bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijamaniv.ns.ac.rs/full/patop07.pdf · terakcije sa...

Bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijama

PATOGENEZA, PATOLOGIJA I KLINIČKA SLIKA BVDV INFEKCIJE

T.Petrović, S. Lazić, D. Bugarski, A. Milovanović, H. Šamanc*

Uvod

Goveđa virusna dijareja (Bovine Viral Diarhea - BVD) je virusna infekcija koja predstavlja nepoznanicu kako za veterinare kliničare, tako i naučne radnike iako je prošlo vise decenija od prvog opisa oboljenja od strane Olafsona i saradnika (1946).

Uzročnik bolesti je jedan od najmanjih RNA virusa (Bovine Viral Diarhea Virus - BVDV), svrstan u familiju FlavMridae, rod Pestivirus. Shodno promenama koje izaziva na kulturi ćelija, virus se javlja u dva biotipa: necitopatogenom (ncp) i citopatogenom (cp). Necitopatogeni biotip virusa je forma virusa u kojoj je on zastupljen u prirodi, dok se za citopatogeni biotip smatra da nastaje mutacijom iz ncp virusa u perzistentno inficiranoj (PI) životinji. Do sada je poznato da se BVD virus javlja u dva geno-tipa: BVDV 1 i BVDV 2. Genotip 2 BVD virusa je dijagnostikovan krajem 80-tih i početkom 90-tih godina prošlog veka. Pojedini necitopatogeni sojevi ovog genotipa BVD virusa uzrokuju teže kliničke simp-tome sa izraženim krvarenjima i većim mortalitetom inficiranih životinja u odnosu na one koje izazivaju sojevi BVDV 1 genotipa.

Najznačajniji izvor infekcije su perzistentno inficirana i bolesna goveda, a mogu biti i druge prijemčive vrste. Infekcija BVD virusom, osim kod goveda, javlja se kod ovaca, svinja, koza i divljih preživara. Ove životinje mogu biti i rezervoari virusa, a samim tim i izvor infekcije. Između goveda, ovaca i svinja zabeležene su i unakrsne infekcije. Infekcija ljudi BVD virusom je povezana sa malforma-cijamanovorođenčadi, pre svega u vidu mikroencefalije, kao i prolivima nepoznate etiologije kod dece.

Bovina virusna dijareja je značajno raširena u celom svetu. U razvijenim zemljama, proce-nat serološki pozitivnih životinja se kreće između 60 do 90 posto. Na području bivše Jugoslavije ova in-fekcija je prvi put opisana od strane Đuričkovića i saradnika 1966. godine na osnovu kliničke slike i pa-tomorfološkog nalaza, a serološki je potvrđena od strane Cvetnića i saradnika [18]. Od prvih saznanja o prisustvu BVD infekcije na području Srbije, pa do današnjih dana, mali broj autora se bavio ovom problematikom. Najčešće su bili ispitivani pojedinačni ili manji broj zapata sa ograničenim brojem živo-tinja. Belić i sar. [3] su u 6 zapata i 224 ispitanih krvnih seruma goveda ustanovili 166 ili 74 posto sero-pozitivnih životinja. Procenat pozitivnih se na pojedinim farmama kretao između 38,8 i 91 posto. Kurču-bić [36] je izneo podatke serološkog ispitivanja goveda na dve farme. Na farmi tovnih junadi (uzrasta od 6 do 7 meseci) od 86 ispitanih uzoraka seruma 48 ili 55,81 posto je bilo seropozitivnih, dok se na farmi mlečnih krava od ukupno 178 grla, procenat seropozitivnih životinja kretao, u zavisnosti od sta-rosne kategorije, izmedu 30,55 i 52,24 posto.

Poslednjih godina istraživanja prevalencija BVDV infekcije u Srbiji je sve veća. Na pod-ručju severa zemlje, imunoenzimskim testom (EUSA) je ispitano 94 (4,34%) uzorka seruma iz sedam većih zapata goveda sa ukupno 2164 životinja i 94 uzorka seruma (12,13%) iz manjih zapata sa ukupno 775 zivotinja. Ustanovljena prevalencija seropozitivnih zrvotinja u veiikim zapatima se kretala do 71,43 posto sa prosekom od 22,34 posto. U jednom vefikom zapatu nisu utvnJene seropozitivne žJvotinje.

Dr Tamaš Petrović, istraživač saradnik, dr Sava Lazić, naučni savetnik, mr Dejan Bugarski, istraživač saradnik, mr Aleksandar Milovanović, istraživač saradnik, Naučniinstitut za veterinarstvo "Novi Sad". Nmi Sad; dr Horea Šamanc, redovni profesor, Katedra za bolesti papkara, Fakultet veterinarske medicine, Beograd

245

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu i zdravstvenl status teladi

Procenat seropozitivnih životinja u malim zapatima je iznosio 59,57 posto. Seropozitivne životinje su utvrđene na području svih pet ispitivanih opština [46]. Sa područja okoline Beograda je ispitano 440 krvnih seruma životinja iz velikih zapata i 2024 krvnih seruma životinja iz malih zapata goveda. Pro-sečna prevalence seropozitivnih životinja u velikim zapatima je iznosila 66,80 posto, a u malim za-patima 4,24 posto [44. U ispitivanjima sprovedenim na niškom i južnomoravskom području, a koja su obuhvatila manji broj mlečnih krava (188) sa područja devet opština, ustanovljeno je prisustvo sero-pozitivnih životinja u pet opština. Utvrđen procenat serološki pozitivnih životinja se kretao od 3,8 do 45 posto sa prosekom od 10,64 posto [53].

Tokom poslednjih deset godina, Odeljenje za virusologiju Naučnog instituta za veterinar-stvo „Novi Sad" se intenzivno bavilo ispitivanjem prevalence BVD infekcije [52, 53, 54]. Poslednje veće istraživanje seroprevalence BVDV infekcije u velikim i malim zapatima goveda sprovedena su tokom 2003. i 2004. godine na četiri epizootiološka područja. Ispitivanje prisustva seropozitivnih jedinki u zapatima goveda je vršeno na osnovu utvrđivanja titra virus neutralizacionih (VN) antitela u krvnim se-rumima priplodnih mlečnih goveda starijih od šest meseci. Ukupno je ispitano 12083 uzoraka krvnih seruma (12,88% ukupne populacije goveda u Republici Srbiji). Pri tome je 4506 uzoraka poticalo od goveda iz 32 velika zapata farmskog načina držanja sa područja južnobačkog, zapadnobačkog, srem-skog okruga i okoline Beograda, a 7577 uzoraka je poticalo od životinja iz malih zapata goveda u indi-vidualnom naćinu držanja sa podrucja devet opština južnobačkog okruga (3457 uzoraka) i osam opšti-na sremskog okruga (4120 uzoraka). Ispitivanjem su na ovaj način obuhvaćene zivotinje iz svih naselje-nih mesta (156) na ispitivanom području. Prisustvo specifičnih antitela protiv BVD virusa je utvrđeno Rod 4647 (38,46%) ispitanih životinja. Pri tome, kod životinja iz malih zapata goveda u individualnom načinu držanja prisustvo antitela protiv BVDV je ustanovljeno u 1833 (24,19%) ispitanih uzoraka. Od ovog broja, u južnobačkom okrugu je utvrđeno 1082 (31,30%), a u sremskom okrugu 751 (18,53%) se-ropozitivnih životinja. Kod goveda iz velikih zapata farmskog načina držanja sa područja južnobačkog, sremskog, zapadnobačkog i beogradskog okruga, prisustvo antitela protiv BVDV je ustanovljeno u 2814 (62,45%) ispitanih uzoraka. Od ovog broja, u južnobačkom okrugu je utvrđeno 1500 (55,13%), u sremskom okrugu 167 (56,04%), u zapadnobačkom okrugu 589 (74,47%) i u beogradskom okrugu 558 (81,58%) seropozitivnih životinja [57].

Prisustvo BVDV na našim područjima je i direktno dokazano njegovom izolacijom [33,56]. Daljim ispitivanjima, izolacijom, molekularnom tipizacijom i filogenetskom analizom 25 virusnih izolata sa područja južnobačkog, sremskog, zapadnobačkog i beogradskog okruga, utvrđeno je da svi spa-daju u BVDV 1 genotip virusa. Pri tome je 18 izolata spadalo u BVDV 1 f, 5 izolata u BVDV 1 b i 2 izolata u BVDV 1g podtip ovog genotipa virusa [57].

Najveće štete koje BVDV infekcija nanosi govedarstvu su posledica transplacentarne in-fekcije, koje dovode do fetalnih uginuća, kongenitalnih malformacija, neonatalnog i postnatalnog mor-taliteta uključujući i bolest sluznica i slabijih proizvodnih performansi preživelih životinja [61]. Ekonom-ski gubici prouzrokovani BVDV infekcijom mogu se ispoljavati u zapatu goveda i nekoliko godina na-kon infekcije. Ovi gubici su značajni i upravo zbog toga BVDV infekcija se smatra trećom po značaju bolesti u goveda, odmah iza kuge goveda i slinavke i šapa. S obzirom na značaj i raširenost ove infek-cije na našim područjima, poznavanje patogeneze, patologije i kliničke slike bolesti je neophodno za razumevanje celokupnog problema.

Patogeneza bolesti

„Patogeneza bilo koje bolesti zavisi od balansa između sposobnosti domaćina da se odupre mikrobnoj invaziji i sposobnosti mikroorganizma da izazove oštećenje" [13]. „BVDV infekcija je jedno od najkompleksnijih infektivnih oboljenja domaćih životinja" [1], a „traganje za istinom i razume-vanje suštine je jedan od najvećih životnih zadataka" [11].

Akutna infekcija

Patogeneza akutne infekcije nije jasno objašnjena. Najverovatnije, infekcija nastaje preko sluzokože usne i nosne duplje. Virus se dalje širi po organizmu vezan za ćelije „buffy coat" frakcije krvi ili kao Slobodan. Virus se prvo replikuje u nosnoj sluzokoži i tonzilama u visokom titru. Zatim se širi do regionalnih limfnih čvorova, a odatle se diseminira po celom organizmu. Titar virusa je najveći u tonzi-

246


lama, timusu i ileumu, a nizak u belim krvnim ćelijama [13]. Nakon Jn vitro" infekcije belih krvnih ćelija titar virusa je nizak, za razliku od epitelnih ćelija u kojima je visok. Prema tome, Bruschke i saradnici [14] smatraju da bele krvne ćelije možda nisu tako značajne za replikaciju BVD virusa kao druge ćelije, već imaju ulogu u širenju virusa kroz organizam. Glavni target organi za virusnu replikacqu su fcmfoidno tkivo, epitelijalne ćelije i limfociti, kao i ćelije gastrointerstinalnog trakta, žlezda i neuroni. Na osnovu svojih rezultata Iqbal i saradnici [32] predpostavljaju da se vezivanje E(rns) virusa za ćetiju vrši preko in-terakcije sa glikozaminoglikanima i da se BVDV može inicijalno vezivati za ćelije preko ove interakcije. Specific™ ćelijski površinski receptor! za vezivanje pestivirusa nisu jasno utvrđeni i mehanizam ulaska virusa u ćeliju i početna virusna replikacija nisu dovoljno izučene. U ispitivanju antiidiotipskim antiseru-mom utvrđen je ćelijski površinski protein od 50 kDa, kao mogući receptor [58]. Bronwlie [13] smatra da postoji mogućnost razlika u tkivnom tropizmu terenskih izolata virusa, od kojih su neki bolje adapti-rani na replikaciju u ćelijama respiratorne sluzokože, dok se drugi dobro replikuju u ćelijama svih si-stemskih tkiva. Virus BVD-a izolovan u slučajevima akutnog toka bolesti je necitopatogen, što pokazuje dajeon biotip virusa koji cirkuliše u populaciji goveda. Karakteristika akutne infekcije je ograničena po-java virusa kako u krvi, tako i u nosnom sekretu tokom prvih tri do deset dana nakon infekcije, pri čemu se javlja spori i prolongirani porast titra specifičnih antitela u roku od deset do dvanaest nedelja posle infekcije [13].

