Dives in Misericordia Jan Pawe II

ENCYKLIKA

O Boym Miosierdziu

DIVES IN MISERICORDIA

1 ENCYKLIKA 1.1 O Boym Miosierdziu 1.2 DIVES IN MISERICORDIA 2 KTO MNIE WIDZI, WIDZI I OJCA (Por. J 14, 9) 2.1 Objawienie Miosierdzia 2.2 Wcielenie Miosierdzia 3 ORDZIE MESJASKIE 3.1 Kiedy Chrystus rozpocz czyni i naucza 4 STARY TESTAMENT 5 PRZYPOWIE O SYNU MARNOTRAWNYM 5.1 Analogia 5.2 Szczeglna koncentracja na godnoci czowieka 6 MISTERIUM PASCHALNE 6.1 Miosierdzie objawione w Krzyu i Zmartwychwstaniu 6.2 Mio potniejsza ni mier potniejsza ni grzech 6.3 Matka miosierdzia 7 MIOSIERDZIE Z POKOLENIA NA POKOLENIE 7.1 Obraz naszego pokolenia 7.2 rda niepokoju 7.3 Czy sprawiedliwo wystarcza? 8 MIOSIERDZIE BOGA W POSANNICTWIE KOCIOA 8.1 Koci wyznaje miosierdzie Boga i gosi je 8.2 Koci stara si czyni miosierdzie 9 MODLITWA KOCIOA NASZYCH CZASW 9.1 Koci odwouje si do Miosierdzia Boego 10 Przypisy:

http://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#ENCYKLIKA#ENCYKLIKAhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#O_Bo.C5.BCym_Mi.C5.82osierdziu#O_Bo.C5.BCym_Mi.C5.82osierdziuhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#DIVES_IN_MISERICORDIA#DIVES_IN_MISERICORDIAhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#KTO_MNIE_WIDZI.2C_WIDZI_I_OJCA_.28Por._J_14.2C_9.29#KTO_MNIE_WIDZI.2C_WIDZI_I_OJCA_.28Por._J_14.2C_9.29http://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Objawienie_Mi.C5.82osierdzia#Objawienie_Mi.C5.82osierdziahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Wcielenie_Mi.C5.82osierdzia#Wcielenie_Mi.C5.82osierdziahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#OR.C4.98DZIE_MESJA.C5.83SKIE#OR.C4.98DZIE_MESJA.C5.83SKIEhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Kiedy_Chrystus_rozpocz.C4.85.C5.82_czyni.C4.87_i_naucza.C4.87#Kiedy_Chrystus_rozpocz.C4.85.C5.82_czyni.C4.87_i_naucza.C4.87http://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#STARY_TESTAMENT#STARY_TESTAMENThttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#PRZYPOWIE.C5.9A.C4.86_O_SYNU_MARNOTRAWNYM#PRZYPOWIE.C5.9A.C4.86_O_SYNU_MARNOTRAWNYMhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Analogia#Analogiahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Szczeg.C3.B3lna_koncentracja_na_godno.C5.9Bci_cz.C5.82owieka#Szczeg.C3.B3lna_koncentracja_na_godno.C5.9Bci_cz.C5.82owiekahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#MISTERIUM_PASCHALNE#MISTERIUM_PASCHALNEhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Mi.C5.82osierdzie_objawione_w_Krzy.C5.BCu_i_Zmartwychwstaniu#Mi.C5.82osierdzie_objawione_w_Krzy.C5.BCu_i_Zmartwychwstaniuhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Mi.C5.82o.C5.9B.C4.87_pot.C4.99.C5.BCniejsza_ni.C5.BC_.C5.9Bmier.C4.87_.E2.80.94_pot.C4.99.C5.BCniejsza_ni.C5.BC_grzech#Mi.C5.82o.C5.9B.C4.87_pot.C4.99.C5.BCniejsza_ni.C5.BC_.C5.9Bmier.C4.87_.E2.80.94_pot.C4.99.C5.BCniejsza_ni.C5.BC_grzechhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Matka_mi.C5.82osierdzia#Matka_mi.C5.82osierdziahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#MI.C5.81OSIERDZIE_Z_POKOLENIA_NA_POKOLENIE#MI.C5.81OSIERDZIE_Z_POKOLENIA_NA_POKOLENIEhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Obraz_naszego_pokolenia#Obraz_naszego_pokoleniahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#.C5.B9r.C3.B3d.C5.82a_niepokoju#.C5.B9r.C3.B3d.C5.82a_niepokojuhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Czy_sprawiedliwo.C5.9B.C4.87_wystarcza.3F#Czy_sprawiedliwo.C5.9B.C4.87_wystarcza.3Fhttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#MI.C5.81OSIERDZIE_BOGA_W_POS.C5.81ANNICTWIE_KO.C5.9ACIO.C5.81A#MI.C5.81OSIERDZIE_BOGA_W_POS.C5.81ANNICTWIE_KO.C5.9ACIO.C5.81Ahttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_wyznaje_mi.C5.82osierdzie_Boga_i_g.C5.82osi_je#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_wyznaje_mi.C5.82osierdzie_Boga_i_g.C5.82osi_jehttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_stara_si.C4.99_czyni.C4.87_mi.C5.82osierdzie#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_stara_si.C4.99_czyni.C4.87_mi.C5.82osierdziehttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#MODLITWA_KO.C5.9ACIO.C5.81A_NASZYCH_CZAS.C3.93W#MODLITWA_KO.C5.9ACIO.C5.81A_NASZYCH_CZAS.C3.93Whttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_odwo.C5.82uje_si.C4.99_do_Mi.C5.82osierdzia_Bo.C5.BCego#Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_odwo.C5.82uje_si.C4.99_do_Mi.C5.82osierdzia_Bo.C5.BCegohttp://wikisource.org/wiki/Dives_in_Misericordia#Przypisy:#Przypisy:

Czcigodni Bracia i Drodzy Synowie, Pozdrowienie i Apostolskie Bogosawiestwo!

KTO MNIE WIDZI, WIDZI I OJCA (Por. J 14, 9)

Objawienie Miosierdzia

1. BOGATY W MIOSIERDZIU SWOIM BG (por. Ef 2, 4) jest Tym, ktrego objawi nam Jezus Chrystus jako Ojca. Objawi nam Go za i ukaza w sobie Jego Synu (por. J 1, 18; Hbr 1, 1 n.). Pamitna jest owa chwila, kiedy Filip, jeden z dwunastu Apostow, zwracajc si do Chrystusa, mwi: Panie, poka nam Ojca, a to nam wystarczy, a na te sowa Jezus daje nastpujc odpowied: ju tak dugo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznae? Kto Mnie zobaczy, zobaczy take i Ojca (J 14, 8 n.). Sowa te zostay wypowiedziane w czasie mowy poegnalnej, pod koniec uczty paschalnej, z ktr rozpoczynay si wydarzenia owych witych dni, majce potwierdzi raz na zawsze, i Bg, bdc bogaty w miosierdzie, przez wielk sw mio, jak nas umiowa, i to nas, umarych na skutek wystpkw, razem z Chrystusem przywrci do ycia (Ef 2, 4 n.).

Idc za nauk Soboru Watykaskiego II i odpowiadajc na szczegln potrzeb czasw, w ktrych yjemy, powiciem Encyklik Redemptor hominis prawdzie o czowieku, ktra w peni i do koca odsania si w Chrystusie. Nie mniejsza potrzeba tych przeomowych i trudnych czasw przemawia za tym, aby w tym samym Chrystusie odsoni raz jeszcze oblicze Ojca, ktry Jest Ojcem miosierdzia oraz Bogiem wszelkiej pociechy (por. 2 Kor 1, 3).

Oto bowiem, jak czytamy w Konstytucji Gaudium et spes: Chrystus, nowy Adam (...) objawia w peni czowieka samemu czowiekowi i okazuje mu najwysze jego powoanie, dokonuje za tego ju w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego mioci1. Sowa powysze wiadcz wyranie o tym, e ukazanie czowieka w penej godnoci jego czowieczestwa nie moe si dokona inaczej ni przez odniesienie do Boga, chodzi za nie tylko o odniesienie czysto pojciowe, ale uwzgldniajce pen rzeczywisto ludzkiej egzystencji. Czowiek i jego najwysze powoanie odsania si w Chrystusie poprzez objawienie tajemnicy Ojca i Jego mioci.

I dlatego te ku tej tajemnicy wypada nam zwrci si obecnie. Przemawiaj za tym rwnie wielorakie dowiadczenia Kocioa i czowieka wspczesnego. Domagaj si tego woania tylu ludzkich serc, ich cierpienia i nadzieje, ich zwtpienia i oczekiwania. Jeli prawd jest to, i kady czowiek jest poniekd drog Kocioa co zostao wyraone w Encyklice Redemptor hominis to rwnoczenie Ewangelia i caa Tradycja wskazuj niezmiennie na to, e musimy przebywa t drog z kadym czowiekiem tak, jak otworzy j Chrystus, objawiajc w sobie samym Ojca i Jego mio2. W Jezusie Chrystusie kada droga do czowieka, ktra w coraz to zmieniajcym si kontekcie czasw raz na zawsze zostaa zadana Kocioowi, jest rwnoczenie wyjciem na spotkanie Ojca i Jego mioci. Sobr Watykaski II potwierdzi t prawd na miar naszych czasw.

http://wikisource.org/w/index.php?title=Redemptor_hominis&action=edit

Im bardziej posannictwo, jakie spenia Koci, jest skoncentrowane na czowieku, im bardziej jest, rzec mona, antropocentryczne, tym bardziej musi potwierdza si i urzeczywistnia teocentrycznie, to znaczy by skierowane w Jezusie Chrystusie ku Ojcu. O ile rne kierunki dziejowe i wspczesne prdy ludzkiej myli byy i s skonne rozdziela, a nawet przeciwstawia sobie teocentryzm i antropocentryzm, to natomiast Koci, idc za Chrystusem, stara si wnosi w dzieje czowieka organiczne i dogbne zespolenie obojga. Jest to rwnie jedna z gwnych, a moe nawet najwaniejsza podstawa magisterium ostatniego Soboru. Jeli zatem w obecnym okresie dziejw Kocioa stawiamy sobie jako naczelne zadanie wprowadzenie w ycie nauki tego wielkiego Soboru, trzeba nam z wiar, otwartym umysem i sercem, sign do tej podstawy. Ju w Encyklice Redemptor hominis staraem si wskaza na to, e pogbienie i wielorakie rozbudowanie wiadomoci Kocioa, jakie zawdziczamy Soborowi, musi otworzy nasze umysy i serca peniej na samego Chrystusa. Dzi pragn powiedzie, e otwarcie na Chrystusa, ktry jako Odkupiciel wiata w peni objawia czowieka samemu czowiekowi, nie moe dokona si inaczej, jak tyko poprzez coraz dojrzalsze odniesienie do Ojca i Jego mioci.

Wcielenie Miosierdzia

2. Bg, ktry zamieszkuje wiato niedostpn (1 Tm 6, 16), rwnoczenie przemawia do czowieka jzykiem caego kosmosu: Albowiem od stworzenia wiata niewidzialne Jego przymioty wiekuista Jego potga oraz Bstwo staj si widzialne dla umysu przez Jego dziea (Rz 1, 20). To porednie i niedoskonae poznanie jako dzieo umysu szukajcego Boga za porednictwem stworze, poprzez wiat widzialny, nie jest jeszcze widzeniem Ojca. Boga nikt nigdy nie widzia (...) pisze w. Jan, aby tym peniej uwydatni prawd, e Jednorodzony Bg, ktry jest w onie Ojca, [o Nim] pouczy (J 1, 18). To pouczenie objawia Boga w niezgbionej tajemnicy Jego istoty jednej i trynitarnej otoczonej wiatoci niedostpn (por. 1 Tm 6, 16). Poprzez pouczenie Chrystusa poznajemy jednake Boga przede wszystkim w Jego stosunku do czowieka, w Jego mioci: filantropia (por. Tt 3, 4). I tutaj wanie niewidzialne Jego przymioty staj si w sposb szczeglny widzialne, nieporwnanie bardziej ni poprzez wszystkie inne Jego dziea. Staj si widzialne w Chrystusie i przez Chrystusa, przez Jego czyny i sowa, w ostatecznoci przez Jego krzyow mier i zmartwychwstanie.

W ten te sposb staje si w Chrystusie i przez Chrystusa szczeglnie widzialny Bg w swoim miosierdziu, uwydatnia si ten przymiot Bstwa, ktry ju Stary Testament (przy pomocy rnych poj i sw) okrela jako miosierdzie. Chrystusa nadaje caej starotestamentalnej tradycji miosierdzia Boego ostateczne znaczenie. Nie tylko mwi o nim i tumaczy je poprzez porwnania i przypowieci, ale nade wszystko sam j wciela i uosabia. Poniekd On sam jest miosierdziem. Kto je widzi w Nim, kto je w Nim znajduje, dla tego w sposb szczeglny widzialnym staje si Bg jako Ojciec bogaty w miosierdzie (Ef 2, 4).

Umysowo wspczesna, moe bardziej ni czowiek przeszoci, zdaje si sprzeciwia Bogu miosierdzia, a take dy do tego, aeby sam ide miosierdzia odsun ma margines ycia i odci od serca ludzkiego. Samo sowo i pojcie miosierdzie jakby przeszkadzao czowiekowi, ktry poprzez nieznany przedtem

rozwj nauki i techniki bardziej ni kiedykolwiek w dziejach sta si panem i uczyni sobie ziemi poddan (por. Rdz 1, 28). Owo panowanie nad ziemi, rozumiane nieraz jednostronnie i powierzchownie, jakby nie pozostawiao miejsca dla miosierdzia. Moemy tutaj jednake odwoywa si z poytkiem do tego obrazu sytuacji czowieka w wiecie wspczesnym, jaki zosta nakrelony na pocztku Konstytucji Gaudium et spes. Czytamy tam midzy innymi zdanie nastpujce: W takim stanie rzeczy wiat dzisiejszy okazuje si zarazem mocny i saby, zdolny do najlepszego i do najgorszego; stoi bowiem przed nim otworem droga do wolnoci i do niewolnictwa, do postpu i cofania si, do braterstwa i nienawici. Poza tym czowiek staje si wiadomy tego, e jego zadaniem jest pokierowa naleycie siami, ktre sam wzbudzi, a ktre mog go zmiady lub te suy mu3.

