1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC HUẾ

-----*****-----

MAI XUÂN TOÀN

CHIẾN TRANH NHÂN DÂN Ở QUẢNG BÌNH

TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ, CỨU NƯỚC

NHỮNG NĂM 1965 - 1973

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SỬ HỌC

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 62.22.03.13

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ CUNG

Huế, năm 2017

2

BÀI BÁO LIÊN QUAN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ

1. (2008), "Đường Hồ Chí Minh trên đất Quảng Bình với Di sản thiên

nhiên Thế giới Phong Nha - Kẻ Bàng", Kỉ yếu Hội thảo khoa học,

Sở Khoa học và Công nghệ Quảng Bình.

2. (2009), "Hoạt động chi viện chiến lược trên tuyến đường Hồ Chí

Minh ở Quảng Bình trong kháng chiến chống Mĩ, cứu nước (1959-

1975)", Tạp chí Văn hóa Quảng Bình, số 1, 2.

3. (2009), "Quảng Bình với tuyến vận tải chiến lược Đường Hồ Chí

Minh", Tạp chí Lịch sử Quân sự, số 2.

4. (2014), "Thế trận chiến tranh nhân dân trong kháng chiến chống Mĩ

ở Quảng Bình", Kỉ yếu Hội thảo quốc gia về Quảng Bình 410 năm

hình thành và phát triển do UBND tỉnh Quảng Bình và Hội Khoa

học Lịch sử Việt Nam đồng tổ chức.

5. (2016), "Đấu tranh chống biệt kích ở Quảng Bình những năm 1965-

1968", Tạp chí Lịch sử Quân sự, số 8.

6. (2016), "Đặc điểm chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình trong kháng

chiến chống Mĩ", Tạp chí Khoa hoạc và Công nghệ Quảng Bình,

số 12.

7. (2017), "Phong trào thi đua "Hai giỏi" ở Quảng Bình trong những

năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước", Tạp chí Thi đua Khen

thưởng, số 201.

8. (2017), "Hậu phương Quảng Bình với chiến trường Trị - Thiên trong

kháng chiến chống Mỹ (giai đoạn 1966-1972)", Chuyên san Khoa

học Xã hội và Nhân văn, Tạp chí Khoa học, Đại học Huế, tập 126,

S.6.

3

MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Quảng

Bình (cùng với Vĩnh Linh) là tuyến đầu của miền Bắc xã hội chủ nghĩa,

hậu phương cận kề của cách mạng miền Nam, trực tiếp là chiến trường

Trị - Thiên, là điểm khởi đầu và lan tỏa của tuyến đường Hồ Chí Minh

chi viện cho chiến trường miền Nam và phong trào kháng chiến chống

Mỹ ở địa bàn Nam Lào và Campuchia.

Do Quảng Bình có vị thế chiến lược quan trọng như vậy nên đế

quốc Mỹ xem nơi đây là “yết hầu”, “nút chặn” quyết liệt nhất trong

chiến tranh phá hoại miền Bắc. Mỹ tập trung lực lượng lớn không quân,

hải quân kết hợp chiến tranh gián điệp biệt kích đánh phá Quảng Bình

từ ngày 5-8-1964, mở rộng từ ngày 7-2-1965 và kéo dài cho đến ngày

15-1-1973. Quảng Bình là nơi bị đánh phá dài nhất, quy mô lớn nhất

và mức độ tàn phá nghiêm trọng nhất. Đối với ta, Quảng Bình là nơi

thử thách ác liệt nhất trong chiến tranh phá hoại để mở đường, bảo vệ

đường và đảm bảo giao thông vận tải chi viện chiến trường, bảo vệ tuyến

đầu của miền Bắc, đặc biệt là những thời điểm Mỹ đánh phá ngăn chặn,

phong tỏa ác liệt nhất (từ tháng 4 đến tháng 10-1968 và năm 1972). Dưới

sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng các cấp, trực tiếp là Tỉnh ủy Quảng Bình,

quân dân địa phương đã thiết lập thế trận chiến tranh nhân dân rộng

khắp, kiên cường bám địa bàn để sản xuất và chiến đấu, lập nên những

chiến công xuất sắc, dẫn đầu miền Bắc về thành tích tiêu diệt máy bay

và tàu chiến Mỹ. Tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của cấp ủy Đảng và chính

quyền Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ là lấy sức mạnh tổng

hợp của chiến tranh nhân dân để đánh thắng chiến tranh phá hoại tổng

lực của đế quốc Mỹ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng Tư lệnh Quân

đội nhân dân Việt Nam đã khẳng định: “Nếu tổng kết cuộc chiến tranh

phá hoại toàn diện thì cần nghiên cứu ở Quảng Bình, đánh phá giao

thông vận tải phải nghiên cứu ở tuyến đường Hồ Chí Minh và đánh phá

đô thị thì phải tổng kết ở Hà Nội, Hải Phòng” [164, tr. 363]. Việc nghiên

cứu cuộc chiến tranh nhân dân trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước ở

4

Quảng Bình những năm 1965-1973 là việc làm có ý nghĩa khoa học và

ý nghĩa thực tiễn.

Về ý nghĩa khoa học, thông qua việc tái hiện diễn biến chính của

cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ

cứu nước những năm 1965-1973, luận án phản ánh bức tranh toàn cảnh

về cơ sở hình thành, diễn biến chính của chiến tranh nhân dân, dưới sự

lãnh đạo của Đảng, được vận dụng một cách sáng tạo trên địa bàn

Quảng Bình. Kết quả nghiên cứu của luận án minh chứng Quảng Bình

là một mẫu hình địa phương về việc kế thừa tri thức và truyền thống

chiến tranh nhân dân chống ngoại xâm trong lịch sử dân tộc, được phát

huy thành đỉnh cao trong thời kì kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Qua đó, luận án góp phần khẳng định Quảng Bình xứng đáng với vị trí

tuyến đầu của miền Bắc trong cuộc đối đầu với đế quốc Mỹ xâm lược.

Về ý nghĩa thực tiễn, luận án góp phần bổ sung nguồn tư liệu lịch

sử kháng chiến chống Mỹ của dân tộc nói chung và của Quảng Bình

nói riêng. Luận án rút ra những bài học kinh nghiệm giúp các nhà chính

trị, quân sự nghiên cứu vận dụng để hoạch định chính sách, đề ra những

chủ trương sát đúng phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước

hiện nay; luận án còn là tài liệu để giáo dục tinh thần yêu nước và cách

mạng cho các thế hệ nhân dân Quảng Bình, đặc biệt là đối với thế hệ

trẻ, nhằm khơi dậy lòng tự hào về truyền thống tốt đẹp của cha ông, để

nỗ lực vươn lên xây dựng quê hương giàu mạnh.

Với ý nghĩa đó, chúng tôi chọn vấn đề “Chiến tranh nhân dân ở

Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước những năm

1965-1973” làm đề tài Luận án Tiến sĩ, chuyên ngành Lịch sử Việt

Nam.

2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận án là tái hiện một cách có hệ thống, toàn diện

cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình giai đoạn chống chiến tranh

phá hoại của đế quốc Mỹ những năm 1965-1973; làm rõ một số đặc

điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm trong việc vận dụng

đường lối chiến tranh nhân dân vào điều kiện cụ thể của Quảng Bình.

5

Thông qua đó, khẳng định vị trí chiến lược, vai trò của chiến tranh

nhân dân ở Quảng Bình đối với sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của

dân tộc.

Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nêu trên, luận án thực hiện:

- Tổng quan tình hình nghiên cứu, đánh giá những vấn đề đã được

nghiên cứu, rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu.

- Làm rõ cơ sở hình thành cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình

trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước những năm 1965-1973.

- Những diễn biến chính của cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng

Bình trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước những năm 1965-1973

trên các mặt như quá trình hình thành thế trận chiến tranh nhân dân,

sản xuất, phòng tránh, đánh trả, đảm bảo giao thông vận tải chi viện

chiến trường, …

- Rút ra những đặc điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm

của cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình trong kháng chiến chống

Mỹ, cứu nước những năm 1965-1973.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu của luận án là chiến tranh nhân dân ở Quảng

Bình trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước những năm 1965-1973,

với những cơ sở hình thành và phát triển, những diễn biến chính trên

các lĩnh vực của chiến tranh.