Virus BVD-a ima afinitet prema ćelijama imunskog sistema. Različiti imunski parametri ukazuju da postnatalna infekcija goveda, pa čak i vakcinacija sa atenuiranim vakcinama, dovodi do prolazne imunosupresije [45]. Za pestiviruse je utvrđeno da deluju na ćelijsku proliferaciju i eksperi-mentalno inficirane ćelije su postale sposobne za produkciju solubilnih faktora koji oštećuju imunski sistem [47]. Limfociti i monociti su posebno osetljivi na BVDV infekciju. Tokom akutne infekcije dolazi do opadanja broja B limfocita i smanjenja odgovora T limfocita na mitogene. Goveda perzistentno infi-cirana necitopatogenim BVD virusom imaju promenjenu limfocitnu funkciju, a neutrofili imaju značajno smanjenu sposobnost fagocitoze bakterije Staphylococcus aureus. U slučaju BVDV infekcije postoji i smanjenje recirkulacije B i T limfocita. Neka preliminarna ispitivanja pokazuju da postoji i poremećaj u recirkulaciji gama/delta T limfocita. Utvrđeno je da je kod perzistentno inficiranih životinja, 4,4 posto krvnih limfocita, od čega 5,4 posto T limfocita i 2,1 posto B limfocita, inficirano virusom [13]. Veruje se dasu oštećenja bubrežnih glomerula kod perzistentno inficiranih životinja imunskog porekla [26], Cas-trucci i sar. [15] su u eksperimentalnim uslovima, nakon veštačke infekcije teladi, prethodno imunosu-presovanih deksametazonom, necitopatogenim i citopatogenim BVD virusima, ustanovili razvoj teškog kliničkog oboljenja koje je rezultiralo uginućem većine inficirane teladi. Autori na osnovu ovih rezultata zaključuju da je imunosupresivno dejstvo BVD virusa na telad važan faktor u patogenezi infekcije. Leu-kopenija je najčešće povezana sa detektabilnom viremijom koja se javlja između trećeg i četrnaestog, pa čak i do četrdesetog dana nakon infekcije. Njihov oporavak je povezan sa pojavom prvih antitela u krvi, dok se maksimalni nivo antitela u cirkulaciji javlja osam do deset nedelja kasnije [47]. Bronwlie i sar. [9] smatraju da nakon kontakta sa virusom životinja ima doživotnu otpomost na naknadna obol-jenja izazvana BVD virusom ali se infekcija može ustanoviti u vidu naknadnog serotoškog odgovora. lako je u osnovi prihvaćeno da su životinje sa visokim titrom antitela, nakon akutne infekcije. imune na reinfekciju, opadanje titra antitela ukazuje na pretpostavku da imunitet nakon prirodne infekcije možda nije doživotan [47]. Malmquist [40] je, ispitivajući pasivni imunitet, utvrdio dugo zadrzavanje pasivno prenetih antitela u cirkulaciji, naročito kod teladi od visoko seropozitivnih majki. Na osnovu ovih poda-taka je zaključio da je to razlog visoke učestalosti BVDV infekcije u uzrastu životinja izmedu 6 i 14 me-seci.

Virus se može naći i u ovarijalnom i testikularnom tkivu, kao što može biti izolovan i iz se-mena akutno inficiranih bikova. Sperma je najčešće lošeg kvaliteta i predstavlja potencijalni izvor infek-cije za seronegativne junice [13]. Mehanizam nastanka trombocitopenije izazvane BVDV infekcijom nije poznat ali Corapi i sar. [17] smatraju da je povezan sa direktnim virusnim delovanjem na trombo-crte, a ne sa delovanjem virusa na produkciju trombocita u kostnoj srži. Kod teladi nakon BVDV infekcije ustanovljena je značajna hiperplazija megakartocita u kostnoj srži, istovremeno sa smanjenim brojem trombocita u cirkulaciji. Međutim, neki rezultati ispitivanja ukazuju na nekrozu kostne srži inficiranih ži-votinja. Prisustvo BVDV u trombocitima i utvrdena megakariocitna destrukcija ukazuju da je tromboci-topenija povezana ili sa BVDV infekcijom trombocita ili sa BVD virusom indukovanom imunomedijator-skom destrukcijom trombocita [64]. Walz i sar. [68] smatraju da su u mehanizam poremećaja funkcije trombocita najverovatnije uključene: promene u populaciji trombocita u cirkulaciji, koja se ogleda u po-

247

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu i zdravstveni status teladi

većanju procenta starih trombocita, direktna virus-trombocitna interakcija, indirektna virus-trombocitna interakcija, koja uključuje intermedijalne faktore ili kombinacija ovih mehanizama. Ustanovljena infek-cija megakariocita BVD virusom je mogla dovesti do opadanja produkcije trombocita sa posledičnom trombocitopenijom i povećanjem procenta starih trombocita u njihovoj populaciji. Za razliku od mlađih trombocita, koji su veći i osetljiviji, stari trombociti su manji i manje osetljivi na agregacione stimuluse.

Mešane BVDV infekcije sa IBR virusom, bovinim respiratornim sincicijelnim virusom (BRSV) ili sa Pasteurella spp., dovode do mnogo težeg oboljenja nego što oni prouzrokuju pojedi-načno. Posebno je interesantno da su to sve respiratorne infekcije, pa se BVDV iz tih razloga svrstava u uzročnike kompleksa respiratornog oboljenja teladi. Mešana infekcija BVDV sa crevnim patogenima, kao što su rotavirus i koronavirus ili Sallmonela spp., takođe dovodi do teških oštećenja i poremećaja funkcije digestivnog trakta. Osnova patogeneze mešanih infekcija je imunosupresija, nastala na os-novu prolazne leukopenije i verovatno neutrofilne disfunkcije, koja prati akutnu BVDV infekciju [13]. Konstantan nalaz kod klinički evidentne infekcije BVD virusom je pad broja limfocita u manjem ili većem stepenu. Sa ovim smanjenjem broja kompetentnih limfocita, odbrambeni mehanizam domaćina je oz-biljno oštećen, što često može uzrokovati sekundarne bakterijske ili virusne infekcije [40]. Isti autor spominje, kao bitan za patogenezu, nalaz Diderholma i Dintera da infekcija kultura ćelija BVD virusom vrši supresiju produkcije interferona. Tako da, ako je u pitanju mešana virusna infekcija, usled supresije interferona, može se javiti patogeno dejstvo čak i benignih virusa. Takođe, postoji pretpostavka da BVDV stimuliše oslobađanje prostaglandina iz mononuklearnih ćelija krvi, a oni vrše depresiju limfo-citne blastogeneze.

Intrauterina infekcija

„Virus! koji inficiraju fetus tokom organogeneze uzrokuju bizarne malformacije koje dovode do stalnih oštećenja životinje. Jedan od takvih je i BVD virus, čijije teratogeni efekat dobro poznat" [13]. ,Patogeneza BVDV infekcije pokazuje karakteristike koje nisu viđene kod drugih oboljenja. Kon-sekvence fetalne infekcije, uključujući dugo živeće perzistentno inficirane životinje i naknadni razvoj bolesti sluznica su jedinstveni za BVDV" [30].

Infekcija u fetalnom periodu zavisi od faze razvića fetusa u vreme infekcije i biotipa virusa koji je izazvao infekciju. Ishod fetalne infekcije zavisi od toga da li je nastala u prvoj trećini (od 110-120 dana), u drugoj trećini (od 180-200 dana) ili u trećoj trećini graviditeta. Infekcija tokom prva dva tri-mestra može da rezultira abortusom, pri tome infekcija u prvoj trećini može da dovede do nastanka per-zistentne infekcije fetusa. Fetusi inficirani u zadnjem trimestru graviditeta su u stanju da reaguju aktiv-nim imunskim odgovorom [13].

Bronwlie [13] ističe da je rana smrt embriona, sterilitet, kao i učestali izostanak koncepcije često povezan sa BVDV infekcijom. Postoje određene nesuglasice autora kada je u pitanju patogeneza infekcije u prvih trideset dana gestacije. Naime, ustanovljeno je da BVDV smanjuje stepen koncepcije tokom ovog perioda i da se virus replikuje u maternalnoj placenti. Pretpostavlja se da u prvih trideset dana gestacije postoji ograničena transplacentarna infekcija, jer je kontakt između maternalnog epiteli-juma i fetalnih trofoblasta nedovoljno blizak za vertikalno prenošenje [13]. U zapatu sa BVDV infekci-jom, nivo koncepcije je smanjen sa 78,6 posto kod imunih, na 22,2 posto kod inficiranih krava.

Fetalna smrt sa mumifikacijama i abortusima nakon pestivirusne infekcije se javlja kod sve tri vrste životinja (goveda, svinje i ovce) [45], Abortus može da se dogodi u bilo koje doba od trideset dana nakon infekcije pa do termina teljenja, čak i nekoliko meseci nakon fetalne infekcije [9]. Mrtvo-rođenatelad, sa ili bez retardacija u rastu, mogu takođe biti rezultat rane intrauterine infekcije [47]. Uko-liko ne dođe do prekida graviditeta, telad mogu da budu rođena mrtva ili da budu manja, sa ispoljenim nervnim simptomima i sa nenormalno dugačkom dlakom. Mogu da budu i potpuno klinički normalna.

