ประจกษ กองกรต

10 o c t o b e r

ประชาธปไตยของฉน ของทาน

และของเธอ

“วธทมประสทธภาพทสดในการจำากดประชาธปไตยคอ การถายโอนอำานาจการตดสนใจ

จากสาธารณชนไปใหกบสถาบนทไมตองมความพรอมรบผดใดๆ ไมวาจะเปนบรรดาพระราชา

และเจาชาย พระสงฆองคเจา นายพลในกองทพ เผดจการพรรคการเมอง หรอบรรษทสมยใหม”

นอม ชอมสก

( N o a m C h o m s k y )

“ขบวนการตอสเพอประชาธปไตยทหนไปใชวธเผดจการรนแรงเพอบรรลเปาหมาย

จะไมสามารถคงสภาพเปนขบวนการประชาธปไตยไดยาวนาน

วธการทพวกเขาเลอกใชจะกลนกนเปาหมายของตนเอง”

จอหน คน

( J o h n K e a n e , 2 0 0 4 )

“ในแงกฎเกณฑ ระบอบเผดจการรบประกนความสงบปลอดภยบนทองถนน

แตจะมความนาสะพรงกลวเกดขนทประตบาน (ประชาชน)

ในระบอบประชาธปไตย ถนนอาจจะไมปลอดภยตอนมดคำา

แตคอนขางมนใจไดวาคนทจะมาเคาะประตบานคณตอนเชาคอคนสงนม (ไมใชตำารวจลบ)”

อดม มชนก

( A d a m M i c h n i k , 1 9 9 8 )

“ถากลมสทธเทาบณฑต บณฑตจะลงทนเรยนกนไปทำาไมไมทราบครบ

ประชาธปไตยมนวาดวยเรองเสยงขางมาก ฉะนน ประเทศไหน

ทเสยงขางมากไมมการศกษา ประเทศกลม เพราะกยซอกยและกยเลอกกยแนนอนครบ

พวกคอมมวนสตนยมกสพยอกวาพตเปนอำามาตยาธปไตย

แตพเตมใจเปนอำามาตยาธปไตยมากกวากยยาธปไตยนะจะบอกให แตเดยวนะครบ

อำามาตยาธปไตยมนไมดตรงไหนหรอครบ เทยบกบรฐบาลรากหญาธปไตยทกวนน”

ซโมต ( 2 5 5 1 )

.

.

.

.

o c t o b e r 11

จดจบของประวตศาสตร

หรอจดจบของประชาธปไตย

{ เมอเดอนตลาคม ค.ศ. 2009 มการจดงานทนาสนใจมากทเมอง

ซดนย ประเทศออสเตรเลย ใชชอวา “เทศกาลความคดอนตราย” ซงตลอด

งานทง 2 วน ผจดเชอเชญนกคด นกเขยน สอมวลชน นกการเมอง และ

แอกตวสต จากทวทกมมโลกมาพดถงไอเดยทงหลายทถกมองวาเปน

“อนตราย” ตอสงคมทงในอดตและปจจบน งานนจงคกคกเปนอยางยง

เพราะเปนททความคดอนทาทาย บาระหา และไดชอวาแปลกแหวกแนว

ทงหลาย ถกทดลองนาเสนอและโตเถยงกนอยางเสร ชนดทไมมเพดาน

และไมมบกบราเธอรมาคอยกากบวาเรองไหนพดไดหรอพดไมได (นาจะ

มการจดในเมองไทยบาง คงสนกดพลก)

ในงานมอยหวขอหนงซงจดในรปแบบการโตวาท ตงชอวา

“ประชาธปไตยไมไดมไวสาหรบทกคน” (Democracy is not for Everyone)

ผจดเชญทงนกคดและนกปฏบตมาทาหนาทฝายเสนอและฝายคาน ทมละ

12 o c t o b e r

3 คน กอนเรมรายการ ผจดใหคนฟงโหวตกอน 1 ครงวาสนบสนนฝายใด

และหลงจากฟงจบแลวกใหโหวตอกครงหนงเพอตดสนวาใครชนะ

นาสนใจวาผลโหวตแรกนน คนสวนใหญเหนดวยกบฝายเสนอ

วาประชาธปไตยไมไดเปนระบอบทเหมาะกบทกคนหรอทกประเทศ แต

หลงจากฟงการโตกนไปมาระหวางผพดทง 2 ฝาย ปรากฏวาคะแนน

เทกลบมาใหฝายคานชนะดวยคะแนน 61 เปอรเซนตตอ 30 เปอรเซนต

(ทเหลอตดสนใจไมได) พอรผล ฝายคานซงโตเถยงอยางหนาดาคราเครง

วาประชาธปไตยเปนของเรา แถมยงเหมาะกบเราทกคน กหนายมแฉง

กอดกนตวกลม เปนภาพทชวนใหผฟงอยางผม (ซงเชยรฝายคาน)

ประทบใจไมรลม

หลายคนคงอดสงสยมไดวาประเทศตะวนตกท ถกมองวา

ประชาธปไตยเจรญแลว ยงตองมานงเถยงกนเสยใหญโตอกหรอวา

ประชาธปไตยเปนระบอบการปกครองทดหรอไม และทาไมประชาธปไตย

จงถกจดวาเปนความคดอนตราย กมนดเซองๆ ออกจะตายไป ความคด

คราครทแพรหลายมาตงแตศตวรรษท 18 ทบอกวา “มนษยสามารถ

ปกครองตนเองได” “มนษยมความเทาเทยมกน” “มนษยมเสรภาพทจะคด

และแสดงออก” และ “อานาจเปนของประชาชนทกคน” มนนากลวตรงไหน

เราจะยงไมเขาไปสรายละเอยดของการถกเถยง แตสงทปฏเสธ

ไมไดกคอ “ประชาธปไตย” หรอ “democracy” เปนคาเจาปญหาเสมอมา

เปนมาตงแตอดต และกยงเปนอยในปจจบน จนบางคนบอกวาไมมคาไหน

ในโลกใบนทสรางความขดแยงและความเหนตางไดมากมายเทานอกแลว

คนทกสถานะ ชนชน อาย เพศสภาพ สผว ศาสนา และเชอชาต ตางกถอ

สทธในการนยามคานในแบบทตวเองตองการ จนทาใหความหมายทถก

บญญตไวในพจนานกรมหรอตาราวชาการเปนหมนเปนแสนเลมไรความ

ศกดสทธโดยสนเชง ไมตองพดถงความหมายทบญญตโดยผชานาญการ

ใดๆ และบอยครงทการเถยงกนนาไปสอารมณอนพลงพลานของคถกเถยง

ซงตามมาดวยความบาดหมาง

o c t o b e r 13

ทางทด เราจงอาจตองเรมตนดวยการยอมรบความจรงงายๆ วา

ความไมลงรอยทางความคดเกยวกบสงทเรยกวา “ประชาธปไตย” เปนเรอง

ทแสนจะปกตธรรมดา และจะดารงอยตอไปในอนาคตตราบเทาทมนษย

ยงตองม “การเมอง” และมนษยยงไมเหนอยและไมเบอทจะถกเถยงกน

ยอนกลบไปในป ค.ศ. 1989 หลงการลมสลายของสหภาพโซเวยต

ปทเปนจดเปลยนสาคญของประวตศาสตรโลกในหลายเรอง มนกคด

คนหนงชอ ฟรานซส ฟกยามา (Francis Fukuyama) ลกขนมาเขยน

บทความทกลายเปนงานคลาสสกชอวา “จดจบของประวตศาสตร” (The

End of History)

ฟกยามาอธบายวา ประวตศาสตรในความหมายของการตอสทาง

อดมการณเพอคนหารปแบบสงคมการเมองทดทสดสาหรบมนษยชาต

ไดจบลงแลว มนษยเดนทางมาถงจดทพสจนแลววาทางเลอกอนทเคยถก

นาเสนอขนมาเปนคแขงของเสรประชาธปไตย (liberal democracy) อยาง

ฟาสซสมหรอคอมมวนสต เปนทางเลอกทไมพงปรารถนาและปราศจาก

ความชอบธรรม แนนอนวาอาจจะยงมบางประเทศถกปกครองดวยระบอบ

เผดจการอย และประชาธปไตยกอาจจะถดถอยในบางประเทศ แตนนเปน

เพยง “เหตการณปลกยอย” ซงยงไมจบ ทวาประวตศาสตรในแงการเดนทาง

ทางความคดไดจบลงแลว ในระยะยาว เราลวนเดนหนาไปสประชาธปไตย

ดวยขอเขยนชนน ฟกยามาถกขนปายใหเปน “ประกาศก” ทาง

โลก และประชาธปไตยแบบเสรนยมถกสถาปนาใหเปนศาสนาใหมของ

มนษยชาต

แมจะผานไป 2 ทศวรรษแลว ความคดของฟกยามากยงถกหยบยก

มาพดถง และกอใหเกดววาทะอนเผดรอนไดเสมอ ทงจากฝายสนบสนน

และฝายตอตาน ฝายแรกยนยนวาสาสนของฟกยามานนถกตอง และ

กลาวหาฝายทออกมาวจารณวาเปนพวกมองโลกในแงราย และนยมสรรหา

แตขาวอปมงคลเกยวกบประชาธปไตยมาบอกเลา ทาใหฝายหลงตองออก

มาบอกวาพวกแรกไรเดยงสา มองโลกในแงดเกนไป เพราะ “ประวตศาสตร

14 o c t o b e r

ยงไมจบ” การทาทายแนวคดเสรประชาธปไตยยงมอยเตมไปหมด หมด

คอมมวนสตกยงมแนวคดอยางรฐศาสนาของกลมนยมจารตดงเดมแบบ

อสลาม (Islamic Fundamentalism) หรอเผดจการทนนยมแบบจนและ

สงคโปรทเนนความกลมกลนสมานฉนท และตอตานแนวคดแบบเสรนยม

ประชาธปไตย หรอกระทงคลนเผดจการทหารทตโตกลบมาตงแตปลาย

ทศวรรษ 1990 ในปากสถาน ไอวอร โคสต ฟจ ไทย เวเนซเอลา ไนเจอร

และฮอนดรส ฝายทวจารณฟกยามาบางรายยงยกสภาพปญหาทเกดขน

ในประเทศประชาธปไตยหลายประเทศ อาท ความยากจน การคอรรปชน

ความเหลอมลาทางรายได การเหยยดเพศและเชอชาต และความรนแรง

ตอชนกลมนอย เพอชใหเหนวาประชาธปไตยยงหางไกลจากสงคมยโทเปย

ทพงปรารถนา และถานเปนจดจบของประวตศาสตร กขอตายเสยจะดกวา

หากมองสงทเกดขนบนโลกของเราในมตทางประวตศาสตร

นกคดบางคนกลาววาเรากาลงอยในชวงททงเลวรายทสดและโชตชวง

ชชวาลทสดของประชาธปไตย โชตชวงเพราะมความกาวหนาเกดขน

มากมายในระบอบประชาธปไตย ซงทาใหมนษยมเสรภาพมากขน ถก

ปลดปลอยจากโซตรวนของอานาจและการกดข มนษยมความเทาเทยม

กนมากขนกวาในยคอดต และสงคมทปกครองดวยระบอบเผดจการกลด

จานวนลงเรอยๆ เทาทมอยกทางานลาบากขนทกทในโลกปจจบน เพราะ

ถกตรวจสอบควบคม

ตองอยาลมวาเมอสนสดสงครามโลกครงท 2 เหลอประเทศท

ปกครองดวยระบอบทพอจะเรยกไดวาประชาธปไตยเพยงแค 12 ประเทศ

เทานน เรยกไดวาเปนยคตกตาของประชาธปไตย ประชาธปไตยอยใน

อาการโคมาจนเกอบจะสญสนสปชสไปแลว แตนบตงแตสงครามเยน

สนสดลง จานวนประเทศประชาธปไตยกเพมขนอยางมหาศาลจนเกน

หลกรอย (ทาใหฟกยามาบอกวาประวตศาสตรจบสนแลว)