Phạm vi nghiên cứu

Về thời gian, từ ngày 7-2-1965 đến ngày 15-1-1973, tức là thời

điểm Mỹ mở rộng và kết thúc chiến tranh phá hoại miền Bắc và là

khung thời gian triển khai thế trận chiến tranh nhân dân chống chiến

tranh phá hoại của đế quốc Mỹ trên địa bàn Quảng Bình.

Về không gian, toàn bộ địa bàn tỉnh Quảng Bình, gồm thị xã Đồng

Hới và 6 huyện (Quảng Trạch, Bố Trạch, Quảng Ninh, Lệ Thủy, Tuyên

Hóa và Minh Hóa) nhưng tập trung ở những địa bàn, trọng điểm then

chốt nhất. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, để làm rõ

hơn nội dung, không gian có thể được mở rộng ra một số địa phương

khác thuộc Quân khu 4 và thời gian có thể đẩy lùi về trước ngày 7-2-

6

1965 liên quan đến những hành động đánh phá hạn chế của đế quốc

Mỹ cũng như quá trình chuẩn bị cho cuộc chiến đấu của quân dân

Quảng Bình.

Về nội dung, luận án tập trung nghiên cứu về quá trình hình thành

thế trận chiến tranh nhân dân, chuyển hướng sản xuất sang thời chiến

để đảm bảo hậu cần cho chiến tranh nhân dân, công tác phòng tránh,

đánh trả và đảm bảo giao thông vận tải chi viện chiến trường.

4. NGUỒN TƯ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Về nguồn tư liệu

- Các công trình chuyên khảo trong và ngoài nước đã công bố,

những bài viết trên các tạp chí chuyên ngành, liên quan trực tiếp đến

đề tài.

- Tài liệu lưu trữ tại Chi cục Văn thư Lưu trữ tỉnh Quảng Bình,

Phòng Lưu trữ - Văn phòng Tỉnh ủy Quảng Bình, Bộ Chỉ huy quân sự

Quảng Bình, Phòng Khoa học quân sự Quân khu 4, Trung tâm Lưu trữ

Quốc gia III, bao gồm các báo cáo, biên bản, chỉ thị, nghị quyết, nghị

định, thông tư, kế hoạch, ... của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ,

các Bộ, ngành Trung ương, Quân khu 4, Tỉnh ủy, Ủy ban Hành chính

tỉnh Quảng Bình, các Ban, ngành, huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Bình,

...

- Tài liệu điều tra điền dã, hồi kí, những nhân chứng lịch sử,

Về phương pháp nghiên cứu

Tác giả luận án chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử và phương

pháp lô-gic để trình bày các vấn đề theo diễn tiến trình tự thời gian

trong mối quan hệ móc xích với nhau. Các phương pháp như văn bản

học, phân tích, so sánh, tổng hợp, … kết hợp phỏng vấn khai thác tư

liệu từ các nhân chứng, phương pháp chuyên gia, ... cũng được lựa

chọn, sử dụng để xử lí tư liệu nhằm tái hiện một cách trung thực nhất

diễn biến của cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại

của Mỹ ở Quảng Bình cũng như rút ra những nhận định khách quan,

phù hợp với thực tế lịch sử.

5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN

7

Một là, luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu có hệ thống và

tương đối đầy đủ về chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại

ở Quảng Bình những năm 1965-1973.

Hai là, luận án làm rõ những cơ sở hình thành, những diễn biến

chính của cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại của

quân và dân Quảng Bình trong những năm 1965-1973, thông qua sự

sáng tạo của quân dân Quảng Bình trong việc vận dụng đường lối chiến

tranh nhân dân của Đảng vào thực tế của địa phương; từ đó rút ra những

đặc điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm đóng góp vào kho

tàng tri thức và kinh nghiệm lịch sử trong chiến tranh vệ quốc và chiến

tranh giải phóng của dân tộc.

Ba là, luận án cung cấp nguồn tư liệu cho việc nghiên cứu, giảng

dạy và học tập lịch sử địa phương tỉnh Quảng Bình, giáo dục truyền

thống yêu nước, khơi dậy lòng tự hào và trách nhiệm của thế hệ trẻ

trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay, cũng như góp phần

vào kho tàng tri thức lịch sử chiến tranh cách mạng của dân tộc đồng

thời cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định chiến lược và xây

dựng lực lượng quốc phòng toàn dân phục vụ công cuộc xây dựng và

bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

6. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN

Luận án có dung lượng 201 trang.

Ngoài phần mở đầu (5 trang), kết luận (4 trang), tài liệu tham khảo

(21 trang), nội dung luận án dài 171 trang, chia làm 4 chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu (16 trang)

Chương 2. Cơ sở hình thành và phát triển của chiến tranh nhân dân

ở Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ những năm 1965-1973 (50

trang).

Chương 3. Quân và dân Quảng Bình tiến hành chiến tranh nhân

dân chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ những năm 1965-1973

(66 trang).

Chương 4. Đặc điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của

chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình những năm 1965-1973 (39 trang).

CHƯƠNG 1

8

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về chiến tranh nhân dân

1.1.1.1. Ở trong nước

Võ Nguyên Giáp (1970), Mấy vấn đề về đường lối quân sự của

Đảng ta, Nxb Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Nắm vững đường lối chiến

tranh nhân dân đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ

(1972), Nxb Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Chiến tranh giải phóng dân

tộc và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (1979), Nxb Quân đội Nhân dân, Hà

Nội, …; Văn Tiến Dũng (1979), Chiến tranh nhân dân quốc phòng

toàn dân, tập 2, Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Viện Lịch sử Quân

sự Việt Nam (1982, 1983), Chiến tranh nhân dân đánh thắng chiến

tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội;

Ban Chỉ đạo Tổng kết chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị (1995), Tổng

kết cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thắng lợi và bài học, Nxb.

Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Viện Nghiên cứu Chủ nghĩa Mác - Lênin

và tư tưởng Hồ Chí Minh (1995), Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam,

tập II (1954-1975), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Viện Lịch sử

Quân sự Việt Nam (1997), Hậu phương chiến tranh nhân dân Việt

Nam (1945-1975), Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Ban Chỉ đạo

Tổng kết chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị (2000), Chiến tranh cách

mạng Việt Nam 1945-1975. Thắng lợi và bài học, Nxb. Chính trị Quốc

gia, Hà Nội; Bộ Tổng Tham mưu (2001), Tổng kết chiến tranh nhân

dân: Chuyên đề chỉ đạo xây dựng và hoạt động chiến đấu của lực

lượng phòng không địa phương chống chiến tranh phá hoại của đế

quốc Mỹ trên miền Bắc (1954-1975), Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà

Nội; Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2013), Lịch sử cuộc kháng chiến

chống Mỹ cứu nước (1954-1975), xuất bản lần thứ 2, Nxb. Chính trị

Quốc gia - Sự Thật, Hà Nội; Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2015),

Tổng kết chiến đấu chống đế quốc Mỹ phong tỏa sông, biển miền Bắc

bằng thủy lôi và bom từ trường (1965-1973), Nxb. Quân đội Nhân dân,

Hà Nội; Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2015), Lịch sử tư tưởng

9

quân sự Việt Nam - Tập IV: Từ năm 1945 đến năm 1975, Nxb. Chính

trị Quốc gia - Sự Thật, Hà Nội; Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam (2015),

Lịch sử tư tưởng quân sự Việt Nam - Tập V: Tổng luận, Nxb. Chính

trị Quốc gia - Sự Thật, Hà Nội; …

Nhìn chung, qua các công trình trên đây, vấn đề chiến tranh nhân dân

Việt Nam - lí luận và thực tiễn đã được nghiên cứu kĩ dưới nhiều góc độ

khác nhau. Đó là những nguồn tư liệu quí để chúng tôi kế thừa và làm

cơ sở để nghiên cứu về chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại

ở Quảng Bình (1965-1973).

