cluastuiscint – gnáthleibhéal

© Gabhann Foilseacháin Gael Linn buíochas le Shutterstock.com as ucht cead a thabhairt dúinn pictiúir dá gcuid a fhoilsiú. ©

Staighre Caibidil 1 – 2021-2022

Trialacha léamhthuisceana breise, cleachtaí agus freagraí gramadaí, cluastuiscint Triail B agus C, obair bhreise agus crosfhocail, caint, litríocht, ceapadóireacht, filíocht

Briseann an dúchas! 1. Agus Cluichí Oilimpeacha 2020 ar siúl

sa tSeapáin le déanaí, bhí beirt ag faire go

géar ar laochra nua na lúthchleasaíochta,

idir fhir agus mhná. B’in iad Sonia

O’Sullivan agus a hiníon, Sophie Bideau.

Seans maith go raibh súil siar ag Sonia ar

an mbonn airgid a bhuaigh sí ag Cluichí

Oilimpeacha Sydney sa rás 5,000 méadar

sa bhliain 2000. Agus tá seans go raibh

súil chun tosaigh á caitheamh ag Sophie ar

Chluichí Oilimpeacha Pháras i gceann trí

bliana.

2. Deir an seanfhocal go mbriseann an dúchas trí shúile an chait, rud

atá fíor i gcás Sonia agus Sophie. Chuir Sophie suim sa spórt agus í

ar scoil. D’imríodh sí cispheil, sacar, eitpheil agus badmantan. Go

deimhin, spreagtaí an dúil sa spórt ar scoil, áit a raibh foireann

mhaith lúthchleasaíochta, mar aon le cóitseálaithe den scoth. Ar

ndóigh, níor chuir tuismitheoirí Sophie brú riamh uirth ó thaobh an

spóirt de. Bhain sí taitneamh as an taobh sóisialta de agus thaitin sé

sin go mór lena máthair.

3. Rugadh agus tógadh Sophie san Astráil, ach tá pas de chuid na

hÉireann aici chomh maith le ceann Astrálach. Astrálach agus

cóitseálaí lúthchleasaíochta is ea a hathair, Nick Bideau. Cuireann a

tuismitheoirí in iúl do Sophie go

bhfuil an sult a bhaineann sí as an

gcairdeas atá aici le lúthchleasaithe

eile chomh tábhachtach céanna leis

an iomaíocht. Ach tá taithí ag

Sophie ar a bheith ag buachan rásaí

ó bhí sí deich mbliana d’aois. Agus,

sa bhliain 2019, bhuaigh sí Craobh

na hAstráile faoi 20 don rás 800

méadar. Agus dathanna na hÉireann

á gcaitheamh aici, bhuaigh sí bonn

airgid ag Craobh na hEorpa faoi 18

sa rás céanna.

4. Beirt iníonacha atá ag Sonia agus ag Nick agus is í Ciara an duine

is sine. Tá taithí ag na páistí ar a bheith ag taisteal – go háirithe go

hionaid éagsúla ar fud an domhain nuair a bhíodh Sonia ag traenáil.

Ón gCóbh, Contae Chorcaí í féin ó dhúchas. Agus anuas ar an

mbonn airgid i gCluichí Oilimpeacha Sydney, bhuaigh Sonia trí

bhonn óir i gCraobh an Domhain agus tá ceithre churiarracht

dhomhanda bainte amach aici leis.

5. Na laethanta seo is comhairleoir í Sonia ag lúthchleasaithe óga

sna Stáit Aontaithe. Roineann sí a saineolas ar an spórt le mic léinn

óga in ollscoileanna sna Stáit – nó tugtar cuireadh di a bheith ina

© Gael Linn (ar lean thíos)

craoltóir ag comórtais lúthchleasaíochta ar fud an domhain. Agus

rinne Sophie agus a tuismitheoirí cinneadh go gcaithfeadh Sophie an

bhliain acadúil 2020-21 in Ollscoil Washington Seattle ag cur lena

cuid buanna mar lúthchleasaí. Cá bhfios ach go mbeidh Sophie i lár

an aonaigh ag Cluichí Oilimpeacha Pháras sa bhliain 2024?

Gluais

iomaíocht = coimhlint competition curiarracht record

saineolas expertise

Ceisteanna

(a) Cé acu ceann de na ráitis seo atá fíor maidir le Sophie Bideau? (Alt 1)

Cuir tic () leis an bhfreagra ceart.

Is iníon le Sonia O’Sullivan í.

Níl aon ghaol aici le Sonia O’Sullivan.

Ghlac siad beirt páirt i gCluichí Oilimpeacha Thóiceo.

(b) Cén abairt is fearr a léiríonn an dearcadh a bhí ag Sonua ar shaol

Sophie i ndomhan an spóirt? (Alt 2)


Níor thaitin léi í a bheith ag imirt cluichí ar scoil.

Ní raibh sí sásta le cóitseálaithe na scoile.

Bhí sí sásta gur thaitin saol sóisialta an spóirt le Sophie.

(c) Lúthchleasaí den scoth is ea Sophie Bideau. Breac síos, i

d’fhocail féin, dhá phointe a léiríonn an méid sin.

