demokracia dhe demos-i

7/31/2019 Demokracia Dhe Demos-i

1/7

Demokracia moderne

Para se te flasim per demokracine moderne, duhet qe shkurtimisht te flasim per

regjimet jodemokratike.

Bota e George Orwell-it ne librin e tij te famshem 1984, ku ai e pesrshkruan jeten

ne sisteme totalitare. Ne kete bote, individet nuk kane te drejta pervec obligime.

Qeveria mund ti perciell ata, ti arrestoje dhe ti marre ne pyetje kur te duan ; nje

bote ku individet percillen me kamera, policia mund te hyje ne shtepia te tyre etj.

(Panoptika e Bentamit-spjego -Foucault)

Qellimi i kesaj politike te kontrolli eshte qe te sigurohet se secili person eshte nen

kontrollin e Shtetit-deri ne jeten e tij private. Madje ne keto sisteme eshte shume e

veshtire qe te kete ndamje ndermjet jetes private dhe asaj publike;

Mediat jane te kontrolluara dhe njerzve u jepen informatat qe i percakton shteti;

Madje edhe kerkohet leje per secilin veprim ne shoqeri : te martohesh, te krijosh

femije, te nderrosh pune etj. Qytetaret jane krijesa te Shtetit;

Te kunderten e gjejme tekAthina e vjeter ; Ne kete sistem, te gjithe meshkujt mbi

30 vjec kane pas te drejte te marrin pjese ne Asamblene e pergjithshme e cila eshte

thirrur 10 here ne vit. Secila vote ka pas te njejten peshe. Asambleja ka votuar ligjet,

ka zgjedhur zyrtaret e Shtetit dhe ka pasur te drejte ti konvokoje udheheqesit qe te

justifikojne veprimet e tyre. Vendimet e Asamblese greke jane marre me

mazhorance te thjeshte;

Per Greket e vjeter, e drejta e votes ka qene e lidhur ngushte me dinjitetin e njeriut

Keto te dy sisteme qe i permendem, jane dy ekstremet e spektrit qeverises dhe

ndermjet tyre ka variacione shume;


2/7

Demokracia Moderne

Etimologjia : demos (populli) dhe -kratos (pushteti)

Asnje nocion i shkencave politike nuk eshte trajtuar me shume se demokracia.

Madje sot mund te themi se Demokracia ka nje konotacion magjikdhe qetsues.

Pse?

Sepse secili qytetar i nje shteti i cili eshte i bindur se shteti i tij eshte demokratik

eshte ne gjendje ta pranoje pushtetin e ushtruar mbi te;.

Per kete arsye, te gjitha shtetet e botes kane pretenduar dhe pretendojne se jane

shtete demokratike (BRSS, Kina, Kuba, Siria, Arabia Saudite etj.)

Megjithate, modele te ngjashme si ato te Athines kane qene te ralla ne histori te

njerzimit.

town meeting (ne New England SHBA)

Landgemeide ne Zvicerr.

Arsyeja per te cilen demokracia Athinase dhe keto tjerat forma te demokracise

direkte kan mund te funksionoje eshte se keto demokraci kane funksionuar

mbrenda shoqerive te vogla, ku pothuajse secili person eshte njohur me te tjeret

dhe se votimi i eshtjeve me interes te perbashket ka mund te votohet me

marreveshje.

Sshtrohet pyetja se si te aplikohet ky sistem ne nje shtet si SHBA ose ne shtete tjera

te medha te cila kane me qindera mijera banore? Marrja e vendimeve ne keto shtete

duhet te jete e shpejte dhe vendimet kane nje rendesi te vecante.

Nje Qeveri e cila do ti nenshtrohej nje vendimmarrje per te gjitha ceshtjet eshoqerise me votim nuk do te mund te funksiononte;

Per kete arsye, demokracia perfaqesuese eshte shpikur si model i demokracise.

Demokracia sot eshte:

Sistem politik i cili jep mundesi kushtetuese te vazdueshme per te nderruar perfaqesuesit zyrtar,

dhe eshte mekanizem shoqeror qe mundeson pjesmarrjen me te madhe te mundeshme te popullsise

dhe influencimin e vendimeve me te rendesishme. (Seymur Lipset- Political Man 1960)


3/7

Demokracia perfaqesuese

ka disa komponenta:

1) Perkrahjen popullorePerkrahja e popullit eshte kryesore per qeverisjen demokratike moderne sepse

legjitimiteti i vendimmarresve mvaret nga perkrahja qe ata e marrin nga populli.

