupia9uwa7i na zadaniach typu umysowe7o itp5 8zieje si tak, 7dyrodzicenie powicaj1 dziecku czasu i nie interesuj1 si je7o rozwojem, samite; nie stanowi1 dla nie7o do3rych wzorw5

8alsz1 przyczyn1 s1 3tdy dydaktyczne szkoty< nauczyciel jest 2leprzy7otowany lu3 nie wypenia swoich o3owi1zkw, nauczyciele

$G


18/112

czsto si zmieniaj1, dziecko uczy si w niewaciwych warunkachX wprzedszkolu i w klasie )@) nie zrealizowano pro7ramuprzy7otowaniadziecka do nauki czytania i pisania, nie zainteresowano ksi1;k1,nie

nauczono czyta9 w klasie )@), w wy;szych nie utrwalono zasadorto7rafii itp5/rudnoci w czytaniu i pisaniu maj1 te; dzieci z wadami wzroku isuchu Eniedosysz1ce,niedowidz1ce i z powa;niejszymi wadami wzro-kuH, pora;eniem lu3 niedoksztaceniem narz1dw ruchu5 /rudnoci wnauce czytania i pisania mo71 mie9 rwnie; dzieci niedojrzae emo-cjonalnie i spoecznie do szkoly i pracy umysowej5 #ie s1 onezainteresowane suchaniem 3djek czy czytaniem ksi1;ek, o7l1daniemo3razkw, wykonywaniem zada6 wyma7aj1cych wysiku i koncentracjiuwa7i5 "ch dziaanie nie jest dowolne i intencjonalne5 #ie maj1one

motywacji do nauki, wol1 za3aw5 #ie umiej1 rozsta9 si z rodzicami,nie potrafi1 przystosowa9 si do 7rupy rwnienikw5A@ A$r.so3n1 7rup stanowi1 dzieci dyslektyczne5 "ch trudnoci wczytaniu i pisaniu powstaj1 na tle wy3irczych za3urze6 rozwojuniektrych funkcji psychomotorycznych Epoznawczych i ruchowychH5+3y zatem odr;ni9 z jakim typem trudnoci w czytaniu i pisaniu mamydo czynienia w konkretnym przypadku i rozpozna9 czy trudnoci wczytaniu i pisaniu u dziecka maj1 specyficzny charakter,

potrze3na jestdia7noza psycholo7iczna i peda7o7iczna, poprzedzona wielo7odzin-nym 3adaniem i wywiadem od rodzicw i nauczyciela5>5 4zy istnieje jedna definicja dysleksjiJ' literaturze wiatowej spotykamy r;ne definicje dysleksji rozwo-

jowej5 8efinicje, ktre mo;na 3y nazwa9 )peda7o7icznyr,ii),zawieraj1okrelenie rodzaju trudnoci w nauce E np5 niemo;no9 zrozumieniasym3oli pisanychH lu3 warunkw ich powstawania Enp5 niemo;no9nauczenia si czytania i pisania przy u;yciu konwencjonalnychmetod

dydaktycznychH58ru7a 7rupa definicji to definicje )psycholo7iczne) okrelaj1ceetiolo7i i patomechanizm trudnoci w czytaniu i pisaniu Enp5za3u-rzenia funkcji percepcyjno-motorycznych uwarunkowane mikrouszko-dzeniem centralne7o ukadu nerwowe7oH5G5 Ktra z definicji jest powszechnie uznawanaJYwiatowa Uederacja #eurolo7w w $%>? r5 w 8allas E+H przyjta

jako o3owi1zuj1c1 nastpuj1c1 definicj procent dzieci nietylko nieopanowao umiejtnoci czytania ale nawet nie znao wielu liter5AGA5 4zy czsto trudnoci w czytaniu i pisaniu wystpoway jedno-czenieJ

#ajczciej u uczniw klas czwartych Ew miecie i na wsiH wystpu-j1 skojarzone trudnoNi w czytaniu i poprawnym pisaniu EG@ - GprocentH5=ednoczesne wystpowanie dysleksji, dysorto7rafii idys7rafiistwierdzono u A procent 7rupy dzieci ze specjalnymitrudnociami wczytaniu i pisaniu5 ' starszych klasach zaczynaj1 dominowa9trudno-ci w poprawnym pisaniu, czsto9 przypadkw dysleksji zmniejsza

si5&5 =aka jest przyczyna roz3ie;noci wynikw 3ada6 nad czstoci1wystpowania dysleksji uzyskanych przez r;nych 3adaczyJ=ednym z 7wnych powodw 3yo stosowanie odmiennych kryte-riw przy do3orze 7rupy 3adanej, np5 3adano dzieci w r;nym wieku5

#iektrzy 3adacze w1czali do 3ada6 dzieci z inteli7encj1 ni;sz1 ni;przecitna, o3ejmuj1c 3adaniami dzieci z tzw5 szeroko rozumianejnormy5 #ie 3yo te; jednolite7o kryterium stopnia za3urze6czytania,dlate7o te; 3adania mo7y 3y9 prowadzone przy zastosowaniu 3ar-dzo ostrych kryteriw selekcji, np5 uzyskanie )ilorazu czytania)

wtekcie czytania o wartoci G@ Elu3 poni;ejH i wwczas o dysleksji


23/112

orzekano tylko w ci;kich przypadkach5+utorzy nie dysponuj1cy testami czytania Enp5 w (olsceH rozpozna-wali dysleksj 7dy wystpowaa w znacznie a7odniejszej formie5 "takw 4zechach i na owacji odsetek dysleksji ocenia si w7 (r3y

4zytania P5 Matej9ka na procent, lecz autor ten podaje, ;e jestonznacznie wy;szy 7dy we2miemy pod uwa7 przypadki o a7odnie-szym nasileniu tych trudnoci5 /ak;e L5 chenk-8anzin7er podaje, ;edzieci z powa;niejszymi trudnociami w czytaniu jest & procent,trudnoci za w mniejszym nasileniu wystpuj1 u $? procent dzieci wwieku szkolnym5. wynikach decydowa te; spos3 do3oru 7rupy, np5 5 (la]ec w=u7osawii 3ada dzieci wskazane przez nauczyciela, jako 2leczytaja-ce i pisz1ce5 wa;a on, ;e 7dy3y z3adano ca1 7rup reprezenta-

tywn1, wyniki wzrosy3y o ,F procent5Kolejny powd roz3ie;noci wynikw to stosowanie r;nych metoddia7nostycznych do 3adania funkcji le;1cych u podstaw czytania i

pisania, ktrych za3urzenia warunkuj1 dysleksj i dysorto7rafi5.d-mienna struktura jzyka mo;e tu rwnie; od7rywa9 istotn1 rol5A?+utorzy czescy utrzymuj1, ;e jzyki fonetyczne o wy;szej z7odnocimidzy tekstem mwionym a pisanym Edokadniejsza odpowiednio9

pomidzy liter1 a 7osk1H s1 atwiejsze dla dzieci i mniej jest wwczasprzypadkw dysleksji i dysorto7rafii5F5 =aki jest stopie6 staoci odsetka dzieci z dysleksj1,dysorto7rafi1i dys7rafi1J.dsetek ten mo;e si zmienia9 zale;nie od poziomu opieki naddzieckiem, szcze7lnie w okresie poniemowlcym i przedszkolnym58otyczy to o3jcia oddziatywaniem korekcyjno-wyrwnawczym )dzieciryzyka dysleksji), a wic dzieci, ktrych rozwj psychomotoryczny

postpuje nieharmonijnie, u ktrych stwierdza si parcjalneop2nienia rozwoju niektrych funkcji5 'yrwnanie tych op2nie6 dookresu podjcia nauki szkolnej mo;e zapo3iec wyst1pieniu dysleksjilu3 osa3i9 jej o3jawy, tym samym o3ni;y9 odsetek dzieci z dysleksj1

w populacji uczniw5 !y9 mo;e 3adania przeprowadzone w (olsceo3ecnie przyniosy3y 3ardziej optymistyczne wyniki, ni;relacjonowa-ne sprzed $@-@ lat, w zwi1zku z o3jciem dzieci >-letnich opiek1 wklasach )@) i wiksz1 wiadomoci1 nauczycieli na temat specyficz-nych trudnoci w czytaniu i pisaniu5>5 4zy ka;dy nauczyciel ma szans zetkn19 si z dzieckiemdyslektycznymJ.czywicie5 'ynika to z uprzednio podanych statystyk5 ' ka;dejklasie A@-oso3owej z re7uy jest jedno takie dziecko E&

procentH, a

mo;e 3y9 $-A dzieci E$@ procent H ze specyficznymi trudnociami wnauce czytania i pisania, o r;nym stopniu nasilenia5 Pdarza si, ;e