ในขณะเดยวกน แมแนวคดและตวระบอบจะงอกงามแพรหลาย

ไปทวโลก จนใครๆ กอางวาประเทศของตนปกครองภายใตระบอบ

o c t o b e r 15

ประชาธปไตย แตปญหานานปการกเกดขนกบสงคมประชาธปไตย อน

สงผลกดกรอนและทาใหประชาธปไตยถกตงคาถาม จนบางคนบอกวา

มนเหลอแตชออนกลวงเปลา ภาพการทรมานทกวนตานาโม อาบกราอบ

สงครามอรก อฟกานสถาน ซงลวนเกดขนในนามของประชาธปไตย บวก

กบการคอรรปชนของผนาทมาจากการเลอกตง และความเหลอมลาของ

คนในสงคม สภาวะทรฐบาล “ประชาธปไตย” หลายประเทศแยกขาดและ

เปนอสระจากการควบคมของประชาชน แตกลบอยภายใตการควบคม

ของคนหยบมอเดยว ไมวาจะเปนบรรษทยกษใหญ กองทพ นายทนคา

อาวธสงคราม อามาตย ชนชนสง หรอผนาพรรคการเมอง จนเสยงบน

เสยงกนดาแสดงความผดหวงตอประชาธปไตยดงระงมไปทว—“ทน

ประชาธปไตยตายแลว”

เราอาจสรปไดวา ประชาธปไตยในโลกปจจบนกาลงเผชญกบ

ความทาทายทสาคญ 4 ประการคอ หนง การไรความสามารถทจะทาให

เกดความเทาเทยมทางเศรษฐกจและสงคม สอง การไรความสามารถทจะ

ทาใหประชาชนรสกวาการมสวนรวมของพวกเขามประสทธภาพ สาม

การไรความสามารถทจะสรางหลกประกนวารฐบาลจะทาในสงทพงกระทา

และ ส การไรความสามารถทจะสรางสมดลระหวางความเปนระเบยบ

เรยบรอยของบานเมองกบเสรภาพของปจเจกชน (Przeworski, 2010)

ทามกลางสภาวะทมทงเสยงแซซองสรรเสรญ ระคนกบเสยง

คอนขอดประณาม เราจงไดฟงทงเรองรายและเรองดของประชาธปไตย

สลบกนไปมาอยทกเมอเชอวน ขนอยกบวาใครเปนคนเลา เลาเมอไร

และเลาอยางไร บางสงคมถกทาใหคนเคยแตกบดานทเลวรายเกยวกบ

ประชาธปไตย อาท สงคมไทยทนารกของเรา ทนานวนเขา ประชาธปไตย

กกลายเปนคาแสลงหมากขนทกท เรองเลา ภาพขาว และเสยงประณาม

หยามเหยยด เยาะเยยถากถาง กระแนะกระแหน และดถกดแคลน

ประชาธปไตย แทรกซมไปทวทกอณในสงคมไทย ทวาประชาธปไตย

ในสงคมไทยมแตดานมดละหรอ? และทาไมจงมคนจานวนมากยอมเสยง

16 o c t o b e r

ชวตตอสเพอใหไดมาซงสงนตลอดประวตศาสตรไทย

ดวยความอยากรอยากเหน และการพงพาอาศยเทคนคการหา

คาตอบแบบมกงาย ผมจงเขาอนเทอรเนตและลองคนหาประโยคทวา

“I hate democracy” ปรากฏวามรายการโผลมาทงสน 5,150,000 รายการ

โอโห ทาไมคนเกลยดประชาธปไตยมากมายขนาดน เกอบจะถอดใจ

เลกเขยนบทความ ทนลองใหม คนหาประโยคทวา “I love democracy”

ปรากฏวาโผลมาทงสน 17,400,000 รายการ คอยยงชวหนอย อยางนอย

ประชาธปไตยกชนะในโลกของกเกล ทนลองคนภาษาไทยดบาง พมพ

คาวา “รกประชาธปไตย” มโผลมาทงสน 322,000 รายการ แตพอพมพ

คาวา “เกลยดประชาธปไตย” ผลการคนหาปรากฏตง 1,060,000 รายการ!!!

สถานการณกลบตาลปตรกบโลกภาษาองกฤษโดยสนเชง

แนนอนวาผลทปรากฏในกเกลมกจะไมไดบอกอะไรเรามากมาย

เพราะมนเกบขยะไวเตมไปหมด บางครงคนกโพสตอะไรไปเรอยเปอย

ไมไดตงใจ หรอพมพผด หรอแกลงพมพ หรอบางคนขยนเผยแพรความคด

ของตนเองเปนพเศษ (อาจจะรวมถงพวกสนตบาลและเจาหนาทไอซทของ

รฐบาล) โดยนงพมพอะไรซาๆ อยตลอดเวลา เพอชกจงและโฆษณาชวนเชอ

ความคดของตนเอง เนองจากมทฤษฎวา ถาคนอานขอความแบบหนง

ซาๆ กนทกวน เดยวกจะพาลเชอไปเอง

ตดปญหาเหลานนทงไปกอน เพราะประเดนทสาคญกวานนกคอ

ทบอกวาเกลยดและรกประชาธปไตยนน คนพดถงสงเดยวกนหรอเปลา

เขาใจประชาธปไตยตรงกนไหม ใชดชนอะไรเปนตวชวดความสาเรจและ

ลมเหลว และมแงมมอะไรบางเกยวกบประชาธปไตยทคนถกเถยงกน

ในปจจบน

ความเรยงชนนจะพาทานเดนทางลดเลาะไปสารวจความหมาย

การเดนทาง การถกเถยง เสนห ดานมด และแงมมทเปนเรองบาง ไมเปน

เรองบาง เกยวกบประชาธปไตย เพอเปนการเรยกนายอยกอนอาน

บทสมภาษณทนาสนใจทงหลายในเลม

o c t o b e r 17

การเมองของคำานยาม

{ คานยามของประชาธปไตยไมเคยมหนงเดยว หากมเปนรอย

เปนพน เราทานทงหลายคงเคยไดยนคานยามยอดฮตทงหลายเกยวกบ

ประชาธปไตยทแพรหลายอยในสงคม อาท คานยามของอดตประธานาธบด

สหรฐอเมรกา อบราฮม ลนคอลน (Abraham Lincoln) ทบอกวาประชาธปไตย

คอการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน หรอของ

วนสตน เชอรชลล (Winston Churchill) ทบอกวามนคอการปกครองทเลวนอย

ทสดทมนษยคดคนขนมาได พจนานกรมภาษาองกฤษฉบบออกซฟอรด

บอกวามนคอ “ระบอบการปกครองของรฐบาลทประชาชนทกคนในประเทศ

มสทธลงคะแนนเสยงเลอกตงตวแทนของตน” พจนานกรมไทยฉบบ

ราชบณฑตยสถานระบวามนคอ “ระบอบการปกครองทถอมตปวงชนเปน

ใหญ, การถอเสยงขางมากเปนใหญ” สวนนายแพทยประเวศ วะส เคยนยาม

วาประชาธปไตยคอการลดอานาจรฐ และเพมอานาจประชาชน นกคดอก

หลายคนนยามวาประชาธปไตยคอการปกครองตนเองรวมกนของพลเมอง

และเปนระบอบของการเปลยนผานอานาจหรอสบทอดอานาจอยางสนต

ถาจะใหไลคานยามอนๆ ของประชาธปไตยทเคยมคนบญญต

เอาไว กคงตองเปลองหนากระดาษกนอกหลายหนา และกคงไมกอใหเกด

ประโยชนอะไรมากนก อนทจรง การถกเถยงเรองคานยามเปนเรองนาเบอ

เปนกจกรรมของคนรกพจนานกรมและปทานกรมทงหลาย แตถงแมวา

จะนาเบอเพยงใด เรากเลยงมนไมพน เพราะจะโดยรตวหรอไมกตาม

มนษยอยกบโลกของความหมายตลอดเวลา เราใหความหมายกบสงนน

สงนทอยรอบตวเรา ตงแตเรองใกลตวอยางมตรภาพ ครอบครว การแตงงาน

ความรก ไปจนถงคาใหญๆ โตๆ อยางการปรองดอง ความยตธรรม และ

แนนอน… ประชาธปไตย

o c t o b e r 19

เรารกหรอเกลยดประชาธปไตย เพราะเราใหความหมายบางอยาง

กบมน ซงกอใหเกดจนตภาพบางอยางในหวของเราดวย นานวนเขา คา

นยามและภาพทเรายดถอกฝงแนนตดตรงจนกลายเปนความเชอตายตว

ทยากจะแปรเปลยน บางทเราไมรตวดวยซาวาความหมายเหลานนมทมา

จากไหน หากสบคนกลบไป เราอาจจะพบวามนมาจากเพอนฝง ครบา-

อาจารย หรอมาจากตารา หนงสอพมพ เคเบลทว วทยชมชน กร หรอ

มาจากประสบการณตรงในการเขารวมกจกรรมทางการเมอง

สงทนาสนใจกวาคานยามคอการเมองและผลสะเทอนของการ

นยามคาวาประชาธปไตยในแบบตางๆ วาแตละกลมแตละฝายชวงชง

คานยามและกาหนดความหมายใหประชาธปไตยกนอยางไร เราไมควร

ใสซอไรเดยงสาอกตอไปวาคานยามและการใหความหมายตอประชา-

ธปไตยนนเปนเรองทปลอดจากความสมพนธทางอานาจ เพราะการนยาม

ความหมายทงหลายเปนกจกรรมทางการเมองชนดหนง ซงไมไดเกดขน

ในสญญากาศ และคนนยามกมเจตจานงทางการเมองอยในใจเสมอ

การนยามประชาธปไตยแบบหนงยอมไปกาหนดความสมพนธ

ทางอานาจระหวางรฐกบประชาชน สรางความชอบธรรมใหกบระบอบ

การปกครองและการเคลอนไหวทางการเมองบางประเภท และสนบสนน

หรอยบยงการเปลยนแปลงทางการเมองทกาลงจะเกดขน โดยเฉพาะ

ในโลกยคหลงสงครามเยนทแนวคดประชาธปไตยมสถานะครอบงาและดด

มภาษกวาการปกครอบแบบอนๆ ทกคนจงอยากจะแปะปาย “ประชา-

ธปไตย” ใหกบกลมหรอประเทศของตน ไมมใครอยากไดชอวาเปน

“เผดจการ”

ในภาวะอยางนนเองทประชาธปไตยเปนฉลากทถกนามาแปะ

แตกถกใหความหมายกนไปตางๆ นานา แมแตระบอบการปกครองของ

บางประเทศทประชาชนไมมอานาจหรอมสวนในการปกครองเลยแมแต

นดเดยว กยงอตสาหเรยกการปกครองของตนวาประชาธปไตย (เชน

รฐบาลจอมพล สฤษด ธนะรชต ของเราในชวงป พ.ศ. 2501-2506 เปนตน)

20 o c t o b e r

การเมองของคานยามจงดาเนนไปอยางเขมขนคกคก

นอกจากน ความหมายของประชาธปไตยยงผนแปรไปตาม

กาลเวลาและสถานท มงานวจยทศกษาปรากฏการณทคาวา demo-

cracy ในภาษาองกฤษถกแปลไปสภาษาอน และถกทาใหมความหมายท

เฉพาะเจาะจงหรอผนแปรไปตามบรบทของประเทศนนๆ กระทงอาจ

จะมความหมายไมตรงกบในภาษาดงเดม เชน ในเซเนกลมการใชคาวา

demokaraasi ในอกนดาใชคาวา eddembe ery’obuntu และในภาษาจน

ทใชคาวา Minzhu

แมวาคาเหลานจะถกแปลมาจากคาวา democracy และมองค-

ประกอบของความหมายหลายอยางใกลเคยงและทบซอนกบความหมาย

เดมในโลกภาษาองกฤษ แตมนกไมไดมความหมายตรงกน 100 เปอรเซนต

เสยทเดยว เชน demokaraasi ทแมจะพดถงการปกครองทประชาชนกากบ

ควบคมรฐ แตกเนนการใชอานาจรวมหมภายใตความสมพนธแบบอปถมภ

และสวสดการของสวนรวม มากกวาเนนสทธประโยชนและเสรภาพของ

ปจเจกชน (Schaffer, 1998) กระบวนการแปล/แปรประชาธปไตย (demo-

cracy in translation) หรอการทาใหประชาธปไตยเปนทองถน (localization

of democracy) ดงกลาว เปรยบไดกบปรากฏการณทแบรนดอาหารอยาง

แมคโดนลดถกเสรมเตมแตงหรอดดแปลงรสชาตใหเหมาะกบรสนยมการกน

ของผบรโภคในแตละประเทศทมนไปขาย เหมอนกบทเรามแมคกะเพราไก

อยางไรอยางนน

ในกรณของไทย คาวา “ประชาธปไตย” กมประวตอนผกผน

พสดารไมแพชาตอนๆ เรยกไดวาความหมายไมเคยนง แรกเรมเดมท

คาวา “ประชาธปตย” (สะกดแบบเดม) ทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา

เจาอยหวทรงบญญตขนตงแตราวป พ.ศ. 2455 ถกใชในความหมายท

ตรงกบศพทภาษาองกฤษวา “republic” หรอ “สาธารณรฐ” อนหมายถง

ระบอบการปกครองทไมมกษตรย (a government with no king) ซงเปน

คานยามทเตมไปดวยนยยะทางการเมองของการสรบขบเคยวระหวางกลม

o c t o b e r 21

อานาจตางๆ ในขณะนน กอนจะใชเวลาอกพกใหญกวาทความหมายของ

คาวา “ประชาธปไตย” จะคอยๆ เคลอนตวจาก republic มาส democracy

ในแบบทเราใชอยในปจจบน

อนทจรง นอกจากคานยามทผนผวนแลว การเขยนประวตศาสตร

ประชาธปไตยกซบซอนยอกยอนเปนอยางยง เพราะมการวางพลอต

พระเอก/ผรายกลบหวกลบหางกนไปหมด กลมคนทตอสเรยกรองประชา-

ธปไตยและความเสมอภาคทางการเมองกลายเปนพวกชงสกกอนหาม

สวนคณะบคคลทตองการเหนยวรงยบยงประชาธปไตยและรกษาโครงสราง

อานาจแบบเดมทอานาจกระจกตวอยกบชนชนสง กลบกลายเปนผนา

ประชาธปไตยมาใหสงคมไทย นาเศราตรงทวา การถกเถยงในวงวชาการ

นนปดฉากและไดขอสรปไปเปนทศวรรษแลววาไมมการชงสกกอนหาม

(ดงานคลาสสกของ นครนทร, 2535) แตความรบรสาธารณะกไมไดเปลยน

ตาม ประวตศาสตรประชาธปไตยไทยเวอรชนทางการทครอบงาเราอย

ยงอธบายวาประชาธปไตยไมไดมาจากการตอสของสามญชน แตรวงหลน

ลงมาจากฟาอยางชาๆ อยางสงางาม และเปยมไปดวยความเมตตากรณา

การเมองของการนยามและการเขยนประวตศาสตรประชาธปไตย

จะยงคงไมจบงายๆ และจะอยกบเราไปอกนาน เพราะทใดมการครอบงา

ทนนกมการตอตาน และไมมวนทประชาธปไตยจะเหลอความหมายเดยว

ตามทใจใครตองการ ไมวาจะบบบงคบกนอยางไร คานยามทไมถกใจกจะ

ยงหาทางเลดลอดและเผยแพรตอไปตามชองทางทพอมทงบนดนและใตดน

แถมตามหลอกหลอนใหเราหงดหงดอยเรอยไป

ทวาตราบใดทมนเปนแคเรองประชาธปไตยของ “ฉน” กบของ

“เธอ” ทไมตรงกน มนกไมนากลวเทาไร จนเมอประชาธปไตยของ “ทาน”

เขามายงเกยวนส มนจงนากลว เพราะบรรดา “ทานๆ” ทงหลายลวน

ไมเคยชนกบการถกเถยงแลกเปลยนกบคนอนอยางเทาเทยม แตนยม

ออกคาสง นยมบงคบยดเยยดใหคนอนคดเหมอนกบตน คานยามของ

“ทาน” จงมกจะลอยลงมาจากฟากฟา ไมตองปรกษาหารอหรอสานเสวนา

22 o c t o b e r

กบใครทงสน อยางทมการเลากนเปนมข (ทไม) ตลกวา ถาจบคนธรรมดา

10 คนมาไวในหอง คณจะไดความหมายเกยวกบประชาธปไตย 10 แบบ

ถาใน 10 คนนนมคนหนงเปนนกวชาการ ความหมายจะขยายเปนรอย

เพราะนกวชาการบาผลตคานยาม แตถา 1 ใน 10 เกดเปนนายพลหรอ

เปนพระสงฆองคเจาขนมา ความหมายจะเหลอแบบเดยว เพราะนายพล

จะออกคาสง และพระทานจะเทศนา จนอานาจของปากกระบอกปนและ

อานาจของความด (ซงทางานคลายกนอยางไมนาเชอ คอไมเจรจาตอรอง)

จะปดกนไมใหคนอนกลาเสนอความหมายของตวเอง

ทกคนลวนฝนใหประชาธปไตยมความหมายเหลอหนงเดยว

ยงเปนคานยามของตนเองกยงด แตกอยางทชใหเหนแลววา ฝนนนยาก

ทจะเปนจรง ทเราพอจะทาไดและเปนวธหนงในการนยามประชาธปไตย

คอการกระชบวงลอมความหมายเขามา เรมจากการบอกวาอะไรไมใช

อะไรไมพงปรารถนา เชน เรมจากการถามวาจะเอาประชาธปไตยแบบ

จอมพล สฤษดไหม ถามกนอยางนโดยไมตองไปเสยเวลาเถยงวาจอมพล

ผาขาวมาแดงใชคาวาประชาธปไตยถกหรอผดตามความหมายสากล

จรงใจหรอไมจรงใจ แตถามเลยวาประชาธปไตยทรฐสามารถจบคนไป

ยงเปาไดทนทหลงจากการจบกมโดยไมตองสบสวน ไมตองขนศาล แต

โปงเดยวพพากษาเลยโดยทานผนา ประชาธปไตยแบบทจบกมคมขง

ปดกนตรวจคนไดตามใจชอบโดยไมตองทาตามกระบวนการทางกฎหมาย

ประชาธปไตยแบบทจบคนทรฐตองสงสยวาเปนผไมหวงดตอชาตยดลง

ถงนามนแลวจดไฟเผา หรอใชผาปดตานาตวขนเฮลคอปเตอร กอนจะถบ

ลงมา ประชาธปไตยแบบทไมตองมรฐสภา ไมมพรรคการเมอง ไมมการ

รวมกลมของประชาชน และไมมการเลอกตงเปนเวลา 10 ป และไมม

รฐธรรมนญ หากมแตประกาศ/คาสงของคณะปฏวตใชปกครองบานเมอง

อยางนเอาหรอไม? หรอระบอบกมพชาประชาธปไตยแบบเขมรแดงทสงหาร

พลเมองของตนเองไปเปนลานคน นบเปนประชาธปไตยดวยหรอไม?

แนนอนวาทาอยางนแลวกคงยงไมอาจบรรลถงคานยามหรอ

o c t o b e r 23

ความหมายของประชาธปไตยในฝนทเปนหนงเดยว แตอยางนอยเราก

ชวยกนขจดคานยามทคอนขางสามานยอยาง “ประชาธปไตยแบบไทย”

ของจอมพล สฤษดใหหายไป ประชาธปไตยจงยงมมากกวา 1 เวอรชน

แตประชาธปไตยจะไมใช “อะไรกได” และถาโชคด ในกระบวนการทเรา

ถกเถยงหรอเจรจาแลกเปลยนกบคนอนทเหนตางจากเราอยางตอเนองและ

สนต เรากอาจจะลดทอนคานยามทมเปนรอยเปนพนใหหดแคบลงมาเหลอ

สบ เหลอหา เหลอสาม… จนกระทงเหลอความหมายทเราพอจะยอมรบ

รวมกนไดมากทสด

จากประชาธปไตยของฉนและเธอ กลายมาเปน “ประชาธปไตย

ของเรา”

แตคาถามกคอ จะทาอยางไรใหบรรดา “ทานๆ” ทงหลายมา

เขารวมกระบวนการนกบเราดวย

ดเหมอนคาตอบจะอยในสายลม

ประชาธปไตยทมคำาคณศพท

{ ในระยะหลง นกคดหรอนกสงเกตการณประชาธปไตยจานวน

หนงทเบอกบการถกเถยงคานยาม ไดนาเสนอลทางใหมในการทาความ

เขาใจระบอบการปกครองทยากแกการเขาใจน ดวยการสรางคาขยาย

เขามานาหนาหรอตอทายคาวาประชาธปไตย กลายเปน “ประชาธปไตย

ทมคาคณศพท” (democracy with adjectives) (Collier and Levitsky,

1997) พวกเขาเสนอวานเปนอกวธหนงทจะชวยใหเราเขาใจปรากฏการณ

การผนแปรและการกลายพนธของประชาธปไตยในโลกยคปจจบน ทใครๆ

กตางอวดอางวาระบอบของตนเปนประชาธปไตยกนทงสน จนชวนใหคน

ทเฝามองพากนปวดหว เพราะหนาตาและความประพฤตของบางประเทศ

24 o c t o b e r

o c t o b e r 25

นนยากแกการทาใจได หรอบางระบอบคลายๆ จะใช แตกเหมอนไมใช

จงเปนทมาของการใสคาขยายเขาไปเพอบอกวามนเปนประชาธปไตย

แบบเฉพาะทมคณลกษณะบางอยางเปนของตวเอง ซงแตกตางออกไป

จากตนแบบประชาธปไตยตวแทนแบบเสรนยม ทงนกเพอชวยใหเราเขาใจ

การทางานของระบอบเหลานนไดแมนยาเทยงตรงมากขน อาท

ก. กลมคำาแบบดงเดม ไดแก ประชาธปไตยแบบรฐสภา (par-

liamentary democracy) ประชาธปไตยทางตรง (direct democracy)

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม (participatory democracy) ประชาธปไตย

แบบตวแทน (representative democracy) อยางไรกด มความสบสนและ

เขาใจผดอยมากในเรองน โดยเฉพาะความสมพนธระหวางประชาธปไตย

ตวแทนกบประชาธปไตยทางตรง เนองจากเราไปใชกรอบพระเอก/ผรายมา

มองวาอะไรกตามทขนชอวา “ตวแทน” นนเลวและเปนของปลอม จงเหนวา

ตองกาวขามใหพน หรอกระทงตองทาลายลางประชาธปไตยแบบตวแทน

แลวนาประชาธปไตยทางตรงมาแทนท ซงกลมกาวหนาในยโรปหลาย

ประเทศทเคยมความคดดงกลาว ทายทสดกพฒนาตวเองไปสการใชความ

รนแรงเพอเอา “ตวจรง” ไปแทนท “ตวแทน” และทาใหการเมองกลายเปน

อมพาต

ทวาในโลกปจจบนทรฐชาตมขนาดใหญ เราไมสามารถมประชา-

ธปไตยทางตรงแบบ 100 เปอรเซนตได เรายงตองการระบอบประชาธปไตย

แบบตวแทนอย แตแนนอนวาเราตองการการมสวนรวมของประชาชน

มาตรวจสอบประชาธปไตยแบบตวแทนผานชองทางตางๆ เชน การ

ลงประชามต การทาประชาพจารณ การรวมกลมเพอกดดนและสราง

นโยบาย รวมถงการชมนมประทวงบนทองถนน ประเดนสาคญกคอ

ประชาธปไตยทางตรงตองไมเคลอนไหวเรยกรองเพอทาลายประชาธปไตย

ตวแทนลงไป เพราะถาเปนเชนนน ประชาธปไตยทางตรงกอยไมไดเชนกน

เจาของทฤษฎ “สองนครา” เคยพดถงประเดนนไวอยางนารบฟงวา “แม

26 o c t o b e r

ผเขยนจะเหนดวยกบการเคลอนไหวทางการเมองในรปแบบอนๆ นอก

เหนอไปจากการลงคะแนนเสยง... แตกเหนวาการสรางพรรค นกการเมอง

และการเลอกตงทด มความสำาคญไมยงหยอน ดวยเหตวาไมเคยเหนทใด

ในโลกทประชาชนจะไดสทธในการกดดนประทวงรฐบาลโดยตรง หรอได

ประชาธปไตยทางตรงมากพอควร โดยปราศจากกรอบใหญทมนคงของ

ระบอบประชาธปไตยแบบผานผแทน” (เอนก, 2550)

อนทจรง ปจจบนเราอยในโลกทไมไดเปนประชาธปไตยแบบ

ตวแทนลวนๆ อกแลว ทวาเราอยในโลกของสงทนกวชาการบางคนเรยก

วา “ประชาธปไตยแบบตรวจสอบ” (monitory democracy) (Keane, 2009)