Sytuacja wiata wspczesnego ujawnia nie tylko takie przeobraenia, ktre budz nadziej na lepsz przyszo czowieka na ziemi, ale ujawnia rwnoczenie wielorakie zagroenia, i to zagroenia sigajce dalej ni kiedykolwiek w dziejach. Nie przestajc odsania tych zagroe przy rnych sposobnociach (jak np. wystpienia w ONZ, UNESCO, FAO i inne), Koci musi rozwaa je rwnoczenie w wietle prawdy, jak otrzyma od Boga. Objawiona w Chrystusie prawda o Bogu, ktry jest Ojcem miosierdzia (2 Kor 1, 3), pozwala nam widzie Go szczeglnie bliskim czowiekowi wwczas, gdy jest on nawiedzany cierpieniem, gdy jest zagroony w samym rdzeniu swej egzystencji i ludzkiej godnoci. I dlatego te wielu ludzi i wiele rodowisk, kierujc si ywym zmysem wiary, zwraca si niejako spontanicznie do miosierdzia Boego w dzisiejszej sytuacji Kocioa i wiata. Przynagla ich do tego zapewne sam Chrystus, dziaajcy przez swego Ducha w ukryciu ludzkich serc. Objawiona bowiem przez Niego tajemnica Boga, ktry jest Ojcem miosierdzia, staje si w kontekcie zagroe czowieka w naszej epoce, jakby szczeglnym wezwaniem skierowanym do Kocioa. W niniejszej Encyklice pragn pj za tym wezwaniem. Pragn sign do odwiecznego, a zarazem niezrwnanego w swej prostocie i gbi jzyka objawienia i wiary, aeby w tym wanie jzyku wyrazi raz jeszcze wobec Boga i ludzi wielkie troski naszych czasw. Objawienie bowiem i wiara ucz nas nie tyle, abymy tajemnic Boga jako Ojca miosierdzia rozwaali w oderwaniu, ale bymy do tego miosierdzia odwoywali si w imi Chrystusa i w zjednoczeniu z Nim. Czy Chrystus nie powiedzia, e Ojciec nasz, ktry widzi w ukryciu (Mt 6, 4; 6, 18) stale niejako czeka na to, bymy odwoujc si do Niego we wszelkich potrzebach, poznawali zarazem coraz gbiej Jego tajemnic: tajemnic Ojca i Jego mioci? (por. Ef 3, 7. 8; ponadto k 11, 5-13).

Pragn przeto, aeby niniejsze rozwaania przybliyy wszystkim t tajemnic, stajc si rwnoczenie arliwym powoaniem Kocioa o miosierdzie, ktrego tak bardzo potrzebuje czowiek i wiat wspczesny Potrzebuje, cho czsto o tym nie wie.

ORDZIE MESJASKIE

Kiedy Chrystus rozpocz czyni i naucza

3. Wobec swoich ziomkw, mieszkacw tego samego Nazaretu, Chrystus powouje si na sowa proroka Izajasza: Duch Paski spoczywa na Mnie, poniewa Mnie namaci i posa Mnie, abym ubogim nis dobr nowin, winiom gosi wolno, a niewidomym przejrzenie, abym ucinionych odsya wolnych, abym obwoywa rok aski od Pana (k 4, 18 n.). Zdania te zapisane u w. ukasza s pierwsz mesjask Jego deklaracj, w lad za ktr id czyny i sowa znane z Ewangelii. Poprzez te czyny i sowa Chrystus uobecnia Ojca wrd ludzi. Znamienne, e tymi ludmi s nade wszystko ubodzy, nie majcy rodkw do ycia, s ludzie, ktrych pozbawiono wolnoci, s lepi, ktrzy nie widz caego pikna stworzenia, s ci, ktrzy yj w ucisku serca lub te doznaj spoecznej niesprawiedliwoci, s wreszcie grzesznicy. Wobec tych nade wszystko ludzi Mesjasz staje si szczeglnie przejrzystym znakiem Boga, ktry jest mioci, staje si znakiem Ojca. W tym widzialnym znaku ludzie wczeni ale take ludzie naszych czasw mog zobaczy Ojca.

Rzecz znamienna, e gdy od Jana Chrzciciela przybyli do Chrystusa wysannicy, aby postawi Mu pytanie: Czy Ty jeste Tym, ktry ma przyj, czy te innego mamy oczekiwa? (k 7, 19), Jezus odpowiedzia im, powoujc si na to samo wiadectwo, od ktrego zacz swoje nauczanie w Nazarecie: Idcie i doniecie Janowi to, cocie widzieli i syszeli: niewidomi wzrok odzyskuj, chromi chodz, trdowaci doznaj oczyszczenia i gusi sysz; umarli zmartwychwstaj, ubogim gosi si Ewangeli, i zakoczy: A bogosawiony jest ten, kto we Mnie nie zwtpi (k 7, 22 n.).

Jezus nade wszystko swoim postpowaniem, ca swoj dziaalnoci objawia, e w wiecie, w ktrym yjemy, obecna jest mio. Jest to mio czynna, mio, ktra zwraca si do czowieka, ogarnia wszystko, co skada si na jego czowieczestwo. Mio ta w sposb szczeglny daje o sobie zna w zetkniciu z cierpieniem, krzywd, ubstwem, w zetkniciu z ca historyczn ludzk kondycj, ktra na rne, sposoby ujawnia ograniczono i sabo czowieka, zarwno fizyczn, jak i moraln. Wanie ten sposb i zakres przejawiania si mioci nazywa si w jzyku biblijnym miosierdziem.

Chrystus wic objawia Boga, ktry jest Ojcem, jest mioci, jak to wyrazi w swoim licie w. Jan (1 J 4, 16), objawia Boga, ktry jest bogaty w miosierdzie, jak czytamy u w. Pawa (Ef 2, 4). Ta prawda, bardziej jeszcze ni tematem nauczania, jest rzeczywistoci uobecnian przez Chrystusa. To uobecnianie Ojca: mioci i miosierdzia, jest w wiadomoci samego Chrystusa podstawowym dowodem Jego mesjaskiego posannictwa. Wskazuj na to sowa wypowiedziane na pocztku w synagodze nazaretaskiej, a pniej do uczniw i wysannikw Jana Chrzciciela.

W oparciu o takie uobecnianie Boga, ktry jest Ojcem: mioci i miosierdziem, Jezus czyni miosierdzie jednym z gwnych tematw swojego nauczania. Jak zwykle,

i tutaj naucza nade wszystko przez przypowieci, one bowiem najlepiej unaoczniaj istot rzeczy. Wystarczy przypomnie przypowie o synu marnotrawnym (k 15, 11-32), czy o miosiernym Samarytaninie (k 10, 30-37), czy te dla kontrastu przypowie o niemiosiernym sudze (Mt 18, 23-35). Jednake owych miejsc w nauczaniu Chrystusa, ktre ukazuj mio-miosierdzie w nowym zawsze aspekcie, jest ogromnie wiele. Wystarczy mie przed oczyma dobrego pasterza, ktry szuka zgubionej owcy (Mt 18, 12-14; k 15, 3-7), czy choby nawet t niewiast, ktra wymiata cae mieszkanie w poszukiwaniu zagubionej drachmy (k 15, 8-10). Ewangelist, ktry szczeglnie wiele miejsca powici tym tematom w nauczaniu Chrystusa, jest w. ukasz; jego Ewangelia zasuya sobie na nazw Ewangelii miosierdzia.

Z t chwil, gdy mowa o nauczaniu, otwiera si bardzo doniosy problem znaczenia odnonych wyrazw i treci poj, a nade wszystko treci pojcia miosierdzie (w stosunku do pojcia mio). Zrozumienie tych treci stanowi klucz do zrozumienia samej rzeczywistoci miosierdzia, co dla nas jest najwaniejsze. Zanim jednake tej sprawie, to znaczy ustaleniu znaczenia wyrazw i waciwej treci pojcia miosierdzie, powicimy dalsz cz naszych rozwaa, trzeba jeszcze stwierdzi, e Chrystus, objawiajc: mio-miosierdzie Boga, rwnoczenie stawia ludziom wymaganie, aby w yciu swoim kierowali si mioci i miosierdziem. Wymaganie to stanowi sam rdze ordzia mesjaskiego, sam rdze etosu Ewangelii. Mistrz daje temu wyraz zarwno w postaci przykazania, o ktrym mwi, e jest najwiksze (Mt 22, 38), jak te w postaci bogosawiestwa, kiedy w kazaniu na grze gosi: Bogosawieni miosierni, albowiem oni miosierdzia dostpi (Mt 5, 7).

W ten sposb mesjaskie ordzie, o miosierdziu zachowuje w znamienny Bosko-ludzki wymiar. Chrystus, stajc si jako spenienie proroctw mesjaskich wcieleniem owej mioci, ktra wyraa si ze szczegln si wobec cierpicych, pokrzywdzonych i grzesznych, uobecnia i w ten sposb najpeniej objawia Ojca, ktry jest Bogiem bogatym w miosierdzie. Rwnoczenie za, stajc si dla ludzi wzorem miosiernej mioci wobec drugich, Chrystus wypowiada, bardziej jeszcze ni sowami samym swoim postpowaniem, owo wezwanie do miosierdzia, ktre jest jednym z najistotniejszych czonw etosu Ewangelii. Chodzi za w tym wypadku nie tylko o przykazanie czy wymaganie natury etycznej, chodzi rwnoczenie o spenienie bardzo wanego warunku, aeby Bg mg si objawia w swym miosierdziu w stosunku do czowieka: miosierni... dostpuj miosierdzia.

STARY TESTAMENT

4. Pojcie miosierdzie ma swoj dug i bogat histori w Starym Testamencie. Musimy do tej historii sign, aby tym peniej ujawnio si owo miosierdzie, ktre objawi Chrystus. Objawiajc je zarwno czynami jak nauczaniem, zwraca si do ludzi, ktrzy nie tylko znali pojcie miosierdzia, ale ktrzy ponadto ze swej wielowiekowej historii, jako Lud Boy Starego Przymierza wynieli szczeglne dowiadczenie miosierdzia Boego. Byo to dowiadczenie zarwno spoeczne i wsplnotowe, jak te indywidualne i wewntrzne.

Izrael by bowiem ludem Przymierza z Bogiem, ktremu to Przymierzu niejednokrotnie bywa niewierny. Kiedy budzia si wiadomo tej niewiernoci a w cigu dziejw Izraela nie brako prorokw i mw, ktrzy wiadomo tak budzili wwczas odwoywano si do miosierdzia. Znajdujemy na to ogromnie wiele dowodw w Ksigach Starego Testamentu. Z waniejszych wydarze i tekstw biblijnych mona tu przytoczy pocztek epoki Sdziw (por. Sdz 3, 7-9), modlitw Salomona z okazji powicenia wityni (por. 1 Krl 8, 22-53), prob proroka Micheasza o przebaczenie (por. Mi 7, 18-20), Izajaszowe ordzie pocieszenia (por. Iz 1, 18; 51, 4-16), modlitw wygnacw (por. Ba 2, 11 3, 8), odnow Przymierza po powrocie z wygnania (por. Ne 9). Znamienne jest, e mowy prorockie owo miosierdzie, do ktrego odwouj si ze wzgldu na grzechy ludu, wi niejednokrotnie z wyrazistym obrazem mioci ze strony Boga. Bg miuje Izraela mioci szczeglnego wybrania, podobn do mioci oblubieca (por. np. Oz 2, 21-25; Iz 54, 6-8) i dlatego przebaczy mu winy, przebaczy nawet zdrady i niewiernoci. Jeli spotka si z pokut, z prawdziwym nawrceniem, przywrci swj lud z powrotem do aski (por. Jr 31, 20; Ez 39, 25-29). W mowach prorokw miosierdziu oznacza szczeglnie potg mioci, ktra jest wiksza ni, grzech i niewierno ludu wybranego.

W tym szerokim kontekcie spoecznym pojawia si miosierdzie jako korelat dowiadczenia wewntrznego poszczeglnych osb, ktre bd znajduj si w stanic winy, bd to doznaj jakiegokolwiek cierpienia czy nieszczcia. Zarwno zo fizyczne, jak te zo moralne lub grzech, kae poszczeglnym synom czy crkom Izraela zwraca si do Boga, apelujc do Jego miosierdzia. Tak zwraca si do Niego Dawid w poczuciu swojej cikiej winy (2 Sm 21; 12; 24, 10), ale podobnie zwraca si do Boga zbuntowany Job wiadom swego straszliwego nieszczcia (Job, passim). Zwraca si do Niego rwnie Estera w poczuciu miertelnego zagroenia swego ludu (Est 4, 17k nn.). Jeszcze wiele innych przykadw znajdujemy w Ksigach Starego Testamentu (por. np. Ne 9, 30-32; Tb 3, 2-3. 11-12; 8, 16 n.; 1 Mch 4, 24).

U rde tego wielorakiego przekonania wsplnotowego i indywidualnego potwierdzonego w caym Starym Testamencie na przestrzeni stuleci, ley podstawowe dowiadczenie ludu wybranego, przeyte w epoce wyjcia. Bg widzia ndz swojego ludu w niewoli, sysza jego woanie, pozna jego udrk i postanowi go uwolni (por. Wj 3, 7 nn.). W tym akcie wyzwolenia dokonanym przez Boga Prorok umia dostrzec Jego mio i wspczucie (por. Iz 63, 9). I tu wanie zakorzenia si ufno caego ludu i kadego spord jego czonkw w miosierdzie Boe, ktrego mona wzywa we wszystkich dramatycznych okolicznociach. czy si z tym fakt, e ndz czowieka jest take jego grzech. Lud Starego Przymierza pozna t ndz ju od czasu wyjcia, gdy uczyni posg cielca ze zota. Nad tym aktem zerwania Przymierza zatriumfowa sam Bg, kiedy w sposb uroczysty przedstawi si Mojeszowi jako Bg miosierny, litociwy, cierpliwy, bogaty w ask i wierno (Wj 34, 6). W tym wanie centralnym objawieniu cay lud wybrany i kady czowiek, ktry go stanowi, znajdzie zawsze po kadej przewinie si i motywy zwrcenia si do Boga, aby przypomnie Mu to, co On sam objawi o sobie samym (por. Lb 14, 18; 2 Krn 30, 9; Ne 9, 17; Ps 86 [85], 15; Mdr 15, 1; Syr 2, 11; Job 2, 13) i aby prosi Go o przebaczenie.