A


24/112

takich dzieci jest wicej5 'arto pamita9, ;e w tej samej klasieznajd1si rwnie; dzieci 2le czytaj1ce i pisz1ce z innych powodw, np5op2nienia w rozwoju umysowym Einteli7encja ni;sza ni; przecitnaH,zanied3ania ze strony rodowiska rodzinne7o itp5/ak wic o3ecno9

dziecka dyslektyczne7o w klasie to nie przypadek lecz prawidowo9statystyczna55A%O5 */".L.B"+ - ("*:'./#* (:PI4PI#I8IL*K=" :.P'.=.'*=$5 4zy istnieje jedna przyczyna dysleksjiJ(rzyczyn jest wiele, a przy tym wsrystkie przyczyny mo71 wyst1pi9naraz w jednym przypadku, u te7o same7o dziecka5 8late7o te;mwimy o polietiolo7ii dysleksji, a wic o wieloprzyczynowocispecy-

ficznych trudnoci w czytaniu i pisaniu55 4zy w rodzinie mo;e 3y9 wicej ni; jedno dziecko dyslektyczneJ=est to mo;liwe5 #ie oznacza to jednak, ;e dysleksja jest choro315(rzyjmuje si, ;e jest ona skutkiem dziaania niekorzystnychczynni-kw na centralny ukad nerwowy, co powoduje 7orsze je7o funkcjono-wanie w niektrych zakresach5 /o za wyra;a si wy3irczymi tudno-ciami w uczeniu si5 Mo;e si zdarzy9, ;e np5 dwoje dzieci w rodzinie

3dzie nara;onych na wptywy takich czynnikw5 #ie zawsze musz1 to3y9 te same czynniki, a i skutki nie musz1 3y9 takie same5 ' jednejrodzinie dysleksja mo;e 3y9 u dzieci uwarunkowana dziedzicznie, winnej dzieci mo71 rozwija9 si nieprawidowo na skutek patolo7icznejci1;y matki i nieprawidowe7o prze3ie7u porodw5 Mo;liwe jest rw-nie; odmienne to etiolo7iczne trudnoci ka;de7o z dzieci5

^ A5 4zy dysleksj mo;na odziedziczy9J /ak przynajmniej wykazay dotychczas prowadzone 3adania5 =ednym z pierwszych 3adaczy, ktry dostrze7l te uwarukowania 3y 45 /homas5 ' $%@F roku opu3likowa wyniki 3ada6 rodziny, w ktrej w dwch 7eneracjach znalaz sze9 os3 z o3jawami dysleksji5 Mono- 7rafia wydana przez =5 Dinshelwooda w $%$G u7runtowaa koncepcj wrodzonej lepoty sownej jako skutku dziedziczenia5 +utor ten

wskazywa w tych przypadkach na prawdopodo3ie6stwo niepene7o rozwoju okolicy zakrtu k1towe7o w lewej plkuli mz7u5 4enne 3adania prowadzone 3yy w krajach skandynawskich w latach F@5, 7dzie o3serwacjami o3jto wielo7eneracyjne rodziny, a tak;e

3li2nita &$

jedno- i dwujajowe5 .3ecnie 3adania nad 7enetycznym uwarunkowa-niem dysleksji s1 nadal prowadzone w tanach Pjednoczonych,

poniewa; mechanizm przenoszenia za3urze6 na drodze 7enetycznejnadal nie jest znany5&5 =ak czsto zdarza si dziedziczne uwarunkowanie dysleksjiJ

:;ne s1 wyniki 3ada6, zazwyczaj podaje si, ;e dotyczy to @-A@proc5 dzieci dyslektycznych Ew ich rodzinach stwierdzono

&


25/112

przypadkispecyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniu, a tak;e przypadkiop2nienia rozwoju mowy oraz lewo- i o3urczno9H5F5 4ry dysleksja rwnie czsto wystpuje u chopcw jak udziewcz1tJ

'rd dyslektykw chopcw jest czterokrotnie wicej ni; dziew-czynek E&? chopcy w 7rupach 3adanych stanowili od >> do ?>

procent5>5 8lacze7o dysleksja czciej wystpuje u chtopcwJ

#a pytanie to nie mamy jednoznacznej odpowiedzi5 K5 Dermannzakadaf, ;e dysleksja mo;e 3y9 sprz;ona z 7enem I, decyduj1cym o

pfci mskiej i dlate7o jest przekazywana po linii mskiej zpokolenia na

pokolenie5 #5 Beschwind, autor najnowszej koncepcji w tejdziedzinie,wskazuje na rol hormonu mskie7o - testosteronu5 =e7o nadprodu-kcja u chtopcw, jeszcze w okresie prenatalnym EptodowymHmodelujerozwj mz7u, wywohj1c dysleksj5 1 i tacy 3adacze, ktrzy przewa-7 chtopcw w 7rupie dzieci dyslektycznych wyjaniaj1 mniejsz1zdolnoci1 os3 plci mskiej do adaptacji i wyrwnywania deficytwrozwojowych powstaych wskutek nieprawidowe7o prze3ie7u okresuokotoporodowe7o5 #iektrzy te; wskazuj1 na nadpo3udliwo9 psy-choruchow1, a7resywno9 i trudnoci wychowawcze, ktre powoduj1,;e chopcy s1 w centrum uwa7i nauczyciela i z tych powodw s1kierowani do psycholo7a, co sprzyja wczesnemu i czstszemu wykry-waniu tych trudnoci u chopcwNG5 4zy dysleksja mo;e 3y9 skutkiem nieprawidowej ci1;y i poroduJ=est to czsta przyczyna dysleksji rozwojowej5 ' $%$$ roku U5'ar3ur7 stwierdzi, ;e wrd wczeniakw czciej spotykamy przy-

padki trudnoci w czytaniu i pisaniu, ni; wrd dzieci urodzonych zprawidowych ci1; i porodu5 (otwierdzaj1 to wywiady z rodzicamidzieci dyslektycznych5 'ynika z nich, ;e dzieci dyslektycznenara;one

3yy na dziaanie niekorzystnych czynnikw w okresie okotoporodo-wym i w pierwszych miesi1cach ;ycia5 8o czynnikw tych zaliczy9mo;na wirusy Ematka chorowaa w okresie ci1;yH, szkodliwe su3stan-cje i napromieniowanie Ew zakadzie pracy matkiH, niedotlenienieEpord przedu;ony, dziecko po urodzeniu nie krzyczy, co oznacza, ;enie oddycha - tzw5 zamartwicaH itp5?5 4zy dysleksja wystpuje zawsze w przypadkach nieprawidowejci1;y i porodu lu3 wwczas, 7dy o3oje rodzice s1 dyslektykamiJ

#ie, nie ma takiej jednoznacznej zale;noci5 #ale;y jednak trakto-wa9 takie dzieci ze szcze7ln1 uwa71, o3serwowa9 ich rozwj iwspoma7a9, szcze7lnie, 7dy zauwa;ymy jakiekolwiek op2nienia

rozwojowe5 1 to 3owiem dzieci ryzyka dysleksji5 /ak nazywa site

F


26/112

przypadki, w ktrych istnieje du;e prawdopodo3ie6stwo wyst1pieniaspecyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniu5%5 4zy dysleksja jestzlokalizowana w mz7uJ/ak, lecz natura tej lokalizacji nie jest jasna5 #iektrzy z

3adaczy

utrzymuj1, ;e chodzi tu o za3urzenia czynnoci centralne7o ukadunerwowe7o EdysfunkcjeH, inni, ;e mamy do czynienia rwnie; zezmianami struktury te7o ukadu, a wic z niedorozwojem tkanki lu3uszkodzeniami or7anicznymi5$@5 4o to znaczy, ;e dysleksja mo;e 3y9 uwarunkowana or7anicz-nieJPnaczy to, ;e przyczyn1 trudnoci w opanowaniu umiejtnociczytania i pisania lu3 utraty zdolnoci do czytania i pisania s1zmianystruktury tkanki mz7owej5 ' ty dru7im przypadku chodzi ona3yt1dysleksj), a nawet aleksj)5 dorosych os3 zmiany takie

potwier-dzono w czasie 3ada6 sekcyjnych mz7u ju; w Q"Q wieku5Pnacznie trudniejszym zadaniem jest potwierdzenie te7o uwarun-kowania w przypadku dysleksji rozwojowej5 =ednak ju; pierwsi