(d) Luaigh gaisce amháin a rinne Sonia O’Sullivan i gcomórtais

lúthcleasaíochta(Alt 4)


Buaigh sí bonn óir i gCluichí Oilimpeacha Sydney.

Bhuaigh sí dhá bhonn óir i gCraobh an Domhain.

Bhain sí amach ceithre churiarracht dhomhanda,

(e) Cuntas gairid uait (dhá phointe) ar an gcineál saoil a bhíonn ag

Sonia O’Sullivan na laethanta seo.. (Alt 5)

(f) Bunaithe ar an eolas sa sliocht, conas a léirítear fírinne an

tseanfhocail, Briseann an dúchas trí shúile an chait, i dtaca le

Sonia agus le Sophie? Is leor dhá phointe i d’fhocail féin.


Staighre|2021-2022| Gael Linn

Matt Damon i mBaile Átha Cliath 1. Agus daltaí scoile Mhainistir

Loreto Deilginis (Contae Bhaile

Átha Cliath) ar tí tabhairt faoi

Scrúdú na hArdteistiméireachta

2020, cúis iontais dóibh

teachtaireacht a fháil ó dhuine

de mhóraisteoirí Hollywood,

Matt Damon. A múinteoirí a

rinne an socrú seo dóibh agus

iad ag cuimhneamh ar na

deacrachtaí a bhain leis an

ardteist ag na cailíní le linn na

paindéime. Chuir an

éiginnteacht sa scoilbhliain

isteach go mór orthu agus thug

an scéal misnigh ó Matt Damon

ardú croí dóibh. Laoch na

scannán Saving Private Ryan,

The Bourne Identity agus

Manchester by the Sea é agus tá breis is $3.88 billiún dollar

saothraithe ag scannáin dá chuid!

2. Bhí teach ar cíos aige ar Bhóthar Vico, taobh leis an scoil, agus

an scannán The Last Duel á dhéanamh aige! Bhí a bhean ina

theannta agus thug siad a gcuid páistí go hÉirinn ar feadh sé

seachtaine, nuair a bheadh scannánaíocht á déanamh i gContaetha

Chill Mhantáin, na Mí agus Chill Chainnigh. Ach nuair a d’fhógair

an Taoiseach go mbeadh dianghlasáil iomlán i bhfeidhm sa tír, ní

raibh aon dul as ag an teaghlach ach fanacht in Éirinn.

3. Trí mhí a chaith siad i mBaile Átha Cliath. Théadh Damon

amach ag rith, ag dreapadh agus ag snámh. Ar ndóigh, ba bhreá le

muintir na háite é a fheiceáil agus é ag snámh, ag ól caife nó san

ollmhargadh. Tá cáil ar an mála siopadóireachta ó SuperValu ó shin!

B’in an ceann a bhí á iompar aige nuair a chonaic muintir na háite é

é ag dul ag snámh!

4. Deir sé go raibh sé féin, a bhean agus a thriúr iníonacha an-sásta

leis an tréimhse i mBaile Átha Cliath. Bhí Bono ar dhuine dá

gcomharsana i nDeilginis agus deirtear gurbh eisean a shocraigh go

ndéanfadh Matt teagmháil leis an gclár raidió Fully Charged ar an

stáisiún, Spin 103.8. Nárbh orthusan a bhí an t-áthas agallamh a chur

ar Damon!

5. Rugadh Matt in Cambridge

Massachusetts sa bhliain 1970 agus

tá sé ag aisteoireacht ó bhí sé 18

mbliana d’aois. Níorbh fhada gur

bhain sé cáil amach sa scannán Good

Will Hunting. É féin a chum an script

agus bhuaigh sé gradam Oscar don

scannán sin! Agus anois táthar ag súil

go mbeidh an scannán The Last Duel

sna pictiúrlanna go luath. Níl aon

dabht ach go mbeidh suim bhreise á

cur ag muintir na hÉireann ann,

muintir Dheilginse ach go háirithe!

Gluais

éiginnteacht = neamhchinnteacht uncertainty dianghlasáil lockdown



Ceisteanna

(a) Bunaithe ar an eolas sa chéad alt, cé acu ceann de na ráitis seo atá

fíor maidir le scoileanna na hÉireann sa bhliain 2020? (Alt 1)


Bhí amhras ar na múinteoirí.

Bhí lagmhisneach ar thuismitheoirí.

Bhí éiginnteacht ag baint le Scrúdú na hArdteistiméireachta.

(b) Dhá phointe eolais uait faoi shaol an teaghlaigh in Éirinn. (Alt 2)

(i)

(ii)

(c) Conas a tharla go raibh cáil ar an mála siopadóireachta ó

SuperValu? Is leor pointe amháin mar fhreagra. (Alt 3)

(d) Cé acu ceann de na ráitis thíos atá fíor maidir le Bono? (Alt 4)


Ba eisean a chabhraigh le muintir Damon teach a fháil ar cíos.

Shocraigh sé agallamh do Matt ar stáisiún raidió.

Chuir sé agallamh ar Matt.

(e) Tabhair trí phointe eolas eolais faoi shaol Matt Damon. (Alt 5)

(i)

(ii)

(iii)

(f) Bunaithe ar an eolas sa sliocht, cén sórt duine é Matt Damon? Is

leor dhá phíosa eolais i d’fhocail féin.

