Cynanchum viminale (was voorheen Sarcostemma viminale)

E: Caustic vine ,Milk rope A: Bobbejaantou, Melktou, Spantoumelkbos D: H: Eninga

Een van die eienaardigste plante in die veld is die

bobbejaan- of melktou of spantoumelkbos. Dit

klim op in bosse of struike net om dan af te

hang. Dikwels draai die takke om mekaar soos ‘n

koord.Gewoonlik lyk dit deurmekaar. Hier op die

foto hang dit sommer teen die putmuur af tot op

die grond. Partykeer groei dit struike en/of bosse

heeltemal toe. Die plant blyk slegs uit planttoue

te bestaan. Blare is baie selde sigbaar, gewoonlik

is die toue kaal. In die somer dra dit pragtige

klein gelerige blommetjies wat lekker ruik.

Daaruit kom horingagtige peule wat later

uitdroog, oopbars en saadjies met vlieg-sydrade

aan een kant vrystel. Die wind versprei die

sade.

Hierdie plant is in die suidelike Afrika wyd verspreid. As jy een van die toutakke breek, vloei

daar melk of lateks uit. As dit nie gereën het nie, kom daar min lateks uit en die toutakke kan

nie gebreek word nie (soos bv. in winter). Moontlik is hulle dan deur mense as spantoue

gebruik. Hulle is dan nogal taai. As hulle vol sap is, breek hulle makliker en baie sap vloei uit.

Daar word beweer dat die plant giftig is, maar diere sal dit slegs vreet, wanneer daar niks

anders vreetbaars meer is nie. In sentrale Afrika word dit tog ook as dierevoeding gebruik. Daar

is wel vrektes a.g.v. vergiftiging met Cynanchum viminale gerapporteer (RSA en

Australië,hoofsaaklik onder kleinvee), maar dit gebeur selde. Dit kan wees, dat dit moontlik nie

altyd giftig is nie OF dat dit in verskeie areas verskillend giftig is. Dit word hier in suidelike Afrika

EN in Australië so ondervind, ‘n oortuigende verklaring daarvoor is nog nie gekry nie.

soos ‘n koord gedraai bo-op die struik se kroon draai om sy eie toue

Inheemse bevolkingsgroepe gebruik wel hierdie plant medisinaal en vir rituele. Boesmans bv.

berook die plek waar iemand afgesterwe het met smeulende takke. Takke word daar dan ook

in stukkies gebreek en uitgestrooi om bose geeste weg te hou.

Om melkvloei te stimuleer by ‘n ma wat babavoed, word die borste liggies met die toutakke

geslaan.Dan word die toutakke om die vrou se borskas gebind. Daar is ook bevolkingsgroepe

waar ‘n aftreksel van die plant vir melkstimulering ingeneem moet word. Ovahereromense

verwyder vratte met die plantmelk. Ander gebruike is wondbehandeling met die

plantmelk.

Boesmankinders teken op hulle arms en bene

patrone met stukkies gebreekte tak, waar die

melk uitkom. As dit gedroog het, vryf hulle

houtskoolstof daaroor om die lyne swart te

maak. So aap hulle die grootmense na, wat

snymerke op hulle liggame aanbring om een of

ander siekte af te weer of om ‘n suksesvolle

jagtog te dokumenteer of net om dit te versier.

Dit werk, ek het getoets! (Water of seepwater

haal dit nie af nie, net ‘n borseltjie).

’n Heel ander baie interessante aspek van hierdie plantsoort is sy verspreiding: Dit is regtig baie

wyd verspreid, hele Afrika en alles oos daarvan tot in Australië. In Australië het die plant (so

meen ek) gedurende die jare wat dit van sy oorspronklike landmassa (Afrika) weggebreek en

oos gedryf het, ietwat verander en ‘n eiesoortige plant geword: Cynanchum australe. Daar is

altans nog BAIE ooreenkomste, soveelso, dat vir my oog op Google se prentjies die plant

dieselfde lyk.

Cynanchum viminale subsp. viminale Cynanchum viminale subsp. australe

Hier by ons groei daar nog ‘n klein “nefie” van Cynanchum viminale, nl. Cynanchum

orangeanum. Dit word maar een voet hoog, is moeilik sigbaar tussen die gras en groei ook nie

elke jaar nie, seker afhangende

van die reën. In herfs

droog die plant weg tot

daar, waar die

horingagtige saadkapsule

gevorm het. Moontlik loop

die plant met die volgende

groeiseisoen weer uit die

houtagtige wortelstok uit

(ek kon dit nog nie

waarneem nie, sien die

plant nie dikwels genoeg nie).

Hoewel by die Boesmans nie algemeen bekend nie, word dit tog medisinaal gebruik teen hoes,

ook tering en nekpyn. ’n Aftreksel van die wortels moet gedrink word.

Inligtingsbronne: Heil-, Gift- und Essbare Pflanzen in Namibia (E.v.Koenen) Wildflowers of the Central Highlands of Namibia (Coleen Mannheimer) Kalahari Truffle & Gemsbok Bean (Arno Leffers)

Poisonous Plants of South Africa (B-E v.Wyk, F.v.Heerden, B.v.Oudshoorn) Field Guide to Succulents in Southern Africa (Gideon F.Smith, Neil R.Crouch, Estrela Figueiredo)

Wild Flowers of Namaqualand (Annelise le Roux) People’s Plants (Ben-Erik van Wyk, Nigel Gericke)

https://en.wikipedia.org/wiki/Cynanchum_viminale

Fotos Cynanchum viminale subsp.viminale en C. viminale subsp.australe : Google

Teks en res Fotos: Anka Januarie 2018