3ada-& f &AN cze 3yli uderzeni podo3ie6stwem o3jaww trudnoci w czytaniu i

pisaniu u dzieci do za3urze6 o3serwowanych u dorosych, uwarunko-wanych or7anicznym uszkodzeniem mz7u5 /ak wic w $%@> roku =54lair3orne wskazywa na uszkodzenia zlokalizowane w okolicyzakrtuk1towe7o E7yrus an7ularisH lewej pkuli mz7u jako na przyczyntrudnoci w czytaniu5 Koncepcja ta wwczas miaa charakter spekula-tywny i 3ya efektem przeniesienia wynikw 3ada6 os3 dorosych, zutrat1 opanowanej ju; umiejtnoci czytania i pisania, na dziecirozpoczynaj1ce nauk5 Dipotez t potwierdzay analizy danych natemat warunkw rozwoju dzieci dyslektycznych w okresie

prenatalnymi po urodzeniu oraz podczas porodu5 +5 !enton i =5 !irdwskazywali w

pu3likacji z $%>A r5 na nieprawidowy zapis **B, wiadcz1cy onieprawidowym funkcjonowaniu centralne7o uktadu nerwowe7o napodo;u zmian or7anicznych5 Pa or7anicznym podo;em dysleksjiprzemawia, zdaniem U5 'ursta, fakt wspfwystpowania z dysleksj1za3urze6 dynamiki procesw nerwowych, pod postaci1 nadmiernejruchliwoci i po3udliwoci5 Pa3urzenia w czytaniu i pisaniu w1czonezostaty przez :5 (aine $%> roku jako zespt o3jaww do wyodr3nio-nej przez te7o autora jednostki nozolo7icznej< minimalne7ouszkodze-nia mz7u Eminimal 3rain dama7eH lu3 minimalnej dysfunkcji mz7o-wej Eminimal 3rain dysfunctionH oznaczanej skrtem M!85 /erminy

testosowane s1 dla okrelenia zespoh mikroza3urze6 czyli dysfunkcji o

>


27/112

charakterze wy3irczym, ktre s1 uwarunkowane mikrouszkodzeniamimz7u5 ' (olsce po7l1d ten reprezentowaa w swoich pu3likacjach D5pionek5$$5 4zy istniej1 pewne dowody or7anicznych zmian w centralnymukadzie nerwowymJ

#ie jest spraw1 atw1 wykrywanie mikrouszkodze6 c5u5n5 !adaniasekcyjne mz7u stosowane wo3ec os3 z dysleksj1 na3yt1 nie mo7yznale29 zastosowania w 3adaniach nad dysleksj1 rozwojow1, 3o 3yyza mao precyzyjne5 .d $%? roku w !ostonie prowadzone s1 3adaniaza pomoc1 mikroskopw elektronowych i najnowszej aparatury, wla3oratorium wspieranym przez /owarzystwo im5 .rtona5 (rowadzisitam, pod kierunkiem pocz1tkowo #5Beschwinda, a nastpnie +5Bala3urdy, 3adania na mz7ach os3 dokadnie zdia7nozowanychza ;ycia jako przypadki dysleksji5 twierdzono, i; w lewej ptkulimz7u w okolicach zwi1zanych z mow1 istniej1 zmiany strukturalne5

&&'skazuj1 one m5in5na zahamowanie procesu mi7racji komrek pomi-dzy warstwami kory mz7owej, co jest przejawem za3lokowania jej

procesu prze3udowy i dojrzewania5 Pnaczne zmiany strukturalnestwierdzono w okolicy zakrtu k1towe7o, w ktrym w $??$ r5 =58ejerine zlokalizowa orodek czytania5 Pmiany te prawdopodnies1skutkiem oddziaywania nieprawidowych czynnikw na ptd szcze-7lnie w okresie midzy $> a & ty7odniem ci1;y5 1 to wic pierwszedowody na or7aniczne uwarunkowanie dysleksji rozwojowej5$5 4zy dysleksja mo;e 3y9 skutkiem urazu psychiczne7oJ"stnieje taka 7rupa psycholo7w i psychiatrw, ktra dopatruje si

przyczyn trudnoci w czytaniu w prze;ytym urazie psychicznym5 1 toprzede wszystkim zwolennicy kierunku psycholo7ii 73inowej5/ermi-nem psychodysleksja) nazwaa =5 +u3ry trudnoci w czytaniu

powsta-e na tle urazw i konfliktw rodzinnych oraz swoj1 metod terapii5Pwolennicy tej koncepcji etiolo7icznej wskazuj1 te; na mechanizm

3lokady, ktra powstaje 7dy dziecko ma czyta9 lu3 pisa9 wyrazykojarz1ce si mu z jakim 3olesnym Elu3 szokuj1cymH prze;yciem, np5

dziecko nie mo;e zapamita9 okrelonej litery5 .kazuje si, ;e jest tolitera rozpoczynaj1ca imi oso3y z rodziny, z ktr1 dziecko jest wkonflikcie5 =5 :uart, :5 #arlian, "5 imon twierdz1, ;e za3urzeniaczytania i pisania s1 rezuftatem za3urze6 wczeniejszych stadiwrozwoju uczuciowe7o5 =5 :oudinesco wskazuje, ;e dziecidyslektycznes1 nadmiernie po3udliwe lu3 za3lokowane emocjonalnie, ;e dochodziu nich do dezinte7racji sfery emocjonalnej i ruchowej, czyli doza3u-rze6 ruchowych na tle emocjonalnym5 Mo;e si to o3jawia9 j1kaniemw mwieniu i )j1kaniem w pimie Eopuszczanie liter, skracanie

wyra-zw, przestawianie liter rtp5H5 M5 Kunst zwraca uwa7 na mo;liwo9

G


28/112

kierowania przez dziecko wro7oci ku nauczycielowi i szkole,zrodzo-nej w warunkach konfliktu emocjonalne7o z rodzicami, poczuciaodrzucenia przez nich itp5lA54zy koncepcjapsychodysteksji) jest powszechnie przyjtaJ

Koncepcja psychodysleksji nie jest popularna5 (rzyjmuje si, ;euraz psychiczny i pozostawanie w stanie stresu dezor7anizujewszel-kie czynnoci czowieka, tak;e i takie zo;one jak mowa, czytanie i

pisanie, lecz powstae trudnoci nie maj1 charakteru specyficzne7odla dysleksji5 /ak wic uraz psychiczny i powstae wskutek te7o&FN5 N555555555555555555NN5za3urzenia emocjonalne nie s1 przyczyn1 dysleksji5 Pa3urzenia emo-cjonalne s1 natomiast czstym skutkiem dysleksji, jako za3urzeniawtrne, powstafe na tle dh7oletnich niepowodze6 szkolnych5

$&5 4zy dysleksja mo;e mie9 zwi1zek z za3urzeniami hormonalny-miJ=est to jedna z najnowszych koncepcji etiolo7ii dysleksji5

#iedawnozmary, wy3itny neurolo7 #5 Beschwind, dostrze7t wsptwystpowa-nie takich czynnikw jak trudnoci w czytaniu i pisaniu, op2nienierozwoju mowy, leworczno9, niektre schorzenia ukadu pokarmowe-7o i mi7rena Echoro3y autoimmunolo7iczneH oraz pfe9 mska5 ' myl

je7o koncepcji hormonalne7o uwarunkowania dysleksji,nadprodukcjatestosteronu - hormonu mskie7o w okresie prenatalnym powodujeza3urzenia funkcjonowania systemu immunolo7iczne7o, za3lokowa-nie rozwoju lewej pfkuli mz7u i kompensacyjny rozwj pfkuli

prawej5 Pjawiska te zachodz1 najczciej u chtopcw Ehormon mskiH,ktrych mowa we wczesnym dzieci6stwie rozwija si z op2nieniemEskutek zwolnienia rozwoju lewej ptkuli mz7u, 7dzie znajduj1 siorodki mowyH5' okresie szkolnym pojawiaj1 si dodatkowo trudnoci w czytaniui pisaniu o charakterze dysleksji i dysorto7rafii5Kompensacyjny rozwj

prawej ptkuli mz7u, steruj1cej narz1dami ruchu po lewej stronie

ciata jest odpowiedzialny za pojawienie si leworcznoci5Koncepcjt weryfikowal #5 Beschwind wraz ze swoimi wsptpracownikami nazwierztach5 'iadomo jednak, jak pro3lematyczne jest przenoszeniewynikw 3ada6 wykonywanych na zwierztach do interpretacji zjawiskdotycz1cych czowieka5 !adania nad hormonalnym uwarunkowaniemdysleksji kontynuowane s1 w tanach Pjednoczonych, a tak;e w

#orwe7ii5$F5 =ak wyjani9 przypadki samoistne7o ust1pienia dysleksjiJ(rzypadki takie s1 rzadkie5 st1pienie specyficznych trudnoci wczytaniu i pisaniu wi1;e si z dodatkowymi specjalistycznymi 9wicze-

niami i z na3ywaniem wprawy w toku nauki szkolnej5 =elitrudnoci te

?