1.1.1.2. Ở ngoài nước

Mc. T. Kahin and John Lewis (1967), The US in Vietnam (Mỹ ở

Việt Nam), Codell Publish, New York; T. Hoopes (1969), The limits of

intervention (Những giới hạn của sự can thiệp), David Mc. Kay

Company, New York; Jon VanDyke (1972), North’s Vietnam Strategy

for survival (Chiến lược để tồn tại của Bắc Việt Nam), Pacific Books,

California; U.S Government Printing Office (1973), Causes, Origins,

and lessons of the Vietnam War, May, 9, 10 and 11, 1972 (Nguyên

nhân, nguồn gốc, và bài học trong chiến tranh Việt Nam), Washington;

Gabriel Kolko (1985), Anatomy of a War: Vietnam, the United States,

and the Modern Historical Experience, New York, The New Press.

1994 (Giải phẫu một cuộc chiến tranh - Nước Mỹ và kinh nghiệm chiến

tranh hiện đại), Người dịch: Nguyễn Tấn Cưu, Nxb. Quân đội Nhân

dân, Hà Nội, (2003), …

1.1.2. Các công trình nghiên cứu về chiến tranh nhân dân chống

chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở Quảng Bình

1.1.2.1. Ở trong nước

- Những công trình nghiên cứu về chiến tranh nhân dân chống

chiến tranh phá hoại trên địa bàn Quân khu 4, trong đó có Quảng

Bình, như Thường vụ Đảng ủy - Bộ Tư lệnh Quân khu 4 (1994), Quân

khu 4 Lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Nxb.

Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Bộ Tổng Tham mưu (2001), Tổng kết

chiến tranh nhân dân địa phương: Chuyên đề Vai trò lãnh đạo, chỉ đạo

của Đảng bộ, chính quyền, đoàn thể và cơ quan quân sự địa phương

10

trên địa bàn Quân khu 4 trong kháng chiến chống thực dân Pháp và

đế quốc Mỹ (1946-1975), Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Nxb.

Quân đội Nhân dân (2001), Mặt trận giao thông vận tải trên địa bàn

Quân khu 4 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hà Nội; Quân

khu 4 (2005), Tổng kết chiến thuật trong kháng chiến chống thực dân

Pháp và đế quốc Mỹ của lực lượng vũ trang Quân khu 4 (1945-1975),

Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Bộ Tư lệnh Quân khu 4 - Cục Hậu

cần (2007), Lịch sử hậu cần lực lượng vũ trang Quân khu 4 (1945-

2005), Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Bộ Tư lệnh Quân khu 4

(2012), Lịch sử dân quân tự vệ Quân khu 4 (1945-2010), Nxb. Quân

đội Nhân dân, Hà Nội; Bộ Tư lệnh Quân khu 4 (2015), Lịch sử Quân

khu 4 (1945-2015), tập 2: Thời kì kháng chiến chống Mỹ, cứu nước

(1954-1975), tái bản bổ sung lần 1, Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội;

- Những công trình nghiên cứu về công tác mở đường, chiến đấu

bảo vệ đường và đảm bảo vận chuyển trên đường Trường Sơn qua địa

bàn Quảng Bình, như Trận đồ bát quái xuyên rừng rậm do Cục Chính

trị - Tổng cục xây dựng kinh tế biên soạn năm 1979; Đoàn Thị Lợi

(2004), Đường Hồ Chí Minh con đường huyền thoại, Nxb. Quân đội

Nhân dân; Phan Hữu Đại - Nguyễn Quốc Dũng (đồng chủ biên), (1999),

Lịch sử Đoàn 559 Bộ đội Trường Sơn đường Hồ Chí Minh, Nxb. Quân

đội Nhân dân, Hà Nội, Nguyễn Thế Kỷ - Nguyễn Sĩ Cứ (chủ biên),

(2009), Trường Sơn đường khát vọng, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội,

…

- Những công trình nghiên cứu về Quảng Bình trong kháng chiến

chống Mỹ, như Thường vụ Tỉnh ủy - Đảng ủy, Bộ Chỉ huy quân sự

tỉnh Quảng Bình (1994), Lịch sử Quảng Bình chống Mỹ, cứu nước

1954-1975; Ban Chấp hành Đảng bộ Quảng Bình (2000), Lịch sử

Đảng bộ Quảng Bình, tập II, 1954-1975, Đồng Hới; Đảng ủy Quân sự

tỉnh Quảng Bình (2010), Lịch sử Đảng bộ Quân sự tỉnh Quảng Bình

(1945-2010), Nxb. Quân đội Nhân dân, Hà Nội; Văn phòng Ủy ban

nhân dân tỉnh Quảng Bình (2012), Lịch sử hệ thống hành chính nhà

nước cấp tỉnh ở Quảng Bình (1945-2000); Nguyễn Khắc Thái (2014),

Lịch sử Quảng Bình, Nxb. Chính trị - Hành chính, Hà Nội; Lịch sử các

11

ngành ở Quảng Bình có: Lịch sử phong trào đấu tranh cách mạng Phụ

nữ tỉnh Quảng Bình 1930-1975, sơ thảo, (1995); Lịch sử Y tế Quảng

Bình 1945-1995, Đồng Hới, (1996); Lịch sử phong trào Công nhân và

Công đoàn tỉnh Quảng Bình, tập 1 (1885-1975) (1998); Lịch sử Bộ đội

biên phòng Quảng Bình, tập 1 (1959-1995), (1998); Lịch sử Giao

thông vận tải tỉnh Quảng Bình 1885-1999, Nxb. Giao thông vận tải,

Hà Nội, (1999); Lực lượng vũ trang nhân dân huyện Quảng Ninh - 55

năm xây dựng - chiến đấu - trưởng thành (1945-2000), (2000); Lịch

sử Công an nhân dân thành phố Đồng Hới 1945-2005, (2005); Những

trận đánh tiêu biểu của lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Quảng Bình,

tập 1 (1945-1975), (2005); Lịch sử Đảng bộ Khối cơ quan Dân Chính

Đảng tỉnh Quảng Bình, tập 1 (1946-2005), (2010); Nghiên cứu mối

quan hệ hữu nghị và hợp tác đặc biệt giữa Quảng Bình, Khăm Muộn

và Savannakhet giai đoạn 1954-2000, Sở Ngoại vụ Quảng Bình,

(2011); Ban Tổ chức Tỉnh ủy Quảng Bình 80 năm xây dựng và trưởng

thành (1930-2010), Đồng Hới, (2012); Lịch sử Đoàn Thanh niên cộng

sản Hồ Chí Minh và phong trào thanh thiếu nhi tỉnh Quảng Bình, tập

1 (1930-2000), (2012); Lịch sử ngành Tuyên giáo Quảng Bình giai

đoạn 1930-2010), Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Bình, (2013); Lịch

sử ngành Kiểm tra Đảng tỉnh Quảng Bình từ năm 1948 đến năm 2013,

Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy Quảng Bình, (2014); Nghiên cứu quá trình

phát triển kinh tế hợp tác xã tỉnh Quảng Bình từ năm 1946 đến nay,

Liên minh Hợp tác xã tỉnh Quảng Bình, (2014); Lịch sử giao thông

vận tải tỉnh Quảng Bình (1945-2015), Nxb. Giao thông Vận tải, Hà

Nội, (2015), … Lịch sử Đảng bộ huyện Lệ Thủy, tập 2 (1954-1975),

(2000); Lịch sử Đảng bộ huyện Quảng Ninh, tập 2 (1954-1975), Sơ

thảo, (2000); Lịch sử Đảng bộ huyện Bố Trạch, tập 2 (1954-1975),

(2005); Lịch sử Đảng bộ huyện Quảng Trạch, tập 2 (1954-1975),

(2005); Lịch sử Đảng bộ huyện Tuyên Hóa, tập 2 (1954-1975), Nxb.