Tak wic Bg objawi swoje miosierdzie w czynach i sowach ju od zarania istnienia tego ludu, ktry sobie wybra, a lud ten na przestrzeni swojej historii nieustannie zawierza si swemu Bogu miosierdzia zarwno w nieszczciach, jak i w akcie uwiadomienia sobie wasnego grzechu.

W miosierdziu Boga dla swego ludu ujawniaj si wszystkie odcienie mioci: On jest jego Ojcem (por. Iz 63, 16), poniewa Izrael jest Jego pierworodnym synem (por. Wj 4, 22), jest take oblubiecem tej, ktrej Prorok oznajmia nowe imi: ruhama, umiowana, poniewa jej bdzie okazane miosierdzie (por. Oz 2, 3).

A nawet, gdy Bg rozgniewany niewiernoci swojego ludu chce z nim ostatecznie zerwa, wtedy lito i wspaniaomylna mio do niego przewaa nad gniewem (por. Oz 11, 7-9; Jr 31, 20; Iz 54, 7 n.). atwo wic mona zrozumie, dlaczego Psalmici, chcc wypiewa najwyszy pochwa Pana, intonuj hymny do Boga mioci, agodnoci, miosierdzia i wiernoci (por. Ps 103 [102]; 145 [ 144]).

Miosierdzie, jak z tego wida, nie tylko naley do pojcia Boga, ale jest treci ycia caego Izraela i poszczeglnych jego synw i crek, jest treci obcowania z ich Bogiem, treci dialogu, jaki z Nim prowadz. W tej nade wszystko postaci znalazo ono swj wyraz w poszczeglnych Ksigach Starego Testamentu, a jest to wyraz bardzo bogaty. Trudno moe w tych Ksigach szuka czysto teoretycznej odpowiedzi na pytanie: czym jest miosierdzie samo w sobie; przecie ju samo uywane w tych Ksigach sownictwo moe nam powiedzie wiele na ten temat4.

Przy pomocy takich to wyrae, zrnicowanych w swojej szczegowej treci ale zbliajcych si jak gdyby od rnych stron do jednej treci podstawowej, aby wyrazi jej transcendentne bogactwo, a rwnoczenie na rne sposoby przybliy je czowiekowi, Stary Testament gosi miosierdzie Boga. Ludziom pogronym w niedoli, a nade wszystko obcionym grzechem oraz caemu Izraelowi, ktry pozostawa w Przymierzu z bogiem kae odwoywa si do tego miosierdzia, pozwala na nie liczy, przywodzi je na pami w czasach upadku i zwtpienia. Z kolei za dzikuje za nie i sawi je wwczas, gdy objawio si i dopenio bd to w yciu caego ludu, bd poszczeglnej jednostki.

W ten sposb miosierdzie jest poniekd przeciwstawione sprawiedliwoci Boej, okazuje si za nie tylko w tylu wypadkach potniejsze od niej, ale take gbsze. Ju Stary Testament uczy, e aczkolwiek sprawiedliwo jest prawdziw cnot u czowieka, u Boga za oznacza transcendentn Jego doskonao, to jednak mio jest od niej wiksza. Jest wiksza w tym znaczeniu, e jest pierwsza i bardziej podstawowa. Mio niejako warunkuje sprawiedliwo, a sprawiedliwo ostatecznie suy mioci. w prymat, pierwszestwo mioci w stosunku do sprawiedliwoci (co jest rysem znamiennym caego Objawienia), ujawnia si wanie poprzez miosierdzie. Byo to do tego stopnia oczywiste dla Psalmistw i Prorokw, e sam termin sprawiedliwo oznacza u nich zbawienie dokonane przez Boga i Jego miosierdzie (por. Ps 40 [39], 11; 98 [97], 2 n.; Iz 45, 21; 51, 5. 8; 56, 1). Miosierdzie rni si od sprawiedliwoci, a jednak jej si nie sprzeciwia, skoro zaoymy w dziejach czowieka tak jak to czyni ju Stary Testament obecno Boga, ktry zwiza si ju jako Stwrca szczegln mioci ze swoim stworzeniem.

Do natury za mioci naley, to, e nie moe ona nienawidzi i pragn za tego, kogo raz sob obdarzya: Nihil odisti eorum que fecisti niczym si nie brzydzisz, co uczynie (Mdr 11, 24). Te sowa wskazuj na najgbsz podstaw stosunku pomidzy, sprawiedliwoci a miosierdziem w Bogu, w Jego stosunku do czowieka i do wiata. One mwi, i yciodajnych korzeni oraz najgbszych racji tego stosunku musimy szuka u pocztku, w samej tajemnicy stworzenia. One te ju w kontekcie Starego Przymierza zapowiadaj pene objawienie Boga, ktry jest mioci (J 4, 16).

Z tajemnic stworzenia czy si tajemnica wybrania. Uksztatowana ona w sposb szczeglny dzieje ludu, ktrego duchowym ojcem sta si przez swoj wiar Abraham, jednake za porednictwem tego ludu, ktry, idzie poprzez dzieje zarwno Starego, jak z kolei Nowego Przymierza, owa tajemnica wybrania odnosi si do kadego czowieka, do caej wielkiej rodziny ludzkiej. Ukochaem ci odwieczn mioci, dlatego te zachowaem dla ciebie askawo (Jr 31, 3). Bo gry mog ustpi (...) ale mio moja nie odstpi od ciebie i nie zachwieje si moje przymierze pokoju (Iz 54, 10) ta prawda, wypowiedziana ongi do Izraela, niesie w sobie perspektyw caych dziejw czowieka, perspektyw doczesn i eschatologiczn zarazem (por. Jon 4, 2-11; Ps 145 [144], 9; Syr 18, 8-14; Mdr 11, 23-12, 1). Chrystus objawia Ojca w tej samej perspektywie, a zarazem na tak przygotowanym gruncie, jak to ukazuj rozlege obszary pism Starego Testamentu. U kresu za tego objawienia mwi do Apostoa Filipa w przeddzie swojej mierci te pamitne zdania: Tak dugo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznae? Kto Mnie zobaczy, zobaczy take i Ojca (J 14, 9).

PRZYPOWIE O SYNU MARNOTRAWNYM

Analogia

5. Ju u progu Nowego Testamentu odzywa si w Ewangelii w. ukasza swoisty dwugos o Boym miosierdziu, w ktrym mocnym echem rozbrzmiewa caa starotestamentalna tradycja. Dochodz tu do gosu owe treci znaczeniowe, ktre zwizay si ze zrnicowanym sownictwem Ksig Starego Przymierza. Oto Maryja na progu domostwa Zachariasza wielbi ca dusz chwa Pana swego za Jego miosierdzie, ktre z pokolenia na pokolenie staje si udziaem ludzi yjcych w bojani Boej. Nastpnie, wspominajc wybranie Izraela, gosi miosierdzie, na ktre wspomina stale Ten, ktry go wybra5.

Z kolei za przy narodzinach Jana Chrzciciela, w tyme samym domu, ojciec jego, Zachariasz, bogosawic Boga Izraela, sawi to miosierdzie, jakie On okae ojcom naszym i wspomni na swoje wite Przymierze6.

W nauczaniu samego Chrystusa ten odziedziczony ze Starego Testamentu obraz doznaje uproszczenia i pogbienia zarazem. Wida to moe najlepiej na przypowieci o synu marnotrawnym (k 15, 11-32), w ktrej sowo miosierdzie nie pada ani razu, rwnoczenie za sama istota miosierdzia Boego wypowiedziana zostaje w sposb szczeglnie przejrzysty. Suy temu nie samo sownictwo, jak w Ksigach

starotestamentalnych, ale analogia, ktra najpeniej pozwala zrozumie sam tajemnic miosierdzia, jakby gboki dramat rozgrywajcy si pomidzy mioci ojca a marnotrawstwem i grzechem syna.

Ten syn, ktry otrzymuje od ojca przypadajc mu cz majtku i z t czci opuszcza dom, aby w dalekich stronach wszystko roztrwoni yjc rozrzutnie, to poniekd czowiek wszystkich czasw, poczwszy od tego, ktry po raz pierwszy utraci dziedzictwo aski i sprawiedliwoci pierwotnej. Analogia jest w tym miejscu bardzo pojemna. Przypowie dotyka porednio kadego zamania przymierza mioci, kadej utraty aski, kadego grzechu. Mniej uwydatnia si w tej analogii niewierno caego ludu Izraela, tak jak to miao miejsce w tradycji prorockiej, ale rwnie i tam siga analogia marnotrawnego syna. Ten syn gdy wszystko wyda (...) zacz cierpie niedostatek tym bardziej, e nasta ciki gd w owej krainie, do ktrej uda si, opuszczajc dom ojcowski. I w tym stanie rzeczy pragn poywi si czymkolwiek, bodaj tym, czym ywiy si winie, ktre podj si pasa u jednego z obywateli owej krainy. Ale nawet tego nikt mu nie chcia poda.

Analogia wyranie przesuwa si ku wntrzu czowieka. Dziedzictwo, ktre otrzyma od ojca, byo pewnym zasobem dbr materialnych; jednake waniejsza od tych dbr bya godno syna w domu ojca. Sytuacja, w jakiej si znalaz wraz z utrata owych dbr, musiaa mu uwiadomi t wanie utracon godno. Nie myla o tym w przeszoci, wwczas kiedy domaga si od ojca swojej cz majtku, aeby pj z ni w wiat. I zdaje si nie uwiadamia sobie tego nawet i teraz, kiedy mwi do siebie: Ilu to najemnikw mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z godu gin! Mierzy siebie miar tych dbr, ktre utraci, ktrych nie ma, podczas gdy najemnicy w domu jego ojca maj. Sowa te wiadcz przede wszystkim o stosunku do dbr materialnych. A jednak poza powierzchni tych sw kryje si cay dramat utraconej godnoci, wiadomo zmarnowanego synostwa.

I wtedy przychodzi decyzja: Zabior si i pjd do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyem przeciw Bogu i wzgldem ciebie; ju nie jestem godzien nazywa si twoim synem, uczy mnie choby jednym z najemnikw (k 15, 18 n.). Te sowa odsaniaj gbiej spraw najistotniejsz. W synu marnotrawnym poprzez caoksztat sytuacji materialnej, w jakiej si znalaz na skutek swojej lekkomylnoci, na skutek grzechu, dojrzao poczucie utraconej godnoci. Kiedy decyduje si pj z powrotem do domu rodzinnego i prosi ojca o przyjcie lecz nie na prawach syna, ale najemnika zewntrznie biorc zdaje si dziaa ze wzgldu na gd i ndz, w jak popad, jednake motyw ten jest przeniknity wiadomoci gbszej utraty: by najemnikiem w domu wasnego ojca, to z pewnoci gbokie upokorzenie i wstyd. Uwiadamia sobie, e nie ma prawa do niczego wicej, jak do stanu najemnika w domu swojego ojca. Decyzja jego zastaje podjta z caym poczuciem tego, na co zasuy i do czego jeszcze moe mie prawo przy zachowaniu cisej sprawiedliwoci. Wanie to rozumowanie ukazuje, i w centrum wiadomoci syna marnotrawnego znalazo si poczucie utraconej godnoci, tej, ktra wynikaa ze stosunku syna do ojca. I z tak podjt decyzj wyrusza w drog.

W przypowieci o synu marnotrawnym nie wystpuje ani razu sowo sprawiedliwo, podobnie jak w tekcie oryginalnym nie ma te wyraenia

miosierdzie. A jednak w sposb ogromnie precyzyjny stosunek sprawiedliwoci do tej mioci, ktra objawia si jako miosierdzie, zostaje wpisany w sam tre ewangelicznej przypowieci. Tym janiej wida, i mio staje si miosierdziem wwczas, gdy wypada jej przekroczy cis miar sprawiedliwoci, cis, a czasem nazbyt wsk. Syn marnotrawny z chwil utraty wszystkiego, co otrzyma od ojca, zasuguje na to, aeby po powrocie pracujc w domu ojca jako najemnik, zapracowa na ycie i ewentualnie stopniowo dopracowa si jakiego zasobu dbr materialnych, chyba nigdy ju w, takiej iloci, w jakiej zostay one przez niego roztrwonione. Tego domagaby si porzdek sprawiedliwoci. Tym bardziej, e w syn nie tylko roztrwoni swoj cz majtku, jak otrzyma od ojca, ale take dotkn i obrazi tego ojca caym swoim postpowaniem. Postpowanie to, ktre w jego wasnym poczuciu pozbawio go godnoci syna, nie mogo by obojtne dla ojca. Musiao go bole. Musiao go w jaki sposb take obcia. Przecie chodzio w kocu o wasnego syna. Tego za stosunku aden rodzaj postpowania nie mg zmieni ani zniszczy. Syn marnotrawny jest tego wiadom; wiadomo ta jednak kae mu tym wyraniej widzie utracon godno i prawidowo ocenia miejsce, jakie moe mu jeszcze przysugiwa w domu ojca.

Szczeglna koncentracja na godnoci czowieka

6. Ten precyzyjny rysunek stanu duszy marnotrawnego syna pozwala nam z podobn precyzj zrozumie, na czym polega miosierdzie Boe. Nie ulega wszak wtpliwoci, i w tej prostej, a tak wnikliwej analogii posta ojca odsania nam Boga, ktry jest Ojcem. Postpowanie tego ojca z przypowieci, cay sposb zachowania si, ktry uzewntrznia wewntrzn postaw, pozwala nam odnale poszczeglne wtki starotestamentalnej wizji Boego miosierdzia w zupenie nowej syntezie, penej prostoty i gbi zarazem. Ojciec marnotrawnego syna jest wierny swojemu ojcostwu, wierny tej swojej mioci, ktr obdarza go jako syna. Ta wierno wyraa si w przypowieci nie tylko natychmiastow gotowoci przyjcia go do domu, gdy wraca roztrwoniwszy majtek. Wyraa si ona jeszcze peniej ow radoci, owym tak szczodrym obdarowaniem marnotrawcy po powrocie, e to a budzi sprzeciw i zazdro starszego brata, ktry nigdy nie odszed od Ojca i nie porzuci jego domu.