Lyra an cheoil 1. As Droichead na Bandan,

Contae Chorcaí Laura Brophy –

nó Lyra. Bhí dúil sa cheol aici ó

bhí sí óg. D’fhreastail sí ar

ranganna urlabhra agus

drámaíochta agus bhíodh sí ag

canadh sa chór eaglaise áitiúil.

Dar léi féin, chothaigh sé sin a

cuid suime sa chumadóireacht

agus sa cheol. Thug sí ansin

faoi na drumaí agus faoin

mbodhrán a fhoghlaim agus a

sheinm leis. D’éistesdh sí leis

na hamhránaithe Kate Bush,

Enya agus Sinéad O’Connor.

Deir sí go bhfuil an-mheas aici

orthu agus go bhfuil tionchar

acu ar a cuid ceoil. É sin ráite,

tá sí ag obair go dian ag iarraidh

stíl phearsanta dá cuid féin a fhorbairt.

2. Sa bhliain 2014 chuir Lyra isteach ar an gcomórtas teilifíse

You’re a Star. Níor éirigh léi teacht trí na babhtaí tosaigh, áfach.

Ach tugadh a guth mór láidir agus a cur i láthair ar an stáitse faoi

deara. Bhí an t-amhránaí Linda Martin an-tógtha leis an nguth aibí a

bhí aici agus mhol sí go bhfaigheadh sí an dara seans. Mar sin a

tharla, ach tháinig Lyra sa seachtú háit agus, creid nó ná creid, bhí sí

thar a bheith sásta leis sin!



3. Bheartaigh sí ansin dul go Sasana

agus dul ag obair ar a cuid amhrán.

D’eisigh sí a céad EP, WILD, sa

bhliain 2016 agus bhí an t-amhrán

Emerald ar an EP sin. Chualathas an

t-amhrán sin ar go leor cláir

theilifíse agus scannán agus, dá

thoradh sin, díríodh aird ar cheol

Lyra arís. Chualathas Falling,

amhrán eile dá cuid, ar an gclár

teilifíse, Grey’s Anatomy. Bhí ainm Lyra in airde anois i saol an

phopcheoil. D’éirigh léi conradh a shíniú le Polydor sa bhliain 2017

aguss, faoin mbliain 2018, ainmníodh í ar Liosta Amhránaithe 2FM

ar chóir a bheith ag faire amach dóibh as sin amach.

4. Chaith Lyra cúig bliana i Sasana. Bhí tacaíocht aici óna muintir

féin – agus deis aici díriú ar a cuid ceoil thall. Deir sí gur tháinig sí

faoi anáil Adele agus amhránaithe eile den sórt sin. Cúrsaí grá agus

cúrsaí pearsanta is mó a bhíonn ina cuid lirici, ach deir sí nach bhfuil

aon eagla uirthi a míshuaimhneas ná a cuid feirge a nochtadh ina

cuid amhrán – go háirithe, má dhéantar éagóir uirthi féin nó ar

dhaoine nach bhfuil go maith as. Tá stíl éadaigh ar leith aici chomh

maith. Éadaí maisithe galánta a chaitheann sí ar stáitse. Chaith sí

gúna leis an dearthóir Helen Cody ar an gclár The Late Late Show i

mbliana agus chuir an lucht féachana in iúl ar Twitter go raibh an

gúna go hálainn.

5. Is breá le Lyra a bheith ag amhrán ag féilte agus bhí sí ag súil le

dul ar stáitse ar fud Shasana le linn 2021. Chuir COVID-19 deireadh

leis na féilte sin agus le seisiúin bheaga i gclubanna sa bhliain 2020,

áfach. Cé go raibh díomá uirthi, bhí sceitimíní uirthi nuair a ligeadh

di dul ar The Tommy Tiernan Show agus The Late Late Show le linn

2020. Ar nós mórán ealaíontóirí agus amhránaithe eile, tá Lyra ag

súil leis go gceadófar ceolchoirmeacha agus gigeanna go luath.

Gluais

urlabhra = cumas cainte maisithe decorated

Ceisteanna

(a) Conas a cothaíodh suim Lyra sa cheol, dar léi féin? (Alt 1)


➢ Bhíodh sí ag canadh i gcór eaglaise.

➢ D’fhoghlaim sí na drumaí agus an bodhrán.

➢ Bhí tionchar mór ag Sinéad O’Connor uirthi.

(b) Cen ráiteas is fearr a chuireann síos ar chumas ceoil Lyra? (Alt 2)


➢ Tá guth mór láidir agus cur i láthair den scoth aici.

➢ Níl a guth rómhaith.

➢ Níor éirigh léi sa chomórtas amhránaíochta.

(c) Breac síos, i d’fhocail féin, dhá phointe, a léiríonn an chaoi ar

chabhraigh an tréimhse i Sasana le ceol Lyra. (Alt 3)

(a)

(b)

(d) Scríobh dhá abairt faoi ábhar an cheoil a bhíonn ag Lyra. (Alt 4).

(a)

(b)



(e) Cur síos gairid uait (dhá phointe) ar an gcineál saoil a bhí ag Lyra

sna blianta 2020 agus 2021. (Alt 5)

(a)

(b)

(f) Cén fáth a luaitear (a) Linda Martin (b) Sinead O’Connor agus (c)

Helen Cody sa sliocht, dar leat?.