Chính trị Quốc gia, Hà Nội, (2006) …

- Những luận án, luận văn đề cập chiến tranh nhân dân ở Quảng

Bình trong kháng chiến chống Mỹ, như Nguyễn Khắc Thái (1977),

Đảng bộ Quảng Bình lãnh đạo công tác xây dựng lực lượng dân quân

12

tự vệ trong những năm chống Mỹ (1965-1968), Luận án tốt nghiệp

ngành lịch sử Đảng, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội; Lê Văn Lợi

(1977), Đảng bộ Quảng Bình lãnh đạo quân và dân toàn tỉnh đánh

thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ trên mặt trận đảm bảo

giao thông vận tải (1965-1968), Luận văn tốt nghiệp ngành lịch sử

Đảng, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội; Đinh Phan Thủy Yến (2006),

Quảng Bình kháng chiến chống Mỹ cứu nước trên mặt trận giao thông

vận tải (1965-1968), Luận văn Thạc sĩ Sử học, Trường Đại học Sư

phạm Huế; Thái Thị Lợi (2007), Lực lượng thanh niên xung phong

tỉnh Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1965-1975),

Luận văn Thạc sĩ Sử học, Trường Đại học Sư phạm Huế; Phan Thị Trà

Giang (2010), Phong trào “hai giỏi” ở Quảng Bình trong kháng chiến

chống Mỹ (1965-1973), Luận văn Thạc sĩ Sử học, Trường Đại học Sư

phạm Huế; Trần Như Hiền (2016), Đảng bộ tỉnh Quảng Bình lãnh đạo

thực hiện nhiệm vụ hậu phương từ năm 1964 đến năm 1975, Luận án

Tiến sĩ Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà

Nội, …

1.1.2.2. Ở ngoài nước

Peter Weiss (1968), Réponse à Johnson sur les bombs ments limités

(Trả lời Johnson về những cuộc ném bom hạn chế), Seuil, Paris; Alain

Wasmes (1976), Vietnam, la feau du pachyderme (Việt Nam, tấm da

của loài thú da dày), Edition Socialies, Paris; …

Tuy nhiên, vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu tương đối

đầy đủ và có hệ thống từ lí luận đến thực tiễn cuộc chiến tranh nhân

dân chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở Quảng Bình (1965-

1973), rút ra những đặc điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm

vận dụng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trước mắt và lâu

dài.

1.2. Những vấn đề đặt ra tiếp tục nghiên cứu

- Cơ sở hình thành chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình (1965-1973).

- Sự hình thành thế trận chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình (1965-

1973).

13

- Công tác chuyển hướng kinh tế và đảm bảo duy trì sản xuất nhằm

đảm bảo hậu cần tại chỗ cho chiến tranh nhân dân và chi viện chiến

trường ở Quảng Bình (1965-1973).

- Công tác phòng không nhân dân ở Quảng Bình (1965-1973), bao

gồm nội dung phòng tránh và đánh trả.

- Công tác đấu tranh chống gián điệp, biệt kích của Mỹ và chính

quyền Sài Gòn ở Quảng Bình (1965-1973).

- Những đặc điểm, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm rút ra từ

cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại của Mỹ ở Quảng

Bình (1965-1973).

CHƯƠNG 2

CƠ SỞ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHIẾN TRANH

NHÂN DÂN Ở QUẢNG BÌNH TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ

NHỮNG NĂM 1965-1973

2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và truyền thống yêu

nước, cách mạng của nhân dân Quảng Bình

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên

Quảng Bình là tỉnh ven biển Bắc Trung bộ, có diện tích 8.065,27

km2. Nhìn chung, địa hình Quảng Bình thấp dần từ Tây sang Đông và

hẹp dần từ Bắc vào Nam, phân thành 4 vùng liên quan với nhau trong

một hình thái địa lí hoàn chỉnh.

Quảng Bình có các con lớn sông là Roòn, Gianh, Lý Hòa, Dinh

và Nhật Lệ. Về mùa mưa, các sông gây lũ lụt, chia cắt địa hình, cản

trở việc vận chuyển hàng hóa và cơ động lực lượng. Thời tiết ở Quảng

Bình chia làm 2 mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Do đó, việc nghiên

cứu kĩ yếu tố thời tiết để tìm giải pháp khắc phục khó khăn và phát

huy thuận lợi nhằm hạn chế đến mức tối đa hoạt động đánh phá của

đối phương là vấn đề mang tính thường trực của quân dân Quảng

Bình.

14

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội

2.1.2.1. Về kinh tế

Cho đến trước cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ, nền kinh tế Quảng

Bình chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Nổi bật trong sản xuất nông nghiệp

là Hợp tác xã Đại Phong (Lệ Thủy), ngọn cờ đầu của phong trào hợp tác

xã nông nghiệp toàn miền Bắc. Trong ngư nghiệp, Quang Phú là ngọn

cờ đầu của hợp tác xã nghề cá toàn miền Bắc. Trên lĩnh vực tiểu thủ

công nghiệp, đến năm 1965, toàn tỉnh có 31 xí nghiệp quốc doanh, 116

hợp tác xã tiểu thủ công nghiệp.

2.1.2.2. Về xã hội

Cho đến năm 1965, dân số Quảng Bình có khoảng 41 vạn người,

đa số là người Kinh, nhưng phân bố không đều. Nhìn chung, cộng đồng

cư dân ở Quảng Bình tương đối thuần nhất. Nội bộ nhân dân đoàn kết,

thương yêu đùm bọc lẫn nhau. Nhân dân các dân tộc, tôn giáo đều đều

một lòng tin tưởng vào đường lối cách mạng của Đảng, cùng nhau chia

sẻ những khó khăn, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tích cực đóng góp

sức người, sức của cho sự nghiệp cách mạng nói chung, cho công cuộc

bảo vệ quê hương, đất nước nói riêng.

2.1.3. Truyền thống yêu nước và cách mạng của nhân dân

Quảng Bình

Trong phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX, Quảng Bình là nơi

đứng chân của triều đình yêu nước Hàm Nghi. Từ khi Đảng Cộng sản

Việt Nam ra đời (1930), nhân dân Quảng Bình sớm theo Đảng làm cách

mạng. Trong Cách mạng tháng Tám 1945, khởi nghĩa giành chính quyền

ở Quảng Bình, bạo lực cách mạng của quần chúng nhân dân được biểu

hiện dưới hình thức biểu tình chính trị là chủ yếu và quyết định thắng

lợi. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1945-1954), với tinh thần

“Quảng Bình quật khởi”, làng chiến đấu đã tạo nên thế trận chiến tranh

nhân dân rộng khắp, cùng quân dân Quảng Trị và Thừa Thiên Huế làm

nên một “Bình Trị Thiên khói lửa”, góp phần đi đến thắng lợi trong

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

2.2. Chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở Quảng Bình

2.2.1. Phá hoại bằng gián điệp và biệt kích

15

Bằng những phương thức khác nhau, Mỹ và chính quyền Sài Gòn

tung người ra Bắc theo cả đường bộ, đường biển và đường không nhằm

điều tra, chỉ điểm cho máy bay đánh phá, ngăn chặn các tuyến đường

chiến lược chi viện cách mạng miền Nam. Từ đầu năm 1965 đến cuối

năm 1968, chúng đánh ở Quảng Bình 28 vụ gián điệp, biệt kích và

thám báo.

2.2.2. Phá hoại bằng không quân và hải quân

2.2.2.1. Chiến tranh phá hoại lần thứ nhất (từ 7-2-1965 đến 1-

11-1968)

Có thể khái quát diễn biến cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của

Mỹ ở Quảng Bình thành 2 giai đoạn: Giai đoạn “leo thang” (7-2-1965 –

31-3-1968) và giai đoạn “xuống thang” (từ 1-4 đến 1-11-1968).