Ta wierno samemu sobie ze strony ojca znany ju rys starotestamentalnego hesed znajduje rwnoczenie szczeglny wyraz uczuciowy. Czytamy, e skoro tylko ojciec ujrza wracajcego do domu marnotrawnego syna, wzruszy si gboko, wybieg naprzeciw niego, rzuci mu si na szyj i ucaowa go (k 15, 20). w ojciec niewtpliwie dziaa pod wpywem gbokiego uczucia i tym si rwnie tumaczy jego szczodro wobec syna, ktra tak oburzya starszego brata. Jednake podstaw do owego wzruszenia naley szuka gbiej. Oto ojciec jest wiadom, e ocalone zostao zasadnicze dobro: dobro czowieczestwa jego syna. Wprawdzie zmarnowa majtek, ale czowieczestwo ocalao. Co wicej, zostao ono jakby odnalezione na nowo. Wyrazem tej wiadomoci s sowa, ktre ojciec wypowiada do starszego syna: trzeba si weseli i cieszy z tego, e ten brat twj by umary, a znw oy; zagin, a odnalaz si (k 15, 32). W tym samym rozdziale Ewangelii w. ukasza czytamy przypowie o znalezionej owcy (por. k 15, 3-6), a z kolei o odnalezionej drachmie (por. k 15, 8 n.), i za kadym razem uwydatniona jest taka sama rado, jak w wypadku syna marnotrawnego. Owa ojcowska wierno sobie jest cakowicie

skoncentrowana na czowieczestwie utraconego syna, na jego godnoci. Radosne wzruszenie w chwili jego powrotu do domu tym nade wszystko si tumaczy.

Mona przeto idc dalej powiedzie, e mio do syna, ktra wynika z samej istoty ojcostwa, niejako skazuje ojca na trosk o godno syna. Troska ta jest miar jego mioci, tej mioci, o ktrej pniej napisze w. Pawe, e cierpliwa jest, askawa jest (...) nie szuka swego, nie unosi si gniewem, nie pamita zego, e wspweseli si z prawd (...) we wszystkim pokada nadziej (...) wszystko przetrzyma i e nigdy nie ustaje (1 Kor 13, 4-8). Miosierdzie tak jak przedstawi je Chrystus w przypowieci o synu marnotrawnym ma wewntrzny ksztat takiej mioci, tej, ktr w jzyku Nowego Testamentu nazwano agape. Mio taka zdolna jest do pochylenia si nad kadym synem marnotrawnym, nad kad ludzk ndz, nade wszystko za nad ndz moraln, nad grzechem. Kiedy za to czyni, w, ktry doznaje miosierdzia, nie czuje si poniony, ale odnaleziony i dowartociowany. Ojciec ukazuje mu nade wszystko rado z tego, e si odnalaz, z tego, e oy. A ta rado wskazuje na dobro nienaruszone: przecie syn, nawet i marnotrawny, nie przesta by rzeczywistym synem swego ojca; wskazuje take na dobro odnalezione z powrotem: takim dobrem by w wypadku marnotrawnego syna powrt do prawdy o sobie samym.

Tego, co si dokonao pomidzy ojcem a synem z Chrystusowej przypowieci, nie sposb oceni od zewntrz. Nasze uprzedzenia na temat miosierdzia s najczciej wynikiem takiej wanie zewntrznej tylko oceny. Nieraz na drodze takiej oceny dostrzegamy w miosierdziu nade wszystko stosunek nierwnoci pomidzy tym, kto je okazuje, a tym, ktry go doznaje. I z kolei gotowi jestemy wycign wniosek, e miosierdzie uwacza temu, kto go doznaje, e uwacza godnoci czowieka. Przypowie o synu marnotrawnym uwiadamia nam, e jest inaczej: relacja miosierdzia opiera si na wsplnym przeyciu tego dobra, jakim jest czowiek, na wsplnym dowiadczeniu tej godnoci, jaka jest jemu waciwa. To wsplne dowiadczenie sprawia, e syn marnotrawny zaczyna widzie siebie i swoje czyny w caej prawdzie (takie widzenie w prawdzie jest autentyczn pokor); dla ojca za wanie z tego powodu staje si on dobrem szczeglnym: tak bardzo widzi to dobro, ktre si dokonao na skutek ukrytego promieniowania prawdy i mioci, e jak gdyby zapomina o caym zu, ktrego przedtem dopuci si syn.

Przypowie o synu marnotrawnym wyraa w sposb prosty i dogbny rzeczywisto nawrcenia. Nawrcenie jest najbardziej konkretnym wyrazem dziaania mioci i obecnoci miosierdzia w ludzkim wiecie. Waciwym i penym znaczeniem miosierdzia nie jest samo choby najbardziej przenikliwe i najbardziej wspczujce spojrzenie na zo moralne, fizyczne czy materialne. W swoim waciwym i penym ksztacie miosierdzie objawia si jako dowartociowywanie, jako podnoszenie w gr, jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwie za, ktre jest w wiecie i w czowieku. W takim znaczeniu miosierdzie stanowi podstawow tre ordzia mesjaskiego Chrystusa oraz si konstytutywn Jego posannictwa. Tak te rozumieli i tak urzeczywistniali miosierdzie wszyscy Jego uczniowie i naladowcy. Nie przestaa ona nigdy objawia si w ich sercach i czynach jako szczeglnie twrczy sprawdzian tej mioci, ktra nie daje si zwyciy zu, ale zo dobrem zwycia (por. Rz 12, 21). Trzeba, aeby to waciwe oblicze miosierdzia byo wci na nowo

odsaniane. Naszym czasom wydaje si ono pomimo wszelkich uprzedze szczeglnie potrzebne.

MISTERIUM PASCHALNE

Miosierdzie objawione w Krzyu i Zmartwychwstaniu

7. Ordzie mesjaskie Chrystusa oraz caa Jego dziaalno wrd ludzi koczy si krzyem i zmartwychwstaniem. Musimy gruntownie wnikn w ten fina, ktry zwaszcza w jzyku soborowym bywa okrelany jako Mysterium Paschale, jeeli chcemy do koca wypowiedzie prawd o miosierdziu tak, jak zostaa ona do koca objawiona w dziejach naszego zbawienia. W tym punkcie naszych rozwaa wypadnie nam szczeglnie blisko zetkn si z tym wszystkim, co stao si treci Encykliki Redemptor hominis. Jeli bowiem rzeczywisto Odkupienia poprzez swj ludzki wymiar odsania niesychan godno czowieka, qui talem ac tantum meruit habere Redemptorem (por. Exultet z liturgii Wigilii Paschalnej), to rwnoczenie Boski wymiar Odkupienia pozwala nam w sposb najbardziej poniekd dowiadczalny i historyczny odsoni gbi tej mioci, ktra nie cofa si przed wstrzsajc ofiar Syna, aby uczyni zado wiernoci Stwrcy i Ojca wobec ludzi stworzonych na Jego obraz i od pocztku w tym Synu wybranych do aski i chway.

Wydarzenia wielkopitkowe, a przedtem ju modlitwa w Ogrjcu, wprowadzaj tak zasadnicz zmian w cay tok objawienia si mioci i miosierdzia w mesjaskim posannictwie Chrystusa, e Ten, ktry przeszed dobrze czynic i uzdrawiajc (...) (Dz 10, 38), leczc wszystkie choroby i wszystkie saboci (Mt 9, 35), sam oto zdaje si najbardziej zasugiwa na miosierdzie i wzywa do miosierdzia wwczas, gdy jest pojmany, wyszydzony, skazany, ubiczowany, ukoronowany cierniem, gdy zostaje przybity do krzya i na nim w straszliwych mczarniach oddaje ducha (por. Mk 15, 37; J 19, 30). W szczeglny sposb wwczas zasuguje na miosierdzie i nie doznaje go od ludzi, ktrym dobrze czyni, a nawet najblisi nie potrafi Go osoni i wyrwa z rk przeladowcw. Na tym kocowym etapie mesjaskiego posannictwa speniaj si na Chrystusie sowa prorokw, a nade wszystko Izajasza, wypowiedziane o Sudze Jahwe, w ktrego ranach jest nasze zdrowie (Iz 53, 5).

Jak czowiek, ktry prawdziwie i straszliwie cierpi, Chrystus zwraca si w Ogrjcu i na Kalwarii do Ojca do tego Ojca, ktrego mio gosi ludziom, o ktrego miosierdziu wiadczy caym swoim postpowaniem. Ale nie zostaje Mu oszczdzone wanie Jemu to straszne cierpienie: wasnego swego Syna Bg nie oszczdzi, ale dla nas grzechem uczyni Tego, ktry nie zna grzechu (2 Kor 5, 21), napisze w. Pawe, ujmujc w tych kilku sowach ca gbi tajemnicy krzya, a zarazem Boski wymiar rzeczywistoci odkupienia. Odkupienie w tym wymiarze jest ostatecznym i definitywnym objawieniem si witoci Boga, ktry jest bezwzgldn peni doskonaoci, peni sprawiedliwoci i mioci przez to, e sprawiedliwo ugruntowana jest w mioci, wyrasta z niej niejako i ku niej zmierza. W mce i mierci Chrystusa, w tym, e Ojciec wasnego Syna nie oszczdzi, ale uczyni Go grzechem za nas (por. tame), znajduje swj wyraz absolutna sprawiedliwo, gdy mki i krzya doznaje Chrystus ze wzgldu na grzechy ludzkoci. Jest to wrcz jaki

nadmiar sprawiedliwoci, gdy grzechy czowieka zostaj wyrwnane ofiar Boga-Czowieka. Jednake ta sprawiedliwo, ktra prawdziwie jest sprawiedliwoci na miar Boga, cakowicie rodzi si z mioci: z mioci Ojca i Syna, i cakowicie owocuje w mioci. Wanie dlatego owa sprawiedliwo Boa objawiona w krzyu Chrystusa jest na miar Boga, e rodzi si z mioci i w mioci dopenia si, rodzc owoce zbawienia. Boski wymiar Odkupienia nie urzeczywistnia si w samym wymierzeniu sprawiedliwoci grzechowi, ale w przywrceniu mioci, tej twrczej mocy w czowieku, dziki ktrej ma on znw przystp od owej peni ycia i witoci, jaka jest z Boga. W ten sposb Odkupienie niesie w sobie ca peni objawienia miosierdzia.

Misterium paschalne stanowi szczytowy punkt tego wanie objawienia i urzeczywistnienia miosierdzia, ktre jest zdolne usprawiedliwi czowieka, przywrci sprawiedliwo w znaczeniu owego zbawczego adu, jaki Bg od pocztku zamierzy w czowieku, a przez czowieka w wiecie. Chrystus cierpicy przemawia w sposb szczeglny do czowieka, i to nie tylko do ludzi wierzcych. Rwnie czowiek niewierzcy potrafi w Nim odkry ca wymow solidarnoci z ludzkim losem, a take doskona peni bezinteresownego powicenia dla sprawy czowieka: dla prawdy i mioci. Boski wymiar tajemnicy paschalnej siga jednak jeszcze gbiej. Krzy pozostawiony na Kalwarii, krzy, na ktrym Chrystus toczy ostatni swj dialog z Ojcem, wyania si z samej gbi tej mioci, jak czowiek, stworzony na obraz i podobiestwo Boga, zosta obdarzony w odwiecznym Boym zamierzeniu. Bg, ktrego objawi Chrystus, pozostaje nie tylko w staej cznoci ze wiatem jako Stwrca, ostateczne rdo istnienia. Jest On Ojcem: z czowiekiem, ktrego powoa do bytu w wiecie widzialnym, czy Go gbsza jeszcze wi ni sama stwrcza wi istnienia. Jest to mio, ktra nie tylko stwarza dobro, ale doprowadza do uczestnictwa we wasnym yciu Boga: Ojca, Syna i Ducha witego. Ten bowiem, kto miuje, pragnie obdarza sob.

Krzy Chrystusa na Kalwarii wyrasta na drodze tego admirable commercium, tego przedziwnego udzielania si Boga czowiekowi, w ktrym rwnoczenie zawiera si skierowane do tego czowieka wezwanie, aby oddajc Bogu siebie, a w sobie cay widzialny wiat uczestniczy w Boym yciu, aby stara si jako Jego syn przybrany uczestnikiem tej prawdy i mioci, ktra jest w Bogu i ktra jest z Boga. I wanie na tej drodze odwiecznego wybrania czowieka do godnoci syna Boego przybrania wyrasta w dziejach krzy Chrystusa, Jednorodzonego Syna, ktry jako Bg z Boga i wiato ze wiatoci7 przyszed da ostateczne wiadectwo przedziwnego Przymierza Boga z ludzkoci, Boga z czowiekiem, z kadym czowiekiem. Jest to Przymierze tak stare jak czowiek, sigajce samej tajemnicy stworzenia przymierze zawierane potem wielokrotnie z jednym wybranym ludem jest to rwnoczenie, tu, na Kalwarii, Przymierze Nowe i ostateczne, nie ograniczone do jednego ludu, do Izraela, otwarte na wszystkich i na kadego.

O czym wic mwi do nas w krzy Chrystusa, ostatnie poniekd sowo Jego mesjaskiego ordzia i posannictwa? A przecie nie ostatnie jeszcze sowo Boga Przymierza: ostatnie bdzie wypowiedziane owej nocy i poranku, kiedy przybyli do grobu ukrzyowanego Chrystusa i naprzd niewiasty, potem Apostoowie zobacz ten grb pustym i usysz po raz pierwszy sowo zmartwychwsta,

oznajmi je innym i bd wiadkami Zmartwychwstaego. Jednak rwnie i w tym uwielbieniu Syna Boego pozostaje nadal krzy Chrystusa i poprzez cae mesjaskie wiadectwo Czowieka-Syna, ktry na nim ponis mier, mwi i nie przestaje mwi o Bogu-Ojcu, ktry jest bezwzgldnie wierny swojej odwiecznej mioci do czowieka. O Bogu, ktry tak umiowa wiat a wic czowieka w wiecie e Syna swojego Jednorodzonego da, aby kady kto w Niego wierzy, nie zgin, ale mia ycie wieczne (J 3, 16). Uwierzy w Syna ukrzyowanego, to znaczy zobaczy Ojca (por. J 14, 9), to znaczy uwierzy, e w wiecie jest obecna mio i e ta mio jest potniejsza od za jakiegokolwiek, w ktre uwikany jest czowiek, ludzko, wiat. Uwierzy za w tak mio to znaczy uwierzy w miosierdzie. Miosierdzie jest bowiem nieodzownym wymiarem mioci, jest jakby drugim jej imieniem, a zarazem waciwym sposobem jej objawiania si i realizacji wobec rzeczywistoci za, ktre jest w wiecie, ktre dotyka i osacza czowieka, ktre wdziera si rwnie do jego serca i moe go zatraci w piekle (Mt 10, 28).