ตงแตสงครามโลกครงท 2 สนสดลงเปนตนมา คนเบอหนายสนศรทธา

กบนกการเมอง พรรคการเมอง และรฐสภา (ความเบอหนายนกการเมอง

ไมเคยเปนสมบตสวนตวของชนชาตใดชนชาตหนง) จงหนไปสรางกลม

องคกร และกลไกตางๆ ขนมายบยบเปนใยแมงมม เพอมากระชบพนท

การทางานของพวก “ตวแทน” ทงหลาย

ปจจบนนวตกรรมของการตรวจสอบดงกลาวยงถกพฒนาให

ซบซอนและมความเปนสถาบนมากยงขน เชน ในออสเตรเลยมคณะ

กรรมการอสระของประชาชนตรวจสอบการใชอานาจและการคอรรปชนของ

ตารวจ ในบราซลมการจดทางบประมาณแบบใหประชาชนเขามามสวนรวม

หรอในแคนาดา (รฐบรตชโคลมเบย) มการจดตงสภาประชาชน-พลเมอง

ของ “ผไมเชยวชาญ” (สมเลอกมาจานวน 160 คน) เพอมาถกเถยงหารอ

และจดทาขอเสนอการปฏรประบบการเมอง เพอใหคนทงรฐลงประชามต

ไมตองพดถงการมอยของชมชนออนไลนทคอยเฝาระวงและจบผด

พฤตกรรมของผมอานาจ แลวเอามาประจานทางอนเทอรเนต จนผนาตอง

กระเดนตกเกาอไปหลายรายแลว

หนมามองในเมองไทย ปรากฏการณของประชาธปไตยแบบ

ตรวจสอบกพฒนามาอยางตอเนอง แตเรากอยาเผลอตวนกไปวานคอ

ประชาธปไตยทางตรงแบบกรก เพราะมนไมใช มนคอระบอบตวแทน

o c t o b e r 27

อกชนดหนง เพยงแตขยายความเปนตวแทนใหหลากหลายขน ตอบสนอง

ตอปญหามากขน ฉะนน สมชชาประชาชน สมชชาปฏรป องคกรภาค

ประชาชน คณะกรรมการรณรงคตางๆ กคอตวแทนอกชนดหนง ไมใช

สภาประชาชนในความหมายของการททกคนในประเทศมสวนรวมโดยตรง

ในการกาหนดกฎหมายและนโยบายผานการหมนเวยนกนมาดารงตาแหนง

ในสภาฯ โดยตรงอยางในสมยกรก เราทกคนทออกไปเคลอนไหวลวนทา

ในนามของการอางความเปนตวแทนของผลประโยชนและอดมการณแบบ

ใดแบบหนงทงสน อาท ตวแทนของคนรกสงแวดลอม ตวแทนของคนรก

ชาต ตวแทนของคนรกเพศเดยวกน ตวแทนชาวนาและกรรมกร ตวแทน

นกธรกจ เปนตน ไมมใครเปนตวแทนเจตจานงของคนทงชาตได เราจงตอง

ทาใจไวเสมอวาจะมเพอนรวมสงคมทเหนตางจากเรา และอางความเปน

ตวแทนแบบอนขนมาสกบเราไดเสมอ เพราะไมมใครเปนตวจรงมากกวาใคร

ศพทยอดฮตอกคาหนงทหากไมพดถงกอาจจะตกเทรนดได คอ

“ประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ” (deliberative democracy) ซงเปนคาท

มาแรงแซงหนาคาวาประชาธปไตยแบบมสวนรวมหรอประชาธปไตยทาง

ตรงไปแลว ประชาธปไตยแบบทวานเนนการสนบสนนใหพลเมอง (รวมทง

นกการเมองของพวกเขาดวย) เขารวมกระบวนการพดคย รบฟง และ

แลกเปลยนเหตผลกนอยางสมาเสมอตอเนอง โดยหวงวาการถกเถยง

สาธารณะจะนาไปสการเหนพองรวมกนในประเดนทมความสาคญทาง

สงคม ไมวาจะเปนเรองกฎหมาย นโยบาย หรอโครงการตางๆ ทมความ

เหนแตกตางกนอยางดเดอด (Gutmann and Thompson, 2004) คนท

สนบสนนแนวคดนมองวาการปรกษาหารอเปนยาวเศษ สามารถไขความ

ลลบในจกรวาลและความขดแยงทเราม และจะทาใหเรากลายเปนสงคมท

อดมไปดวยเหตและผล กระทงบางคนเสนอใหม “วนปรกษาหารอแหงชาต”

(Ackerman and Fishkin, 2004) ทคนทงชาตมานงคยกน

นาเสยดายวาแนวคดนใหความใสใจกบประเดนการเมองของ

การใชเหตผลและความสมพนธทางอานาจนอยเกนไป เพราะสงทเราทาน

28 o c t o b e r

ทงหลายพบจากประสบการณของตวเองกคอ วงคยตางๆ มกจะลงเอยดวย

การถกครอบงาโดยคนทมโวหารด หรอพวกพดเกงพดคลองนนเอง ไมใช

ทกคนจะแสดงความคดเหนไดในแบบทดด “มเหตมผล” เขามาตรฐาน

กรรมการ การพดบางแบบถกมองวาไมเปนระบบ หยาบคาย และใชอารมณ

เชน การโตเถยงของคนผวดาในสหรฐอเมรกา ทมกถกกลาวหาวากาวราว

(ไมตองพดถงเพลงฮปฮอปทใชภาษาทคนจานวนมากรบไมได เลยไมเขาใจ

วานนเปนรปแบบการสอสารความคดตอปญหาสงคมแบบหนง) หรออยาง

ในบานเราเวลาทมการจดเวทแลวเชญชาวบานมารวมใหความเหน กจะ

เชญเฉพาะคนทเรยกวา “ปราชญชาวบาน” ทพดจาเขาหและถกจรต

กบขาราชการและปญญาชนเทานน ไมคอยมนะครบทจะเชญใครกได

อนทจรงทประชมอาจจะไมไดอยากรบฟง “ความเหนทกความเหน” จรง

กระมง

ในภาคปฏบต ประชาธปไตยแบบปรกษาหารอจงมกจะกดกน

คนจานวนหนงออกไปอยเสมอ ทงโดยตงใจและไมไดตงใจ พรอมกบดถก

ดแคลนรปแบบการมสวนรวมทางการเมองแบบอนๆ เชน การเดนขบวน

หรอการชมนมประทวง วามศกดศรดอยกวาการ “ปรกษาหารอ” โดยไมได

ตระหนกวาการปรกษาหารอใดๆ กตามไมเคยเกดขนในสญญากาศ แตม

อานาจกากบอยเสมอ เพอทจะใหประชาธปไตยแบบปรกษาหารอทางาน

ไดจรง จงตองปรบความสมพนธทางอานาจใหมความเทาเทยมกนมากขน

มเชนนน การแลกเปลยนเหตผลระหวางชาวบานกบรฐมนตรกจะเปนไดแค

ละครปลอบใจคนดเทานน ในแงน การชมนมประทวงกเปนชองทางหนง

ทคนไรอานาจใชในการปรบเปลยนความสมพนธกบผมอานาจ เพอเจรจา

กนอยางเทาเทยมมากขน นอกจากนน การแกกฎหมายทจากดเสรภาพ

ในการพดสงทไมรนหกเปนสงทจาเปนตองทา เพราะตราบใดทเรายง

หามคนไมใหพดนนพดนในสงทรฐไมอยากฟง กยากและปวยการทจะม

ประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ

คาถามงายๆ กคอ ในดนแดนแหงน เรามสทธทจะแสดงเหตผล

o c t o b e r 29

ในทกเรองไดอยางเสรจรงหรอไม เชน พลเมองสามารถวพากษความเปน

ไทย และแสดงความรกชาตในเวอรชนทไมเหมอนกบรฐไดหรอไม?

ข. กลมคำาทระบถงระบอบทอางวาเปนประชาธปไตย แตไมม

แมแตการเลอกตงซงเปนองคประกอบขนพนฐาน ไดแก ประชาธปไตย

เทยม (pseudo-democracy) ประชาธปไตยผ (phantom democracy)

ประชาธปไตยเสมอนจรง (virtual democracy) ประชาธปไตยแบบไรยางอาย

(sham democracy) ซงนกคดหลายคนเหนวาระบอบเหลานไมเขาขาย

ประชาธปไตย ไมวามนจะชออะไรกตาม (Wilson, 2005) ประชาธปไตย

แบบไทยของจอมพล สฤษดเขาขายหมวดนโดยไมตองสงสย

ค. ระบอบทมการเลอกตง แตสทธการเลอกตงจำากดอยกบ

คนจำานวนนอย ไดแก ประชาธปไตยแบบคณะบคคล (oligarchical

democracy) ประชาธปไตยแบบกดกน (exclusionary democracy)

ซงเปนระบอบทชนชนนาจารตของไทยตงแตอดตจนถงปจจบนใฝฝน

รวมถงคนอยางคณซโมต ทมองวาปญหาทงหมดของการเมองไทยมาจาก

การไมยอมจากดสทธเลอกตงของคนทไมมการศกษา (ซงคนมการศกษา

สงอยางคณซโมตเรยกพวกเขาวา “กย”)

ซโมตใหสมภาษณไวในป พ.ศ. 2551 วา “เพราะเราดนยอมใหพวก

ทคดไมเหมอนพวกเรามสทธเลอกคนมาปกครองเราไงครบ เราตางหาก

ครบทเปนฝายททำาผดมาตลอด” เขายาวาสทธการเลอกตงไมควรเปนสทธ

ขนพนฐานของคนไทยทกคน เฉพาะคนฉลาดและมการศกษาสงเทานน

ทควรจะไดรบสทธน โดยกลาวดวยความมนใจวาประชาชนในภมภาค

สวนใหญ “โงกวาบาบนอกนะ พดกไมรเรอง สะกดประชาธปไตยกไมถก

ทำามาหากนกไมได ผาหมกหาเองไมได ตองแจกทกป แตดนมสทธ

เลอกตง อยางง บาบนคอนครบ” เขาจงเสนอวา “ตองแกกตกาครบ ไมงน

ตาย หลายศพแลวดวย และจะมอกครบถาไมรบแกกตกา อยาอาย เพอน

30 o c t o b e r

รวมชาตเราโงครบ ยอมรบซะ จะไดแกกตกากน” (http://www.manager.

co.th/mgrweekly/viewnews.aspx?newsID=9510000123480)

ตองหมายเหตไววา ขอความดงกลาวเปนเรองจรง ไมไดอา พด

โดยคนม “การศกษา” ในป พ.ศ. 2551

ง. ระบอบทมการเลอกตง แตไมเปดใหมการแขงขนอยาง

แทจรง อาท ประชาธปไตยแบบเอเชย (Asian-style democracy)

ประชาธปไตยแบบควบคม (controlled democracy) ประชาธปไตยแบบ

พรรคเดยวปกครอง (de facto one-party democracy) ประชาธปไตยแบบ

จากด (restrictive democracy) หรอศพทฮตลาสดในวงการ อยางคาวา

ระบอบเผดจการททาใหดวามการแขงขน (competitive authoritarianism)

