diyabet hemﬂ. forumu 2018/2 · bölgelerinde lipodistrofi geliﬂiminde etkili faktörleri ve...

De¤erli Okuyucular›m›z,

Diyabet Obezite ve Hipertansiyon’da Hemflirelik Forumu (DOHH)” dergimizin onuncuy›l›n›n ikinci say›s›n› sizlerle paylaflmaktan memnuniyet duyuyoruz. DOHH 2009 y›l›ndanbuyana düzenli olarak y›lda iki kez yay›nlanan bir dergidir.

Diyabet tedavisi gittikçe karmafl›klaflmaktad›r. Dünyada ve ülkemizde diyabet oranlar›gittikçe artmas›na karfl›n diyabet tedavisinde arzu edilen metabolik kontrol baflar›s›naulafl›lamam›flt›r. Diyabet tedavisindeki geliflmelere karfl›n diyabet yönetiminde e¤itiminyerini hiçbir tedavi alamam›flt›r. Diyabet e¤itiminde anahtar role sahip hemflirelerin hemdiyabetteki geliflmeleri takip edip hem de e¤itim tekniklerini gelifltirmesi çok önemlidir.

Dergi, 14 Kas›m Dünya Diyabet Haftas› etkinliklerinde ve Nisan ay›nda yap›lan UlusalDiyabet Kongresinde Diyabet E¤itim Hemflirelerine ve Diyabetle ilgilenen di¤er sa¤l›kprofesyonellerine ücretsiz da¤›t›lan bir dergidir. Ayr›ca Diyabet Hemflireli¤i Derne¤ininhttp://www.tdhd.org/yayinlar2.php sitesinde bugüne kadar yer alan tüm say›lar›naulafl›lmaktad›r. 2017 y›l› ilk say›s› itibariyle DOHH Türkiye At›f Dizini (Türkiye Citation Index)taraf›ndan indekslenmektedir.

Bu say›m›zda meslektafllar›m›z›n geliflmelerine katk› sa¤layacak dört araflt›rma ilediyabet bak›m›na güncel yaklafl›m sunan alt› derleme makalesi ve bir olgu sunumubulunmaktad›r.

Bu konuda bize birbirinden de¤erli meslektafllar›m›z yard›mc› oldu. Tüm yazarlar›m›zave bu say›n›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçen dan›flma kurulu üyelerine teflekkürü bir borçbiliyoruz. Gelecek say›lar›m›zda da sizlerden gelecek farkl› araflt›rma, derleme ve olgusunumu makaleleriyle yeniden birlikte olmak üzere sa¤l›cakla kal›n...

Prof. Dr. Nermin OLGUUN Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›GAZ‹ANTEP

E d i t ö r d e n

‹çindekiler

11 AArraaflfltt››rrmmaa BBiirr ÜÜnniivveerrssiittee HHaassttaanneessiinnddee ÇÇaall››flflaann HHeemmflfliirreelleerriinn

DDiiyyaabbeett ÖÖzzyyöönneettiimmii FFaarrkk››nnddaall››kk DDüüzzeeyyii iillee DDiiyyaabbeett TTuuttuumm

DDüüzzeeyyii AArraass››nnddaakkii ‹‹lliiflflkkii

fienay ZUHUR, Tülin YILDIZ

Gülbahar GÜLC‹VAN, Özge Bengü URCANO⁄LI

1100 AArraaflfltt››rrmmaa ‹‹nnssüülliinn TTeeddaavviissii AAllaann DDiiyyaabbeettllii BBiirreeyylleerriinn ‹‹nnssüülliinn UUyygguullaammaa

BBööllggeelleerriinnddee LLiippooddiissttrrooffii GGeelliiflfliimmiinnddee EEttkkiillii FFaakkttöörrlleerrii vvee

LLiippooddiissttrrooffiinniinn KKaann GGlliikkoozz RReeggüüllaassyyoonnuu ÜÜzzeerriinnee EEttkkiissiinnii

DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee

Nuran MET‹NARIKAN

1166 AArraaflfltt››rrmmaa GGeenneell KKoonnffoorr ÖÖllççee¤¤ii KK››ssaa FFoorrmmuunnuunn

TTüürrkkççee GGeeççeerrlliikk vvee GGüüvveenniirrlliikk ÇÇaall››flflmmaass››

Seyhan ÇITLIK SARITAfi, Seher ÇEV‹K, Gürkan ÖZDEN

2233 AArraaflfltt››rrmmaa TTiipp11 DDiiyyaabbeettllii ÇÇooccuukk vvee EErrggeennlleerriinn YYaaflflaamm KKaalliitteessii DDüüzzeeyylleerrii::

DDeepprreessyyoonn,, KKaayygg›› vvee BBiirreeyysseell SSaa¤¤ll››kk--HHaassttaall››kk ÖÖzzeelllliikklleerrii ‹‹lliiflflkkiissii

Sebahat ATEfi, Zarife Tu¤çe DEDE, Münevver DÜNDAR

Mehmet Nuri ÖZBEK, Nermin OLGUN, ‹smail AKSU

3300 DDeerrlleemmee CCeerrrraahhiiddee DDiiyyaabbeett YYöönneettiimmii

Kadriye ALDEM‹R, Feride TAfiKIN YILMAZ, Aysel GÜRKAN

3344 DDeerrlleemmee PPrreeddiiyyaabbeett vvee FFaarrkk››nnddaall››kk

Özlem DUMAN, Afitap ÖZDEL‹KARA

3388 DDeerrlleemmee DDiiyyaabbeett YYöönneettiimmiinnddee TTeelleeffoonn vvee MMoobbiill UUyygguullaammaallaarr››nn KKuullllaann››mm››

Türkan AKYOL GÜNER, Gülhan COfiANSU

4466 DDeerrlleemmee HHiippeerrttaannssiiyyoonnlluu BBiirreeyylleerrddee AAyyaakk RReefflleekkssoolloojjiissiinniinn

KKaann BBaass››nncc›› YYöönneettiimmiinnddee KKuullllaann››mm››

Saadet CAN Ç‹ÇEK, Yasemin ÖZKAN

5500 DDeerrlleemmee TTiipp 11 vvee TTiipp 22 DDiiyyaabbeettllii BBiirreeyylleerrddee GGöörrüülleenn

YYeemmee BBoozzuukklluukkllaarr›› vvee HHeemmflfliirreelliikk YYaakkllaaflfl››mm››

Aydan AKKURT YALÇINTÜRK, Selda ÇEL‹K

5588 DDeerrlleemmee GGeennçç EErriiflflkkiinn BBiirreeyyddee DDiiyyaabbeett vvee AAnnkkssiiyyeettee

Hale TOSUN, Sebahat ATEfi, Ayfle TOSUN

6622 OOllgguu SSuunnuummuu KKoonnffoorr TTeeoorriissii KKuullllaann››mm›› vvee HHeemmflfliirreelliikk BBaakk››mm››

Sat› CAN, Yasemin YILDIRIM USTA, Saadet CAN Ç‹ÇEK

Dergi Ad›

Hemflirelik ForumuDiyabet, Obezite ve

Hipertansiyon

(Özel say›)

‹mtiyaz Sahibi ve

Genel Yay›n Yönetmeni

Bahattin Ç‹B‹R

Yay›n Türü

Yerel - Süreli - ‹ki ayda bir

Yönetim YeriCihangir Mah. Pürtelafl Sokak Köfle Palas Apt B Blok No: 1 D: 2Taksim - ‹STANBULTel: (0212) 661 61 46

www.bilmedya.com

[email protected]

[email protected]

Yay›na Haz›rl›k

Merajans Ltd. fiti.

Bas›m YeriGülmat Matbaa Mücellit ve Bask› HizmetleriLitrosyolu 2. Matbaac›lar SitesiE Blok Kat: 3 No: 4 Topkap› - ‹STANBUL

Dergimizde yay›nlanan yaz›,

foto¤raf ve çizimlerin sorumlulu¤u

yazar›na aittir, kaynak

gösterilerek kullan›labilir.

Dergimiz bas›n meslek

ilkelerine uymaktad›r.

Hemflirelik Forumu

Bilmedya Grup yay›n›d›r

ISSN 1301-9880

Cilt 10 - Say› 2

Temmuz - Aral›k 2018

ASCENSIA - CONTOUR‹LAN

EditörProf. Dr. Nermin OLGUNHasan Kalyoncu ÜniversitesiSa¤l›k Bilimleri Yüksek OkuluHemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/GAZ‹ANTEP

Yay›n KuruluProf. Dr. Sevgi OKTAYDiyabet Hemflireli¤i Derne¤iOnursal Baflkan›, ‹.Ü. FlorenceNightingale Hemflirelik FakültesiHemflirelikte Yönetim AnabilimDal› Emekli Ö¤retim Üyesi/‹ST.Prof. Dr. Semra ERDO⁄AN‹.Ü. Florence NightingaleHemflirelik FakültesiHalk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Anabilim Dal›Emekli Ö¤retim Üyesi/‹ST.Doç. Dr. fieyda ÖZCANKoç Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/‹STANBULYrd. Doç. Dr. Gülhan ÇOfiANSU‹.Ü. Florence NightingaleHemflirelik FakültesiHalk Sa¤l›¤› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/‹STANBULYrd. Doç. Dr. Selda ÇEL‹KSa¤l›k Bilimleri Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/‹STANBULUz. Hem. Feride Badur GÖRÜRGÖZDiyabet Hemflireli¤i Derne¤iYönetim Kurulu Üyesi/‹STANBULUz. Hemflire Belgin BEKTAfiDokuz Eylül ÜniversitesiHastanesi Diyabet E¤itimHemfliresi/‹ZM‹RUz. Hemflire Hülya DEM‹RYeditepe Üniversitesi HastanesiDiyabet E¤itim Hemfliresi/‹STANBULUz. Hemflire Gülay BAYRAKOndokuz May›s ÜniversitesiSa¤l›k Uygulama ve Araflt›rmaHastanesi/SAMSUNUz. Hemflire Nurdan YILDIRIMDr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi Diyabet E¤itimHemfliresi/ANKARA

Yay›n ve Bilim Kurulundaki bütün isimler akademik ünvan ve soyad› alfabetik s›ras›yla dizilmifltir.

Dan›flma Kurulu

Prof. Dr. Nuran AKDEM‹R‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›Emekli Ö¤retim Üyesi /ANKARAProf. Dr. Nalan AKBAYRAK‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›Emekli Ö¤retim Üyesi/GAZ‹ANTEPProf. Dr. Hediye ARSLAN ÖZKANYeditepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri FakültesiHemflirelik Bölümü Do¤um ve Kad›n Hastal›klar›Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Aysel BADIR“Desteklerinden dolay› kendisine minnettar›z,sayg›yla an›yoruz”Prof. Dr. Hatice BOSTANO⁄LU ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›Emekli Ö¤retim Üyesi/ANKARAProf. Dr. Sakine BOYRAZAdnan Menderes Üniversitesi Ayd›n Sa¤l›k Y.okulu‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/AYDINProf. Dr. Sevim BUZLU‹stanbul Üniversitesi Florence NightingaleHemflirelik Fakültesi Psikiyatri Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Asiye DURMAZ AKYOLEge Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹ZM‹RProf. Dr. Zehra DURNABilim Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Aynur ESENEge Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹ZM‹RProf. Dr. Fatma ET‹ ASLANBahçeflehir Üniversitesi Hemflirelik BölümüCerrahi Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹ST.Prof. Dr. Feray GÖKDO⁄ANK›br›s ‹lim Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/KIBRISProf. Dr. Çiçek FADILO⁄LU‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›Emekli Ö¤retim Üyesi/‹ZM‹RProf. Doç. Dr. Gülten KAPTANBeykoz Üniversitesi Meslek Yüksekokulu‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹ST.Prof. Dr. Ayfer KARADAKOVANEge Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹ZM‹RProf. Dr. Sema KU⁄UO⁄LUAc›badem Üniversitesi Çocuk Sa¤l›¤› veHastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Mukadder MOLLAO⁄LUCumhuriyet Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/S‹VAS

Prof. Dr. Nesrin NURALKaradeniz Teknik Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›/TRABZONProf. Dr. Hülya OKUMUfiDokuz Eylül Üniversitesi Hemflirelik FakültesiDo¤um ve Kad›n Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/‹ZM‹RProf. Dr. Nimet OVAYOLUGaziantep Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri FakültesiHemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/GAZ‹ANTEPProf. Dr. Sezgi ÇINAR PAKYÜZCelal Bayar Üniversitesi Sa¤l›k YüksekokuluHemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/MAN‹SAProf. Dr. Nevin HOTUN fiAH‹N‹stanbul Üniversitesi Florence NightingaleHemflirelik Fakültesi Do¤um ve Kad›n Hastal›klar›Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Mehtap TANAtatürk Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/ERZURUMProf. Dr. Sultan TAfiCIErciyes Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/KAYSER‹Prof. Dr. Serap ÜNSARTrakya Üniversitesi Edirne Sa¤l›k Yüksekokulu‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/ED‹RNEProf. Dr. Ayfle YÜKSELArel Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›/‹STANBULProf. Dr. Birsen YÜRÜGENOkan Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Yüksekokulu ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULDoç. Dr. Sevgi KIZILCIÜsküdar Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/‹STANBULDoç. Dr. Gülendam KARADA⁄Gaziantep Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri FakültesiHemflirelik Bölümü Halk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Anabilim Dal›/GAZ‹ANTEPDoç. Dr. S›d›ka O⁄UZMarmara Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri FakültesiHemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤iAnabilim Dal›/‹STANBULDoç. Dr. Sevim ULUPINAR ‹stanbul Üniversitesi Florence NightingaleHemflirelik Fakültesi Hemflirelikte Ö¤retim Anabilim Dal›/‹STANBULYrd. Doç. Dr. Zeliha TÜLEK‹stanbul Üniversitesi Florence NightingaleHemflirelik Fak. ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›/‹ST.

IME-FINE‹LAN

GENEL B‹LG‹LERDiyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu, konu bafll›klar› ile ilgiliaraflt›rma makaleleri, derleme makaleleri, olgu sunumlar›, editöryel tart›flmalar, editöremektuplar, e¤itsel çal›flmalar, soru-cevaplar ve gündemi belirleyen güncel konular›yay›nlayan bilimsel bir dergidir.

Derginin yay›n dili Türkçedir ve makaleler Türk Dil Kurumu’nun dilbilgisi ve imla kurallar›na göre yaz›lmal›d›r. Kongre ya da sempozyumda sunulmufl ise kongrenin ad›,tarihi ve düzenlendi¤i flehir ilk sayfada dipnot olarak belirtilmelidir.

Yay›n hakk›n›n Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu’na devri içingelifltirilen form yazar(lar) taraf›ndan imzalanmal›d›r. Dergiye yay›nlanmak üzere gönderilecek yaz› çeflitleri flu flekilde özetlenebilir.

a. Araflt›rma MakaleleriBilimsel araflt›rma sürecini tamamlam›fl ve raporland›r›lm›fl makale türüdür. Tez, bilimseltoplant›da sunulan sözel/poster bildiri vb. bu kategori içinde yer almaktad›r.

b. Derleme MakaleleriUluslararas› ve ulusal kaynaklardan yararlanarak, konu ile ilgili temel tart›flmalar›nortaya koyuldu¤u ve yazarlar›n tart›flmalar ile ilgili görüfllerini belirtti¤i makale türüdür.Do¤rudan ya da davet edilen yazarlar taraf›ndan haz›rlan›r.

c. Olgu Sunumlar›Ender görülen, tan›, tedavi ve bak›m›nda farkl›l›k gösteren, bak›m kalitesini art›rmayayönelik yeni ve farkl› yaklafl›mlar› tart›flan makalelerdir. Yeterli say›da foto¤raflarla veflemalarla desteklenmifl olmal›d›r.

d. Editöryel YorumYay›nlanan orijinal araflt›rma makaleleri ile ilgili, araflt›rman›n yazarlar› d›fl›ndaki okonunun uzman› taraf›ndan de¤erlendirilmesidir. Konu ile ilgili makalenin sonundayay›nlan›r.

e. Editöre MektupDergide daha önceden yay›mlanm›fl makaleye katk›da bulunmak amac›yla Editöreyaz›lan mektuptur.

Yay›nlanmak Üzere Dergiye Gönderilen Yaz›larda Dikkat Edilecek Noktalar• Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Dergisi’nin yaz›m kurallar› AmerikanPsikoloji Derne¤i (APA) yaz›m kurallar› temel al›narak belirlenmifltir.• Dergide yay›mlanmas› istenen metin Microsoft Word program›nda, Times NewRoman yaz› karakterinde, sayfan›n tek taraf›n›n kullan›ld›¤›, (A4) boyutlar›nda (21x29,5cm.) beyaz ka¤›da her yan›ndan 2,5 cm. boflluk kalacak flekilde 12 punto ve 2 sat›raral›¤› ile yaz›lmal›d›r. 3 kopya (tablo, flekil, grafik ve foto¤raflar› ile birlikte) Yaz›lar›n 3nüsha (2’sinde yazar isim(leri), unvan(lar) ve kurum(lar) olmayacak) lazerli ç›kt›s›nametnin aynen yer ald›¤› bir CD ile (kritik gruplarla yürütülen çal›flmalarda) etik kurulveya kurum izin belgelerinin fotokopileri eklenmelidir.• Araflt›rma ve derleme makaleleri 5000 kelimeyi, editöre mektup 700 kelimeyigeçmemelidir. Bu s›n›rlamada özet, kaynaklar, tablo, flekil, grafik ve teflekkür bölümleriyer almaz. ‹lk sayfa hariç di¤er sayfalar numaraland›r›lmal›d›r.• Her metnin bir bafll›k sayfas› bulunmal›; yaz›n›n Türkçe ve ‹ngilizce bafll›klar›n›,yazarlar›n aç›k adlar›n›, unvanlar›n›, kurumlar›n›, yaz›flma yap›lacak yazar›n ad›, adresi,telefon ve faks numaralar› ile elektronik posta adresini içermelidir. • K›saltmalar metinde k›saltma yap›lm›fl ise ilk kullan›mda uzun flekli yaz›lmal› vek›salt›lm›fl flekli parantez içinde gösterilmelidir.

Makalenin Yap›s› Makale, makalenin ad›, Türkçe ve ‹ngilizce özet, ana metin, kaynaklar, tablolar, flekilve grafik bölümlerinden oluflmaktad›r. Gerekli oldu¤u durumlarda (örne¤in, ölçekgelifltirme ya da geçerlik güvenirlik çal›flmalar›nda) ekler de yer alabilmektedir. Anametin: a) girifl ve amaç b) gereç ve yöntem c) bulgular d) tart›flma e) sonuç ve öneriler bölümlerinden oluflmaktad›r. Bu bölümler büyük harf ve koyu renk ile ayr› birsayfadan bafllanarak yaz›lmal›d›r.

Makalenin Ad›: Metnin geneli ile iliflkili olmal› ve ele al›nan konuyu yans›tmal›d›r.Makalenin ad›n›n alt›na yazar isimleri eklenmemelidir. Özet: Türkçe ve ‹ngilizce (Abstract) olarak yaz›lmal› ve 200 kelimeyi aflmamal›d›r.Amaç, gereç-yöntem, bulgular ve tart›flma sonuç ve öneriler bölümlerindenoluflmal›d›r. K›saltma kullan›lmamal› ve kaynak gösterilmemelidir. Anahtar kelimeler: Türkçe ve ‹ngilizce özetlerin alt›nda (en az 3, en fazla 5 adet) belirtilmelidir. Kelimeler küçük harf ile alfabetik dizine göre s›ralanmal›d›r. Girifl: Konu ile ilgili uluslararas› ve ulusal literatüre dayal› problemin tan›m› yap›l›r. Konu

ile ilgili önceki çal›flmalar k›saca özetlenerek bu çal›flmaya neden gerek duyuldu¤uaç›klan›r. Çal›flman›n temel hipotezi ya da ana sorunsallar› aç›k olarak belirtilir. Bircümle ile makalenin genel amac› belirtilmelidir. Gereç-Yöntem: Araflt›rma tasar›m tipi, araflt›rman›n yap›ld›¤› yer ve özellikleri,araflt›rman›n evreni ve örneklem seçimi, verilerin toplanmas›, verilerin de¤erlendirilmesive araflt›rman›n s›n›rl›l›klar› bölümlerinden oluflur. Araflt›rman›n etik boyutuaç›klanmal›d›r. Makalelerde araflt›rma ve yay›n eti¤ine uyulmal›d›r. Bulgular: Çal›flman›n temel sonuçlar›, istatistiksel sonuçlar› ve bunlar›n anlaml› olupolmad›¤› ile birlikte verilir. Çal›flmada kullan›lan önemlilik testleri aç›k olarakyaz›lmal›d›r. Tablo, flekil, grafiklerin yerlerinin belirtilmesi gerekir.Tart›flma: Sonuçlar›n anlam›, bu sonuçlar›n hangi bilgileri destekledi¤i, hangi bilgileriçürüttü¤ü, kaynaklar ile desteklenerek gösterilir. Karmafl›k istatistikler ve bulgularsadelefltirilerek, bulgular›n flu andaki hemflirelik bak›m›na etkileri tart›fl›l›r. Bulgular vetart›flma ayr› bölümler halinde yaz›lmal›d›r. Sonuç ve Öneriler: Sonuç ve öneriler ayr› bafll›klar alt›nda, araflt›rma bulgular›na dayal›olarak yap›lmal›d›r. Öneriler, konu ile ilgili araflt›rma yürütecek araflt›rmac›lara yol gösterici nitelikte olmal›d›r. Teflekkür: Bu bölüm gerekli oldu¤u durumda kullan›lmal›d›r. Araflt›rma finansal olarakbir kurum taraf›ndan desteklendi ise, araflt›rmada anketör kullan›lmas› gibi benzeriyard›mlar al›nd› ise bu ve benzeri durumlarda teflekkür makalenin sonunda yeralmal›d›r.

Kaynaklar Metiinn iiçiinnde kkaayynnaakk gösterrmme::• Cümle sonunda kaynak gösteriminde, yazar soyad› ve yay›n y›l› aras›nda virgül kullan›lmal›d›r. Örne¤in, (Olgun, 2006). E¤er al›nt› belirli bir sayfadan yap›ld›ysa,(Özcan, 2007, s. 11).• Birden fazla farkl› kaynak kullan›ld› ise kaynaklar alfabetik dizine göre s›ralanmal›,kaynaklar aras›na noktal› virgül konulmal›d›r. Örne¤in, (Erdo¤an, 2005; Oktay veÖzcan, 2002).• Al›nt› yap›lan kaynaklardan ayn› soyadl› yazarlar mevcutsa ve al›nt›n›n yay›n y›l› farkl›ise, cümle sonunda ya da cümle içinde yazar isimlerinin bafl harfi belirtilmelidir.Örne¤in cümle sonunda (E. Aslan 1988 s.22; H. Aslan 1987, s.421) fleklinde belirtilmelidir. • Befl yazara kadar bir kaynaktan al›nt› yap›ld›¤›nda, ilk kaynak gösteriminde üç yazarbelirtilip, daha sonraki cümlelerde sadece tek yazar›n soyad› “ve ark./et al” biçiminde belirtilmelidir.• Kaynak iki yazarl› ise cümle sonunda (Choi ve Shi, 2001) olarak, cümle içinde iseChoi ve Shi (2001) fleklinde kullan›lmal›d›r. • Yazar› olmayan bir kaynakta cümlenin sonuna parantez içerisinde makalenin bafll›¤›ya da kayna¤›n girifl cümlesi ve yay›n y›l›, gerekli oldu¤u durumlarda sayfa numaras›da belirtilmektedir. Örne¤in, (Diabetes Management, ADA, 2005). • Kayna¤›n yazar ad› ve soyad› belirli de¤ilse, elektronik adres cümle sonunda belirtilmelidir. Örne¤in, (www.staff.ncl.ac.uk/philip.home/t1dgch2b.htm#Empower) Metiinn sonnunndaa kkaayynnaakk gösterrmme::• Kaynaklar bölümünde kaynaklar›n s›ralanmas› yazar soyadlar›na göre alfabetikolarak yap›lmal› ve tüm yazarlar yaz›lmal›d›r.• Ayn› yazar›n, ayn› tarihte yay›nlanm›fl iki yay›n›ndan yararlan›ld› ise, yay›n tarihindensonra (a) ve (b) ibareleri ile belirtilmesi gerekmektedir. Örne¤in, Ferrans, C.E;Povvers, M.S.(1985a) Quality of life lndex: Development and psychometric properties, Advances in Nursing Science 8(1);15-24.Ferrans, C.E.; Povvers, M.S. (1985 b) Psyhometric assesment of the quality of life index.Research in Nursing and Health 15; 26-36.• Kaynak bir dergiden al›nm›fl ise, yazar soyad› ve ad›n›n ilk harfi, bas›m tarihi,makalenin bafll›¤›, derginin tam ad›, cilt ve say›s›, ilk ve son sayfa numaralar›yaz›lmal›d›r. Örne¤in, Gotzsche, P. (2000)Why we need a broad perspective on meta- analysis, BMJ 321,585-586. • Kurum ad› veya yazar› belli olan kitab›n kaynak gösterilmesi: Kurum ad›, ya dayazar›n soyad›, ad›n›n bafl harfi, bas›m y›l›, makale bafll›¤›, varsa makalenin alt bafll›¤›,kitab›n birden fazla bask›s› varsa bask› say›s›, yay›mland›¤› yer, yay›nevi mutlaka yeralmal›d›r. Örne¤in;Whitehead, A.(1998). Science and the modern world. Free Pres, New York.• Editörlü bir kitab›n bir bölümünden al›nt› yap›lm›fl ise, editör ve yazar›n ayr›nt›l› bilgisibas›m yeri verilmeli ve kaç›nc› bas›m oldu¤u belirtilmelidir. Türkçe kaynaklarda ayn›flekilde editörü (Ed) ile k›saltarak belirtmeniz gerekmektedir. Örne¤in, Olgun, N. (2002) Hipoglisemi ve hiperglisemi. S.Erdo¤an (Ed.), Diyabet hemflireli¤itemel bilgiler. ‹stanbul: Yüce reklam/yay›m/da¤›t›m a.fl.

Yazarlara Bilgi

• Çeviri kitap ise: Freud, S. (1970) An outline of psychoanalysis (J. Strachey, Trans.). New York: Norton.(Original work published 1940). • Internet ortam›ndan bir kitap ise, Beers, M. H., Berkow, R. (1999). Mood disorders. In The Merck manual of diagnosisand therapy (17th ed., sec. 15, chap. 189). Retrieve January17,2003,fromhttp://www.merck.com/pubs/mmanual/section15/chapter189/189a.htm• Tezler:Çil Ak›nc›, A. (2008). KOAH’l› hastalara uygulanan pulmoner rehabilitasyonun fiziksel

ve psikolojik parametrelere etkisi. Yay›mlanmam›fl doktora tezi, Marmara ÜniversitesiSa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.• Elektronik ortamda elde edilen bir tez özeti ise, Embar-Seddon, A. R. (2000). Perceptions of violence in the emergency department.[Abstract]. Dissertation Abstracts International, 61 (02), 776A. Retrieved August 23,2001, from http://wwwlib.umi.com/dissertations/fullcit• Bildiri sunumu: Olgun, N., Koçak Kaymaz, D. (A¤ustos 2006) To be acquired of foot caring skill to thetype 2 diabetic patients. FEND 11th Annual Conference, Kopenhag.• Kongre kitab›nda yay›mlanan bildiri: Olgun, N.( 2007) Diyabette vaka yönetimi. 9. Ulusal ‹ç Hastal›klar› Kongresi KongreKitab›. 5-9 Eylül 2007, Antalya, 328-29.• Elektronik ortamda kullan›lan kaynak bir üniversite ya da web sayfas›ndan al›nd› ise, Chou, L., McClintock, R., Moretti, F., Nix, D. H. (1993). Technology and education:New wine in new bottles: Choosing pasts and imagining educational futures.Retrieved August 24, 2000, from Columbia University, Institute for LearningTechnologiesWebsite:http://www.ilt.columbia.edu/publications/papers/newwine1.html.

Tablolar, Grafikler, fiekiller Kaynaklar bölümünden sonra, her bir tablo, grafik, flekil ayr› bir sayfada yer almal›d›r.Her bir tablo, grafik, flekil bir sayfaya s›¤d›r›lmal›, gerekirse yaz› aral›¤› ve karakteriküçültülmelidir. Tablo bafll›klar› koyu ve küçük harfler ile üste, grafik ve flekillerinbafll›klar› ise alta yaz›lmal›d›r.

Önemli NotDiyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Formuna makale gönderilirken ekteyer alan “Editöre Sunum Sayfas› Son Kontrol Listesi”nin doldurulmas› ve “Yay›n Haklar›Devir Formu”nun tüm yazarlar taraf›ndan imzalanmas› gerekmektedir.

ED‹TÖRE SUNUM SAYFASI SON KONTROL L‹STES‹Maakkaallenniinn Türrü ( ) Araflt›rma ( ) Derleme ( ) Olgu Sunumu ( ) Di¤er…………1. Baflka bir dergiye gönderilmedi ( )2. Sponsor veya ticari bir firma ile iliflkisi ( ) Yok ( ) Var …………..3. ‹statistiksel kontrol yap›ld› ( )4. Yay›n haklar› devir formu imzaland› ( )5. Daha önce bas›lm›fl materyal için izin al›nd› ( )6. Etik kurallara uygunlu¤u gereç ve yöntemde belirtildi ( )Kaapaakk Saayyfaas›7. Makalenin Türkçe ve ‹ngilizce bafll›¤› yaz›ld› ( )8. Yazarlar ve kurumlar› belirtildi ( )9. Tüm yazarlar›n yaz›flma adresleri, ifl tel, cep tel, e-posta belirtildi ( )ÖÖzzetllerr10. Türkçe ve ‹ngilizce özet (en fazla 200 kelime) yaz›ld› ( )11. 3-5 aras› anahtar kelime (Türkçe-‹ngilizce) belirtildi ( )Yaazz›mm Diillii12. Türkçe ve ‹ngilizce dil bilgisi kurallar›na uygunlu¤u kontrol edildi ( )Teflekkkkürr13. Makalede teflekkür edilecek kifli/kifliler varsa belirtildi ( )(Araflt›rmaya katk› sa¤layan ve/veya *‹statistiksel yönden de¤erlendiren kiflinin ismi)Kaayynnaakkllaarr14. Kaynak gösterimi metin içinde ve metin sonunda belirtilen kurallarauygun olarak yap›ld› ( )Taabbllo ve Resiimmllerr15. Belirtilen kurallara uygun olarak haz›rland› (en fazla 5 tablo) ( )16. Baflka kaynaklardan al›nan flekil, resim, tablolar için yazar›ndanYaz›l› izin al›nd› ( )

* ‹statistik de¤erlendirmeyi yapan uzman›n onay› (makalede yer alan yazarlardan biride¤ilse belirtilmelidir.)

Unvan›, ad›-soyad›-çal›flt›¤› kurum: ‹mzas›

Yazarlar›n unvan›, ad›-soyad›, çal›flt›¤› kurum‹mzas›1) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………2) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………3) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………4) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………5) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………6) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………7) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………8) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………9) ………………………………………………………………………………………….....……………

………………………………………………………………………………………….....……………10) ……………………………………………………………………………………….....….…………

……………………………………………………………………………………..........……………

YAYIN HAKLARI DEV‹R FORMU

Yay›nlanmas› dile¤iyle gönderdi¤imiz:

………………………………………………………………………………….................………………

…………………………………………………………………………….................……………………

bafll›kl› makalenin yazar(lar)› olarak, yaz›n›n; her türlü yay›n haklar›n›n “Diyabet,Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik” Dergisine ait oldu¤unu, derginin belirtti¤iyaz›m ve yay›n kurallar›na uygun oldu¤unu, makalenin daha önce yurtiçinde veyayurtd›fl›nda Türkçe veya yabanc› bir dilde yay›nlanmad›¤›n› veya yay›nlanmak üzerede¤erlendirme aflamas›nda olmad›¤›n›, bilimsel ve etik sorumlulu¤unun taraf›m›za aitoldu¤unu, di¤er yazarlara ulafl›lamamas› halinde, tüm yazarlar›n çal›flmadan haberdar olduklar›n› ve di¤er yazarlar›n sorumluluklar›n›, makalenin birinci yazar›olarak üzerime ald›¤›m› kabul ve beyan ederim. ….../…../……..

Yazarlar›n unvan›, ad›-soyad›, çal›flt›¤› kurum‹mzas›

1) …………………………………………………………......................……………………………….

2) …………………………………………………………......................……………………………….

3) …………………………………………………………......................……………………………….

4) …………………………………………………………......................……………………………….

5) …………………………………………………………......................……………………………….

6) …………………………………………………………......................……………………………….

7) …………………………………………………………......................……………………………….

8) …………………………………………………………......................……………………………….

9) …………………………………………………………......................……………………………….

10)

………………………………………………………......................………………………………...

Tüm yazarlar makalede belirtilen s›raya uygun olarak bu formu imzalamal›d›r.

BBiirr ÜÜnniivveerrssiittee HHaassttaanneessiinnddee ÇÇaall››flflaann HHeemmflfliirreelleerriinn DDiiyyaabbeett ÖÖzzyyöönneettiimmii FFaarrkk››nnddaall››kk DDüüzzeeyyii iillee DDiiyyaabbeett TTuuttuumm DDüüzzeeyyii AArraass››nnddaakkii ‹‹lliiflflkkii

fienay ZUHUR11, Tülin YILDIZ22, Gülbahar GÜLC‹VAN22, Özge Bengü URCANO⁄LI22

1Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma Merkezi Endokrin ve Metabolizma Hastal›klar› Bilim Dal›, TEK‹RDA⁄2Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma Merkezi Hemflirelik Hizmetleri Müdürlü¤ü, TEK‹RDA⁄

ÖÖzzeett

AAmmaaçç:: Bu çal›flma bir üniversite hastanesinde çal›flan hemflirelerin diyabet özyöne-

timi konusundaki fark›ndal›k düzeyi ile diyabet tutum düzeyi aras›ndaki iliflkinin ince-

lenmesi amac›yla yap›ld›.

GGeerreeçç vvee YYöönntteemm:: Araflt›rma Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›r-

ma Merkezinde çal›flan 190 hemflireyle Ocak-fiubat 2018 tarihlerinde yürütüldü. Ve-

rilerin toplanmas›nda “Hemflirelerin Diyabet Özyönetimi Konusundaki Fark›ndal›k Dü-

zeyi De¤erlendirme Formu” ve “Diyabet Tutum Düzeyi Ölçe¤i-(DTÖ)” kullan›ld›. Veri-

ler SPSS 18.0 paket program›nda analiz edildi.