Mio potniejsza ni mier potniejsza ni grzech

8. Krzy Chrystusa na Kalwarii jest rwnie wiadectwem mocy tego za wobec samego Syna Czowieczego: wobec Tego, ktry jeden ze wszystkich synw ludzkich, ze swej natury by niewinny i bezwzgldnie wolny od grzechu, ktrego przyjcie na wiat pozostaje poza pierworodnym dziedzictwem grzechu, poza nieposuszestwem Adama. I oto wanie w Nim, w Chrystusie, zostaje wymierzona sprawiedliwo grzechowi za cen Jego ofiary, Jego posuszestwa a do mierci (Flp 2, 8). Tego, ktry by bez grzechu, Bg dla nas grzechem uczyni (2 Kor 5, 21). Zostaje rwnie wymierzona sprawiedliwo mierci, ktra od pocztku dziejw czowieka sprzymierzya si z grzechem. Sprawiedliwo mierci zostaje wymierzona za cen mierci Tego, ktry by bez grzechu, i ktry jeden mg przez swoj mier zada mier mierci (por. 1 Kor 15, 54 n.). W ten sposb krzy Chrystusa w ktrym Syn, wspistotny Ojcu, oddaje pen sprawiedliwo samemu Bogu, jest rwnoczenie radykalnym objawieniem miosierdzia, czyli mioci wychodzcej na spotkanie tego, co stanowi sam korze za w dziejach czowieka: na spotkanie grzechu i mierci.

Krzy stanowi najgbsze pochylenie si Bstwa nad czowiekiem, nad tym, co czowiek zwaszcza w chwilach trudnych i bolesnych nazywa swoim losem. Krzy stanowi jakby dotknicie odwieczn mioci najboleniejszych ran ziemskiej egzystencji czowieka, wypenienie do koca mesjaskiego programu, ktry kiedy Chrystus sformuowa w synagodze w Nazarecie (por. k 4, 18-21), a potem powtrzy wobec wysannikw Jana Chrzciciela (por. k 7, 20-23). Program ten wedle sw zapisanych ju w proroctwie Izajasza (por. Iz 35, 5; 61, 1-3) polega na objawieniu mioci miosiernej w stosunku do ubogich, cierpicych i winiw, w stosunku do niewidomych, ucinionych i grzesznikw. W tajemnicy paschalnej granica tego wielorakiego za, jakie jest udziaem czowieka w jego doczesnoci, zostaje jeszcze przekroczona: krzy Chrystusa przyblia nas bowiem do najgbszych korzeni tego za, jakie tkwi w grzechu i mierci; w ten sposb staje si on znakiem eschatologicznym. Dopiero w ostatecznym (eschatologicznym) spenieniu i odnowieniu wiata mio we wszystkich wybranych przezwycia te najgbsze rda za, przynoszc jako owoc ostatecznie dojrzay Krlestwo ycia i witoci., i

chwalebnej niemiertelnoci. Jednake podstawa owego eschatologicznego spenienia zawiera si ju w krzyu Chrystusa, w Jego mierci. To, i zmartwychwsta trzeciego dnia (1 Kor 15, 4), stanowi kocowy znak misji mesjaskiej, znak wieczcy caoksztat objawienia mioci miosiernej w wiecie poddanym zu. Stanowi rwnoczenie znak zapowiadajcy niebo nowe i ziemi now (Ap 21, 1), kiedy Bg otrze z ich oczu wszelk z, a mierci ju odtd nie bdzie, ani aoby, ni krzyku, ni trudu (...) bo pierwsze rzeczy przeminy (Ap 21, 4). W tym eschatologicznym spenieniu miosierdzie objawi si jako mio, podczas gdy w doczesnoci, w dziejach czowieka, ktre s zarazem dziejami grzechu i mierci, mio musi si objawia nade wszystko jako miosierdzie i wypenia si rwnie jako miosierdzie. Program mesjaski Chrystusa: program miosierdzia, staje si programem Jego ludu, programem Kocioa. W samym centrum tego programu pozostaje zawsze krzy, w nim bowiem objawienie mioci miosiernej osiga swj szczyt. Dopki pierwsze rzeczy nie przeminy8, krzy jest tym miejscem, o ktrym mona powtrzy inne jeszcze sowa z Janowej Apokalipsy: stoj u drzwi i koacz: jeli kto posyszy mj gos i drzwi otworzy, wejd do niego i bd z nim wieczerza, a on ze mn (Ap 3, 20). Bg objawia swoje miosierdzie w sposb szczeglny rwnie i przez to, e pobudza czowieka do miosierdzia wobec swojego wasnego Syna, wobec Ukrzyowanego.

Wanie jako Ukrzyowany Chrystus jest Sowem, ktre nie przemija (por. Mt 24, 35), jest Tym, ktry stoi i koacze do drzwi serca kadego czowieka (por. Ap 3, 20), nie naruszajc jego wolnoci, ale starajc si z tej ludzkiej wolnoci wyzwoli mio, ktra nie tylko jest aktem solidarnoci z cierpicym Synem Czowieczym, ale take jest jakim miosierdziem okazanym przez kadego z nas Synowi Ojca Przedwiecznego. Czy moe by bardziej jeszcze w caym tym mesjaskim programie Chrystusa, w caym objawieniu miosierdzia przez krzy, uszanowana i podniesiona godno czowieka, skoro doznajc miosierdzia, jest on rwnoczenie poniekd tym, ktry okazuje miosierdzie? Czy Chrystus ostatecznie nie staje na tym stanowisku wobec czowieka take wwczas, gdy mwi: Wszystko, co uczynilicie jednemu z tych (...) Mniecie uczynili? (Mt 25, 40).

Czy sowa z kazania na grze: Bogosawieni miosierni, albowiem oni miosierdzia dostpi (Mt 5, 7), nie stanowi poniekd streszczenia caej Dobrej Nowiny, caej zawartej tam zdumiewajcej wymiany (admirabile commercium), ktra jest prostym i mocnym, a zarazem sodkim prawem samej ekonomii zbawienia? Czy te sowa z kazania na grze, ukazujc w punkcie wyjcia moliwoci serca ludzkiego (miosierni), nie odsaniaj w tej samej perspektywie najgbszej tajemnicy Boga: owej niezgbionej jednoci Ojca, Syna i Ducha witego, w ktrej mio ogarniajc sprawiedliwo daje pocztek miosierdziu, miosierdzie za objawia sam doskonao sprawiedliwoci?

Tajemnica paschalna to Chrystus u szczytu objawienia niezgbionej tajemnicy Boga. Wanie wtedy wypeniaj si do koca owe wypowiedziane w Wieczerniku sowa: Kto Mnie zobaczy, zobaczy take i Ojca (J 14, 9). Chrystus bowiem, ktrego Ojciec nie oszczdzi (Rz 8, 32) ze wzgldu na czowieka, Chrystus, ktry w swojej mce i krzyu nie dozna miosierdzia ludzkiego w swym zmartwychwstaniu objawi ca peni tej mioci, ktr Ojciec ma dla Niego, a w Nim dla wszystkich

ludzi. Nie jest On bowiem Bogiem umarych, lecz ywych (Mk 12, 27). W swoim zmartwychwstaniu Chrystus objawi Boga mioci miosiernej wanie przez to, e jako drog do zmartwychwstania przyj krzy. I dlatego kiedy pamitamy o krzyu Chrystusa, o Jego mce i mierci wiara i nadzieja nasza koncentruje si na Zmartwychwstaym. Wiara i nadzieja nasza koncentruje si na tym Chrystusie, ktry wieczorem pierwszego dnia po szabacie stan porodku Wieczernika, gdzie Apostoowie byli zgromadzeni, tchn na nich i rzek: Wemijcie Ducha witego! Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane (por. J 20, 19-23).

Oto Syn Czowieczy, ktry w swoim zmartwychwstaniu w sposb radykalny dozna na sobie miosierdzia: owej mioci Ojca, ktra jest potniejsza ni mier. I zarazem ten sam Chrystus, Syn Boy, ktry u kresu a poniekd ju poza kresem swego mesjaskiego posannictwa okazuje siebie jako rdo niewyczerpalne miosierdzia: tej samej mioci, ktra w dalszej perspektywie dziejw zbawienia w Kociele ma si potwierdza stale jako potniejsza ni grzech. Chrystus paschalny: definitywne wcielenie miosierdzia. Jego ywy znak: historiozbawczy i eschatologiczny zarazem. W tym te duchu liturgia okresu wielkanocnego wkada w usta nasze sowa psalmu Misericordias Domini in aeternum cantabo (por. Ps 89 [88], 2).

Matka miosierdzia

9. W tych paschalnych sowach Kocioa rozbrzmiewaj peni swej profetycznej treci sowa Maryi, wypowiedziane przy nawrceniu Elbiety, ony Zachariasza: miosierdzie Jego z pokolenia na pokolenie (por. k 1, 50). Sowa te ju od chwili Wcielenia otwieraj now perspektyw dziejw zbawienia. Po zmartwychwstaniu Chrystusa jest ona now historycznie, a rwnoczenie now, bo eschatologiczn. Przechodz wic od tego czasu nowe pokolenia ludzi w stale rosncych wymiarach olbrzymiej rodziny ludzkoci, przechodz nowe pokolenia Ludu Boego, dotknite stygmatem krzya i zmartwychwstania, opiecztowane (2 Kor 1, 21 n.) znakiem paschalnej tajemnicy Chrystusa, radykalnym objawieniem owego miosierdzia, ktre ogosia Maryja na progu domu swojej krewnej: miosierdzie Jego z pokolenia na pokolenie (por. k 1, 50).

Maryja jest rwnoczenie T, ktra w sposb szczeglny i wyjtkowy jak nikt inny dowiadczya miosierdzia, a rwnoczenie te w sposb wyjtkowy okupia swj udzia w objawieniu si miosierdzia Boego ofiar serca. Ofiara ta jest cile zwizana z krzyem Jej Syna, u ktrego stp wypado Jej stan na Kalwarii. Ofiara ta stanowi swoisty udzia w tym objawieniu si miosierdzia, czyli bezwzgldnej wiernoci Boga dla swej mioci, dla Przymierza, jakie odwiecznie zamierzy, a w czasie zawar z czowiekiem, z ludzkoci w tym objawieniu, ktre ostatecznie dokonao si przez krzy. Nikt tak jak Matka Ukrzyowanego nie dowiadczy tajemnicy krzya, owego wstrzsajcego spotkania transcendentnej Boej sprawiedliwoci z mioci, owego pocaunku, jakiego miosierdzie udzielio sprawiedliwoci (por. Ps 85 [84], 11). Nikt te tak jak Ona Maryja nie przyj sercem owej tajemnicy, Boskiego zaiste wymiaru Odkupienia, ktra dokonaa si na Kalwarii poprzez mier Jej Syna wraz z ofiar macierzyskiego serca, wraz z Jej ostatecznym fiat.

Maryja jest wic rwnoczenie T, ktra najpeniej zna tajemnic Boego miosierdzia. Wie, ile ono kosztowao i wie, jak wielkie ono jest. W tym znaczeniu nazywamy J rwnie Matk miosierdzia Matk Bo miosierdzia lub Matk Boego miosierdzia, a kady z tych tytuw posiada swj gboki sens teologiczny. Mwi one o tym szczeglnym przysposobieniu Jej duszy, caej Jej osobowoci do tego, aby widzie poprzez zawie wydarzenia dziejw naprzd Izraela, a z kolei kadego czowieka i caej ludzkoci, owo miosierdzie, ktre z pokolenia na pokolenie (por. k 1, 50) staje si ich udziaem wedle odwiecznego zamierzenia Przenajwitszej Trjcy.

Nade wszystko jednak powysze tytuy, jakie odnosimy do Bogarodzicy, mwi o Niej jako o Matce Ukrzyowanego i Zmartwychwstaego. Jako o Tej, ktra dowiadczywszy miosierdzia w sposb wyjtkowy, w taki sposb zasuguje na to miosierdzie przez cae swoje ziemskie ycie, a nade wszystko u stp krzya swojego Syna. Mwi o Niej wreszcie jako o Tej, ktra poprzez swj ukryty, a rwnoczenie nieporwnywalny udzia w mesjaskim posannictwie swojego Syna, w szczeglny sposb zostaa powoana do tego, aeby przyblia ludziom ow mio, jak On przyszed im objawi. Mio, ktra najkonkretniej potwierdza si w stosunku do tych, co cierpi, w stosunku do ubogich, pozbawionych wolnoci, do niewidomych, ucinionych i grzesznikw, tak jak o tym wedle sw Izajaszowego proroctwa powiedzia Chrystus najprzd w nazaretaskiej synagodze (por. k 4, 18), a z kolei, odpowiadajc na pytanie wysannikw Jana Chrzciciela (por. k 7, 22).

Ta wanie miosierna mio, ktra potwierdza si nade wszystko w zetkniciu ze zem moralnym i fizycznym, staa si w sposb szczeglny i wyjtkowy udziaem serca Tej, ktra bya Matk Ukrzyowanego i Zmartwychwstaego udziaem Maryi. I nie przestaje ona w Niej i przez Ni nadal si objawia w dziejach Kocioa i caej ludzkoci. Jest to objawienie szczeglnie owocne, albowiem opiera si w Bogarodzicy o szczegln podatno macierzyskiego serca, o szczegln wraliwo, o szczegln zdolno docierania do wszystkich, ktrzy t wanie miosiern mio najatwiej przyjmuj ze strony Matki. Jest to jedna z wielkich i yciodajnych tajemnic chrzecijastwa, najcilej zwizana z tajemnic Wcielenia.