29/112

ustpuj1, samoistnie, 3ez dodatkowych 9wicze6, to przemawia to zajedn1 z koncepcji etiolo7icznych, ktra jako przyczyn dysleksjiwidziop2nienie dojrzewania centralne7o ukadu nerwowe7o5 #iedojrza-o9 ta ma charakter wrodzony i oznacza powolne r;nicowNnie si

funkcjonalne poszcze7lnych struktur mz7owych, ktre 3ior1 udziaw czynnoci czytania i pisania5 #ie oznacza to uszkodzenia tychstruktur5 Pwolennicy tej koncepcji, np5 L5 !ender, M54ritchley, :5 *ustiswskazywali, i; u dzieci dyslektycznych o3serwuje si wydh;enie

procesu dojrzewania wielu funkcji< lateralizacji Edu7outrzymuje sio3urczno9H, funkcji jzykowych Ea7ramatyzmy, wadliwa wymowaH,funkcji percepcyjno-motorycznych i ich inte7racji5 Papis **B wtych

przypadkach jest charakterystyczny dla stanu niedojrzatoci kory

mz7owej5 /rudno natomiast dociec przyczyn owej niedojrzatoci5 Ktra z koncepcji etiolo7icznych jest prawdziwaJ*tiolo7ia dysleksji rozwojowej, a wic jej pierwotne przyczyny,nieznane s1 do ko6ca5 'ymienia si, jak wy;ej przedstawiono, kilkakoncepcji " &GFH koncepcja psychodysleksji - upatruje przycryny w za3urzeniach

%


30/112

funkcjonalnych c5u5n5 - emocjonalnych Eczynniki pato7enne< urazypsychiczne, stresH5=ak wida9 z te7o zestawienia, ;adna z koncepcji nie jest w penizweryfikowana5 ' najwikszym stopniu potwierdzone 3adaniami o3ie-ktywnymi s1 koncepcje wskazuj1ce na strukturalne to dysleksji

Enie-doksztacenie lu3 uszkodzenie kory mz7owej, por5 3adania #5 Be-schwinda i +5 Bala3urdyH, cho9 i tu wiele spraw wyma7awyjanienia5'ida9 te; wyra2nie, jak koncepcje te wzajemnie s1 ze so31 powi1za-ne, jak si uzupetniaj15 (otwierdzenie jednej z nich, w przypadkukonkretne7o dziecka, nie wyklucza pozostaych5 (rawdopodo3niewikszo9 z nich Elu3 wszystkieH uznana zostanie za prawdziwe5'yjanione te; zostan1 zwi1zki midzy zjawiskami przez nie opisywa-nymi5 8o te7o jednak potrze3ne jest wprowadzenie nowychtechnolo-

7ii 3ada6 nad struktur1 i 3ioelektryczn1 czynnoci1 centralne7oukadu nerwowe7o, a szcze7lnie mz7u5$G5 4o znaczy terminpolietiolo7ia)J/ermin polietiolo7ia oznacza wieloprzyczynowo9, a zatem, ;edane za3urzenie mo;e 3y9 uwarunkowane wieloma r;nymi przyczy-nami5 8ysleksja jest uwarunkowana polietiolo7icznie, poniewa; wr;nych przypadkach mo71 j1 spowodowa9 r;ne przyczyny Eu

jedne7o dziecka - dziedziczno9, u dru7ie7o - or7aniczne uszkodze-nie mz7uH, a nawet mo71 one wyst1pi9 rwnoczenie w tym samym

przypadku Edziecko mo;e zarwno odziedziczy9 dysleksj, jak te;mo;e dozna9 mikrouszkodze6 c5u5n5 wskutek patolo7icznej ci1;y i

poroduH5 #ale;y si spodziewa9, ;e w przypadku jednoczesne7ooddzialywania o3ydwu przyczyn 3dziemy mieli do czynienia z ci;-szymi konsekwencjami w postaci nasilonych trudnoci w czytaniu i

pisaniu5O"5 (+/.M*4D+#"PM - '/_:#* (:PI4PI#I8IL*K=" :.P'.=.'*=$5 =aki jest mechanizm powstawania dysleksji rozwojowejJ

#ie jest on w pehi poznany5 (ierwotne przyczyny dysleksjiEetiolo-7iaH powoduj1 skutki, ktre s1 3ezporednimi prcyczynami dysleksji5

1 to za3urzenia funkcji c5u5n5, ktre maj1 charakter parcjalny iwystpuj1 przede wszystkim w o3szarze procesw poznawczychEpercepcji, czyli spostrze7ania, jzykaH, motoryki i inte7racjitychfunkcji5 (rryjmuje si, ;e nale;y raczej mwi9 o patomechanizmachdysleksji, poniewa; r;ne konfi7uracje dysfunkcji le;1 u podstawspecyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniu, odmienne u r;nychdzieci55 =ak rozumie9 neuropsycholo7iczny mechanizm czynnoci czyta-nia i pisania, ich lokalizacj w mz7uJ4zytanie i pisanie to wy;sze czynnoci psychiczne5 truktura tych

czynnoci jest zo;ona Eopiera si na prostych funkcjach i ichwsptdziaaniu, a lokalizacja ma charakter ukadowy i dynamiczny5

A@


31/112

' wietle koncepcji +5 urii czynnoci te realizowane s1 przez ukadze so31 wspfdziaaj1cych okolic mz7u, 7dzie zlokalizowane s1

prostsze funkcje5 Ma on charakter plastyczny i dynamiczny,poniewa;w wypNdku nieprawidowe7o funkcjonowania jedne7o z o7niw te7o

ukadu mo;liwe jest zast1pienie 7o innym, np5 w wypadku utratywzroku, mo;e zast1pi9 7o kinestezja i dotyk Eczytanie za pomoc1systemu !railleaH5A5 =akie funkcje le;1 u podtaw czynnoci zo;onych, jakimi s1czytanie i pisanieJUunkcje poznawcze i ruchowe5 ' czytaniu i pisaniu uczestnicz1takie funkcje jak percepcja Espostrze7anie wzrokowe, suchowe,kinestetyczne, dotykoweH, pami9, uwa7a, mowa i mylenie oraztakie funkcje ruchowe jak motoryka r1k, czynnoci ruchowe na-&? ` &%rz1dw mowy, tak;e i motoryka du;a - cate7o ciafa - porednio ma

wplyw na prze3ie7 czytania i pisania5 (rocesyemocjonalno-motywa-cyjne rwnie; zaan7a;owane s1 w czynno9 czytania i pisania5&5 Pa3urzenia jakich funkcji s1 przede wszystkim odpowiedzialneza wystpowanie specyficznych trudnoci w uczeniu si czytania i

pisaniaJ'szyscy 3adacze s1 z7odni, ;e przede wszystkim za3urzenia tedotycz1 funkcji percepcyjnych Espostrze7ania wzrokowe7o, sucho-we7oH i funkcji ruchowych E7twnie motoryki r1kH, oraz ichwspfdzia-ania5F5 =aka jest sprawno9 innych funkcji poznawczychJP samej definicji dysleksji wynika, ;e chodzi tu o dzieci odo3rzerozwinitym myleniu Efunkcje intelektualne czsto na wysokim

pozio-mieH5 !adania wykazuj1, ;e niektre dzieci maj1 za3urzenia pamici

3ezporedniej, mechanicznej, czsto te; wykazuj1 za3urzenia proce-su uwa7i5 ' ostatnim okresie wskazuje si,;e w wielu przypadkachzachodz1 za3urzenia funkcji jzykowych5>5 =akie jest neuropsycholo7iczne podo;e specyficznych trudno-

ci w czytaniu i pisaniuJ(o7l1dy na ten temat zmieniaj1 si5 =est kilka koncepcji wyjaniaj1-cych ten pro3lem5 ' latach &@5->@5 tych opisywano i 3adanoza3urze-nia funkcji percepcyjno-motorycznychN jako warunkuj1cych trudnociw czytaniu i pisaniu5 (odo;e neuropsycholo7iczne tych za3urze6 to

parcjalne op2nienie rozwoju i dysfunkcje analizatorw < wzrokowe-7o, suchowe7o i kinestetyczno-ruchowe7o, ktre le;1 u podstawzo;onej Uunkcje percepcyjno-motoryczne to funkcjespostrze7ania


32/112

+nalizatorto neurofizjolo7iczne podo;e spostrze7ania5 =estz3udowany z recepto-ra od3ieraj1ce7o 3od2ce Enp5 wzrokoweH,dro7i dorodkowej Enp5nerwwzrokowy i dro7inerwowe przekazuj1ce impulsy nerwowe do kory mz7owejHoraz z

orodka Enp5orodekwzrokowy w korze mz7owej, 7dzie opracowywane s1 3odtce wzrokowe- analizowanei syntetyzowaneH5czynnoci pisania i czytania5 8o znanych przedstawicielitejsenso-motorycznej koncepcji nale;eli w tanach Pjednoczonych wsptpra-ownicy 5.rtona, #545Kephart, w (olsce za D5pionek i jejszkofa5' latach >@5 uwa7a 3adaczy zwrcia si w kierunku pro3lemuinte7racji funkcji percepcyjnych i motorycznych, a wic

wsptdziataniaanalizatorw uczestnicz1cych w czytaniu i pisaniu5 8o

przedstawicielite7o kierunku nale;1 D5 !irch i L5 !elmont, *5 Koppitz, M5Monroe5 '(olsce 3adania nad inte7racj1 percepcyjno-motoryczn1 Etermin przy-