BBuullgguullaarr:: Hemflirelerin %81.6’s› kad›n, yafl ortalamas› 27.71±4.2‘dir (min-max; 20-

45). Hemflirelerin %84.7’sinin çal›flt›¤› birimde diyabetli hasta takibi bulunmaktad›r.

Hemflirelerin %76.8’i kendini diyabetli hasta bak›m-tedavisinde yeterli gördü¤ünü ve

%63.7’si diyabet e¤itim hemfliresiyle iflbirli¤i içinde çal›flt›¤›n› ifade etti. Hemflirelerin

diyabet tutum ölçe¤i toplam puan ortalamas› 3.87±0.35 (min-max; 2.94-4.71) ve öl-

çek Cronbach's Alpha de¤eri 0.816 güven aral›¤›nda bulundu.

SSoonnuuçç:: Çal›flmam›zda hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyi yüksek

olup, DTÖ’ne göre orta düzeyde pozitif tutuma sahip oldu¤u görüldü. Hemflirelerin

diyabet tutum puan ortalamalar›nda; en yüksek pozitif tutum gösterilen alt grup pu-

an›n›n özel e¤itim gereksinimi, en düflük pozitif tutum gösterilen alt grup puan›nsa

tip 2 diyabetin ciddiyeti alt grup puan› oldu¤u görüldü. Kad›nlar›n diyabet tutum pu-

an ortalamalar› yüksek olup, lise e¤itim düzeyinde olanlar›n di¤erlerine göre daha

düflük puan ortalamalar› oldu¤u saptand›. Diyabetli hasta bak›m ve tedavisinin etkin-

li¤inde, hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyi ve diyabet tutumu önem-

lidir. Hizmet içi e¤itim programlar›nda, hemflirelerin diyabet özyönetimi konusunda-

ki rolünü gelifltirecek ve pozitif diyabet tutumlar›n› destekleyecek e¤itim programlar›-

na daha fazla yer verilmesi önerilmektedir.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmee:: Diabetes mellitus; Tutum; Özyönetim; Hemflirelik bak›m›

Cilt 10 • Say› 2 • Sayfa 1 • Temmuz - Aral›k 2018

AArraaflfltt››rrmmaa

Bu çal›flma 54. Ulusal Diyabet Kongresine sözlü bildiri olarak kabul edilmifltir.

SSuummmmaarryyTThhee RReellaattiioonnsshhiipp BBeettwweeeenn DDiiaabbeetteess SSeellff--MMaannaaggeemmeenntt

AAwwaarreenneessss LLeevveell aanndd DDiiaabbeettiicc AAttttiittuuddee LLeevveell ooff NNuurrsseessWWoorrkkiinngg iinn aa UUnniivveerrssiittyy HHoossppiittaall

OObbjjeeccttiivvee:: This study was conducted to examine therelationship between the level of awareness of diabetesself-management and the level of diabetes attitudeamong nurses working in a university hospital.

MMaatteerriiaall aanndd MMeetthhoodd:: The study was conducted with190 nurses working at Nam›k Kemal University HealthPractice and Research Center between January and Feb-ruary 2018. The "Awareness Level Assessment Form forDiabetes Self-Management of Nurses" and "Diabetes Atti-tude Level Scale- (WTO)" were used in the collection ofdata. The data was analysed in the SPSS 18.0 packageprogram.

RReessuullttss:: 81.6% of the nurses were female and the me-an age was 27.71±4.2 (min-max, 20-45). 84.7% of thenurses work with diabetes patients. 76.8% of the nursesfelt that they were sufficient in the treatment of diabeticpatient care and 63.7% said they worked in cooperationwith the diabetes education nurse. Nurses' diabetic atti-tude scale total score mean was 3.87±0.35 (min-max;2.94-4.71) and the scale Cronbach's Alpha score was0.816 confidence interval.

CCoonncclluussiioonn:: Our study found that nurses' awarenessof diabetes self-management was high and that theyhad moderate positive attitudes according to WTO. Nur-ses' average diabetes attitude scores were; it was seenthat the subgroup score with the highest positive attitu-de was a special education requirement and the subgro-up score with the lowest positive attitude was the subg-roup score of the severity of type 2 diabetes. The meanscores of diabetes attitudes of women were higher andthose of upper secondary education level were found tobe lower than the others. In the effectiveness of diabeticpatient care and treatment, nurses' awareness level of di-abetes self-management and diabetes attitude are impor-tant. In the in-service training programs, it is recommen-ded that nurses improve the role of diabetes self-mana-gement and place more emphasis on educational prog-rams to support positive diabetes attitudes.

KKeeyy WWoorrddss:: Diabetes mellitus; Attitudes; Self-Manage-ment; Nursing care

Girifl ve AmaçGünümüzde diyabet, küreselleflmenin getirdi¤i sorun-

larla beraber yaflam tarz› de¤iflikli¤ine ba¤l› olarak karfl›-m›za ç›kan bir halk sa¤l›¤› sorunudur. Dünya genelinde415 milyona yak›n diyabetli say›s›n›n 2040 y›l›na kadar642 milyon kifliye ulaflmas› öngörülmektedir (1).

Diyabet, pankreas›n insülin sal›n›m› ya da insülin etkimekanizmas›ndaki bozukluklar sonucu geliflen, hipergli-semi ile seyreden, karbonhidrat, protein ve lipid metabo-lizma bozuklu¤unu beraberinde getiren, akut ve kronikkomplikasyonlara neden olabilen, sürekli t›bbi bak›m ge-rektiren, kronik ve metabolik bir hastal›kt›r (1,2). Diyabeteba¤l› geliflebilecek akut komplikasyon riskinin azalt›lmas›ve kronik komplikasyonlar›n önlenebilmesi amac›yla, sa¤-l›k profesyonellerinin ve diyabetli bireylerin sürekli e¤itimiönemlidir (2).

Özyönetim kavram› hastal›kla ilgili semptom, tedavi, fi-ziksel, sosyal ve yaflam biçimi de¤iflikliklerini kapsayan kro-nik hastal›k yönetme sanat› olarak tan›mlanmaktad›r. Di-yabet özyönetimi ise; hastal›k bilgisinin gelifltirilmesi vede¤erlendirilmesiyle diyabetli bireyin tedavi ve bak›m pla-n›na uyumunu sa¤layarak, öz bak›m›n› ve hastal›k yöne-timini en etkili flekilde sürdürmesini sa¤lamakt›r (3,4). Di-yabetli bireyin hastal›k yönetiminde baflar›s›; yeterli bilgi,beceri ve olumlu tutumlara sahip olmas›n› gerektirmekte-dir. Diyabetlilerin kendi sa¤l›¤›na yönelik olumlu tutumla-ra sahip olmas›, sa¤l›kl› yaflam davran›fllar› gelifltirmesi vesürdürmeleri aç›s›ndan da önemlidir (5).

Diyabetli bireyler; hastal›klar›n›n bak›m ve yönetimi hak-k›nda güncel, tam ve do¤ru bilgilerle e¤itildiklerinde, has-tal›klar›n›n seyrinde, cerrahi giriflimlerinde ve metabolik dü-zeylerinde olumlu geliflme görülmektedir (6). Hemflirelerbu sürecin vazgeçilmez bir parças› olup, hastalar›n kendikendine bak›m uygulamalar›na e¤itim ve dan›flmanl›k yo-luyla rehberlik etmektedirler (7). Diyabetli bireylerde diya-bet özyönetimi ve deste¤ini sa¤lamada hastaya bak›m ve-ren hemflirelerin multidisipliner ekip anlay›fl›yla iflbirli¤i için-de olmas› ve birbirini desteklemesi gerekmektedir. Diyabet-lilerin hastane bak›m ve tedavi sürecinde etkin rol alanhemflirelerin, diyabet özyönetimi konusundaki fark›ndal›kdüzeyi ile diyabet yönetiminde yeterli bilgi, beceri ve pozi-tif tutumlara sahip olmas› önemlidir. Ayr›ca hemflirelerin di-yabetlilerin öz bak›m uygulamalar›na e¤itim ve dan›flman-l›k yoluyla rehberlik etmeleri de gerekmektedir (3,7,8).

Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu Dergisi


Bu çal›flma bir üniversite hastanesinde çal›flan hemfli-relerin diyabet özyönetimi konusundaki fark›ndal›k düze-yi ile diyabet tutum düzeyi aras›ndaki iliflkinin incelenme-si amac›yla yap›ld›.

Gereç ve YöntemAraflt›rman›n TipiAraflt›rma tan›mlay›c› ve kesitsel tipte bir araflt›rmad›r.

Araflt›rman›n Yeri ve Zaman›Araflt›rma Ocak-fiubat 2018 tarihleri aras›nda Tekirda¤

ilinde bulunan bir Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma Merke-zinde yürütüldü.

Araflt›rman›n Evreni ve Örneklemi Araflt›rman›n evrenini; Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma

Merkezinin dahili ve cerrahi birimlerinde bulunan 230hemflire oluflturdu. Evrenin tamam›na çal›flma s›n›rl›l›klar›do¤rultusunda ulafl›lmas› planland›¤› için bir örneklemhesab› yöntemine gidilmedi. Do¤um izni, senelik izin vesa¤l›k raporu mazeretleri nedeniyle kurumda bulunma-yan hemflireler çal›flma d›fl› b›rak›larak 190 hemflire örnek-lem grubunu oluflturdu (n=190).

Araflt›rmaya dahil edilme kriterleri;• Kurumda hemflire kadrosuyla çal›fl›yor olmak• Araflt›rma hakk›nda bilgilendirildikten sonra kendi r›-

zas›yla araflt›rmay› kabul eden hemflirelerdir.

Veri Toplama Araçlar›Araflt›rmada verilerin toplanmas›nda; araflt›rmac›lar ta-

raf›ndan oluflturulmufl “Hemflirelerin Diyabet ÖzyönetimiKonusundaki Fark›ndal›k Düzeyi De¤erlendirme Formu”ve “Diyabet Tutum Düzeyi Ölçe¤i-(DTÖ)” kullan›ld›. Form-lar araflt›rmac›lar taraf›ndan hemflirelere da¤›t›larak, me-sai saatleri içerisinde kat›l›mc›lar›n kendi uygun gördükle-ri zamanda doldurmas› sa¤land›.

Hemflirelerin Diyabet Özyönetimi Konusundaki Fark›ndal›k Düzeyi De¤erlendirme FormuAraflt›rmac›lar taraf›ndan haz›rlanm›fl; hemflirelerin sos-

yo demografik ve tan›mlay›c› özellikleri, diyabetli hasta ta-kip-bak›m özellikleri ve yeterlilikleri, diyabet e¤itim hemfli-resinin sorumluluklar›yla ilgili bilgi düzeyleri gibi konular›kapsayan 25 soruluk bir anket formudur.

Diyabet Tutum Düzeyi Ölçe¤i-(DTÖ)Ölçek Amerika’da Ulusal Diyabet Komisyonu taraf›n-

dan gelifltirilmifltir. Ölçe¤in Özcan (1999) taraf›ndan Türk-çe’ye uyarlanmas›, geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› yap›l-m›flt›r. Ölçek alt gruplar›n›n test-tekrar korelasyon katsay›la-r› 0.52-0.93 olup, Cronbach’s Alpha de¤erleri 0.61-0.93s›n›rlar› aras›nda saptanm›flt›r. Alt gruplar›n ölçek toplampuan› ile korelasyonlar› de¤erlendirilmifl ve 0.39-0.94 s›n›r-lar› aras›nda oldu¤u görülmüfltür (9). Bu çal›flmada ise öl-çe¤in Cronbach Alpha de¤eri 0.82 olarak bulundu. Ölçektoplam 7 alt boyuttan oluflmakta olup; özel e¤itim gerek-sinimi, hasta uyumuna karfl› tutum, tip 2 diyabetin ciddi-yeti, kan glikoz kontrolü ve komplikasyonlar, hastan›n ya-flam› üzerine diyabetin etkisi, hasta otonomisine karfl› tu-tum ve ekip bak›m›na karfl› tutum alt boyutlar› fleklindedir.Ölçek maddeleri 1’den 5’e kadar de¤iflen likert tipi puan-lama ile derecelendirilmifl, puan >3 ise pozitif tutumu, pu-an ≤3 ise negatif tutumu ifade etmektedir.9 Diyabet Tu-tum Ölçe¤i’nin araflt›rmada kullan›labilmesi için gerekli izinyazardan elektronik posta yolu ile al›nd›.

Verilerin De¤erlendirilmesiAraflt›rma verileri bilgisayarda Statistical Package for

the Social Sciences (SPSS) for Windows 18.0 istatistikprogram›na girildikten sonra, tan›mlay›c› istatistikler, ikiortalama aras›ndaki fark›n önemlilik testi (ba¤›ms›z grup-larda t testi), Mann Whitney U, Kruskal Wallis ve tek yön-lü ANOVA test analizi yap›ld›.

Araflt›rman›n Etik YönüAraflt›rmaya bafllamadan önce Nam›k Kemal Üniversite-

si Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma Merkezi’nden yaz›l› kurumizni ve sonras›nda Nam›k Kemal Üniversitesi T›p FakültesiGiriflimsel Olmayan Etik Kurulu’ndan etik kurul izni al›nd›.

Araflt›rman›n S›n›rl›l›klar› Araflt›rman›n en önemli s›n›rl›l›¤›, il merkezinde bulu-

nan Sa¤l›k Uygulama ve Araflt›rma Merkezi fleklinde tekmerkezli yürütülmüfl olmas› nedeniyle sonuçlarda genel-leme yap›lamamas›d›r.

Bulgular Hemflirelerin Tan›mlay›c› Özellikleri ve Diyabet Özyönetimi Fark›ndal›k Düzeyine ‹liflkin Özellikleri



Hemflirelerin %81.6’s› kad›n, yafl ortalamas› 27.71±4.2 (min-max; 20-45) ve %62.9’u 26-35 yafl aral›¤›ndaolup tan›mlay›c› özellikleri tablo 1’de verildi. Hemflirelerinço¤unlu¤u (%58.4) 0-5 y›ld›r çal›flmakta, %52.6’s› dahilibirimde görev yapmaktad›r. Hemflirelerin %76.8’i kendinidiyabetli hasta bak›m-tedavisinde yeterli gördü¤ünü ve%63.7’si ise diyabet e¤itim hemfliresiyle iflbirli¤i içinde ça-l›flt›¤›n› ifade etti (Tablo 1-2).

Çal›flmam›za kat›lan hemflirelerin %84.7’sinin çal›flt›¤›birimde diyabetli hasta takip etti¤i, tüm hemflirelerin%42.6’s›n›n da ayda ortalama 9 ve üzerinde diyabetlihasta takibinin oldu¤u saptand›. Hemflirelerin diyabet öz-yönetim konusunda fark›ndal›k düzeyini sorgulad›¤›m›z-da; %76.8’inin diyabetli hasta bak›m ve tedavisinde ken-disini yeterli gördü¤ü, %86.3’ünün hastalar›n diyabete¤itim gereksinimi sorununu saptayabiliyor oldu¤u,%53.7’sinin de bak›m›n› yürüttükleri diyabet hastalar› içindiyabet e¤itimi talebinde bulundu¤u görüldü (Tablo 2).

Çal›flmam›zda hemflirelerin %76.3’ü diyabet hasta/ya-k›nlar›n›n diyabet e¤itimine eriflim hakk›na özen gösterdi-¤i ve %81.6’s› da diyabet hasta/yak›nlar›n›n diyabet e¤iti-

mine eriflimini sa¤layarak ekonomik yükü azaltt›¤› düflün-cesinde oldu¤u saptand›. Hemflirelerin diyabet özyöneti-mi fark›ndal›k düzeyine iliflkin tüm özellikleri tablo 2’de ve-rildi.

Hemflirelerin Diyabet Tutum Ölçe¤i Puan Da¤›l›mlar›Hemflirelerin diyabet tutum ölçe¤i toplam puan orta-

lamas› 3.87±0.35 (min-max; 2.94-4.71) ve ölçek Cron-bach's Alpha de¤eri 0.82 güven aral›¤›nda bulundu. Öl-çek alt boyut ortalamalar›ndan en yüksek puan ortalama-s›n›n 4.24±0.47 ile “özel e¤itim gereksinimi” alt boyutu,en düflük puan ortalamas›n›n ise 2.74±0.82 puan› ile “tip2 diyabetin ciddiyeti” puan ortalamas› oldu¤u görüldü.Hemflirelerin diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›nda¤›l›m› tablo 3’de verildi.

Hemflirelerin Tan›mlay›c› Özellikleri ve Diyabet Özyönetimi Fark›ndal›k Düzeyi ile Diyabet Tutum Ölçe¤i Puan Ortalamalar› Karfl›laflt›rmas› Aras›ndaki ‹liflki Hemflirelerin tan›mlay›c› özelliklerine bakt›¤›m›zda 36

yafl ve üstü hemflirelerin diyabet tutum ölçe¤i puan orta-lamalar›n›n di¤er yafl gruplar›ndan daha yüksek oldu¤ugörüldü. Lise e¤itim düzeyinde olan hemflirelerin diyabettutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n ise lisans ve üstü e¤i-tim düzeyindeki hemflirelere göre daha düflük oldu¤usaptand›. Hemflirelerin çal›flma y›l› artt›kça diyabet tutumölçe¤i puan ortalamalar›n›n da artt›¤› görüldü. Ayr›ca ça-l›flt›¤› birimde diyabetli hasta takibi olan hemflirelerin diya-bet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n da daha yüksek ol-du¤u saptand›. Hemflirelerin tan›mlay›c› özellikleri ile diya-bet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas›aras›nda ise anlaml› bir fark saptanmad› ve verilerin da¤›-l›m› tablo 4’de verildi (p>0.05).

Hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyi ilediyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar› aras›ndaki iliflkilerafla¤›da belirtildi. Hemflirelerin diyabet e¤itimi gereksinimisorunu saptama ve diyabet e¤itim talebinde bulunma du-rumu ile diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar› aras›ndaanlaml› iliflki saptand› (p<0.05). Hemflirelerin diyabetli has-ta bak›m-tedavisinde yeterlilik durumu ile diyabet tutumölçe¤i puan ortalamalar› aras›nda anlaml› bir iliflki oldu¤ugörüldü (p<0.05). Hemflirelerin diyabetli hasta takibi ve di-yabet özyönetimi konusunda bilgi eksikli¤i hissetme duru-



TTaabblloo 11:: Hemflirelerin tan›mlay›c› özellikleri (N=190)

HHeemmflfliirreelleerriinn TTaann››mmllaayy››cc›› ÖÖzzeelllliikklleerrii nn %%CCiinnssiiyyeett

Kad›n 155 81.6 Erkek 35 18.4

YYaaflfl aarraall››¤¤››25 yafl ve alt› 63 33.226-35 yafl 119 62.936 yafl ve üstü 8 4.2

EE¤¤iittiimm dduurruummuu Lise 35 18.4Ön lisans 7 3.7Lisans 139 73.2Yüksek lisans 9 4.7

MMeesslleekkttee ççaall››flflmmaa yy››ll››0-5 y›l 111 58.46-10 y›l 111 32.611 y›l ve üstü 17 9.0

ÇÇaall››flfltt››¤¤›› bbiirriimmCerrahi birimi 90 47.4Dahili birimi 100 52.6

*Yüzdelik da¤›l›m

mu ile diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar› aras›nda daanlaml› bir iliflki oldu¤u görüldü (p<0.05). Ayr›ca hemflire-lerin diyabet hemfliresi ile iflbirli¤i ‹çinde çal›flma durumuile diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar› aras›nda da an-laml› bir iliflki oldu¤u görüldü (p<0.05). (Tablo 5).

Tart›flmaDiyabet düzenli t›bbi bak›m ve tedavi gerektiren kro-

nik bir hastal›kt›r. Diyabet özyönetiminde ve diyabetli bi-reyin güçlendirilmesinde; diyabetlilerin e¤itim gereksi-nimleri karfl›lanmal›, tedavi ve bak›mlar›na aktif kat›l›m›sa¤lanmal›d›r. Diyabetli bireylerin sa¤l›k hizmetlerindenetkin yararlanmalar›, sa¤l›k profesyonelleri taraf›ndanmultidisipliner ekip anlay›fl› ile takip ve bak›mlar›n›n sürdü-rülmesi büyük önem tafl›maktad›r.

Diyabet yönetiminde en asgari düzeyde t›bbi yard›m



TTaabblloo 22:: Hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyine iliflkin özellikleri (N=190)

HHeemmflfliirreelleerriinn DDiiyyaabbeett ÖÖzzyyöönneettiimmii FFaarrkk››nnddaall››kk DDüüzzeeyyiinnee ‹‹lliiflflkkiinn ÖÖzzeelllliikklleerr nn %%Çal›flt›¤›n›z birimde diyabetli hasta takip ediyor musunuz? Evet 161 84.7

Hay›r 29 15.3Ayda yaklafl›k kaç diyabetli hasta takip ediyorsunuz? 1-2 hasta 16 8.4

3-4 hasta 20 10.55-6 hasta 30 15.87-8 hasta 23 12.19 hasta ve üstü 81 42.6Yok 20 10,5

Diyabetli hasta takibinizde hastan›n diyabet e¤itim gereksinimi Evet 164 86.3sorununu saptayabiliyor musunuz? Hay›r 26 13.7Gereksiniminizde kullanabilece¤iniz, sistemde kay›tl› olan diyabet Evet 120 63.2e¤itim istek formu hakk›nda bilginiz var m›? Hay›r 70 36.8Takip etti¤iniz diyabet hastalar›nda diyabet e¤itimi Evet 102 53.7talebinde bulunuyor musunuz? Hay›r 88 46.3Takip etti¤iniz diyabet hasta/yak›nlar›n›n diyabet e¤itim Evet 120 63.2gereksinimlerinin karfl›land›¤›n› düflünüyor musunuz? Hay›r 70 36.8Diyabetli hasta bak›m ve tedavisinde kendinizi yeterli görüyor musunuz? Evet 146 76.8

Hay›r 44 23.2Takip etti¤iniz diyabet hasta/yak›nlar›n›n diyabet e¤itimine eriflim Evet 145 76.3hakk›na özen gösterdi¤inizi düflünüyor musunuz? Hay›r 45 23.7Takip etti¤iniz diyabet hasta/yak›nlar›n›n diyabet e¤itimine eriflimini Evet 155 81.6sa¤layarak ekonomik yükü azaltt›¤›n›z› düflünüyor musunuz? Hay›r 35 18.4Diyabet e¤itimi ve özyönetim deste¤inin diyabet bak›m› ile Evet 178 93.7bütünleflti¤ini düflünüyor musunuz? Hay›r 12 6.3Diyabetli hasta takibi ve diyabet özyönetim deste¤i konusunda Evet 89 46.8bilgi eksikli¤i hissediyor musunuz? Hay›r 101 53.2Hizmet içi e¤itim programlar›nda diyabet ve diyabet özyönetimi Evet 148 77.9konusuna daha s›k yer verilmesi gerekti¤ini düflünüyor musunuz? Hay›r 42 22.1Kurumunuzda diyabet e¤itim hemfliresiyle iflbirli¤i içinde Evet 121 63.7çal›flt›¤›n›z› düflünüyor musunuz? Hay›r 69 36.3Kurumumuzda yürütülen diyabetli hasta grup e¤itimi program› Evet 90 47.4hakk›nda bilginiz var m›? Hay›r 100 52.6Kurumumuzda yürütülen diyabetli hasta grup e¤itimi program›na Evet 137 72.1hastalar›n›z› yönlendirme gereksinimi duyar m›s›n›z? Hay›r 53 27.9*Yüzdelik da¤›l›m

ile en iyi glisemik kontrolün sa¤lanmas›nda “bütüncül ba-k›m ve multidisipliner ekip yaklafl›m›” baflar›y› artt›ran yön-temlerdir (10). Diyabet gibi kronik hastal›klar›n bak›m›ndasosyal deste¤in yan›nda sa¤l›k profesyonellerinin yard›m-

lar› da çok önemlidir (6). Diyabetli bireylerin hastal›k ve te-daviye uyumunun sa¤lanmas› ve özyönetimlerinin sürdü-rülmesinde hemflirenin varl›¤› ve diyabetli bireyle iflbirli¤iiçinde olmas› önem tafl›maktad›r (3). Çal›flmam›za kat›lan

hemflirelerin büyük ço¤unlu¤unun ça-l›flt›¤› birimde diyabetli hasta takibininoldu¤u görüldü. Hemflirelerin diyabetözyönetim konusunda fark›ndal›k düze-yini sorgulad›¤›m›zda; ço¤unlu¤unundiyabetli hasta bak›m ve tedavisindekendisini yeterli gördü¤ü, bak›m›n› yü-rüttükleri diyabet hastalar› için diyabete¤itim gereksinimini sorununu saptaya-bildi¤i ve hastalar›na diyabet e¤itimi ta-lebinde bulundu¤u görüldü. Diyabetlibireylerin hemflire taraf›ndan sürekli ba-k›m ve takibinin sürdürülmesi, hastal›¤›-n› yönetmesinde motive edilmesi, diya-bet özyönetiminin desteklenmesine veöz bak›m aktivitelerinin gerçeklefltirile-



TTaabblloo 33:: Hemflirelerin diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n da¤›l›m› (N=190)

DDiiyyaabbeett TTuuttuumm ÖÖllççee¤¤ii AAlltt BBooyyuuttllaarr›› OOrrtt±±SSSS MMiinn--MMaaxx.. PPuuaannÖzel e¤itim gereksinimi 4.24±0.47 2.57-5.00Hasta uyumuna karfl› tutum 3.77±0.64 2.33-5.00Tip 2 diyabetin ciddiyeti 2.74±0.82 1.00-5.00Kan glikoz kontrolü ve komplikasyonlar 3.95±0.52 2.50-5.00Hastan›n yaflam› üzerine diyabetin etkisi 3.84±0.50 2.40-4.80Hasta otonomisine karfl› tutum 4.07±0.51 2.80-5.00Ekip bak›m›na karfl› tutum 3.95±0.58 2.50-5.00Diyabet tutum ölçe¤i toplam puan› 3.87±0.35 2.94-4.71

*Ölçek maddeleri 1’den 5’e kadar de¤iflen likert tipi puanlama ile de¤erlendirilmifltir.

Puan > 3 ise pozitif tutum, puan ≤3 ise negatif tutumu ifade etmektedir. Puan›n 5’e

do¤ru art›fl› veya 1’e do¤ru düflüflü o yöndeki tutumu güçlendirmektedir.

TTaabblloo 44:: Hemflirelerin tan›mlay›c› özellikleri ile diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas› (N=190)

TTaann››mmllaayy››cc›› öözzeelllliikklleerr nn %% DDiiyyaabbeett TTuuttuumm ÖÖllççee¤¤ii ‹‹ssttaattiissttiikksseell DDee¤¤eerrCinsiyet OOrrtt±±ssss

Kad›n 155 81.6 3.88±0.38 Z= -1.092 Erkek 35 18.4 3.82±0.39 P= 0.275

Yafl aral›¤›25 yafl ve alt› 63 33.2 3.90±0.28 KW= 3.2426-35 yafl 119 62.9 3.85±0.39 P= 0.19736 yafl ve üstü 8 4.2 4.02±0.28

E¤itim durumu Lise 35 18.4 3.86±0.35 KW= 0.205Ön lisans 7 3.7 3.87±0.24 P= 0.902Lisans 139 73.2 3.87±0.37Yüksek lisans 9 4.7 3.98±0.18

Meslekte çal›flma y›l›0-5 y›l 111 58.4 3.88±0.35 KW= 0.4816-10 y›l 62 32.6 3.85±0.37 P= 0.78611 y›l ve üstü 17 9.0 3.92±0.34

Çal›flt›¤› birimde diyabetlihasta takibi durumu

Var 161 84.7 3.88±0.48 t= 1.64Yok 29 15.3 3.85±0.23 P= 0.103

*KW: Kruskal Wallis testi; ** t -testi; p<0.05

bilmesine katk› sa¤lamaktad›r (11). Çal›flmam›zda hemfli-relerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyinin yüksek ol-du¤u ve ço¤unlu¤unun (%76.8) diyabet bak›m ve teda-visinde kendilerini yeterli gördü¤ü bulguland›. Ancak ka-t›l›mc› tüm hemflirelerin sadece %53.7 ‘sinin diyabet e¤i-timi gereksiniminin karfl›lanmas›nda diyabetli bireyleridestekledi¤i sonucuna var›ld›. Bu deste¤in çok iyi düzey-de olmamas›n›n en önemli nedeni, hemflireler taraf›ndanifl yo¤unlu¤u olarak tan›mland›. O'Brien ve ark. (2018)çal›flmalar›nda diyabetlilerin özyönetimini kolaylaflt›rmakiçin bir tak›m hemflirelik stratejileri belirlemifllerdir. Bu stra-tejiler flöyledir;

• Diyabetlilerin özyönetim destek seviyelerini artt›rmakiçin hasta savunuculu¤u desteklenmelidir.

• Diyabetli bireye bütüncül bak›m ve deste¤i sa¤laya-bilecek multidisipliner ekip hizmetlerinden yararlanmas›n-da yard›mc› olunmal›d›r.

• Diyabetli bireylere, hedef belirlemelerinde yard›mc›olmak için yaflamlar›n›n çevresel, fiziksel ve duygusal yön-leri iyi de¤erlendirilmelidir.

• Diyabetli bireylerle etkileflim içinde, yans›t›c› dinlemeve yaflam tarz›na yönelik dan›flmanl›k becerileri kullan›la-rak sorumluluk gelifltirmelerine yard›mc› olunmal›d›r.

• Diyabetli bireyler için sa¤l›k profesyonelleri aras›nda-ki iflbirli¤i daha etkin kullan›lmal›d›r.

• Sa¤l›k profesyonellerinin diyabetli bireyler/yak›nlar›-na en uygun bak›m› sunmalar›n› sa¤lamak için süreklie¤itimleri gereklidir (12).

Carey ve ark.’n›n (2014) çal›flmas›nda yap›land›r›lm›flözyönetim e¤itim programlar›n›n; diyabetlilerin metabo-lik bulgular›n›, psikolojik sa¤l›¤›n› ve yaflam kalitesini iyilefl-tirebilece¤i, ayr›ca maliyet etkinli¤i ve tasarrufu sa¤layabi-lece¤i vurgulanm›flt›r (13). Duncan ve ark. (2009) da ça-l›flmalar›nda, diyabetli bireylerin diyabet e¤itimi alma du-



TTaabblloo 55:: Hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyi ile diyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas› (N=190)

DDiiyyaabbeett ÖÖzzyyöönneettiimmii nn %% DDiiyyaabbeett TTuuttuumm ÖÖllççee¤¤ii ‹‹ssttaattiissttiikksseell DDee¤¤eerrFFaarrkk››nnddaall››kk DDüüzzeeyyii OOrrtt±±ssssDiyabet e¤itim gereksinimi sorunu saptama durumu

Evet 164 86.3 3.91±0.36 t= 3.19Hay›r 26 13.7 3.67±0.26 p= 0.002

Diyabet e¤itim talebinde bulunma durumu

Evet 102 53.7 3.96±0.38 Z= -3.51Hay›r 88 46.3 3.77±0.29 P= 0.000

Diyabetli hasta bak›m-tedavisinde yeterlilik durumu

Evet 146 76.8 3.91±0.36 Z= -2.73Hay›r 44 23.2 3.75±0.28 P= 0.006

Diyabetli hasta takibi ve diyabet özyönetimi konusunda bilgieksikli¤i hissetme durumu

Evet 89 46.8 3.99±0.34 Z= -4.30Hay›r 101 53.2 3.77±0.32 P= 0.000

Diyabet hemfliresi ile iflbirli¤i‹çinde çal›flma durumu

Evet 121 63.7 3.93±0.37 Z= -2.68Hay›r 69 36.3 3.78±0.30 P = 0.007

*Mann-Whitney U testi; **t-testi p<0.05

rumlar›n›n ekonomik yükü azaltt›¤›n›n önemine de¤in-mifllerdir (14). Çal›flmam›zda da hemflirelerin büyük ço-¤unlu¤u diyabet hasta/yak›nlar›n›n diyabet e¤itimine eri-flim hakk›na özen göstermekte ve böylece ekonomik yü-kü azaltt›¤›n› düflünmektedir.

O'Brien ve ark. (2018) yüksek morbidite ve mortaliteoran›na sahip diyabette, etkili ve etkin maliyette hastal›kyönetiminin gereklili¤ini vurgulanm›fllard›r. Ayr›ca sa¤l›kprofesyonellerinin diyabet özyönetiminde yeterli bilgiyesahip olmad›klar›na ve bu konuda sürekli e¤itimin önemi-ne de¤inmifllerdir (12). Bu çal›flmada da hemflirelerin bü-yük ço¤unlu¤u (%93.7) diyabet e¤itimi ve özyönetimdeste¤inin diyabet bak›m› ile bütünleflti¤ini düflünmekte,46.8’i ise diyabet takibi ve diyabet özyönetim deste¤i ko-nusunda bilgi eksikli¤i hissetmektedir. Diyabet hemflirele-ri hizmet içi e¤itim programlar› kapsam›nda; sa¤l›k profes-yonellerine yönelik belli periyotlarla toplant›lar planlamal›ve diyabet e¤itiminin standard›n›n yükseltilip sürdürülme-sini sa¤lamal›d›r. Ayr›ca hastanelerde sa¤l›k profesyonel-lerinin rahatl›kla eriflim sa¤layabilece¤i t›bbi kütüphanelerve bilgi kaynaklar›n›n oluflturulmas› da düflünülebilir.