Giai đoạn “leo thang” chia làm 3 bước: Bước 1 (từ 7-2 đến 31-5-

1965), không quân Mỹ đánh phá Quảng Bình với thủ đoạn chuyển từ đánh

“trả đũa” từng trận vào các mục tiêu quân sự sang đánh liên tục mang

tính tập kích chiến lược nhằm vào từng loại mục tiêu. Bước 2 (từ 2-6-

1965 đến 6-1966), đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh phá hoại ra bắc vĩ

tuyến 20, đồng thời chuyển hẳn sang đánh phá mục tiêu giao thông vận

tải. Bước 3 (từ 6-1966 đến 31-3-1968), Mỹ vừa tiếp tục đánh phá giao

thông vận tải đồng thời vừa đánh hậu phương chiến dịch của Mặt trận

B5.

Giai đoạn “xuống thang” (từ 1-4 đến 1-11-1968), thực chất đây

là thủ đoạn mới nhằm lừa bịp dư luận, bởi chọn khu vực này, Mỹ đã

biến Khu 4 thành “nút chặn” khổng lồ, ngăn chặn toàn bộ các tuyến

đường chi viện từ miền Bắc vào.

2.2.2.2. Giai đoạn ngừng ném bom miền Bắc (từ 1-11-1968 đến

5-4-1972)

Từ ngày 1-11-1968, tuy Nhà Trắng buộc phải chấm dứt chiến tranh

phá hoại miền Bắc nhưng trên địa bàn Quảng Bình, máy bay Mỹ vẫn

thường xuyên hoạt động. Chiến tranh vẫn lảng vảng, đe dọa từng ngày,

từng giờ trên không và trên biển.

2.2.2.3. Cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai (từ 6-4-1972 đến

15-1-1973)

16

Từ ngày 6-4-1972, Mỹ mở đầu cho cuộc chiến phá hoại miền Bắc có

qui mô và cường độ khốc liệt hơn nhiều những năm trước. Từ tháng 5-

1972, đế quốc Mỹ phong tỏa toàn diện đối với Quảng Bình. Việc Mỹ

mở rộng chiến tranh ở miền Nam và tiến hành chiến tranh phá hoại miền

Bắc đã đặt cả dân tộc Việt Nam trước những thử thách nghiêm trọng.

Trong đó, do vị trí chiến lược quan trọng về nhiều mặt, Quảng Bình trở

thành một trọng điểm của cả miền Bắc trong cuộc đối đầu với cuộc chiến

tranh phá hoại của đế quốc Mỹ để bảo vệ hậu phương lớn và đảm bảo

chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam.

2.3. Chủ trương của Đảng về chống chiến tranh phá hoại của

đế quốc Mỹ

2.3.1. Chủ trương của Trung ương Đảng và Quân khu 4

Ngày 7-8-1964, Bộ Chính trị ra Chỉ thị số 81-CT/TW về tăng

cường sẵn sàng chiến đấu chống mọi âm mưu của địch khiêu khích

và phá hoại miền Bắc. Hội nghị Trung ương lần thứ 11 (3-1965)

khẳng định: “Nhiệm vụ cấp bách của ta ở miền Bắc lúc này là phải

kịp thời chuyển hướng tư tưởng và tổ chức, chuyển hướng xây dựng

kinh tế và tăng cường lực lượng quốc phòng cho hợp với tình hình

mới và để cho miền Bắc có đủ sức mạnh nhằm kịp thời đáp ứng yêu

cầu bảo vệ miền Bắc, chống lại các cuộc ném bom bắn phá và phong

tỏa của địch”.

Quán triệt chủ trương của Nghị quyết Trung ương 11, Hội nghị

Quân khu ủy 4 mở rộng (7 - 8-5-1965) khẳng định quyết tâm “lấy

chiến tranh nhân dân đánh bại chiến tranh phá hoại, bất luận cuộc

chiến tranh đó quyết liệt đến mức nào. Sẵn sàng nhận và làm tốt nhiệm

vụ chi viện và đi chiến đấu ở miền Nam”

2.3.2. Chủ trương của Tỉnh ủy Quảng Bình

Ngày 4-2-1965, Tỉnh ủy Quảng Bình ra nghị quyết khẳng định

quyết tâm “dù chiến tranh xẩy ra với hình thức nào, dù có đổ máu hi

sinh, quân dân Quảng Bình cũng quyết đánh, quyết thắng trận đầu với

bất cứ giá nào. Đồng thời vô luận tình huống nào cũng đẩy mạnh xây

dựng chủ nghĩa xã hội, ra sức phát triển kinh tế, văn hóa và bảo đảm

đời sống nhân dân”. Ngày 29-9-1965, Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh chủ

17

trương phát động chiến tranh nhân dân sâu rộng, mạnh mẽ hơn nữa,

đẩy mạnh chiến đấu và sản xuất quyết tâm đánh bại chiến tranh phá

hoại. Trong diễn biến của cuộc chiến đấu, tùy tình hình cụ thể, Tỉnh

ủy Quảng Bình có những chỉ đạo riêng đưa cuộc chiến tranh nhân dân

ở địa phương từng bước vượt qua khó khăn để giành thắng lợi.

2.4. Công tác giáo dục chính trị - tư tưởng, xây dựng quyết tâm

đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ

Để giành thắng lợi trước cuộc chiến tranh phá hoại toàn diện, ngày

càng leo thang không ngừng của đế quốc Mỹ, công tác chính trị - tư

tưởng phải được đặt lên hàng đầu. Tỉnh ủy Quảng Bình phát động

nhiều phong trào thi đua rộng khắp như phong trào“Hai giỏi” (chiến

đấu giỏi, sản xuất giỏi), đợt học tập “ơn Đảng nặng, thù giặc sâu”

(1967), học tập tài liệu “Vinh dự lớn lao, trách nhiệm nặng nề, sẵn

sàng đi trước về sau cho đến thắng lợi cuối cùng” (1968), phong trào

hành động cách mạng “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo

gương Bác Hồ vĩ đại” (1969), …

2.5. Chuyển hướng nền kinh tế sang thời chiến, đảm bảo hậu

cần tại chỗ cho chiến tranh nhân dân

Tỉnh ủy Quảng Bình có những biện pháp để chuyển hướng nền kinh

tế của địa phương thích ứng với tình hình mới, vừa đảm bảo sản xuất

vừa đảm bảo chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Sản xuất đã vượt ra khỏi

nhiệm vụ đáp ứng các mục tiêu kinh tế và đời sống thông thường mà

trở thành một bộ phận cấu thành của chiến tranh nhân dân: đó là đảm

bảo hậu cần tại chỗ cho tất cả các lực lượng trong đội hình tiến hành

chiến tranh nhân dân.

18

CHƯƠNG 3

QUÂN DÂN QUẢNG BÌNH TIẾN HÀNH

CHIẾN TRANH NHÂN DÂN CHỐNG CHIẾN TRANH

PHÁ HOẠI CỦA ĐẾ QUỐC MỸ NHỮNG NĂM 1965-1973

3.1. Công tác phòng không nhân dân

3.1.1. Công tác phòng tránh tại chỗ

Chuyển dần mọi hoạt động của nhân dân từ thời bình sang thời

chiến theo hình thức quân sự hóa; Tổ chức quan sát, báo động; Xây

dựng hệ thống hầm hào và công tác giải quyết hậu quả sau mỗi trận

đánh dần kiện toàn theo phương châm “lấy tự cứu, tự chữa tại chỗ là

chính, có chỉ huy chặt chẽ, chủ động cứu chữa kịp thời, nhanh chóng

kết hợp với sự chi viện của xung quanh”.

3.1.2. Công tác sơ tán, giãn dân

Để hạn chế mức độ thiệt hại về người và duy trì sản xuất, các địa

phương thực hiện việc phân tán dân cư nhằm giảm mật độ dân số ở

những vùng trọng điểm. Việc phân tán được chia thành 3 hình thức: Sơ

tán lâu dài, giãn dân tại chỗ và tạm lánh khi địch đánh phá.