To za macierzystwo Maryi w ekonomii aski (jak gosi Sobr Watykaski II) trwa nieustannie poczynajc od aktu zgody, ktr przy zwiastowaniu wiernie wyrazia i ktr zachowaa bez wahania pod krzyem a do wiekuistego dopenienia si zbawienia wszystkich wybranych. Albowiem wzita do nieba, nie zaprzestaa tego zbawczego zadania, lecz poprzez wielorakie swoje wstawiennictwo ustawicznie zjednuje nam dary zbawienia wiecznego. Dziki swej macierzyskiej mioci opiekuje si brami Syna swego, pielgrzymujcymi jeszcze i naraonymi na trudy i niebezpieczestwa, pki nie zostan doprowadzeni do szczliwej ojczyzny9.

MIOSIERDZIE Z POKOLENIA NA POKOLENIE

Obraz naszego pokolenia

10. Mamy prawo wierzy, e nasze pokolenie zostao rwnie objte sowami Bogurodzicy, gdy uwielbiaa miosierdzie, ktre z pokolenia na pokolenie jest udziaem tych, co kieruj si bojani Bo. Sowa Maryjnego Magnificat nios w sobie tre profetyczn, ktra dotyczy nie tylko przeszoci Izraela, ale take caej przyszoci Ludu Boego na ziemi. Jestemy za my wszyscy, ktrzy obecnie yjemy na tej ziemi pokoleniem, ktre uwiadamia sobie ju blisko trzeciego Tysiclecia i odczuwa gboko przeom, jaki dokonuje si w dziejach.

Pokolenie wspczesne uwaa si za uprzywilejowane, gdy postp otwiera mu wielkie moliwoci, ktrych istnienia nawet nie podejrzewano jeszcze kilkadziesit lat temu. Twrczo czowieka, jego inteligencja i praca spowodoway gbokie przemiany zarwno na polu nauki i techniki, jak i w yciu spoecznym i kulturalnym. Czowiek rozszerzy swe panowanie nad przyrod i osign gbsz znajomo praw dotyczcych stosunkw spoecznych. Na jego oczach runy lub zmniejszyy si przeszkody i odlegoci dzielce ludy i narody, a dokonao si to poprzez wzrost poczucia uniwersalizmu i wyraniejsz wiadomo jednoci rodzaju ludzkiego, poprzez uznanie wzajemnej zalenoci w ramach prawdziwej solidarnoci i, wreszcie, poprzez pragnienie i moliwo nawizania kontaktw z brami i siostrami ponad sztucznymi podziaami geograficznymi, granicami pastwowymi czy rasowymi. Zwaszcza dzisiejsza modzie jest wiadoma, e postp wiedzy i techniki jest w stanie nie tylko dostarczy nowych dbr materialnych, lecz rwnie poszerza dostp do wsplnego poznania. Rozwj np. informatyki pomnaa twrcze moliwoci czowieka i daje mu dostp do bogactw intelektualnych i kulturalnych innych ludw. Nowe rodki komunikacji umoliwiaj coraz wikszy udzia w wydarzeniach i uatwiaj wzrastajc wymian myli Zdobycze nauk biologicznych, psychologicznych czy spoecznych pomagaj czowiekowi wnika coraz gbiej w bogactwo wasnej istoty. A jeli prawd jest, e postp ten zbyt czsto jest jeszcze przywilejem krajw uprzemysowionych, to nie mona jednak zaprzeczy, e perspektywa dostpu do niego wszystkich lukw i krajw nie jest ju czyst utopi, jeli tylko istnieje po temu szczera wola polityczna.

Jednake obok tego czy te raczej w tym wszystkim istniej rwnie trudnoci, ktre, jak si okazuje, cigle wzrastaj. Wystpujce niepokoje i bezwad domagaj si zasadniczej odpowiedzi i czowiek jest wiadom, e powinien j znale. Obraz wiata wspczesnego przedstawia take gbokie niejednokrotnie cienie i zachwianie rwnowagi. Konstytucja pastoralna Soboru Watykaskiego II Gaudium et spes nie jest z pewnoci jedynym dokumentem, ktry w yciu wspczesnego pokolenia mwi o tym, ale jest dokumentem wagi szczeglnej. Zakcenia rwnowagi, na ktre cierpi dzisiejszy wiat czytamy tam w istocie wi si z bardziej podstawowym zachwianiem rwnowagi, ktre ma miejsce w sercu ludzkim. W samym bowiem czowieku wiele elementw zwalcza si nawzajem. Bdc bowiem stworzeniem, dowiadcza on z jednej strony wielorakich ogranicze, z drugiej strony czuje si nieograniczony w swoim pragnieniach i powalany do wyszego ycia.

Przycigany wielu pontami, musi wci wybiera pomidzy nimi i wyrzeka si niektrych. Co wicej, bdc sabym i grzesznym, nierzadko czyni to, czego nie chce, nie za to, co chciaby czyni. Std cierpi rozdarcie w samym sobie, z czego z kolei tyle i tak wielkich rozdwikw rodzi si w spoeczestwie10.

Przy kocu wykadu wprowadzajcego czytamy: wobec dzisiejszej ewolucji wiata z kadym dniem coraz liczniejsi staja si ci, ktrzy bd stawiaj zagadnienia jak najbardziej podstawowe, bd to z nowa wnikliwoci rozwaaj: czym jest czowiek; jaki jest sens cierpienia, za, mierci, ktre istniej nadal, cho dokona si tak wielki postp? Na c te zwycistwa tak wielka okupione cen...?11.

Czy na przestrzeni tych pitnastu ju lat, ktre dziel nas od zakoczenia Soboru Watykaskiego II, w obraz napi i zagroe waciwych dla naszej epoki sta si mniej niepokojcy? Wydaje si, e nie. Wrcz przeciwnie, napicia i zagroenia, ktre w dokumencie soborowym zdaway si niejako tylko zarysowywa, nie okazujc do koca istotnego niebezpieczestwa, jakie w sobie kryj, na przestrzeni tych lat odsoniy si peniej na rne sposoby potwierdzajc to niebezpieczestwo i nie pozwalajc ywi dawniejszych zudze.

rda niepokoju

11. Std te ronie w naszym wiecie poczucie zagroenia. Ronie w egzystencjalny lk, ktry czy si jak ju wspomniano w Encyklice Redemptor hominis nade wszystko z perspektyw konfliktu, jaki przy dzisiejszych arsenaach atomowych musiaby oznacza przynajmniej czciowo, samozagad ludzkoci Jednake zagroenie dotyczy nie tylko tego, co mog ludzie uczyni ludziom przy pomocy rodkw, techniki militarnej. Dotyczy ono rwnie wielu innych niebezpieczestw, ktre s produktem cywilizacji materialistycznej, przyjmujcej pomimo humanistycznych deklaracji prymat rzeczy w stosunku do osoby. Czowiek wspczesny susznie si lka, e przy pomocy rodkw, zrodzonych na gruncie takiej cywilizacji, poszczeglne jednostki, a take cae rodowiska, wsplnoty, spoecznoci czy narody, mog pada ofiar przewagi innych jednostek, rodowisk czy spoecznoci. Historia naszego stulecia daje pod dostatkiem na to przykadw. I mimo wszystkich deklaracji na temat praw czowieka, w wymiarze jego integralnej, to jest cielesnej i duchowej egzystencji, nie moemy powiedzie, aeby przykady te naleay tylko do przeszoci.

Czowiek susznie si lka, e moe pa ofiar nacisku, ktry pozbawi go wewntrznej wolnoci, moliwoci wypowiadania prawdy, o jakiej jest przekonany, wiary, ktr wyznaje, moliwoci suchania gosu sumienia, ktry wskazuje praw drog jego postpowaniu. rodki bowiem techniczne, ktrymi dysponuje wspczesna cywilizacja, nie tylko kryj w sobie moliwoci samozniszczenia na drodze konfliktu militarnego, ale take moliwoci pokojowego ujarzmienia jednostek, rodowisk, caych spoecznoci i narodw, ktre z jakiegokolwiek powodu mog uchodzi za niewygodne tym, ktrzy dysponuj odnonymi rodkami i s gotowi posugiwa si nimi bez skrupuw. Trzeba take pamita, e istniej wci jeszcze na wiecie tortury, bezkarnie stosowane, ktrymi systematycznie posuguj si wadze jako narzdziem panowania lub politycznego ucisku.

Tak wic obok wiadomoci zagroenia biologicznego ronie wiadomo innego zagroenia, ktre bardziej jeszcze niszczy to, co istotowo ludzkie, co najcilej zwizane z godnoci osoby, z jej wewntrznym prawem do prawdy i do wolnoci.

A to wszystko rozgrywa si na rozlegym tle tego gigantycznego wyrzutu, ktrym dla ludzi i spoeczestw zasobnych, sytych, yjcych w dostatku, hodujcych konsumpcji i uyciu, musi by fakt, e w tej samej rodzinie ludzkiej nie brak takich jednostek, takich grup spoecznych, ktre goduj. Nie brak maych dzieci, ktre umieraj z godu na oczach swoich matek. Nie brak w rnych czciach wiata, w rnych systemach spoeczno-ekonomicznych, caych obszarw ndzy, upoledzenia, niedorozwoju. Ten fakt jest powszechnie znany. Stan nierwnoci pomidzy ludmi i ludami nie tylko si utrzymuje, ale powiksza. Wci wypada bytowa obok tych, ktrzy s zasobni i obfituj, takim, ktrzy yj w niedostatku, ktrzy przymieraj w ndzy, a czasem po prostu umieraj z godu; liczba tych ostatnich idzie w miliony, w dziesitki i setki milionw. W zwizku z tym w niepokj moralny musi si jeszcze pogbia. Najwidoczniej istnieje jaka gboka wada, albo raczej cay zesp wad, cay mechanizm wadliwy, u podstaw wspczesnej ekonomii, u podstaw caej cywilizacji materialnej, ktry nie pozwala rodzinie ludzkiej oderwa si niejako od sytuacji tak radykalnie niesprawiedliwych.

Taki obraz wiata wspczesnego, w ktrym tak wiele jest za zarwno fizycznego, jak moralnego, wiata uwikanego w przeciwiestwa i napicia, penego rwnoczenie zagroe skierowanych przeciw ludzkiej wolnoci, sumieniu, religii, tumaczy w niepokj, ktry staje si udziaem wspczesnego czowieka. Niepokj w ywi nie tylko ci, ktrzy s upoledzeni czy zniewoleni, ale take ci, ktrzy korzystaj z przywilejw bogactwa, postpu czy wadzy. I chocia nie brak i takich, ktrzy staraj si nie widzie przyczyn tego niepokoju lub te przeciwdziaaj przy pomocy doranych rodkw, jakie oddaje w ich rce technika, bogactwo czy wadza to jednake w gbszym ludzkim odczuciu niepokj w siga dalej od wszystkich rodkw doranych. Dotyczy on, jak na to trafnie wskazay analizy Soboru Watykaskiego II, podstawowych spraw caej ludzkiej egzystencji. Jest to niepokj zwizany z samym sensem istnienia czowieka i caej ludzkoci niepokj sigajcy jakich decydujcych rozstrzygni, ktre zdaj si sta przed rodzajem ludzkim.

Czy sprawiedliwo wystarcza?

12. Trudno nie stwierdzi, e w wiecie wspczesnym zostao rozbudzone na wielk skal poczucie sprawiedliwoci. Z pewnoci te ono jeszcze bardziej uwydatnia to wszystko, co ze sprawiedliwoci jest sprzeczne, zarwno w stosunkach pomidzy ludmi, pomidzy grupami spoecznymi czy klasami, jak te pomidzy poszczeglnymi narodami, pastwami, wreszcie systemami politycznymi, czy te caymi tak zwanymi wiatami. w gboki i wieloraki nurt, u podstaw ktrego wiadomo wspczesnych ludzi postawia sprawiedliwo, wiadczy o etycznym charakterze owych napi i zmaga, ktre przenikaj wiat.

Koci dzieli z ludmi naszych czasw owo gbokie, gorce pragnienie ycia pod kadym wzgldem sprawiedliwego Nie przestaje te poddawa uwadze licznych aspektw owej sprawiedliwoci, o jak chodzi w yciu ludzi i spoeczestw. wiadczy

o tym tak bardzo rozbudowana na przestrzeni ostatniego wieku dziedzina katolickiej nauki spoecznej. W lad za nauczaniem idzie wychowywanie, czyli ksztatowanie ludzkich sumie w duchu sprawiedliwoci, a take poszczeglne inicjatywy, zwaszcza w dziedzinie apostolstwa wieckich, ktre w tym duchu si rozwijaj.

Trudno wszake nie zauway, i bardzo czsto pogramy, ktre bior pocztek w idei sprawiedliwoci, ktre maj suy jej urzeczywistnieniu we wspyciu ludzi, ludzkich grup i spoeczestw, ulegaj w praktyce wypaczeniu. Chocia wic w dalszym cigu na t sam ide sprawiedliwoci si powouj, dowiadczenie wskazuje na to, e nad sprawiedliwoci wziy gr inne negatywne siy, takie jak zawzito, nienawi czy nawet okruciestwo, wwczas ch zniszczenia przeciwnika, narzucenia mu cakowitej zalenoci, ograniczenia jego wolnoci, staje si istotnym motywem dziaania: jest to sprzeczne z istot sprawiedliwoci, ktra sama z siebie zmierza do ustalenia rwnoci i prawidowego podziau pomidzy partnerami sporu. Ten rodzaj naduycia samej idei sprawiedliwoci oraz praktycznego jej wypaczenia wiadczy o tym, jak dalekie od sprawiedliwoci moe sta si dziaanie ludzkie, nawet jeli jest podjte w imi sprawiedliwoci. Nie na prno Chrystus wytyka swoim suchaczom, wiernym nauce starego testamentu, ow postaw, ktra wykazaa si w sowach: oko za oko i zb za zb (Mt 5, 38). Bya to wczesna forma wypaczenia sprawiedliwoci. Formy wspczesne ksztatuj si na jej przedueniu. Wiadomo przecie, e w imi motyww rzekomej sprawiedliwoci (np. dziejowej czy klasowej) niejednokrotnie niszczy si drugich, zabija, pozbawia wolnoci, wyzuwa z elementarnych ludzkich praw. Dowiadczenie przeszoci i wspczesnoci wskazuje na to, e sprawiedliwo sama nie wystarcza, e co wicej moe doprowadzi do zaprzeczenia i zniweczenia siebie samej jeli nie dopuci si do ksztatowania ycia ludzkiego w rnych jego wymiarach owej gbszej mocy, jak jest mio. To przecie dowiadczenie dziejowe pozwolio, midzy innymi, na sformuowanie twierdzenia: summum ius summa iniuria. Twierdzenie to nie deprecjonuje sprawiedliwoci, nie pomniejsza znaczenia porzdku na niej budowanego, wskazuje tylko w innym aspekcie na t sam potrzeb sigania do gbszych jeszcze si ducha, ktre warunkuj porzdek sprawiedliwoci.