Diyabette olas› komplikasyonlar› önlemek için kan gli-kozu kontrolünün sa¤lanmas›nda fark›ndal›k düzeyi yük-sek sa¤l›k profesyonelleri önemli rol oynar. Diyabet özyö-netimi deste¤inde sa¤l›k profesyonellerinin diyabet tu-tumlar› aras›nda özellikle diyabetin ciddiyetinin kavran-mas› ve hasta uyumunun sa¤lanmas› önemlidir. Böylecesa¤l›k profesyonelleri, hastalar›n diyabet özyönetiminisürdürmelerinde onlar›n diyabet tutumlar›n› da olumluyönde etkileyebilir (15). Çal›flmam›za kat›lan hemflirelerindiyabet tutum ölçe¤inden ald›klar› puan ortalamalar› de-¤erlendirildi¤inde kat›l›mc›lar›n diyabete yönelik olumlututumlara sahip oldu¤u bulundu. Ancak, hemflirelerin tip2 diyabetin ciddiyeti ve hasta uyumuna karfl› tutum altgrubundan ald›klar› puanlar di¤er alt gruplara göre dahadüflük düzeyde oldu¤undan bu tutumlar›n daha olum-suz oldu¤u belirlendi. Bu durum çal›flmaya kat›lan hemfli-relerin, diyabetin olas› komplikasyonlar›n›n önlenmesindehasta uyumunun öneminin, daha az fark›nda olduklar› ileaç›klanabilir. Çal›flmam›za paralel Johnson ve Whetsta-ne’nin (2005) çal›flmalar›nda da tip 2 diyabetin ciddiyetialt grubunda düflük puan ortaya ç›km›flt›r.16 Clark veHampson (2003) diyabete yönelik ciddiyet alg›s›n›n yük-sek olmas› durumunda tedavi uyumunun, metabolik

kontrolün ve geliflebilecek komplikasyonlara yönelik far-k›ndal›¤›n olumlu etkilenebilece¤ini belirtmifllerdir (17).

Çal›flmam›zda hemflirelerin en güçlü pozitif tutum ser-giledi¤i alt grup özel e¤itim gereksinimi alt grubudur. Bualt grup; diyabet hastalar›na bak›m veren sa¤l›k profesyo-nellerinin e¤itim gereksinimi, dan›flmanl›k/iletiflim beceri-leri ve ö¤renmeyi sürdürme tutumlar›n› sorgulamaktad›r.Çal›flmam›zla benzerlik göstermekle birlikte literatürde in-celenen birçok çal›flmada da en yüksek pozitif tutum gös-teren alt grubun özel e¤itim gereksinimi alt grubu oldu-¤u görüldü (9,16,18,19).

Genellikle diyabetli hastalarla yap›lm›fl birçok çal›flma-da cinsiyet ile diyabet tutumu aras›nda istatistiksel olarakanlaml› bir fark bulunmam›flt›r (8,16). Bu çal›flmada ka-d›nlar›n diyabet tutum puan ortalamalar› daha yüksekolup, istatistiksel olarak anlaml› bir fark olmad›¤›, ayr›ca36 yafl ve üstü hemflirelerin diyabet tutum ölçe¤i puanortalamalar›n›n di¤er yafl gruplar›ndan daha yüksek oldu-¤u görüldü. Ustaalio¤lu ve Tan’›n (2017) diyabetlilerleyürüttükleri çal›flmalar›nda ise yafl ile diyabet tutumu ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmam›flt›r.E¤itim düzeyi ile diyabet tutumu aras›ndaki iliflki de¤er-lendirildi¤inde aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›olup, yüksek lisans mezunu hemflirelerin daha fazla pozi-tif tutum sergiledi¤i görüldü. Elkoca’n›n (2010) çal›flma-s›nda hasta uyumuna karfl› tutum alt grubunda yükseko-kul mezunlar›n›n daha fazla pozitif tuttum sergiledi¤i gö-rülmüfltür. Bu durum kat›l›mc›lar›n e¤itim düzeyi artt›kçadiyabet tutumunun daha olumlu oldu¤u fleklinde yorum-lanabilir.

Literatürde baz› çal›flmalarda sa¤l›k profesyonellerinindiyabet yönetiminde yetersiz düzeyde oldu¤u sonucu gö-rülmüfltür (20,21). Ancak hemflirelerin diyabet özyönetimfark›ndal›¤› ile diyabet tutum düzeyini karfl›laflt›ran literatürbilgisine rastlanmam›flt›r. Bu çal›flmada kat›l›mc› hem-flirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyini sor-gulad›¤›m›zda; diyabet e¤itimi gereksinimi sorunu sap-tama ve diyabet e¤itim talebinde bulunma, diyabetli has-ta bak›m-tedavisinde yeterlilik, diyabetli hasta takibi vediyabet özyönetimi konusunda bilgi eksikli¤i hissetme vediyabet hemfliresiyle iflbirli¤i içinde çal›flma durumu ilediyabet tutum ölçe¤i puan ortalamalar› aras›nda anlaml›bir iliflki oldu¤u görüldü. Bu durum; diyabetli bireylerkadar onlara bak›m veren hemflirelerin diyabet özyönetimi



konusunda fark›ndal›k düzeyinin diyabet tutumlar›n› daolumlu etkiledi¤i fleklinde yorumlanabilir. Diyabettedavisinde; diyabetli bireylerin öncelikle hastal›¤›n kont-rolünün önemli oldu¤una, bu konuda multidisipliner ekipanlay›fl›yla takip edilmesi gerekti¤ine, hastal›¤› ile ilgili herkonuda dan›flmanl›k gereksiniminin karfl›lanabilece¤ineinanmas› gerekmektedir. Diyabetli bireylere bak›m verenhemflirelerin; diyabet bak›m ve tedavisinde yeterlili¤i, diya-bet özyönetim fark›ndal›k düzeyi ve diyabet tutumlar›bütüncül bak›m için gereklidir.

Sonuç ve ÖnerilerÇal›flma bulgular›na bakt›¤›m›zda; hemflirelerin diyabet

özyönetimi fark›ndal›k düzeyi yüksek olup, DTÖ’ne göreorta düzeyde pozitif tutuma sahip oldu¤u görüldü. Hem-flirelerin diyabet tutum puan ortalamalar›nda; en yüksekpozitif tutum gösterilen alt grup puan›n›n özel e¤itimgereksinimi, en düflük pozitif tutum gösterilen alt gruppuan›nsa tip 2 diyabetin ciddiyeti alt grup puan› oldu¤ugörüldü. Kad›nlar›n diyabet tutum puan ortalamalar› yük-sek olup, lise e¤itim düzeyinde olanlar›n di¤erlerine göredaha düflük puan ortalamalar› oldu¤u saptand›.

Diyabetli hasta bak›m ve tedavisinin etkinli¤inde,hemflirelerin diyabet özyönetimi fark›ndal›k düzeyi vediyabet tutumu önemlidir. Hizmet içi e¤itim program-lar›nda, hemflirelerin diyabet özyönetimi konusundakirolünü gelifltirecek ve pozitif diyabet tutumlar›n› destek-leyecek e¤itim programlar›na daha fazla yer verilmesiönerilmektedir.

Kaynaklar1. ‹nternational Diabetes Federation (IDF). Diabetes Atlas- 7th Ed.

2015. http://www.diabetesatlas.org. (Eriflim Tarihi: 05.05.2017.)

2. Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derne¤i Diabetes Mellitus Çal›flma

ve E¤itim Grubu (TEMD). Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlar›n›n

Tan›, Tedavi ve ‹zlem Klavuzu. 9. Bask›. Miki Matbaac›l›k. Ankara.

2017. p.15-41.

3. ‹nkaya B.V., Karada¤ E. Diyabetli Bireyler ve Onlara Bak›m Veren

Hemflirelerin Hastal›k Özyönetim Stratejilerine Bak›fl›: Kalitatif Bir

Çal›flma. Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi. 2017;14(1):31-37.

4. Cooper H, Booth K, Gill G. Patients Perspectives on Diabetes Health

Care Education. Health Educ Res. 2003; 18(2):191-206.

5. Akgün fi.Z. Tip 2 Diyabetli Hastalar›n, Hastal›¤a Karfl› Tutumu ve

Problem Alanlar› Aras›ndaki ‹liflki. ODÜ T›p Dergisi. 2015;2:134-138.

6. American Diabetes Association (ADA). Standards of Medical Care

For Patients With Diabetes Mellitus. Diabetes Care. 2002; 25

(Suppl 1): 33-49.

7. Coulter A., Parsons S., Askham J. Where Are The Patients in

Decision-making About Their Own Care. World Health

Organization. 2008.

8. Ustaalio¤lu S., Tan M. Tip 2 Diyabetli Hastalar›n Bak›m ve Tedaviye

Yönelik Tutum ve Davran›fllar›n›n ‹ncelenmesi. Gümüflhane

Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Dergisi. 2017; 6(4):12-20.

9. Özcan fi. Diyabetli Hastalarda Hastal›¤a Uyumu Etkileyen

Faktörlerin De¤erlendirilmesi. ‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri

Enstitüsü, Doktora Tezi. ‹stanbul. 1999.

10. Acemo¤lu H., Ertem M., Bahçeci M., Tuzcu A. Tip 2 Diyabetes

Mellituslu Hastalar›n Sa¤l›k Hizmetlerinden Yararlanma Düzeyleri.

The Eurasian Journal of Medicine. 2006; 38(3): 89-95.

11. Yan›k Y.T., Erol Ö. Tip 2 Diyabetli Bireylerin Özyeterlilik Düzeylerinin

De¤erlendirilmesi. Anadolu Hemflirelik ve Sa¤l›k Bilimleri Dergisi.

2016; 19(3): 166-174.

12. O'Brien C.A., Dalena van Rooyen R.M., Ricks E. The ACE Approach:

Nursing Strategies to Facilitate Self-management of Persons Living

With Type 2 Diabetes Mellitus in South Africa. Obesity Medicine.

2018; 9: 32-37.

13. Carey M.E., Mandalia P.K., Daly H., Gray L.J., Hale R., Martin Stacey

L., Taub N., Skinner T.C., Stone M., Heller S., Khunti K., Davies M.J.

Increasing Capacity to Deliver Diabetes Self-management

Education: Results of the DESMOND Lay Educator

Non-randomized Controlled Equivalence Trial. Diabet. Med. 2014;

31(11):1431-8.

14. Duncan I., Birkmeyer C., Coughlin S., Qijuan L., Sherr D., Boren S.

Assessing The Value of Diabetes Education. Diabetes Educ. 2009;

35(5): 752-760.

15. Arde_a G.J.R.A., Paz-Pacheco E., Jimenoa C.A., Lantion-Ang F.L.,

Paterno E., Juban N. Knowledge, Attitudes and Practices of Persons

With Type 2 Diabetes in a Rural Community: Phase I of the

Community-based Diabetes Self-Management Education (DSME)

Program in San Juan, Batangas, Philippines. Diabetes Research and

Clinical Practice. 2010; 90(2):160-166.

16. Johnson C. Whetstane W.R. Assessing Transcultural Attitudes

Towards Diabetes Ttrinidad. J Natl Black Nurses Assoc 2005;

16(2):15-19.

17. Clark M, Hampson SE. Comparison of Patients' and Healthcare

Professionals' Beliefs About and Attitudes Towards Type 2 Diabetes.

Diabet Med. 2003; 20(2):152-154.

18. Elkoca, A. Tip 2 Diyabetli Hastalar›n Hastal›¤a Karfl› Tutumlar› ve

Problem Alanlar› Aras›ndaki ‹liflkinin ‹ncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi,

Atatürk Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. 2010.

19. Gedik S. Tip 2 Diyabetli Hastalar›n Bak›ma ve Tedaviye Yönelik

Tutumlar›n›n ve ‹yilik Hallerinin Belirlenmesi, ‹stanbul Üniversitesi,

Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul. 2002.

20. Gerard S.O., Griffin M.Q., Fitzpatrick J. Advancing Quality Diabetes

Education Through Evidence and ‹nnovation. J Nurs Care Qual.

2010; 25(2):160-7.

21. Rubin D.J., Moshang J., Jabbour S.A. Diabetes knowledge: are

resident physicians and nurses adequately prepared to manage

diabetes? Endocr Pract. 2007; 13(1):17-21.



‹nsülin Tedavisi Alan Diyabetli Bireylerin ‹nsülin Uygulama Bölgelerinde Lipodistrofi Gelifliminde Etkili Faktörleri ve Lipodistrofinin KanGlikoz Regülasyonu Üzerine Etkisini De¤erlendirme

Uzm. Hem. Nuran MET‹NARIKANAnkara Üniversitesi T›p Fakültesi ‹bni Sina Araflt›rma ve Uygulama Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastal›klar› Bilim Dal› Diyabet E¤itim Hemfliresi, ANKARA

ÖÖzzeettAAmmaaçç:: ‹nsülin kullanan diyabetli bireylerde, insülin uygulama alanlar›nda geliflebi-

len lipodistrofi üzerinde etkili faktörleri ve kan glikoz regülasyonunda lipodistrofininetkisini belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r.

GGeerreeçç vvee YYöönntteemmlleerr:: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Endokrinoloji po-liklini¤inde tip 1 ve tip2 diyabetli olarak takip edilen ve insülin tedavisi alan 67 kifliaraflt›rmac› taraf›ndan haz›rlanan anket formu ile de¤erlendirilmifltir. Lipodistrofi geli-flen ve geliflmeyen olarak ayr›lan diyabetli iki grup, bu ankete verdikleri cevaplar veson HbA1C düzeyleri aç›s›ndan karfl›laflt›r›lm›flt›r. SPSS 20 paket program› kullan›larakistatiksel de¤erlendirme yap›lm›flt›r.

BBuullgguullaarr:: Çal›flma grubunu, %79,1 kad›n, ortalama yafl› 57,3±13,1, %91 i tip 2,15,1±7,4 y›ll›k diyabetli ve 8,2±6,1 y›ld›r insülin kullanan hastalar oluflturmufltur. Has-talar›n %53,7 si daha önce insülin uygulamas›nda rotasyon (dinlendirme) e¤itimi al-mad›¤›n› belirtmifltir. Hastalar›m›z›n %67,2‘sinde lipodistrofi görülmüfl bunlar›n hepsihipertrofi olarak tespit edilmifltir. Diyabet y›l› (p:0,067) ve BKI artt›kça (p:0,079) lipo-distrofi geliflimi artm›fl ve yak›n anlaml›l›k iliflkisi kurulmufltur. ‹nsülin kullan›m süresi(P:0,05) ve günlük kullan›lan insülin dozunun art›fl› sonucu anlaml› lipodisrofi gelifli-mi artm›fl olarak bulunmufltur (p<0,01). ‹nsülin uygulama rotasyon e¤itimi alanlarda(p<0,001), uygulama zaman›na göre bölge seçimi yapanlarda (p<0,001) anlaml› ola-rak lipodistrofi daha az görülmüfltür. 8mm i¤ne ucu kullanan diyabetlilerde (p<0,05),insülini buzdolab›ndan ç›kt›¤› anda uygulayanlarda (P<0,001) daha fazla lipodistrofigeliflmifltir. Lipodistrofi geliflen hastalar›n HbA1C düzeyleri daha yüksek bulunmufltur(P<0,001).

SSoonnuuçç:: Çal›flma sonucunda insülin uygulama bölgelerinde rotasyon uygulamae¤itimi yetersizli¤inde, i¤ne ucu boyu do¤ru seçilmedi¤i ve uygulama s›ras›nda insü-linin ›s›s›na dikkat edilmedi¤inde, günlük insülin dozu fazla oldu¤unda ve uygulamazaman›na göre bölge seçimi yap›lmad›¤›nda lipodistrofi gelifliminin artt›¤› ve bu ne-denle glisemik kontrolün olumsuz etkilendi¤i görülmüfltür.



SSuummmmaarryyOObbjjeeccttiivvee:: The aim of this study was to determine the

effects of insulin on lipodystrophy and the effect of li-podystrophin on blood glucose regulation in diabeticsubjects.

MMaatteerriiaall aanndd MMeetthhooddss:: 67 patients who were follo-wed up with type 1 and type 2 diabetes in the endocri-nology outpatient clinic of Ankara University Faculty ofMedicine were evaluated by the questionnaire preparedby the researcher. Two groups of diabetic patients withand without development of lipodystrophy were compa-red in terms of the responses to this questionnaire andrecent HbA1C levels. Statistical evaluation was performedusing the SPSS 20 package program.

FFiinnddiinnggss:: The study group consisted of 79.1% wo-men, mean age 57.3±13.1, 91% type 2, 15.1±7.4 yearswith diabetes and 8.2±6.1 years with insulin. 53.7% ofthe patients stated that they did not receive rotation (res-ting) training before insulin application. Lipodystrophywas observed in 67.2% of our patients and all of themwere detected as hypertrophy. As the years of diabetes(p: 0.067) and BMI increased (p: 0.079), the develop-ment of lipodystrophy was increased and a close me-aning relationship was established. The duration of insu-lin use (P: 0.05) and the increase in the daily dose of in-sulin were found to be associated with a significant inc-rease in the development of significant lipodystrophy (p<0.01). Lipodystrophy was found to be significantly lessin the insulin application rotation training areas (p<0.001) and in the region selection (p <0.001) accordingto the application time. Diabetes mellitus using 8mm ne-edle (p <0.05) increased lipodystrophy when insulin wasremoved from the refrigerator and applied (P <0.001).HbA1C levels were higher in patients with lipodystrophy(P <0.001).

CCoonncclluussiioonn:: The results of the study showed thatwhen the insulin application areas were insufficient inrotation training, the pinch size was not correctly selec-ted, insulin heat was not taken into consideration du-ring application and daily insulin dose was increasedand liposuction was not performed according to theapplication time, glycemic control was adversely affec-ted.

Girifl ‹nsülin tedavisi gören diyabetlilerde, insülin enjeksiyo-

nuna ba¤l› olarak uygulama yap›lan ya¤ dokusunda lipo-distrofi (lipoatrofi ya da lipohipertrofi )fleklinde ya¤ doku-su bozulmalar› geliflebilir.

Lipodistrofinin tan›s› gözle ve elle muayeneyi gerekti-rir Her bölge en az y›lda bir kez kontrol edilmelidir. Mu-ayene uygun flekilde ›s›t›lm›fl odada yap›lmal›d›r. Hasta;soyunmufl ve rahatlam›fl olmal›d›r (8,9).

Sa¤l›k uzman› muayene s›ras›nda kontraktür veya ür-permeyi önlemek üzere ellerini ›s›tmal›d›r. Görsel kontrol-den sonra, dokunarak kontrol; bölgeler hafifçe dokuna-rak, bask› uygulamadan, ‘körlemesine’ yap›larak, deridedüzensizlik, deri yap›s›nda bir de¤ifliklik veya deri alt› ba-samak benzeri his kontrolü yap›lmal›d›r (8),

Lipodistrofik alan içine yap›lan enjeksiyonda insülinemilimi oldukça düzensizdir ve emilim h›z› öngörülemez.Sürekli distrofik alan içine enjeksiyon yap›l›rsa distrofi git-tikçe ilerler ve insülin etkinli¤i istenilen flekilde olamaz. Budurum kan fleke-rinde beklenmedik inifl ç›k›fllara ve hipog-lisemiye sebep olabilir.

Düzensiz seyreden kan glikoz düzeylerinde lipodistro-fi faktörü düflünülmelidir

Amaç: ‹nsülin kullanan diyabetli bireylerin insülin uy-gulama alanlar›nda lipodistrofi oluflumunda etkili faktörle-ri ve kan glikoz regülasyonu üzerinde lipodistrofi etkisinibelirlemektir.

YöntemAnkara Üniversitesi T›p Fakültesi ‹bni Sina Araflt›rma ve

Uygulama Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma hasta-l›klar› poliklini¤inde takip edilen 67 diyabetli birey çal›flma-ya al›nm›flt›r. Bu bireyler distrofi geliflen ve geliflmeyenolarak ayr›lm›flt›r. Her iki gruba bir anket formu doldurul-mufl ve bu anketteki sorulara verdikleri cevaplar karfl›laflt›-r›lm›flt›r. Bu bireylerin son Hba1C düzeyleri al›narak karfl›-laflt›r›lm›flt›r. Veriler SPSS 20 paket program kullan›larak is-tatiksel olarak de¤erlendirilmifltir.

BulgularÇal›flmaya kat›lan hastalar›n demografik özellikleri tab-

lo 1’de belirtilmifltir.Tablo 2 Çal›flmaya kat›lan hastalar›n insülin uygulamala-

r› ile ilgili var olan durumlar› ve tercihlerini göstermektedir.



Çal›flma hastalar› ço¤unlukla günde 2 enjeksiyon, da-ha az oranda günde 4 ve en az oranda günde 1 enjek-siyon uygulamaktad›r (Tablo 3).

Çal›flmada yer alan hastalar s›kl›kla 4-5 mm i¤ne ucuile enjeksiyonu tercih etmifller ve daha az oranda 8 mmi¤ne ucu tercih kullanm›fllard›r (Tablo 4)

Tablo 5’te hastalar›n ço¤unlukla insülin uygulamalar›-n› kar›n bölgesinden yapt›¤›, tablo 6’da ise hastalar›n sa-bah kar›n bölgesini akflam bacak bölgesini ö¤len ise yinekar›n bölgesini yo¤unlukla kulland›¤› görülmektedir.

Hastalar›m›z›n flekil 1’e bak›larak yap›lan de¤erlendir-mede, en çok lipodistrofi yaflad›¤› alanlar kar›n bölgesin-de 2 ve 3, kol bölgesinde 1 ve 3, bacak bölgesinde ise 2ve 5 nolu alanlar olarak bulundu.

Tablo 8’de görüldü gibi diyabet y›l› artt›kça distrofi ge-lifliminin de artt›¤› görüldü (P:0,067). BKI yüksek olan bi-reylerde distrofi gelifliminin daha fazla oldu¤u izlendi(P:0,079). ‹nsülin kullan›m süresiyle distrofi geliflimi aras›n-



TTaabblloo II:: Demografik özellikleri

Yafl 57,3 ± 13,1 y›l Cinsiyet %79,1 kad›n Diyabet tipi %91 tip 2 Diyabet y›l› 15,1 ± 7,4 y›l Sigara kullan›m› %80,6 kullanm›yorBKI ( beden kitle indeksi) 30,9 ± 5,5 kg/m Toplam insülin kullan›m süresi 8,2 ± 6,1 y›l Son kullan›lan insülin süresi 5,5 ± 4,4 y›l Günlük insülin enjeksiyonu s›kl›¤› 2,5 ± 1,1 Günlük toplam insülin dozu 54,1 ± 30,5 ünite

TTaabblloo 22:: Hastalar›n insülin uygulamas›nda durum ve tercihleri

EEvveett ((%%)) HHaayy››rr ((%%))‹nsülin uygulama rotasyonu e¤itimi al›nm›fl m›? 46,3 53,7Uygulamada zamana göre bölge seçimi yap›l›yor mu? 26,9 73,1Her uygulama da i¤ne ucu de¤iflimi yap›l›yor mu? 89,6 10,4‹nsülinin uygulama öncesi oda ›s›s›nda olmas›na dikkat ediliyor mu? 43,3 56,7

TTaabblloo 33:: Günlük enjeksiyon s›kl›¤›

GGüünnllüükk EEnnjjeekkssiiyyoonn SS››kkll››¤¤›› %%Günde 2 kez 43,3Günde 4 kez 35,9Günde 1 kez 20,8

TTaabblloo 44:: ‹¤ne ucu boyu seçimleri

‹‹¤¤nnee UUccuu BBooyy SSeeççiimmlleerrii %%4-5 mm 47,86 mm 20,98 mm 31,3

TTaabblloo 55:: S›kl›kla kullan›lan insülin uygulama bölgeleri

UUyygguullaammaa BBööllggeessii %%Kar›n bölgesi 88,1 Kol bölgesi 49,3 Bacak bölgesi 74,6 Kalça bölgesi -

TTaabblloo 66:: Uygulama zamanlar›na göre tercih edilen bölgeler

BBööllggee//yyüüzzddeelleerrii SSaabbaahh ((%%)) ÖÖ¤¤llee ((%%)) AAkkflflaamm ((%%)) GGeeccee ((%%))Kar›n bölgesi 70,1 28,4 49,3 41,8Kol bölgesi 32,8 23,9 35,8 19,4Bacak bölgesi 37,3 20,9 58,2 44,8Kalça bölgesi - - - -

da anlaml› iliflki bulunmad› ancak son insülin kullan›m sü-resi fazla olan bireylerde anlaml› olarak daha çok distrofigeliflti¤i görüldü (P:0,05). Her uygulamada i¤ne ucu de-¤iflimi yapanlarda daha az distrofi geliflimi izlendi ancakanlaml› bulunmad› (p:0,86).

Tablo 9’da belirtildi¤i gibi çal›flma gruplar›nda kullan›-lan günlük insülin dozu fazla olan bireylerde anlaml› ola-rak daha fazla distrofi geliflimi izlendi (P<0,01) Daha önceinsülin uygulama rotasyon e¤itimi alanlarda distrofi an-laml› olarak daha az görüldü (p<0,001). ‹nsülin uygulamazaman›na göre bölge seçimi yapanlarda yapmayanlaragöre anlaml› olarak daha az distrofi izlendi (p<0,001). 8mm i¤ne ucu ile insülin uygulamas› yapanlarda daha k›sai¤ne ucu kullananlara göre daha fazla distrofi geliflimi gö-rüldü (p<0,05). So¤uk insülin uygulamas› yapan bireyler-de distrofi geliflimi anlaml› olarak fazla bulundu (p<0,001).‹nsülin uygulamas› sonucu lipodistrofi geliflen hastalarlageliflmeyen hastalar›n son HbA1C düzeyleri k›yasland›¤›n-da distrofi geliflmeyen grubun HbA1C düzeyi anlaml› ola-rak daha düflük tespit edildi (p<0,001).

Tart›flma Bu çal›flmada hastalar›n yafl› cinsiyeti, diyabet tipi ve si-

gara kullan›m› ile lipodistrofi geliflimi aras›nda iliflki bulun-mad›. Bu sonuç lipodistrofi gelifliminde bu etkenlerin ro-lü olmad›¤›n› düflündürmüfltür.

Hastalar›m›z›n BKI artt›kça lipodistrofi gelifliminin artt›¤›görülmüfl ve yak›n anlaml›l›k iliflkisi bulunmufltur. Bu so-nuç, BKI yüksek olan hastalarda uygulama alanlar›na ula-flabilme yetisinin azald›¤›n› ve ulafl›labilir noktalara uygu-lama e¤iliminde art›fl oldu¤unu düflündürmüfltür.

Çal›flma hastalar›nda diyabet y›l› artt›kça lipodistrofi



TTaabblloo 77:: fiekil 1’ e göre Lipodistrofi geliflen alanlar

BBööllggee// 11.. aallaann 22.. aallaann 33.. aallaann 44.. AAllaann 55.. aallaann 66.. aallaann 77.. aallaann 88.. aallaann yyüüzzddeelleerrii ((%%)) ((%%)) ((%%)) ((%%)) ((%%)) ((%%)) ((%%)) ((%%))Kar›n - 46,4 47,9 1,5 - - - - Kol 9 4,5 12 4,5 3 3 3 3 Bacak 12 16,5 1,5 12 17,5 1,5 - - Kalça - - - - - - - -

TTaabblloo 88:: Sonuçlar ve yak›n istatiksel anlaml›l›k iliflkisi

PPaarraammeettrreelleerr LLiippooddiissttrrooffii ((++)) LLiippooddiissttrrooffii ((--)) PP ddee¤¤eerriiDiyabet y›l› (y›l) 16,4 ±6,4 12,5±8,7 0,067BKI (kg/m2) 31,6±6,3 29,5±3,2 0,079Son Kullan›lan ‹nsülinin kullan›m süresi (y›l) 6,06±4,3 4,4±4,4 0,05Her uygulama da i¤ne ucu de¤iflimi yapma (%) Evet: 84,4 Evet: 100 0,086

Hay›r: 15,6 Hay›r: 0

fifieekkiill 11:: ‹nsülin uygulama alanlar›

geliminin artt›¤› izlenmifl ve yak›n anlaml›l›k iliflkisi bulun-mufltur.

Vardar ve K›z›lc›’n›n (1) çal›flmas›nda insülin kullan›msüresi artt›kça lipohipertrofinin artt›¤› belirtilmifltir. Benzerbiçimde bu çal›flmada insülin kullan›m süresi artt›kça lipo-distrofi artm›fl bulunmufltur.

Bu çal›flmada günlük kullan›lan insülin dozu artt›kçalipodistrofi geliflimi artm›fl ve anlaml› iliflki kurulmufltur. Busonuç insülin dozu fazla olan bireylerde lipodistrofi aç›s›n-dan daha da dikkatli olunmas› gerekti¤ini düflündürmek-tedir.

Vardar ve k›z›lc›n›n (1) çal›flmas›nda bireylerin ald›klar›e¤itim eksikli¤inin lipohipertrofi gelifliminde de etkili oldu-¤u belirtilmifltir. Ayn› flekilde çal›flma hastalar›m›zda da da-ha önce e¤itim almayan hastalarda anlaml› olarak lipo-distrofi fazla bulunmufltur. Bu sonuç, yeterli ve do¤ru e¤i-tim almayan hastalarda lipodistrofi gelifliminin artt›¤›n›göstermektedir.

Hamdiye Ardan›n (7) çal›flmas›nda %85 oran›nda has-tan›n insülin uygulamas› s›ras›nda rotasyon yapmad›¤›,Ümran Aslan ve Medet Korkmaz’›n(6) çal›flmas›nda dadestekler biçimde %56,4’nün rotasyon yapmad›¤› belirtil-mifl, Vardar ve K›z›lc›’n›n (1) çal›flmas›nda da ise lipohi-pertrofi gelifliminde enjeksiyon yerinin de¤ifltirilme s›kl›¤›-n›n (rotasyon) etkili oldu¤u belirtilmifltir. Hauner (4) rotas-yon uygulamayan diyabetlilerin %60'›nda lipodistrofi ol-du¤unu bildirilmifltir. Çal›flmam›zda ise hastalar›m›z›n%53,7’si daha önce rotasyon e¤itimi almad›¤› ve rotas-yon e¤itimi almayanlar›n anlaml› olarak daha fazla lipo-

distrofi ile karfl›laflt›¤› bulunmufltur. Bu nedenle rotasyonuygulama e¤itimleri üzerinde daha çok durulmal›d›r.

Frid ve ark. (2) çal›flmas›nda daha düflük HbA1C dü-zeyleri ile lipohipertrofi ve do¤ru enjeksiyon rotasyonuaras›nda anlaml› iliflki bulunmufltur. Ayn› flekilde çal›flmahastalar›m›zda lipodistrofi geliflen grubun Hba1C düzey-leri anlaml› olarak yüksek bulunmufltur. Bu sonuç lipohi-pertrofi gelifliminin kan glikoz regülasyonunda olumsuzetki gösterdi¤ini vurgulamaktad›r.

Hastalar›m›z›n %88,1’i en çok kar›n bölgesini, ikinciolarak bacak bölgesini (% 74,6) üçüncü s›rada ise kol böl-gesini (%49,3) kulland›¤› görülmüfltür. Aysel Abi’nin (3)tezinde ayn› flekilde hastalar›n %64,6 s› kar›n bölgesini,ikinci s›rada bacak ( %44,9) üçüncü s›rada ise kol bölge-si( %40,2) kullanmakta oldu¤u görülmüfltür. Bu sonucagöre hastalar›n kar›n bölgesini uygulamalarda daha fazlatercih etti¤ini ve zamana göre bölge seçimine çok dikkatedilmedi¤ini göstermektedir. Ayn› flekilde yapt›¤›m›z çal›fl-mada zamana göre bölge seçimi yapmayan hastalardadistrofi geliflimi daha fazla bulunmufltur.

Aysel Abi’nin(3) tezinde hastalar›n %11’nde kar›n böl-gesinde ,%15,7 sinin bacak,%10,2’sinin kol bölgesinde li-pohipertrofi geliflti¤i görülmüfltür. Börkü ve Yürügen’in(5) çal›flmas›nda da hastalar›n %88 oran›nda kar›n bölge-sini kulland›¤› bulunmufltur. Çal›flma hastalar›m›zda ise ençok kar›n bölgesinde distrofi görülmüfl bunu s›rayla bacakve kollar takip etmifltir.

Bu çal›flmada her uygulamada i¤ne ucu de¤iflimi ya-pan hasta say›s› artt›kça lipodistrofi gelifliminin azald›¤›



TTaabblloo 99:: Sonuçlar ve istatiksel anlaml›l›k iliflkisi

PPaarraammeettrreelleerr LLiippooddiissttrrooffii ((++)) LLiippooddiissttrrooffii ((--)) PP ddee¤¤eerrii Günlük kullan›lan insülin dozu (ünite) 61,4±33,5 39,1±14,9 <0,01 Uygulama rotasyon e¤itimi Alma (%) Evet: 24,4 Evet: 90,9 <0,001

Hay›r: 75,6% Hay›r: 9,1 ‹nsülin uygulama zaman›na göre bölge seçimi yapma (%) Evet: 13,3 Evet: 54,5 <0,01

Hay›r: 86,7 Hay›r: 45,5 ‹¤ne ucu boyu seçimi (%) 4mm: 42,2 4mm: 59,1 <0,05

6mm: 15,6 6mm: 31,88mm: 42,2 8mm: 9,1

Oda ›s›s›nda insülin uygulama (%) Evet: 24,4 Evet: 81,8 <0,001 Hay›r: 75,6 Hay›r: 18,2

Son HbA1C de¤eri (mmol/l) 10,0 ±1,9 7,4±1,2 <0,001

görülmüfl ve yak›n anlaml›l›k iliflkisi bulunmufltur. Vardarve K›z›lc›’n›n (1) çal›flmas›, Frid ve ark. (2) çal›flmas›, Ham-diye Arda’ n›n (7) çal›flmas› ve Aysel Abi ‘nin (3) çal›flmas›bu sonucu desteklemektedir.

Arda’n›n (7) çal›flmas›nda hastalar›n %48,8 i i¤ne ucu-nu birden fazla kullanmakta oldu¤u görülmüfl, Abi’nin(3)çal›flmas›nda ise %44,9 oran›nda hastan›n ayn› i¤ne ucuile birden fazla enjeksiyon yapt›¤› belirtilmifltir. Yapm›fl ol-du¤umuz çal›flmada ise ayn› i¤ne ucu ile enjeksiyon ya-panlar›n oran› %10,4 olarak bulunmufltur. Bu sonuc2009 y›l› sonras› tek seferlik i¤ne ucu kullan›m›n›n artt›¤›n›göstermektedir.

Abinin (3) tez çal›flmas›nda hastalar›n %81,1’i 8 mmi¤ne ucu kullan›rken bizim hasta grubumuzda ço¤unluk-la 4 mm (%47,8),%20,9’unun 6 mm i¤ne ucu boyu kul-land›¤› ve 8 mm i¤ne ucu kullan›m›n›n %31,3 fleklindegeriledi¤i görülmüfltür. Bu durum 2009-2018 aras›ndak›sa i¤ne ucu seçiminin artt›¤›n› göstermektedir.