Virus BVD-a rede inficira fetuse seropozitivnih majki. Ustanovljeno je da su maternalna an-titela sposobna da sprečavaju prolazak virusa kroz placentome. Zbog toga, Bronwlie [13] smatra da je problem intrauterinih i kongenitalnih infekcija, pre svega, vezan za BVDV seronegativne majke. Nije Jos u potpunosti jasno da li virus inficira fetus direktno prenosom sa ćelije na ćeliju ili sistemskim širenjem [13]. Takođe, nije dovoljno jasno utvrđeno da li smrt fetusa i abortus nastaju direktno usled virusne in-fekcije fetusa ili su rezultat oštećenja maternalne placente koja ometa vaskularno snabdevanje i is-hranu fetusa. Fridriksen i sar. [22] u uterusu inficiranih životinja nisu utvrdili veće morfološke promene. S obzirom da je vaskularni endotel predilekciono mesto za BVDV, replikacija virusa u ovim ćelijama

248


može da dovede do vaskularnog oštećenja olakšavajući širenje viaisa preko placente. Prema ovim re-zultatima, infekcija fetusa nastaje vaskularnim putem, a ne lokalno širenjem sa ćeJije na ćeliju. Vreme koje je potrebno za prelazak virusa sa majke na plod je razlicito, ali je utvrdeno da abortusi mogu da se dogode nakon 10 do 18 dana nakon intramuskularne inokulacije BVD virusa [13]. Jedan od rezultata infekcije fetusa u prvoj trećini graviditeta je i viremija koja perzistira tokom celog žh/ota buduće jedinke [8, 13, 47, 48]. Životinje koje su nosioci virusa ali istovremeno ne reaguju stvaranjem specrfienih an-trtela, karakterišu se kao perzistentno inficirana BVD virusom [41]. I pored toga, perzistentno inficiran plod ćesto dođe na svet bez kliničkih promena i odraste zahvaljujući necitopatogenoj osobini prisut-nog virusa koji se kontinuirano replikuje u njenim tkivima i izlučuje u spoljnu sredinu tokom celog života [19]. Optimalno vreme za nastanak perzistentne viremije zavisi od zrelosti fetalnog imunskog sistema [45]. Fridriksen i sar. [22] ističu da kod goveda, perzistentna infekcija sa BVDV-specifičnom imunotoler-ancijom može nastati kada je prijemčiva majka inficirana od tridesetog dana graviditeta ili čak i ranije, pa sve do stodvadesetog dana gestacije. Osnova perzistencije virusa je rezultat nedovoljne kompeten-cije fetalnog imunskog sistema, pre 110 do 120 dana starosti fetusa, da prepozna BVDV kao strani anti-gen. Samim tim, organizam prihvata virus kao sopstveno tkivo, odnosno nastaje imunotolerancija, koja upravo dozvoljava perzistiranje BVD virusa u krvi i tkivima tokom celog života jedinke [7]. Kasnije, kada se imunski sistem u potpunosti razvije nije u mogućnosti da razlikuje virusni od svojih sopstvenih anti-gena. Ova imunotolerancija je strogo specifična s obzirom da naknadna infekcija drugim pestivirusnim izolatom u postnatalnom životu može izazvati imunski odgovor i to samo na one epitope koji se raz-likuju od epitopa perzistirajućeg virusa [5]. Eksperimentom McClurkin-a i sar. [41] je utvrdeno da je rađanje perzistentno inficirane teladi rezultat infekcije seronegativnih majki BVD virusom između četr-deset drugog i sto dvadeset petog dana graviditeta. Dužina života perzistentno inficiranih jedinki je najčešće kratka i samo manji broj jedinki doživi reproduktivno doba. Pri tome neke perzistentno infici-rane junice mogu da pobace i ubrzo zatim uginu sa znacima bolesti sluznica Neke se otele prividno normalno ali su telad perzistentno inficirana. Boeder i Harkness [61 ] su u tri eksperimenta intranazalno i intramuskularno inficirali 38 prijemčivih steonih životinja sa vise sojeva BVDV između osamdesetog i stotog dana graviditeta. Abortus je nastupio u trinaest slučajeva. Međutim, kod 25 živorođene teladi su bila transplacentarno inficirana. U slučajevima infekcije stotog dana graviditeta, 10 od 15 rođenih teladi je bilo perzistentno inficirano za razliku od svih 10 teladi koji su bili inficirani osamdesetog dana gravid-iteta. Ovi podaci su u saglasnosti sa nalazima drugih istraživača i ukazuju da se perzistentna infekcija ređe događa kod fetalne infekcije posle stotog dana, ali ipak nastaje do sto dvadeset petog dana gra-viditeta [41, 61].

S obzirom na sve registrovane terenske i eksperimentalne slučajeve, ne postoje dokazi za perzistenciju citopatogenog biotipa već samo necitopatogenog biotipa BVD virusa. U slučaju infekcije fetusa citopatogenim BVD virusom dolazi do abortusa. kongenitalnih malformacija i radanja mrtvih te-ladi [13]. Necitopatogeni BVD virus, sa sposobnošću da izazove perzistentnu infekciju je dominantan biotip virusa koji egzistira u prirodi [6]. Za razliku od njega, cttopatogeni biotip virusa i pored sposob-nosti da prođe placentu i inficira fetus, ne izaziva perzistentnu infekciju. a samim tim ne poseduje me-hanizam da se održava u zapatu goveda [42]. Svi fetusi poreklom od perzistentno inficiranih majki su perzistentno inficirani [13] i sposobni da u postnatalnom životu ponove taj ciklus kroz nekoliko gesta-cijai generacija [61].

Između stotog i stopedesetog dana gestacije goveđi fetus stiče sposobnost imunskog odgovora, te je BVDV infekcija tokom ovog perioda povezana sa zapaljenskim procesima [47]. Infek-cija fetusa u torn periodu graviditeta može uzrokovati kongenitalne defekte kao što su retardacije u raz-voju, slabiji razvoj unutrašnjih organa, neurološki poremećaji i anomalije oka [10]. Razvoj imunskog sistema tokom kasnijeg stadijuma graviditeta, oblikuje i pojačava fetopatogeno delovanje virusa, pri čemu su kod preživara lezije najčešće locirane u CNS-u [67]. Ispitivanja Liess-a i sar. [39] ukazuju da je osetljiva faza graviditeta za nastanak neuroloških poremećaja, uzrokovanih vidljivim promenama na mozgu, nakon devedesetog dana fetalnog razvoja. Ukoliko su lezije indukovane BVDV infekcijom po-sebno velike, fetus može da ugine a potom da bude pobačen. Međutim, necitopatogeni biotip BVDV se može replikovati u fetusu, često uzrokujući oštećenja određenih tkiva koja su nedovoljna da bi dovela do uginuća fetusa. Takva telad se rađaju sa različitim kliničkim znacima koja se kreću od naizgled nor-malnog do slabog, zakržljalog teleta ili povremeno do teleta sa oštećenjima CNS-a [10]. Infekcija fe-tusa nakon stopedesetog dana gestacije nailazi na kompletno razvijen imunski odgovor fetusa i elimi-

249

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu I zdravstveni status teladi

naciju virusa. Fetusi inficirani u ovom periodu razvoja se rađaju serološki pozitivni a negativni na prisustvo virusa [47],

Bolest sluznica

Bolest sluznica je opisana kao „fatalno" oboljenje goveda koje se karakteriše mnogos-trukim erozijama na sluznici creva. Virus izolovan kod životinja u ovakvom stanju je nazvan virus bolesti sluznica „mucosal disease virus (MDV)". Međutim, aplikovan govedima, on ne reprodukuje bolest sluz-nica. Kasnije je utvrđeno da su BVDV i MD virus serološki slični i da izazivaju samo blago oboljenje u akutnoj infekciji. Dva značajna otkrića su dovela do postavljanja hipoteze i objašnjenja etiologije i pato-geneze bolesti sluznica. Kao prvo otkriće, Bronwlie [13] ističe rad Leiss-a i saradnika [39] u kojem autori navode da samo perzistentno inficirane životinje oboljevaju sa znacima bolesti sluznica. Drugo je da je kod perzistentno inficiranih jedinki prisutan samo necitopatogeni BVD virus, dok su kod životinja uginulih od bolesti sluznica prisutna oba biotipa virusa [7].

Bronwlie i saradnici [7] su u cilju razjašnjavanja patogeneze BVDV infekcije, izveli dva ek-sperimenta. U prvom eksperimentu je iz životinje (Pe 515) uginule od bolesti sluznica izolovan citopato-geni (Pe 515c) i necitopatogeni' (Pe 515nc) BVD virus. U torn zapatu su utvrđene još tri PI životinje (Pe 605, Pe 606 i Pe 628), kod kojih je izolovan samo necitopatogeni virus, sa konstantno visokim titrom u krvi (10s do 106 TCID50/g). Dve perzistentno inficirane jedinke (Pe 605 i Pe 606) su intranazalno infici-rane sa 5 ml kloniranog citopatogeni Pe 515c virusa. U okviru dve do tri nedelje autori su kod obe životi-nje ustanovili anoreksiju i proliv. Obe ove životinje u agonalnom stanju su bile žrtvovane. Na obdukciji su bile utvrđene karakteristične erozije na crevu, kao i odgovarajuće promene na limfatičnom .tkivu creva koje su tipične za bolest sluznica. Citopatogeni virus je reizolovan iz lezija na crevu i mezenterijal-nim limfnim čvorovima (106do 107TCID50/g), a oba, citopatogeni (102TCID50/ml) i necitopatogeni (10s do 106TCID50/ml) biotip virusa iz krvi. Ovi istraživači su u ogled zatim uključili i 4 neinficirane seronega-tivne iivotinje. Ove životinje su inficirali sa citopatogenim Pe 515cp virusom. Do pojave kliničkih znako-va nije došlo, ali je nakon četiri nedelje došlo do stvaranja antitela. Na obdukciji, četiri nedelje kasnije, nisu bile utvrđene promene na crevu, niti je izolovan citopatogeni virus. Na osnovu svojih nalaza autori smatraju da izbijanje kliničke slike bolesti kod goveda zahteva perzistentnu infekciju necitopatogenim BVDV i superinfekciju citopatogenim biotipom virusa. Nezavisno i skoro istovremeno sa prethodnim eksperimentom, Bolin i saradnici su [4] veštačkom infekcijom citopatogenim BVD virusom indukovali letalnu BVDV infekciju kod goveda, perzistentno inficiranih necitopatogenim BVD virusom. Oni su 8 perzistentno inficiranih životinja inficirali necitopatogenim ili citopatogenim BVD virusom, da bi utvrdili da li se na taj način može izazvati teško kliničko oboljenje. Perzistentno inficirana goveda koju su super-inficirali necitopatogenim BVD virusom nisu ispoljila kliničke znake bolesti tokom trideset dana posma-tranja. Međutim, teški klinički znaci su se razvili kod svih životinja superinficiranih citopatogenim BVD virusima. Po svemu sudeći najviše izgleda ima hipoteza koju su postavili Brownlie i sar. [7]. Životinja, serološki negativna na BVDV, ako se inficira u prvoj trećini graviditeta (graviditet od 110-120 dana, [12]) necitopatogenim biotipom virusa, onda virus preko placente inficira plod. Pri tome, najčešće se rađa perzistentno inficirano i imunotolerantno tele. Neko vreme nakon rođenja, u uzrastu između šest i osamnaest meseci, može da se dogodi superinfekcija ovako viremične životinje citopatogenim bioti-pom BVD virusa [13]. Kod naknadne superinfekcije, homologni, odbrambeni mehanizmi ga ne pre-poznaju i zbog toga se umnožava neometan od imunskog sistema. Pod ovakvim uslovima, citopato-geni BVD virus uzrokuje mnogobrojne nekroze na tkivima odgovornim za imunsku aktivnost, a narocito se umnožava u tkivu creva. Kada se jednom pojave klinički znaci, oporavak je redak. U torn slučaju neograničeno razmnožavanje virusa dovodi do uginuća životinje dve do tri nedelje nakon infekcije [8].

Mogućnost izolovanja oba biotipa BVD virusa u preko 70 posto ispitivanih slezina goveda prirodno obolelih od akutne i hronične bolesti sluznica, potvrđuju ovu hipotezu [42]. Ova hipoteza može da objasni i nalaze koji prate vakcinaciju goveda atenuisanim BVDV vakcinama, a koji se svode na uginuća pojedinih životinja od bolesti sluznica. Ako se pretpostavi da su pojedina goveda bila per-zistentno inficirana, a vakcinacijom inokulisan atenuiran citopatogeni virus, koji se najčešće nalazi u vakcini, nesmetano umnožavanje vakcinalnog virusa izaziva kliničku sliku bolesti sluznica i uginuće vakcinisane životinje [7,13]. Liess i sar. [39] su ispitali mogućnost transplacentarnog prenošenja vak-cinalnog virusa vakcinacijom krava u različitim stadijumima graviditeta. Pri tome su utvrdili da u najrani-joj fazi graviditeta (do 123 dana) nakon infekcije fetusa, antitela se mogu naći u prekolostralnom se-rumu novorođenog teleta. Rezultati ispitivanja su pokazali da je vakcinacijom deset gravidnih životinja,

250

Bolestt goveda prouzrokovane virusima i bakterijama

u periodu između devedesetog i stodvadesetog dana graviditeta, došlo do rađanja pet teiaai sa raz-ličrtim stepenom oštećenja CNS-a, dva perzistentno inficirana teleta i dva abortusa.