(a)

(b)

(c)

Saibhreas na Gaeilge

1. Is deacair uaireanta, an tábhacht a bhaineann leis an nGaeilge a

thuiscint, go háirithe nuair nach bhfuil taithí againn uirthi ach mar

theanga imeallach a fhoghlaimímid ar scoil. Ach dá mbeimis inár

gcónaí in Éirinn 800 bliain ó shin (nó fiú 500 bliain ó shin) bheadh

Gaeilge líofa againn ar fad.

2. Sa lá atá inniu ann, labhraíonn thart ar 1.35 billiún duine Béarla

ar domhan, ach 1500 bliain ó shin níor labhair ach milliún é. Ag an

am sin freisin, labhair thart ar leathmhilliún an Ghaeilge. Is mór an

t-athrú atá tagtha ar an domhan ó shin i leith, go háirithe maidir le

cúrsaí teanga. Is mórtheanga domhanda é an Béarla anois agus is

mionteanga í an Ghaeilge.

3. Ceistítear, uaireanta, an chúis ar chóir dúinn

bacadh le mionteangacha. Conas is fiú iarracht a

dhéanamh Gaeilge a mhúineadh do dhaoine óga?

Cén fáth ar chóir tacaíocht ar bith a thabhairt don

teanga? Cad chuige nach ligfimis di bás a fháil?

Ceann de na freagraí ar na ceisteanna sin ná go

mbaineann saibhreas cultúrtha le mionteangacha

– agus is mór an tábhacht a bhaineann le cultúr tíre,

náisiúin nó pobail ar bith.

4. Léiríonn ár dteanga an bealach a smaoinímid ar an saol, ár

ndearcadh ar a chéile agus an chaoi a ndéanaimid cumarsáid le

daoine agus leis an domhan thart orainn. Smaoinigh, mar shampla,

ar an gcaoi a n-insímid scéal. Tá an t-eolas is suimiúla agus is

riachtanaí ar fad le fáil sna briathra. Tugann siad creatlach an scéil

dúinn, cuireann siad beocht sa scéal; agus gan iad thitfeadh an scéal

as a chéile. Chuaigh, chonaic, rith … Cheana féin tá eolas

ríthábhachtach faighte ag an éisteoir. Anois, sa Ghaeilge tugtar an

t-eolas sin ag tús na habairte. Sa Bhéarla, sa Fhraincis agus sa

Ghearmáinis, is sa dara háit a thagann an t-eolas sin – agus is ag na

daoine a bhíonn an phríomháit – mé, sé, sí. I 45% de theangacha an

domhain, is ag deireadh na habairte a chuirtear an briathar. Bheadh

foighne ag teastáil chun éisteacht le scéalta spleodracha sna

teangacha sin!



5 B’fhéidir gur thug tú faoi deara cheana féin agus Fraincis,

Gearmáinis nó Spáinnis á foghlaim agat ar scoil, go mbaineann

tábhacht faoi leith leis na briathra avoir, haben agus tener.Ní

hamháin go mbaineann ciall leis na briathra sin iontu féin, ach tá

siad tábhachtach chun an aimsir chaite a chur le chéile freisin. Cén

Ghaeilge atá ar an mbriathar sin to have? Ar ndóigh, ceist

mhíchothrom atá ann mar nach bhfuil aon bhriathar mar sin againn

sa Ghaeilge. Ní ann dá leithéid! Gan amhras, tá bealaí ann chun a

léiriú go bhfuil rud agam, gur liomsa rud, nó go bhfuil rud i mo

sheilbh, ach níl briathar ann chuige. Agus, gan dabht ardaítear an

cheist – conas a mhair na seanGhaeil gan an briathar sin? Mhair siad

gan mhaoin phearsanta – nó sin an míniú atá agamsa air. Nach deas

an coincheap é sin anois, do lucht an ábharachais i saol an lae inniu!

Gluais

creatlach = fráma, cnámha spleodrach = croíúil cheerful

Ceisteanna

(a) Cén taithí atá ag daoine óga an lae inniu ar an nGaeilge? (Alt 1)


➢ Tá Gaeilge líofa ag gach duine.

➢ Tá taithí acu uirthi mar theanga imeallach.

➢ Aithníonn siad gur ábhar í a thaitníonn le gach duine.

(b) Cén t-athrú is mó a luaitear in Alt 2?

➢ Labhraíonn 1,500 duine Béarla sa lá atá inniu ann.

➢ Labhraíonn leathmhilliún daoine Gaeilge faoi láthair.

➢ Tháinig méadú mór ar líon na mBéarlóirí.

(c) Cén tábhacht a luaitear leis an nGaeilge in Alt 3?

Cuir tic leis an bhfreagra ceart.

➢ Múintear í do dhaltaí i scoileanna ar fud na tíre.

➢ Is mór an tábhacht a bhaineann le cultúr tíre.

➢ Tugtar tacaíocht di mar theanga.

(d) Cén teanga ina dtagann an t-eolas is riachtanaí sa chéad áit in

abairt?