Yapt›¤›m›z çal›flmada so¤uk insülin uygulamas› yapangrupta lipodistrofi geliflimi fazla bulunmufltur. Bu anlaml›sonuç, so¤uk insülinin, emilim güçlü¤ü ile lipodistrofigelifliminde etkili olabilece¤ini düflündürmüfltür.

SonuçlarSonuç olarak kan glikoz regülasyonunda baflar› elde

edebilmek için, hastalar›n insülin uygulama e¤itimlerindelipodistrofiler ve rotasyon uygulama e¤itimlerine dahaçok zaman ayr›lmas› gerekti¤i görülmektedir. ‹nsülin uy-gulanan bölgelerin hem sa¤l›k çal›flan› hemde hastataraf›ndan düzenli kontrolünün yap›lmas› önemlidir (8,9).Her uygulamada i¤ne ucu de¤iflimi yapman›n önemi,so¤uk insülin uygulamas›n›n yap›lmamas› gerekti¤i has-talara dikkatle anlat›lmal›, BKI yüksek olan bireylerin rotas-

yon e¤itimlerinde uygulama alanlar›na ulafl›labilirli¤idüflünülmeli ve uygun çözümler üretilmeli, 4-5 mm i¤neucu kullan›m›n›n do¤ru oldu¤u konusunda hastalar vehekimler bilgilendirilmelidir.

Kaynaklar1. Vardar B, K›z›lc› S. ‹ncidence of Lipohypertrophy ‹n Diabetic Patients

And a Study Of ‹nfluencing Factors. Diabetes Research And Clinical

Practice.2007;231-236.

22.. Frid A. H., Hirsch L.J., Menchior A.R., Morel D.R., Strauss K.W.

Worldwide Injection Technique Questionnaire Study: Injecting

Complications and the Role of the Professional. September

2016,Volume 91,‹ssue 9,Pages 1224-1230.

3. Abi A. Diyabetiklerde ‹nsülin Enjeksiyonu Uygulama Tekniklerinin ve

Hatalar›n›n Metabolik Kontrol Üzerine Etkilerinin ‹ncelenmesi

(tez).Sa¤l›k Bakanl›¤› fiiflli Etfal e¤itim ve Araflt›rma Hastanesi,‹ç

Hastal›klar› Uzmanl›k Tezi,2009.

4. Hauner H, Stockamp B, Haastert B. Prevalence of lipohypertrophy

in insulin-treated diabetic patients and predisposing factors. Exp

Clin Endocrinol Diabetes 1996; 104: 10-106.

5. Börkü H, Yürügen B. Yafll› Diyabet Hastalar›n›n ‹nsülin Kalemi

Kullan›m›yla ‹lgili Bilgilerinin Belirlenmesi. Diyabet Obezite ve

Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu 2018; 10(1); 57-67.

6. Aslan Ü, Korkmaz M. Diyabetli Bireylerin ‹nsülin Uygulama Bilgi-

Beceri Düzeyleri: Do¤ru ve Yanl›fllar. Dokuz Eylül Üniversitesi

Hemflirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 2015;8(1)

7. Arda H. Diabetes Mellitusu Olan Bireylerin Kendi Kendine ‹nsülin

Uygulama Hatalar›n›n ‹ncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sa¤l›k

Bilimleri Enstitüsü, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Yüksek Lisans Tezi,2009.

8. Sa¤l›k Çal›flanlar› ‹çin ‹nsülin Enjeksiyon Teknikleri ve Tedavileri

K›lavuzu. Sa¤l›k Bakanl›¤› Halk Sa¤l›¤› Genel Müdürlü¤ü. Ankara,

2018.

9. Anataca G, Çelik S, Bülbül E. ‹nsülin Enjeksiyonu Uygulayan

Diyabetlilerde Lipodistrofi Görülme S›kl›¤› ve Lipodistrofi Oluflumunu

Önlemede Hemflirelik Yaklafl›mlar›. Diyabet Obezite ve

Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu 2018;10(1)90-95.



GGeenneell KKoonnffoorr ÖÖllççee¤¤ii KK››ssaa FFoorrmmuunnuunn TTüürrkkççee GGeeççeerrlliikk vvee GGüüvveenniirrlliikk ÇÇaall››flflmmaass››

Dr. Ö¤r. Üyesi Seyhan ÇITLIK SARITAfi11, Arfl. Gör. Seher ÇEV‹K22, Arfl. Gör. Gürkan ÖZDEN11

1‹nönü Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, MALATYA2‹nönü Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi Hemflirelik Esaslar› Anabilim Dal›, MALATYA

ÖÖzzeettAAmmaaçç:: Bu çal›flman›n amac› Genel Konfor Ölçe¤i K›sa Formunun geçerlik ve gü-

venirli¤ini test ederek Türk toplumuna uyarlamakt›r.GGeerreeçç vvee YYöönntteemm:: Metodolojik olarak yap›lan araflt›rman›n evrenini bir üniversite

hastanesinin endokrinoloji klinik ve poliklini¤inde takip edilen, tip 2 diyabetli yetiflkinhastalar oluflturmufltur. Araflt›rman›n örneklem gurubunu olas›l›ks›z rastlant›sal örnek-leme yöntemiyle seçilen ve araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden 538 hasta oluflturmufl-tur. Araflt›rman›n verileri anket formu ve genel konfor ölçe¤i k›sa formu kullan›laraktoplanm›flt›r. Ölçek 28 maddeden oluflmakta ve ölçe¤in maddeleri 28-168 aras›ndapuan almaktad›r. Genel Konfor Ölçe¤i K›sa Formu ferahlama, rahatlama ve üstünlükolmak üzere üç alt boyuttan oluflmaktad›r. Ölçe¤in yap› geçerli¤ini test etmek ama-c›yla Aç›mlay›c› Faktör Analizi kullan›ld›. Genel Konfor Ölçe¤i K›sa Formu’nun güvenir-li¤i; Cronbach’s alpha iç tutarl›k kat say›s›, madde toplam korelasyonu, test-tekrar testanalizi güvenirli¤i ile de¤erlendirildi.

BBuullgguullaarr:: Ölçek faktörlerinin Cronbach’s alpha güvenirlik katsay›s› 0.82 oldu¤u, öl-çek madde faktör yüklerinin 0.65-0.93 aras›nda de¤iflti¤i ve madde toplam korelas-yon katsay›lar›n›n 0.30-0.52 aras›nda oldu¤u belirlendi.

SSoonnuuçç:: Elde edilen sonuçlara göre, genel konfor ölçe¤i k›sa formunun Türk top-lumuna uygulanmas› aç›s›ndan geçerli ve güvenilir oldu¤u söylenebilir.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Diabetes mellitus, Genel konfor ölçe¤i k›sa formu, Geçerlik,Güvenirlik, Türkçe uyarlama

SSuummmmaarryyVVaalliiddiittyy aanndd RReelliiaabbiilliittyy SSttuuddyy ooff tthhee TTuurrkkiisshh VVeerrssiioonn ooff tthhee SShhoorrtt GGeenneerraall CCoommffoorrtt QQuueessttiioonnnnaaiirreeOObbjjeeccttiivvee:: The aim of this study was to test the validity and reliability of the Ge-

neral Comfort Questionnaire- Short form and adapt the questionnaire into Turkishsociety.

MMaatteerriiaall aanndd MMeetthhoodd:: The population of this methodological study consisted ofadult patients with type 2 diabetes, who were followed up in endocrinology clinicand outpatient clinic of a university hospital. The sample group of the study consis-ted of 538 patients who were selected by using improbable accidental samplingmethod and agreed to participate in the study. The data of the study were collected



using the survey form and the general comfort question-naire- short form. The questionnaire is composed of 28items and the items of the questionnaire are scored bet-ween 28-168 points. The general comfort questionnaire-short form consists of three subscales as relief, ease, andtranscendence. Exploratory factor analysis was used totest the construct validity of the questionnaire. The reli-ability of the general comfort questionnaire- short formwas assessed with Cronbach’s alpha internal consistencycoefficient, item total correlation, and reliability of test-re-test analysis.

RReessuullttss:: It was determined that Cronbach’s alpha reli-ability coefficient of the scale items was 0.82, item factorloadings of the scale varied between 0.65-0.93, anditem total correlation coefficients were between 0.30-0.52.

CCoonncclluussiioonnss:: According to the obtained results, it canbe asserted that the general comfort questionnaire- shortform is valid and reliable in terms of its adaptation intoTurkish society.

KKeeyy wwoorrddss:: Diabetes mellitus, General comfort scaleshort form, Validity, Reliability, Turkish adaptation

Girifl ve AmaçHemflirelik bak›m› giriflimlerinin bir sonucu olan konfor

bireyin ve/veya yak›nlar›n›n, toplumun sa¤l›k gereksinim-lerinin karfl›lanmas›nda anahtar role sahiptir (1-3). Kolca-ba (2006), konfor kavram›n›, ferahlama, huzura kavuflmave sorunlar›n üstesinden gelebilmek için temel insan ge-reksinimlerini karfl›laman›n o andaki deneyimi fleklinde ta-n›mlamaktad›r (2). Literatürde; hemflirelerin sa¤lad›klar›güç, bak›m ve yard›m›, konfor ve konfor önlemleri arac›-l›¤›yla gerçeklefltirdikleri yer almaktad›r (4). Hasta bireyinkonforu oldukça karmafl›k, bireye özgü ve bütüncül birkavramd›r (5). Kolcaba (2003), bireysel konfor gereksi-nimlerini ve hemflirelik için konfor kavram›n›n bileflenleri-ni; ferahlama, rahatlama, sorunlar›n üstesinden gelmedurumu olarak aç›klamaktad›r. Bu alanlarda konforu kar-fl›lanmayan hasta eksiklik hissetmekte; gereksinimleri gi-derildi¤inde eksiklik ortadan kalkmaktad›r. Hemflireler, iyi-leflmekte olan ve kendi günlük yaflam aktivitelerini yerinegetirebilecek düzeye gelen hastalarda konforu bozan et-kenleri ortadan kald›rmaya çal›flarak hastalar›n güç kazan-

mas›na, yenilenmesine yard›mc› olurlar (5). Hemflireliktekonfor, gereksinimlerin karfl›lanmas› temeline dayanmak-tad›r ve birçok hemflirelik kuram›nda kaliteli bak›m›n birparças› olarak kabul edilmifltir (6).

Kronik hastal›klar›n hemen hemen hepsinde bireyinkonfor düzeyi etkilenmektedir. Bu kronik hastal›klardanbiri olan diyabet dünya çap›nda giderek artmaktad›r(7,8). Tip 2 diyabet tüm diyabet vakalar›n›n yaklafl›k %80-90’›n› oluflturmaktad›r (9). Diyabet hastalar›nda ortaya ç›-kan bu komplikasyonlar, hastalar›n yaflam kalitesinin bo-zulmas›na neden olmaktad›r. Yaflam kalitesindeki de¤ifli-min ise hastan›n konfor düzeyini etkilemektedir (10).

Konforun sa¤lanmas› biyo-psiko-sosyal boyutlar› olansüreç ve sonuçlar› kapsamaktad›r. Hemflirelerin, günlükuygulamalar›nda kulland›klar› yaklafl›mlar hastalar›n konfo-runu güçlendirebilir. Konforun güçlenmesi ise bireyin sa¤-l›k sonuçlar›n›n iyilefltirilmesine, sa¤l›¤› gelifltirme davran›fl-lar›n›n güçlenmesine, bak›m›n kalitesinin ve bak›ma iliflkinbireyin ve hemflirenin doyumunun artmas›na katk› sa¤la-yabilir. Bu nedenle hemflirelik bak›m›n›n planlanmas› vedüzenlenmesinde hasta konforunun sa¤lanmas› önemliyer tutmaktad›r (10,11). Bu do¤rultuda konfor düzeyini öl-çen araçlar›n kullan›lmas› son derece önem tafl›maktad›r.Ülkemizde konforu ölçmek için kullan›lan Genel konfor öl-çe¤i mevcuttur. Araflt›rmada bireyin konfor düzeyinin da-ha anlafl›l›r flekilde ve daha k›sa sürede ölçülmesi amac›ylaKolcaba taraf›ndan gelifltirilen (2,3) Genel Konfor Ölçe¤iK›sa Formu’nun (GKÖ-KF) Türkçe’ye uyarlanarak geçerlikve güvenirli¤inin yap›lmas› amaçlanm›flt›r.

Gereç ve Yöntem Araflt›rman›n Tipi Bu araflt›rma; GKÖ-KF Türkçe’ye uyarlanarak, geçerlik

ve güvenirli¤ini belirlemek amac›yla metodolojik olarakyap›ld›.

Araflt›rman›n Evreni ve Örneklemi: Araflt›rman›n evre-nini, ‹nönü Üniversitesi Turgut Özal T›p Merkezi EndokrinAnabilim Dal› klinik ve poliklini¤inde takip edilen, tip 2 di-yabetli yetiflkin hastalar oluflturdu. Literatürde, bir ölçe¤inbaflka bir kültüre uyarlanmas›nda ölçek madde say›s›n›nen az 10 kat› say›da örnekleme ulafl›lmas›n›n gerekti¤i be-lirtilmektedir (12-14). Araflt›rman›n örneklemini ölçekmadde say›s›n›n yaklafl›k 20 kat› olan 538 tip 2 diyabetliyetiflkin hasta oluflturdu. Araflt›rmaya okuma yazma bilen,



iletiflim kurabilen, psikiyatrik problemi olmayan tip 2 diya-betli yetiflkin hastalar dahil edildi.

Veri Toplama Araçlar›Araflt›rma verileri Anket Formu ve GKÖ-KF kullan›larak

toplanm›flt›r. Anket Formu: Araflt›rmac› taraf›ndan haz›rlanan 13

maddelik anket formu hastalar›n sosyo-demografik, me-dikal ve fizyolojik özelliklerini sorgulamaktad›r.

Genel Konfor Ölçe¤i K›sa FormuKolcaba, konfor kuram› üzerinde çal›flm›fl ve kuram›n›

düzeyler ve boyutlar üzerinden aç›klam›flt›r. Alt boyutlar›ferahlama (belirli bir gereksinimi karfl›lanan hastan›n du-rumu), rahatlama (dinginlik veya memnuniyet, gönülhofllu¤u durumu) ve üstünlük (birinin kendi sorunlar›n›nya da a¤r›s›n›n üstesinden geldi¤i durum) aflamalar› olufl-turmufltur (5,11,15,16).

GKÖ-KF, Kolcaba taraf›ndan 2006 y›l›nda gelifltirilmifl-tir. Konfor, ferahlama (9 madde), rahatlama (9 madde)ve sorunlar›n üstesinden gelme (10 madde) alt boyutlar›-n› içermektedir. Pozitif ve negatif maddelerden oluflan öl-çe¤in de¤erlendirilmesinde, negatif maddeler ters kodla-narak toplan›r. Elde edilen toplam puan, ölçek maddele-rinin say›s›na bölünerek ortalama de¤er bulunur. Al›nabi-lecek en düflük de¤er olan 1 düflük konfor durumunu,en yüksek de¤er olan 6 ise yüksek konfor durumunu gös-termektedir (2,3).

Veri Toplama Araçlar›n›n Uygulanmas› Araflt›rma verileri üniversite hastanesinin endokrin kli-

nik ve poliklini¤inde hasta odalar›nda, hafta içi çal›flmasaatlerinde, tip 2 diyabetli hastalarla yüz yüze görüflmeyöntemiyle araflt›rmac›lar taraf›ndan topland›. Veri topla-ma süresi her kat›l›mc› için 10-15 dakika idi.

GGeenneell KKoonnffoorr ÖÖllççee¤¤ii KK››ssaa FFoorrmmuu GGeeççeerrlliikk vvee GGüüvveenniirrllii¤¤iiGKÖ-KF’nun geçerlik ve güvenirli¤i konuya iliflkin lite-

ratürler ve bu konuda uzman kiflilerin görüflleri do¤rultu-sunda yap›lm›flt›r (15).

Dil Geçerlili¤iBelirli bir kültürde ve dilde gelifltirilen bir ölçek, o kül-

türe özgü kavramlaflt›rma ve örnekleme özellikleri tafl›-

maktad›r. Yabanc› kültürde gelifltirilen ölçe¤in baflka birdile çevrilmesi o ölçe¤in do¤as›n› de¤ifltirir. Bu de¤iflim,kavramlaflt›rma ve anlat›m farkl›l›klar›ndan ileri gelmekte-dir (16,17).

GKÖ-KF öncelikle araflt›rmac›lar taraf›ndan ‹ngiliz-ce’den Türkçe’ye çevrilmifltir. Daha sonra bir dil bilimci uz-man taraf›ndan tekrar ‹ngilizce’ye çevrilmifltir. Bu çeviriaraflt›rmac›lar taraf›ndan özgün dildeki asl› ile karfl›laflt›r›l›pgözden geçirilmifl ve ölçe¤e son flekli verilmifltir.

Son flekli verilen GKÖ-KF’nun pilot uygulamas› 15 tip2 diyabet hastas› ile gerçeklefltirilmifltir. Pilot uygulama so-nucunda ölçekte yanl›fl anlafl›lan soru bulunmad›¤› tespitedilmifltir. Pilot uygulamadan elde edilen sonuçlar örnek-leme dahil edilmemifltir. Böylece GKÖ-KF’nun Türkçe ver-siyonunun son hali oluflturulmufltur.

GeçerlikÖlçe¤in yap› geçerli¤inin belirlenmesi için faktör ana-

lizi yap›ld›. Faktör analizi öncesi örneklem say›s›n›n faktöranalizi için uygun olup olmad›¤›n›n de¤erlendirilmesi içinKaiser Meyer Olkin (KMO) ve Barlett’s testi kullan›ld›. Lite-ratürde, KMO sonucunda bulunan de¤erin 0.50’den bü-yük olmas› durumunda faktör analizine devam edilebile-ce¤i bildirilmifltir (20).

GKÖ-KF’nun faktör yap›s›n›n incelenmesinde en yay-g›n faktör analizi istatistik tekniklerinden biri olan PrincipalComponent Analysis kullan›ld›. Maddelerin ortak faktörvaryans de¤erleri, temel bileflenler analiz sonuçlar› ve yo-rumlanabilir faktörler elde etmek için “varimax” döndür-me tekni¤i ile sonuçlar incelenmifltir (21).

GüvenirlikLikert tipi ölçeklerin güvenirli¤inin incelenmesinde

Cronbach’s alpha iç tutarl›k katsay› tekni¤i önerilmektedir.Ölçe¤in Cronbach’s alpha güvenilirlik katsay›s› ne kadaryüksek olursa ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde bir-biriyle tutarl› oldu¤unu ve ayn› özelli¤in ö¤elerini yokla-yan maddelerden olufltu¤unu gösterir (22). Ölçe¤inCronbach’s alpha güvenirli¤inin 0.70 ve üzerinde olmas›ölçme arac›n›n araflt›rmalarda kullan›lmas› için yeterlidir(20,22,23).

Genel konfor ölçe¤i k›sa formunun test maddelerin-den al›nan puanlar ile testin toplam puan› aras›ndaki ilifl-kiyi incelemek için madde-toplam korelasyon katsay›lar›-



na bak›ld›. Madde seçiminde kabul edilebilir katsay›n›n0.30 de¤erinden büyük olmas› önerisi dikkate al›nd›(24).

Genel konfor ölçe¤i k›sa formunun retest analizi için90 tip 2 diyabet hastas›na 2 hafta sonra tekrar uygulan-d›. Ölçe¤in zamana göre de¤iflmezli¤i test-retest korelas-yonu ile de¤erlendirildi.

Verilerin Toplanmas›Veriler araflt›rmac›lar taraf›ndan fiubat-May›s 2018 ta-

rihleri aras›nda üniversite hastanesinin endokrin klinik vepoliklini¤inde kat›l›mc›lara bilgi verildikten sonra, yüz yü-ze görüflülerek topland›. Verilerin toplanmas› 10-15 daki-ka sürdü.

Araflt›rma Verilerinin De¤erlendirilmesiAraflt›rma sonucunda elde edilen verilerin de¤erlendi-

rilmesinde Cronbach’s alpha güvenirlik katsay›s›, PearsonMomentler Çarp›m› Korelasyonu, Faktör analizi, Barletttesti, Kaiser-Meyer Olkin Testi, Korelasyon, Say›-yüzde kul-lan›lm›flt›r. Anlaml›l›k düzeyi 0.05 olarak kabul edildi.

Araflt›rman›n Etik ‹lkeleriGKÖ-KF’nun Türkçe’ye uyarlanmas› için Kolcaba’dan

e-mail yolu ile izin al›nm›flt›r. Araflt›rman›n yap›labilmesiiçin Sa¤l›k Bilimleri Bilimsel Araflt›rma ve Yay›n Etik Ku-rul’undan etik onam al›nd› (Karar No: 2018/4-11). Ayr›ca,kat›l›mc›lara araflt›rma hakk›nda bilgi verilerek bireysel bil-gilerinin korunaca¤› belirtilerek, gönüllü olanlar araflt›r-maya dahil edilmifltir.

BulgularAraflt›rma kapsam›na al›nan hastalar›n sosyo-demog-

rafik ve diyabete iliflkin özellikleri Tablo 1’de gösterilmifltir.

GeçerlikAraflt›rmada KMO analizi sonucu KMO katsay›s› 0.840

ve Barlett’s Test of Sphericity analizi sonucu X2 de¤eri8661.376 olarak saptand›. Test sonuçlar› p<0.001 önemdüzeyinde anlaml› bulundu. Bulunan sonuç örneklembüyüklü¤ünün faktör analizi için yeterli ve uygun oldu¤u-nu gösterdi.

GKÖ-KF’nun geçerli¤i için yap›lan aç›mlay›c› faktöranalizi (AFA) sonucunda faktör yükü de¤erleri; ferahlamaalt boyutunda 0.65-0.93, rahatlama alt boyutunda 0.66-0.93, üstünlük alt boyutunda 0.65-0.84 aras›nda s›ralan-d›. Ayr›ca, toplam varyans›n %53.6’s›n›, ferahlama alt bo-yut varyans›n›n %52.4’ünü, rahatlama alt boyut varyans›-n›n %51.6’s›n›, üstünlük alt boyut varyans›n›n %55.0’›n›aç›klad›¤› belirlendi (Tablo 2). Böylece 28 maddelik üç bo-yutlu genel konfor ölçe¤i k›sa formu elde edildi.

GüvenirlikGKÖ-KF’nun Türkçe Formunun Cronbach’s alpha gü-

venirlik katsay›s› 0.82 olarak bulundu. Ölçek alt boyutlar›-n›n Cronbach’s alpha güvenirlik katsay›s› (ferahlama, ra-hatlama ve üstünlük) s›ras›yla 0.81, 0.81 ve 0.76 olarakbulundu (Tablo 2).

GKÖ-KF’nun madde toplam korelasyon katsay›lar› in-



TTaabblloo 11:: Hastalar›n sosyo-demografik özelliklerinin da¤›l›m›

ÖÖzzeelllliikklleerr SSaayy›› %%CinsiyetKad›n 308 57.2Erkek 230 42.8Medeni durumuBekar 439 81.6Evli 99 18.4E¤itim durumuOkuryazar 186 34.6‹lkö¤retim 118 21.9Lise 100 18.6Yüksekokul ve üzeri 134 24.9Gelir durumu Geliri giderinden az 105 19.5Geliri giderine denk 305 56.7Geliri giderinden fazla 128 23.8Kontrol s›kl›¤›Sadece rahats›zland›¤›nda 142 26.4‹ki ayda bir 151 28.1Dört ayda bir 159 29.6Sekiz ayda bir 42 7.8Y›lda bir 44 8.2Diyabette ilgili e¤itim alma durumuEvet 349 64.9Hay›r 189 35.1

Yafl ortalama(SS) 49.04 (15.29)Tan› ald›¤› süre ortalama (SS) 8.66 (6.39)

celendi. Madde toplam korelasyon katsay›lar›n›n r=0.30-0.52 aras›nda de¤iflti¤i görüldü. Her bir madde ile top-lam puan aras›ndaki korelasyonun istatistiksel aç›danönemli oldu¤u saptand› (p<0.001).

Araflt›rmada GKÖ-KF’nin test ve 2 hafta ara ile yap›lanretest puan ortalamalar› aras›ndaki korelasyon de¤erininr=0.90-1.00 oldu¤u belirlendi. GKÖ-KF’nin tüm alt boyut-larda olumlu yönde ve yüksek düzeyde istatistiksel aç›dan

anlaml› iliflki saptand› (r=0.83–0.90; p<0.001).

Tart›flmaBu araflt›rmada, Kolcaba taraf›ndan 2006 y›l›nda gelifl-

tirilen GKÖ-KF Türkçe’ye uyarland›. Tip 2 diyabetli hasta-lardan oluflan bir örneklem grubu üzerinde psikometriközelliklerin de¤erlendirilmesi sonucunda, GKÖ-KF’nuntüm tip 2 diyabet hastalarda geçerli ve güvenilir bir araç



TTaabbllee 22:: Genel konfor ölçe¤i k›sa formu madde-toplam puan korelasyon katsay›lar›, faktör yükleri, alfa katsay›s› ve aç›klad›¤› varyans (n=538)

SSoorruu FFeerraahhllaammaa RRaahhaattllaammaa ÜÜssttüünnllüükk OOrrtt((SSSS)) MMaaddddee CCrroonnbbaacchh''ss KKoorreellaassyyoonnuu AAllpphhaa

1 0.77 1.8(2.1) 0.40 0.682 0.73 2.0(2.3) 0.41 0.683 0.80 2.1(2.3) 0.37 0.694 0.83 2.7(2.3) 0.34 0.705 0.80 4.1(1.9) 0.33 0.726 0.82 4.7(1.3) 0.34 0.707 0.74 2.5(2.9) 0.42 0.688 0.85 3.9(2.5) 0.36 0.689 0.82 2.8(2.6) 0.52 0.6610 0.65 1.9(2.3) 0.30 0.7211 0.75 2.3(2.5) 0.31 0.7012 0.65 1.4(1.5) 0.37 0.7013 0.73 3.1(1.7) 0.31 0.7014 0.71 5.3(3.6) 0.40 0.6815 0.93 1.5(2.1) 0.40 0.8916 0.76 2.2(2.5) 0.41 0.7017 0.66 2.0(2.3) 0.38 0.7218 0.93 2.7(2.5) 0.34 0.7019 0.84 3.1(2.9) 0.33 0.7920 0.82 3.7(2.9) 0.34 0.7821 0.84 2.5(2.2) 0.41 0.7522 0.84 3.8(2.5) 0.35 0.7423 0.89 2.2(2.5) 0.43 0.7324 0.86 1.7(2.3) 0.40 0.7425 0.93 2.2(2.5) 0.34 0.8026 0.86 1.4(1.5) 0.34 0.6927 0.67 3.3(1.7) 0.31 0.6028 0.86 3.3(1.7) 0.33 0.78%%AAçç››kkllaadd››¤¤›› 5522..44 5511..66 5555..00 TToottaall == 5533..66VVaarryyaannssCCrroonnbbaacchh’’ss 00..8811 00..8811 00..7766 TToottaall ==00..8822alpha

oldu¤u belirlendi.

GeçerlikTürkçe’ye uyarlanan GKÖ-KF’nun yap› geçerlili¤ini be-

lirlemek için AFA yap›ld›. Ölçe¤in orjinalinde oldu¤u gibiTürkçe versiyonunda da 3 faktör alt›nda topland›¤› ayr›ca%53.6’s›n› aç›klad›¤› belirlendi. Varyans oranlar› ne ölçü-de yüksekse ölçe¤in faktör yap›s›n›n o kadar yüksek oldu-¤u bilinmektedir ve sosyal bilimlerde yap›lan analizlerde%40 ile %60 aras› de¤iflen varyans oranlar› yeterli kabuledilmektedir (25). Literatürde faktör yükü 0.30’un alt›ndakalan maddelerin de¤erlendirme d›fl› b›rak›lmas› gerekti¤ibelirtilmektedir (26-29). Yap›lan analizlerde GKÖ-KF’nunTürkçe Formunun faktör yüklerinin 0.65-0.93 aras›ndada¤›ld›¤› görülmektedir (Tablo 2). Bu nedenle ölçe¤e aithiçbir madde de¤erlendirme d›fl› b›rak›lmad›. GKÖ-KF’nun Türkçe Formunun faktör analizi ile elde edilen fak-tör yap›s›n›n yap› geçerli¤ine sahip oldu¤u saptand›.

GüvenirlikGKÖ-KF’nun güvenirli¤i; Cronbach’s alpha iç tutarl›k

kat say›s›, madde toplam korelasyonu ve test-tekrar testanalizi ile de¤erlendirildi. GKÖ-KF’nun iç tutarl›l›¤› ve ho-mojenli¤inin bir göstergesi olarak Cronbach’s alpha gü-venilirlik katsay›s› hesapland›. Bir ölçme arac›nda yeterlisay›labilecek güvenirlik katsay›s› olabildi¤ince 1’e yak›n ol-mal›d›r. Literatürde ölçek güvenirli¤inin 0.40’dan küçükise ölçme arac› güvenilir de¤il, 0.40-0.59 aras› düflük gü-venirlikte, 0.60-0.79 aras› oldukça güvenilir, 0.80-1.00aras› ise yüksek derecede güvenilir olarak de¤erlendirilir(13,23). Ölçe¤in Cronbach’s alpha katsay›s› ne kadar yük-sek olursa, ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbirle-riyle tutarl› ve ayn› özelli¤in ö¤elerini yoklayan maddeler-den olufltu¤u ya da tüm maddelerin o ölçüde birlikte ça-l›flt›¤›n› gösterir (27). Ölçe¤in orijinal geçerlik ve güvenir-lik çal›flmas›nda Cronbach’s alpha katsay›s› 0.82-0.86 ola-rak tespit edilmifltir (2,3). Bu çal›flmada GKÖ-KF’nun iç tu-tarl›l›¤›n›n ve homojenli¤inin bir göstergesi olarak Cron-bach’s alpha güvenirlik katsay›s› incelenmifl ve 0.82 sap-tanm›flt›r (Tablo 2). GKÖ-KF’nun iç tutarl›l›¤›n›n yüksek ol-du¤u ve yüksek güvenirli¤e sahip oldu¤u görülmektedir.Bu bulgu, ölçe¤in iç tutarl›l›¤a sahip güvenilir bir ölçek ol-du¤unu göstermektedir.

Madde analizi, ölçme arac›ndaki her maddenin ald›¤›

de¤er ile ölçme arac›n›n tümünden al›nan toplam de¤eraras›ndaki iliflkiyi ifade eder. Ölçme arac›ndaki maddelereflit a¤›rl›kta ve ba¤›ms›z üniteler fleklinde ise her maddede¤eri ile toplam de¤erler aras›ndaki iliflkinin yüksek ol-mas› beklenir. Madde korelasyon katsay›s› 0.30’un alt›nadüfltü¤ünde güvenirli¤in yetersizli¤inden söz edilir (26).GKÖ-KF’nun Türkçe Formunun madde toplam korelas-yon puanlar› 0.30 ile 0.52 aras›ndad›r (Tablo 2). Ölçekte-ki bütün maddelerin toplam puan korelasyon katsay›lar›0.30’un üzerindedir. Bu yönüyle GKÖ-KF’nun Türkçe For-munun madde toplam korelasyon de¤erleri uygun güve-nirlik düzeyindedir.

GKÖ-KF’nun test tekrar test analizi için tüm hastalaraiki 2 hafta ara ile uygulanan GKÖ-KF’nun tüm alt boyut-lar›nda, olumlu yönde ve yüksek düzeyde istatistiksel ola-rak önemli iliflki bulundu. Analiz sonuçlar›na göre, GKÖ-KF’nun güvenirli¤i sa¤land›. Elde edilen bulgu ölçe¤in içtutarl›l›¤›n›n yüksek oldu¤unu ve birden fazla uygulama-da güvenilir sonuçlar elde edilebilece¤ini ortaya koydu(25).

Sonuç ve ÖnerilerElde edilen bulgular, orijinal ölçe¤e ait analiz sonuçla-

r› ile tutarl›yd›. Orijinal ölçekte oldu¤u gibi üç faktörlü ya-p› do¤ruland›. Ölçe¤in Cronbach’s alpha iç tutarl›k kat sa-y›s›, madde toplam korelasyonu, test-retest analizi yüksekkorelasyona sahipti. Bu sonuçlar, Türkçe geçerlik ve gü-venirlik çal›flmas›n› yapt›¤›m›z GKÖ-KF’nun Short GeneralComfort Questionnaire ile iyi uyum sa¤lad›¤› ve diyabetlihastalar›n konfor düzeyini de¤erlendirmede geçerli vegüvenilir bir araç oldu¤unu göstermektedir.

Araflt›rman›n S›n›rl›l›klar› Araflt›rma sadece tip 2 diyabet hastalar› ile yap›ld›¤›

için s›n›rl›l›k göstermektedir. Bunun için di¤er hasta grup-lar› üzerinde de yap›lmas› önerilmektedir. Son olarak, öl-çe¤in psikometrik uygunluklar› daha genifl popülasyon-larla da denenmelidir.

Kaynaklar1. Terzi B, Kaya N. Konfor Kuram› ve Analizi. Journal of Anatolia

Nursing and Health Sciences 2017; 20(1):67-74.

2. Kolcaba K, Schirm V, Steiner R. Effects of hand massage on comfort

of nursing home residents. Geriatric Nursing 2006; 27(2): 85-91.

3. Kolcaba K, Tilton C, Drouin C. Comfort theory: A unifying



framework to enhance the practice environment. Journal of

Nursing Administration 2006;36(11):538–44.

4. Seyedfatemi N, Rafii F, Rezaei M, Kolcaba K. Comfort and hope in

the preanesthesia stage in patients undergoing surgery. Journal of

PeriAnesthesia Nursing 2014;29(3): 213-220.

5. Kolcaba K. Comfort theory and practice: a vision for holistic health

care and research. New York: Springer Publishing Company; 2003.

p. 85-115.

6. Yücel fiÇ. Kolcaba’n›n Konfor Kuram›. Ege Üniversitesi Hemflirelik

Yüksek Okulu Dergisi 2011; 27(2): 79-88.

7. Kolcaba KY. A taxonomic structure for the concept comfort. Journal

of Nursing Scholarship 1991;23(4):237-240.

8. Koski RR. Practical review of oral antihyperglycemic agents for type

2 diabetes mellitus. Diabetes Educ 2006;32(6):869-76.