jty przez autorkH prowadzia M5 !o7danowicz5' latach G@5-%@5 3adaniami zaczyna si o3ejmowa9 funkcje jzyko-we dzieci dyslektycznych5 Pa3urzenia funkcji jzykowych znajduj1swoje miejsce w patomechanizmie dysleksji5 !adania takie

prowadzifa"5 Li3erman E+H, M5 nowlin7 EKH, P5 Pla3 E4zechy H, w(olsce - !5Kottuska, P5 /arkowski, +5 !orkowska, B5 Krasowicz M5!o7danowicz5(odfo;em neurofizjolo7icznym tych za3urze6 jest nieprawidtowe fun-kcjonowanie mz7owych mechanizmw mowy5G5 =aki jest patomechanizm specyficznych trudnoci w czytaniu i

pisaniuJ#ale;y przyj19, ;e w r;nych przypadkach dziataj1 r;ne patome-chanizmy5 8ziecko mo;e znajdowa9 si pod wplywem r;nych czyn-

nikw pato7ennychA Etakich jak 7eny, 3d1ce nonikiem dysleksji,czynniki szkodliwe, dziafaj1ce na dziecko w okresie prenatalnym,tzn5w onie matki, w czasie porodu i w pierwszych miesi1cach ;yciaH,ktre

powoduj1 zmiany w centralnym ukadzie nerwowym5 Mo71 to 3y9zmiany trwae w postaci niedoksztafcenia lu3 uszkodzeniastrukturymz7u5 1 one zlokalizowane 7twnie w lewej ptkuli w okolicachzwi1zanych z mow1 i maj1 o7raniczony zakres EmikrouszkodzeniaH5Mo71 to te; 3y9 zmiany nietrwae w postaci niedojrzaoci tkanki

mz7owej wskutek zwolnione7o tempa dojrzewania okolic mz7u,zwi1zanych z czytaniem i pisaniem i nietypowe7o modelu asymetrii

A


33/112

funkcjonalnej mz7u5 Bdy mwimy w definicji dysleksji okonstytucjo-O 4rynniki pato7enne - crynniki, ktre oddziaywaj1c na centralnyukad nerwowy

powoduj1 za3urcenia je7o funkcjonowania, w niektrych prrypadkach

uszkodzeniaukadu nerwowe7o5F@ F$nalnym uwarunkowaniu dysleksji, mamy na myli wanie te trwae lu3nietrwae zmiany w okolicach mz7u, zwi1zanych z mow1, ktre maj1charakter wrodzony Eetiolo7ia 7enetyczna lu3 or7aniczna z okresuokotoporodowe7oH5 Pmiany strukturalne stanowi1 podo;e za3urze6funkcjonalnych< funkcji wzrokowych, suchowych, ruchowych i ichinte7racji, jak i za3urze6 funkcji jzykowych5 lateralizacji iorientacji wschemacie ciaa i przestrzeni5 Pa3urzenia tych prostszych

funkcji i ichinte7racji s1 3ezporedni1 przyczyna za3urzerN czynnoci zo;onych

jakimi s1 czytanie i pisanie5 Pa3urzenia tunkyN percepcyjnych imotory-cznych mo71 wystpowa9 w izolacji Enp5 w 3adaniu dziecka stwierdzasi wy1cznie parcjalne za3urzenia percepcji wzrokowejH lu3 jedno-czenie Enp5 za3urzona jest percepcja i motorykaH5 4zstotowarzysz1im za3urzenia lateralizacji i orientacji w schemacie ciaa i

przestrzeni5/ak wic pierwotne przyczyny dysleksji Eetiolo7iaH s1 r;norakie,mo71 wystpowa9 wskutek dziaania pojedyncze7o czynnika lu37rupy czynnikw pato7ennych5 (odo3nie i wtrne przyczyny dysleksjimo71 3y9 r;norodne, poniewa; zachodz1 r;ne konfi7uracje za3u-rze6 prostszych funkcji Emo;e to 3y9 dysfunkcja o maym zakresie lu3dysfunkcje sprz;one o szerokim zakresieH, ktre w konsekwencji

prowadz1 do za3urze6 zo;onych czynnoci czytania i pisania5 /akwic zarwno etiolo7ia, jak i patomechanizmy s1 r;norodne i - conale;y podkreli9 - nie do ko6ca poznane5 'iele z przytoczonych

po7l1dw ma status hipotezy5?5 4o oznacza okrelenie< o3szar za3urze6 lu3 )sprz;one za3u-

rzenia)J4hodzi tu o zakres dysfunkcji warunkuj1cych dysleksj5 !ywa, ;ezakres ten jest w1ski, a za3urzenia wy3irczo dotycz1 tylko jednejfunkcji uczestnicz1cej w procesie czytania i pisania5 #p5stwierdza siop2nienie rozwoju ruchowe7o r1k Eza3urzenie fra7mentaryczneH, co

jest przyczyn1 niskie7o poziomu rysunku i pisma, czylidys7rafii5 Mo71to 3y9 jednak za3urzenia rozwoju caej sfery motoryki Eza3urzenia

parcjalneH5' przypadkach ci;szych trudnoci w czytaniu i pisaniu zwykle

mamy do czynienia ze sprz;onymi za3urzeniami kilku funkcji, np5percepcji wzrokowej, suchowej i motoryki, a wic z szerokim

AA


34/112

o3sza-rem za3urze65%5 ' jakich przypadkach trudnoci w czytaniu i pisaniu s1 mniejnasiloneJ!adacze wskazuj1, ;e dotyczy to prrypadkw o etioNo7ii dziedzicz-

nej i tych, w ktrych zachodz1 dysfunkcje o w1skim zakresie5 4i;szeprzypadki uwarunkowane s1 or7anicznie, a ich podo;em s1 za3urze-nia sprz;one5$@5 4zy w zwi1zku z r;nymi patomechanizmami dysleksji rozwojo-wej mo;na mwi9 o r;nych typach dysleksjiJ/ak, lecz trudno 3yo3y wymieni9 wszystkie typy dysleksji, ponie-wa; istnieje wiele klasyfikacji, proponowanych przez r;nychautorw5

#ajczciej jednak wymienia sidysleksj typu wzrokowe7o, u ktrejpodo;a le;1 za3urzenia percepcji i pamici wzrokowej, powi1zane zza3urzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i

wzrokowo-przestrzen-nej5 :wnie czsto wymienia sidysleksj typu suchowe7o, uwarun-kowan1 za3urzeniami percepcji i pamici suchowej d2wikw mowy,najczciej powi1zanymi z za3urzeniami funkcji jzykowych5

#iektrzy autorzy wskazuj1 na mo;liwo9 istnienia dysleksji inte-7racyjnej, 7dzie pojedyncze funkcje nie wykazuj1 zakce6, a za3u-rzenia dotycz1 ich koordynacji E*5 Koppitz, M5 !o7danowiczH585 !akker wyr;nia dwa typy dysleksji< typ ( i typ L, zale;nieodte7o, ktra z pkul mz7owych wykazuje za3urzenia funkcjonalne,rzutuj1ce na prze3ie7 procesu czytania5 /yp ( - percepcyjnywyr;niasi w wypadku, 7dy dziecko czyta praw1 ptkul1, podczas, 7dy w

procesie czytania powinna ju; dominowa9 aktywno9 lewej ptkuli Eustarszych uczniwH5 /yp L - lin7wistyczny stwierdza si 7dydzieckoczyta lew1 ptkul1, podczas 7dy jako pocz1tkuj1cy ucze6 znajdujesi jeszcze na elementarnym etapie nauki czytania EdekodowaniaH,ktre wyma7a dominacji prawej pfkuli5 Ka;dy z wymienionychtypw)dysleksji charakteryzuje si okrelonymi o3jawami trudnoci wczyta-

niu i pisaniu oraz wyma7a innych metod terapii5=5 +u3ry wymienia typ dysfeksji, zwany psychodysleksj1), w ktrejpatomechanizmie pojawia si uraz emocjonalny Eetiolo7iaH iza3urze-nia emocjonalne Eprzyczyny wtNrneH, dezor7anizuj1ce czynno9 czy-tania i pisania5 .czywicie poza tymi czystymi) typami musz1istnie9typy mieszane ze wz7ldu na fakt, ;e dysfunkcje czsto wystpuj1

jednoczenie w kilku o3szarach5F8yskusja nad licz31 i rodzajem typw dysleksji nie jest zako6czona5

'iele pu3likacji i konferencji naukowych powiconych pro3lemomdysleksji prrynosi nowe klasyfikacje5

A&


35/112

$$5 =ak mo;na ustali9 istnienie za3urze6 warunkuj1cych dysleksjrozwojow1J=edyn1 dro71 jest wszechstronne 3adanie dia7nostyczne5F&O""5 8"+B#.P+

$5 Kto jest uprawniony do orzekania o dysleksji rozwojowejJ:ozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezuftatem dia7nozy, ktrapowinna mie9 charakter wielospecjalistyczny5 /o znaczy , ;edziecko