U hipotezi su se otvarala dva osnovna pitanja: antigen! odnos između dva biotipa virus« koji dovode do bolesti sluznica i poreklo citopatogenog soja BVD virusa [12]. Poreklo citopatogenog vi-rusa nastavlja da fascinira istraživače. Pretpostavlja se da citopatogeni virus nastaje promenama na molekularnom nivou, kao što je mutacija perzistirajućeg necitopatogenog virusa [8]. Pretpostavlja se da ukoliko se jednom necitopatogeni BVD virus nađe prisutan, uvek postoji mogućnost nastanka cito-patogenog biotipa koji superinfekcijom goveda dovodi do razvoja bolesti sluznica [9]. U svim ispitivan-jima terenskih materijala, citopatogeni virus je bio izolovan samo u slučajevima bolesti sluznica i to za-jedno sa necitopatogenim biotipom [16]. Kod perzistentno inficirane teladi je utvrđeno prisustvo neci-topatogenog virusa u mnogim tkivima, uključujući gastrointestinalni trakt i CMS. Međutim, izgleda da je samo ograničen broj ćelija produktivno inficiran [43]. Razlog ovako upadljivog ograničenja necitopato-gene virusne replikacije za sada nije poznat, all se smatra da postoji mehanizam regulacije virusne replikacije. Od momenta nastanka citopatogenog virusa situacija se menja. U odnosu na perzistentno inficirane životinje, broj inficiranih ćelija je uveliko povećan kod životinja sa eksperimentalno izazvanom bolešću sluznica. Najveći broj ovih ćelija sadrže citopatogeni virus [38].

S obzirom na sve do tada poznate činjenice u vezi BVDV infekcije, Brownlie i saradnici [9, 13] i Howard i saradnici [31] su kao izvor citopatogenog soja virusa predložili kao jedinu mogućnost mutaciju perzistirajućeg necitopatogenog virusa u perzistentno inficiranoj zivotinji. Na ovaj nacin nas-tao, homologni (antigeno sličan-identičan) citopatogeni virus se može brzo proširiti na ostale perzis-tentno inficirane jedinke u zapatu a samim tim kod svih njih i da izazove izbijanje bolesti sluznica [12]. Pošto je imunotolerancija na prisutni necitopatogeni virus strogo specifična, citopatogeni virus koji se koristi za superinfekciju mora biti isti, odnosno podudaran u antigenim osobinama, da bi došlo do raz-voja letalnog oboljenja [8]. Moennig [45] se slaže sa pretpostavkom da je u terenskim uslovima vero-vatnije da je bolest indukovana citopatogenim virusom nastalim spontanom mutacijom endogenog perzistirajućeg necitopatogenog BVD virusa, nego superinfekcijom sa egzogenim citopatogenim BVDV biotipom.

Za ispitivanje antigenskog odnosa korišćeni su citopatogeni i necitopatogeni biotipovi vi-rusa izolovani iz terenskih slučajeva bolesti sluznica. Bronwlie [12] navodi rad Howarda i sar. [31] koji su ispitali parne izolate virusa iz pet slučajeva bolesti sluznica. Poređenje u neutralizacionom testu je ukazivalo na blisku antigensku srodnost između biotipova svakog para, odnosno za oba virusa svakog para je ustanovljeno da su bila antigeno ista i nerazdvojiva. Imunotolerancija, koja dozvoljava necitopa-togenom virusu da perzistira, takođe onemogućava prepoznavanje citopatogenog biotipa virusa pri-likom superinfekcije. Shimizu i sar. [63] ističu rad Brownlie-a i sar. [12] koji su objavili, da su sve perzis-tentno inficirane životinje superinficirane homolognim citopatogenim virusom obolele sa znacima bo-lesti sluznica u toku dve do tri nedelje. Za razliku od ovih nalaza. Fritzemeier i sar. [25] su ustanovili da su nakon veštačke infekcije heterolognim cp BVD virusom i produženog inkubacionog perioda od 98 i 146 dana, obolele samo 2 od 6 životinja. Shimizu i sar. [63] su takode utvrdili da su 3 od 4 perzistentno inficirane životinje, nakon veštačke infekcije antigeno različitim citopatogenim BVD virusima, obolele od bolesti sluznica sa dugotrajnom dijarejom. Pri tome je citopatogeni virus, koji je izolovan nakon ug-inuća životinja, bio različit od citopatogenog virusa kojim je izvršena superinfekcija, a slican perzisti-rajućem necitopatogenom virusu. U prvom slučaju se radi o pojavi tzv. ranog izbijanja bolesti sluznica, a u drugim slučajevima o pojavi tzv. kasnog izbijanja bolesti sluznica. Prema tome, originalna hipoteza etiologije i patogeneze bolesti sluznica zahteva danas određene modifikacije. One se odnose pre sve-ga na neophodnost homologije citopatogenog biotipa BVD virusa, prilikom superinfekcije, sa necito-patogenim biotipom prisutnim u perzistentno inficiranoj jedinki za nastanak bolesti sluznica. lako su-perinfekcija perzistentno inficirane jedinke sa heterolognim citopatogenim virusom dovodi do sero-loškog odgovora, odnosno pojave specifičnih antitela u cirkulaciji, može se kasnije razviti oboljenje koje se karakteriše oštećenjem sluznica [9]. Inkubacioni period varira između devedeset osam i sto trideset osam dana nakon čega dolazi do pojave citopatogenog virusa i klinički manifestnog oboljenja. Ovaj izolat, ukoliko se upotrebi za superinfekciju ostalih perzistentno inficiranih jedinki u zapatu, izaziva bolest sluznica u periodu od tri nedelje [12]. Još uvek nije jasno da li je citopatogeni virus, nastao „hete-rolognom" superinfekcijom, rezultat mutacije ill rekombinacije u zivotinji prisutnih (citopatogenog i ne-citopatogenog) virusa [9]. U svakom slučaju, da bi heterologni virus učestvovao u nastanku kasnog oblika bolesti sluznica, mora imati mogućnost perzistencije u organizmu domaćina [23]. Medutim, jas-

251

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu. I zdravstveni status teladi

no je da kao rezultat superinfekcije perzistentno inficirane jedinke heterolognim citopatogenim sojem virusa nastaje citopatogeni BVDV drugačijih karakteristika od oba (cp i ncp) virusa koji su u torn tre-nutku prisutni u perzistentno inficiranoj životinji [12].

Brownlie i saradnici [9] smatraju da je hronično oboljenje, u trajanju od nekoliko nedelja sa progresivnim gubitkom telesne mase i čestim prolivom, rezultat superinfekcije perzistentno inficirane životinje delimično homolognim citopatogenim BVDV izolatom, koji je samo delimično prepoznat od strane imunskog sistema i koji iztog razloga nije eliminisan iz organizma. Parcijalna homologija nije u potpunosti definisan termin ali definiše antigensku poziciju između homolognog i heterolognog. Ta-kođe je potvrđeno da citopatogeni virusi koji su antigeno različiti od perzistirajućeg virusa i protiv kojih se sintetišu antitela, ne mogu uzrokovati nastanak bolesti sluznica. Za takve viruse se može reći da su heterologni [13].

Fritzemeier i sar. [25] na osnovu opisanih antigenskih i genetskih analiza zaključuju da su-perinfekcija perzistentno inficirane teladi citopatogenim BVD virusom može indukovati bolest sluznica pomoću barem dva mehanizma patogenosti. Autori ove mehanizme objašnjavaju na dva načina. U prvom slučaju je u pitanju homologni citopatogeni BVDV koji uzrokuje ranu pojavu bolesti sluznica, koja izbija nakon kratkog inkubacionog perioda od dve do tri nedelje nakon infekcije. U drugi patogeni mehanizam je uključena rekombinacija perzistirajućeg necitopatogenog i superinficirajućeg citopato-genog virusa, pri čemu je inkubacioni period prolongiran na nekoliko meseci, odnosno javlja se kasna ili odložena bolest sluznica. Ustanovljeni patogeni uzročnik bolesti u torn slučaju nije identičan sa viru-som koji je upotrebljen za superinfekciju. lako u slučajevima kasne bolesti sluznica dolazi do stvaranja neutralizacionih antitela na citopatogeni virus upotrebljen za superinfekciju, evidentno je da oslobađa-nje obolele životinje od citopatogenog superinficirajućeg virusa nije kompletno [25]. Isti autori smatraju da se preostali citopatogeni BVD virus u inficiranim ćelijama može rekombinovafisa necitopatogenim perzistentnim virusom, pri čemu nastaje nova citopatogena subpopulacija. Neodgovarajuće rekombi-nacije će biti prepoznate i odstranjene od strane imunskog sistema, sve dok se ne stvori subpopulacija koja je imunski veoma slična ili skoro identična perzistirajućem necitopatogenom virusu i koja će shod-no tome izbeći imunski odgovor. Ova subpopulacija virusa će se umnožiti i izazvati bolest sluznica [25]. Životinje koje dugo izlučuju citopatogeni BVD virus predstavljaju mnogo veću opasnost za sve perzis-tentno inficirane jedinke i ceo zapat [23].

Patologija

Mehanizam kojim BVD virus može da spreči oplodnju nije u potpunosti objašnjen. Ek-sperimentalna BVDV infekcija devet dana pre estrusa rezultira u 50 posto manjoj koncepciji i u opa-danju kvaliteta i broja embriona nakon superovulacije [24]. Nalazi ukazuju da BVDV viremija tokom fo-likularne faze ili u kasnoj lutealnoj fazi estrusnog ciklusa može usporiti razvoj folikula ali nema uticaja na lutealnu funkciju. Frey i sar. [24] su ustanovili da su između četvrtog i devetog dana posle estrusa, krave imale značajno niži nivo estradiola u plazmi, u odnosu na kontrolne životinje. Ovi nalazi podrza-vaju shvatanje da je supresija koncentracije estradiola u plazmi kod inficiranih krava rezultat direktnog efekta virusa na funkciju jajnika, a ne indirektna posledica febrilnog stanja tokom infekcije. Niža kon-centracija estradiola u plazmi, između četvrtog i devetog dana posle estrusa, se poklapa sa efektom BVDV infekcije na druge endokrine žlezde [24]. Ovi autori još navode rad Larsson i sar. [37] koji su uočili značajno smanjenje sekrecije tiroksina i trijodtironina devetog dana nakon eksperimentalne in-fekcije BVD virusom. Mehanizam pomoću kojeg virus utiče na sekreciju estradiola nije u potpunosti jasan. U odsustvu febrilnog stanja je verovatno da virus ima specifičan efekat na jednu ili vise žlezda osovine hipotalamus - hipofiza - jajnik. Frey i sar. [24] su ustanovili da infekcija BVD virusom sedam-naestog, osamnaestog i devetnaestog dana posle estrusa nije uticala na koncentraciju progesterona u plazmi, niti na sekreciju PGF2 alfa. Na osnovu ovih rezultata, iako su lutealne ćelije prijemčive za BVD virus, autori zaključuju da BVDV ne utiče na kapacitet žutog tela u lučenju progesterona. Značajno smanjenje sekrecije estradiola tokom folikularne faze utiče na pojavu estrusa, sprečava ovulaciju i re-dukuje broj i kvalitet jajnih ćelija.