3.2. Chiến đấu chống chiến tranh phá hoại

3.2.1. Củng cố và xây dựng lực lượng vũ trang hình thành thế

trận chiến tranh nhân dân

Lực lượng dân quân tự vệ ở Quảng Bình được biên chế thành các

đơn vị thường trực chiến đấu (trực chiến), bán trực chiến (là lực lượng

sản xuất trong các hợp tác xã nhưng được trang bị vũ khí, có thể tham

gia chiến đấu và phục vụ chiến đấu khi có tình huống chiến sự xảy ra)

và lực lượng cơ động phục vụ chiến đấu (bao gồm cả lực lượng thanh

niên xung phong, dân công hỏa tuyến phục vụ chiến trường), đặc biệt

là thành lập đại đội nữ pháo binh Ngư Thủy.

Cùng với xây dựng lực lượng chiến đấu, việc phối trí các đơn vị

chủ lực cũng như bộ đội địa phương và dân quân tự vệ trên địa bàn

cũng được tính toán kĩ nhằm phát huy cao nhất khả năng hiệp đồng tác

chiến giữa các lực lượng.

3.2.2. Chống gián điệp, biệt kích

Ở cả hai tuyến biên giới và bờ biển, phần lớn những toán biệt kích

xâm nhập đều bị phát hiện và vô hiệu hóa, góp phần đập tan ý đồ thu

thập tin tức phục vụ cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ.

3.2.3. Đánh máy bay và tàu chiến

Quân dân Quảng Bình đã đánh trả hàng ngàn trận với máy bay, hàng

trăm trận với tàu chiến và hàng chục trận với biệt kích Mỹ và chính quyền

19

Sài Gòn. Với tinh thần “nhằm thẳng quân thù mà bắn”, mãi đi vào lịch sử

là những chiến công xuất sắc “lần đầu tiên” của quân dân Quảng Bình như

đội tự vệ hồ nước Cẩm Ly lần đầu tiên hạ được máy bay AD6 bằng súng

bộ binh vào ban đêm (20-4-1965), nữ dân quân Hưng Thủy lần đầu tiên hạ

máy bay trinh sát điện tử RF4C (27-7-1967), trung đội nữ dân quân xã Võ

Ninh lần đầu tiên độc lập tác chiến bắn rơi máy bay chiến đấu F4H (11-10-

1967), nữ dân quân xã Tiến Hóa có sáng kiến lập trận địa trên lèn cao bắn

rơi máy bay (14-8-1968), dân quân xã Phú Trạch lần đầu tiên dùng hỏa lực

tầm thấp hạ được máy bay F111A (7-11-1972), …Quảng Bình cũng là địa

phương duy nhất của miền Bắc bắt sống được phi công vũ trụ Mỹ

(Schumacher). Với thành tích hạ 704 máy bay Mỹ, Quảng Bình là ngọn cờ

đầu của miền Bắc, nhiều lần được Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen ngợi,

Đảng và Chính phủ biểu dương. Trên mặt biển, những chiến công như chỉ

trong một đêm, Đại đội 10 pháo binh tỉnh bắn cháy 3 chiếc tàu biệt kích Sài

Gòn (22-4-1966), của đại đội nữ dân quân pháo binh duy nhất của miền Bắc

(Ngư Thủy) 5 lần lập công bắn cháy tàu chiến Mỹ hay đặc biệt lần đầu tiên

kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ Hai, trên vùng biển Quảng Bình, lực lượng

không quân nhân dân Việt Nam tập kích thành công đánh bị thương 2 tuần

dương hạm của Mỹ (19-4-1972), …

3.3. Đảm bảo giao thông và vận tải chi viện chiến trường

3.3.1. Đảm bảo giao thông

Trong quá trình mở rộng qui mô chi viện cách mạng miền Nam, ở

Quảng Bình lần lượt nhiều tuyến đường dọc, ngang được mở sang Tây

Trường Sơn nối xuống Trung và Hạ Lào, như Đường 16, Đường 15, Đường

12A, Đường 20, Đường 10, đường ống xăng dầu, … Quảng Bình dần trở

thành trung tâm của tuyến đường Trường Sơn, là “trạm dừng chân”, “kho

trung chuyển” chi viện sức người, sức của từ hậu phương lớn miền Bắc

trước khi vào chiến trường miền Nam, đồng thời là điểm khởi đầu của tuyến

đường “quốc tế hóa” qua Lào và Campuchia.

3.3.2. Vận tải chi viện chiến trường

Để đảm bảo vận tải chi viện cách mạng miền Nam, quân dân Quảng

Bình đã đề ra những phong trào và khẩu hiệu hành động:“Đảng ủy xã

là chủ hàng, dân quân là công nhân bốc xếp, nền nhà dân là kho tàng”.

“Nhường nhà để hàng, nhường làng dấu xe”, “Xe chưa qua, nhà

không tiếc”, … mang tính thường trực và còn thực hiện những chiến

dịch đột xuất như Vận chuyển vũ khí cho chiến trường đông Quảng

Trị (1968), Chiến dịch VT5 (Vận tải tranh thủ tụt thang, 1968), Chiến

dịch Hòn La (1972).

20

CHƯƠNG 4

ĐẶC ĐIỂM, Ý NGHĨA LỊCH SỬ VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

4.1. Đặc điểm

4.1.1. Đối đầu với cuộc chiến tranh phá hoại kéo dài liên tục và rất

khốc liệt

Về thời gian, từ 1965 đến 1973, Quảng Bình bị đánh phá dài hơn

bất cứ địa phương nào trên miền Bắc. Mỹ đã ném bom Quảng Bình

71.825 lần, 1.557.417 quả bom và đạn pháo các loại, trung bình 1 km

vuông chịu 158 quả bom, 16 quả đạn pháo, 3 loạt rốc-két; 1 người dân

chịu 574kg bom, 10 người dân chịu 3,5 quả đạn pháo lớn. Hậu quả chiến

tranh vô cùng tàn khốc. Toàn bộ 133 xã, 459 thôn xóm bị đánh phá; 1

thị xã, 1 thị trấn, 31 xã và 252 thôn xóm bị hủy diệt, 93.712 nhà dân bị

phá hủy, 5.394ha đất trồng trọt bị hoang hóa, 13.786 người bị chết,

22.456 người bị thương.

4.1.2. Được triển khai trên địa bàn toàn tỉnh, với sự phối hợp chặt

chẽ của nhiều lực lượng Để chiến đấu và chiến thắng cuộc chiến tranh phá hoại qui mô và

tàn bạo nhất của đế quốc Mỹ, không có cách nào khác, sức mạnh tổng

hợp của quân dân Quảng Bình phải được động viên, tập hợp và phát

huy cao độ. Thế trận chiến tranh nhân dân của Quảng Bình được thiết

lập rộng khắp trên các địa bàn, trong đó, nhân tố cơ bản tạo nên ưu

thế trong đối đầu quân sự chính là kết hợp chặt chẽ giữa các lực lượng

tại chỗ với lực lượng chủ lực của Bộ Quốc phòng và Quân khu 4.

4.1.3. Diễn ra trên khắp các lĩnh vực, trong đó giao thông vận tải là

nóng bỏng nhất

Bước vào cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại, quân dân

Quảng Bình phải thực hiện cả 4 nhiệm vụ hết sức quan trọng là tổ chức

sản xuất, đảm bảo đời sống nhân dân và tăng cường tiềm lực cho cuộc

chiến đấu; Tổ chức đảm bảo mạch máu giao thông vận tải, giữ vững

tốc độ và yêu cầu chi viện chiến trường; Tổ chức lực lượng cơ động

đánh địch trên chiến trường miền Nam, cùng chia lửa với đồng bào Trị

- Thiên; Tổ chức đánh địch và thắng địch tại chỗ trên đất Quảng Bình.

21

Do vị trí chiến lược của Quảng Bình nên đảm bảo giao thông vận tải

là mặt trận nóng bỏng nhất, diễn ra xuyên suốt, với nhiều công việc

đan xen nhau như giữa mở đường mới, chiến đấu bảo vệ đường, sửa

chữa, vận chuyển, …

4.1.4. Chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình những năm 1965-

1973 phát triển vượt bậc theo thời gian

Khi đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại ở Quảng Bình,

chúng vấp phải lưới lửa phòng không rộng khắp, chịu những tổn thất

lớn ngay từ trận đầu. Theo thời gian, cuộc chiến đấu của quân dân

Quảng Bình ngày càng có những bước tiến vững chắc, như lời khen

ngợi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Quảng Bình càng đánh càng thắng,

càng đánh càng mạnh”.