3adane jest przez zespt specjalistw5 ' zespole tym znajduje siprzede wszystkim psycholo7 i peda7o75 #iez3dny 3ywa w nim udziapsychiatry dziecice7o, ktry posiada rwnie; przy7otowanie w zakre-sie neurolo7ii dziecicej5 4zsto dziecko konsultowane jest przezlo7oped, a w razie potrze3y przez innych specjalistw Eokulist,laryn7olo7a, foniatr, neurolo7a dziecice7oH55 =aki jest zakres 3ada6 psycholo7aJ

(sycholo7 z3iera wywiad o dotychczasowym rozwoju dziecka iwarunkach te7o rozwoju5 (rzeprowadza 3adanie w celu okreleniasprawnoci intelektualnej dziecka5 =eli stwierdzi, ;e jest ona

prawido-wa, dokonuje oceny funkcji le;1cych u podstaw czytania i pisania5(owinny wic to 3y9 3adania percepcji i pamici wzrokowej, sucho-wej, motoryki, inte7racji percepcyjno-motorycznej, funkcji

jzykowych,lateralizacji oraz orientacji w schemacie ciata i w

przestrzeni5 =est tozatem wielo7odzinne i wieloetapowe 3adanie5A5 =aka rola w dia7nozowaniu przypada peda7o7owiJPadaniem peda7o7a jest ze3ranie wywiadu w celu poznaniadotychczasowej kariery szkolnej dziecka, je7o postpw i trudnociwuczeniu si, motywacji do uczenia si i warunkw Ew domu i wszkoleH,w jakich od3ywata si je7o edukacja5 'a;ne jest poznanie rodzajutrudnoci, jakie dziecko napotyka w nauce, rodkw pomocy, jakiedotychczas stosowano oraz ich slNutkw5 !adanie dia7nostyczno-pe-da7o7iczne o3ejmuje ocen poziomu czytania i pisania Eze wzoru, z

pamici i ze suchuH, znajomo9 re7u orto7rafii, wiedzy w zakresie7ramatyki5 "nteresuj1ce s1 te; informacje o umiejtnociach dziecka wzakresie innych przedmiotw np5 matematyki Eczy posiada pojcielicz3y, jak przeprowadza operacje matematyczne, czy nauczyo siFFta3liczki mno;enia 3ez truduH5 (eda7o7 przeprowadza wnikliw1anali-z 3tdw i trudnoci dziecka w pisaniu Ena podstawie analizyzeszytw oraz pisania ze wzoru, ze suchu, z pamici i pisaniasamodzielne7oH5 Mo71 one wskaza9, co jest podo;em tych trudnoci5'nikliwy i dowiadczony peda7o7 mo;e na podstawie analizy pope-

nianych 3dw sformuowa9 trafn1 hipotez na temat patomechani-zmu trudnoci< okreli9 wstpnie, ktry z analizatorw funkcjonuje

AF


36/112

nieprawidowo, ukierunkowuj1c tym samym 3adanie psycholo7iczne5&5 =akie zadania w dia7nozie dysleksji nale;1 do psychiatrydzieci-ce7oJ(sychiatra dziecicy, ktry posiada rwnie; przy7otowanie w za-

kresie neurolo7ii rozwojowej, ocenia stan psychiczny ineurolo7icznypacjenta5 #a podstawie wywiadu na temat rodziny dziecka, warunkwje7o rozwoju w okresie prenatalnym i okolicznoci porodu, a tak;eprze3ytych w p2niejszym okresie chor3, wypadkw i prze3ie7urozwoju, mo;e sformutowa9 hipotez co do pierwotnych przyczynEetiolo7iiH dysleksji5 ' wypadku stwierdzenia, na podstawie

3adaniakliniczne7o, potrze3y dalszych, po7t3ionych 3ada6 dia7nostycznychi la3oratoryjnych mo;e skierowa9 dziecko do innych specjalistw,np5

do neurolo7a w przypadkach podejrzenia postpuj1ce7o procesuor7aniczne7o5 :ola psychiatry jest rwnie; istotna ze wz7ldu naczste za3urzenia wtrne - emocjonalne5 =e7o zadaniem jest wicstwierdzenie za3urze6 nerwicowych i ich przyczyn oraz udzielenia

pomocy5F5 =aka jest rola lo7opedy w formuowaniu dia7nozy dysleksjiJLo7opeda powinien 3y9 czonkiem teamu specjalistw5 =e7ozadaniem jest ocena prze3ie7u rozwoju i aktualne7o stanu mowydziecka5 twierdzenie op2nienia jej rozwoju, okrelenie wady wymo-wy, a tak;e specyficznych trudnoci jzykwyctN,Xpojawiaj1cych siczsto u dzieci dyslektycznych5>5 4zy konieczne jest 3adanie **BJ =akie dodatkowe 3adaniamo71 3y9 przydatne w dia7nozie dysleksjiJ!adanie **B, czyli 3adanie elektroencefalo7raficzne su;y dooceny 3ioelektrycznej czynnoci mz7u5 =est ono wykonywane 7w-nie na zlecenie neurolo7a dziecice7o, czasem psychiatrydziecice-7o i nie nale;y do rutynowych czynnoci dia7nostycznych w prrypad-ku dysleksji5 !adanie to zwykle jest przeprowadzane, 7dyistnieje

podejrzenie or7aniczne7o uszkodzenia mz7u, epilepsji EpadaczkiH,

co w wypadku potwierdzenia dia7nozy, wskazywao3y na koniecz-no9 leczenia5 tosowanie **B w 3adaniach naukowych ma inne cele- poznawcze5G5 4o to jest iloraz inteli7encji i jakie jest je7o znaczenie w

przypadku 3adania dzieci dyslektycznychJ"loraz inteli7encji to wynik licz3owy wikszoci testwinteli7encji5=e7o nazwa wywodzi si st1d, ;e w pierwszym z testw Eskalainteli7encji +5 !ineta - L5 /ermana z $%$> rokuH, 7dzie zostau;ytyz7odnie z intencj1 '5 terna, autora te7o wska2nika, 3y to wynik

dzielenia5 +3y uzyska9 iloraz inteli7encji, wiek inteli7encjidziecka

A>


37/112

Epodany w miesi1cachH dzieli si przez wiek ;ycia dziecka Ew miesi1-cachH5 #astpnie mno;y si 7o przez $@@ Ea3y otrzyma9 licz3cakowrt1H5 ' zwi1zku z tym dziecko F-letnie, ktre7o poziominteli7en-cji odpowiada wiekowi F lat, otrzymuje iloraz inteli7encji $@@5

' kali"nteli7encji L5 /ermana-M5 Merrill Emodyfikacja uprzedniowymienione-7o testuH wynik w postaci ilorazu inteli7encji "5" R od ?& do$$> -uznajemy za poziom inteli7encji przecitnej5 ' kali"nteli7encji 85'echslera '"4 E'echsler "ntelli7ence cale for 4hildrenHnajczciejstosowanej w 3adaniach dzieci powy;ej G roku ;ycia, ilorazinteli7encji

"5" ?F-$$F wskazuje na przecitny poziom rozwoju umysowe7o, za"5"R $$>-$A$ - oznacza inteli7encj powy;ej przecitnej, "5" powy;ej$A$to inteli7encja wysoka Er;nice wartoci ilorazw zwi1zane s1 zwartoci1 odchylenia standardowe7o< w kali /-M sR$>, w kali'"4 sR$FH5 .si17nicie takich wynikw wskazuje, ;e trudnocidziecka mo71 mie9 charakter dysleksji lu3 dysorto7rafii, skoronie s1uwarunkowane op2nieniem rozwoju umysowe7o5 8zieci te, jak wska-zywano, czsto uzyskuj1 wyniki wiadcz1ce o inteli7encji wy;szej ni;

przecitna i wysokiej5P dru7iej strony, o czym 3ya mowa, iloraz inteli7encji jestwska2nikiem licz3owym, a dia7noza psycholo7iczna ma charakterkliniczny, a nie statystyczny5 Mo;liwe jest w niektrych

przypadkachrozpoznanie dysleksji pomimo ilorazu inteli7encji w 7ranicachinteli-7encji poni;ej przecitnej, jeli zachodzi podejrzenie, ;e wynik

3ada-nia testowe7o jest zani;ony np5 wskutek za3urze6 percepcji lu3

F> N FGkoordynacji percepcyjno-motorycznej5 "loraz inteli7encji jestwicwska2nikiem umo;liwiaj1cym, na etapie wstpnej selekcji, odr;nieniedzieci dyslektycznych od op2nionych w rozwoju umysowym, ktrychtrudnoci w czytaniu i pisaniu wystpuj1 na tle uo7lnionychtrudnociw rozumieniu i uczeniu si Enie maj1 wic charakteru trudnocispecyficznychH5?5 4o to jestwska2nik fra7mentaryczne7o deficytu rozwojowe7oJ' dalsrym etapie 3adania psycholo7iczne7o dzieci podejrzane o

dysleksj poddaje si 3adaniu 3ateri1 testw do oceny poziomurozwoju poszcze7lnych funkcji Epercepcyjnych, pamiciowych,moto-