ในระบอบเหลาน ชนชนนาจะแทรกแซงและควบคมการเลอกตง

อยางเขมงวด โดยใชเลหกลทางกฎหมาย การเมอง และการทหาร เพอ

ทาใหการเลอกตงไมมความหมาย และทาใหมนใจวาพรรครฐบาลจะชนะ

การเลอกตงเสมอ กลมองคกรหรอพรรคการเมองฝายคานจะถกทาลาย

หรอถกปดกนโอกาสในการเลอกตง การเลอกตงในระบอบนจงถกลดทอน

ใหมหนาทเปนเพยงพธกรรม เพอใหความชอบธรรมกบการปกครองของ

กลมชนชนนาเทานน

ปจจบนจานวนประเทศทจดไดวาอยในหมวดหมนขยายตวไป

มาก เพราะสถานการณหลงสงครามเยนและการเมองของความชวยเหลอ

ระหวางประเทศ ทาใหผนาหวใจเผดจการหลายคนจาใจตองจดใหมการ

เลอกตงเพอสรางความชอบธรรม แตกหาทางซกแซกทาลายกลไกการ

แขงขน เพอไมใหการเลอกตงทางาน (Way and Levitsky, 2010) เรยกวา

เครองทรงภายนอกเปลยน แตหวใจไมเคยเปลยน การเลอกตงทจดขน

ในพมาปลายป พ.ศ. 2553 กตกอยในขายน หรอถายอนไปในอดตกคอ

ระบอบการเมองของอนโดนเซยสมยซฮารโต ทมการจดการเลอกตง

สมาเสมอ แตเปนการเลอกตงทไมมการแขงขน

o c t o b e r 31

นกคดจานวนมากยนยนวาเราไมควรนาระบอบการเมองในขอ

ข. ค. และ ง. เขามาอยในหมวดหมของระบอบประชาธปไตย เพราะมแต

จะสรางความสบสน เนองจากมนไมมองคประกอบพนฐานทจาเปนตอการ

มประชาธปไตย นนคอ การทประชาชนทบรรลนตภาวะทกคนในประเทศ

มอานาจในการเลอกวาใครควรจะมสทธในการมอานาจบรหารประเทศ

ในนามของพวกเขา ซงในทางรปธรรมกคอการจดใหมการแขงขนในการ

เลอกตงอยางเสร บรสทธ ยตธรรม และสมาเสมอ และพลเมองทกคนมความ

เสมอภาคและมนาหนกเทากนในการลงคะแนนเลอกตง โดยไมเอาเกณฑ

ภายนอกอยางการศกษา เพศ สผว ชาตกาเนด เชอชาต ศาสนา รายได

มาเปนตวจากดสทธในการเลอกตง (ซงเคยเกดขนในอดต ทผหญง คน

ผวดา หรอคนทไมมรายได ไมมแมกระทงสทธในการเลอกตง)

แนนอนวาลาพงการมการเลอกตงเพยงอยางเดยวนนไมอาจทาให

สงคมนนเปนประชาธปไตยได แตถาขาดการเลอกตงซงเปนชองทาง

ในการคดสรรคนขนสอานาจททกคนมสวนรวมอยางเทาเทยมกน กยาก

ทจะเรยกไดวาสงคมมประชาธปไตย สรปงายๆ กคอ การเลอกตงเปน

เงอนไขอนจาเปน แตไมเพยงพอ (necessary but insufficient condition)

ตอการมประชาธปไตย

ระบอบในขอ ข. ค. และ ง. จงควรจดอยในประเภทระบอบทไมเปน

ประชาธปไตย (non-democratic regime) ซงเปนคนละตระกลกบระบอบ

ประชาธปไตย (ทอาจมไดหลายแบบ) อปมาอปไมยไดกบความแตกตาง

ระหวางกวยเตยวกบขาว แนนอนวากวยเตยวมหนาตาหลายแบบ เสน

เลก เสนใหญ เสนหม บะหม เสนกวยจบ แลวไหนจะสปาเกตต พาสตา

เพนเน ฯลฯ แตถงอยางไร กวยเตยวกไมใชขาว เพราะมนตองมเสนเปน

องคประกอบพนฐาน

จ. ระบอบทมการแขงขนในการเลอกตง แตมขอยกเวนใหกบ

บางตำาแหนงสำาคญวาไมตองมาจากการเลอกตง รวมถงระบอบท

( D e m o c r a c y )

o c t o b e r 33

รฐบาลทมาจากการเลอกตงไมสามารถบรหารสงการไดทงหมด

แตตองฟงกองทพหรอฝายทไมไดมาจากการเลอกตง กมคาเรยก

หลากหลาย เชน ประชาธปไตยแบบสวนเสยว (partial democracy,

quasi-democracy) ประชาธปไตยแบบทหาร (military democracy)

ประชาธปไตยหมเกราะ (protected democracy) หรอประชาธปไตยครงใบ

(semi-democracy) ชอหลงนคงเปนทคนเคยกนด เพราะเปนคาทใชเรยก

การเมองไทยสมยพลเอก เปรม ตณสลานนท (ชวงป พ.ศ. 2523-2531)

ทตวนายกรฐมนตรไมเคยลงสมครรบเลอกตง และกองทพยงมอานาจ

ควบคมการเมองไทยอยหลงฉาก

ระบอบแบบนอยกากงระหวางความเปนประชาธปไตยกบเผดจการ

และยงไมไดลมหายตายจากสงคมไทยไปไหน (โดยเฉพาะในจนตนาการ

ของชนชนนา) เพราะชนชนนาตองการนาโมเดลนกลบมาใช เพอควบคม

และตดตอนประชาธปไตย

ฉ. ระบอบประชาธปไตยทรฐบาลทมาจากการเลอกตงม

ประสทธภาพในการบรหารประเทศ และตอบสนองความตองการ

ของประชาชน จนไดรบความนยมสง แตขาดมตความพรอมรบผด

(accountability) หรอการถกตรวจสอบถวงดลจากประชาชน จนทาให

ฝายบรหารมอานาจเขมแขงจนเกนไป ระบอบประชาธปไตยลกษณะน

ทางานในลกษณะเสยสมดล บกพรองในหลกการเรองการแบงแยกอานาจ

และการถวงดลอานาจ มคาเรยกขานระบอบแบบนวา ประชาธปไตยแบบ

ทาแทน (delegative democracy) หรอประชาธปไตยแบบประชานยม

(populist democracy)

การเมองไทยสมยรฐบาลทกษณกนาจะเขาขายน ซงประเดนการ

ใชอานาจโดยขาดการตรวจสอบถวงดลและความพยายามทาลายกลไก

ดานนของฝายบรหาร เปนทมาของการทระบอบประชาธปไตยแบบนถก

โจมต ดงทพบไดในอกหลายประเทศ โดยเฉพาะในทวปอเมรกาใต ( D e m o c r a c y )

34 o c t o b e r

ช. ระบอบทมการเลอกตงซงแขงขนกนอยางเสร บรสทธ

ยตธรรม และไมไดมการแทรกแซงของอำานาจภายนอก แตรฐบาล

จำากดสทธเสรภาพของประชาชน จำากดการมสวนรวมของพลเมอง

อาท ประชาธปไตยเลอกตง (electoral democracy) ประชาธปไตยทมแต

รปแบบ (formal democracy) ประชาธปไตยแบบอเสรนยม (illiberal demo-

cracy) ประชาธปไตยแบบจากด (limited democracy) ประชาธปไตยแบบ

ชนชนนา (elitist democracy) หรอประชาธปไตยทถกทาใหไมมการเมอง

(depoliticized democracy)

ระบอบนมกจะถกโจมตวาเปนประชาธปไตยทยงไมสมบรณ คอ

ขาดองคประกอบสาคญนอกเหนอจากการเลอกตง ลดทอนสทธและเสรภาพ

ของประชาชนใหเหลอเพยงสทธในการลงคะแนนเสยง เปนทมาของวล

ยอดฮตทมนยยะลอเลยนวาเราม “ประชาธปไตย 4 วนาท” ซงเปนขอ

วจารณทนารบฟง เพราะหากปราศจากสทธเสรภาพของพลเมองในการ

แสดงความคดเหน การรวมกลมสมาคม การรบรขอมลขาวสาร รวมทง

หลกการอนๆ เชน หลกนตรฐและหลกความเสมอภาคภายใตกฎหมาย

เรากไมอาจเปนประเทศประชาธปไตยทสมบรณ

แตในทางกลบกน ถามสทธอนๆ แตสทธการเลอกตงกลบไมถก

เคารพ เรากหางไกลจากการมประชาธปไตยเชนกน การทารฐประหาร

ลมรฐบาลทมาจากการเลอกตง ไมวาจะเปนรฐประหารเงยบหรอใตโตะ

คอการไมยอมรบผลการเลอกตงของคนสวนใหญในสงคม และทาลาย

กฎกตกาในการอยรวมกนแบบประชาธปไตย ทาใหผเลอกตงจานวนมาก

ทสทธของพวกเขาถกทาใหเปนโมฆะรสกวาตนเองมคาความเปนพลเมอง

ไมเทากบคนอน หรอพดงายๆ วากลายเปนพลเมองชนสองทางการเมอง

เพราะไมมใครเคารพการตดสนใจของพวกเขา แถมยงถกดถกเหยยดหยาม

จากปญญาชน สอมวลชน และชนชนกลางในเมอง วาพวกเขาเปนพวก

“โง จน เจบ” ทมความลาหลงและไมเขาใจประชาธปไตย ไมรจกใชสทธ

ทางการเมองอยางถกตองเหมาะสมตามบรรทดฐานของชนชนกลาง

o c t o b e r 35

ความคดดงกลาวสรางวกฤตใหประชาธปไตยไทยอยางลกซง

และหากไมเปลยนทศนคต เรากไมอาจมประชาธปไตยทยงยนได เพราะ

สถาบนและกระบวนการเลอกตงมไดใหอานาจกบนกการเมองเทานน แต

ใหโอกาส ใหพนท และใหอานาจกบสามญชนดวย แมวาจะเปนพลมอง

ชนสองทางเศรษฐกจและวฒนธรรม แตสทธทางการเมองในฐานะคนไทย

เทากบคนอนตอหนาคหาเลอกตง ทแมจะแค 4 วนาท แตกทาใหคนไทย

จานวนมากยงรสกวาตนเองเปนเจาของประเทศนเทาๆ กบคนอน

เอาเขาจรง นเปนหวใจสาคญของประชาธปไตย คอประชาธปไตย

อาจจะไมไดประกนความเสมอภาคทางเศรษฐกจหรอสถานะทางสงคม

แตประชาธปไตยไมใชความแตกตางทางเศรษฐกจสงคมมาเปนเกณฑ

กาหนดการใชสทธทางการเมอง เมอมองในแงน เราอาจจะตองถามตวเอง

วา เอาแคสงทเรยกวา “ประชาธปไตย 4 วนาท” เรามแลวหรอยง? มน

ลงหลกปกฐานหรอยงในสงคมไทย?

ผมเสนอวาเราควรเลกถกเถยงแบบคตรงขามวาอะไรสาคญกวา

ระหวาง “ประชาธปไตยเชงรปแบบ/กระบวนการ” (procedural democracy)

กบ “ประชาธปไตยเชงเนอหา” (substantive democracy) ซงถกเถยง

กนมาตงแตผมยงไมเกดดวยซา จนวนนกยงสาละวนเถยงกนอยอยางน

ไมไปไหน ประเดนงายๆ มแควา เราตองการทงรปแบบและเนอหา ยงไป

กวานน สาหรบประชาธปไตยแลว รปแบบกคอเนอหา เราแยกออกจากกน

ไมได เราจะสรางประชาธปไตยไมไดเลย ถาเราไมยอมรบหลกการความ

เสมอภาคเทาเทยมทางการเมองและสทธพลเมองขนพนฐาน (เนอหา) ซง

สะทอนผานการเลอกตง (รปแบบ)

อดตนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ประธานคณะกรรมการ

ปฏรปประเทศไทย เขาใจประเดนนชดเจนแจมแจงดกวาชนชนนาอกหลาย

คน โดยชใหเหนวาหนทางออกจากวกฤตการเมองคอการยอมรบสทธ

การเลอกตงของคนสวนใหญของประเทศ ดงทกลาวตอนหนงในปาฐกถา

ครบรอบ 36 ปของสมาคมพฒนาประชากรและชมชน เมอวนท 3 สงหาคม

36 o c t o b e r

พ.ศ. 2553 วา “เขา (คนชนบท) เหลานตองการพนทในการตอรอง สกบ

หวคะแนน นกธรกจทองถน ใครตอใครหลายคน คนชนบทรสกเหลอมลำา

ในเรองนมากกวาความยากจน มากกวาใดๆ ทงสน เขาตองการพนทสทธ

ซงคนมอำานาจหรอใชอำานาจหวงแหนอำานาจนมากทสด การเลอกตง

ในเมองไทย ถาเคารพสทธของคน… ตองสามารถทำาใจเคารพความ

เหนของคนในทางทผดได หรอไมไดฝนหวานวาเราเลอกตงคนด

คนเกง เราไมไดเลอกพระสงฆราชมานะครบ แตเราไมมสทธควบคม

วธการออกความเหนของเขา ในมมมองของเขา เรารบไดหรอไม

ถารบไมได ปญหายงมอยอยางน แตวนหนงเราตองรบได ไมวาเขา

จะออกความเหนในเรองตวบคคลใด นนคอสทธขนพนฐานของเขา”1

การมคาคณศพทหลายแบบใหกบประชาธปไตยเปนวธหนงทแสดง

ใหเหนวาประชาธปไตยบนโลกของเราทกวนนมสสนหนาตาหลากหลาย

แตคาคณศพทเหลานกทาหนาทเหมอนฉลากสนคา บางฉลากโฆษณา

ชวนเชอเกนจรง ทงทสนคาหมดอายหรอมสรรพคณไมตรงกบฉลากแมแต

นอย เขาขายเปนการหลอกลวงผบรโภค ประชาธปไตยแบบไทยเขาขายน

คอเปนประชาธปไตยเทยม ประชาธปไตยผ ประชาธปไตยเสมอนจรง หรอ

ประชาธปไตยแบบไรยางอายนนเอง บางฉลากไมไดโปปดมดเทจทงหมด

เพยงแตบอกความจรงแคครงหนงกบผบรโภค เชน ประชาธปไตยครงใบ

ซงถาพลกมองในอกดานหนง มนกคอเผดจการครงใบนนเอง ระบอบ

ลกผสมพนทาง (hybrid regime) แบบนมเยอะแยะ คอจะเปนประชาธปไตย

เตมใบกไมใช เผดจการเตมรปกไมเชง เปนหวมงกทายมงกรใหคนเฝามอง

ปวดหวเลน

สวนฉลากอกประเภทหนงนน เหมอนจะตรงไปตรงมา แตจรงๆ

1 แนวหนา, 3 สงหาคม 2553, http://www.ryt9.com/s/nnd/955210 (เนนโดยผอาง) และด

เปรยบเทยบกบ “Anand calls for votes of all Thais to count,” Bangkok Post, 4 August 2010.