- Sa Ghaeilge

- Sa Fhraincis

- Sa Bhéarla

(e) Cén fáth nach bhfuil an briathar ‘to have’ sa Ghaeilge, dar leis an

údar? Alt 5)

(f) Bunaithe ar an eolas sa sliocht, scríobh nóta gairid ar an léargas a

thugann an Ghaeilge ar mheon na nGael.

Obair bhreise bunaithe ar an

dlúthdhiosca.

Leathnú foclóra. Chuala na daltaí na focail agus na nathanna seo ar an

dlúthdhiosca: Corca Dhuibhne

cruthanta

locht

masc

dabht

uile

le bhur dtoil

cloí go daingean

seomra feistis

crannchur

braithim

taitneamh

taoide

suimiúil



• deis a thabhairt dóibh iad a mheaitseáil leis na cinn seo thíos go léir, ar fad

más é bhur dtoil é

seasamh go docht

milleán

sult, pléisiúr

amhras

spéisiúil

aghaidh fidil, clúdach don aghaidh

airím, mothaím

corpanta, amach is amach

lató

líonadh agus trá na farraige

Gaeltacht Chiarraí thiar

seomra gléasta

• deis a thabhairt dóibh iad a chur in abairtí dá gcuid féin

Aidiachtaí

Chuala na daltaí na haidiachtaí faoi chló iodálach thíos ar an

dlúthdhiosca. Bíodh orthu an bhreischéim agus an tsárchéim a

rá os ard agus a scríobh san aimsir (ghnáth)láithreach agus

san aimsir chaite. (Téidís chuig roinn na gramadaí in

www.teanglann.ie más gá.)

Sampla: Aimsir láithreach → deas – níos deise – is deise

Aimsir chaite → deas – ní ba dheise – ba dheise

cruthanta deas maith daingean úr mór beag

breá ceart sásta díreach suimiúil aoibhinn

Réamfhocail

Chualathas na réamhfhocail seo ar an dlúthdhiosca –

i ar leis ag do ó

• Tugtar deis do na daltaí na bearnaí a líonadh sna habairtí seo

a leanas:

1 Ní raibh Deirdre __ scoil inné.

2 Fuair mé bronntanas deas __ mo dheartháir.

3 Bhuail mé lo mo chairde __ an gcluiche inné.

4 Ar labhair tú __ an bhfear sin go fóill?

5 Chaitheamar cúpla lá __ gCorcaigh anuraidh.

6 Gheall mé roinnt airgid __ Sheán an tseachtain seo caite.

Deachtú agus bearnaí le líonadh

• Ceist 1 Triail B a chasadh arís

• Léigh amach an sliocht sin, ag fágáil bearnaí faoi mar atá

thíos. Tugadh na daltaí na freagraí cuí ó bhéal. Ansin

d’fhéadfaí deachtú a bhunú orthu.

Is mise Tomás _____ Ó Conghaile agus _____ anseo i mBaile

na _____, Contae na _____, gar do _____ TG4. Is _____ iad

mo _____, Jenny agus Orla. Tá siad trí bliana déag _____ agus

iad díreach tosaithe sa _____ ar an _____. Athrú mór é sin don

_____ acu tar éis _____ a bheith ag _____ ar bhunscoil bheag

_____. Tá suim mhór agam féin i _____ spóirt agus is _____

liom an _____ ach go háirithe. Bhí _____ an-mhór orm nuair a

chaill _____ na Gaillimhe in _____ Phort Láirge sa _____ le

linn an tsamhraidh.

Sámhchodladh – ar leanúint ó leathanach 12 Déan cur síos ar na mothúcháin atá le sonrú sa dán seo. Luaigh i

do fhreagra an bealach a ndeachaigh na mothúcháin sin i

bhfeidhm ort féin.

Tá go leor mothúchán sa dán seo – ina measc brón, grá, fuath,

ciapadh, ciontacht. Ach gan aon amhras, is é aiféala an ceann is láidre

ann. Ag tús an dáin, feicimid go bhfuil an file ina sheasamh ag uaigh a

athar agus é ag smaoineamh ar a athair atá curtha sa talamh.

Tánn tú anois

thíos fúm…


http://www.teanglann.ie/


Baineann an fhoclaíocht sin

siar asam, mar le linn ár saoil,

smaoinímid ar ár dtuismitheoirí

a bheith os ár gcionn agus muid

inár bpáistí. Fiú agus muid

fásta suas, smaoinímid ar an

údarás a bhaineann leo agus

samhlaímid iad os ár gcionn ar

bhealach éagsúil. Is cosúil go

mbaineann an file sásamh éigin

as an lámh in uachtar a bheith

aige ar a athair, go bhfuil sé os

a chionn anois. Ach ní fada a

mhaireann an sásamh sin, mar

go leanann mothúcháin chasta

an chéad mhothúchán.

Cuireann an chéad íomhá eile

iontas orm, mar ba bheag a shíl mé riamh go mbeadh duine ina chúis

péine ag a athair, ach is léir gur mar sin a bhi an scéal i gcás an fhile

seo.