9. Satman I. ve ark. Twelve-year trends in the prevalence and risk

factors of diabetes and prediabetes in Turkish adults. European

journal of epidemiology 2013;28(2):169-180.

10. Pinto S, Fumincelli L, Mazzo A, Caldeira S, Martins JC. Comfort,

well-being and quality of life: discussion of the differences and

similarities among the concepts. Porto Biomedical Journal 2017;

2(1):6-12.

11. Ç›nar Yfi. Kolcaba’n›n konfor kuram›. Ege Üniversitesi Hemflirelik

Yüksek Okulu Dergisi 2011; 27(2): 79-88.

12. Nunnally JC, Bernstein IH. Psychometric theory (3rd ed.). New York,

NY: McGraw-Hill;1994.

13. Polit DF, Beck CT. Essentials of nursing research: Appraising

evidence for nursing practice (7th ed.). Philadelphia, PA: Lippincott,

Williams & Wilkins;2010.

14. DeVellis RF. Scale development: Theory and applications. Second

edt. California: Sage Publications; 2003.

15. Kolcaba KY. Holistic comfort: operationalizing the construct as a

nurse-sensitive outcome. Advances in Nursing Science 1992;

15(1):1-10.

16. Karabacak Ü, Acaro¤lu R. Konfor kuram›. Maltepe Üniversitesi

Hemflirelik Bilim ve Sanat› Dergisi 2011; 4(1): 197-202.

17. Kolcaba K. Comfort Line 2010. http://www.thecomfortline.com/

index.html (Eriflim Tarihi: 25 fiubat 2018).

18. Seçer ‹. Psikolojik test gelifltirme ve uyarlama süreci: SPSS ve LISREL

uygulamalar›. Ankara: An› yay›nc›l›k; 2015.

19. Beaton DE, Bombardier C, Guillemin F, Ferraz MB. Guidelines for

the process of cross-cultural adaptation of self-report measures.

Spine 2000; 25(24): 3186–91.

20. Pallant, J. SPSS survival manual: a step by step guide to data

analysis using SPSS for windows (Version 12). 2nd ed.

Maidenhead: Open University Press; 2005.

21. Kline RB. Principles and practice of structural equation modeling.

Fourth edt. New York: Guilford Press; 2015.

22. Tezbaflaran AA. Likert-type scale preparation manual, 3rd ed.

http://www.academia.edu/1288035/ (Eriflim Tarihi: 26 fiubat

2018).

23. Alpar R. Applied multivariate statistical methods [in Turkish]. Ankara:

Detay; 2011.

24. Burns N, Grove SK. The practice of nursing research appraisal,

synthesis, and generation of evidence (6th ed.). St. Louis, MO:

Saunders; 2009.

25. fiencan H. Sosyal ve davran›flsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik.

Seçkin Yayinc›l›k. Ankara; 2005. p. 150-157.

26. Akgül A. A statistical analysis: Methods in medical research-SPSS

applications. Ankara: Emek;2005.

27. Büyüköztürk S. A data analysis handbook for the social sciences.

Ankara: Pegem;2012.

28. Harrington D. Confirmatory factor analysis. New York, NY: Oxford

University Press;2009.

29. Streiner DL, Kottner J. Recommendations for Reporting the Results

of Studies of Instrument and Scale Development and Testing.

Journal of Advanced Nursing 2014; 70(9): 1970–9.



TTiipp11 DDiiyyaabbeettllii ÇÇooccuukk vvee EErrggeennlleerriinn YYaaflflaamm KKaalliitteessii DDüüzzeeyylleerrii:: DDeepprreessyyoonn,, KKaayygg›› vvee BBiirreeyysseellSSaa¤¤ll››kk -- HHaassttaall››kk ÖÖzzeelllliikklleerrii ‹‹lliiflflkkiissii

Sebahat ATEfi11, Zarife Tu¤çe DEDE22, Münevver DÜNDAR33, Mehmet Nuri ÖZBEK33, Nermin OLGUN44, ‹smail AKSU44

1Maltepe Üniversitesi Hemflirelik Yüksek Okulu, ‹STANBUL 2Dr. Nazif Ba¤r›aç›k Kad›köy Hastanesi, ‹STANBUL 3Diyarbak›r Gazi Yaflargil E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, D‹YARBAKIR4Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Yüksek Okulu, GAZ‹ANTEP

ÖÖzzeettAAmmaaçç:: Tip 1 diyabetli çocuklar›n yaflam kalitelerinin, depresyon, kayg› ve bireysel/

sa¤l›k-hastal›k özelliklerinden nas›l etkilendi¤inin ortaya konulmas› amac› ile yap›lm›flt›r. YYöönntteemm:: Diyarbak›r Diyabetli Çocuklar Yaz Kamp›’na kat›lan 9-17 yafllar›ndaki Tip

1 Diyabetli 90 çocuk ve ergen çal›flmaya dahil edildi. Tan›mlay›c› ve iliflki aray›c› tipte-ki bu çal›flmada veri toplama arac› olarak; Çocuklar için Depresyon Ölçe¤i, Çocuklar‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i, Çocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i Ergen Formu, Çocuklariçin Durumluk Kayg› Envanteri, kullan›ld›.

BBuullgguullaarr:: Sa¤l›¤›n› alg›lama durumuna göre yaflam kalitesi genel puanlar›n›n(X2:9,649; p≤0,05), fiziksel (X2:9,866; p≤0,05) ve psikososyal (X2:10,065; p≤0,05) altboyut puanlar›n›n istatistiksel olarak anlaml› düzeyde farkl›laflt›¤› saptand›. Yaflam ka-litesinin hem genel hem de alt boyut puanlar› ve depresyon puanlar› aras›nda zay›f-orta düzeyde negatif yönlü ve istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki oldu¤u saptand›. Du-rumluk kayg› ile yaflam kalitesi puanlar› aras›nda ise; psikososyal sa¤l›k boyutu ve ge-nel yaflam kalitesi puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml›, negatif yönlü ve zay›f-orta düzeyde bir iliflki bulundu.

SSoonnuuçç:: Sa¤l›¤› alg›lama durumu, depresyon ve durumluk kayg› düzeylerinin ya-flam kalitesini etkiledi¤i bulundu.

SSuummmmaarryyAAiimm:: The aim of this study was to determine how the quality of life of children

with type 1 diabetes is affected by depression, anxiety and individual / health-dise-ase characteristics.

MMeetthhoodd:: 90 children and adolescents with Type 1 Diabetes aged 9-17 years whoparticipated in the Diyarbak›r Children with Diabetics Summer Camp were includedin the study. In this descriptive and relational study, as a data collection tool; TheDepression Scale for Children, the Quality of Life Scale for Children, The AdolescentInventory for Children, and the State Anxiety Inventory for Children were used.

RReessuullttss:: According to the state of health perception of quality of life overall scores



(X2: 9,649; p≤0,05), physical (X2: 9,866; p≤0,05) andpsychosocial (X2: 10,065; p≤0,05) sub-dimension scoredifferences were determined statistically. It was foundthat there was a weak-moderate negative and statisticallysignificant relationship between both the general andsub-dimension scores and depression scores of the qualityof life. There was a statistically significant, negative andweak-to-moderate relationship between state anxiety andpsychosocial health and general quality of life scores.

CCoonncclluussiioonn:: Health perception, depression and stateanxiety levels were found to affect quality of life.

GiriflTip 1 Diyabet (T1D) erken yafllarda ortaya ç›kan, pank-

reatik beta hücrelerinin y›k›m› ile karakterize, mutlak insü-lin eksikli¤i ile sonuçlanan heterojen bir hastal›kt›r. Dün-yada T1D’liler toplam diyabet vakalar›n›n %5 ila 10’unuoluflturmaktad›r. Çocukluk döneminde Amerika da ast›mve obeziteden sonra en fazla görülen üçüncü kronik has-tal›kt›r. SEARCH çal›flmas›nda, 20 yafl›ndan küçük gençler-de T1D prevalans›n›n 2.28 / 1000 oldu¤u raporlanm›flt›r(1). Ülkemizde ise T1D prevalans› yaklafl›k 1/2000 iken,insidans› 2.52/100 000'dir (2).

T1D fiziksel bir hastal›k olmakla birlikte psikiyatrik vepsikososyal boyutlar› olan bir hastal›kt›r. Çocukluk ça¤›n-da Tip 1 diyabetli hastalar›n fizyolojik ve psikolojik uyumu-nu dolay›s›yla da yaflam kalitelerini etkileyen birçok faktörtan›mlanm›flt›r. Bu hastal›k; kronik olmas›, yönetimindekigüçlükler, günlük yap›lan çok say›daki enjeksiyonlar, di-yet k›s›tlamalar› ve komplikasyon riskleri nedeniyle çocuk-lar için önemli bir stres kayna¤›d›r (3,4).

Yaflam kalitesi kronik sorunu olan çocuklar için önemlibir sa¤l›k göstergesi olup çal›flmalarda T1D li çocuklar›n fi-ziksel ve psikososyal sa¤l›k puanlar›n›n düflük oldu¤u, ya-flam kalitelerinin etkilendi¤i ve bu çocuklara daha fazla des-tek sa¤lanmas›n›n gerekti¤i rapor edilmektedir. T1D li ço-cuklar hastal›ktan kaynakl› öfke, izolasyon ve mutsuzluk ya-flad›klar›n› ifade etmektedirler. Ve yine diyabetik hastalar›ndepresyon ve kayg› düzeylerinin yüksek, buna paralel ola-rak da yaflam kalitelerinin düflük oldu¤u bildirilmektedir (5).

Bu çal›flmada Tip 1 diyabetli çocuklar›n yaflam kalitele-rinin, depresyon, kayg› ve bireysel/sa¤l›k-hastal›k özellikle-rinden nas›l etkilendi¤inin ortaya konulmas› amaçland›.

Yöntem Evren- Örneklem: Diyarbak›r Diyabetli Çocuklar Yaz

Kamp›’na 12 -17 A¤ustos 2013 tarihleri aras›nda kat›lan9-17 yafllar›ndaki Tip 1 Diyabetli 90 çocuk ve ergen çal›fl-maya dahil edildi.

Araflt›rmaya dahil edilme kriterleri: • Tip I Diyabet tan›s› alm›fl olma • Diyabet hastal›¤›n›n d›fl›nda baflka bir kronik veya

psikolojik hastal›¤› olmama• Çal›flmaya kat›lmay› kabul etmeVeri Toplama Araçlar›: Tan›mlay›c› ve iliflki aray›c› tipte-

ki bu çal›flmada veri toplama arac› olarak; Çocuklar içinDepresyon Ölçe¤i, Çocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i,Çocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i Ergen Formu, Çocuk-lar için Durumluk Kayg› Envanteri, kullan›ld›.

Çocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i (Ç‹YKÖ); Çocuk (8-12 yafl) ve ergen (13-18) fleklinde yafl gruplar›na göregelifltirilmifl olan iki ayr› formu bulunmaktad›r. Varni ve ar-kadafllar› taraf›ndan 1999 y›l›nda gelifltirilmifltir. 23 mad-delik ölçe¤in puanlamas› 3 alanda yap›lmaktad›r. ‹lk ola-rak ölçek toplam puan› (ÖTP), ikinci olarak fiziksel sa¤l›ktoplam puan› (FSTP), üçüncü olarak duygusal, sosyal veokul ifllevselli¤ini de¤erlendiren madde puanlar›n›n he-saplanmas›ndan oluflan psikososyal sa¤l›k toplam puan›(PSTP) hesaplanmaktad›r (Varni ve ark. 2001). Maddeler0–100 aras›nda puanlanmaktad›r. Ç‹YKÖ toplam puan›ne kadar yüksek ise, sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi de o ka-dar iyi alg›lanmaktad›r.

Çocuklar için Depresyon Ölçe¤i (ÇDÖ): Kovacs (1980)taraf›ndan Beck depresyon ölçe¤i esas al›narak haz›rlan-m›fl olan kendi kendini de¤erlendirme ölçe¤idir. Ülke-mizdeki geçerlilik ve güvenirlik çal›flmas› Öy (1991) tara-f›ndan yap›lm›flt›r. 6-17 yafl çocuklar›na uygulanabilen veyirmi yedi maddeden oluflan ölçekte her madde belirtininfliddetine göre 0, 1 ya da 2 puan al›r. Toplam puan›nyüksek olmas› depresyon düzeyinin ya da fliddetinin yük-sekli¤ini göstermektedir. En üst toplam puan 54’ tür. Ke-sim puan› 19 olarak önerilmektedir. Ölçekten al›nan pu-an 19’un ne kadar üstünde ise depresyon düzeyinin deo kadar a¤›r oldu¤u düflünülmektedir.

Çocuklar için Durumluk Kayg› Envanteri (ÇDKE); Spi-elberger (1973) taraf›ndan gelifltirilmifl olan bu ölçe¤indurumluk ve sürekli kayg› için 20’fler soruluk çoktan seç-meli iki alt ölçe¤i bulunmaktad›r. Her madde belirtinin



fliddetine göre 1, 2 ya da 3 olarak puanlanmaktad›r. Yük-sek puan yüksek kayg› seviyesini, düflük puan ise düflükkayg› seviyesini belirtirBu çal›flmada çocuk ve ergenlerindurumluk kayg› düzeylerine bak›lm›flt›r. Durumluk kayg›;bireyin belirli bir zamanda, belirli flartlar dahilinde hissetti-¤i kayg›y› tan›mlamakta ve d›fl etkenlere göre de¤iflimgösterebilmektedir. Ölçe¤in ülkemizdeki geçerlik ve gü-venilirlik çal›flmas› Özusta (1995) taraf›ndan yap›lm›flt›r.Ölçe¤in geçerlilik güvenirlik çal›flmas› 9-12 yafl çocuklar›n-da yap›lm›fl olmakla birlikte, 12 yafl›ndan büyük olan ço-cuk ve ergenlerin eriflkin formunu anlamakta güçlük çek-tikleri belirlenmifl ve 17 yafla kadar çocuk formunun kulla-n›labilece¤i bildirilmifltir.

Veri Analizi: Çal›flmada tan›mlay›c› veriler n, %; sürekliverilerde ise ortalama ± Standart sapma de¤erleri ile gös-terilmifltir. Ölçümsel veriler normal da¤›l›m varsay›m› içinKolmogrov-Smirnov testi ile s›nanm›flt›r. Normal olmayanda¤›l›m nedeniyle ölçümsel verilerin karfl›laflt›r›lmas› içinMann-Whitney U testi ve Kruskal Wallis testleri ile kullan›malan›na uygun yerlerde kullan›lm›flt›r. ‹ki ölçümsel verilerinkorelasyonun incelenmesinde Spearman korelasyon ana-lizi kullan›lm›flt›r.

Araflt›rman›n Etik Yönü: Araflt›rman›n yürütülebilmesiiçin kamp yönetiminden gerekli izin ve çal›flmada yer al-mak isteyen çocuklar›n ebeveynlerinin yaz›l› onamlar›al›nd›.

Bulgular Araflt›rmaya kat›lanlar›n %55.6’s›n›n kad›n, %63.3’ünün

ilkö¤retim ö¤rencisi, %52.2’sinin ekonomik durumunu or-ta olarak nitelendirdi¤i ve yafl ortalamas›n›n 13.8± 2.49 ol-du¤u bulundu. %15.6’s›n›n sosyal güvencesinin olmad›¤›ve ortalama 4 kardefle sahip olduklar› belirlendi. 4.52±3.03y›ld›r diyabet hastas› olduklar›, %54.4ünün ailesinde diya-

bet öyküsü oldu¤u, %22.2’sinin komplikasyon yaflad›¤› veen fazla yaflanan komplikasyonlar›n hiperglisemi ve nefro-pati oldu¤u saptand›. %95’6 s›n›n enjeksiyon kalemi ile in-sülin uygulad›¤›, tamama yak›n›n›n (%97.8) diyabet hak-k›nda e¤itim ald›¤› ve bu e¤itimi %66.7’sinin hemfliredenald›¤› belirlendi. Ayr›ca %4.4’ünün sa¤l›k durumunu kötüolarak nitelerken, kat›l›mc›lar›n HbA1c ortalamalar› 9.72±1.91 olarak bulundu.

Tablo 1’de diyabetli çocuklar›n ölçeklerden alm›fl olduk-lar› minimum -maksimum ve ortalama puanlar verilmifltir.Çocuklar›n ölçeklerden ald›klar› puan ortalamalar›na bak›l-d›¤›nda; toplam yaflam kalitesi puan› 72.95±16.50, fizikselsa¤l›k toplam puan› 75.50±15.36, psikososyal sa¤l›k top-lam puan› 73.92±14.81 ve durumluk kayg› puanlar›n›n30.58±6.82oldu¤u belirlendi.Çal›flmam›zda depresyonpuan ortalamas› 21.19±8.52 (kesme noktas› 19) olarak bu-lundu.

Çocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i puanlar›n›n normalda¤›l›m özelli¤i sergileyip sergilemedi¤ini test etmek için“Kolmogorov-Smirnov Testi” uyguland› ve normal da¤›l›mözelli¤i sergilemedi¤inden dolay› yap›lan istatiksel ifllem-lerde nonparametrik teknikler kullan›ld›.

Sa¤l›¤›n› alg›lama durumuna göre yaflam kalitesi ge-nel puanlar›n›n (X2:9,649; p≤0,05), fiziksel (X2:9,866;p≤0,05) ve psikososyal (X2:10,065; p≤0,05) alt boyut pu-anlar›n›n istatistiksel olarak anlaml› düzeyde farkl›laflt›¤›saptand›. Bu fark›n sa¤l›¤›n› iyi olarak nitelendirenlerle or-



TTaabblloo 11:: Kat›l›mc›lar›n ölçeklerden ald›klar› puan ortalamalar›

NN MMiinniimmuumm MMaakkssiimmuumm XX±±SSSSÇocuklar ‹çin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i (Ç‹YKÖ)

• Ölçek Toplam Puan› (ÖTP) 90 10 98.91 72.95±16.50• Psikososyal Sa¤l›k Toplam Puan› (PSTP) 90 23.33 100 73.92±14.81• Fiziksel Sa¤l›k Toplam Puan› (FSTP) 90 37.50 100 75.50±15.36

Çocuklar için Durumluk Kayg› Envanteri (ÇDKE) 90 20 54 30.58±6,82Çocuklar için Depresyon Ölçe¤i (ÇDÖ) 90 0 51 21.19±8.52

TTaabblloo 22:: Ç‹YKÖ normalite testi sonuçlar›

DDee¤¤iiflflkkeenn KKoollmmooggoorroovv SSmmiirrnnoovvÇocuklar ‹çin De¤er Sd pYaflam Kalitesi Ölçe¤i .130 16.50 0.001



TTaabblloo 33:: Kat›l›mc›lar›n sosyodemografik ve hastal›k özelliklerine göre Ç‹YKÖ puan ortalamalar›n›n da¤›l›m›

ÇÇ‹‹YYKKÖÖ oorrttaallaammaa ppuuaannllaarr›› XX±±SSSSnn FFTTSSPP PPSSTTPP ÖÖTTPP

Yafl 9-12 yafl 27 74.94±15.52 72.12±15.66 72.99±14.4513 -17 yafl 63 75.73±15.41 74.69±14.49 72.92±17.39

U: 840.00 756.00 786.50p: 0.92 0.40 0.57

Cinsiyet Kad›n 51 75.19±14.55 73.89±13.35 71.76±17.20Erkek 39 76.39±16.40 74.80±15.93 75.19±15.05

U: 910.50 915.50 868.50p: 0.59 0.62 0.37

Ö¤renim okur-yazar de¤il 4 68.75±16.53 66.25±11.57 67.11±12.59Durumu ilkokul 59 74.69±14.37 72.76±15.90 72.22±16.06

lise 27 79.01±16.88 77.61±12.41 75.68±18.16X2: 2.303 3.424 3.107P: 0.31 0.18 0.21

Sosyal Güvence var 76 74.63±14.84 74.04±13.20 73.27±14.73Durumu Yok 14 81.25±17.59 76.28±20.60 73.49±24.01

U: 373,50 429.50 450.50p: 0.098 0.31 0.44

Sa¤l›k Alg›s›* ‹yi 37 82.20±12.76 79.78±12.70 78.81±14.94Orta 18 69.45±16.05 67.34±17.32 64.45±20.85Kötü 4 76.92±15.73 64.58±19.16 63.58±19.25

X2: 9.981 10.214 9.403p: 0.007 0.006 0.009

Ekonomik Durum ‹yi 32 76.97±16.52 75.63±14.25 73.38±18.59Orta 53 75.94±16.50 74.07±14.95 73.25±16.89Kötü 5 73.75±12.22 76.66±22.26 75.65±17.33

X2: .270 .404 .123p: 0.87 0.81 0.94

Ailede diyabet var 49 73.89±15.30 72.77±14.08 73.09±13.25öyküsü Yok 41 77.41±15.40 75.28±15.70 72.76±19.85

U: 853.00 885.50 922.50p 0.21 0.33 0.50

Diyabete iliflkin var 19 76.36±13.30 72.94±13.46 73.86±13.04komplikasyon Yok 71 75.26±15.94 74.18±15.22 72.70±17.36yaflama durumu U: 643.50 604.00 658.50

p: 0.75 0.48 0.87Yaflan›lan Hipoglisemi 5 76.34±17.75 75.26±10.98 75.33±12.75Komplikasyon Hiperglisemi 6 74.04±12.45 67.98±14.96 69.49±14.12

Nöropati 1 90.62 80.00 83.69Retinopati 1 56.25 53.33 54.34Nefropati 6 79.68±9.42 78.05±13.39 78.62±11.63

X2: 4.196 4.814 5.876P: 0.38 0.30 0.20

ta olarak nitelendirenler aras›ndaki farktan kaynakland›¤›belirlendi.

Çocuk ve ergenlerin yafllar› ve diyabetli olarak geçir-dikleri y›l say›s› artt›kça depresyon düzeylerinin azal›rken;

aksine diyabetli olarak geçirdikleri y›l say›s› artt›kça durum-luk kayg› puanlar›n›n da artt›¤› belirlendi.

Yaflam kalitesi puanlar› ile depresyon ve durumlukkayg› puanlar› aras›ndaki iliflkiye bak›ld›¤›nda; yaflam ka-



TTaabblloo 33 DDeevvaamm››:: Kat›l›mc›lar›n sosyodemografik ve hastal›k özelliklerine göre Ç‹YKÖ puan ortalamalar›n›n da¤›l›m›

ÇÇ‹‹YYKKÖÖ oorrttaallaammaa ppuuaannllaarr›› XX±±SSSSnn FFTTSSPP PPSSTTPP ÖÖTTPP

Tedavi fiekli ‹nsülin Kalemi 87 75.62±15.38 73.53±14.86 72.68±16.64‹nsülin Pompas› 3 71.87±17.39 85.00±8.33 80.43±10.36

U: 108.00 66.00 99.00p: 0.63 0.15 0.50

Diyabete ‹liflkin Evet 87 75.69±15.34 74.27±14.61 73.22±16.44Bilgi Alma Durumu Hay›r 3 69.79±18.31 63.55±20.10 65.02±19.53

U: 95.00 81.00 87.50p: 0.45 0.28 0.35

Diyet Uyumu** Uyuyor 49 77.83±15.73 75.84±15.94 73.89±19.21Uymuyor 13 77.20±13.33 74.32±14.13 75.18±12.66

U: 306.50 274.00 310.00p: 0.83 0.44 0.88

Egzersiz Yapma Yap›yor 51 78.68±15.55 75.29±15.67 75.12±16.65Durumu*** Yapm›yor 11 69.64±12.83 73.44±15.07 66.23±22.51

U: 181.00 234.00 201.50P: 0.06 0.39 0.14

HbA1c de¤eri**** %7’nin alt› 5 65.00±13.51 70.00±16.70 68.26±15.55%7 ile %8.9 aras› 38 76.73±14.91 75.97±12.27 74.53±14.98%9 ile %10.9 aras› 24 74.84±14.17 73.81±16.95 74.04±15.20%11 ve üstü 19 74.73±17.22 71.73±15.38 69.27±20.73

X2: 2.689 1.423 1.492p: 0.44 0.70 0.68

*Bu soruyu 59 kat›l›mc› cevaplam›flt›r. **Bu soruyu 62 kat›l›mc› cevaplam›flt›r.***Bu soruyu 62 kat›l›mc› cevaplam›flt›r.****Bu soruyu 86 kat›l›mc› cevaplam›flt›r.

TTaabblloo 44:: Yafl ve diyabet y›l› de¤iflkeni ile depresyon ve kayg› düzeyleri aras›ndaki iliflki

YYaaflfl DDiiyyaabbeett yy››ll››Depresyon puan› r -.369 -.204

p 0.000 0.05Durumluk Kayg› puan› r ,273 ,021

p 0.01 0.84

TTaabblloo 55:: Kat›l›mc›lar›n yaflam kalitesi puanlar›n›n, depresyon ve durumluk kayg› puanlar› ile iliflkisi

ÇÇ‹‹YYKKÖÖ ppuuaann››FFTTSSPP PPSSTTPP ÖÖTTPP

Depresyon r -.346** -.206 -.273**puan› p 0.001 0.05 0.009Durumluk r -.171 -.291 -.292kayg› puan› p 0.10 0.006 0.006

litesinin hem genel hem de alt boyut puanlar› ve depres-yon puanlar› aras›nda zay›f-orta düzeyde negatif yönlü veistatistiksel olarak anlaml› bir iliflki oldu¤u saptand›. Dep-resyon düzeyi yüksek olan çocuklar›n yaflam kalitesi dü-zeylerinin düflük oldu¤u belirlendi. Durumluk kayg› ile ya-flam kalitesi puanlar› aras›nda ise; psikososyal sa¤l›k boyu-tu ve genel yaflam kalitesi puanlar› aras›nda istatistikselolarak anlaml›, negatif yönlü ve zay›f-orta düzeyde bir ilifl-ki bulundu.

Tart›flmaÇal›flmada yafl, cinsiyet, ekonomik durum, sosyal gü-

vence, kardefl say›s› gibi sosyo-demografik özelliklere veailede diyabet öyküsü olma durumu, diyabet süresi,komplikasyon durumu, tedavi tipi, hastal›¤a iliflkin bilgi al-ma durumu, HbA1c düzeyleri gibi hastal›k özelliklerinegöre yaflam kalitesi puanlar›n›n farkl›laflmad›¤› belirlendi.Benzer flekilde Kuveytli T1D’li çocuk ve ergenlerin yafl,HbA1c düzeyleri ve tedavi tipi gibi de¤iflkenlere göre ya-flam kalitelerinin farkl›laflmad›¤› bildirilmektedir (6). Wag-ner ve ark. (2005) ise yapm›fl olduklar› çal›flmada gençyafl, iyi metabolik kontrol ve yo¤unlaflt›r›lm›fl insülin teda-visinin, yaflam kalitesini art›ran faktörler oldu¤unu bul-mufllard›r (7). Literatürde T1DM 'li çocuk ve ergenlerde,s›k s›k kan flekeri kontrolü ve s›k insülin enjeksiyon uygu-lamas›n›n yaflam kalitesini azaltt›¤› fakat zamanla hastal›-¤a adapte olduklar› ve ilk baflta kötüleflen yaflam kalitesi-nin artt›¤› rapor edilmektedir (8). Güven (2007)yafl, cinsi-yet, e¤itim düzeyi ve diyabet süresine göre yaflam kalite-sinin anlaml› bir biçimde farkl›laflmad›¤›; HbA1c de¤erle-rine göre ise yaflam kalitesinin farkl›laflt›¤›n› bildirmektedir(9).

Çocuk ve ergenlerin sa¤l›¤›n› alg›lama durumlar›nagöre yaflam kalitesi genel puanlar›n›n (X2:9,649;p≤0,05), fiziksel (X2:9,866; p≤0,05) ve psikososyal(X2:10,065; p≤0,05) alt boyut puanlar›n›n istatistiksel ola-rak anlaml› düzeyde farkl›laflt›¤› saptand›. Bu fark›n sa¤l›-¤›n› iyi olarak nitelendirenlerle orta oldu¤unu ifade eden-lerin yaflam kalitesi puanlar› aras›ndaki farktan kaynaklan-d›¤› belirlendi.

Çal›flmam›zda depresyon puan ortalamas› 21,19±8,57 olarak bulundu. 19 üzeri puan alanlar, kat›l›mc›lar›n%73,3’ünü oluflturuyordu. fiahin ve arkadafllar›n›n(2015) çal›flmas›nda diyabetik grupta depresyon tan›s›

alan olgularda ÇDÖ puan ortalamas›n›n 20,37±7,81 ol-du¤u saptanm›flt›r (fiahin ve ark., 2015). Tip 1 diyabetligençlerde depresyonun genel popülasyona göre dahayüksek oldu¤u; uluslararas› prevelans›n %12-20 aras›ndaoldu¤u rapor edilmektedir. Ve yine T1D’li okul ça¤› ço-cuklar›nda depresyon prevelans›n›n % 30,04 oldu¤u bil-dirilmektedir (10). Tip 1 diyabetli çocuklarda diyabeti ol-mayan akranlar›na göre daha yüksek oranda depresyongörüldü¤ü ve depresyon oranlar›n›n endifle verici oldu¤ubelirtilmektedir (11). Yafl gruplar›na göre depresyon pu-anlar›n›n farkl›laflt›¤› saptand›. 9-12 yafl grubundaki ço-cuklar›n depresyon puan ortalamalar›n›n (24,55±2,42),13-17 yafl grubundakilerin puan ortalamalar›ndan(19,72±9,81) yüksek oldu¤u ve fark›n istatistiksel olarakileri düzeyde anlaml› oldu¤u belirlendi (p=0,000). Çocukve adölesanlar›n depresyon düzeyleri yafl ile negatif yön-lü ve zay›f bir iliflki gösterdi¤i, yafl artt›kça depresyon dü-zeylerinin azald›¤› ve iliflkinin istatistiksel olarak anlaml› ol-du¤u belirlendi (r: -.346; p:0,001).Bahali ve F›rat’›n yap-m›fl oldu¤u çal›flmada (2006) 12.3±2 yafl ortalamas›nasahip olan çocuklar›n ÇDÖ puanlar›n›n bu çal›flman›nbulgular›ndan daha düflük oldu¤u; 10.1±4.3 puan orta-lamas›na sahip olduklar› bildirilmektedir(12). Konca’n›n(2015) yapm›fl oldu¤u çal›flmada yafl ile depresyon dü-zeyleri aras›nda anlaml› iliflki olmad›¤› bildirilmektedir(13).

Çal›flmada ÇDKE puan ortalamas›n›n 30.58±6.82 ol-du¤u saptand›. Yafl gruplar›na göre durumluk kayg› pu-anlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark olmad›-¤›; 9-12 yafl grubundaki çocuklar›n kayg› puan ortalama-lar›n›n (28,39±5,73), 13-17 yafl grubundakilerin puan or-talamalar›ndan (31,50±7,07) düflük oldu¤u belirlendi.Çocuk ve adölesanlar›n kayg› düzeyleri yafl ile pozitif yön-lü ve zay›f bir iliflki gösterdi¤i, yafl artt›kça kayg› düzeyle-rinin de artt›¤› iliflkinin istatistiksel olarak anlaml› oldu¤ubelirlendi (r: .255; p:0,01).T1D'li gençlerde anksiyete be-lirtilerinin yayg›n oldu¤u, %13 oran›nda bu belirtileringözlendi¤i ve özellikle hipoglisemi korkusunun durumlukanksiyete nedeni oldu¤u bildirilmektedir (14).

Yaflam kalitesi puanlar›; depresyon ve durumluk kayg›puanlar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda; yaflam kalitesinin genel vealt boyut puanlar› ile depresyon puanlar› aras›nda zay›fdüzeyde negatif yönlü ve istatistiksel olarak anlaml› bir ilifl-ki oldu¤u saptand›. Durumluk kayg› ile yaflam kalitesi pu-



anlar› aras›nda ise; psikososyal sa¤l›k boyutu ve genel ya-flam kalitesi puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml›,negatif yönlü ve orta düzeyde bir iliflki bulundu. Depres-yon düzeyi yüksek olan çocuklar›n yaflam kalitesi düzeyle-rinin düflük oldu¤u belirlendi. Özellikle Psikososyal Sa¤l›kalt boyutu ile depresyon düzeylerinin aras›ndaki iliflkiningüçlü olmas› beklenirken çal›flmam›zda zay›f düzeyde iliflkioldu¤u saptanm›flt›r. Naranjo ve Hood(2013) depresifbelirtilerin diyabetli çocuklar›n öz-yeterliliklerini düflürdü¤üya da diyabetlerini kontrol edemedikleri inanc›na yol açt›-¤›; depresyon ve depresif belirtilerin sadece olumsuz has-tal›k sonuçlar›yla iliflkili olmay›p, ayn› zamanda kötü genelifllevsellik ve düflük yaflam kalitesi alg›s› ile de iliflkili oldu¤u-nu bildirmektedirler (15). Benzer flekilde diyabetik çocukla-r›n yaflam kalitesi alt ölçek puanlar› ile ÇDÖ ve ÇDKE pu-anlar› aras›nda negatif korelasyon oldu¤unu bildiren çal›fl-malar bulunmaktad›r (16). fiahin ve ark. (2015) diyabetikgrupta ruhsal hastal›¤› olan ergenlerin yaflam kalitesi al-g›lar›n›n ruhsal hastal›¤› olmayanlardan daha kötü ol-du¤unu bildirmektedirler. Ayr›ca diyabetik grupta depres-yon ve anksiyete skorlar› artt›kça ergenin yaflam kalitesipuanlar›n›n düfltü¤ünü rapor etmektedirler (14).

SonuçlarYaflam kalitesi puanlar› ile; yafl, cinsiyet, ekonomik

durum, sosyal güvence, kardefl say›s›, ailede diyabet öy-küsü olma durumu, diyabet süresi, komplikasyon duru-mu, tedavi tipi, hastal›¤a iliflkin bilgi alma durumu,HbA1c düzeyleri gibi sa¤l›k/hastal›k özelliklerine göre is-tatistiksel aç›dan herhangi bir fark bulunmamakla birlikte;sa¤l›¤› alg›lama durumuna göre farkl›laflt›¤› ayr›ca dep-resyon ve durumluk kayg› düzeylerinin yaflam kalitesinifarkl›laflt›rd›¤› belirlenmifltir.