Virus BVD-a nije samo direktan uzročnik abortusa i rađanja mrtvih teladi, već svojim imu-nosupresivnim dejstvom kod steonih životinja, omogućava eskalaciju oportunističkih bakterijskih i glji-vičnih infekcija, a samim tim je i predisponirajući faktor abortusa izazvanih ovim mikroorganizmima. U 33 posto ovakvih abortusa je ustanovljeno prisustvo BVD virusa [35]. Fetusi koji su pobačeni usled

252


BVDV infekcije nisu uniformni. Po autorima oni mogu biti mumificirani ill prevremeno rođeni i uginuli ubrzo nakon rođenja, kao i svi oblici između ovih krajnosti. Fetalne lezije se mogu javljati u vidu: atope-cije, hipoplazije malog mozga i neprozirnosti sočiva i/ili rožnjače. Često su BVDV inficirani fetusi mrtvo-rođeni, pa čak i u normalnom terminu, naizgled potpuno razvijena ali su samo 50 do 66 posto od nor-malnetelesne mase i veličine [35]. Intrauterina infekcija BVD virusom uzrokuje široki spektar abnormal-iteta koji se kreću od uginuća fetusa do perzistentne infekcije bez kliničkih simptoma, obuhvatajući kongenitalne defekte hipomijelogeneze kičmene mozdine, artrogripoze, alopecije ili hipotrihoze, dis-plaziju malog mozga, hidrocefalus i defekte oka. Kod teladi inficiranih u drugom trimestru intrauterinog razvoja, a samim tim sposobnih da odgovore i eliminišu BVDV infekciju, oštećenja su mnogo izraženija i karakterisu se atrofijom i degeneracijom nervnog tkiva [62]. Autori smatraju da su oštećenja rezultat ranog imunskog odgovora fetusa na BVDV infekciju, koji oblikuje i usmeravafetopatogenezu dovodeći do razvoja lezija.

Ukolikotransplacentarna infekcija nastane između osamdesetog i stopedesetog dana ge-stacije [70], odnosno devedesetog i sto četrdesetog dana [66], BVDV može uzrokovati različite malfor-macije CNS-a. Centralni nervni sistem goveđeg fetusa u razvoju predstavlja predilekciono mesto za BVD virus i to pre svega kora velikog mozga i hipokampus, dok je u drugim delovima mozga antigen utvrđen u pojedinačnim ili u malim grupama neurona [66,70]. Infekcija može uzrokovati sledećeterato-gene efekte: mikroencefaliju, hipoplaziju malog mozga, hidranencefalus, hidrocefalus, defektnu mije-linizaciju kičmene mozdine, kataraktu, degeneraciju retine, neuritis očnog nerva, mikroftalmiju, aplaziju timusa, hipotrihozu, alopeciju, brahignaciju, retardaciju u rastu i plućnu hipoplaziju [1]. Patogeneza ovih oštećenja nije u potpunosti razjašnjena i nije jasno da li su oštećenja rezultat direktnog citolitičkog dejstva virusa ili poremaćaja normalne ćelijske migracije i diferencijacije prilikom razvoja mozga. Hewi-cker-Trautwein i saradnici [27] su ispitali 33 teleta, sa širokim spektrom oštećenja mozga uzrokovanog intrauterinom infekcijom fetusa BVD virusom. Najčešća promena je bila hipoplazija malog mozga, pri-sutna u 25 (76%) ispitanih slučaja, hidranencefalus, hidrocefalus, mikrocefalus i porencefalus. Uoceni su i neuobičajni nalazi: agenezija corpus callosum-a, šupljine slične porencefaličnim cistama u tala-musu i hipokampusu, nalaz heterotopskih neurona u moždanim hemisferama, odsustvo procesusa ćelija u malom i/ili velikom mozgu, nedostatak glikolitičkog enzima neuron specifične enolaze (NSE) i prisustvo reaktivnih astroglijalnih promena. Vakcinalni BVD virus može, kao i terenski sojevi virusa, izazvati malformacije CNS-a fetusa ukoliko ga inficira u kritičnom periodu. Do ove konstatacije su došli Trautwein i sar. [67], nakon ispitivanja sedmoro teladi, poreklom od majki vakcinisanih atenuiranom BVDV vakcinom između devedesetog i sto osamnaestog dana graviditeta. Kod teladi sa oštećenjem CNS-a je ustanovljena ataksija, tortikolis i opistotonus. Postmortalnim ispitivanjem je nadenateska hi-poplazija malog mozga sa hidranencefalusom kod četiri teleta, samo hipoplazija malog mozga kod jednog a zajedno sa hidrocefalusom kod dva teleta.

BVD virus je visoko patogen i za ovčije fetuse, pri čemu dovodi do retardacije u rastu i spo-soban je da izazove kliničku sliku Border bolesti (hypomyelinogenesis congenita) i hipoplaziju malog mozga [2,65]. Larsson i sar. [37] su utvrdili pojavu kovrdžavog dlačnog pokrivača kod perzistentno infi-ciranih teladi u jednom zapatu mlečnih krava. Kod ovih teladi se najčešće javljao proliv ili znaci respira-tomog oboljenja u uzrastu između 2 i 4 nedelje života. Neka od ovih teladi su imala alopeciju na ušima i/ili regionalni gubitak dlake na zadnjim nogama, praćen prolivom. Prijemčivost za oboljenja se, kod te-ladi sa kovrdžavom dlakom, u mnogome razlikovala od one ustanovljene kod ostalih teladi. Autori su na osnovu sprovedenih ispitivanja zaključili da je kovrdžavost dlake kod teladi jedan od simptoma BVDV infekcije.

Patološko-anatomske promene kod akutne BVDV infekcije su najčešće blage i prolaznog karaktera ali postoje i izuzeci. Poznato je da neki sojevi BVDV2 genotipa virusa izazivaju teške mor-fološke promene čak i tokom akutne infekcije. Tokom ispitivanja epizootije akutne necitopatogene BVDV 2 infekcije od strane Holland i sar. [28], kod teladi su ustanovljena teška oštećenja kod tri ob-dukovane životinje. Ulcerozna oštećenja su bila rasuta po celoj površini sluzokože usta, pre svega na mekom nepcu. U proksimalnom delu jednjaka su utvrđene mnoge linearne hemoragične ulceracije, dok je distalni deo bio bez sluzokože. Na sluzokoži abomazusa autori su ustanovili mnogobrojna po-dručja sa nekrozama i ulceracijama. Celom dužinom duodenalne i jejunalne sluzokože bila su prisutna petehijalna krvarenja. Pajerove ploče su bile hemoragicne sa fibrinopurulentnim eksudatom na po-vršini. Petehijalna krvarenja su se uočavala na sluzokoži slepog i debelih creva. Na sluzokoži kolona su utvrđena područja nekrohemoragicnih zapaljenskih promena, sa nalazom pseudomembrana i vode-

253

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu. t zdravstveni status teladi

nastog, krvavog sadržaja. Patološko-histološkim ispitivanjem autori su utvrdili promene u većini or-gana. Najznačajnije promene su bile u limforetikularnom tkivu i gastrointestinalnom traktu. Utvrđeno je smanjenje broja limfocita i malpigijevih telašaca u slezini. Sekcijom femoralne kostne srži ustanovljen je smanjen broj ćelija, kako crvene tako i bele krvne loze. Pajerove ploče su bile kompletno nekrotične i oivičene zonom fibrina. U ileumu veliki broj kripti je bio značajno rastegnut i prekriven eksudatom od degenerisanih neutrofila i sluzi. Ustanovljeno je da su lamina proprija i submukoza ileuma sadržavale različit broj limfocita, makrofaga i plazma ćelija, sa edemom, akumulacijom fibrina i proliferacijom ne-zrelog fibroznog tkiva. U nekim područjima, na sluzokoži su bile prisutne erozije i ulceracije. Površina sluzokože je bila prekrivena tankim slojem nekrotičnih naslaga, sluzi i fibrina, sa brojnim degeneri-sanim neutrofilima i bakterijama.

Walz i sar. [68] su prilikom intranazalne, veštačke infekcije teladi, tretiranih glukokortikoi-dima pre i posle infekcije izolatom genotipa II BVD virusa (NY-93), ustanovili da su najznačajnije makro-skopske postmortalne promene bile ograničene na digestivni trakt, a ogledale su se u izraženoj kon-gestiji sluzokože sa multifokalnim krvarenjima. Mikroskopske promene u gastrointestinalnom traktu su, po autorima, bile slične onim kod bolesti sluznica, uključujući degeneraciju i nekrozu epitela kripti i nek-rozu limfatičnog tkiva duž ileuma kolona i rektuma. Bazalni stratum epitela jezika, jednjaka i buraga je sadržao odlupljene nekrotične ćelije. U slezini i limfnim čvorovima se uočavala limfocitoliza sa smanje-njem broja limfocita. Kod deksametazonom tretiranih teladi, ustanovljena je teška fibrinozna bronho-pneumonija [48]. Kod teladi inficiranih BVDVII izolatom (BVDV890), moglase uočiti smanjenafunkcija trombocita. Ova depresija je po autorima verovatno posledica povećanja procenata starih trombocita u cirkulaciji, direktne interakcije virus-trombocit ili indirektne interakcije virus-trombocit. Disfunkcija trom-bocita, zajedno sa trombocitopenijom dovodi do pojave hemoragičnog sindroma kod teladi inficiranih BVD virusom genotipa II. U slučaju BVDV 2 infekcije teleta starog dva meseca, sa kliničkim znacima anemije, letargije, melene i dehidratacije, Struggs i sar. [64] su ustanovili da je broj trombocita 1,6 x 1010/l krvi (normalan broj je između 10 do 80 x 1010/l). Ustanovljena anemija je bila normocitna i nor-mohromna sa retikulocitozom. U subkutanom i abdominalnom masnom tkivu, na površinama seroza, kao i na površini intime velikih elastičnih arterija, autori su uočili difuzno žuto prebojavanje. Brojne ve-like grupacije ehimoza i petehijalnih krvarenja su bile razasute po celoj abdominalnoj i torakalnoj se-rozi, endokardu i skeletnoj muskulaturi. U skapulohumeralnom, femorotibijalnom i tibiotarzalnom zglo-bu je ustanovljena slabo zgrušana krv. Patološko-histološki su se uočavale zonalne osteopetrozne pro-mene. Megakariociti su pokazivali degenerativne ili nekrotične promene u vidu fragmentacije jedra, va-kuolizacije citoplazme i slabo definisane granice citoplazme.