4.2. Ý nghĩa lịch sử

4.2.1. Góp phần quan trọng cùng với miền Bắc đánh bại cuộc

chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ

Quảng Bình dẫn đầu miền Bắc về thành tích chiến đấu, với 704 lần

lập công bắn rơi máy bay, bắn cháy 86 tàu chiến và tàu biệt kích, trong

đó có những thắng lợi mang tính mở đầu và duy nhất. Từ thực tế Quảng

Bình đã đóng góp nhiều kinh nghiệm qúi báu cho nhân dân miền Bắc

trong việc xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân đánh thắng chiến

tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.

4.2.2. Góp phần to lớn để Quảng Bình hoàn thành vai trò hậu

phương của cách mạng miền Nam, trực tiếp là chiến trường Trị -

Thiên

Sứ mệnh hậu phương của Quảng Bình ngoài những nét chung còn

có những khác biệt so với những địa phương khác trên miền Bắc, tất

cả đều mang tính trực tiếp, bởi chính vị trí tiếp giáp với chiến trường.

Cùng với những đóng góp về mặt quân sự, Quảng Bình còn là địa

phương có những đóng góp có ý nghĩa quyết định trong công cuộc chi

viện chiến lược cho chiến trường. Quảng Bình là trung tâm, trạm trung

chuyển lớn nhất sức người và sức của từ miền Bắc chi viện cách mạng

miền Nam.

22

4.2.3. Làm dày thêm những giá trị sống của cộng đồng dân cư

địa phương, để Quảng Bình (cùng với Vĩnh Linh) thành tuyến đầu

của miền Bắc trong kháng chiến chống Mỹ

Trong chiến tranh, bản lĩnh và ý chí của người Quảng Bình được tôi

luyện, thử thách, hình thành nên một lối tư duy, một nếp sống mới của

thời đại, luôn vì mọi người, có khả năng sáng tạo vô bờ bến, sẵn sàng

ứng phó có hiệu quả với mọi thách thức. Đó là cội nguồn tạo nên sức

mạnh và thắng lợi của cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá

hoại ở Quảng Bình.

4.3. Bài học kinh nghiệm

4.3.1. Chủ động vận dụng sáng tạo đường lối chiến tranh nhân

dân của Đảng phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương

Trước hết, đó là quán triệt sâu sắc phương châm lãnh đạo và chỉ

đạo của Trung ương Đảng về nhiệm vụ cách mạng hai miền Nam Bắc,

xác định cho cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân nhận thức rõ vị

thế chính trị của Quảng Bình trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ miền

Bắc, giải phóng miền Nam thống nhất Tổ quốc.

Thứ hai, huy động sự tham gia của toàn dân vào việc xây dựng

thế trận.

Thứ ba, thường xuyên tổ chức huấn luyện, trang bị nâng cao trình

độ chiến đấu cho các lực lượng vũ trang, trong đó đặc biệt quan tâm

đến việc trang bị đủ khí tài quân sự và nâng cao trình độ chiến, kĩ thuật

cho bộ đội địa phương để lực lượng này đủ khả năng hợp đồng tác

chiến với bộ đội chủ lực trong một thế trận chung.

Thứ tư, thiết lập thế trận quốc phòng toàn dân, bảo đảm thế liên

hoàn, vững chắc, kết hợp thế trận tại chỗ với thế cơ động, thế trận rộng

khắp với xây dựng thế trận có trọng điểm, tập trung cho hướng, khu

vực, mục tiêu chủ yếu, địa bàn chiến lược.

4.3.2. Nâng cao tinh thần tự lực, tự cường, chủ động phòng,

tránh, đánh trả trong tình huống có chiến tranh bao vây, cô lập và

ngăn chặn

Từ các hoạt động tác chiến biển - đất liền của Mỹ trong chiến tranh

phá hoại, có thể tìm thấy được những bài học có giá trị về hệ thống

23

phòng thủ bờ biển, hải đảo, từ đó hình thành thế trận phòng ngự bờ

biển hải đảo, cũng như thế trận của chiến tranh nhân dân nhằm bẻ gẫy

và đánh bại mọi ý đồ sử dụng công nghệ hiện đại để tiến hành chiến

tranh xâm lược, xung đột khu vực.

4.3.3. Gắn xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân với phát

triển kinh tế - xã hội để đảm bảo hậu cần tại chỗ cho chiến tranh

nhân dân

Những thành công của Quảng Bình trong việc xây dựng hệ thống

chính trị đã tạo ra nền tảng xã hội vững chắc cho chiến tranh nhân dân.

Chính hệ thống chính trị vừa là người tổ chức ra thế trận chiến tranh nhân

dân, vừa là nơi cung cấp sức mạnh vật chất và tinh thần cho chiến tranh

nhân dân và chính cũng là người vận hành, phát huy sức mạnh tổng hợp

của thế trận chiến tranh nhân dân trong chiến đấu, đánh bại chiến tranh

phá hoại tổng lực của đế quốc Mỹ.

KẾT LUẬN

1. Từ đầu những năm 1960, đế quốc Mỹ và chính quyền Việt Nam

Cộng hòa đã có nhiều hoạt động công khai và ngấm ngầm, đặc biệt là

gây ra sự kiện vịnh Bắc Bộ (8-1964) để lấy cớ gây chiến tranh chống

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tháng 2-1965, đế quốc Mỹ chính thức

mở rộng chiến tranh bằng cách tấn công tổng lực cả đường không và

đường biển. Quảng Bình có vị trí chiến lược về nhiều mặt, đã cùng với

Vĩnh Linh gánh vác sứ mệnh là tuyến đầu miền Bắc, hậu phương lớn

của cách mạng miền Nam, trực tiếp là chiến trường Trị - Thiên, vừa

trung tâm đầu mối của tất cả các tuyến đường chi viện chiến trường

miền Nam, Lào và Campuchia. Do đó, đế quốc Mỹ chọn nơi đây làm

trọng điểm ngăn chặn có tính chiến lược. Quảng Bình là nơi “tụ hội”

những mục tiêu, phương thức tiến hành, những lực lượng không quân

và hải quân, những loại vũ khí hiện đại nhất của cuộc chiến tranh ngăn

chặn và phong tỏa nhằm hủy diệt và cắt đứt đầu mối của những tuyến

đường chiến lược chi viện cách mạng miền Nam. Mỹ đã huy động một

lực lượng máy bay, tàu chiến hùng hậu ngày càng hiện đại kết hợp với

thủ đoạn chiến tranh tâm lí và hoạt động biệt kích để chống lại một

quốc gia có chủ quyền. Liên tục gần ba ngàn ngày đêm (7-2-1965 - 15-

24

1-1973), trên diện tích hơn 8.000 km2, hơn 1 triệu tấn bom đạn đã trút

xuống tàn phá toàn bộ 133 xã phường, 459 thôn, trong đó có 31 xã và

252 thôn bị hủy diệt, thị xã Đồng Hới và thị trấn Ba Đồn bị san phẳng.

Với quy mô và mức độ đánh phá đó, thật khó hình dung làm thế nào

để quân dân Quảng Bình có thể vượt qua, tồn tại và chiến thắng, để

hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Thực tế đã cho thấy vùng đất

Quảng Bình là nơi chiến tranh diễn ra khốc liệt nhất, đặt nhân dân

Quảng Bình trước những thử thách lớn lao nhất.