Majc przed oczyma obraz pokolenia, do ktrego naleymy, Koci podziela niepokj tylu wspczesnych ludzi. Musi poza tym niepokoi upadek wielu podstawowych wartoci, ktre stanowi niewtpliwe dobro nie tylko chrzecijaskiej, ale po prostu ludzkiej moralnoci, kultury moralnej takich, jak poszanowanie dla ycia ludzkiego, i to ju od chwili poczcia, poszanowanie dla maestwa w jego jednoci nierozerwalnej, dla staoci rodziny. Permisywizm moralny godzi przede wszystkim w t najczulsz dziedzin ycia i wspycia ludzi. W parze z tym idzie kryzys prawdy w stosunkach midzyludzkich, brak odpowiedzialnoci za sowo, czysto utylitarny stosunek do czowieka, zatrata poczucia prawdziwego dobra wsplnego i atwo, z jak ulega ono alienacji. Wreszcie desakralizacja, ktra czsto przeradza si w dehumanizacj. Czowiek i spoeczestwo, dla ktrego nic ju nie jest wite wbrew wszelkim pozorom ulega moralnej dekadencji.

MIOSIERDZIE BOGA W POSANNICTWIE KOCIOA

W relacji do takiego obrazu naszego pokolenia, ktry musi budzi gboki niepokj, wracaj do nas te sowa, jakie w momencie Wcielenia Syna Boego odezway si w Maryjnym Magnificat: sowa mwice o miosierdziu, ktre trwa z pokolenia na pokolenie. Biorc gboko do serca wymow tych natchnionych sw, przykadajc je do wasnych dowiadcze i cierpie wielkiej rodziny ludzkiej, Koci naszej epoki musi uwiadomi sobie szczegln i pogbion potrzeb tego, aby w caym swoim posannictwie wiadczy o miosierdziu Boga, idc w tym po ladach tradycji Starego i Nowego Przymierza, a nade wszystko samego Jezusa Chrystusa i Jego Apostow. Koci winien dawa wiadectwo miosierdziu Boga objawionemu w Chrystusie, w caym Jego mesjaskim posannictwie, przede wszystkim wyznajc je jako zbawcz prawd wiary i ycia z wiary, z kolei starajc si wprowadza je i wciela w ycie zarwno wasnych wyznawcw, jak te w miar moliwoci wszystkich ludzi dobrej woli. Wreszcie Koci wyznajc miosierdzie i nie odstpujc od niego w yciu ma prawo i obowizek odwoywa si do miosierdzia Boego, wzywajc go wobec wszystkich przejaww za fizycznego i moralnego, wobec wszystkich zagroe, ktre tak bardzo ci nad caym horyzontem ycia wspczesnej ludzkoci.

Koci wyznaje miosierdzie Boga i gosi je

13. Miosierdzie Boe winien Koci wyznawa i gosi je w caej prawdzie tego, co mwi nam o nim Objawienie. W poprzednich fragmentach niniejszego tekstu staraem si zarysowa przynajmniej zrby tej prawdy, ktra znajduje tak bogaty wyraz w caym Pimie witym oraz witej Tradycji. W codziennym yciu Kocioa rozbrzmiewa jakby nieustajce echo tej wyraonej w Biblii prawdy o miosierdziu Boga poprzez liczne czytania witej liturgii. Autentyczny zmys wiary Ludu Boego idzie za tym, jak wiadcz liczne przejawy pobonoci osobistej i spoecznej. Trudno byoby z pewnoci wyliczy i zebra wszystkie te przejawy, gdy najwiksza ich cz znajduje swj ywy zapis w ukryciu ludzkich serc i sumie. Jeli niektrzy teologowie twierdz, e miosierdzie jest najwikszym wrd przymiotw i doskonaoci samego Boga, to Biblia, Tradycja i cae ycie z wiary Ludu Boego, dostarcza z pewnoci swoistego pokrycia dla tego twierdzenia. Nie chodzi tutaj o doskonao samej niezgbionej istoty Boga w tajemnicy samego Bstwa, ale o doskonao i przymiot, w ktrym czowiek z ca wewntrzn prawd swej egzystencji szczeglnie blisko i szczeglnie czsto spotyka si z ywym Bogiem. Stosownie do owych sw, jakie Chrystus wypowiedzia do Filipa (por. J 14, 9 n.), widzenie Ojca widzenie Boga przez wiar znajduje w spotkaniu wanie z Jego miosierdziem jaki szczeglny moment wewntrznej prostoty i prawdy. Jest ona podobna do tej prostoty i prawdy, jak znajdujemy w przypowieci o synu marnotrawnym.

Kto Mnie zobaczy, zobaczy take i Ojca (tame). Koci wyznaje miosierdzie Boga samego, Koci nim yje w swoim rozlegym dowiadczeniu wiary, a take i w swoim nauczaniu wpatrujc si wci w Chrystusa, koncentrujc si na Nim, na Jego yciu i Ewangelii, na Jego krzyu i zmartwychwstaniu, na caej Jego tajemnicy.

Wszystko, co skada si na widzenie Chrystusa w ywej wierze i nauczaniu Kocioa, przyblia nas do widzenia Ojca w witoci Jego miosierdzia. W sposb szczeglny zdaje si Koci wyznawa miosierdzie Boga i oddawa mu cze, zwracajc si do Chrystusowego Serca; wanie bowiem zblienie do Chrystusa w tajemnicy Jego Serca pozwala nam zatrzyma si w tym niejako centralnym a zarazem po ludzku najatwiej dostpnym punkcie objawiania miosiernej mioci Ojca, ktre stanowio centraln tre mesjaskiego posannictwa Syna Czowieczego.

Koci yje swoim autentycznym yciem, kiedy wyznaje i gosi miosierdzie najwspanialszy przymiot Stwrcy i Odkupiciela i kiedy ludzi przyblia do Zbawicielowych zdrojw miosierdzia, ktrych jest dyspozytariuszem i szafarzem. Ogromne znaczenie ma w tej dziedzinie stae rozwaanie sowa Boego, a nade wszystko wiadome i dojrzae uczestnictwo w Eucharystii oraz w sakramencie pokuty i pojednania. Eucharystia przyblia nas zawsze do tej mioci, ktra jest potniejsza ni mier; ilekro bowiem spoywamy ten chleb albo pijemy kielich, nie tylko gosimy mier Odkupiciela, ale take wspominamy Jego zmartwychwstanie i oczekujemy Jego przyjcia w chwale (por. 1 Kor 11, 26; aklamacja w Mszale Rzymskim). Sam obrzd eucharystyczny, sprawowany na pamitk Tego, ktry w swym mesjaskim posannictwie objawi nam swego Ojca przez sowo i krzy, wiadczy o tej niewyczerpalnej mioci, moc ktrej pragnie On stale czy si z nami i jednoczy, wychodzc na spotkanie wszystkich ludzkich serc. Drog za do tego spotkania i zjednoczenia toruje kademu nawet wwczas, gdy ci na nim wielkie winy sakrament pokuty i pojednania. W sakramencie tym kady czowiek moe w sposb szczeglny dowiadczy miosierdzia, czyli tej mioci, ktra jest potniejsza ni grzech. Bya ju o tym mowa w Encyklice Redemptor hominis, chyba jednake wypadnie jeszcze osobno powrci do tego podstawowego tematu.

Wanie dlatego, e w wiecie, ktry Bg tak umiowa, e Syna swego Jednorodzonego da (J 3, 16), istnieje grzech, Bg, ktry jest mioci (1 J 4, 16), nie moe objawia si inaczej ni jako miosierdzie. Miosierdzie odpowiada nie tylko najgbszej prawdzie owej mioci, jak jest Bg (i ktra jest Bogiem), ale take caej wewntrznej prawdzie czowieka i wiata, ktry jest jego doczesn ojczyzn.

Miosierdzie samo w sobie, jako doskonao nieskoczonego Boga, jest rwnie nieskoczone. Nieskoczona wic i niewyczerpana jest te gotowo Ojca w przyjmowaniu synw marnotrawnych wracajcych do Jego domu. Nieskoczona jest gotowo i moc przebaczania, majc swe stae pokrycie w niewysowionej wartoci ofiary Syna. aden grzech ludzki nie przewysza tej mocy ani jej nie ogranicza. Ograniczy j moe tylko od strony czowieka brak dobrej woli, brak gotowoci nawrcenia, czyli pokuty, trwanie w oporze i sprzeciwie wobec aski i prawdy, a zwaszcza wobec wiadectwa krzya i zmartwychwstania Chrystusowego.

I dlatego te Koci wyznaje i gosi nawrcenie. Nawrcenie do Boga zawsze polega na odnalezieniu miosierdzia, czyli owej mioci, ktra cierpliwa jest i askawa (por. 1 Kor 13, 4) na miar Stwrcy i Ojca mioci, ktrej Bg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa (2 Kor 1, 3) jest wiemy a do ostatecznych konsekwencji w dziejach przymierza z czowiekiem: a do krzya czyli do mierci i

zmartwychwstania swojego Syna. Nawrcenie do Boga jest zawsze owocem odnalezienia tego Ojca, ktry bogaty jest w miosierdzie.

Prawdziwe poznanie Boga miosierdzia, Boga mioci askawej, jest staym i niewyczerpalnym rdem nawrcenia, nie tylko jako doranego aktu wewntrznego, ale jako staego usposobienia, jako stanu duszy. Ci, ktrzy w taki sposb poznaj Boga, w taki sposb Go widz, nie mog y inaczej, jak stale si do Niego nawracajc. yj wic in statu conversionis a ten stan wyznacza najgbszy nurt pielgrzymowania kadego czowieka na ziemi in statu viatoris. Jak wida, Koci wyznaje miosierdzie Boga objawione w Chrystusie ukrzyowanym i zmartwychwstaym nie tylko sowem swego nauczania, ale nade wszystko najgbszym pulsem ycia caego Ludu Boego. A przez to wiadectwo ycia Koci spenia waciwe Ludowi Boemu posannictwo, ktre jest uczestnictwem i poniekd kontynuacj mesjaskiego posannictwa samego Chrystusa.

Koci wspczesny ma gbok wiadomo tego, e tylko w oparciu o miosierdzie Boga samego bdzie mg speni te zadania, ktre wynikaj z nauki Soboru Watykaskiego II, a nade wszystko zadania ekumeniczne majce na celu zjednoczenie wszystkich wyznawcw, Chrystusa. Podejmujc wielorakie starania w tym kierunku, Koci wyznaje z ca pokor, e tylko ta mio, ktra jest wiksza od saboci ludzkich podziaw, moe ostatecznie sprawi ow jedno, o ktr sam Chrystus modli si do Ojca i o ktr nie przestaje prosi za nas w baganiach, ktrych nie mona wyrazi sowami (Rz 8, 26).

Koci stara si czyni miosierdzie

14. Jezus Chrystus ukaza, e czowiek nie tylko dowiadcza i dostpuje miosierdzia Boga samego, ale take jest powoany do tego, aeby sam czyni miosierdzie drugim: Bogosawieni miosierni, albowiem oni miosierdzia dostpi (Mt 5, 7). Koci znajduje w tych sowach wezwanie do czynu i stara si czyni miosierdzie. Jeli wszystkie bogosawiestwa z kazania na grze wskazuj drog nawrcenia, przemiany ycia, to bogosawiestwo miosiernych jest pod tym wzgldem szczeglnie wymowne. Czowiek dociera do miosiernej mioci Boga, do Jego miosierdzia o tyle, o ile sam przemienia si wewntrznie w duchu podobnej mioci w stosunku do blinich.

Ten najistotniej ewangeliczny proces nie jest tylko jednorazowym przeomem duchowym, ale caym stylem ycia, istotn waciwoci chrzecijaskiego powoania. Polega ono na staym odkrywaniu i wytrwaym, pomimo wszystkich trudnoci natury psychologicznej czy spoecznej, urzeczywistnianiu mioci jako siy jednoczcej i dwigajcej zarazem: mioci miosiernej, ktra jest ze swojej istoty mioci twrcz. Mio miosierna we wzajemnych stosunkach ludzi nigdy nie pozostaje aktem czy te procesem jednostronnym. Nawet w wypadkach, w ktrych wszystko zdawaoby si wskazywa na to, e jedna strona tylko obdarowuje, daje a druga tylko otrzymuje, bierze (jak np. w wypadku lekarza, ktry leczy, nauczyciela, ktry uczy, rodzicw, ktrzy utrzymuj i wychowuj swoje dzieci, ofiarodawcy, ktry wiadczy potrzebujcym), w istocie rzeczy zawsze rwnie i ta pierwsza strona jest obdarowywana. A w kadym razie take i ten, ktry daje, moe bez trudu odnale

siebie w pozycji tego, ktry otrzymuje, ktry zostaje obdarowany, ktry doznaje mioci miosiernej, owszem, doznaje miosierdzia.

Tutaj Chrystus ukrzyowany jest dla nas najwyszym wzorem, natchnieniem, wezwaniem. W oparciu o ten przejmujcy wzr moemy z ca pokor okazywa miosierdzie drugim wiedzc, e on przyjmuje je jako okazane sobie samemu (por. Mt 25, 35-40). W oparciu o ten wzr musimy te stale oczyszcza wszelkie nasze dziaania i wszelkie intencje dziaa, w ktrych miosierdzie bywa rozumiane i praktykowane w sposb jednostronny: jako dobro czynione drugim. Tylko wwczas bowiem jest ono naprawd aktem mioci miosiernej, gdy wiadczc je, ywimy gbokie poczucie, i rwnoczenie go doznajemy ze strony tych, ktrzy je od nas przyjmuj. Jeli tej dwustronnoci, tej wzajemnoci brak, wwczas czyny nasze nie s jeszcze prawdziwymi aktami miosierdzia. Wwczas nie dokonao si jeszcze w peni to nawrcenie, ktrego drog ukaza nam Chrystus swoim sowem i przykadem a po krzy; wwczas te nie uczestniczymy jeszcze cakowicie we wspaniaym rdle mioci miosiernej, ktre zostao nam przez Niego objawione.