Distribucija lezija kod bolesti sluznica u direktnoj je vezi sa afinitetom virusa i direktnim nekrotizujućim efektom na epitel gastrointestinalnog, respiratornog trakta i kože. Nakon infekcije, Ba-ker [1 ] je utvrdio žarišta nekroze u limfnim čvorovima i slezini, destrukciju Pajerovih ploča tankog creva, gubitak drferencijacije između kore i srži limfnih čvorova i generalizovanu atrofiju limfatičnog tkiva. Is-tovremeno, ispitivanjem su ustanovljene erozivne lezije na usnama, gingivalnim marginama, jeziku, dentalnoj ploči, komisurama usta i zadnjem delu tvrdog nepca. Lezije su se često stapale i formirale ve-lika podrućja nekroze u usnoj duplji. Erozije mogu nastati i na spoljašnjem delu i unutar nozdrva, kao i na vulvi i papilama vimena. Virus je pokazivao afinitet i za ćelije endotela krvnih sudova, naročito u cre-vima i limfoidnom tkivu. Posmortalni nalaz je uključivao lezije duž celog gastrointestinalnog trakta, na-ročito u jednjaku, buragovim resicama, listavcu, sirištu i crevima. Ruminalne papile su bile atrofirane, dok je pilorusni otvor sirišta bio edematozan i hemoragičan. Izmetjebiotaman, vodenasti neprijatnog mirisa. Kataralni enteritis se mogao komplikovati sa pojavom hemoragija, erozija i ulceracija crevne slu-zokože. Po Wilhelmsen-u i sar. [69] patološke promene kod bolesti sluznica obuhvataju erozije i ulcera-cije sluzokože gastrointestinalnog trakta, fokalni, hronični, cistični kolitis, edeme, hemoragije i nekrozu limfatičnih tkiva, hemoragični periarteritis, kataralni do mukopurulentni rinitis sa erozijama i ulceraci-jama, emfizem pluća i proliferativni dermatitis. Po istim autorima, patološke promene utvrđene kod hronićne BVDV infekcije su: interdigitalna hiperkeratoza, intersticijalna pneumonija, edem, smanjenje broja i funkcije limfocita i gubitak germinativnih centara u limfatičnom tkivu, atrofijatimusa, kataralni en-teritis, cistični kolitis i zaceljene erozije u gastrointestinalnom traktu. Od ostalih promena mogu se us-tanoviti interlobularni emfizem pluća, erozije sluzokože žučne bešike, petehijalna i ehimozna krvarenja na epikardu i serozi ileuma [4]. Dermatitis koji je često prisutan kod bolesti sluznica potvrđuje tropizam virusa za ploćasti epitel kože [69].

254


Klinička slika bolesti

Bolest sluznica su prvi put prijavili kao prepoznatljiv klinički sindrom Ramsey i Chivers (1953). Pre toga, Olafson i saradnici (1946), prijavili su pojavu gastroenteritisa sa prolivom, od kojih su neka goveda uginula sa lezijama na sluznicama [12]. Prvo opisana kao epizootija, a danas u mnogim zemljama kao enzootija, BVDV infekcija je često inaparentna, nedijagnostikovana ili pogrešno dijag-nostikovana bolest [34].

Infekcija goveda BVD virusom se javlja u vidu različitih kliničkih manifestacija, koje zavise od soja virusa, imunskog statusa životinje i prisustva ili odsustva koinfektivnih mikroorganizama [64]. Najveći broj (70% do 90%) infekcija odraslih prijemčivih životinja prolazi u supkliničkoj formi. Životinje pri takvoj infekciji mogu ispoljiti blagi porast telesne temperature. Leukopeniju, kasnije prati stvaranje virus neutralizacionih antitela [1, 42]. Akutna infekcija se naročito javlja kod mlađih životinja i klinički može proći sa prolivom ili inaparentno [49]. Akutna infekcija se karakteriše periodom sistematske in-fekcije i izlučivanjem virusa, koji je praćen oporavkom životinje i razvojem dugoživećih antitela [50]. In-fekcija vrlo virulentnim BVD virusom, kaoštojeslučaj kod svinjske kuge, retko se događa. Kliničkeepi-zode oboljenja u vidu akutne postnatalne infekcije prijemčivih goveda su najčešće benigne. Ovo ob-jašnjava razliku između visoke seroprevalence u populaciji goveda i relativno retko ispoljavanje kli-nićkih znakova bolesti, koje na terenu najčešće prođu neopaženo [61 ]. Inkubacioni period traje u pro-seku pet do sedam dana i praćen je pojavom prolazne groznice, leukopenije i viremije do petnaestog dana nakon infekcije. Ustanovljeni klinički znaci bolesti su blaga depresija, inapetenca, pojava okulo-nazalnog iscedka i povremeno, lezije u usnoj duplji u vidu erozija ili ulceracija. U zapatu, klinička slika proliva je najčešće praćena visokim morbiditetom i niskim ili zanemarljivim mortalitetom životinja. Kod krava dolazi do smanjenja produkcije mleka [1].

Virus ima određenu ulogu i u patogenezi respiratornog trakta, naročito usled njegovog imunosupresivnog dejstva na domaćina [1]. Zbog toga BVDV infekcija se često javlja zajedno sa pas-terelama ili IBR virusom, pri čemu se sojevi BVD virusa mogu razlikovati po njihovoj patogenosti za or-gane respiratornog trakta. Pod uticajem BVD virusa kvalitet sperme kod priplodnih bikova može biti smanjen, karakterišući se smanjenom pokretljivošću i morfološkim abnormalnostima spermatozoida. Serološki negativne krave osemenjene inficiranim semenom najčešće ne koncipiraju, dok ne razviju imunski odgovor na virus. Prirodni pripust predstavlja najveću opasnostza infekciju polnim putem [1].

Walz i sar. [68] su ustanovili da je infekcija neimunih goveda nekim izolatima BVD virusa praćena kliničkom slikom koju karakteriše trombocitopenija. Primeri trombocitopenije izazvane virus-nom infekcijom su utvrđeni i kod ljudi i kod životinja [17]. Krajem 80-tih godinaje primećeno povećanje broja slučajeva hemoragija kod mladih teladi kod kojih je ustanovljena BVDV infekcija [17, 20]. Tokom 1993. godine kod mladih tek rođenih teladi u oblasti Kvebek u Kanadi je izbila BVDV infekcija širokih razmera. Infekcija je bila praćena teškom kliničkom slikom sa hemoragičnim sindromom. Te godine mortalitet u grupi mlade teladi se povećao četiri puta, odnosno uginulo je 32000 (25%) od 143000 te-ladi. Zapati u kojima su telad izgledala klinički zdrava naredni dan su mogla da obole i potom da 10 posto ugine [51]. Izražen hemoragični sindrom kao težak klinički oblik bolesti akutnog toka je rezultat infekcije pojedinim ali ne i svim virusima BVDV 2 genotipa [51,59]. Ovaj klinički sindrom nije uočen kod infekcija virusima BVDV 1 genotipa. Kada se telad veštački inficiraju, soj 890 BVDV 2 uzrokuje oboljenje koje se karakteriše febrom, dijarejom, leuko i limfopenijom, neutropenijom, trombocitopenijom, krvar-enjima i uginućem životinje [60].

Trombocitopenični sindrom je do sada povezan samo sa infekcijom BVD virusima geno-tipa 2 i to kako kod teladi tako i kod odraslih životinja [68]. Kod većine teško obolelih životinja se mogu ustanoviti mnogobrojna krvarenja i najčešće krvav proliv [20]. U slučajevima ove, takozvane „virulentne BVDV infekcije", može se javiti značajan mortalitet kako kod mladih, tako i kod odraslih životinja [50]. Kod teladi inficiranih virulentnim necitopatogenim BVD virusom, koji uzrokuje trombocitopeniju, titar vi-rusa u serumu je značajno veći nego kod teladi inficiranih nevirulentnim necitopatogenim BVD virusom [19]. U kliničkoj slici mogu da se pojave i anemija, malaksalost, melena, laminitis i respiratorni po-remećaji. Pad broja trombocita je uočen između četvrtog i osmog dana posle infekcije [64]. Patomor-fološki nalaz je, pri tome, ukazivao na multipna krvarenja po celom telu. Trombociti su bili jako vakuoli-zirani. Prilikom intranazalne, veštačke infekcije teladi, tretiranih glukokortikoidima pre i posle inokula-cije, izolatom NY-93 genotipa II BVD virusa, šest dana nakon infekcije mogla se uočiti: anoreksija, groz-nica (do 42°C), dispnoja i hemoragična dijareja [48].

255


Virus BVD-a često prolazi placentu i uzrokuje embrionalno ili fetalno uginuće i sterilnost [50]. Mogući ishod transplacentarne, odnosno fetalne infekcije uključuje resorpciju fetusa, abortus, mumifikaciju, kongenitalne malformacije, rođenje slabog i nedovoljno razvijenog teleta, rođenje perzis-tentno inficiranog teleta i rođenje normalnog teleta [1, 49]. Na pobačenim fetusima se često može uočiti subkutani edem, kongenitalne abnormalnosti u vidu zaostajanja u rastu ili defekti CNS-a.

Ne postoje patognomonična oštećenja kod perzistentnoinficiraneteladi [49]. Kliničkizna-ci u mnogome variraju i kreću se od prividno klinički normalne i zdrave životinje do potpuno slabog, avi-talnog teleta. Ovakva telad mogu pokazivati znake oštećenja CNS-a u vidu tremora muskulature i ne-koordinisanih pokreta, pri čemu često uginjavaju prvog dana života (sindrom slabe teladi) [10, 49]. Baker [1] smatra da perzistentno inficirana telad mogu biti manja na rođenju, mogu imati sporiji rast, a mogu biti i sasvim normalnog izgleda ali u visokom procentu (do 50%) mogu da uginu u prvoj godini zivota.

Bolest sluznica predstavlja sporadičnu formu BVDV infekcije kod goveda, najčešće u uz-rastu između šest meseci i dve godine zivota. Oboljenje se karakteriše teškim kliničkim znacima, malim morbiditetom i visokim mortalitetom. Bolest sluznica se javlja iskljucivo kod imunotolerantnih, PI životi-nja. Najčešće je manje od 5 posto zapata zahvaćeno kliničkim simptomima, koji su izuzetno teški i do-vode do 100 posto mortaliteta. Ređe, epizootijom može biti zahvaćeno do 25 posto zapata. Akutnu bolest sluznica karakteriše: febra (40,5 do 41 °C), depresija, slabost i anoreksija, ubrzan srčani rad i di-sanje, opadanje mlečnosti. Sa napredovanjem oboljenja javlja se dehidratacija i posledična acidoza [1]. Bolest sluznica je uvek letalna. Njeno ispoljavanje može biti veoma brzo, tako da prvi znak bolesti može biti potpuna nemoć ili uginuće životinje. Međutim, najčešće se javlja period anoreksije od neko-liko dana, otežano kretanje ili nemogućnost kretanja i znaci abdominalnog bola [49]. Pažljivim ispiti-vanjem se mogu ustanoviti erozivne lezije na usnama, gingivalnim marginama, jeziku, dentalnoj ploči, komisurama usta i zadnjem delu tvrdog nepca, uz pojačanu salivaciju i lakrimaciju [1, 49]. Po Baker-u [1], lezije se mogu stapati i formirati velika područja nekroze u usnoj duplji. Erozije mogu nastati na spoljnom delu i unutar nozdrva, kao i na vulvi i papilama vimena. Lezije u usnoj duplji prati hipersaliva-cija koja je utvrđena u 75 do 80 posto slučajeva. Često se javlja mukopurulentan nosni iscedak, a povremeno suzenje i kornealni edem. U toku bolesti se može pojaviti laminitis i otežano kretanje koje je povezano i sa erozivnim lezijama i nekrozom kože u interdigitalnom prostoru [1]. Profuzan vodenast proliv se najčešće razvija dva do tri dana nakon pojave kliničkih simptoma bolesti. Izmet, neprijatnog mirisa, može sadržati različite količine sveže krvi ili ugrušaka, kao i fibrinozne naslage [1, 69]. U počet-ku bolesti može biti prisutnateška leukopenija, neutropenija i trombocitopenija. Česte su i sekundarne bakterijske infekcije [1]. Uginuće može nastupiti u akutnoj fazi bolesti ali se najčešće javlja od tri do de-set dana nakon pojave kliničkih znakova [1], a po nekim autorima i nakon dve nedelje [69].