Sigurimi i kesaj perkrahje eshte esenciale per demokracine sepse ne demokraci

askush nuk ka te drejte natyrore qe te mbaje pushtetin. Per te penguar qe vetem

disa persona te jene legjitim, demokracia parlamentare bazohet ne zgjedhje. Ketozgjedhje mbahen ne intervale te rregullta (si ne SHBA) ose mbrenda nje hapsire

kohore maksimale si ne Britani te Madhe, France etj.

Ne shumicen e shteteve ka rizgjedhje edhe pse, per disa pozita, rizgjedhja eshte e

caktuar me ligje.

Zgjedhjet jane mekanizem nepermjet te cilit shprehet edhe perkrahja e

perfaqesuesit dhe njekohesisht eshte mjet per te kontrolluar veprimin e

perfaqesuesve (ne rast se ata nuk i vene ne veprim politikat e premtuara atasanksionohen ne votimet e radhes);

2) Gara (Kompeticioni) politike

Kompeticioni politik eshte tjeter element i rendesishem i demokracise sepse

pikerisht, nese nje perfaqesues nuk rizgjedhet, votohet per perfaqesues alternativprezent. Per te pasur demokraci duhet te egzistojne programe te ndryshme nga

parti te ndryshme.

Ne SHBA per shembull, Partia Demokrate propzon ligje sociale (sigurim social,

politika te punesimit, ndihma sociale etj.) dhe me shume te drejta per klasat e uleta,

kurse Republikanet jane per ma shume konservatizem dhe kane me shume

perkrahje tek liberalet.

Keto propozime u mundesojne votuesve te zgjedhin ne vota opcione te ndryshme.


4/7

Mirepo, garat politike shpesh i tejkalojne partite dhe programet politike. Shume

shpesh, votuesit votojne per individe te cilet i konsiderojne si te pakorruptuar, te

afte per ekonomi etj. Madje nese i analizojme votimet per president te SHBA-ve

ose te shume vendeve tjera demokratike, eshte shpesh faktori i liderit qe eshte

dominant (BUSH, Klinton, Thatcher etj.) ;

3)Alternimi i pushtetitTe gjithe pjesemarresit e demokracise perfaqesuese duhet paraprakisht te pranojne

alternimin e pushtetit. Partia qe ka ushtruar pushtetin duhet ta leje ate nese i humbe

zgjedhjet. Duhet pra te pranoje te jete ne opozite.

Madje, ndryshimi i nje mazhorance shume shpesh rezulton edhe me ndryshime terendesishme te politikave. (nga nje politike konservatore ne nje politike social-

demokratike ose nga nje parti liberale ne nje parti socialiste etj.);

Raste te tille ne boten demokratike jane konstante (Spanja ne zgjedhjet e fundit,

Gjermania, Franca, Amerika me Obamen etj.)

(nocioni i partive kushtetuese-revolucionare) spjegim

A ka sisteme demokratike ku nje parti politike ose koalicion partishe mbanpushtetin per nje kohe te gjate, pa alternim te pushtetit?

Ka edhe sisteme politike sunduese njepartiake si ne Japoni, Suedi, etj.

Ne Meksike , Partia Revolucionare Institucionale e ka mbajtur pushtetin per 70

vite. Nga vitet 1920 deri ne vitin 2000 qe fiton Partia e Veprimit Nacional e

kryetarit Vincente Fox.

Problemi me parti te tilla eshte se ato e humbin transparencen dhe krijojne sisteme

te korruptuara ose gjysem-autoritare.

Partia e Kongresit Indian ka mbajt pushtetin nga viti 1947 (pamvaresise) deri ne

vitin 1989.

4) Perfaqesimi popullor


5/7

Ne demokraci perfaqesuese, votuesit zgjedhin perfaqesues te cilet veprojne si

legjislator dhe si te tille ata mbrojne interesat e tyre. Cdo perfaqesuese meret me nje

vend te caktuar i cili i jep mandat.

Per ate se si duhet te veprojne perfaqesuesit mbasi qe te zgjidhen eshte debatuar meshekuj.

A duhet ata te konsulltohen sistematikisht per secilin vendim qe e marrin me bazen

qe e ka votuar apo perfaqesuesi duhet te vendose vete sipas asaj qe ai e konsideron

te mire ose te keqe?