Bu bulgular do¤rultusunda; hemflireler, çocuklar›nhastal›¤a ve tedaviye uyumlar›n› azaltarak yaflamkalitelerini olumsuz etkileyen faktörlerin fark›nda olmal› vebak›m›nda bu faktörlerin ortadan kald›r›lmas› veya dene-tim alt›nda tutulmas› konusuna yer vermelidir.

Kaynakça1. Liese AD., D’Agostino RB., Hamman RF, et al. The burden of

diabetes mellitus among US youth: prevalence estimates from the

SEARCH for Diabetes in Youth Study. Pediatrics. 2006;118:1510–8.

2. Çolak R. Tip 1 Diabetes Mellitus Epidemiyolojisi. Turkiye Klinikleri J

Endocrin-Special Topics 2012;5(3):1-4.

3. Delamater AM. Psychological care of children and adolescents with

diabetes. Pediatr Diabetes. 2009;10:175-84.

4. Kakleas K., Kandyla B., Karayianni C., Karavanaki K.

Psychosocialproblems in adolescents with type 1 diabetes mellitus.

Diabetes Metab.2009;35:339-50.

5. Mutlu C., Kaya Mutlu E., Taskiran H., Ozgen ‹T. Quality of life in

children with type I diabetes mellitus and their mothers. Bulletin of

Clinical Psychopharmacology 2015;25(Suppl. 1):S125.

6. Abdul-Rasoul M., AlOtaibi F., AlMahdi M., AlKandari H.Quality of life

in children with type 1 diabetes in Kuwait. BMC Proceedings 2012;

6(Suppl 4):P7

7. Wagner VM., Muller–Gode_roy E., Sengbusch S., Hager S.,

Thyen U. Age, metabolic control and type of insulin regime in_

uenceshealth-related quality of life in children and adolescentswith

type 1 diabetes mellitus. Eur J Pediatr. 2005;164: 491–496. DOI

10.1007/s00431-005-1681-4.

8. Eiser C., Morse R. A review of measures of quality of life forchildren

with chronic illness. Arch Dis Child. 2001;84(3):205-11.

9. Güven T. Diabetes mellitus’lu hastalarda yaflam kalitesi ve

depresyon etkisinin araflt›r›lmas›. fiiflli Etfal E¤itim ve Araflt›rma

Hastanesi, Uzmanl›k tezi. ‹stanbul:2007.

10. BuchbergerB., HuppertzH., Krabbe L, Lux B., MattiviJ.,

SiafarikasA.Symptoms of depression and anxiety in youth with type

1 diabetes: A systematic review and meta-analysis.

Psychoneuroendocrinology.2016;70:70-84.

11. ReynoldsK., Helgeson V.Children with diabetes compared to peers:

Depressed? Distressed? Annals of Behavioral Medicine.

2011;42:29-41.

12. Bahali K., F›rat S.Bir diyabet kampi etkinli¤i. Anatolian Journal of

Psychiatry. 2006;7:218-22.

13. Konca G. Tip 1 Diyabet Hastalar›ndaki Depresyon veAnksiyete

Oranlar›n›n ‹ncelenmesi. Beykent Üniversitesi: Sa¤l›k Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. ‹stanbul :2015.

14. fiahin N, Öztop DB, Y›lmaz S, Altun H. Tip 1 Diyabetes Mellitus Tan›l›

Ergenlerde Psikopatoloji, Yaflam Kalitesi Ve Ebeveyn Tutumlar›n›n

De¤erlendirilmesi. Arch Neuropsychiatr. 2015; 52: 133-8. DOI:

10.5152/Npa.2015.7248.

15. Naranjo D., Hood K.Psychological challenges for children living

with diabetes. DiabetesVoice. 2013;58(1):38-40.

16. Gonder-Frederick LA, Fisher CD, Ritterband LM, Cox DJ, Hou L, Das

Gupta AA, Clarke WL. Predictors of fear of hypoglycemia in

adolescents with T1D and their parents. Pediatric Diabetes.

2006;7:215–222.



CCeerrrraahhiiddee DDiiyyaabbeett YYöönneettiimmii

Ö¤r. Gör. Kadriye ALDEM‹R11, Dr. Ö¤r. Üyesi Feride TAfiKIN YILMAZ11, Doç. Dr. Aysel GÜRKAN22

1Cumhuriyet Üniversitesi Suflehri Sa¤l›k Yüksekokulu Hemflirelik Bölümü, S‹VAS2Marmara Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü, ‹STANBUL

ÖÖzzeettGünümüzde diyabet prevalans›n›n giderek artmas›yla, cerrahi giriflim uygulanan

diyabetli hasta say›s›nda da art›fl görülmektedir. Ek olarak, periferik damar hastal›kla-r›, diyabetik ayak, vitrektomi, katarakt, son dönem böbrek yetersizli¤i tedavisi için ar-teriovenöz fistül aç›lmas› gibi sa¤l›k sorunlar› diyabete ba¤l› cerrahi giriflim uygulama-lar›n› art›ran nedenler aras›nda yer almaktad›r. Cerrahide diyabet yönetimi, mortaliteve morbiditeyi azaltma, ketoasidozu önleme, hedef glikoz düzeyini sa¤lama ve de-vam ettirme aç›s›ndan son derece önemlidir. Bu ba¤lamda derleme, diyabetli birey-lerde perioperatif dönemde hiperglisemi yönetimi ve komplikasyonlar›n önlenmesihakk›nda literatürde yer alan güncel bilgileri bir araya getirmek ve sa¤l›k profesyonel-lerine yol gösterici olmak amac›yla yaz›lm›flt›r.

AAnnaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Cerrahi, Diyabet, Hiperglisemi.

SSuummmmaarryy DDiiaabbeetteess MMaannaaggeemmeenntt IInn SSuurrggeerryyThe number of diabetes patients receiving surgical intervention increases as the

prevalence of diabetes continues to rise. Additionally, health problems including pe-ripheral vascular diseases, diabetic foot, vitrectomy, cataract, and opening an arteri-ovenous fistula for treating end stage renal failure, are among the reasons for incre-ased rate of surgical interventions undertaken due to diabetes. Diabetes manage-ment in surgery is crucial for reducing mortality and morbidity, preventing ketoaci-dosis, and reaching and maintaining target glucose level. The current review aimedto present up-to-date information about hyperglycemia management in diabetes pa-tients during the perioperative period and prevention of complications and to guidehealth professionals on the topic.

KKeeyy wwoorrddss:: Surgery, Diabetes, Hyperglycaemia

GiriflDiyabet, insülin eksikli¤i ya da insülin etkisindeki defektler nedeniyle organizma-

n›n karbonhidrat, ya¤ ve proteinlerden yeterince yararlanamad›¤›, sürekli t›bb› bak›mgerektiren, kronik bir metabolizma hastal›¤›d›r (1). Önemli bir sa¤l›k sorunu olan di-yabetin küresel prevelans› %8.8 olup 2040 y›l›nda prevelans›n %8.5-13.5 aras›nda ol-mas› beklenmektedir (2). Türkiye’de ise eriflkin toplumunda diyabet s›kl›¤›n›n%13.7’ye ulaflt›¤› görülmüfltür (3).

Günümüzde diyabet prevalans›n›n giderek artmas›yla, cerrahi giriflim uygulanan


DDeerrlleemmee

diyabetli hasta say›s›nda da art›fl görülmektedir. Diyabetincerrahi müdahale gerektiren sa¤l›k sorunlar›na yatk›nl›koluflturmas› nedeniyle, cerrahi giriflim geçirme s›kl›¤› dahayayg›n olup, opere olacak hastalar›n yaklafl›k % 25’ ini di-yabetli hastalar oluflturmaktad›r (4). Ünübol ve ark. (2016)Tip 2 diyabetli hastalar ile yap›lan bir çal›flmada, kat›l›mc›-lar›n tüm yaflam boyu cerrahi operasyon geçirme s›kl›¤›%53.3 olarak bulmufltur (5). Diyabetli hastalarda periferikdamar hastal›klar›, diyabetik ayak, vitrektomi, katarakt, di-yabete ba¤l› geliflen son dönem böbrek yetersizli¤i tedavi-si için arteriovenöz fistül aç›lmas› gibi sa¤l›k sorunlar› diya-bete ba¤l› cerrahi giriflim uygulamalar›n› art›ran nedenleraras›nda yer almaktad›r (6).

Cerrahide diyabet yönetimi, mortalite ve morbiditeyiazaltmak, ciddi hipoglisemi ve hiperglisemi geliflimine yö-nelik hastay› korumak, ketoasidozu önlemek, hedef glikozdüzeyini sa¤lamak ve devam ettirmek amac›na yönelik ol-mal›d›r (7). Bu derleme ile, diyabetli bireylerde periopera-tif dönemde hiperglisemi yönetimi ve komplikasyonlar›nönlenmesi hakk›nda literatürde yer alan güncel bilgileribir araya getirmek, konuya dikkat çekmek ve sa¤l›k pro-fesyonellerine yol gösterici olmak amaçlanm›flt›r.

Cerrahi stres, Hipergilisemi Geliflimi ve EtkileriCerrahi giriflimlerin türü ve ciddiyetine ba¤l› olarak bi-

reylerde cerrah stres görülebilmektedir (8). Cerrahi stresekarfl› nöroendokrin, metabolik ve inflamatuar bir yan›toluflmakta olup hipofizer hormonlar›n sal›n›m›nda artmaveya azalma olurken, sempatik sinir sisteminde de aktivas-yon meydana gelmektedir (9). Artan hormonlar aras›ndaACTH, kortizol, vazopressin, aldosteron, glukagon, büyü-me hormonu, katekolaminler, prolaktin, beta endorfinbulunurken azalan hormonlar aras›nda ise testosteron,insülin, östrojen ve T3 bulunmaktad›r. Cerrahi stresteACTH uyar›s›na ba¤l› olarak kortizol sekresyonu artmakta-d›r. Kortizol karaci¤erde glukoneogezi uyarmakta, gliko-zun hücreler taraf›ndan kullan›m›n› azalmaktad›r (1). Di-¤er taraftan katekolominlerin art›fl› ile glukojenoliz artar,insülin sekresyonu suppresyona u¤rar ve dokularda insü-lin sensitivitesi azalmaktad›r (10). Bütün bu süreçler hi-perglisemi oluflumuna zemin haz›rlamaktad›r (1). Diyabe-ti olmayan hastalarda cerrahi strese ba¤l› kan glikoz sevi-yesindeki dalgalanmalar insülin salg›s›n›n artmas› ile den-gelenebilirken, diyabetli hastalarda insülin sal›n›m› bozuk-lu¤u nedeniyle ek t›bbi müdahale gerekebilmektedir (8).

Diyabetli hastalarda hiperglisemi, lökosit ve immün sis-tem fonksiyonlar›n›n bozulmas›na neden olmaktad›r. Bo-zulmufl lökosit ve immun sistem fonksiyonu sonucu bak-teriyel enfeksiyon artmakta ve cerrahi alan enfeksiyonlar›(CAE) daha s›k görülmektedir (11). Bununla birlikte geli-flen CAE ve hiperglisemi yara iyileflmesini olumsuz yöndeetkilemektedir. Özellikle perioperatif dönemdeki kötükontrollü diyabet yara iyileflmesinde gecikmelere nedenolmaktad›r. Bozuk kan sirkülasyonu, protein katabolizma-s›ndaki art›fl, bozulmufl beslenme düzeni, kollejen sentezi-nin yetersizli¤i ve hipergliseminin platalet agregasyonunave endotel disfonksiyonuna neden olmas› yara iyileflmesi-ni olumsuz etkilemektedir (1,11). Kline ve ark (2009) çal›fl-mas›nda, diyabeti olmayan hastalarda enfeksiyon oran›%19 iken, diyabetik hastalarda bu oran›n %71 oldu¤ubelirlenmifltir (12). Baflka bir çal›flmada, postoperatif dö-nemde hipergliseminin enfeksiyon görülme oran›n› %30art›rd›¤› tespit edilmifltir (13). 21.854 ayak ve ayak bile¤ik›r›¤› olan diyabetli hastalar›n al›nd›¤› retrospektif bir çal›fl-mada postoperatif 30 gün boyunca görülen komplikas-yonlar›n s›kl›¤› de¤erlendirilmifl ve en s›k görülen sorunla-r›n %42.3 ile enfeksiyon ve %5.8 ile yara iyileflmesindegecikme oldu¤u tespit edilmifltir (11).

Hiperglisemi, perioperatif cerrahi komplikasyonlar›n›ngörülme oran›n› art›rmaktad›r (14). Bu durum baflka sa¤-l›k sorunlar›n›n ortaya ç›kmas›na, hastanede kal›fl süresi-nin uzamas›na, sa¤l›k hizmetlerinde daha fazla kaynakkullan›m›n› gibi sorunlara neden olabilmektedir.1 Frischve ark. (2010) çal›flmas›nda, perioperatif dönemde hi-pergliseminin; postoperatif pnomoni, sistemik kan enfek-siyonu, idrar yolu enfeksiyonu, akut miyokard infarktüsügibi komplikasyonlar› önemli ölçüde art›rd›¤›n›, yo¤un ba-k›mda ve hastanede kalma süresinde uzamaya neden ol-du¤u belirlenmifltir (15).

Diyabetli Hastalarda Perioperatif Dönemde Metabolik De¤erlendirmeDiyabetli hastalarda perioperatif dönemde kan glikoz

düzeylerinin 100-125 mg/dl aras›nda tutulmas› öneril-mektedir. A¤›r otonom nöropati veya nefropati gibi baz›komplikasyonlar nedeniyle hipoglisemiye e¤ilimli olanhastalarda ise glisemi hedefinin 120-180 mg/dl olmas›,daha emniyetli bir yaklafl›m olarak görülmektedir. Kan gli-kozunun 180 mg/dl üstünde olmas› glikozürinin baflla-mas›na ve bu durumda s›v› kay›plar›na, dehidratasyona



ve elektrolit anormalliklerine neden olabilmektedir (4). Diyabetli hastalarda metabolik kontrolün de¤erlen-

dirilmesi için bilinen en güvenilir parametrelerden biri gli-kozillenmifl hemoglobin (HbA1C) konsatrasyonudur. Buparametrenin %6.5-7.5 de¤er aral›¤›nda olmas› periope-ratif komplikasyonlar›n önlenmesi aç›s›ndan önemlidir.HbA1c konsatrasyonu %7.5 üzerindeki hastalar hipergli-semi aç›s›ndan riskli grup olarak de¤erlendirilmektedir. Li-teratürde HbA1c düzeyi ile perioperatif komplikasyonlarve hastanede kal›nan süre aras›nda pozitif iliflki oldu¤u be-lirtilmektedir (11,16). Yap›lan bir çal›flmada HbA1c düzeyi%8’in üzerinde olan hastalarda hastanede kal›fl süresininHbA1c düzeyi %8’in alt›nda olan hastalardan daha uzunoldu¤u belirlenmifltir (16). Baflka bir çal›flmada HbA1c dü-zeyinin %8.6 üzerinde olmas› cerrahi sonras› mortaliteyi 4kat art›rd›¤› gösterilmifltir (17). Postoperatif dönemde 30gün boyunca en çok görülen dört komplikasyonun (en-feksiyon, mekanik yetmezlik, kardiyo-pulmoner ve yaraiyileflmesi) geliflme s›kl›¤› ile HbA1c düzeyi aras›ndaki iliflki-nin incelendi¤i bir çal›flmada ise, HbA1c oran›ndaki her%1’lik art›fl›n komplikasyon geliflme olas›l›¤›n› %5 oran›n-da art›rd›¤› belirlenmifltir (11).

Diyabetli Hastalarda Perioperatif Tedavi ve Bak›mCerrahi giriflim planlanan diyabetli hastalar›n haz›rl›¤›,

tedavi ve bak›m› cerrahiye karar verildi¤i andan itibarenbafllanmal›d›r. Hastalara öz bak›m faaliyetleri hakk›ndae¤itim verilmesi, hastalar›n aktif flekilde diyabet yönetim-lerine kat›lmalar›, düzenli bir izlem yap›lmas› ve hastalarile komplikasyonlar›n tart›fl›lmas› metabolik kontrolü sa¤la-yabilir ve cerrahinin sonuçlar› iyilefltirebilmektedir (18). Buba¤lamda hastan›n kulland›¤› ilaçlar›, kan glik-oz düzeyi-ni yönetebilme ve kan glikozu kontrolünü sürdürebilmebecerisi mutlaka de¤erlendirilmelidir (19).

Diyabetli hastalar›n cerrahi s›ras›nda kan glikoz düzey-leri iyi regüle edilebilmeleri için basit ve güvenli protokolle-rin oluflturulmas› ve bu protokollerin ekibin tüm üyeleri(anestezist, cerrah, ameliyathane hemfliresi, klinik hemflire-si) taraf›ndan bilinmesi gerekmektedir (19,20). Hastalardacerrahi giriflim s›ras›nda glisemi regülasyonu sa¤lamak içinuygulanacak protokoller insülin kullanan veya kullanma-yan, diyabeti iyi kontrollü veya kötü kontrollü olmas›naba¤l› olarak birbirinden farkl›l›k gösterir. Hastaya uygulana-cak protokoller preoperatif dönem, ameliyat günü ve pos-toperatif dönem olmak üzere üç gruba ayr›lmaktad›r (4).

Preoperatif dönemde yap›lacak uygulamalara iliflkin protokoller• Tüm diyabetli hastalar›n glisemi kontrolü (HbA1C,

kendi kendine kan glikoz izlem sonuçlar›), kardiyak, nöro-lojik ve renal de¤erlendirme, elektrokardiyografi, akci¤ergrafisi ve elektrolit tetkiki yap›lmal›, tüm diyabetli hastalarcerrahi giriflim öncesi özellikle otonom nöropati yönün-den de¤erlendirilmelidir (4).

• Minör cerrahi geçirecek Tip 2 diyabetli hastalarda,uzun etkili oral antidiyabetik (OAD) ajanlar kesilmeli, cer-rahi giriflim günü veya bir gün önce hastalar›n hastaneyat›fl› yap›lmal›d›r.

• Majör cerrahi geçirecek Tip 2 diyabetli hastalarda, cer-rahi giriflimden 2-3 gün önce hastane yat›fl› yap›lmal›, bir haf-ta önce metformin kesilmeli, k›sa etkili insüline geçilmelidir.

• Tip1 diyabetli hastalarda, cerrahi giriflimden 2-3 günönce hastane yat›fl› yap›lmal› ve glisemik kontrol sa¤lan-mal›d›r (4,7).

Cerrahi giriflim günü yap›lacak uygulamalara iliflkin protokoller• Minör cerrahi geçirecek Tip 2 diyabetli hastalar; aç

olmal›, OAD almamal› ve sabah ilk cerrahi vaka olarakal›nmal›d›r. Verilecek s›v›lar laktat içermemeli, 2 saatte birglikoz takip edilmeli, plazma glikoz düzeyi 200 mg/dl iseglikoz-insülin-potasyum (G‹K) infüzyonuna bafllanmal›d›r.

• Majör cerrahi geçirecek Tip 2 diyabetli hastalar ileTip 1 diyabetli hastalar; aç olmal›, insülin yap›lmamal› vesabah ilk cerrahi vaka olarak al›nmal›d›r. ‹ntravenöz insü-lin ve glikoz tedavisi bafllanmal› ve her saat kan glikoz ta-kibi yap›lmal›d›r (4 ).

Postoperatif dönemde yap›lacak uygulamalara iliflkin protokoller• Minör cerrahi geçiren Tip 2 diyabetli hastalarda, gli-

semi kontrolü yap›lmal› ve ilk ö¤ünle OAD tedaviye geçil-melidir.

• Majör cerrahi geçiren Tip 2 diyabetli hastalarda, gli-semi takibi yap›lmal›, glisemi stabil de¤ilse subkutan insü-lin tedavisine devam edilmeli, glisemi stabil ise cerrahi ön-cesi tedavisine yeniden bafllanmal›d›r.

• Tip1 diyabetli hastalarda, glisemi profili yap›lmal›d›r.‹lk postop ö¤ün ile subkutan rutini olan insülin tedavisi fle-mas›na dönülebilir (4,7).

G‹K ‹nfüzyonuYayg›n olarak kullan›lan bu yöntemde glikoz ve insülin



ayn› yoldan birlikte verilmektedir. Oldukça pratik ve emni-yetli bir yöntemdir. 500 ml %5 dekstroz solüsyon içine 10IU k›sa etkili insülin ve 10 mmol (%7.5’luk 1 ampül) Potas-yum Klorür (KCL) konulur. ‹nfüzyon h›z› kan glikoz düzeyi-ne göre Tablo 1’de belirtilen protokole göre ayarlan›r.

Alternatif olarak s›v› yüklenmesi aç›s›ndan riskli hasta-larda %10 dekstroz 500 ml içine 20 IU k›sa etkili insülin ve10 mmol KCI konularak da infüzyon haz›rlanabilir. Bu du-rumda infüzyon h›z› orijinal protokolün %50’si oran›ndaazalt›larak verilmeye bafllan›r. Daha sonra plazma glikozdüzeylerine göre infüzyon h›z› ayarlan›r, böylece daha azs›v› verilerek s›v› yüklenmesinden kaç›n›lm›fl olur (6).

SonuçDiyabetli hastalarda diyabetin de neden oldu¤u sa¤-

l›k sorunlar› nedeniyle cerrahi giriflim yayg›nd›r. Cerrahideetkili bir diyabet yönetimi ile komplikasyon oranlar› azalt›-l›p normal gününde hastalar›n taburculu¤u sa¤lanabilir.Özellikle cerrahi birimlerde çal›flan sa¤l›k profesyonellericerrahi giriflim planlanan diyabetli hastalar›, ilk günden iti-baren de¤erlendirmesi, glisemi kontrolünü sa¤lamas›,belirlenen protokoller çerçevesinde uygulamalar yapmas›önemli bir yaklafl›md›r.

Kaynaklar1. fiahin M. Diyabet ve Cerrahi. KSÜ T›p fakültesi dergisi 2015; 10(2):

87-90.2. Türk Diyabet Cemiyeti . Diyabet ‹statistikleri 2013. http://www.di

abetcemiyeti.org/c/diyabet-istatistikleri (Eriflim tarihi: 12 Aral›k 2017)3. Türk Diyabet Cemiyeti . Turdep-2 Sonuçlar›n›n özeti 2013.

http://www.diabetcemiyeti.org/c/turdep-2-sonuclarinin-ozeti (Eriflim tarihi: 10 Ocak 2018)

4. Türk diyabet vakf›. Diyabet Tan› ve Tedavi Rehberi; 2017.p.116-122.http://www.turkdiab.org/admin/PICS/webfiles/Diyabet_tani_ve_tedavi__kitabi.pdf (Eriflim Tarihi: 10 Ocak 2018 ).

5. Ünübol M, Y›lmaz EM, Acar B, Yazak V, Gün T, Sarg›n G, Güney E.Tip 2 Diabetes Mellitus Tan›l› Hastalarda Cerrahi Müdahale S›kl›¤›n›nDe¤erlendirilmesi, Sakarya T›p Dergisi 2016; 6(4): 202-206.

6. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derne¤i (TEMD). Diabetes mellitus ve komplikasyonlar›n›n tan›, tedavi ve izlem k›lavuzu; 2017.p. 159 -161. http://www.temd.org.tr/files/DIYABET2017_web.pdf(Eriflim Tarihi: 12 Aral›k 2017 ).

7. Sudhakaran S, Surani SR. Guidelines for Perioperative Managementof the Diabetic Patient. Surgery Research and Practice 2015 ArticleID 284063, 8 pages http://dx.doi.org/10.1155/2015/284063

8. Plodkowski R, Edelman S. Pre-surgical evaluation of diabetic patients. Clinical Diabetes 2001; 19: 92-95.

9. Desbrough J, Hall G. Endocrine Response to Surgery. In: KaufmanL. Anaesthesia Rewiev 1993; 10. Edinburgh: Churchill Livingstone,131-148.

10. Burton D, Nicholson G, Hall G. Endocrine and metabolic responseto surgery, Continuing Education in Anaesthesia. Critical Care andPain 2004; 4 (5) ;144-147.

11. Domek, N, Dux K, Pinzur M, Weaver F, Rogers T. Association Between Hemoglobin A1c and Surgical Morbidity in Elective Foot and Ankle Surgery. The Journal of Foot and Ankle Surgery 2016; 55: 939–943.

12. Kline AJ, Gruen GS, Pape HC. Early Complications Following the Operative Treat-ment of Pilon Fractures with and without Diabetes2009; 30(12):1042-7.

13. Ramos M, Khalpey Z, Lipsitz S, Steinberg J, Panizales MT, Zinner M,Rogers SO. Relationship of perioperative hyperglycemia and postoperative infections in patients who undergo general and vascular surgery. Annals of Surgery 2008; 248:585–591

14. Loh-Trivedi M. Perioperative Management of the Diabetic Patient. Medscape; 2011. http://emedicine.medscape.com/article/284451-overview (Eriflim Tarihi:12 Aral›k 2017).

15. Frisch A, Chandra P, Smiley D, Peng L, Rizzo M, Gatcliffe C, HudsonM, Mendoza J, Johnson R, Lin E, Umpierrez GE. Prevalence and clinical outcome of hyperglycemia in the perioperative period in noncardiac surgery. Diabetes Care 2010; 33: 1783–8.

16. Underwood P, Askari R, Hurwitz S, Chamarthi B, Garg R. Preoperative A1c and clinical outcomes in patients with diabetes undergoing major noncardiac surgical procedures. Diabetes Care 2014; 37(3): 611-616.

17. Halkos ME, Lattouf OM, Puskas JD, Kilgo P, Cooper WA, Morris CD,Guyton RA, Thourani VH. Elevated preoperative haemoglobin A1clevel is associated with reduced long-term survival after coronaryartery bypass surgery. The Annals of Thoracic Surgery 2008; 86: 1431–7.

18. Khunit K, Gray L, Skinner T, Carey M, Realf K, Dalloss H, Davies M.Effectiveness of a diabetes education and self management programme for people with newly diagnosed Type 2 diabetes mellitus: three year follow-up of a cluster randomised controlled trial in primary care. British Medical Journal 2012; 344: 1-12.

19. Mott C. Using Telephone Education to Decrease Fasting Blood Glucose Prior to Surgery. West Virginia University: School of Nursing, Doctoral Capstone Project. West Virginia: 2017.

20. Kery LS. Cardiac Surgery Glycemic Control Improvement Project. Brandman University: Marybelle and S. Paul Musco School of Nursing and Health Professions Submitted. Irvine California: 2015.



TTaabblloo 11:: Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derne¤i G‹K infüzyonu protokolü

KKaann gglluukkoozzuu ((mmgg//ddll)) ‹‹nnffüüzzyyoonn hh››zz›› ((mmll//sstt)) ≥280 140279-220 120 219-180 100 179-120 80 119-80 60

<80infüzyona 2 saat ara verilir.

PPrreeddiiyyaabbeett vvee FFaarrkk››nnddaall››kk

Hemflire Özlem DUMAN11, Dr. Ö¤r. Üyesi Afitap ÖZDEL‹KARA22

1Sivas Numune Hastanesi, S‹VAS2Ondokuz May›s Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, SAMSUN

ÖÖzzeettDünya Sa¤l›k Örgütü diyabeti mücadele edilmesi gereken ve giderek artan kronik

hastal›klardan biri olarak görmektedir. Tip 2 diyabet tüm diyabet tiplerinin %90’danfazlas›n› oluflturur ve en yayg›n görülen tipidir. Bir bireyin diyabet hastal›¤›na sahipolup olmad›¤› kesin s›n›rlarla belirlenmifl olmas›na karfl›n açl›k kan glikozu ve oral gli-koz tolerans testi sonucuna göre baz› hastalar kriterleri sa¤lamazlar ve prediyabet ta-n›s› ile izlem alt›na al›n›rlar. Bozulmufl açl›k glukozu ve bozulmufl glikoz tolerans› s›n›-f›na giren prediyabet hastalar› Tip 2 diyabet için artm›fl risk grubundad›r. Prediyabetve diyabet her yafltan, her ›rktan insanda ortaya ç›kabilmektedir. Prediyabetli bireyler-de Tip 2 diyabet geliflimi yaln›zca sa¤l›kl› yaflam tarz›nda yap›lacak de¤ifliklikler ile%40-58 oran›nda önlenebilmektedir. Bu nedenle prediyabet sürecinde olan bireyle-rin fark›ndal›klar›n› sa¤lamak son derece önemlidir. Uygun giriflimler ve fark›ndal›¤›nartt›r›lmas› diyabetin geliflmesini engelleyebilecek niteliktedir. Hemflirelerin prediyabetaç›s›ndan riskli gruplar› saptamak ve taramak, risk teflkil eden bireylerde diyabet gelifl-mesini önlemek için yaflam tarz› de¤iflimi ile ilgili bireyleri bilgilendirmek ve bu de¤i-flikliklere uyum sa¤lamalar› konusunda bireylere yard›mc› olmak gibi önemli rolleri bu-lunmaktad›r.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Fark›ndal›k; Hemflirelik; Diabetes mellitus

SSuummmmaarryyPPrreeddiiaabbeetteess aanndd AAwwaarreenneessssWorld Health Organization (WHO) sees diabetes as one of the chronic diseases

that need to be tackled and growing. Type 2 diabetes constitutes more than % 90of all diabetes types and is the most common type. Whether or not an individual hasdiabetes can be determined by criteria that are although determined by exact limitsfasting blood glucose and oral glucose tolerance test (OGTT) do not fulfil some pati-ent criteria and they are followed up with prediabetes diagnosis. Patients with pre-diabetes who are in the class of impaired fasting glucose (IFG) and impaired gluco-se tolerance (IGT) are in an increased risk group for Type 2 diabetes. Prediabetes anddiabetes can occur in any age, in any race. The development of Type 2 diabetes inprediabetes individuals can be prevented by only %40-58 with changes in the he-althy lifestyle. For this reason, it is very important to provide awareness of the indivi-duals who are in the prediabetes process. Appropriate interventions and awarenessraising can prevent the development of diabetes. Nurses have important roles inidentifying and screening for risky populations in terms of prediabetes, informing in-


DDeerrlleemmee

dividuals about lifestyle changes to prevent diabetes inindividuals at risk, and helping individuals to adjust tothese changes.

KKeeyywwoorrddss:: Awareness; Nursing; Diabetes mellitus

GiriflPrediyabet, açl›k kan glikozu ve OGTT testleri sonucu-

na göre diyabet tan›s› konulamayan ancak test sonuçlar›-n›n normal populasyonla ayn› olmad›¤› durumu tan›mla-maktad›r. Bozulmufl açl›k glukozu (IFG) ve bozulmufl gli-koz tolerans› (IGT) s›n›f›na giren prediyabet hastalar› Tip 2diyabet için artm›fl risk grubundad›r (1).

DSÖ 2008 verilerine göre dünyada en az 220 milyondiyabetli, 350 milyon prediyabetli mevcuttur. Dünyadaprediyabet prevalans› h›zla artmakta ve 2030 y›l›nda470 milyondan fazla prediyabetli bireyin olaca¤› tahminedilmektedir. Her y›l prediyabetik bireylerin %5-10‘unundiyabete yakalanabilece¤i, ayn› oranda bireylerin de nor-mal glikoz aral›¤›na dönece¤i tahmin edilmektedir (2). Ja-mes ve arkadafllar› 2005-2008 y›llar› aras›nda yapt›klar› birçal›flmada ABD‘de 18 yafl ve üzeri hastalarda prediyabetprevalans›n› %14.2 olarak saptam›fllard›r (3). Türkiye‘deyap›lan TEKHARF (Türk Eriflkinlerinde Kalp Hastal›¤› ve RiskFaktörleri) çal›flmas›n›n sonuçlar›na göre diyabetin 2007-

2008 y›l› prevalans› 35 yafl ve üzeri nüfusta prediyabetprevalans› %13.9 (4.1 milyon kifli) olarak tahmin edilmifl-tir. TURDEP-II çal›flmas›nda prediyabet prevalans› %23.7,prediyabetik nüfus 14 milyon kifli olarak aç›klanm›flt›r (4).TURDEP-I ve TURDEP-II çal›flmalar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda 12y›lda diyabet oran› %90, bozulmufl glikoz tolerans› oran›ise %110 artt›¤› görülmektedir. Bu veriler prediyabetinyayg›nl›¤›n› ve toplum sa¤l›¤› aç›s›ndan tafl›d›¤› önemivurgulamaktad›r (5).

Prediyabetik evredeki bireyler ço¤unlukla tip 2 diyabe-te ilerlemekte ve bunun yan› s›ra diyabetik hastalar gibiçeflitli komplikasyonlar aç›s›ndan önemli bir risk tafl›makta-d›rlar.6 Birçok klinik çal›flma sa¤l›kl› yaflam biçimi davran›fl-lar› ile prediyabetin diyabete ilerlemesinin önlenebilece¤i-ni göstermifltir (6). Bu nedenle risk gruplar›n›n tan›mlan-mas› ve prediyabet aflamas›nda koruyucu hemflirelik giri-flimleri ile desteklenmesi son derece önemlidir.