Mali procenat životinja sa kliničkim znacima bolesti sluznica ne ugine u toku bolesti, već postaju hronično obolele (hronična bolest sluznica) [1]. Bolest sluznica i hronična BVDV infekcija se razlikuju na osnovu kliničkih znakova i dužine trajanja bolesti [69]. Hronično oboljenje se, po autorima, karakteriše inapetencom, gubitkom telesne mase i progresivnim mršavljenjem. Proliv može biti konti-nuiran ili intermitentan. Javlja se hronican nadun, kao i nosni i očni iscedak koji je stalno prisutan [1, 69]. Po Baker-u [1] mogu se pojaviti, naročito na vratu, područja alopecije i hiperkeratinizacije. U us-tima i na koži se javljaju hronične erozivne lezije. Na koži se te promene javljaju u perinealnoj regiji, pre-pucijalnom otvoru, vulvi, koži oko rogova, oko rudimentiranog prsta i interdigitalnih prostora. Nemo-gućnost zarastanja kožnih lezija predstavlja značajan nalaz kod hronične bolesti sluznica. Takođe, mo-gu da se razviju laminitis i interdigitalna nekroza sa deformacijom papaka. Veoma su česte sekundarne bakterijske infekcije i hronična pancitopenija koja se karakteriše anemijom, leukopenijom, neutropeni-jom i limfopenijom [1]. Kod životinja sa hroničnom bolešću sluznica bolest može trajati i do osamnaest meseci ali obavezno završava uginućem životinje [1, 69].

256

Bolesti goveda prouzrokovane vimsima i baktertjama

Literatura

I. Baker J.C.: Bovine viral diarrhea virus: A review; JAVMA, 190, 11, 1449-1458,1987. 2. Barlow R. M., Rennie J. C., Gardiner A. C., Vantsis J. T.: Infection of pregnant sheep with the NADL strain of bo-

vine virus diarrhoea virus and their subsequent challenge with border disease lib pool; J. Comp. Path., 90, 67-72, 1980.

3. Belie L, Mihajlović B., Jermolenko G.: Prilog ispitivanju antitela protiv virusne dijareje goveda; Veterinarski glasnik 8, 565-568, 1973.

4. Bolin S. R., McClurkin A. W., Cutlip R. C., Coria M. R: Severe clinical disease induced in cattle persistently infected with noncytophatic bovine viral diarrhea virus by superinfection with cytopathic bovine viral di-arrhea virus; Am J. Vet. Res., 46, 3, 573-576, 1985.

5. Bolin S. R., LittledikeE. T., Ridpath J. R: Serologic detection and practical consequences of antigenic diversity among bovine viral diarrhea viruses in a vaccinated herd; Am. J. Vet. Res., 52, 7, 1033-1037, 1991.

6. Bolin S. R., Ridpath J. R: The clinical significance of genetic variation among bovine viral diarrhoea viruses; Vet. Med. 91, 958-961, 1996.

7. Bronwlie J., Clarke M. C., Howard C. J.: Experimental production of fatal mucosal disease in cattle; Veterinary Record 114, 535-536, 1984.

8. Bronwlie J., Clarke M. C., Howard C. J.: Clinical and experimental mucosal disease-defining a hypothesis for pathogenesis; Proc. EEC Conference on Pestivirus Infections of Ruminants, Brussels, 147-157,1985.

9. Brownlie J., Clarke M. C., Howard C. J., Pocock D. H.: Patogenesis and epidemiology of bovine virus diarrhea virus infection of cattle; Ann Resh Vet 18 157-166, 1987.

10. Bronwlie J.: The pathogenesis of bovine virus diarrhoea virus infections; Simposium of trhe European Society for Veterinary Virology, Ruminant Pestiviruses Infections: Virology, Pathogenesis and Perspectives of Prophylaxis, Hanover, Germany, 1990.

II. Bronwlie J., Clark M. C.: Bovine virus diarrhoea virus: speculation and observations on current concepts, Rev. Sci. tech. Off. Int. Epiz., 9, 223-230, 1990.

12. Bronwlie J.: Patogenesis of mucosal disease and molecular aspects of bovine virus diarrhoea virus; Veterinary Microbiology 23, 371-382, 1990/a.

13. Brownlie J.: Pestiviruses of Ruminants; Office International des Epizooties, 59th General Session, 1991. 14. Bruschke C. J., Weerdmeester K., Van Oirschot J. T, Van Rijn R A.: Distribution of bovine virus diarrhoea virus

in tissues and white blood cells of cattle during acute infection; Vet. Microbiology 64,1,23-32,1998. 15. Castrucci G., Rrigeri R, Osburn B. I., et a/.: A stady of some pathogenic aspects of viral diarrhoea virus infec-

tion; Comp. Immunol. Microbiol. Infect. Dis. 13, 41-49, 1990. 16. Clarke M. C., Bronwlie J., Howard C. J.: Izolation of cytopathic and non-cytopathic bovine viral diarrhoea virus

from tissues of infected animals; Proc. EEC Conference on Pestivirus Infections of Ruminants, Brus-sels, 3-12, 1985.

17. Corapi W. V, Elliott R. D., Prench T. W., Arthur D. G., Bezek D. M., Dubovi E. J.: Trombocytopenia and hemor- rhages in veal calves infected with bovine viral diarrhea virus; JAVMA, 196, 4, 590-596, 1990.

18. Cvetnić S.: Virusne bolesti životinja, JAZU, Stvarnost, Zagreb, 1983. 19. Deregt D., Loewen K. G.: Bovine viral diarrhoea virus: Biotypes and disease; Can. Vet. J. 36, 371-378, 1995. 20. Dubovi E. J.: Acute BVD virus infections in calves; Simposium of the European Society for Veterinary Virology,

Ruminant Pestiviruses Infections: Virology, Pathogenesis and Perspectives of Prophylaxis, Hanover, Germany, 1990.

21. Fredriksen B., Odegaard S. A., Loken T: The effect of bovine virus diarrhoea virus on reproduction in recently infected Norwegian dairy herds; Acta Vet. Scand. 39, 99-108, 1998.

22. Fredriksen B., Press C. M., SandvikT, Odegaard S. A., Loken T: Detection of viral antigen in placenta and foetus of cattle acutely infected with bovine viral diarrhoea virus; Vet. Pathol. 36, 4, 267-275, 1999.

23. Frey M. D., Clarke M. C., Thomas L. H., McCauley J. W., Charleston B.: Prolonged nasal shedding and viraemia of cytopathogenic bovine virus diarrhoea virus in experimental late-onset mucosal disease; Veteri-nary Record 143, 608-611, 1998.

24. Frey M. D., Mann G. E., Clarke M. C., Charleston B.: Bovine viral diarrhoea virus: Its effect on estradiol, proges- terone and prostaglandin secretion in the cow; Theriogenology 51, 1533-1546, 1999.

25. Fritzemeier J., Haas L., Liebler E., Moennig V. Greiser-Wilke I.: The development of early vs. Late onset mucosal disease is a consequence of two different pathogenic mechanisms; Arch. Virol. 142, 1335-1350, 1997.

26. Grotelueschen D. M., Mortimer R. G.: Persistent infections and immunological aspect of BVD virus in beef cattle; The bovine practitioner 23, 52-55, 1988.

27. Hewicker-Trautwein M., Liess B., Trautwein G.: Brain lesion in calves following transplacental infection with bovine-virus diarrhoea virus; J. Vet. Med. B 42, 65-77, 1995.

28. Holland R. E., Bezek D. M., Sprecher D. J., Patterson J. S., SteficekB. A.,TrappA. L.: Investigation of an epizo- otic of bovine viral diarrhoea virus infection in calves; JAVMA, 202, 11,1849-1854, 1993.

29. Houe H., Meyling A.: Surveillance of cattle herds for bovine viral diarrhoea virus infection using dana on reproduction and calf mortality; Simposium of trhe European Society for Veterinary Virology, Ruminant Pestiviruses Infections: Virology, Pathogenesis and Perspectives of Prophylaxis, Hanover, Germany, 1990.

257

Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu. i zdravstveni status teladi

30. Houe H.: Epidemiological features and economical importance of bovine virus diarrhea virus (BVDV) infections; Veterinary Microbiology 64, 89-107, 1999.

31. Howard C. J., Bronwlie J., Clarke M. C.: Immunoenzyme techniques for bovine viral diarrhoea virus; Proc. EEC Conference on Pestivirus Infections of Ruminants, Brussels, 69-78, 1985.

32. Iqbal M., Flick-Smith H., McCauley J. W.: Interactions of bovine viral diarrhoea virus glycoprotein E(rns) with cell surface glycosaminoglycans; J. Gen. Virol. 81 Pt 2, 451-459, 2000.

33. Jermolenko G., Knežević D., Veljović Lj.: Reproduktivni poremećaji nastali usled infekcije virusom bovine virusne dijareje; Zbornik rezimea, VII kongres mikrobiologa Jugoslavije, 72, 1995.

34. Kahrs R. F: Effects of Bovine Viral Diarrhea on the Developing Fetus; J.A.V.M.A., 163, 7, 877-878, 1973. 35. Kirkbride C. A.: Viral agents and associated lesion detected in a 10-year studi of bovine abortions and still-

births; J. Vet. Diagn. Invest. 4, 374-379, 1992. 36. Kurčubić V.: Serološka ispitivanja goveda na infekciju virusom bovine virusne dijareje; magistarski rad, Veteri-

narski fakultet univerziteta u Beogradu, Katedra za Mikrobiologiju, Beograd, 1993. 37. Larsson B., Jacobsson S. O., Bengtsson B., Alenius S.: Congenital curly hair coat as a symptom of persistent

infection with bovine virus diarrhoea virus in calves; Simposium of trhe European Society for Veteri-nary Virology, Ruminant Pestiviruses Infections: Virology, Pathogenesis and Perspectives of Prophy-laxis, Hanover, Germany, 1990.

38. LJebler-Tenorio E. M., Greiser-Wilke I., Pohlenz J. F: Organ and tissue distribution of the antigen of the cytopha- togenic bovine virus diarrhea virus in the early and advanced phase of experimental mucosal dis-ease; Arch. Virol. 142, 1613-1634, 1997.

39. Liess B., Orban S., Frey H. R., Trautwein G.: Experimental transplacental transmission of BVD virus to the bovine fetus; Proc. EEC Conference on Pestivirus Infections of Ruminants, Brussels, 159-168, 1985.

40. Malmquist W. A.: Bovine viral diarrhea-mucosal disease: Etiology, Pathogenesis. And applied immunity; J.A.V.M.A., 152, 6, 763-768, 1968.

41. McClurkinA. W., Littledike E. T., Cutlip R. C., Frank G. H., CoriaM. F, BolinS. R.: Production of cattle immuno- tolerantto bovine viral diarrhea virus; Can. J. Comp. Med. 48, 156-161, 1983.

42. McClurkin A. W., Bolin S. R., Coria M. F: Isolation of cytopathic and noncytopathic bovine viral diarrhoea virus from spleen of cattle acutly and chronically affected with bovine viral diarrhoea; JAVMA, 186, 6,158-159, 1985.

43. Meyers G., Thiel H. J.: Molecular characterization of pestiviruses; Advances in virus research, 47, 53-118, 1996.

44. Milosevic B., Petrović T., Jermolenko Gordana, Stanojević S.: Rasprostranjenost infekcije virusom bovine virusne dijareje kod goveda u beogradskom epizootiološkom području; Simpozijum „VI epizootiološki dani", Vlasinsko jezero, 31. mart-2.april, Zbornik kratkih sadržaja, 167, Sekcija za zoonoze SVD, 2004.