Marcshlua na bpian

ag satailt ort…

Is é an file féin atá i gceist le marcshlua na bpian. Ciallaíonn sé sin

gurbh eisean a scaoil piléir na péine lena athair arís agus arís eile,

gurbh eisean ba chúis le go leor péine i saol a athar. Is uafásach an

íomhá é sin – agus tugann an file léargas níos doimhne dúinn ar an

gcaidreamh a bhí eatarthu sna línte a leanann. Insíonn sé dúinn go

raibh fuath aige dá athair ar feadh na mblianta – agus is léir nár

cheistigh sé an fuath sin, nár thug sé aghaidh air ná nach ndearna sé

tochailt faoin bhfuath. I bhfolach faoin bhfuath sin, áfach, tá grá, agus

tagann an grá sin aníos as doimhneacht agus dubhachas a anama;

cuireann sé iontas ar an bhfile agus tugann sé mothúchán eile leis –

aiféala.

Is cosúil go bhfuil an t-athair marbh le tamall anois, agus gur ghlac sé

am ar an mac teacht ar an tuiscint sin go raibh grá aige dá athair i rith

an ama.

Tánn tú imithe rófhada,

Ní thuigfeá anois

m’aithrí…

Tá aithreachas tagtha ar an mac

anois gurbh eisean cúis na péine ar

fad, go raibh fuath chomh láidir sin

aige dá athair. Tuigeann sé anois

freisin, go bhfanfaidh an t-aiféala sin

leis go deireadh a shaoil féin – agus

go mbeidh sé ina ualach air. Dá

mbeadh breith ar a aithreachas aige,

ghuífeadh sé suaimhneas dá athair le

focail nár tháinig as a bhéal riamh nuair a bhí an t-athair beo.

‘Sámhchodladh,

a Dhaid.’

Suaimhneas ag dul a luí dó agus suaimhneas síoraí agus é ar leaba a

bháis atá i gceist.



Lá Buí Bealtaine (ar lean ó lch 13)

Ceisteanna

Freagairt phearsanta ar ábhar

litríochta

1. Déan cur síos gairid ar

bhuaicphointe an dráma. (Féach

thall.)

Feasacht teanga

2. Pioc amach seacht gcinn

d’aidiachtaí ón dráma nach raibh

ar eolas agat roimhe seo. Cuir i

do leabhar nótaí shaibhreas

teanga iad agus bain úsáid astu i

do chuid scríbhneoireachta.

3. Pioc amach roinnt samplaí de

chanúint an deiscirt sa dráma seo.

Don phunann teanga

4. Samhlaigh gur iriseoir thú.

Cuir agallamh ar Nóinín faoina hóige agus í ina seanbhean.

Cumarsáid ghníomhach

5. I mbeirteanna, glacadh duine agaibh ról Nóinín agus an duine eile

ról Pheadair. Labhraígí faoinar tharla eadraibh na blianta

ó shin.

Freagra samplach (Ceist 1) Déan cur síos gairid ar bhuaicphointe an dráma.

Is é buaicphointe an dráma seo ná an nóiméad a aithníonn Nóinín gurb

é Peadar Mac Fhlannchadha an seanfhear cantalach atá sa chathaoir

rothaí eile taobh léi. Ní hamháin go n-aithníonn sí gurb é a chéad ghrá

é, ach aithníonn sí go bhfuil grá aige di go fóill, agus leis an tuiscint

sin, tagann an tuiscint gur caillteanas mór a bhí sna blianta fada sin

agus iad scartha ó chéile. Tagann cumha uirthi de bharr gach a bhfuil

caillte aici agus aigesean – agus de bharr an róil a bhí aici féin sna

himeachtaí a tharla ar an lá cinniúnach sin, Lá Buí Bealtaine.

Tarlaíonn buaicphointe eile sa dráma seo, sa chuid den scéal a tharla

na blianta ó shin. Is é sin an lá a maraíonn Peadar Páid. Is eachtra

thragóideach é, a scarann an lánúin óg ó chéile, agus a chuireann

casadh ina scéal grá. Ba é an marú sin an cor cinniúnach – agus

buaicphointe eile sa dráma.

© Gael Linn (ar lean thíos)Staighre|2021-2022|

Gael Linn

Script 1 – Triail A Ceist a hAon – Cainteoir

Mise Sibéal Nic Amhlaoibh. Rugadh agus tógadh mé i gCorca

Dhuibhne, in iarthar Chiarraí. Deartháir amháin atá agam. Páidí is

ainm dó agus tá sé ocht mbliana d’aois. Tá sé ag freastal ar an

mbunscoil áitiúil agus is pleidhce cruthanta é! Ar Mham atá an

locht, mar ligeann sí dó a rogha rud a dhéanamh i gcónaí. Tháinig a

lán cuairteoirí go dtí an ceantar le linn an tsamhraidh – agus

b’Éireannaigh iad den chuid is mó. Daoine deasa iad agus ghlac siad

go hiomlán leis na rialacha a bhaineann le CÓIVID a Naoi Déag.

Mar shampla, bhí maisc á gcaitheamh ag gach uile dhuine acu.

Ceist a Dó – Fógra

Deirdre Uí Mháille, an príomhoide, anseo. Fáilte romhaibh ar ais ó

laethanta saoire an tsamhraidh. Níl aon dabht faoi ach go bhfuil dath

na gréine agus cuma na maitheasa oraibh uilig. Tabharfar tús áite do

chúrsaí sláinte agus sábháilteachta sa scoil arís i mbliana. Beidh

seomra ar leith ag chuile rang agus ní mór do gach duine fanacht ag

an mbinse céanna do na hábhair éagsúla. Fanaigí le bhur ngrúpaí

féin, a fhad agus is féidir, ag am sosa agus ag am lóin, le bhur dtoil.