Prediyabet Tan›s› ve Hemflirelik YönetimiPrediyabet tan›s› için, bozulmufl açl›k glikozuna efllik

eden açl›k plazma glikozunun (100-125 mg/dl)126’dendüflük olmas› ile konur (7). E¤er açl›k plazma glikozu 126mg/dl’nin alt›nda ise oral glikoz tolerans testi (OGTT) iletan› konmaktad›r. OGTT ile 2. saatte ölçülen plazma gli-koz de¤erinin 140 mg/dl ‘nin üzerinde, ancak 200

mg/dl’den düflük olmas› durumunda isebozulmufl glikoz tolerans› vard›r denir. Bo-zulmufl açl›k glikozu ve bozulmufl glikoz to-lerans› birlikte bulundu¤unda Tip 2 diyabetgeliflme riski normal duruma göre iki kat da-ha artmaktad›r (1).Prediyabet ve diyabet her yafltan, her ›rktaninsanda ortaya ç›kabilmekte ancak baz›gruplar›n bu hastal›¤a yakalanma riski dahayüksek olmaktad›r. Bu nedenle risk grupla-r›nda prediyabet ve diyabet taramas› yap-mak ve sonucuna göre normal olarak de-¤erlendirildiklerinde 3 y›lda bir taramalar›ntekrarlanmas›n› önerilmektedir (8).Tipik görülen durum, diyabet geliflmesi aç›-s›ndan risk alt›ndaki kiflilerin ve semptomgörülmeyen diyabetli kiflilerin, yüksek risk al-t›nda olduklar›n›n fark›nda olmamas›d›r. Ya-p›lan çal›flmalara göre prediyabetli bireyler-



TTaabblloo 11:: Prediyabet ve diyabet taramas› için risk gruplar› (8)

• Kilolu (BK‹ 25 kg/m2) ve afla¤›daki risk faktörlerine sahip eriflkinler• DM riski yüksek ›rk ve etnik grup (Afrika kökenli Amerikal›lar,

yerli Amerikal›lar, Latinler, Asya kökenli Amerikal›lar, Pasifik adalar›nda yaflayanlar)

• Fiziksel hareketsizlik• Birinci derece akrabalarda DM öyküsü• Gestasyonel DM veya 4 kg üzerinde bebek do¤urma hikayesi• Hipertansiyon (>140/90 mg/Hg ya da tedavi al›yor olmas›)• HDL<35 mg/dl (0.90 mmol/L) ve/veya TG>250 mg/Dl (2.82 mmol/L)• Polikistik over sendromu• ‹nsülin direnci ile iliflkili di¤er klinik durumlar (ciddi obezite, akantozis

nigrikans)• Kardiyovasküler hastal›k öyküsü• K›rk befl yafl ve üzeri bireyler (yukardaki ölçütlere sahip olmayan)

DM: Diabetes Mellitüs, BK‹: Beden Kütle ‹ndeksi, TG:Trigliserit, HDL: High Density Lipoprotein

de Tip 2 diyabet geliflimi yaln›zca sa¤l›kl› yaflam tarz›ndayap›lacak de¤ifliklikler ile %40-58 oran›nda önlenebilmek-tedir. Bu giriflimler ise maliyet etkindir. Bu konuda baflar›sa¤layabilmek için risk gruplar›na dahil olan kifliler hedefkitle olarak ele al›nmal› ve yaflam tarz› de¤iflimini kapsa-yan koruma stratejileri uygulanmal›d›r (9).

Yaflam tarz›nda de¤iflim programlar› ile diyabetin bafl-lang›c›n› geciktirmek ya da diyabeti önlemek birtak›m ça-l›flmalarla kan›tlanm›flt›r. Etkili yaflam tarz› de¤iflimini sa¤-layabilmek için ulafl›labilir hedefler koymak, fiziksel aktivi-teyi art›rmak, gerekli durumlarda kilo vermek (toplam vü-cut a¤›rl›¤›n›n %5 azalt›lmas›), kilo kayb›n› sa¤lamak vesürdürmek, bunu sa¤layabilmek için de düflük kalorili, dü-zenli ve dengeli beslenmek gibi faktörlerle ilgili oldu¤unadair güçlü kan›tlar bulunmaktad›r.8 Bu nedenle diyabetgeliflmeden önce prediyabet evresinin bulunmas›, bak›m-da yer alacak uygun hemflirelik giriflimleri ile diyabetin ge-liflmesini engelleme konusunu gündeme getirmifltir. Buise prediyabetik dönemde bulunan bireylerde kal›c› dav-ran›fl de¤iflikli¤inin sa¤lanabilmesiyle mümkün olmaktad›r(10). Prediyabet yönetimi ile ilgili kan›ta dayal› uygulama-lar, etkililik durumuna göre üç bafll›kta toplanmaktad›r.

Fiziksel Aktivite; Düzenli fiziksel aktivite ile kan flekerininregülasyonu daha baflar›l› bir flekilde sa¤lanabilmekte, ki-lo verme, kardiyovasküler hastal›klara ait risk faktörleriazalmakta ve sa¤l›¤›n gelifltirilmesi sa¤lanabilmektedir(11). Bu nedenle, kilo verme diyabet için risk tafl›yan tümfazla kilolu ve obez olarak adland›r›lan bireyler için tavsi-ye edilmektedir (8). Yap›lan bir araflt›rmada, 6079 kad›n›n%18.5’inde obezite saptanm›fl olup, kad›nlar›n%63.9’unun sedanter yaflam› bulundu¤u bildirilmifltir(12). Bozulmufl glikoz tolerans› bulunan 577 hastan›n iz-lendi¤i bir di¤er çal›flmada bireylere uygulanan 6 egzer-siz program›n›n Tip 2 diyabete dönüflme riski üzerindekietkileri araflt›r›lm›flt›r. Bu çal›flmada, 6 y›l sonunda egzersizprogram›n›n diyabet geliflme riskini %46 oran›nda azaltt›-¤› bildirilmifltir (13). Fiziksel aktivite ve kilo kontrolününbozulmufl glikoz tolerans›n›n diyabete dönüflme riskini%62 -58 oran›nda azaltt›¤› bildirilmektedir (11,14).

Beslenme; Fazla kilolu, obez, insülin direnci olan birey-lerde orta düzeyde sa¤lanan kilo kayb›n›n insülin direnci-ni azaltmada etki etti¤i gösterilmifltir (8). Tan ve arkadaflla-r›n›n 2010 y›l›nda ‘K›rsal kesimde yaflayan kad›nlar›n diya-bet riskini belirlemek’ için yapt›klar› araflt›rmada kad›nlar›n

%73.2'ünün BK‹ >25kg/m2 oldu¤u ve %17. 9 'unun "dü-flük risk" grubunda, %81.3 'ünün "yüksek risk" grubundayer ald›¤›n› belirlemifllerdir. Buna karfl›l›k %61.8 'inin hiç di-yabet kontrolü yapt›rmam›fl oldu¤unu saptam›fllard›r (7).Finlandiya ’da diyabetin önlenmesine iliflkin yap›lan bir ça-l›flmada, 522 bozulmufl glikoz tolerans› olan bireyler 3.2 y›lizlenmifl, izlem süresinin sonunda kilonun %5 azalt›lmas›,ya¤lardan al›nan kalorinin %30 ’un alt›na, doymufl ya¤lar-dan al›nan kalorinin ise %10’un alt›na çekilmesi, günde 30dk egzersiz yap›lmas›, günlük al›nan her 1000 kcal ‘inin enaz 15 g posa içermesi gibi yaflam tarz› program› uygula-nan grupta diyabet insidans›n›n kontrol grubuna göre%58 oran›nda daha az oldu¤u belirlenmifltir. Ayn› çal›fl-man›n 7 y›ll›k takibinde diyabetin insidans›nda azalman›ndevam etti¤i, göreceli riskteki azalman›n kontrol grubunagöre %36 oldu¤u gösterilmifltir (15).

Prediyabette Hemflirenin RolleriHemflirelerin prediyabet aç›s›ndan riskli gruplar› sapta-

mak ve taramak, risk teflkil eden bireylerde diyabet gelifl-mesini önlemek için yaflam tarz› de¤iflimi ile ilgili bireyleribilgilendirmek ve bu de¤iflikliklere uyum sa¤lamalar› ko-nusunda bireylere yard›mc› olmak gibi önemli rolleri bu-lunmaktad›r (10). Özellikle de¤ifltirilebilir risk faktörlerininyönetiminde koruyucu politikalar› benimsemeleri, diyabe-tin önlenmesi, erken tan›s› için daha fazla emek sarfetme-leri, bireyleri diyabet ve riskleri hakk›nda bilgilendirmeleri,risk grubundaki bireylerin düzenli olarak kontrollerini yap-t›rmalar›, beslenme, fiziksel aktivite gibi konularda e¤itimprogramlar›na yer vermeleri gerekmektedir (16). Yaflamtarz› de¤iflikliklerinin etkili olabilmesi için, bireylerin ev yada hastane ortamlar›nda düzenli kontrollerinin yap›lmas›-n›n ve bu konuda desteklenmelerinin yararl› olaca¤› dü-flünülmektedir (10). Hemflirenin prediyabet tan›s› alm›flolan bireye yönelik bak›m ve e¤itim program› flunlar› içer-melidir:

• Diyabet için yüksek risk teflkil eden bireylere hafif ki-lo kayb› sa¤layacak, fiziksel aktiviteyi art›racak flekilde dü-zenlenen yaflam tarz› de¤ifliklikleri önerilmelidir (8).

• Boya uygun vücut a¤›rl›¤› hedeflenmelidir. Bu a¤›r-l›¤›n korunmas› için çal›fl›lmal›d›r (8).

• Kilo vermenin gerekti¤i durumlarda normal a¤›rl›ktaolan bireylere oranla daha fazla fiziksel aktivite yap›lmas›gereklidir (8).



• Yeterli ve dengeli beslenmeli, günde en az 5 porsi-yon meyve ve sebze tüketilmelidir (8).

• Günlük enerjinin %30’unu ya¤lar oluflturmal›, doy-mufl ya¤ asidinin oran› %10 ’un alt›nda, tekli doymam›flya¤ asidi oran› %10-15, çoklu doymam›fl ya¤ asidi oran›%7-8 olmal›d›r (8).

• Basit karbonhidratlar günlük enerjinin %10 ’unu afl-mamal›, basit karbonhidratlar›n yerine tam tah›l ürünleri,kurubaklagiller tercih edilmelidir.

• Günlük al›nan tuz miktar› 5 g ’› aflmamal›d›r (8). • Sigara kullan›m›ndan ve afl›r› alkol tüketiminden

kaç›n›lmal›d›r (8).• Orta yo¤unlukta aerobik fiziksel önerilebilir

(Makksimum kalp h›z›n›n %50-70’ine ulaflacak flekilde).Kontrendike hastalar›n haftada 3 gün dirençli egzersizeözendirilmesi gerekti¤ini tavsiye etmektedir. Hedef isevücut a¤›rl›¤›n›n %7’sinin kayb›d›r (8).

Sonuç ve ÖnerilerToplumsal fark›ndal›k sa¤lanamad›¤› sürece prediya-

betli birey say›s› artacak ve sonras›nda da diyabetes mel-litüs geliflmesi önlenemeyecektir. Bu konuda hemtopluma hem de amac› bireyin sa¤l›¤›n› gelifltirmek,hastal›klardan korumak olan hemflirelere bir tak›mgörevler düflmektedir. Toplumun bilinçlendirilmesi,sa¤l›¤› konusunda aktif kat›l›m›n›n sa¤lanmas›, prediyabetve diyabet aç›s›ndan tafl›d›¤› risklerin fark›na varmas›sa¤lanmal›d›r. Medikal sistem içerisinde genellikle geriplanda kalan ve ancak diyabet tan›s› ald›ktan sonrahastal›kla mücadele sürecinde desteklenen bireyin,prediyabet döneminde fark edilmesi büyük orandahemflire taraf›ndan sa¤lanabilir. Bunun için diyabetin riskgruplar›, geliflim süreci ve korunmaya iliflkin e¤itim pro-gramlar› son derece önemlidir. Söz konusu e¤itimler vedan›flmanl›k hemflirenin rolleri aras›nda yer almaktad›r.

Kaynaklar1. U¤ur Altun B. Poliklinikte Diyabet Hasta Takibi. Trakya Üniversitesi

Tip Fakültesi Dergisi 2010;27(1):19-25.

2. Tabak AG, Herder C, Ratmann W, Brunner EJ, Kiwimaki M.

Prediabetes: a high-risk state for diabetes development Summary.

The Lancet Core Clinical Collection. DOI: http://dx.doi.org/

10.1016/S0140-6736(12)60283-9.

3. James C, Bullard KM, Rolka DB, Geiss LS, Williams DE, Cowie CC et

al. Implications of Alternative Definitions of Prediabetes for

Prevalence in U.S. Adults. Diabetes Care 2011;34(2): 387-391.

4. Satman ‹ ve TURDEP-II Çal›flma Grubu. TURDEP-II Sonuçlar›. D Care

2011;25:1551-6.

5. Ceyhan K, Altunkafl F. Prediyabet Koroner Arter Hastal›¤› Eflde¤eri

Olma Yolunda. Türk Kardiyol Arfl Dern 2012;40(5):458-465.

6. Akal›n A. Prediyabetin Önlenmesi ve Tedavisi. Türk Diyabet Y›ll›¤›

2016-2017.

7. Birol L. Endokrin Sistemi Hastal›klar› ve Hemflirelik Bak›m›. Akdemir

N, Birol L, editör. ‹ç Hastal›klar› ve Hemflirelik Bak›m›. Geniflletilmifl 3.

Bask›. Ankara: 2011. p. 708.

8. ADA (American Diabetes Association). Standards of Medical Care in

Diabetes. Diabetes care 2011;34(1):11-61.

9. TC Sa¤l›k Bakanl›¤›. Türkiye Diyabet Program› 2015-2020.

http://beslenme.gov.tr/content/files/diyabet/

turkiyediyabetprogrami.pdf (Eriflim Tarihi: 25 Nisan 2017).

10. Terkefl N, Bektafl H. Prediyabetli Bireylerin Diyabete Geçiflini

Engellemede Yaflam Tarzi De¤ifliminin Önemi. Anadolu Hemflirelik

ve Sa¤l›k Bilimleri Dergisi, 2014;17:4.

11. Tuomilehto J, Lindström J, Eriksson JG, Valle TT, Hämäläinen H,

Ilanne-Parikka P et al. Prevention of Type 2 Diabetes Mellitus by

Changes in Lifestyle among Subjects with Impaired Glucose

Tolerance. The New England Journal of Medicine 2001;

344:1343–1350.

12. Blümel JE, Chedraui P, Aedo S, Fica J, Mezones-Holguin E, Barón G

et al. Obesity And ‹ts Relation To Depressive Symptoms And

Sedentary Lifestyle ‹n Middle-Aged Women. Maturitas 2015; 80(1):

100-105.

13. Ryden L, Stand L, Bartnik M, Berghe GV, Betteridge J, Boer MJ et al.

Diyabet, Prediyabet ve Kardiyovasküler Hastal›klara ‹liflkin K›lavuz:

Özet. Avrupa Kardiyoloji Derne¤i (ESC) ve Avrupa Diyabet

Araflt›rmalar› Birli¤i (EASD) Diyabet ve Kardiyovasküler Hastal›klar

Görev Grubu. Türk Kardiyol Dern Ar_ Suppl 1, 2008.

14. Yan›kkerem E. Obezitenin Kad›n Sa¤l›¤›na Etkileri. Kocaeli

Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Dergisi 2017;3(1):37-43.

15. Tosun N, Satman ‹, Erkoç Y, Buzgan T, Çom S, Keskink›l›ç B ve ark.

ve Teknik Çal›flma Grubu. Türkiye Diyabet Önleme Ve Kontrol

Program› Eylem Plan› (2011-2014). Ankara: An›l Matbaa; 2011.

16. Tan M, Polat H, Kavurmac› M, Akgün fiahin Z, Dayapo¤lu N. K›rsal

Kesimde Yaflayan Kad›nlar›n Diyabet Riskinin Belirlenmesi. Diyabet,

Obezite ve Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu Dergisi

2015;7(1):48-54.



DDiiyyaabbeett YYöönneettiimmiinnddee TTeelleeffoonn vvee MMoobbiill UUyygguullaammaallaarr››nn KKuullllaann››mm››

Bilim Uzman› Türkan AKYOL GÜNER11, Dr. Ö¤r. Üyesi Gülhan COfiANSU22

1‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Halk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Doktora Program› Ö¤rencisi, ‹STANBUL.2‹stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemflirelik Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, ‹STANBUL.

ÖÖzzeettDiabetes Mellitus (DM); insülin eksikli¤i ya da insülin etkisindeki defektler nedeniyle

organizman›n karbonhidrat, ya¤ ve proteinlerden yeterince yararlanamad›¤›, hipergli-semi ile karakterize ve sürekli t›bbi bak›m gerektiren, kronik bir metabolizma hastal›¤›d›r.DM, giderek artan s›kl›¤›, izlem ve tedavisinin kontrolsüz kald›¤› durumlarda ortaya ç›-kard›¤› akut ve kronik komplikasyonlar› nedeniyle önemli bir sa¤l›k sorunudur. Diyabet-li bir bireyde iyi bir hastal›k yönetimi ve metabolik kontrolün sa¤lanmas› ile diyabetkomplikasyonlar›n›n oluflmas› ya da ilerlemesinin engellenmesi mümkün olabilmektedir.Diyabetin etkili bir flekilde yönetimi için ise günümüz geliflen teknolojileri yeni çözümlersunmakta olup bunlardan birini mobil cihaz uygulamalar›n›n kullan›m› oluflturmaktad›r.Diyabetli bir bireyin hastal›k yönetiminde mobil cihazlar›n kullan›lmas› ile olumlu sonuç-lar ortaya ç›kmaktad›r. Bu derlemenin amac›, diyabetli bireylerin hastal›k yönetimindetelefon ve mobil cihaz uygulamalar›n kullan›lmas›n›n öneminin vurgulanmas›d›r.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Diyabet, Hastal›k yönetimi, Telefon, Mobil uygulamalar.

SSuummmmaarryyUUssee ooff TTeelleepphhoonnee aanndd MMoobbiillee AApppplliiccaattiioonnss iinn DDiiaabbeetteess MMaannaaggeemmeennttDiabetes mellitus (DM) is a chronic metabolic disorder characterized by hypergly-

cemia, which is not enough to benefit the organism from carbohydrates, fats, andproteins due to deficiencies in insulin or defects in insulin effect.DM is an importanthealth problem due to its acute and chronic complications in cases of increasing fre-quency, uncontrolled monitoring and treatment. A person with diabetes may havea good disease management and metabolic control and prevent the developmentor progression of diabetes complications. For the effective management of diabetes,today's emerging technologies offer new solutions, one of which is the use of mo-bile device applications. The use of mobile devices in the disease management of anindividual with diabetes results in positive outcomes. The aim of this review is toemphasize the importance of the use of telephone and mobile device applicationsin disease management of diabetic individuals

KKeeyywwoorrddss:: Diabetes, Disease management, Telephone, Mobile applications.

Girifl Diabetes Mellitus (DM); insülin eksikli¤i ya da insülin etkisindeki defektler nedeniy-


DDeerrlleemmee

le organizman›n karbonhidrat, ya¤ ve proteinlerden ye-terince yararlanamad›¤›, hiperglisemi ile karakterize vesürekli t›bbi bak›m gerektiren, kronik bir metabolizma has-tal›¤›d›r (1,2). Diyabetin etyolojik s›n›flamas›nda; Tip1 di-yabet, Tip2 diyabet, gestasyonel diyabet ve di¤er spesifiktipler olmak üzere 4 ana grup tan›mlanmaktad›r (3).

Diyabet prevelans› son otuz y›lda, dünyada ikiye katla-narak tüm uluslar›n en önemli halk sa¤l›¤› sorunlar›ndanbiri olmufltur (4,5). Uluslararas› Diyabet Federasyonu(IDF) verilerine göre, 2000 y›l›nda 171 milyon olan diya-betli say›s› (6), 2017’de 425 milyona ulaflm›fl ve prevalan-s› %8,8’e yükselmifltir. Bu art›fl›n h›z kesmeden sürece¤i2045 y›l›nda diyabetli say›s›n›n 629 milyona, prevelans›-n›n da %9.9’a ulaflaca¤› öngörülmektedir (7). Türkiye’dediyabet görülme s›kl›¤› h›zla artmaktad›r. Uluslararas› Di-yabet Federasyonu göre, Avrupa Bölgesinde Türkiye’ninyafla göre düzeltilmifl en yüksek diyabet prevalans›na(%12.1) sahip oldu¤u ve Rusya ve Almanya’dan sonra enfazla diyabetlinin yaflad›¤› üçüncü ülke oldu¤u, 2045 y›-l›nda dünya genelinde en fazla diyabetlinin yaflayaca¤› ilk10 ülkeden biri olaca¤› bildirilmektedir (7). Türkiye Diya-bet Epidemiyolojisi çal›flmas›na göre ise, 1998-2010 y›lla-r› aras›nda %7,2 olan diyabet görülme oran› 2013 y›l›n-da % 13,7’ye (kaba oran %16,5) yükselmifltir (8).

Diyabet giderek artan s›kl›¤›, izlem ve tedavisinin ye-tersiz kald›¤› durumlarda ortaya ç›kan akut ve kronikkomplikasyonlar› nedeniyle erken ölümlere, sakatl›k ve ye-tersizliklere yol açan, yaflam beklentisini azaltan ve co¤ra-fi s›n›rlar› olmayan küresel bir sa¤l›k sorunudur (7). Has-tal›¤›n, akut komplikasyon riskini azaltmak ve uzun dö-nemde tedavisi pahal› ve kronik (retinal, renal, nöral, kar-diyak ve vasküler) sekellerinden korunmak için sa¤l›k çal›-flanlar› ve hastalar›n sürekli e¤itimi flartt›r (2). Diyabet iler-leyici bir kronik hastal›k olmakla birlikte iyi bir hastal›k yö-netimi ile diyabet komplikasyonlar›n›n oluflmas› ya da iler-lemesi engellenebilir ve sa¤l›k sonuçlar› iyilefltirilebilir. Bugiriflimlerle zaman içinde maliyet etkinlik ve hatta maliyet-ten tasarruf sa¤lanabilirken diyabetliler uzun bir yaflamsürebilir (7). Diyabetin etkili yönetim ve kontrolü ise, orga-nize bir sa¤l›k hizmeti, multidisipliner bir sa¤l›k ekibi, bireyodakl› bak›m, tedavi ve e¤itimde güncel yaklafl›mlar›n kul-lan›lmas›, hasta ve ailesinin hastal›¤a iliflkin duyarl›l›¤›n›nart›r›lmas›, davran›fl ve tutumlar›n›n olumlu yönde de¤ifl-tirilmesi ve özyönetim ile sa¤lanabilmektedir (7,9,10).

Diyabet özyönetimi hastal›¤›n kontrol alt›nda tutulma-s›nda çok önemli bir parametre olmakla birlikte hastal›¤›nkarmafl›k yap›s› nedeni ile bunu baflarmak oldukça zordur(11). Geliflen ve de¤iflen dünyada artan tedavi seçenekle-ri ve teknolojideki geliflmelere ra¤men, hastal›k yöneti-minde istenen hedeflere ulafl›lamamas› günümüzde sa¤-l›k hizmeti verenler için hala önemli bir konudur. Diyabetde dahil olmak üzere ço¤u kronik hastal›kta hastan›n ken-di bak›m›nda daha fazla sorumluluk almas› üzerine temel-lenen hasta merkezli bak›m yayg›n bir flekilde kabul gö-ren bir yaklafl›md›r (12). Bu yaklafl›m ise diyabette tele tek-nolojilerin kullan›m›n›n yolunu açm›fl olup (11,13,14),hastal›k kontrol ve yönetiminde mobil uygulamalar›n kul-lan›m›n› yayg›n hale getirmifl (15), yürütülecek tele sa¤l›kprojeleri için de mobil telefonlar›n uygun bir araç oldu¤ubelirtilmifltir (16). Son y›llarda yap›lan çal›flmalar, mobil uy-gulamalar ile yap›lan hasta takibi ile diyabetli bireyin öz-yönetiminde, bilgi ve becerilerinin art›r›lmas›nda, hastal›-¤a iliflkin duyarl›l›¤›n›n art›r›lmas›nda, davran›fl ve tutum-lar›n›n olumlu yönde de¤ifltirilmesinde, öz-bak›m›nda,hastal›¤›n metabolik kontrolünün sa¤lanmas›nda, sa¤l›kl›yaflam biçimi davran›fllar›n›n oluflturulmas›nda, tedaviuyumunda, komplikasyonlar›n önlenmesini ile yaflam ka-litesinin art›r›lmas›nda olumlu sonuçlar yaratt›¤›n› göster-mektedir (17-24).

Teknolojinin h›zl› yayg›nlaflmas›nda en büyük pay›oluflturan, mobil cihazlar 2000'li y›llardan itibaren büyükkitleler taraf›ndan daha kolay ulafl›l›r olmas› ile günlük ha-yat›m›z›n çok önemli bir parças› haline gelmifltir (25). Ül-kemizde de dünya trendleri ile benzer olarak mobil cihaz-lar›n kullan›m› ve mobil olarak internet eriflimi son y›llardaciddi oranda artm›flt›r. Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kuru-mu raporlar›na göre 2017 y›l› 3. çeyre¤i itibari ile mobiltelefon abonesi say›s› yaklafl›k 78 milyona, mobil interneteriflimi ise 57 milyona ulaflm›flt›r (26). Mobil cihazlar›n kul-lan›m›n›n h›zla artmas› ile birlikte, mobil cihazlar için gelifl-tirilen sa¤l›k uygulamalar› yayg›nlaflmaya bafllam›fl(27,28,29) ve bu uygulamalar›n›n da yaklafl›k yar›s› diya-bet gibi kronik hastal›klar›n tedavisi ve yönetimi üzerineodaklanm›flt›r (30,31,32,33).

Bu derlemenin amac›, diyabetli bireylerin hastal›k yö-netiminde telefon ve mobil uygulamalar›n kullan›m› hak-k›nda örnekler sunarak okuyucuya bu alanda bir bak›flaç›s› kazand›rmakt›r. Bu amaçla yap›lan literatür inceleme-



si sonucunda, telefon ve mobil uygulamalar ile yap›lanhastal›k yönetiminde diyabetli bireyin öz-yönetimi, öz-ba-k›m›, metabolik kontrolü, tedavi uyumu ve komplikasyon-lar›n azalmas›, yaflam kalitesi ve maliyet etkililik gibi konu-lara odakland›¤› görülmüfltür.

‹lgili Çal›flmalarÖz-yönetim; bireyi merkeze alan, bireyin karar verme-

sini ve bak›m›n›n sorumlulu¤unu üstlenmesi gerekti¤iniifade eden bir kavramd›r (34). Diyabette öz-yönetim ise;öz-bak›m davran›fllar›n›n sürdürülmesi, metabolik kontro-lün sa¤lanmas›, ilaç kullan›m› ve yönetimi, diyabet komp-likasyonlar›n oluflmas›n›n ve ilerlemesinin engellenmesi,iyilik halinin yükseltilmesi gibi konular› içermektedir(35,36). Diyabette bak›m ve öz-yönetime yönelik 2010-2015 y›llar› aras›nda yap›lm›fl mobil uygulamalar› içeren212 makalenin incelendi¤i bir çal›flmada, mobil sa¤l›k uy-gulamalar›n›n kullan›lmas›n›n, diyabetli bireylerin sa¤l›kalg›lar›n›, öz bak›m davran›fllar›n› ve sa¤l›¤› yönetme bi-çimlerini olumlu yönde etkiledi¤i sonucuna var›lm›flt›r(21). Tip2 diyabetli bireylerin mobil teknoloji kullan›m›naba¤l› öz-yönetim alg›lar›n› inceleyen bir pilot çal›flmadaise, mobil teknolojileri kullanan diyabetli bireylerin hasta-l›¤› yönetmede ve öz-bak›m davran›fllar›n› sürdürmededaha iyi oldu¤u belirtilmifltir (15).

Gambling ve Long’un (2010) diyabetli bireylerin üç y›lsüren e¤itim destekli telefonla izlemini içeren randomizekontrollü çal›flma sonucunda da, diyabet hastalar›n›n te-lefonla izleminin süreklili¤inin, hastan›n kendi bak›m›n›yönetebilme becerisini artt›rd›¤› tespit edilmifltir (37).

Cui ve ark. (2016) yapt›¤› bir meta analizde Tip2 diya-betli bireylerin hastal›k yönetiminde mobil uygulamalar›nkullan›ld›¤› 13 randomize kontrollü çal›flma incelenmifl vemobil sa¤l›k uygulamalar›n›n Tip2 diyabet yönetimine veglisemik kontrolün sa¤lanmas›na yard›mc› oldu¤u belir-lenmifltir (38). Dejun Su ve arkadafllar›n›n (2016) 55 ran-domize kontrollü çal›flmadan oluflan 9258 diyabetli bire-yi içeren meta-analiz çal›flmas›nda ise tele sa¤l›k uygula-malar›n›n özellikle Tip2 diyabetli bireylerde tedavi sonuç-lar›n› gelifltirmede oldukça etkili oldu¤u belirtilmifltir ( 23).

Öz bak›m; “Yaflam›, sa¤l›¤› ve iyilik durumunu sürdü-rebilmek için bireyler taraf›ndan bafllat›lan ve gerçekleflti-rilen etkinlikler, bireyin kendi sa¤l›¤›na sürekli kat›l›m›” ola-rak tan›mlanmakta olup (39,40), diyabet gibi kronik has-

tal›klar›n bak›m sürecinde önemli bir rol oynamaktad›r(41). Diyabet tan›s›n› alan bireylerin ço¤u, yaflamlar›n›nbaz› evrelerinde öz-bak›mlar› ile ilgili düzenlemeleri izle-mek ve uygulamak zorundad›rlar (42,43). Diyabetli has-talarda en önemli öz bak›m faaliyetleri ise, sa¤l›kl› bir di-yet, düzenli fiziksel aktivite, tedavi uyumu, kan glikozu-nun kontrolü ve ayak bak›m› gibi davran›fllard›r.(44,45,46,47,48,49,50)

Metabolik kontrolün sa¤lanamad›¤› durumlardaoluflabilecek komplikasyonlar›n görülmemesi gibi sonuç-lar da hastalar›n öz-bak›m›n›n gerçekleflti¤inin göstergele-ridir (46). Özellikle Tip2 diyabetli bireylerde uygun beslen-me ile fiziksel aktivitede orta derecede bir art›fl bile geneldiyabet kontrolünü ve metabolik kontrolü gelifltirebilmek-te, patolojik sürecin ilerlemesini hafifletebilmektedir(51,52). Sa¤l›k e¤itimcileri taraf›ndan yap›lan telefonla iz-lemin ise diyabet kontrolünü gelifltirmede oldukça etkilibir araç oldu¤u rapor edilmektedir (20).

Tip 2 diyabetli bireylerde telefonla takibin öz-bak›maolan etkisinin incelendi¤i bir deneysel çal›flmada, hemfliredeney grubundaki Tip2 diyabetli bireylerle ilk 2 ay hafta-da 3 kez, 3. ayda ise haftada 1 kez aile üyelerinin de da-hil oldu¤u 15-20 dakikal›k telefon görüflmeleri yapm›flt›r.Çal›flma sonunda, deney grubunda diyet, fiziksel aktivite,kan flekeri kontrolü, ayak bak›m› gibi öz bak›m davran›flla-r›nda belirgin bir iyileflme oldu¤u gözlenmifltir (41). Diya-betli bireylerin k›sa mesaj yoluyla 12 hafta boyunca bilgi-lendirilmesi ve izlemi sonucunda da, ilaç kullan›m›nauyumda art›fl, en az 30 dakika fiziksel aktivite yapma vedüzenli ayak bak›m›na uyum gibi öz-bak›m davran›fllar›n-da art›fl rapor edilmifltir (53).

Samimi ve ark.(2018) Tip1 diyabetli bireyler ile yapm›flolduklar› bir çal›flmada ise; 10-18 yafl aras› fiziksel, mentalve baflka bir kronik hastal›¤› olmayan 70 çocuk 35’er kifli-lik 2 gruba ayr›lm›flt›r. Deney grubuna ilk ay haftada 2kez, 2. ve 3. aylarda haftada 1 kez ortalama 20 dakika sü-ren telefon görüflmeleri yap›lm›flt›r. Kontrol grubuna her-hangi bir giriflim yap›lmam›flt›r. 12 hafta sonunda deneygrubunun diyet, egzersiz, ilaç uyumu gibi öz-bak›m dav-ran›fl puanlar›nda anlaml› farkl›l›klar bulunmufl, hastal›klabafl edebilme düzeyinde art›fl sa¤lanm›fl ve HbA1c düze-yinde %14 oran›nda önemli bir azalma gözlenmifltir (54).

Tip2 diyabetli bireylerde, mobil uygulamalar kullan›la-rak bireylerin öz bak›m aktivitelerinin gelifltirilmesi ve artt›-



r›lmas›n› amaçlayan bir deneysel çal›flmada, mobil uygu-lama e¤itimi verilmeden önce ve verildikten sonra hasta-lar›n öz-bak›m bilgi, tutum ve davran›fllar› ölçülmüfltür.Çal›flma sonucunda deney grubunun kontrol grubunaoranla bu üç alanda da istatistiksel olarak daha yüksekpuan ortalamas›na sahip oldu¤u belirlenmifltir (55).

Bir y›ll›k telefonla izleme dayal› bir baflka çal›flmada da,deney grubundaki hastalar›n daha s›k kan flekeri kontro-lü yapt›klar›, düzenli ayak muayenesine geldikleri, düzen-li kilo takibi yapt›klar› ve düzenli ilaç kullan›m›nda art›fl›noldu¤u tespit edilmifltir (56). Parizad ve ark. (2013) çal›fl-mas›nda ise Tip2 diyabetli bireylerin hemflire taraf›ndantelefonla e¤itim ve takibi yap›lm›flt›r. 12 hafta süren tele-fonla takip sonucunda, hastalar›n diyet, fiziksel aktivite,tedavi uyumu ve ayak bak›m› gibi öz-bak›m aktivitelerin-de olumlu yönde önemli farkl›l›klar oldu¤u belirtilmifltir(57). Her iki çal›flmada da telefonla izlemin öz-bak›m dav-ran›fllar›n›n gelifltirilmesi için etkili bir yöntem oldu¤u so-nucu vurgulanm›flt›r. Benzer fleklide diyabetli bireylerintelefonla takibi sonucunda öz-bak›m davran›fllar›nauyumda art›fl›n gösterildi¤i baflka çal›flma örnekleri demevcuttur (58,59).

Diyabetli bireylerde iyi koordine edilmifl hastal›k yöne-timi ve metabolik kontrol aras›nda yaflamsal bir iliflki var-d›r. Diyabette metabolik kontrol göstergelerinden biriolan HbA1c de¤eri, önceki 2-3 ayl›k ortalama kan glikozude¤erini ifade eder ve diyabetli bireylerde metabolikkontrolün de¤erlendirilmesinde alt›n standart olarak bili-nir (60).‹yi bir metabolik kontrolün, uzun dönemde

komplikasyonlar›n önlenmesi ve azalt›lmas›na katk›sa¤lad›¤› bildirilmekte olup (61,62), HbA1c'deki her yüz-de puan düflüflü ise vasküler komplikasyon riskini %35oran›nda azaltmaktad›r (63). Yap›lan çal›flmalarda hastal›kyönetiminde etkili oldu¤u bildirilen mobil sa¤l›k uygula-malar› ile yap›lan hasta takibi sonucunda HbA1c de¤erin-de önemli azalmalar oldu¤u raporlanm›fl (18,64,65,41),metabolik kontrolün sa¤lanmas›nda standart bak›mdandaha etkin oldu¤u belirtilmifltir (23).