o c t o b e r 37

แลวไม เหมอนจะไมซบซอน แตซบซอน “ประชาธปไตยแบบมพระมหา-

กษตรยทรงเปนประมข” ของบานเราจดอยในประเภทน ซงสงคมไทย

ไมไดรบอนญาตใหมประชาธปไตยแบบปรกษาหารอในเรองนได

เสยง หวใจ

และกาลเวลาของประชาธปไตย

{เรองของเสยง

ประชาธปไตยม “เสยง” ของตวเอง จะเขาใจการทางานของเสยง

ในระบอบประชาธปไตย กตองเรมจากการเขาใจวาสงคมประชาธปไตย

เปนสงคมทไมเรยบรอย เตมไปดวยเสยงอกทกครกโครม ระเบงเซงแซ

โหวกเหวกโกลาหล มหลายคย หลายจงหวะและทวงทานอง บอยครงก

สวนทางและขดแยงกนไปมา คอนดกเตอรกทาหนาทแคกากบอยหางๆ

เหมอนตารวจจราจรทคอยดแลไมใหรถวงชนกน ปลอยใหคนมลลาและ

สรางเอกลกษณการเปลงเสยงของตนเอง โดยแคคอยดแลไมใหคนแยง

เครองดนตรของคนอนหรอปดปากคนอนตามใจชอบ สวนสงคมเผดจการ

นนมโนตเดยว มทวงทานองเดยว และคอนดกเตอรคอยถอไมเรยวหวด

คนทสงเสยงผดจงหวะหรอผดทวงทานองทคอนดกเตอรอยากฟง

ประชาธปไตยจงอาจจะนาราคาญ หนวกห หรอไมเรยบรอยบาง

แตไมนาเบอ

ชารลส ทลล (Charles Tilly) เจาพอวงการสงคมศาสตรซงเพง

เสยชวตไปไมนาน โยงกระบวนการพฒนาไปสประชาธปไตยกบการทางาน

ของเสยงไวอยางนาสนใจวา สงคมใดกตามจะเปนประชาธปไตยมากขน

เมอ หนง เสยงของประชาชนในขอบขายทกวางขวางขนเรอยๆ มโอกาส

o c t o b e r 39

ถกเปลงใหคนอนไดยน สอง เสยงทถกสงออกมามนาหนกเทาเทยมกน

มากขน สาม พฤตกรรมของผปกครองหรอผมอานาจถกผกมดใหตอง

ฟงเสยงของประชาชนมากขน และสดทาย การสงเสยงของประชาชนไดรบ

ความคมครองโดยกฎหมายวาจะไมถกปดกนหรอพรากไปโดยอาเภอใจ

โดยผมอานาจและเจาหนาทรฐ (Tilly, 2007)

ซงเราอาจสรปสนๆ ดวยคา 4 คาวา ถาเสยงของคนธรรมดาสามญ

กวางขน เทาเทยมกนมากขน ผกพนมากขน และไดรบการคมครองเพมขน

(growing breadth, equality, binding and protection) เมอนนประชาธปไตย

กมสขภาพทแขงแรง ในทางตรงกนขาม ถาเสยงทางานถดถอยลงในทง

4 มต เมอนนเรากพงตระหนกวาสงคมกาลงเขาสกระบวนการเดนออกจาก

ประชาธปไตย (de-democratization)

นาสนใจวานกคดตงแตสมยโบราณกคดถงประชาธปไตยโดย

อปมากบการทางานของเสยงเชนกน โดยนกคดสมยกรก (รวมทงนกคด

ในปจจบน) จานวนมากกลวประชาธปไตย เพราะมองวาเปนระบอบ “ทรราช

ของเสยงขางมาก” (tyranny of the majority) ทเอาจานวนเปนใหญมากด

เสยงขางนอย โดยเสยงขางมากอาจจะไมถกเสมอไป ระบอบทนกคดหลาย

คนใฝฝนคอ การปกครองของราชาปราชญ ทอาจจะเปนเผดจการ แตกเปน

เผดจการโดยคนดและฉลาด การออกแบบรฐธรรมนญของหลายประเทศ

กเรมจากการสรางกลไกปองกนไมใหเสยงขางมากมอานาจมากเกนไป

ซงไมรวาเราควรจะดใจกบความสาเรจของมนหรอไม เพราะประวตศาสตร

ของมนษยชาตรวมทงของสงคมไทยทผานมา พบวาเราไมคอยไดเจอ

กบ “ทรราชของเสยงขางมาก” สกเทาไร แตเรากลบเจอ “ทรราชของเสยง

ขางนอย” เสยมากกวา กลาวคอ ภาวะทเสยงสวนใหญของคนในสงคม

ไมถกนบ หรอถกทาใหไมมความหมาย ในขณะทเสยงของคนจานวนนอย

ไมถง 5 เปอรเซนต “ดง” กวาคนอนเสมอ ตวอยางทดคอสงคมอเมรกน

ซงผรางรฐธรรมนญกลวเรองทรราชของเสยงขางมากจนประสาทเสย เลย

ออกแบบกตกาใหเสยงสวนใหญไมมอานาจมากเกนไป มการคานอานาจ

40 o c t o b e r

เตมไปหมด แตทาไปทามา ลวงไปกวา 2 ศตวรรษ ปญหาทสงคมอเมรกน

ตองเผชญกคอ การทอานาจกระจกตวอยในมอของคนจานวนหยบมอ

เดยว อนไดแกบรรษทยกษใหญ นายทนอตสาหกรรม และนายทนคาอาวธ

สงคราม

การพดถงเรองทรราชของเสยงขางมากในสงคมไทยยงผดฝา

ผดตวไปกนใหญ เพราะเราอาศยอยในประเทศทเสยงสวนใหญไมเคยม

ความหมายอยางแทจรง ไมวาจะในอดตหรอปจจบน

พดเรองเสยงขางมาก/ขางนอยทไร กมกจะมคนหยบยกอปมา-

อปไมยเรอง “โจร 499 คนกบพระรปเดยว” มาคดงางเสมอ ขอหยบยกมา

สกตวอยางหนง

“ผมจะลกขนมาสกบประชาธปไตยแนวทางตะวนตก ผมจะลกขน

มาสกบวนแมน วนโหวต… เพราะผมไมใชนกประชาธปไตย… เราเคยชน

ใชไหมกบการทเรานงในหองประชมแลวบอก ใครเหนดวยยกมอ อาว พรบ

ใครไมเหนดวย เหนดวย 42 คน ไมเหนดวย 2 คน เหนดวยชนะไป ฟงด

มนยตธรรม ฟงดมนสวย แตลองหมนกลบอกดานหนง ในหองหองหนง

มคนอย 500 คน มโจรนงอย 499 คน มพระนงอยองคหนง ยกทไร 499 คน

กชนะใชไหม แลวมตอนนนคอมตโจร ผมถามวา แลวนเปนประชาธปไตย

หรอเปลา เปน แลวสวนใหญไดไหม ไมได ไดเฉพาะโจร 499 คนเทานน

ทยกมอ มพระองคเดยวเทานนเอง ม 1 เสยง ออ พระคณทาน เสยงเดยว

เหรอ 499 เขาเอาแบบน เอา ไปปลนกน เหนหรอยงพนอง”2

ในโลกสมมต อปมาอปไมยนจะถกตองเสมอ พดกครงกจะถกอย

ราไป เพราะมนสมมตไงครบ แตในโลกแหงความเปนจรง เราไมไดอยใน

โลกทมโจร 499 คนกบพระองคเดยว เพราะถามโจรมากขนาดนน ประเทศ

2 สนธ ลมทองกล กลาวในรายการ “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” ออกอากาศทาง

สถานโทรทศนเอเอสทว-ทวของประชาชน, 14 พฤษภาคม 2553, http://www.astv-tv.com/

news1/viewdata.php?data_id=1008481&numcate=1

o c t o b e r 41

กคงลมสลายไปแลว ไมมโอกาสมานงประชมกนตงแตตนเหมอนในนทาน

ไมตองพดถงวาจะปกครองกนดวยระบอบอะไร หรอในทางตรงกนขาม ถา

คนในสงคมรอยละ 99 เปนนกบญ ประชาธปไตยกจะกลายเปนสงฟมเฟอย

ไปในบดดล เพราะจะไมมการขดกนของผลประโยชนและอดมการณให

ตองมานงเจรจาตอรองกนใหเมอย แตในโลกทไมใชนทานทเราอาศยอย

น บงเอญเปนโลกของคนชวๆ ดๆ 500 คน ซงเปนปถชนธรรมดาทไมได

ถกสาปใหเปนคนดหรอเลวแตกาเนด เปนมนษยทมกเลสตณหา มความ

ทะเยอทะยาน ขเหมน และสงขารไมเทยง พวกเขาคดดบาง รายบาง ไมโง

ดกดานและถกจงจมกโดยใครตามใจชอบ แตกไมไดฉลาดลาลก คดคานวณ

อะไรถกตองแมนยาไปหมด ทสาคญ ความคดของมนษยเดนดนนนแปร

เปลยนอยเสมอ ไมมใครเหนตรงกบคนอนตลอดเวลาในทกเรอง บางเรอง

เราอาจเหนตรงกบเสยงสวนใหญ บางเรองเราอาจจะกลายไปเปนเสยง

ขางนอย และเสยงสวนใหญกอาจจะถกทาใหเปลยนใจไดเมอเวลาผานไป

เหมอนกบทในยคหนง เสยงสวนใหญมองวาผหญงและคนผวดาไมควรม

สทธเลอกตง เปนตน ทรราชของเสยงขางมากจงไมใชเรองทนากลวอยาง

ทเราถกทาใหเชอ เพราะมนไมมเสยงขางมากทดารงอยอยางถาวรชวนจ

นรนดร

ในโลกแบบน เราจงตองการประชาธปไตย ไมใชเพราะมนสมบรณ

แบบ แตเพราะมนเหมาะทสดกบคนธรรมดาสามญทคดเหนไมตรงกน

ในเรองผลประโยชน การจดระเบยบสงคม และกระทงความดงาม หลก

ศลธรรมมไดมเพยงแบบเดยวในโลกใบน และประชาธปไตยกตงตนจาก

ความเชอทวาไมมใครผกขาดความดงาม และไมควรมใครมสทธยดเยยด

หลกศลธรรมของตนเองใหคนอน แตควรเปดโอกาสใหมพนทของความ

เหนตางในเรองความด ความงาม และความจรง โดยไมชหนาถามวา “คณ

รกชาตหรอเปลา?” “คณเปนคน (ไทย) หรอเปลา?”