AG


38/112

rycznychH, ktrych nieprawidowy rozwj m7 3y9 przyczyn1 specyfi-cznych trudnoci w uczeniu si5:ozwj dzieci dyslektycznych jest nieharmonijny, dlate7o te; natym etapie 3adania poszukuje si, w jakim zakresie jest onza3urzony i

jaki jest stopie6 te7o za3urzenia5 'ska2nik fra7mentaryczne7odeficy-tu rozwojowe7o Ew,f,d,rH jest wanie takim wska2nikiem licz3owym,ktry sy7nalizuje stan op2nienia rozwoju w 3adanym zakresie orazstopie6 te7o op2nienia5 'ynikiem 3adania testami do oceny funkcji

percepcyjno-motorycznych jest wiek rozwoju 3adanej funkcji E':- wlatachH5 #a tej podstawie mo;emy, odnosz1c ten wynik do wieku ;yciaE'H oceni9, jakie jest op2nienie rozwoju 3adanej funkcji Ewstosunkudo wieku ryciaH5 .trzymany w ten spos3 wska2nik E'-': R

op2nienie rozwojuH nie ma jednak wartoci 3ezwz7ldnej5 #a przy-kad op2nienie o lata rozwoju funkcji wzrokowych, mo;e znaczy9du;o - 7dy dziecko jest mtodsze, lecz niewiele, 7dy jest wstarszymwieku5 8late7o te; D5 pionek zaproponowaa o3liczanie 'ska2nikafra7mentaryczne7o deficytu Nozwojowe7o E'fdrH wedtu7 wzoru r5 ;5H, we wskazaniu np5 okna na prawo, drzwi na lewo itp5,Ew G r5;5H oraz myleniem nazw kierunkw przestrzeni Enad, pod, przed

itp5H5'ystpowanie tych i podo3nych o3jaww powinno 3y9 sy7naem

FF


56/112

koniecznoci pracy z dzieckiem w kierunku wspoma7ania rozwojudziecka, stymulowania funkcji, ktrych rozwj jest op2niony58zieci te

powinny nadro3i9 swoje zale7oci) przed pjciem do szkoy, 3o wszkole 3d1 one przyczyn1 trudnoci w czytaniu i pisaniu oraz )kar)

wpostaci niedostatecznych ocen5&5 4zy mo;na zapo3iec dysleksjiJ=e;eli dziecko )ryzyka dysleksji) o3ejmiemy opiek1 mo;liwie jaknajwczeniej, zapewniaj1c mu pomoc lo7opedyczn1 i peda7o7iczn1,ukierunkowan1 na stymulacj rozwoju nieprawidtowo rozwijaj1cychsi funkcji, w niektrych wypadkach mo;emy spowodowa9 cakowitezlikwidowanie tych op2nie6 i uniknicie trudnoci szkolnych5 'innych mo;emy zmniejszy9 nasilenie trudnoci szkolnych5 /ak wicwiek przedszkolny jest szcze7lnie wa;nym okresem rozwoju tychdzieci, a celem oddziatywa6 powinrNo 3y9 udzielenie wszechstronnej

pomocy dziecku, a3y osi17nlo 7otowo9 do nauki czytania i pisaniaprzed pjciem do szkoy5(otrze3ny jest konsekwentny system dziata6 na rzecz przy7otowa-nia dziecka w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisaniaEpoprzedzone7o odziaywaniem profilaktycznym w wieku niemowl-?@ ` ?$cym i poniemowlcymH oraz pro7ram nauczania czytania i pisania

przez o3cowanie w za3awie z materiaem literowym, rozwijaniemowy,wiadomoci jzykowej, suchu zwi1zane7o z mow1, zdolnoci doko-nywania analizy i syntezy wyrazowej, syla3owej, fonemowej ilo7oto-mowej5 =ak wynika z dowiadczenia przedszkola eksperymentalne7ow Bda6sku, zaproponowany przez !5:ocawskie7o system przy7oto-wania do nauki oraz 1czne7o nauczania czytania i pisania Ezwykorzy-staniem wszystkich liter jzyka pofskie7oH, przy wydtu;eniu okresu

przy7otowawcze7o, a skrceniu okresu nauczania wykaza, ;e dzieciszy3ciej i lepiej opanowaty umiejtno9 czytania i pisania5[wiczenia tew wypadku )dzieci ryzyka dysleksji) od7rywaj1 rol korekcyjn1,

wyrw-nuj1c op2nienia, poma7aj1c unikn19 trudnoci lu3 je zmniejszy95F, Kto mo;e orzec o istnieniu ryzyka dysleksjiJMo71 o tym orzec rodzice, nauczyciel przedszkola, ktrzy o3serwu-

j1 dziecko, mo;liwoci i o7raniczenia je7o rozwoju Eo ile znaj1 onipro3lem specyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniuH5' okresie niemowlcym i poniemowlcym, jeli mowa i motorykadziecka rozwija si z3yt wolno, nale;y skonsuftowa9 je u lo7opedy i

psycholo7a5 ' okresie przedszkolnym ci sami specjalici powinnisu;y9 dziecku konsuftacj1 i opiek15=e;eli trudnoci dziecka nie min1, mimo pracy rodzicw, nale;y

o3j19 je specjalnymi 9wiczeniami korekcyjno-kompensacyjnymi, ktreprowadz1 specjalnie przy7otowani nauczyciele - terapeuci5 /erapia

F>


57/112

peda7o7iczna - tak okrelane s1 te za3ie7i - winna 3y9 podjta ju; wklasie )@), w przypadku 7dy trudnoci dziecka okazuj1 siuporczywe inie ustpuj1 pomimo pomocy nauczyciela w przedszkolu i rodzicw wdomu5

>5 Bdzie szuka9 specjalistw do konsultacji dziecka, u ktre7oo3serwujemy symptomyryzyka dysleksjiJ!adania psycholo7iczne dzieci w wieku poniemowlcym przepro-wadzaj1 psycholo7owie zatrudnieni w su;3ie zdrowia, w poradniachzdrowia psychiczne7o5 8zieci od wieku przedszkolne7o przyjmuj1

psycholo7owie w poradniach wychowawczo-zawodowych5.3a typy poradni znajduj1 si we wszystkich miastach i wielumniejszych miejscowociach5 (owinna je wskaza9 nauczycielka

przedszkola i lekarz pediatra5 :odzice mo71 znale29 ich adresy w?ka;dej ksi1;ce telefonicznej $5

Lo7opedzi zatrudnieni s1 w o3u typach poradni, a tak;e w oso3nychporadniach lo7opedycznych zwi1zanych zazwyczaj ;e su;31 zdro-wia5 (rzy (olskim /owarzystwie 8ysleksji powstata (oradnia8ia7no-styczno-/erapeutyczna, ktra udziela EodptatnieH porad, przyjmujedzieci i mtodzie; 3ez skierowania i rejonizacji na 3adaniadia7nosty-czne oraz zapewnia pomoc terapeutw szcze7lnie w przypadkachspecyficznych trudnoci w czytaniu i pisaniu Ez7loszenia pisemne?H5G5 4zy mo;liwe s1 profilaktyczne oddziaywania wo3ec dzieckaleworczne7o, ktre mo7y3y mu uatwi9 nauk pisania lew1 rk1J' profilaktyce, czyli w zapo3ie7aniu trudnociom szkolnym mo;-na wiele zdziata9 na rzecz dziecka leworczne7o, 3y pomc mu wopanowaniu techniki pisania lew1 rk15 8o takich oddziatywa6,szcze7towo opisanych w pu3likacji M5 !o7danowicz< LeworcznoNu dzieci, 'arszawa $%%, 'i(, nale;y$