45. Moennig V: Pestiviruses: a review; Veterinary Microbiology 23, 35-54, 1990. 46. Molnar T., Kiškarolj F, Molnar Olga: Bovina virusna dijareja-prva serološka ispitivanja na epizootiološkom po-

dručju VSI Subotica, „5 Jugoslovenski Epizootiološki Dani", Palić, Subotica, 3.-S. aprila 2003., Zbor-nik referata i kratkih sadržaja: 56-59, 2003.

47. Nettleton R F, Entrican G.: Ruminant Pestiviruses; British Veterinary Journal, 151, 6, 615-641, 1995. ' 48. Odeon A. C., Kelling C. L, Marshall D. J., Estela E. S., Dubovi E. J., Donis R. O.: Experimental infection of

calves with bovine viral diarrhoea virus genotype II (NY-93); J. Vet. Diagn. Invest. 11 3,221-228,1999. 49. OIE Manual of Diagnostic Tests and Vaccines: Bovine virus diarrhoea, 651-659, 1996. 50. Paton D. J., Sharp G., Ibata G.: Foetal cross-protection experiments between type 1 and type 2 bovine viral di-

arrhoea virus in pregnant ewes; Veterinary Microbiology 64, 185-196, 1999. 51. Pellerin C., van den Hurk J., Lecomte J., Tijssen R: Identification of a new group of bovine viral diarrhoea virus

strains associated with severe outbreaks and high mortalities; Virology 203, 260-268, 1994. 52. PetrovićT., Lazić S., Savić-Jevđenić Sara, Lupulović Diana, Velhner Maja: Ispitivanje prisustva specifičnih an-

trtela za BVD virus u krvnim serumima priplodnih goveda na jednoj farmi; „III Jugoslovenski epizooti-ološki dani", Kladovo, 18 - 21. april, Zbornik Referata i kratkih sadržaja; br. 29; st. 134-143, 2001.

53. Petrović M., Đuričić Bosiljka, Ignjatović R., Stojanović G, Petreski I.: Ispitivanje raširenosti virusne dijareje goveda / bolesti sluzokoža (BVD/MD) ELISA testom kod mlečnih krava Niškog i Južnomoravskog epizootiološkog područja; Sinpozijum «IV Jugoslovenski Epizootiološki Dani», Mataruška Banja, 3-6 aprila 2002., Zbornik referata i kratkih sadržaja: 224-226, 2002.

54. Petrović T.: Ispitivanje raširenosti infekcije izazvane virusom goveđe dijareje (BVD) kod priplodnih goveda; Magistarskateza, Fakultet veterinarske medicine, Univerzitet u Beogradu, Katedra zazarazne bolesti životinja i bolesti pčela, 2002.

55. Petrović T., Milosevic B., Đuričić Bosiljka, Knežević N.: Prevalence of BVD infection in breeding cattle in south- ern Backa and Srem district; „5th Pestivirus symposium", 26-29 avgusta, Cambridge, UK, poster No 18,2002.

56. Petrović T., Đuričić Bosiljka, Toplak I., Lazić S., Barlič Maganja Darja, Hostnik R, Grom J., Sandvik T.: Isolation and confirmation of bovine viral diarrhoea virus in Serbia and comparative typing with recent Slove-nian isolates; Acta Veterinaria, 1-2, 299-312, 2004.

57. Petrović T.: Identifikacija i genetska analiza izolovanih sojeva virusa goveđe dijareje (bvd) na području repub- like srbije; Doktorska disertacija, Fakultet veterinarske medicine, Univerzitet u Beogradu, 2006.

258


58. Rice C. M.: Flaviviridae: The Viruses and Their replication. In: Fields Virology, Third edition, Raven Puefere-s, Philadelphia, Charter 30, 931-952, 1996.

59. Ridpath J. F., Bolin S. R., Dubovi E. J.: Segregation of bovine viral diarrhea virus into genotypes. Virology 205, 66-74, 1994.

60. Ridpath J. E, Bolin S. R.: The genomic sequence of a virulent ovine viral diarrhea virus (BVDV) from the type 2 genotype: detection of a large genomic insertion in a nonvytopathic BVDV. Virology 212,39-46,1995.

61. Roeder R L, Harkness J. W.: BVD virus infection: Prospects for control; Veterinary Record 118,143-147,1986. 62. Roeder R L, Jeffrey M., Cranwell M. R: Pestivirus fetopathogenicity in cattle: Changing sequelae with fetal

maturation; Veterinary Record 118, 44-48, 1986/a. 63. Shimizu M., Murakami S., Satou K.: Serological comparision of cytopathogenic bovine viral diarrhea-mucosal

disease viruses isolated from cattle with mucosal disease; Jpn. J. Vet. Sci. 51,1, 157-162,1988. 64. Struggs D. W., Fleming S. A., Maslin W. R., Grace A. W.: Osteopetrosis, anemia, thrombocytopenia, and mar-

row necrosis in beef calves naturally infected with bovine virus diarrhoea virus; J. Vet. Diagn. Invest. 7, 555-559, 1995.

65. Terlecki S., Richardson C., Done J. T, Harkness J. W., Sands J. J., Shaw I. G., Winkler C. E., Duffell S. J., Patter- son D. S. R, Sweasey D.: Pathogenicity for the sheep foetus of bovine virus diarrhoea-mucosal dis-ease virus of bovine origin; Br. vet. J. 136, 602-611, 1980.

66. Trautwein G., Hewicker M.: Different alterations in the central nervous system of the bovine fetus after daipla- cental infection with BVD virus; Simposium of trhe European Society for Veterinary Virology, Rumi-nant Pestiviruses Infections: Virology, Pathogenesis and Perspectives of Prophylaxis, Hanover, Ger-many, 1990.

67. Trautwein G., Hewicker M., Liess B., Orban S., Peters W.: Cerebellar hypoplasia and hydranencephaly in cattle associated with transplacental BVD virus infection; Proc. EEC Conference on Pestivirus Infections of Ruminants, Brussels, 169-179, 1985.

68. Walz P. H., Steficek B. A., Baker J. C., Kaiser L., BellT. G.: Effect of experimentally induced type II bovine viral diarrhoea virus infection on platelet function in calves; Am. J. Vet. Res. 60, No 11, 1396-1401,1999.

69. WHhelmsen C. L., Bolin S. R., Ridpath J. F., Cheville N. F, Kluge J. R: Lesion and localization of viral antigen in tissues of cattle with experimentally induced or naturally acquired muscosal disease, or with naturally acquired chronic bovine viral diarrhea; Am. J. Vet. Res., 52, 2, 269-275, 1991.

70. WohrmannT., Hewicker-Trautwein M., Fernandez A., Moennig V, Liess B., Trautwein G.: Distribution of bovine virus diarrhoea viral antigens in the central nervous system of cattle with various congenital manifes-tations; J. Vet. Med. B 39, 599-609, 1992.


PATOGENEZA, PATOLOGIJA I KLINIČKA SLIKA BVDV INFEKCIJE T.

Petrović, S. Lazić, D. Bugarski, A. Milovanović, H. Šamanc

Goveđa Virusna dijareja (Bovine Viral Diarhea - BVD) je virusna infekcija čiji je uzročnik je-dan od najmanjih RNA virusa (Bovine Viral Diarhea Virus - BVDV), svrstan u familiju Flaviviridae i rod Pes-tivirus. Najznačajniji izvor infekcije su perzistentno inficirana i bolesna goveda, a mogu biti i druge pri-jemčive vrste. Infekcija BVD virlisom, osim kod goveda, javlja se kod ovaca, svinja, koza i divljih preži-vara. Ove zivotinje mogu biti i rezervoari virusa, a samim tim i izvor infekcije.

Bovina virusna dijareja je raširena u celom svetu. U zemljama sa razvijenom govedarskom proizvodnjom, procenat serološki pozitivnih životinja se kreće između 60 do 90 posto. A/a području bivše Jugoslavije, ova infekcija je prvi put opisana od strane Đuričkovića i saradnika (1966), na osnovu kliničke slike i patomorfoloskog nalaza, a serološkije potvrđena od strane Cvetnića i saradnika (1968). Ispitivanja raširenosti ove infekcije na području Srbije koja su sprovedena u poslednjih pet godina uka-zuju na njenu značajnu raširenost na području cele države.

Najveće štete koje BVDV infekcija nanosi govedarstvu su posledica transplacentarne infek-cije, koja dovodi do uginuća fetusa, kongenitalnih malformacija, neonatalnog i postnatal nog mortaliteta uključujući i bolest sluznica i slabijih proizvodnih performansi preživelih životinja. Ekonomski gubici pro-uzrokovani BVDV infekcijom, mogu se ispoljavati u zapatu goveda i nekoliko godina nakon infekcije. Ovi gubici su značajni, naime, BVDV infekcija se smatra trećom po značaju bolesti goveda, odmah iza kuge goveda i slinavke i šapa. S obzirom na značaj i raširenost ove infekcije na našim područjima, poznavanje patogeneze, patologije i kliničke slike bolesti je neophodno za razumevanje celokupnog problema. U radu su izneta sva do sada poznata naučna stručna razjasnjenja i opis do sada poznatih činjenica veza-nih za patogenezu, patologiju i kliničku sliku BVDV infekcije.

Ključne reči: BVDV, patogeneza, patologija, klinička slika

PATHOGENESIS, PATHOLOGY AND CLINICAL PICTURE OF BVDV INFECTION

T. Petrovic, S. Lazic, D. Bugarski, A. Milovanovic, H. Samanc

Bovine Viral Diarrhoea (BVD) is a viral infection of which the cause is one of the smallest RNA viruses (Bovine Viral Diarrhoea Virus - BVDV), designated to the family Flaviviridae and the genus Pestivirus. The most important source of infection are persistently infected and diseased cattle, but pos-sibfy also other susceptible species. Infection with the BVD virus occurs, in addition to calves, also in sheep, swine, goats, and wild ruminants. These animals can be reservoirs of viruses and consequently of infection as well.

Bovine viral diarrhoea is present all over the world. In countries with a developed cattle pro-duction, the percentage of serologically positive animals ranges between 60-90%. In the territory of the former Yugoslavia, this infection was described for the first time by Djurićković et al. (1966), on the grounds of the clinical picture and pathomorphological finding, and it was serologically confirmed by Cvetnić et al. (1968). Investigations of the distribution of this infection in the territory of Serbia, con-ducted over the last five years, indicate that it has spread significantly over the territory of the entire state.

The greatest damage caused to cattle breeding by BVDV infection is the consequence of transplacentary infection, which leads to the death of the fetus, congenital malformations, neonatal and postnatal mortality, including diseases of the mucous membrane and poorer production and perform-ance results of the surviving animals. The economic losses caused by BVDV infection can be evident in a cattle herd even up to several years following the infection itself. These losses are significant, as BVDV infection is considered the third-most important bovine disease, immediately after bovine plague and foot-and-mouth disease. Having in mind the significance and distribution of the infection in this country, knowledge of the pathogenesis, pathology and clinical picture of the disease is necessary in order to understand the complete problem. The paper presents all scientific and professional explanations known so far and a description of facts known so far in connection with the pathogenesis, pathology and clinical picture of BVDV infection.

Key words: BVDV, pathogenesis, pathology, clinical picture

260

bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijamaniv.ns.ac.rs/full/patop07.pdf · terakcije sa...

Documents