2. Để hoàn thành sứ mệnh và trọng trách lịch sử, nhân dân Quảng

Bình đã phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, vận dụng sáng

tạo đường lối quân sự của Đảng vào điều kiện cụ thể của địa phương

để hình thành thế trận chiến tranh nhân dân, tạo nên sức mạnh tổng

hợp để đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ. Thế trận đó

được xây dựng trên ba nền tảng xã hội là sự lãnh đạo của các tổ chức

Đảng, vai trò nòng cốt của lực lượng vũ trang và sự tham gia của các

tầng lớp nhân dân, với 3 nhiệm vụ cơ bản là sản xuất để đảm bảo tiềm

lực mọi mặt cho chiến tranh, chiến đấu để đập tan mọi phiêu lưu quân

sự của kẻ thù và đảm bảo tuyến chi viện chiến lược cho chiến trường

miền Nam. Cả ba nhiệm vụ cơ bản đó tạo nên một chính thể của thế

trận chiến tranh nhân dân đối đầu với chiến tranh phá hoạt tổng lực và

nhiều mặt của đế quốc Mỹ.

Về mặt kinh tế, với phương châm xây dựng hậu cần tại chỗ cho

chiến tranh nhân dân trong điều kiện đế quốc Mỹ đánh phá, chia cắt và

phong tỏa, nhân dân Quảng Bình vẫn kiên trì “bám hố bom sản xuất,

bám hố bom thâm canh”, quyết tâm sản xuất đủ lương thực đảm bảo

đời sống nhân dân, cung ứng kịp thời cho các đơn vị chiến đấu trên địa

bàn và chi viện cho chiến trường với tinh thần “bát cơm xẻ nửa, hạt

gạo chia ba” 1.

Về mặt quân sự, dựa trên cơ sở lực lượng vũ trang ba thứ quân, nhất

là lực lượng dân quân tự vệ tại chỗ được xây dựng ngày càng đông về

số lượng và tăng cao về chất lượng, với sự hiệp đồng chiến đấu chặt

chẽ của bộ đội chủ lực và độ đội địa phương, Quảng Bình nhanh chóng

chuyển mọi hoạt động sản xuất và sinh hoạt sang thời chiến, đẩy mạnh

công tác phòng không nhân dân, tiến hành sơ tán - giãn dân và phòng

tránh tại chỗ nhằm đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản của nhà nước và

1. Nửa cho hậu phương, nửa cho chiến trường. Chia ba chiến trường Việt Nam,

Lào và Campuchia.

25

nhân dân. Thế trận chiến tranh nhân dân thiết lập trên 3 nhiệm vụ xây

dựng hậu cần tại chỗ, phòng tránh, đánh địch và đảm bảo giao thông chi

viện chiến trường, trên cả 3 mặt trận đánh địch trên bộ, đánh địch trên

không và trên biển. Đội hình chiến đấu trong thế trận chiến tranh nhân

dân rất đa dạng, bao gồm bộ đội chủ lực làm nhiệm vụ bảo vệ địa bàn,

bộ đội chủ lực trên đường hành tiến vào chiến trường, bộ đội chủ lực

Quân khu 4, dân quân tự vệ làm nhiệm vụ thường trực chiến đấu, các

đơn vị bán vũ trang cơ động chiến đấu, thanh niên xung phong và dân

công hỏa tuyến vừa làm nhiệm vụ chi viện chiến trường vừa hiệp đồng

chiến đấu, các tầng lớp nhân dân vừa đảm trách hậu cần cho chiến tranh

nhân dân, vừa trực tiếp đánh địch. Tất cả đều nhằm mục đích cao nhất

là đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ, đảm bảo công tác vận tải

chi viện chiến trường được thông suốt. Do đó, cuộc chiến để mở đường,

bảo vệ đường và sửa chữa thông đường diễn ra hết sức ác liệt. Hàng triệu

ngày công và biết bao xương máu đã đổ xuống để các tuyến đường luôn

được lưu thông, phá tan âm mưu ngăn chặn, phong tỏa của đế quốc Mỹ.

704 máy bay và 86 tàu chiến Mỹ bị tiêu diệt là câu trả lời đích đáng của

quân dân Quảng Bình dành cho kẻ xâm lược. Trong khi cuộc chiến đấu

tại chỗ đang diễn ra quyết liệt như thế, nhân dân Quảng Bình còn làm

tốt nghĩa vụ hậu phương, nỗ lực tối đa chi viện sức người, sức của cho

chiến trường Trị - Thiên và hỗ trợ cách mạng Lào phát triển, góp phần

đi đến giải phóng và giữ vững vùng giải phóng Quảng Trị năm 1972. Có

thể khẳng định, với tất cả những gì đã làm được trong cuộc chiến tranh

nhân dân chống chiến tranh phá hoại những năm 1965-1973, quân và

dân Quảng Bình đã vươn đến đỉnh cao của chủ nghĩa anh hùng cách

mạng. Từ trong chiến tranh, nhiều cá nhân và tập thể, nhiều khẩu hiệu

và phong trào thi đua sản xuất, chiến đấu và phục vụ chiến đấu của

Quảng Bình trở thành hình mẫu và lí tưởng sống của cả dân tộc trong

cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vừa qua.

3. Thắng lợi của cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá

hoại ở Quảng Bình những năm 1965-1973 là kết quả hợp thành của

nhiều nhân tố. Đó là, đường lối lãnh đạo của Trung ương Đảng và sự

quan tâm sâu sát của Trung ương, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh

đối với Quảng Bình; sự vận dụng sáng tạo của các cấp uỷ Đảng, chính

quyền tỉnh Quảng Bình vào điều kiện cụ thể của địa phương, sự chi

viện hết lòng về sức người, sức của từ hậu phương miền Bắc; truyền

thống đấu tranh anh dũng của vùng đất được phát huy, nâng lên thành

chủ nghĩa anh hùng cách mạng với tinh thần vượt khó, sẵn sàng hi sinh

26

lợi ích cá nhân vì độc lập dân tộc cùng khả năng sáng tạo độc đáo của

quần chúng nhân dân.

Điểm nổi bật trong thế trận chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình

chính là sự kết hợp khéo léo và phát huy tối đa các nguồn lực kinh tế

và quốc phòng, nguồn lực trung ương và địa phương, nguồn lực tại chỗ

và nguồn lực chi viện, ... tạo nên sức mạnh tổng hợp để huy động cao

nhất vào cuộc chiến đấu đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế quốc

Mỹ. Vì thế, có thể nhìn thấy trong thế trận của chiến tranh nhân dân ở

Quảng Bình hình ảnh thu nhỏ của cả nước đang vào trận. Thế trận

chiến tranh nhân dân ở Quảng Bình là mẫu hình thực tiễn sinh động,

tiêu biểu, ở đó, đường lối và nghệ thuật quân sự của Đảng, truyền thống

và tri thức quân sự của dân tộc được khai thác và vận dụng trong mọi

hoạt động thực tiễn để tạo lập thế trận chiến tranh nhân dân đánh thắng

quân thù.

4. Từ cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại ở

Quảng Bình có thể rút ra nhiều bài học có giá trị thực tiễn với sự nghiệp

xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất là trong tình hình hiện nay chủ quyền

và toàn vẹn lãnh thổ, vùng trời, vùng biển đang bị xâm phạm nghiêm

trọng. Cùng với việc tập trung phát triển kinh tế để tạo sức mạnh quốc

gia, bên cạnh tăng cường lực lượng quân sự ngày càng hiện đại nhằm

đối phó với những hình thức chiến tranh công nghệ cao có thể xảy ra,

quan trọng hơn đó là thế trận quốc phòng toàn dân cần được củng cố

hơn nữa. Muốn vậy, công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng nhằm thắt

chặt hơn nữa niềm tin của quần chúng nhân dân vào người cầm quyền,

để Đảng xứng tầm với vai trò lãnh đạo của mình cần được đẩy mạnh

và thực chất hơn. Thực tế lịch sử đã cho thấy: Khi cả dân tộc cùng nhìn

về một hướng, không một thế lực nào có thể áp đảo được người Việt

Nam.

Cuộc chiến tranh nhân dân đánh thắng chiến tranh phá hoại của đế

quốc Mỹ ở miền Bắc nói chung, trên địa bàn Quảng Bình nói riêng đã

khép lại hơn 4 thập kỉ nhưng những chiến công và kì tích của nhân dân

Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt là những thành

công trong việc xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân đánh thắng

chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đã, đang và mãi mãi sẽ là bài học

quý báu cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay cũng như

cả trong tương lai.