Ne rastin e pare, perfaqesuesit do te duhej ti informojne votuesit e tyre mbi

alternativat dhe te marrin vendim sipas asaj qe i thone ata.

Tjere teoricient thone se votuesit nuk kane mundesi te vendosin sepse nuk jane teinformuar mbi ceshtjet qe duhen vendosur; me fjale tjera, populli nuk eshte i

informuar mjaft per tema si drejtesia, mbrojtja , politika e jashtme etj.

Natyrisht se populli nuk eshte i informuar per cdo ceshtje mirepo mendimi eshte qe

populli si teresi duhjet te kontrolloje veprimin e qeverise. Nese nje qeveri ka

premtuar barazi per te gjithe atehere kjo duhet verifikuar nga afer.

5) Rregulla e MazhorancesKarakteristike tjeter e demokracise perfaqesuese eshte rregulla e mazhorances sepse

zakonisht nuk jane te gjithe qytetaret ne favor te nje vendimi te caktuar. Gjithmone

ka te tille qe jane kunder.

Eshte mazhoranca ajo qe duhet te vendose ne keto situata. Megjithate, ne sisteme

demokratike, eshte ne interes te mazhorances qe politika qe ka perkrahjen me te

madhe ne opinion duhet te behet politika e Qeverise.

Majority role with minority rights ;

Grupet minoritare duhet te kene te drejte te protestojne jasht Parlamentit.

Te gjitha ato qe konsiderohen si qendrime te mazhorances sot kane qene dikur

mendime te nje pakice dhe jane bere mendime te shumices me konflikte ndermjet

ketyre dy grupeve.


6/7

Madje, demokracia liberale bazohet tek rrespekti i shumices per pakicen. Te drejtat

e minoriteteve mund te mbivotohen vetem brenda disa rregullave. Perndryshe do te

kishte shnderrim ne nje tirani te mazhorances;

Per kete arsye, mazhoranca duhet te binde minoritetet shume me shume sesa tisulmoje ato.

Demokracia konsiderohet si sistem politik ku ka integrim social ne menyre qe

shoqeria te jete tolerante ndaj diferencave ndermjet anetarve te saj;

Kapaciteti i zgjedhjes se konflikteve eshte esencial per demokracine. Perndryshe,

dominimi i grupeve me te fuqishme ndaj atyre me te vogla do te shnderronte

sistemin ne tirani ose oligarki;

6) E drejta e mospajtimit dhe disidences

Nese roli i Qeverise eshte te sherbeje popullin, populli duhet te kete te drejte ti

kundershtoje vendimet e Qeverise, nese keto vendime nuk sherbejne vullnetin e

popullit; Kjo eshte e drejte qe figuron tek Deklarata e Pamvaresise Amerikane e

hartuar nga Tomas Jefferson-i ne vitin 1776;Henry David Thoreau civil disobedience

Mahatma Ghandi ne Indi me mjete paqe;

Martin Luter King ne Amerike me nje forme tjeter e cila e derguar shume here ne

burg.

7) Barazia PolitikeNe demokraci, gjithkush duhet te jet barazisht i afte qe te marrin pjese ne Qeveri;

Ne parktike eshte ndryshe sepse vetem nje numer i vogel i njerzeve kane qasje ne

politike. Per pakicat eshte edhe me veshtire te kene qasje ne administrate (Hebrenjt

kan pasur kete problem me shekuj)

Barazia politike eshte e lidhur ngusht edhee me vetedije sepse demokracia eshte

sistem ku secili duhet te kete qasje por, kjo e drejte nuk duhet te arritet duke iperjashtaur te tjeret.


7/7

Nje person qe ka nje pozite Zyrtare nuk duhet te perdore ate pozite per te

ndihmuar nje person te vecant ose nje grupe te vecante.

Per kete egziston ne SHBA sistemi i checks and balances, qe shte nje ndamje e

pushtetit ndermjet nje egzekutivi, legjislativi, gjyqesori...

8) Konsulltimet popullore

Shumica e politikaneve e dine se per te qeverisur mire ata duhet te respektojne

kerkesat e popullit dhe te provojne ti plotesojne keto kerkesa.

Gjithmone ne sisteme demokratike duhet ti shqyrtojne vendimet e tyre se sa jane

qytetaret te brengosur per politiken e Jashtme te shtetit (fusnoten), per politikat

fiskale, (taksat qe i paguajne), papunesine etj.

9) Shtypi i lireRobert Dahl: teoria e nensistemeve

demokracia dhe demos-i

Documents