ฉะนน มใชวาประชาธปไตยไมตองการหรอตอตานศลธรรม แต

ศลธรรมตองถกทาใหมประชาธปไตย (ถกเถยงกนได) ตางหาก

42 o c t o b e r

การทเราปลอยใหเสยงของคนคนเดยวหรอคนกลมนอยชนาสงคม

กเปรยบเสมอนการฝากความหวงไวกบคอนดกเตอรวาจะนาพาเราไปใน

ทศทางทถกตองเสมอ โดยไมเผอใจไววาคอนดกเตอรอาจจะเมา เสยสต

ตาบอด หรอบาอานาจขนมา

ประชาธปไตยตอตานการผกขาดอานาจ เพราะมนมกจะนาไป

สการตดสนใจทผดพลาดและโงเขลาเสมอ โดยทประชาธปไตยอาจจะ

ไมสามารถปองกนความโงเขลาใหเกดขนในเบองแรก แตมนชวยหยดยง

ไมใหสงคมตกอยในความโงเขลารวมหมตลอดกาล

เรองของหวใจ

หากใครจะเขยนมรณบตรใหกบสงมชวตทเรยกวาประชาธปไตย

เขาคนนนอาจเขยนลงไปไดวา “เกดจากความออนนอมถอมตน ตายเพราะ

ความยโสโอหง”

มคนเคยถามวา ประชาธปไตยมหวจตหวใจหรอไม ถาม มนส

อะไร คาถามนถามกนมากขนเมอมนกสงเกตการณหลายคนพบวาเมอรฐ

ประชาธปไตยหลายแหงเผชญหนากบสงทมนเรยกวาศตร มนกสามารถ

กลายรางจากหญงสาวแสนเรยบรอยกลายเปนสตวปาอนดราย ทกระโจน

เขางบเหยอและฉกรางเหยอผโชครายของมนออกเปนชนๆ อยางเหยมโหด

ดงทเราพบเหนกบตาในยคสมยของเราทประเทศมหาอานาจตนตารบ

ประชาธปไตยอยางสหรฐอเมรกาประกาศ “สงครามกบการกอการราย”

จนบางคนบอกวาสงทเหนไมใชเรองบงเอญ และสหรฐอเมรกาไมใชขอ

ยกเวน เพราะประชาธปไตยมหวใจทกระหายเลอด (Ross, 2005) บางคน

เสนอวา ตลอดประวตศาสตรมนษย รฐประชาธปไตยทอวดอางวาปกครอง

ในนามของ “ประชาชน” เปนผรบผดชอบตอการสงหารฆาลางเผาพนธ

ผคนจานวนมากมายมหาศาล (Mann, 2004)

ยงมงานอกมากมายในชวงหลายปทผานมาทพยายามขดคย

o c t o b e r 43

ตแผดานมดของประชาธปไตย โดยมทงทเกดจากเจตนาด เพอเตอนให

ระมดระวงวา “ประชาธปไตยมาพรอมกบความเสยง” จงควรคาดเขมขด

ตดถงลมนรภย หรอหาหมวกกนนอกมาใสกอนจะออกเดนทาง ดวยการ

สรางสถาบนหรอวฒนธรรมรองรบ กบพวกทมเจตนาราย ตองการโจมต

ประชาธปไตยเพอทาลายความชอบธรรมของมน เพอทคนจะไดเกลยดกลว

และหนไปสนบสนนการเผดจอานาจของคนสวนนอย

ความรนแรงนนเปนยาพษและเปนศตรตวฉกาจของประชาธปไตย

เพราะทาลายหลกการการอยรวมกนอยางสนตบนพนฐานของการ

แบงปนอานาจและการปกครองตนเองของประชาชน ผมจงไมเหนดวย

กบการตความวาแกนแทของประชาธปไตยคอความรนแรง การตความ

ดงกลาวสบสนระหวางสงทเรยกวาประชาธปไตยกบประชาธปไตยทไร

ยางอายหรอประชาธปไตยกลายพนธ ตวอยางของรฐททาสงครามในนาม

ของประชาชนและประชาธปไตยทนกสงเกตการณหลายคนหยบยกมา

นาเสนอนน ลวนเปนระบอบเผดจการหรอระบอบประชาธปไตยแตเพยง

ในนามทงสน เชน รฐบาลซฮารโตของอนโดนเซยทฆาคนไปกวา 5 แสน

คน หรอระบอบนาซ รฐบาลรวนดา และรฐบาลเขมรแดงทฆาคนไปเปน

ลานคน ถาเราเหมารวมวารฐบาลเหลานเปนประชาธปไตยเพราะมการ

อางวาทกรรมวาปกครองในนามของประชาชน กคงไมเหลอประเทศ

ไหนในประวตศาสตรโลกใหเรานบเปนเผดจการไดอก สวนตวอยางของ

รฐบาลประธานาธบดจอรจ บช (George Bush) นนกเปนตวอยางของ

รฐประชาธปไตยทกลายพนธไปเปนจกรวรรด (empire) เพราะความ

ทะเยอทะยานทจะครอบงาโลกทงโลกใหอยภายใตการบงการของตน

จรงๆ แลวบทเรยนทสาคญทสดจากตวอยางของรฐประชาธปไตย

กลายพนธเหลานคอบทเรยนทวา ความเยอหยงจองหองและความยโสโอหง

นนเองททาลายประชาธปไตย และนาไปสโศกนาฏกรรมอนเลวราย ศตร

ทรายแรงทสดของประชาธปไตยไมใชอะไรอน หากคอหวใจทคบแคบ

ทเชอมนวาขาพเจาถกตองแตเพยงผเดยว ทเชอวาไมมใครเขาถงความด

o c t o b e r 45

ความงาม และความจรง ไดดไปกวาตวเราและพวกของเรา (us) และดถก

ดแคลนคนอน (them) วาเปนพวกโงเขลาเบาปญญา ขาดสนทรยะ เขาไมถง

ธรรม และชาตนกคงจะไมวนเขาถง เปนเพยงเศษเถาธล มด หน แมลงสาบ

ลงบาบน หรอผาเชดเทา ทอยไปกมแตสรางความเดอดรอนราคาญ และ

สดทายกควรจะตองถกประหตประหารใหหมดสนไป ดงท “ปญญาชน”

คนหนงในบานเราทบอกวาตนเองเขาถง “ธรรม” เคยเสนอไวเมอ 2 ป

ทแลววา การดารงอยของชาวบานตางจงหวดทการศกษาตานน “อนตราย

ตอความอยรอดของบางเผาพนธในทนท แตเผาพนธนนๆ จะไมคอยร

เพราะดนไปสงสารเพอนรวมเผาพนธทควรกำาจด เพราะเปนภาระ เรา

ไมไดเกรงใจภาระเพราะเราใจดนะครบ เราเกรงใจภาระเพราะเราขขลาด

เราเกรงกลวพวกภาระครบ ภาระจงไดใจ ครอบครองเมองโดยไมยอม

พฒนาพวกตน พอจฉามนครบ” และ “คณพอพสอนวา อยาใหคนไมด

มโอกาสปกครองบานเมอง เพราะฉะนน ‘การขบไล’ ตองตามดวย ‘การ

กำาจด’ ซงในอารยประเทศเขาใชวธฆาทงแบบเนยนๆ แลวแจงวาตาย

ดวยฝมอคนวกลจรต ซงเรองกเงยบ แตในอนารยประเทศซงขขลาด กใช

วธนมนวล ซงกตกเปนเบยลางและสญเสยเปลา”3 อานแลวกตองยอมรบ

วาหนาวสะทานไปทงตว เพราะนเปนวธคดทานองเดยวกบทฮตเลอร ผนา

ฮตในรวนดา และ พล พต (Pol Pot) ของเขมรแดงคดอานไวไมมผดเพยน

ประชาธปไตยจะทางานไดดกตอเมอคนมใจทออนนอมถอมตน

และมขนาดของหวใจทเปดกวาง ยอมรบวาตนเองอาจจะผดพลาดได

เพราะนนเปนหนทางเดยวทเราจะหลกเลยงจากความรนแรงและหายนะ

นนเปนหนทางเดยวทเราจะอยรวมกบเพอนรวมสงคมทเหนตางจากเรา

หรอมจดยนทเราไมชอบใจไดอยางสนต ประชาธปไตยยอมรบความ

หลากหลายของประชาชน และปกปองใหความหลากหลายนนดารงอย

3 คาสมภาษณของซโมต, อางแลว, http://www.manager.co.th/mgrweekly/viewnews.

aspx?newsID=9510000123480 (ตวเนนตามตนฉบบ)

46 o c t o b e r

ซงลาพงแคการมกฎหมายและสถาบนทางการเมองทเปนทางการนน

ไมเคยเพยงพอ เราตองการการปรบขนาดของหวใจของพลเมองทกคน

ใหกวางพอทจะยอมรบคนอน และปฏบตกบคนอนในฐานะทเปนมนษย

ทเทาเทยมกน

ปจจบนสงคมไทยพดกนแตเรองชองวางทางรายไดและความ

เหลอมลาทางเศรษฐกจสงคม โดยไมพดถงความเทาเทยมอกชนดหนง

ทอาจจะสาคญกวา คอความเทาเทยมในศกดศรและความเทาเทยมทจะ

ไดรบการเคารพจากคนอน (equality of respect) ซงเปนหวใจและแกนแท

ของสงคมประชาธปไตย หากปราศจากความเทาเทยมในมตน ความ

เทาเทยมแบบอนกอาจจะไมมความหมาย

มนษยหลดพนจากยคสมยของการลาแมมดมาได เพราะมนษย

ไดเรยนรวาแมมดไมเคยมอยจรงในโลกภายนอก จะมกแตแมมดทสงสอย

ในใจเรา—ใจของผลาเทานนเอง

เรองของเวลา

กระบวนทศนทครอบงาผทศกษาประชาธปไตยมาเปนเวลาชานาน

คอกระบวนทศนทมองวาสงคมจะกาวหนาไปเรอยๆ จากเผดจการไปส

ประชาธปไตย จนบรรลถงประชาธปไตยสมบรณในทายทสด แนวคดมอง

โลกในแงบวกเชนนจงพดถงคลนของประชาธปไตยทพฒนามาหลายระลอก

และเชอวามนษยไดเดนทางมาถงจดจบทเปนชยชนะของประชาธปไตยแลว

ในยคปจจบน แตความจรงนนแสนเศรา เพราะประชาธปไตยไมไดพฒนา

เปนเสนตรงเหมอนววฒนาการจากลงสมนษย ประชาธปไตยเดนทาง

อยางคดเคยว ขรขระ บางสงคมหยดเดนและชะงกอยทความเปนเผดจการ

ไมไปตอ บางสงคมเดนไปเดนมา มาหยดอยทระบอบลกผลกคน และไมม

ททาวาจะไปถงหลกกโลเมตรสดทายทเปนประชาธปไตย หรอกระทงวา

บางทจดกาเนดของประชาธปไตยกไมไดงดงามอะไรนก ดงเชนตวอยาง

o c t o b e r 47

สดคลาสสกทวา การตอสเพอใหมการลงคะแนนลบ (secret ballot) ซง

กลายมาเปนหวใจของประชาธปไตยสมยใหม เกดจากการผลกดนของ

พวกกลมเครงศาสนาชาวโปรเตสแตนตในบางมลรฐในออสเตรเลยตอนใต

(ชวงป ค.ศ. 1840-1850) เพราะมองวาการลงคะแนนเปนกจกรรมทควรทา

เพยงลาพง สงบ ปราศจากคนกลาง เหมอนการสวดมนตตอหนาพระเจา!