62/112

,wyjani9 co trze3a, odpowiedzie9 na w1tpliwoci i pozostawi9 je samo,kiedy widzi, ;e dalej so3ie poradzi5 :odzic interweniuje na pro3dziecka lu3 7dy widzi, ;e pojawily si nowe trudnoci5 .kresy samo-dzielnej pracy dziecka powinny 3y9 z czasem coraz czstsze i

du;sze,a; do penej samodzielnoci5 8o3rze jest wic, 7dy pozostawiamydziecko samo na pewien czas Edu7o9 zale;y od wieku i trudnocizadaniaH i w takim momencie, 7dy jestemy pewni, ;e ono wie )co i

jakma ro3i95 (ojawiamy si pod koniec ka;de7o etapu pracy, a3y jeskontrolowa9 i pochwali9 dziecko nie tylko za rezuftat, lecz i zawysiek5' razie potrze3y, 7dy praca wyma7a poprawienia, musimy je dote7ozmo3ilizowa95 P czasem kontrolowanie zadania musimy przerzuci9 na

dziecko, a3y wytworzy9 nawyk samokontroli5'arto rwnie; przy innych okazjach ni; odra3ianie lekcji, np5

podczas czekania w kolejce, jazdy tramwajem, spaceru, wprowadzi9krciutkie okresy cwicze6 i )powtrek) cho93y ta3liczki mno;enia lu3zasad, orto7rafii5 Mo;na wwczas utrwala9 kierunki )prawo-lewo),wyszukiwa9 przedmioty, ktrych nazwy zaczynaj1 si na okrelon17osk Ep), )k itp5H5Konieczne jest wdra;anie dziecka do systematycznej pracy i po-rz1dku, co wyma7a dtu7ie7o okresu powtarzania tych samych sytu-acji, czynnoci i mo;e si tylko wtedy uda9, 7dy dziecko prowadzire7ularny try3 ;ycia5 'arto jednak mie9 wiadomo9, ;e w wieluwypadkach jest to przysowiowa )orka na u7orze, ktra jednak w

przyszoci mo;e nieoczekiwaniewyda9 owoce)5?5 4zy pozwala9 dziecku na o7l1danie telewizjiJ/elewizja, jak pisze o tym M5 'elchman, jest zarwno 3o7osa-wie6stwem, jak i przekle6stwem dzieci5 8la dzieci dyslektycznych

jestwa;nym 2rdem zdo3ywania informacji, poniewa; one mniej czytaj1ni; ich rwienicy lu3 nie czytaj1 w o7le5P dru7iej strony nie nale;y dopuci9, a3y wytworzy si nawyk

o7l1dania wszystkie7o jak leci5 8zieci zatem powinny o7l1da9 pro-7ramy wy3rane, akceptowane przez rodzicw, ktrzy sami powinni imdawa9 do3ry przykad5%5 4zy dziecku dyslektycznemu nale;y czyta9 na 7os ksi1;kiJ/ak, pocrynaj1c od najwczeniejsze7o okresu5 8ziecko nie powin-no 3y9 przy tym 3ierne5?? N ?%$@5 =ak posu7iwa9 si ksi1;k1 wo3ec mae7o dzieckaJ=u; z niemowlciem mo;naczyta9) ceratowe ksi1;eczki-harmonijkilu3 ksi1;eczki z kilkoma 7ru3ymi, kartonowymi kartkami5 =est toetap

)o7l1dania ksi1;ek)< kontakt z ksi1;k1 to pokazywanie o3razkw, wrazz ich nazywaniem5 8orosy wypowiada nazwy przedmiotw< )kotek)

>


63/112

,)dzidzia, )mama i wodzi paluszkiem dziecka po o3razku,dotykaj1cnazywanych elementw5' wieku poniemowlcym przechodzimy do rozpoznawania o3raz-

kw< dorosy nazywa przedmioty na o3razku poka;, 7dzie jest555), adziecko je wskazuje palcem5 8alszym etapem rozwoju kontaktu zksi1;k1 jest nazywanie przez dziecko wskazywanych przez nas przed-miotw na o3razku< dorosy pokazuje przedmiot pytaj1c )co to jestJ)8ziecko zwykle odpowiada jednym wyrazem, podaje nazw5P ko6cem dru7ie7o roku ;ycia, 7dy dziecko zaczyna 3udowa9

proste zdania, zaczynamy zadawa9 pytania o czynnoci, jakie wyko-nuj1 oso3y na o3razkach ksi1;ki< dorosy pyta )co ro3i chopczykJ),dziecko za odpowiada podaj1c nazw czynnoci Epi)H5 =e7owypowied2 mo;e mie9 te; form zdania proste7o< Vchopiec pi)5 '

trzecim roku ;ycia dziecko wymienia szere7 czynnoci posu7uj1c sizdaniami prostymi5/rzylatek, ktry mwi zdaniami zo;onymi, jest w stanie opowie-dzie9 o3razek5 #a pytanie dorose7o< )co tu widzisz na o3razku,co tu

jest, co tu si dziejeJ - dziecko ju; nie tylko wymienia oso3y iprzedmioty na o3razku E)chopiec, mama, okno, ;ko, lampa, ze7ar)H,lecz opisuje o3razek, 3uduj1c zdania omawiaj1ce wydarzenia nao3razku< chopiec pi, mama wola, ze7ar dzwoni)5 (otrafi 7orwnie;zinterpretowa9 wyjaniaj1c tre9 o3razka i u;ywaj1c przy tym zda6zo;onych< 4hopiec pi, a mama 7o woa)5$$5 =ak posu7iwa9 si ksi1;k1 wo3ec dziecka w wieku przedszkol-nymJ' wieku przedszkolnym mo;emy oczekiwa9 3ardziej zo;onychwypowiedzi na temat o3razka5 Maj1 one wwczas charakter opowia-dania zawieraj1ce7o wypowiedzi wiadcz1ce o rozwoju mylenia

przyczynowo-skutkowe7o i zdolnoci do 3udowania hipotez, wyja-niaj1cych sytuacj< )4hopiec i kotek pi15 Mama 3udzi chopca, 3o onnie sysza 3udzika)58alszy etap to czytanie na 7os i o7l1danie o3razkw w ksi1;ecz-

kach, ktre oprcz o3razkw zawieraj1 te; teksty< krtkie podpisy doo3razkw i wierszyki, odpowiednie dla wieku poniemowlce7o lu3 te;wiersze, krtkie opowiadania czy 3ajeczki stosowne dla wieku

przed-szkolne7o5 /eksty te czyta dorosy, po wielokrotnym zaodtworzeniudzieci s1 zdolne je reprodukowa95' wieku poniemowlcym Edo A r5;5H dzieci potrafi1 odpowiada9 na

3ardzo proste pytania< Kto nie sysza 3udzikaJ 4o zro3ichopczykJ)54zytaj1c znany dziecku tekst mo;emy przerwa9 zdanie, a3y dziecko

uzupetnio je z pamici )mama woa555 8zieci w wieku przedszkolnympotrafi1 uzupenia9 du;sze fra7menty wierszy, a nawet recytowa9 je w

>A


64/112

catoci5 ' tym okresie zadajemy te; pytania o przyczyny, ktreskaniaj1 dziecko do udzielania wyjanie6, opartych na rozumowaniu

przyczynowo-skutkowym< (owiedz, dlacze7o555J5 P ko6cem wiekuprzedszkolne7o mo;emy zada9 dziecku jeszcze trudniejsze zadanie>


67/112

$F5 =akie ksi1;ki powinno czyta9 dziecko dyslektyczneJ/akie, jakie je interesuj15 =ednak warto zapo3iec frustracjidziecka,7dy wy3ierze ksi1;k z3yt trudn1 i nie radzi so3ie z jej czytaniem5

#ale;y wwczas al3o odsun19 jej czytanie w czasie, al3o pokonywa9

trud czytania ksi1;ki wsplnie, na drodze ju; opisanej techniki)wspl-ne7o czytania)5 8ziecko mo;e te; czyta9 po cichu z jednoczesnymodsuchiwaniem tekstu Ez tamy ma7netofonowej lu3 czytane7o 7lo-no przez dru71 oso3H na zmian ze suchaniem na7rania5$>5 4zy pozwoli9 dziecku na czytanie komikswJ

#ajwa;niejsze jest podtrzymanie zainteresowania dziecka sowempisanym, ksi1;k1 w o7le), nawet jeli ma ona charakter komiksu54zytanie tekstw zawartych w komiksach 3ywa pocz1tkiem kontaktu zksi1;k15 8owiadczenia wyniesione z czytania komiksw utatwiaj1dziecku przejcie do czytania czasopism, literatury faktu lu3

ksi1;ek otematyce, ktra je interesuje, np5 fantastyka, podr;e kosmiczne,samoloty5$G5 4zy mo;na czyta9 7fono dziecku, jeli samemu nie ro3i site7o do3rzeJ

#ie ma to wiksze7o znaczenia, 3o dzieci nie s1 tu z3ytkrytycznymisuchaczami5 'arto sprawdza9, czy dziecko rozumie tekst5$?5 4o zro3i9, 7dy dziecko woli raczej kopa9 pik ni; mczy9 siczytaniem5 =ak mu uwiadomi9, ;e je7o ;ycie to nie tylko fut3olJ

#a to pytanie M5 'elchman odpowiada< Mo;e je7o umiejtnoci wfut3olu s1 na tyle do3re, ;e w przysztoci zapewni1 mu karier5.czywicie powinno si pochwali9 sportowe sukcesy dziecka, 3o to

poma7a mu podnie9 je7o poczucie wasnej wartoci, szacunek dosie3ie same7o5 =e7o zainteresowanie fut3olem mo;na wykorzysta9

przez dostarczenie lektury na ten temat< ksi1;ek o 7wiazdach pikino;nej, 7azet o tematyce sportowej, materiatw o krajach, sk1dwywodz1 si sawni pikarze5 /u warto doda9, ;e rodzice czsto kasuj1wszystkie dodatkowe zajcia pozalekcyjne, poniewa; d

bogdanowicz marta - o dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu

Documents