Ar ndóigh, tuigeann sibh go maith go bhfuil cosc iomlán ar ghuma

coganta, ar bhulaíocht agus ar chaitheamh tobac sa scoil – agus

iarraim oraibh cloí go daingean leis na rialacha a bhaineann leo sin.

Agus thar aon ní eile, tugaigí aire mhaith dá chéile.

Ceist a Trí – Píosa Nuachta

D’oscail Mícheál D. Ó hUiginn, Uachtarán na hÉireann, ionad úr

pobail i nGleann Cholm Cille maidin inné. Bhí scaifte mór i láthair

don ócáid agus cuireadh scaradh sóisialta i bhfeidhm. Tá halla

pobail, halla spóirt, seomraí feistis agus bialann bheag san ionad

nua. Tógadh an t-ionad breá seo le cuidiú ón Chranncur Náisiúnta

agus ó Chomhairle Contae Dhún na nGall. Ba cheart go mbeadh

muintir óg an cheantair an-sásta anois, a dúirt an tUachtarán le linn

dó duais speisialta a bhronnadh ar chaptaen fhoireann peile Naomh

Columba.

Ceist a Ceathair – Comhrá

An Chéad Mhír

Liam Conas tánn tú, a Cháit? An maith leat a bheith ar ais ar

scoil?

Cáit Is maith, a Liam. Tá saol na scoile ceart go leor agus tá

suim mhór agam i roinnt de na hábhair a bheidh á

ndéanamh agam.

Liam Braithimse díreach mar an gcéanna, a Cháit – ach beidh

dúshlán mór i gceist maidir le Scrúdú na Sraithe

Sóisearaí.

Cáit Is fíor sin, a Liam. Táim féin ag tnúth leis an dúshlán

sin. Bhain mé taitneamh as na laethanta saoire, ach

casann an taoide, mar a deirtear.

An Dara Mír

Liam An ndearna tú aon ní suimiúil le linn an tsamhraidh?

Cáit Rinne, ambaist’. Chuaigh an teaghlach ar fad ar saoire go

Cloich na Coillte in iarthar Chorcaí ar feadh seachtaine.

Bhí teach saoire ar cíos againn cois farraige – agus

bhaineamar súp as atmaisféar na háite.

Liam Ar éirigh leat mórán a dhéanamh?

Cáit D’éirigh, gan dabht. Is breá liom féin dul ag snámh, ag

rothaíocht agus ag siúl le mo mhadra – agus bhí neart

deiseanna agam iad sin a dhéanamh.



Liam Cloisim go bhfuil Trá Inse Duine go deas.

Cáit Tá sí go haoibhinn, a Liam. Is cinnte go rachaidh mé ar ais

arís an samhradh seo chugainn.

Triail B Ceist a hAon – Cainteoir

Is mise Tomás Óg Ó Conghaile agus cónaím anseo i mBaile na

hAbhann, Contae na Gaillimhe – gar do cheanncheathrú TG4. Is

cúpla iad mo dheirfiúracha, Jenny agus Orla. Tá siad trí bliana déag

d’aois – agus iad díreach tosaithe sa phobalscoil ar an Spidéal. Athrú

mór é sin don bheirt acu tar éis dóibh a bheith ag freastal ar

bhunscoil bheag tuaithe. Tá suim mhór agam féin i gcúrsaí spóirt

agus is breá liom an iomáint ach go háirithe. Bhí díomá an-mhór

orm nuair a chaill iománaithe na Gaillimhe in aghaidh Phort Láirge

sa chraobh le linn an tsamhraidh.

Ceist a Dó – Fógra

Seo fógra ó Raidió na Gaeltachta, Gaoth Dobhair. Beidh sraith nua

den quizchlár ‘Tabhair freagra’ ag tosú i mí na Samhna. Clár é seo

do dhaltaí meánscoile faoi chúig bliana déag d’aois. Ba mhaith linn

foireann ó achan mheánscoil sa chontae a bheith ar an chlár. Triúr

scoláirí, mar aon le hionadaí amháin, a bheidh de dhíth. Fáilteofar

roimh lucht tacaíochta fosta, ach ní cheadófar níos mó ná cúig

dhuine dhéag de bharr sranta CÓIVID a Naoi Déag. Rachaidh achan

chlár amach beo ar an raidió agus cuirfear duaiseanna luachmhara ar

fáil do na buaiteoirí.

Ceist a Trí – Píosa Nuachta

Tá ag éirí go geal le Lató Chumann Lúthchleas Gael Luimnigh i

láthair na huaire. Fear ó Mhainistir na Féile a bhuaigh an duais mhór

ag an deireadh seachtaine. Baileoidh sé a charr nua leictreach Dé

Céadaoin seo chugainn! Beidh lúcháir air, gan dabht. Ba sa chlub

áitiúil a cheannaigh sé an ticéad. Tá an-éileamh ar na ticéidí seo le

bliain anuas, dar le rúnaí an chlub – toisc go bhfuil ag éirí thar barr

le foireann iomána Luimnigh.