อทธาหรณกคอ อะไรๆ ทเราทานในยคปจจบนมองวามนไมใชกจกรรม

การตอสเพอประชาธปไตย เพราะมนไมบรสทธงดงาม แตผลสะเทอนของ

มนอาจจะนาไปสการสรางความเขมแขงใหกบประชาธปไตยในภายหลงกได

งานวจยใหมๆ ยงชใหเหนอกวา ประชาธปไตยแบบทางตรงทมการ

จดตงสภาและเอาคนผลดเปลยนหมนเวยนกนมาประชมเพอออกกฎหมาย

ไมไดถอกาเนดทเอเธนสแลวสงตอมาสโลกตะวนออกอยางทเคยเชอกน

แตมนถอกาเนดจากโลกตะวนออกแถบทปจจบนคอประเทศซเรย อหราน

อรก แลวคอยแพรขยายไปยงบรเวณทเปนประเทศปากสถานและอนเดย

ในปจจบน พรอมๆ กบทเดนทางไปถงกรก (Keane, 2009) และคลนการ

พฒนาประชาธปไตยกมสลบกนกบคลนของการถดถอยของประชาธปไตย

ประชาธปไตยมเกดแลวกมดบสญ ไมไดมแตกาวไปขางหนา

ทเปนเชนนเพราะประชาธปไตยไมใชของขวญทพระเจาประทาน

มาใหมนษย แตเปนสงทมนษยดนรนตอสเอามาเอง ไมมกฎวทยาศาสตร

ตายตวเกยวกบประชาธปไตย ไมมทฤษฎววฒนาการเปนเสนตรงเหมอน

ววฒนาการของโลกธรรมชาต บทบาทของโชคชะตา อบตเหต และความ

บงเอญ เลนตลกกบมนเสมอ บางประเทศสรางประชาธปไตยขนมาไดสาเรจ

ในสภาพแวดลอมหรอเนอดนทตามตาราแลวถอวาไมเหมาะสมดวยประการ

ทงปวง บางประเทศไดประชาธปไตยมาในชวงเวลาทกรทงหลายชวาคน

ในประเทศ “ยงไมพรอม” ทจะมประชาธปไตย

วาทกรรม “ความไมพรอม” นเปนวาทกรรมคลาสสกทชนชนนา

ทวโลกใชเพอรกษาอานาจของตนเองเอาไว โดยพยายามอธบายวา

สงคมตองมปจจยตางๆ หนง สอง สาม ส… ใหพรอมเพรยงกอน จงจะ

48 o c t o b e r

มประชาธปไตยได แตในทางประวตศาสตร ประชาธปไตยไมเคยพฒนา

มาอยางราบเรยบอยางนน มนมาจากการตอส ทดลอง เรยนร ผดพลาด

ลมเหลว ความพรอมสาเรจรปไมม มแตการเดนหนา แลวปรบเปลยน

เรยนร เตบโต มวฒภาวะไปดวยกน ทงตวระบอบประชาธปไตยกบคน

ในสงคมนนเอง

อนเดยเปนตวอยางของประเทศทมหศจรรยสาหรบประชาธปไตย

เพราะถากางตารารฐศาสตรแลวจะพบเลยวาประชาธปไตยไมมทางเกด

และเตบโตไดในประเทศน เพราะยากจนแสนสาหส มความเหลอมลาทาง

เศรษฐกจมหาศาล มความหลากหลายทางภาษาสงมาก มความขดแยง

ของประชากรตางเชอชาตและศาสนาอยางรนแรง พดๆ งายวาขาดความ

เปนเอกภาพของคนในชาต และทสาคญ คนทไมมการศกษากเยอะแยะ

มากมาย แตประชาธปไตยในอนเดยกดารงอยของมนเรอยมา ขรขระบาง

มปญหาแนนอน แตกประคองตวไดเรอยมา โดยไมลมหายตายจาก และ

อนเดยกใชประชาธปไตยของตนนนแหละเปนเครองมอไปแกไข “สภาพ

แวดลอมทไมด” เหลานนใหดขน

ยอนกลบมาทบานเรา ชนชนนาไทยยงวนเวยนอยกบวาทกรรม

“ราษฎรไมพรอม” สวนปญญาชนและนกปฏรปกยงกอดทฤษฎตกคาง

สมยทศวรรษ 2500 เรองการพฒนา “เนอดนทเหมาะสม” เพอทจะปลก

ประชาธปไตย จงทมเทงบประมาณและเวลาไปใหกบความพยายามลด

ความเหลอมลา ขจดความยากจน สอนคนใหรจกประชาธปไตย และเชอวา

เมอปรบสภาพดนใหเหมาะสมไดดงนแลว เรากจะพรอมทจะมประชาธปไตย

โดยไมฉกคดวาสงเหลาน ไมวาจะเปนเรองการกระจายรายได การลด

ชองวางทางเศรษฐกจสงคม การขจดความยากจน การเสรมสรางความ

อยดกนดของประชาชน การยกระดบการศกษา ลวนเปนเรองทตองทา

อยตลอดเวลาอยแลวในสงคมประชาธปไตยทไหนกตาม เชน มผลสารวจ

เมอป พ.ศ. 2552 ในประเทศองกฤษพบวา ชนชนกลางชาวองกฤษ

สวนใหญรสกกงวลกบอนาคตของตวเอง วาตวเองจะยากจนลง อกทงยง

o c t o b e r 49

กงวลวาลกหลานของตวเองกจะไมมอนาคตทดไปกวาพวกเขา

ฉะนน ปญหาเหลานไมไดเปนเรองเฉพาะของสงคมไทย และ

บทเรยนของอนเดยกชใหเหนวาปจจยทางเศรษฐกจสงคมไมใชเงอนไข

พนฐานทจาเปนตอการมประชาธปไตย แตการมประชาธปไตยตางหาก

ทจะชวยบรรเทาเบาบางและแกปญหาสงคมเศรษฐกจเหลานนใหดขน

เหตไฉนสงคมไทยจงตองหยดมประชาธปไตยชวคราว เพอมาทา

สงเหลานน ประชาธปไตยไดงอกและแตกกงกานของมนไปแลวในสงคม

ไทย มเชอโรคเกาะตามใบบาง ผลผลตไมออกตามฤดกาลบาง แตเหตไฉน

จงตองมาโคนลาตน ถอนรากถอนโคน ปลกกนใหม

นคอการ “หยดเวลาเพอสรางประชาธปไตย” หรอเปนการ “ซอเวลา

เพอหยดประชาธปไตย” ใครกไดชวยตอบท

ประชาธปไตย… ขาดฉนแลวเธอจะรสก

{ ประชาธปไตยกเหมอนสมบตมคาอนๆ ทเมอมนอยกบเรา เราก

จะไมรสกถงคาของมนสกเทาไร จนเราเสยมนไป จงบงเกดอาการเสยดาย

และโหยหามนขนมาทนท จากของขเหร ดาษๆ โหลๆ กกลายเปนสนคา

หายากราคาแพง เสยไปแตละท กวาจะไดกลบมากลาบาก ถาไมเชอกลอง

ไปถามคนพมา ปากสถาน อหราน รสเซย ฟจ ฮอนดรส แลวกอยาลมถาม

ตวเองดวย

ทเรามานงถกเถยงพดพลามเกยวกบความหมายของประชา-

ธปไตยกนไดอยทกวนน ในหนากระดาษน ในวนาทน กเพราะพนท

ประชาธปไตยทยงพอหลงเหลออยบางเปดโอกาสให (แตกถก “ทาน” กระชบ

เขามาเรอยๆ ทกทแลว) เมอใดกตามทเราถกหามไมใหถกเถยงเกยวกบ

ประชาธปไตยและถกยดเยยดใหทองบนวาประชาธปไตยมความหมาย

o c t o b e r 51

เดยวนนแหละ กแสดงวาประชาธปไตยถกพรากไปจากเราเสยแลว พนท

ตองหามยงมากเทาไร พนทประชาธปไตยกยงหดแคบลงเทานน ดชนชวด

อยางหนงของสงคมประชาธปไตยกใหดจากปรมาณหนงสอทถกหามพมพ

หามจาหนายเผยแพร สถานวทยทถกสงปด รายการโทรทศนทถกเซนเซอร

เวบไซตทถกบลอก นกโทษทางความคดทถกจบกมคมขง

มแตสงคมประชาธปไตยเทานนทอนญาตใหคณเลอกทจะรก

หรอเกลยดประชาธปไตยได นคอเสนหของประชาธปไตย ทประชาธปไตย

ของฉนและของเธออาจไมจาเปนตองเหมอนกน แตกมพนทใหกนและกน

ในการคดฝนและแสดงออก

สวนในสงคมเผดจการนน กระทงจะรกหรอจะเกลยดอะไรกไมอย

ในวสยทคนธรรมดาอยางเราจะเลอกได เพราะ “ทาน” เปนคนกาหนด

มเหตผลทเขาใจไดหลายประการทเราจะรกประชาธปไตยนอยลง

เมอพจารณาจากพฤตกรรมของรฐบาลและนกการเมองทเรามอย แตรฐบาล

ไมเทากบระบอบ และกไมมเหตผลทเราจะหนไปโหยหาระบอบรฐประหาร

รฐบาลแหงชาต รฐบาลจากการแตงตง หรอระบอบอนใดทมความเปน

ประชาธปไตยนอยลง จะมกแตหนทางเชยๆ คอทาใหสงคมการเมองไทย

เปนประชาธปไตยมากขนเทานน ทจะเปนหนทางสเสถยรภาพทางการ

เมอง และเปนทางออกจากวกฤตประชาธปไตย

อรณธาต รอย (Arundhati Roy) นกคดนกเขยนชาวอนเดยชอกอง

โลก ขวญใจของคนจานวนมาก ไดเขยนบทความชนหนงตพมพเมอเดอน

กนยายน ค.ศ. 2009 ตงชอชวนฉงนวา “เราทาอะไรลงไปกบประชาธปไตย?”

(What Have We Done to Democracy?) เธอตงขอสงเกตถงคณภาพท

เสอมถอยของประชาธปไตยทเกดขนในหลายแหงทวโลกวา มนทาใหเธอ

อดตงคาถามไมไดวา “ชวตหลงประชาธปไตยคออะไร มไหม?” หรอวามน

จบสนแลว และพวกเราทกคนมสวนรวมอยางไรบางในการทาใหประชา-

ธปไตยเสอมทรดมาถงจดทเราเผชญอย จดทความจรงถอยหางออกจาก

จนตนาการมากขนทกท

52 o c t o b e r

อยางไรกตาม ประเดนสาคญทเธอตองการจะบอกกคอ คณภาพ

ของประชาธปไตยทเสอมถอยลง มใชเหตผลททาใหเราตองหยดเรยกรอง

ประชาธปไตย หรอไปเทยวบอกกลาวประเทศทยงตกอยภายใตระบอบ

เผดจการวา “อยามประชาธปไตยเลย มนไมดสาหรบพวกคณ ฉนลอง

มาแลว” เพราะวาความใฝฝนและความมงมนปรารถนาของคนจานวนมาก

ทเรยกรองประชาธปไตย ความฝนทอยากเหนประชาธปไตยทดกวา

เปนเรองงดงาม และมนจะเปนตวขบเคลอนใหความจรงไปบรรจบกบ

จนตนาการ ไมวนใดกวนหนง ไมวามนจะยากลาบากเพยงใด

นครนทร เมฆไตรรตน ( 2535), การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 (กรงเทพฯ: มลนธ

โครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร)

เอนก เหลาธรรมทศน (2550), สองนคราประชาธปไตย: แนวทางปฏรปการเมอง

เศรษฐกจเพอประชาธปไตย (พมพครงท 6, กรงเทพฯ: คบไฟ)

อางอง

o c t o b e r 53

Ackerman, Bruce and James S. Fishkin (2004), Deliberation Day (New

Haven, CT: Yale University Press).

Collier, David and Steven Levitsky (1997), “Democracy with Adjectives:

Conceptual Innovation in Comparative Research,” World Politics,

49: 3 (April): 430-451.

Gutmann, Amy and Dennis F. Thompson (eds.) (2004), Why Deliberative

Democracy? (Princeton, NJ: Princeton University Press).

Keane, John (2004), Violence and Democracy (Cambridge: Cambridge

University Press).

Keane, John (2009), The Life and Death of Democracy (Simon & Schuster).

Mann, Michael (2004), The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic

Cleansing (Cambridge: Cambridge University Press).

Przeworski, Adam (2010), Democracy and the Limits of Self-Government

(Cambridge: Cambridge University Press).

Roy, Arundhati (2009), “What Have We Done to Democracy?,” Huffington

Post, September 27, 2009 (http://www.huffingtonpost.com/

arundhati-roy/what-have-we-done-to-demo_b_301294.html).

Ross, Daniel (2005), Violent Democracy (Melbourne: Cambridge University

Press).

Schaffer, Frederic (2000), Democracy in Translation: Understanding Politics

in an Unfamiliar Culture (Cornell University Press).

Tilly, Charles (2007), Democracy (Cambridge: Cambridge University Press).

Way, Lucan and Steven Levitsky (2010), Competitive Authoritarianism:

Hybrid Regimes After the Cold War (Cambridge University Press).

Wilson, Andrew (2005), Virtual Politics: Faking Democracy in the Post-

Soviet World (New Haven: Yale University Press).

Zakaria, Fareed (2007), The Future of Freedom: Illiberal Democracy at

Home and Abroad (W. W. Norton & Company).