Tak wic droga, jak ukaza nam Chrystus w kazaniu na grze poprzez bogosawiestwo miosiernych, jest o wiele bogatsza od tego, co nieraz w obiegowych sdach ludzkich syszymy na temat miosierdzia. Sdy te uznaj miosierdzie jako akt czy proces jednostronny, ktry zakada i pozostawia dystans pomidzy czynicym je a doznajcym go, pomidzy dobroczyc a dobro-biorc. I std denie i danie, aeby stosunki midzyludzkie i spoeczne wyzwala od miosierdzia, a opiera na samej sprawiedliwoci. Jednake owe sdy o miosierdziu nie dostrzegaj tego podstawowego zwizku pomidzy miosierdziem a sprawiedliwoci, o jakim mwi caa tradycja biblijna, a nade wszystko mesjaskie posannictwo Jezusa Chrystusa. Autentyczne miosierdzie jest jakby gbszym rdem sprawiedliwoci. Jeli ta ostatnia sama z siebie zdolna jest tylko rozsdza pomidzy ludmi, rozdzielajc wrd nich przedmiotowe dobra suszn miar, to natomiast mio, i tylko mio (take owa askawa mio, ktr nazywamy miosierdziem) zdolna jest przywraca czowieka samemu czowiekowi.

Autentycznie chrzecijaskie miosierdzie jest zarazem jakby doskonalszym wcieleniem zrwnania pomidzy ludmi, a wic take i doskonalszym wcieleniem sprawiedliwoci, o ile ta w swoich granicach dy rwnie do takiego zrwnania. Jednake zrwnanie przez sprawiedliwo zatrzymuje si w krgu dbr przedmiotowych zwizanych z czowiekiem, podczas gdy mio i miosierdzie sprawiaj, i ludzie spotykaj si ze sob w samym tym dobru, jakim jest czowiek z waciw mu godnoci. Rwnoczenie zrwnanie ludzi przez mio askaw i cierpliw (por. 1 Kor 13, 4) nie stanowi zatarcia rnic: ten, kto daje daje tym bardziej, gdy rwnoczenie czuje si obdarowany przez tego, kto przyjmuje jego dar; ten za, kto umie przyj ze wiadomoci, e i on rwnie przyjmujc, wiadczy dobro, ze swej strony suy wielkiej sprawie godnoci osoby, ktra najgbiej moe jednoczy ludzi pomidzy sob.

Tak wic miosierdzie stale si nieodzownym czynnikiem ksztatujcym stosunki wzajemne pomidzy ludmi w duchu najgbszego poszanowania wszystkiego, co ludzkie oraz wzajemnego braterstwa. Nie sposb osign takiej wizi pomidzy

ludmi, jeli te stosunki wymierzymy tylko miar samej sprawiedliwoci. Musi ona w kadym zasigu midzyludzkich stosunkw doznawa jakby dogbnej korekty ze strony owej mioci, ktra jak gosi w. Pawe jest askawa i cierpliwa, czyli innymi sowy: nosi znamiona mioci miosiernej, tak istotne dla Ewangelii i chrzecijastwa. Przypomnijmy jeszcze, e owa miosierna mio oznacza take t serdeczn tkliwo i czuo, ktra tak wyrazicie przemawia do nas ze sw przypowieci o synu marnotrawnym (por. k 15, 11-32), a szczeglnie o owcy czy o drachmie zagubionej (por. k 15, 1-10). I dlatego te owa mio miosierna jest szczeglnie nieodzowna w stosunkach pomidzy najbliszymi, pomidzy maonkami, pomidzy rodzicami i dziemi, pomidzy przyjacimi, jest nieodzowna w wychowaniu i duszpasterstwie.

Jednake zasig jej tutaj si nie koczy. Jeli Pawe VI wielokrotnie wskazywa na cywilizacj mioci12 jako na cel, do ktrego winny zmierza wszelkie wysiki w dziedzinie spoecznej i kulturalnej, a take ekonomicznej i politycznej, to wypada z kolei powiedzie, e osignicie tego celu nigdy nie bdzie moliwe, jeeli w naszych koncepcjach i realizacjach dotyczcych tych rozlegych i zoonych dziedzin ludzkiego wspycia bdziemy si zatrzymywa przy zasadzie oko za oko i zb za zb (Mt 5, 38), a nie postaramy si jej zasadniczo przetworzy i uzupeni innym duchem. W tym kierunku prowadzi nas te niewtpliwie Sobr Watykaski II, gdy tyle razy mwic o potrzebie tworzenia wiata bardziej ludzkiego13 misj Kocioa w wiecie wspczesnym upatruje wanie w realizacji tego zadania. w ludzki wiat nie moe stawa si bardziej ludzkim, jeli nic wprowadzimy w wieloraki zakres stosunkw midzyludzkich, a take stosunkw spoecznych, wraz ze sprawiedliwoci, owej mioci miosiernej, ktra stanowi mesjaskie ordzie Ewangelii.

w ludzki wiat moe stawa si bardziej ludzkim tylko wwczas, gdy we wzajemne stosunki, ktre ksztatuj jego moralne oblicze, wprowadzimy moment przebaczenia, tak istotny dla Ewangelii. Przebaczenie wiadczy o tym, e w wiecie jest obecna mio potniejsza ni grzech. Przebaczenie te stanowi podstawowy warunek pojednania nie tylko w stosunku Boga do czowieka, ale take w stosunkach wzajemnych pomidzy ludmi. wiat, z ktrego wyeliminujemy przebaczenie, moe by tylko wiatem zimnej, bezwzgldnej sprawiedliwoci, w imi ktrej kady bdzie dochodzi swych praw w stosunku do drugiego, a drzemice w czowieku egoizmy rnego gatunku mog albo zamieni ycie i wspycie ludzi w system ucisku sabszych przez silniejszych, albo te w aren nieustannej walki jednych przeciw drugim.

Dlatego te Koci za swj naczelny obowizek na kadym, a zwaszcza na wspczesnym etapie dziejw, musi uzna goszenie i wprowadzenie w ycie tajemnicy miosierdzia objawionej do koca w Jezusie Chrystusie. Tajemnica ta stanowi nie tylko dla samego Kocioa jako wsplnoty widzcych, ale take poniekd dla wszystkich ludzi, rdo ycia innego ni to, jakie moe zbudowa czowiek pozostawiony samym siom dziaajcej w nim trojakiej podliwoci (por. 1 J 2, 16). To w imi tej wanie tajemnicy Chrystus uczy nas stale przebaczenia. Ile razy powtarzamy sowa tej modlitwy, ktrej On sam nas nauczy, prosimy odpu nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom, tym, ktrzy przeciw, nam

zawinili (Mt 6, 12). Trudno wrcz wypowiedzie, jak gbokie jest znaczenie postawy, ktr te sowa wyraaj sob i ksztatuj. Ile one mwi kademu czowiekowi o drugim czowieku, a zarazem i o nim samym! wiadomo, e jestemy zwykle wzajemnie wobec siebie dunikami, idzie w parze z wezwaniem do tej braterskiej solidarnoci, ktrej w. Pawe da wyraz w zwizym wezwaniu: Jeden drugiego brzemiona nocie (Ga 6, 2). Jaka w tym zawiera si lekcja pokory wobec czowieka rwnoczenie bliniego i siebie samego jaka szkoa dobrej woli wspycia na kady dzie i w rnych warunkach naszego bytowania! Gdybymy odrzucili t lekcj c pozostaoby z jakiegokolwiek humanistycznego programu ycia i wychowania?

Chrystus tak bardzo nalega na konieczno przebaczania drugiemu, e Piotrowi pytajcemu, do ilu razy winien jest przebaczy bliniemu, wskazuje symboliczn cyfr: siedemdziesit siedem razy (Mt 18, 22), chcc przez to powiedzie, e powinien umie przebacza kademu za kadym razem. Oczywicie, e to tak szczodrze wymagane przebaczenie nie niweczy obiektywnych wymaga sprawiedliwoci. Waciwie rozumiana sprawiedliwo stanowi poniekd cel przebaczenia. W adnym miejscu ordzia ewangelicznego ani przebaczenie, ani te miosierdzie jako jego rdo, nie oznacza pobaliwoci wobec za, wobec zgorszenia, wobec krzywdy czy zniewagi wyrzdzonej. W kadym wypadku naprawienie tego za, naprawienie zgorszenia, wyrwnanie krzywdy, zadouczynienie za zniewag, jest warunkiem przebaczenia.

Tak wic podstawowa struktura sprawiedliwoci wkracza zawsze na obszar miosierdzia. To ostatnie posiada jednake moc wypenienia sprawiedliwoci now treci. Tre ta najprociej i najpeniej uwydatnia si w przebaczeniu. Ono bowiem ukazuje, i poza caym procesem wyrwnawczym czy te rozejmowym, ktry waciwy jest dla samej sprawiedliwoci, dochodzi do gosu mio, czyli afirmacja czowieka. Spenienie za warunkw sprawiedliwoci jest nade wszystko nieodzowne, aeby ta mio moga niejako odsoni swoje oblicze. Tak jak na to ju zwracalimy uwag przy analizie przypowieci o synu marnotrawnym, ten, kto przebacza i ten, ktry dostpuje przebaczenia, spotykaj si z sob w jednym zasadniczym punkcie: tym punktem jest godno, czyli istotna warto czowieka, ktra nie moe by zagubiona, ktrej potwierdzenie czy odnalezienie stanowi tez rdo najwikszej radoci (por. k 15, 32).

Koci przeto susznie uwaa za swoj powinno, za powinno swojego posannictwa, strzec prawdziwoci przebaczenia w yciu i postpowaniu, w wychowaniu i duszpasterstwie. Strzee za nie inaczej, jak strzegc tego rda czyli tajemnicy miosierdzia Boga samego objawionej w Jezusie Chrystusie.

U podstaw posannictwa Kocioa w tych wszystkich dziedzinach, o jakich mwi tak liczne wskazania ostatniego Soboru oraz cae wielowiekowe dowiadczenie apostolstwa, znajduje si nie co innego, jak tylko owo czerpanie ze zdrojw zbawienia (por. Iz 12, 3), ktre wyznacza wielorakie kierunki posannictwa Kocioa w yciu poszczeglnych chrzecijan, poszczeglnych wsplnot, a take caej wielkiej spoecznoci Ludu Boego. Nie moe ono by spenienie inaczej jak tylko w duchu tego ubstwa do jakiego wezwa nas Pan swoim sowem i przykadem: Darmo

otrzymalicie, darmo dawajcie (Mt 10, 8), aby na tych wszystkich drogach ycia i posugiwania Kocioa, poprzez ewangeliczne ubstwi sug i szafarzy oraz caego ludu, ktry daje wiadectwo wielkim dzieom swojego Pana, objawi si tym bardziej Bg bogaty w miosierdzie.

MODLITWA KOCIOA NASZYCH CZASW

Koci odwouje si do Miosierdzia Boego

15. Koci gosi prawd o miosierdziu Boga objawion w ukrzyowanym i zmartwychwstaym Chrystusie i wyznaje j na rne sposoby. Koci stara si rwnie czyni miosierdzie ludziom przez ludzi, widzc w tym nieodzowny warunek zabiegw o lepszy, bardziej ludzki wiat dnia dzisiejszego i jutrzejszego. Jednake w adnym czasie, w adnym okresie dziejw a zwaszcza w okresie tak przeomowym jak nasz Koci nie moe zapomnie o modlitwie, ktra jest woaniem o miosierdzie Boga wobec wielorakiego za, jakie ciy nad ludzkoci, i jakie jej zagraa. To wanie jest podstawowym prawem i zarazem powinnoci Kocioa w Jezusie Chrystusie. Jest ono prawem i powinnoci Kocioa wobec Boga, a zarazem w stosunku do ludzi. Im bardziej wiadomo ludzka, ulegajc sekularyzacji, traci poczucie sensu samego sowa miosierdzie im bardziej, oddalajc si od Boga, oddala si od tajemnicy miosierdzia tym bardziej Koci ma prawo i obowizek odwoywa si do Boga miosierdzia woaniem wielkim (por. Hbr 5, 7). Takim wielkim woaniem winno by woanie Kocioa naszych czasw do Boga o miosierdzie, ktrego pewno gosi on i wyznaje w Chrystusie ukrzyowanym i zmartwychwstaym czyli w tajemnicy paschalnej. Tajemnica ta niesie w sobie najpeniejsze objawienie miosierdzia czyli tej mioci, ktra jest potniejsza od mierci, potniejsza od grzechu i za kadego mioci, ktra dwiga czowieka z najgbszych upadkw i wyzwala z najwikszych zagroe.

Czowiek wspczesny czuje te zagroenia. To, co powyej zostao powiedziane na ten temat, jest tylko skromnym zarysem. Czowiek wspczesny pyta nieraz z gbokim niepokojem o rozwizanie straszliwych napi, ktre spitrzyy si w wiecie i zalegy pomidzy ludmi. A jeli nieraz nie odwaa si ju wypowiedzie tego sowa miosierdzie albo nie znajduje dla niego pokrycia w swojej wiadomoci, wypranej z treci religijnej, to tym bardziej trzeba, aeby Koci wypowiedzia to sowo w imieniu nie tylko wasnym, ale take w imieniu wszystkich ludzi wspczesnych.

I std te trzeba, aeby wszystko to, co zostao powiedziane w tym dokumencie na temat miosierdzia, zamienio si i zamieniao si stale w arliw modlitw: w woanie o miosierdzie na miar potrzeb i zagroe czowieka w wiecie wspczesnym. To woanie niech bdzie wypenione ca t prawd o miosierdziu, jaka znalaza tak bogaty wyraz w Pimie witym, Tradycji i autenty