Ceist a Ceathair – Comhrá

An Chéad Mhír

Neasa Ceist agam ort, a Mham.

Mam Céard, a Neasa?

Neasa Beidh cóisir bheag i dteach Orla oíche Shathairn. An

bhfuil cead agam dul ann?

Mam Níl a fhios a’am anois, a Neasa. Cén t-am a bheidh sí ag

tosú?

Neasa Thart ar a hocht a chlog, déarfainn. Tiocfaidh mé abhaile

go luath, geallaimse duit!

Mam Tabharfaidh mé cead duit ar choinníoll amháin – go

mbeidh tú ar ais sa bhaile roimh uair an mheán oíche.

Neasa Tá go maith, a Mham. Níl aon fhadhb agamsa leis sin.

Mam Céard a beidh ar siúl agaibh, pé scéal é?

Neasa Beimid ag éisteacht le ceol, ag damhsa agus ag plé

cúrsaí an cheantair. Sin an méid.

Mam Nach breá an saol a bhíonn ag déagóirí na laethanta seo!

Is maith is cuimhin liom féin…

Neasa Ná tosaigh, a Mham. Tá sé sin uilig cloiste go minic

agam cheana féin! Oíche mhaith!



Triail C Ceist a hAon

Fógraí an lae chugaibh anois. Tá rothar sléibhe ar díol ag Seosamh

de Búrca, a bhfuil cónaí air i gCúil Aodha. Rothar é nár úsáideadh

riamh – agus dath gorm ar an bhfráma. Bronntanas dá bhreithlá ba

ea é, ach tá seanrothar de dhéantús Raleigh aige cheana féin, ná

scarfaidh sé leis ar ór ná ar airgead. Céad caoga euro atá á lorg aige

– praghas an-réasúnta, a deir sé féin. Níl Seosamh ag iarraidh a

uimhir ghutháin a chur amach ar an aer. Mar sin, más mian leat an

rothar a fheiceáil, buail isteach chuige ina theach féin aon oíche tar

éis a sé a chlog. Neosfaidh aon duine i gCúil Aodha duit cá bhfuil

teach Sheosaimh.

Fógraítear, leis, go n-osclóidh an comhlacht Aldi siopa nua i mBaile

an Fheirtéaraigh go luath. Tá suíomh ceannaithe ag an gcomhlacht

cheana féin – agus cead pleanála faighte acu ó Chomhairle Contae

Chiarraí. Tuairiscítear go bhfuil muintir na háite idir dhá chomhairle

faoin scéal. Cé go bhfáiltíonn daoine áirithe roimh an bhfiontar, is

eagal le cuid eile acu go ndúnfar siopaí agus go gcaillfear poist sa

cheantar a luaithe is a osclófar an siopa.

Ceist a Dó

Beidh Coiste Chlub Óige Naomh Cholmcille ag teacht le chéile go

luath chun imeachtaí an fhómhair a phlé – agus chun spriocanna a

chur in áit do na laethanta atá le teacht. Clárófar baill úra agus

seanbhaill i halla an pharóiste, idir a seacht agus a hocht a chlog,

oíche Mháirt seo chugainn. Deich euro an duine an táille do dhaoine

fásta agus cúig euro do dhéagóirí. Praghsanna an-réasúnta, dar le

rúnaí an chlub, Áine Ní Ghallchóir. D’éirigh go han-mhaith le

dráma na bliana seo caite – agus an t-ádh orainn go raibh sé ar siúl

díreach sular bhris an coróinvíreas amach. Táimid an-dóchasach

anois go n-éireoidh linn ceann eile a chur ar an stáitse um Nollaig –

ag brath ar chomhairle Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte. An

dráma a bheidh againn i mbliana ná leagan nua-aimseartha den

seanscéal Rúraíochta ‘Clann Uisnigh’. Beidh neart imeachtaí eile ar

siúl le linn na bliana fosta, is cosúil. Bígí ag clárú, mar sin.

Ceist a Trí

Tá na gardaí i Sligeach ag lorg eolais i dtaobh eachtra a tharla i lár

an bhaile mhóir aréir. Bhris robálaithe isteach i siopa poitigéara thart

ar uair an mheán oíche agus goideadh airgead ón taisceadán.

Sciobadh drugaí dainséaracha amach as an áit freisin agus deir an

Ceannfort, Micheál Mac Mathúna, go bhfuil fadhb na ndrugaí ar fud

an chontae ag dul in olcas le tamall anuas – go háirithe i measc

daoine gan dídean. Feictear andúiligh ainnise ar na sráideanna, a

deir sé – agus is léir go mbaineann mangairí buntáiste astu. Fáinne fí

atá ann, dar leis, mar go bhfuil fadhb na coiriúlachta ag méadú i

gcoitinne, a bhuí le fadhb na ndrugaí.

Bhí go leor daoine ar na sráideanna nuair a tharla an eachtra áirithe

seo – agus níl aon dabht faoi ach go bhfaca duine éigin an carr

éalaithe ag éalú ón áit, dar leis an gCeannfort. Iarrtar ar dhaoine

glaoch ar na gardaí láithreach má tá aon eolas acu faoin scéal.



cluastuiscint – gnáthleibhéal

Documents