Mobil uygulamalar›n etkinli¤ini inceleyen 13 randomi-ze kontrollü çal›flmadan oluflan meta analiz çal›flmas›nda,mobil sa¤l›k uygulamalar›n›n hastalar›n öz-yönetiminigüçlendirerek HbA1c kontrolünde etkili oldu¤u, ayr›cabu uygulamalar›n hastalara daha iyi bilgi ve sa¤l›k e¤itimisa¤layarak öz bak›m alg›s›n› güçlendirdi¤i belirtilmifltir

(66). Benzer flekilde 1996-2015 y›llar› aras›nda yap›lan,diyabet öz-yönetiminde HbA1c üzerine mobil uygulama-lar›n etkinli¤inin incelendi¤i, Tip1 ve Tip2 diyabet tan›l›1360 hastay› içeren 14 randomize çal›flmadan oluflan birbaflka meta analizde mobil uygulamalar›n özellikle Tip2diyabetli bireylerde öz-yönetimi gelifltirerek, HbA1c kont-rolünde etkili bir bileflen oldu¤u vurgulanm›flt›r (67).

Çelik ve ark.(2014) taraf›ndan gerçeklefltirilen bir çal›fl-mada ise insülin kullanan 221 diyabetliye 6 ay boyuncahaftada 2 kez insülin kullan›m›na yönelik k›sa mesajlargönderilmifl ve hastalar 12 ay takip edilmifltir. Çal›flma so-nunda hastalara gönderilen, k›sa mesajlarla hastalar›n özyönetim becerilerinin artt›¤› ve HbA1c seviyelerinde dü-flüfl oldu¤u rapor edilmifltir (68). Tip2 diyabetli 77 bireyehemflire taraf›ndan uygulanan telefon ve SMS ile takibinetkinli¤inin karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmada da, her iki gruptaHbA1c de¤erinde önemli azalma bildirilmifltir (69).

Sezgin ve Ç›nar ise çal›flmas›nda (2013) Tip2 diyabetlibireyleri e¤itim, SMS ve kontrol olmak üzere 3 gruba ay›r-m›fl ve giriflim sonras› karfl›laflt›rm›flt›r. Çal›flman›n bafllan-g›c›na göre SMS grubunun 12 hafta HbA1c düzeyinde%1.8’lik önemli bir azalma bildirilmifltir (18). Benzer flekil-de yap›lan çal›flmalarda da Kim ve Jeong (2007) HbA1cdüzeyinin %1.15 (70), Yoon ve Kim (2008) %1.31 ora-n›nda anlaml› ölçüde azald›¤›n› bildirmifllerdir (71).

Diyabetli bir bireyin yaflam boyu devam etmek zorun-da oldu¤u tedavisi ve bak›m süreci nedeniyle tüm yaflam›etkilenmekte ve hastal›k süresince ortaya ç›kabilecekkomplikasyonlar bireyin yaflam kalitesini azaltabilmekte-dir. Metabolik kontrolün yetersiz oldu¤u hastalarda ya-flam kalitesi daha kötüdür ve bu hastalar›n baz› yetileriniyitirme flans› da daha fazlad›r (72). ‹yi planlanm›fl bir teda-vi ve bak›m süreci ile diyabet yönetiminin sa¤lanabildi¤i-ni, komplikasyonlar›n azald›¤›n› ve diyabetlinin yaflam

kalitesinin artt›¤› bildirilmektedir (61,63,73). Mobil sa¤-l›k uygulamalar›n›n diyabetik hastalarda kullan›lmas› ile di-yabetik bireylerin DM hakk›ndaki bilgisinin artmas›, e¤itimve fikir al›flverifline olanak sa¤lanmas›, kolay ulafl›labilirlikve daha yak›n takibe olanak sa¤lamas› gibi olumlu yönle-ri itibariyle de hastalar›n yaflam kalitesinin artt›¤› belirtil-mifltir (74,75).

Rossi ve ark. (2013) insülin kullanan Tip1 diyabetli bi-reylerde mobil telefon uygulamalar›na dayal› tele-sa¤l›ksisteminin etkinli¤inin de¤erlendirildi¤i çal›flmada, deney



grubu k›sa mesaj yoluyla insülin kullan›m› konusunda e¤i-tilmifltir. Çal›flma sonunda deney grubunun HbA1c seviye-si ile orta ve ciddi dereceli hipoglisemi riski azalm›fl ve has-talar›n yaflam kalitesinde art›fl gözlenmifltir (76). Tip 1 diya-betli bireylerin 6 ay sms takibi, 6 ay klinik ziyareti içerenbenzer flekilde yap›lan bir baflka çal›flmada da, 1 ayl›k e¤i-tim döneminin ard›ndan random olarak atanan 15 hasta-ya t›bbi destek almak amac›yla 6 ay boyunca haftal›k smsgönderilmifltir. Çal›flma sonunda Diyabet Yaflam Kalitesiskorunda önemli geliflmeler oldu¤u bildirilmifltir (77).

Uzun tedavi süreci ve oluflabilen komplikasyonlardandolay› sa¤l›k bak›m maliyetlerinin neredeyse %70’i kronikhastal›klar›n yönetimi için ayr›lmakta ve ülke ekonomisiiçin önemli bir gider oluflturmaktad›r. Mobil uygulamala-r›n kronik hastal›k yönetiminde kullan›lmas› ile birlikte has-tanede kal›fl süresi %15-20, sa¤l›k kurulufllar›n› tekrarl› zi-yaretleri %30 oran›nda azaltmakta ve dikkate de¤er birflekilde sa¤l›k bak›m maliyetlerini düflürmektedir (78). Ay-r›ca mobil uygulamalar›n hastal›k yönetiminde kullan›lma-s›n›n, hastal›¤a iliflkin davran›fl de¤iflikli¤inin sa¤lanmas›n-da basit, ucuz ancak etkili bir yöntem oldu¤u bildirilmifltir(79,80). Dünya genelinde artan diyabet s›kl›¤› nedeniylede hastal›¤›n baflar›l› bir flekilde yönetimi için maliyet etkinprogramlar›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›n›n gereklili¤ivurgulanm›fl (81), daha az kaynak ile daha fazla kifliyeulaflman›n mümkün olabilece¤i de belirtilmifltir (74).

Schechter ve ark. (2016) diyabetli 443 yetiflkin bire-ye12 aydan uzun süren 4 yada 8 telefon görüflmesindenoluflan davran›fl de¤iflikli¤i dan›flmanl›¤› ve öz-yönetimdeste¤i sunulan giriflim program› uygulanm›fllard›r. Giri-flim sonunda HbA1c’deki her yüzde puan düflüfl ile birlik-te maliyette önemli bir azalma sa¤land›¤› bildirilmifltir(83). Benzer flekilde Tip2 diyabetli yetiflkin bireylerde gli-semik kontrolü gelifltirme amaçl› 1 y›l süren telefon giri-flimlerine dayal› olarak yap›lan bir çal›flmada da, HbA1cdeki azalman›n maliyeti önemli derecede düflürdü¤ü be-lirtilmifltir (84).

Mobil sa¤l›k uygulamalar›n maliyet üzerine etkisininde¤erlendirildi¤i nitel araflt›rma yönteminin kullan›ld›¤›bir tez çal›flmas›nda, mobil sa¤l›k uygulamalar›n›n sa¤l›khizmetlerinde kullan›lmas›n›n gerekli oldu¤u, hastane içe-risinde ve hastane d›fl›nda gerçekleflen ifllemlerden do-¤an maliyetleri düflürdü¤ü sonucu bildirilmifltir (85).

Geliflmekte olan ülkelerde mobil sa¤l›k uygulamalar›-

n›n kullan›m›n›n etkinli¤i, f›rsat ve zorluklar›n› inceleyen27 çal›flman›n gözden geçirildi¤i bir derlemede, mobilsa¤l›k uygulamalar›n›n hasta e¤itimi, sa¤l›¤›n yükseltilme-si, hastal›¤›n öz-yönetimi, sa¤l›k bak›m maliyetlerindeazalma ve hastalar›n uzaktan izlenmesi gibi konulardaavantajlar sa¤lad›¤› ve sa¤l›k hizmetlerini gelifltirebilece¤isonucuna var›lm›flt›r (86).

Mobil uygulamalar›n telefon ve tablet üzerinde kulla-n›m›n›n araflt›r›ld›¤› bir baflka çal›flmada ise mobil uygula-malar›n kullan›lmas› ile maliyetin azald›¤›, sa¤l›k kuruluflla-r›n›n yükünün azald›¤› ve bak›m kalitesinin artt›¤› belirlen-mifltir (87). Mobil sa¤l›k uygulamalar›n›n hastalar için uy-gulama kolayl›¤› sa¤lad›¤›, hasta muayenesi için hastaneziyaretlerinin say›s›n› azaltt›¤›n› rapor eden benzer çal›fl-malar mevcuttur (88,89).

SonuçSonuç olarak; günümüzün modern teknolojilerinden

telefon ve mobil uygulamalar›n diyabetli bireylerin takipve tedavilerinde, sürekli e¤itimin sürdürülmesinde, öz yö-netiminde, metabolik kontrolün sa¤lamas›nda, sa¤l›kl› ya-flam tarz› de¤iflikli¤i oluflturmada, akut komplikasyonlar›nerken fark edilebilmesinde ve ilerlemesinin engellenme-sinde, tedaviye uyumun sa¤lanmas›nda, yaflam kalitesi-nin artmas›nda ve maliyet etkililik gibi konularda yararla-r›n› ortaya koyan çok say›da çal›flma bulunmaktad›r. Tümbu çal›flmalar›n bulgular›na dayanarak; diyabet gibi özyönetimin çok önemli oldu¤u ancak bunu sa¤laman›nzor ve karmafl›k oldu¤u bir kronik hastal›kta telefon vemobil uygulamalar gibi teknolojilerden yararlan›lmas›n›nhem hastalar hem de sa¤l›k çal›flanlar› için yararl› oldu¤usöylenebilir.

Kaynaklar1. Türkiye Diyabet Vakf› Prediyabet Çal›flma Grubu: Prediyabet Tan› ve

Tedavi Rehberi (2017). ‹stanbul, Elit Ofset.

2. Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derne¤i, Diabetes Mellitus

Çal›flma ve E¤itim Grubu: Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlar›n›n

Tan›, Tedavi ve ‹zlem K›lavuzu.(2017). http://www.turkendokrin.

org/files/DIYABET2017_web.pdf.(Eriflim tarihi:17.05.2017)

3. American Diabetes Association. Classification and diagnosis,

Diabetes Care 2017; 40(1): 11–24.

4. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 7th ed.,

(2015)., http://www.diabetesatlas.org/. (Eriflim tarihi: 10.06.2017).

5. World Health Organization: Global report on diabetes, (2016).

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/204871/



1/9789241565257_eng.pdf (Eriflim tarihi: 08.06.2017).

6. International Diabetes Federation, Diabetes Atlas, 1th ed.,(2000).

http://www.idf.org/webdata/docs/Diabetes%20Atlas%20

Executive%20Summary.pdf(Eriflim tarihi: 08.06.2017).

7. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 8th ed.,

(2017). http://www.diabetesatlas.org/. (Eriflim tarihi: 06.09.2017).

8. Satman I, Omer B, Tutuncu Y, Kalaca S, Gedik S, Dinccag N,

Karsidag K, Genc S, Telci A, CanbazB,Turker F, Yilmaz T, Cakir B,

Tuomilehto J; TURDEP-II StudyGroup. Twelve-yeartrends in

theprevalenceand risk factors of diabetesandprediabetes in Turkish

adults. Eur J Epidemiol2013; 28(2): 169-180.

9. American Diabetes Association (ADA). Standarts of medical care in

diabetes. Diabetes Care. 2013; 36(1): 11-66.

10. Kim HS. A randomized controlled trial of a nurse short-message

service by cellular phone for people with diabetes. Int J Nurs Stud

2007; 44(5) :687-692.

11. Grey M, Whittemore R, Jeon S, Murphy K, Faulkner MS, Delamater

A; TeenCope Study Group.Internet psycho-education programs

improve outcomes in youth with type 1 diabetes. Diabetes

Care.2013; 36(9): 2475-82.

12. Pulvirenti M, McMillan J, Lawn S.Empowerment, patient centred

care and selfmanagement.Health Expect 2014; 17(3): 303–310.

13. Liang X, Wang Q, Yang X, Cao J, Chen J, Mo X, Huang J, Wang L,

Gu D. Effect of mobile phone intervention for diabetes on

glycaemic control: a meta-analysis.Diabet Med. 2011;28(4):455-63.

14. Tao D, Or CK. Effects of self-management health information

technology on glycaemic control for patients with diabetes:

A meta-analysis of randomized controlled trials. J Telemed

Telecare2013; 19(3): 133-143.

15. Faridi Z, Liberti L, Shuval K, Northrup V, Ali A, Katz DL.

Evulationthe›mpact of mobile phonetechnology on type 2

Diabeticpatients self management: The NICE pilot study. Journal of

Evulation of ClinicalPractice2008;14(3): 465-69.

16. Gülkesen KH, Eray E, B›çakç› K, Balc› MK. Diyabetik hastalar›n

teknoloji kullan›m› üzerine bir de¤erlendirme. 4. Akademik Biliflim

Kongresi; 9-11 fiubat 2006; Denizli.

17. Orhan B, Bahçecik N.Diyabet ve Diyabetik Ayak E¤itiminde

Teknoloji - Mobil E¤itim. JAREN 2017;3(2):101-108.

18. Sezgin H, Ç›nar S. Tip 2 Diyabetli Hastalar›n Cep Telefonu ile Takibi:

Randomize Kontrollü Çal›flma. MÜSBED 2013;3(4):173-183.

19. Samimi Z, Talakoub S, Ghazavi Z. Effect of telephone follow-up by

nurses on self-care in children with diabetes. Iranian J Nursing

Midwifery Res 2018;23(1):26-30.

20. Chamany S, Walker EA, Schechter CB, Gonzalez JS, Davis NJ,

Ortega FM, Carrasco J, Basch CE, Silver LD.Telephone Intervention

to Improve Diabetes Control: A Randomized Trial in the New York

City A1c Registry.Am J Prev Med. 2015;49(6):832-41.

21. Garabedian LF, Ross-Degnan D, Wharam JF. Mobile Phone and

Smartphone Technologies forDiabetesCareand Self-Management.

CurrDiabRep2015;15(109):5-9.

22. Howe C, Jawad A, Tuttle A, Moser J, Preis C, Buzby M, et al.

Education and telephon case management for childeren with type

I diabetes: a randomized controlled trial. Journal of pediatrics

nursing 2005;20(2):83-95.

23. Su D, Zhou J, Kelley MS, Michaud TL, Siahpush M, Kim J, Wilson F,

Stimpson JP, Pagán JA. Does telemedicine improve treatment

outcomes for diabetes? A meta-analysis of results from 55

randomized controlled trials. Diabetes Research and Clinical

Practice 2016; 116(6): 136-148.

24. Baron J, McBain H, Newman S. Theimpact of mobile monitoring

Technologies on glycosylated hemoglobin in diabetes: a systematic

review. J Diabetes Science Technol 2012; 6(25): 1185-96.

25. Keskin N, K›l›nç H. Mobil ö¤renme uygulamalar›na yönelik

gelifltirme platformlar›n›n karfl›laflt›r›lmas› ve örnek uygulamalar.

Aç›kö¤retim Uygulamalar› ve Araflt›rmalar› Dergisi 2015;1(3): 68-90

26. https://www.btk.gov.tr/File/?path=ROOT%2f1%2f

Documents%2fSayfalar%2fPazar_Verileri%2f2017-Q3.pdf.

(Eriflim tarihi: 10.03.2018).

27. Yahaya CK, Hassa W. H..Context-Awareness in Mobile Cloud

Computing: Healthcare, TheSociety of Digital Information and

Wireless Communications (SDIWC).2013; 30-34.

28. Martínez-Pérez,B, DeLaTorre-Díez,I, López-Coronado,M. Privacy and

security in mobile health apps: a review and recommendations. J

Med Syst 2015; 39:1–8.

29. Mosa AS, Yoo I, Sheets L. A systematic review of health care

applications for smartphones. BMC Med Inform Decis Mak 2012:

10;12:67.

30. De Ridder M, Kim J, Jing Y, Khadra M, Nanan R. A systematic

review on incentive-driven mobile health technology: As used

in diabetes management.J Telemed Telecare. 2017;23(1):26-35.

31. García-Lizana, Francisca, and Antonio Sarría-Santamera. New

Technologies for chronic disease management and control: a

systematic review. J Telemed Telecare.2007;13(2):62-68.

32. Krishna S, Suzanne AB, and Andrew Balas E. Healthcare via cell

phones: a systematic review. Tele medicine and e-Health

2009;15(3):231-240.

33. Han HR, Kim J, Kim KB et al. Implementation and success of

nurse telephone counseling in l inguistically isolated Korean

American patientswith high blood pressure. Patient Educ Couns

2010;80:130-134.

34. Funnell MM,Anderson RM. Empowerment and Self Management of

Diabetes, Clinical Diabetes 2004; 22(3): 123-127.

35. American Diabetes Association Standards of medical care in

diabetes-2017. DiabetesCare; 2017. Jan, [2017-03-11]. http://

professional.diabetes.org/sites /professional.diabetes.org/files/

media/dc_40_s1_final.pdfwebcite.

36. Sturt J, Whitlock S, Hearnshaw H, (2006), Complex Intervention

Development forDiabetes Self Management, Journal of Advanced

Nursing2006; 54 (3): 293-303.

37. Gambling T, Long AF. The realisation of patient-centred care during

a 3year proactive telephone counselling self-care intervention for

diabetes.. University of Cardiff, Cardiff, United Kingdom. Patient

Educ Couns 2010;80(2):219-26.

38. Cui M, Wu X, Mao J, Wang X, Nie M. T2DM Self-Management via

Smartphone Applications: A Systematic Review and Meta Analysis.

PLoS ONE 2016; 11(11):e0166718.



39. Orem DE. (1991). Nursing: Concept of Practice (4 Th Ed.) St.Louis.

Mosby Year Book.

40. Velio¤lu P. (1999). Hemflirelikte Kavram ve Kuramlar. ‹stanbul, Alafl

Ofset.

41. Iranagh Razmara S, Hemmati Maslakpak M; The Effect of Family

Based Telephone Follow-Up on Self-Care of Patients with Diabetes.

J HolistNurs Midwifery 2018;28(1):84-91.

42. Balc› G. Özbak›m gücü ve yaflam kalitesinin etkilendi¤i baz›

durumlar ve hemflirenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemflirelik

Yüksekokulu Dergisi 2003;10(2):69-76.

43. Catharine H, Johnston B, Lewis MA, Garg S. Self Efficacy impacts

self-care and HbA1c in young adults with type 1 diabetes.

Psychosomatic Medicine 2002;64(1):43-51.

44. Chen SR, Chien YP, Kang CM, Jeng C, Chang WY. Comparing self

efficacy and selfcare behaviours between outpatients with

comorbid schizophrenia and type 2 diabetes and outpatients with

only type 2 diabetes.J Psychiatr Ment Health Nurs2014; 21(5): 414-

422.

45. Jordan DN, Jordan JL. Self-care behaviors of Filipino-American

adults with type 2 diabetes mellitus. Journal of Diabetes and its

Complications 2010;24(4):250-8.

46. Ünsal Avdal E., K›z›lc› S. Diyabet ve Öz bak›m Eksikli¤i Hemflirelik

Teorisinin Kavram Analizi, Özbak›m Eksikli¤i Teorisi Diyabet

DEUHYO ED 2010; 3(3): 164-168.

47. McKibbin CL, Golshan S, Griver K, Kitchen K, Wykes T. A healthy

lifestyle intervention for middle-aged and older schizophrenia

patients with diabetes mellitus: A 6-month follow-up analysis.

Schizophrenia Research 2010; 121: 203–206.

48. Thomas P, Raymondet P, Charbonnel B, Vaiva G. Are there specific

care requirements for patients with schizophrenia and diabetes or

with a risk of diabetes? Eur Psychiatry 2005; 20(4): 358-63.

49. American Diabetes Association (ADA). National standards for

diabetes self management education. Diabetes Care 2009; 32:

13–61.

50. Toljama M, Hentinen M. Adherence to self-care and glycaemic

control among people with insülin dependent diabetes mellitus.

J Adv Nurs 2001; 34(6):780-6.

51. Solomon TPJ, Thyfault JP. Type 2 diabetes sits in a chair. Diabetes

Obes Metab 2013;15(11):987–92.

52. Colberg SR. Physical activity: the forgotten tool for type 2 diabetes

management. Front Endocrinol 2012;17(3):70.

53. Kim HS, Kim NC, Ahn SH. Impact of a nurse short message service

intervention for patientswith diabetes. J Nurs Care Qual

2006;21(3):266-71.

54. Samimi Z, Talakoub S, Ghazavi Z. Effect of telephone follow-up by

nurses on self-care in children with diabetes. Iranian J Nursing

Midwifery Res 2018;23(1):26-30.

55. Gua SH, Chang HK, Lin CY. Impact of mobile Self care system on

patients’ knowledge, behavior and efficacy. Computer in Industry

2015; 69(5): 22-9.

56. Piette JD, Weinberger M, McPhee SJ, Mah CA, Kraemer FB, Crapo

LM. Do automated calls with nurse follow-up improve self-care and

glycemic control among vulnerable patients with diabetes? Am J

Med 2000;108(1):20-7.

57. Parizad N, Hemati Maslakpak M, Khalkhali HR. Promoting Self-Care

in PatientswithType 2 Diabetes: Tele-Education. HakimRes J

2013;16(3):220-7.

58. Fonseca-Guedes CHF, Possa SS, Righetti RF, Jucá MF, Benseñor IJM,

Carvalho CRF, et al. Efficacy of telephone support as a tool for

promoting daily physical activity in type 2 diabetic patients. J

Diabetes Res Clin Metab 2014;3(1):1-5.

59. Sacco WP, Malone JI, Morrison AD, Friedman A, Wells K. Effect of a

brief, regular telephone intervention by paraprofessionals for type

2 diabetes. J Behav Med 2009; 32(4):349-359.

60. Definition and diagnosis of diabetes mellitus and intermediate

hyperglycemia, Report ofWHO/IDF.Consultationhttp://

www.who.int/diabetes/publications/Definition%20and%20

diagnosis%20of%20diabetes_new.pdf. (Eriflim tarihi:02.04.2018).

61. American Diabetes Association (ADA 2008a). Standards of Medical

Care in Diabetes. Diabetes Care 2008; 31(1): 12-54.

62. Evan B. Self-Monitoring of Blood Glucose: The Basics. Clinical

Diabetes 2002;20(1): 45-47.

63. UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Intensive blood-

glucose control with sulphonylureas or insulin compared with

conventional treatment and risk of complications in patients with

type 2 diabetes (UKPDS 33). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS)

Group. Lancet 1998 ;352(9131):837-853.

64. Quinn CC, Shardell MD, Terrin ML, Barr EA, Park D, Shaikh F, et al.

Mobile Diabetes Intervention for Glycemic Control in 45- to 64-Year-

Old Persons With Type 2 Diabetes. J Appl Gerontol 2016;35(2):227-

243.

65. Kirwan M, Vandelanotte C, Fenning A, Duncan MJ. Diabetes

self-management smartphone application for adults with type 1

diabetes: randomized controlled trial. J Med Internet Res

2013;15(11):e235.

66. Bonoto BC ve ark. Efficacy of Mobile Apps to Support the Care of

Patients WithDiabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-

Analysis ofRandomized Controlled Trials, JMIR Mhealth Uhealth

2017 | vol. 5 | iss. 3 | e4 | p.1.

67. Can H, Ben C, Jonathan H, Trevor F, Sharon M. Do Mobile Phone

Applications Improve Glycemic Control(HbA1c) in the Self-

management of Diabetes? A Systematic Review, Meta-analysis, and

GRADE of 14 Randomized Trials. Diabetes Care 2016;39(11):

2089–2095.

68. Çelik S, Cosansu G, Erdogan S, Kahraman A, Isik fi, Bayrak G ve ark.

Using mobile phone text messages to improve insulin injection

technique and glycaemic control in patients with diabetes mellitus:

a multi-centre study in Turkey. Journal of Clinical Nursing 2014;

24(11-12): 1525-33.

69. Zolfaghari M, Mousavifar A, Pedram S, Haghani H. Theimpact of

nurse short message services and telephone follow-ups on diabetic

adherence: Whichone is more effective? J Clin Nurs 2011; 21(13-

14):1922-31.

70. Kim HS, Jeong HS. A nurse short message service by cellular phone

in type-2 diabetic patients for six months. J Clin Nurs 2007;

16(6):1082-1087.



71. Yoon KH, Kim HS. A short message service by cellular phone in type

2 diabetic patients for 12 months. Diabetes Res Clin Pract 2008;

79(2): 256-261.

72. Kara K, Ç›nar S. Tip 2 Diyabet Bak›m Profili ile Metabolik Kontrol

De¤iflkenleri Aras›ndaki ‹liflki. Kafkas J Med Sci 2011; 1(2): 57-63.

73. The DCCT Research Group (DCCT 1993).The Effect Of ‹ntensive

Treatment of Diabetes on the Develeopment and Progression of

Long-Term Complications in Insulin Dependent Diabetes Mellitus.

N.Engl.Med 329, 977-986.

74. Ertek S. Endokrinolojide Tele-Sa¤l›k ve Tele-T›p Uygulamalar›.

Ac›badem Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Dergisi 2011;2(3):126-30.

75. Hintistan S, Çilingir D. Hemflirelik Uygulamalar›nda Güncel Bir

Yaklafl›m: Telefon Kullan›m›, HEAD. 2012; 9(1): 30-35.

76. Rossi MC, Nicolucci A, Lucisano G, Pellegrini F, Di BP, Miselli V,

Anichini R, Vespasiani G, Did SG. Impact of the “Diabetes Interactive

Diary” telemedicine system on metabolic control, risk of

hypoglycemia, and quality of life: a randomized clinical trial in type

1 diabetes. Diabetes Technol Ther. 2013;15(8):670–9.

77. Benhamou PY, Melki V, Boizel R, Perreal F, Quesada JL, Bessieres-

Lacombe S, Bosson JL, Halimi S, Hanaire H. One-year efficacy and

safety of Web-based follow-up using cellular phone in type 1

diabetic patients under insulin pump therapy: the PumpNet study.

Diabetes Metab. 2007; 33(3): 220-6.

78. Mobile Apps as Tools of Cost Reduction in Healthcare,

https://www.mobilesmith.com /wpcontent/uploads/2014/07/

Mobile-Apps-as-Tools-of-Cost-Reduction-in-Healthcare-Mobile

Smith.pdf . Eriflim:08.03.2018.

79. Zurovac D, Talisuna A, Snow RW. Mobile Phone Text-messaging:

Tool for Malaria Control in Africa. PLoS Med 2012; 9(2): e1001176.

80. Thirumurthya H, Lester RT. M-health for health behaviour change in

resource-limited settings: applications to HIV care and beyond. Bull

World Health Organ 2012; 90(5): 390–392.

81. Zhai YK, Zhu WJ, Cai YL, Sun DX, Zhao J. Clinical- and cost-

effectiveness of telemedicine in type 2 diabetes mellitus: a

systematic review and meta-analysis.Medicine. Baltimore 2014;93(

28):e312.

83. SchechterCB, WalkerEA, OrtegaM F, ChamanyS, SilverL.D. Costs

and Effects of a Telephonic Diabetes Self-Management Support

Intervention Using Health Educators. J Diabetes Complications.

2016; 30(2): 300–305.

84. Schechter CB, Cohen HW, Shmukler C, Walker EA. Intervention

Costs and Cost Effectiveness of a Successful Telephonic Intervention

to Promote Diabetes Control. Diabetes Care. 2012; 35(11):

2156–60

85. Demir H. (2008). Mobil sa¤l›k uygulamalar›n›n sa¤l›k hizmetlerine

ifllem maliyeti yaklafl›m› ba¤lam›nda etkisi: hastane yöneticileri

üzerine bir araflt›rma. Yüksek Lisans Tezi.‹zmir Kâtip Çelebi

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sa¤l›k Kurulufllar› Yöneticili¤i

Anabilim Dal›, ‹zmir.

86. Alghamdi M, Gashgari H, Househ M. A Systematic Review of Mobile

Health Technology Use in Developing Countries. Stud Health

Technol Inform 2015; 213: 223–226.

87. Bhuyan SS, Lu N, Chandak A, Kim H, Wyant D, Bhatt J, Kedia S,

Chang CF, Use of Mobile Health Applications for Health-Seeking

Behavior Among US Adults. J Med Syst. 2016; 40(6):153.

88. Malasanos TH, Burlingame JB, Youngblade L, Patel BD, Muir AB.

Improved Access to subspecialist diabetes care by telemedicine: cost

savings and care measures in the first two years of the f›te diabetes

project. J Telemed Telecare. 2005;11: 74-76.

89. Wong K, Wong F, Chan M. Effects of nurse intiated telephone

follow-up on self efficacy among patient with chronic obsteractive

pulmonary disease. Journal of Advanced 2005;49(2):210-22.



HHiippeerrttaannssiiyyoonnlluu BBiirreeyylleerrddee AAyyaakk RReefflleekkssoolloojjiissiinniinn KKaann BBaass››nncc›› YYöönneettiimmiinnddee KKuullllaann››mm››

Dr. Ö¤retim Üyesi Saadet CAN Ç‹ÇEK11, Hemflire Yasemin ÖZKAN22

1Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Bolu Sa¤l›k Yüksekokulu Hemflirelik Bölümü, BOLU 2Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi ‹bn-i Sina Hastanesi, ANKARA

ÖÖzzeettDünyada ve ülkemizde son y›llarda yaflam süresinin uzamas› ile birlikte kronik hasta-

l›klar›n görülme s›kl›¤›nda art›fl olmufltur. Kronik hastal›klardan kalp ve damar hastal›kla-r› ölüm sebebi olarak birinci s›rada yer almaktad›r. Kalp ve damar hastal›klar› risk faktör-leri aras›nda hipertansiyon en yayg›n olarak görülmekte olup önlem al›nmas› gerekmek-tedir. Hipertansiyon prevalans›n›n yafl artt›kça daha s›k görüldü¤ü, tan› alanlar›n yakla-fl›k yar›s›n›n tedavi ald›¤›, dörtte birinin kan bas›nc›n›n kontrol alt›nda oldu¤u, tedavi içinbirçok ilaç grubu olmas›na ra¤men ço¤unlu¤unda tedaviye uyulamamas› nedeniylekan bas›nc›n›n kontrol alt›na al›namad›¤› ve yar›s›n›n hastal›klar›n›n fark›nda olmad›¤›belirtilmektedir. Oysa ki kan bas›nc›ndaki küçük düflüfllerin dahi morbidite ve mortalite-yi önemli ölçüde azaltt›¤› bilinmektedir. Hipertansiyon tedavisinde, ilaç tedavisine ekolarak veya tek bafl›na nonfarmakolojik uygulamalar›n da önemli bir yeri oldu¤u belir-tilmektedir. Kan bas›nc›n› kontrol alt›na almak için kullan›lan nonfarmakolojik yöntem-lerden biri refleksolojidir. Bu derlemenin amac› hipertansiyonlu bireylerde kan bas›nc›yönetiminde ayak refleksolojisinin etkisini güncel literatür bilgisi ile tart›flmakt›r.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Refleksoloji; Hipertansiyon; Hemflirelik

SSuummmmaarryyUUssee ooff FFoooott RReefflleexxoollooggyy iinn BBlloooodd PPrreessssuurree MMaannaaggeemmeenntt iinn HHyyppeerrtteennssiivvee IInnddiivviidduuaallssWith life expectancy increasing in our country and the world in recent years, chronic

diseases have become more prevalent. Cardiovascular diseases are currently the mostcommon cause of mortality due to chronic illnesses in the world. Hypertension ranks firstamong the risk factors for cardiovascular diseases, and it is needs to be prevented. Stu-dies have suggested increased prevalence of hypertension as people age, blood pressu-re kept under control in a quarter of patients diagnosed with hypertension, failure in ke-eping blood pressure under control in spite of the many kinds of available medicationsfor treatment mainly due to patient incompliance, and half of the patients are not awa-re of their condition. However, it is well known that even a slight decrease in blood pres-sure of these patients can lead to a significant decrease in morbidity and mortality. It hasalso been suggested that nonpharmacological applications alone or in addition to useof medication have important implications in the treatment of hypertension. Reflexologyis one of a number of nonpharmacological methods to control high blood pressure. Thisstudy aims to discuss the effects of foot reflexology in the management of blood pressu-re in patients with hypertension by reviewing current literature.

KKeeyywwoorrddss:: Reflexology, Hypertension; Nursing


DDeerrlleemmee

5-8 Kas›m 2018 tarihindeAnkara’da düzenlenen 5. Uluslararas›, 16. UlusalHemflirelik Kongresi’ndeposter bildiri olarak sunulmufltur.

Girifl Dünyada ve ülkemizde yaflam süresinin uzamas› ve sa¤-

l›ks›z yaflam koflullar›n›n artmas› ile birlikte kronik hastal›klar›ngörülme s›kl›¤›nda art›fl meydana gelmifltir (1). Kronik hasta-l›klardan kalp ve damar hastal›klar›n›n küresel olarak birincis›rada ölüm sebebi oldu¤u bildirilmektedir. Dünya çap›nda-ki ölümlerin yaklafl›k %31'ini oluflturan kalp ve damar hasta-l›klar› nedeniyle her y›l 17.7 milyon kifli hayat›n› kaybetmek-tedir (2). Türkiye’de ise 2016 y›l›nda tüm ölümlerin %39.8’inidolafl›m sistemi hastal›klar› oluflturmaktad›r (3). Kalp ve da-mar hastal›klar› risk faktörleri aras›nda hipertansiyonun (HT)en önde gelen ve yayg›n olarak görüldü¤ü bilinmektedir.Dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de hipertansiyon oldukçayayg›n bir halk sa¤l›¤› sorunu oluflturmaktad›r (4).

Hipertansiyon görülme s›kl›¤›; Almanya’da %55, Fin-landiya’da %49, ‹spanya’da %47, ‹ngiltere’de %42, ‹s-veç’te ve ‹talya’da %38 olarak saptanm›flt›r. Amerika Birle-flik Devletleri (%28) ve Kanada'da (%27) görülme s›kl›¤› iseAlmanya'daki hipertansiyon prevalans›n›n yaklafl›k yar›s›kadar bulunmufltur. Avrupa ortalamas› için hipertansiyonprevalans› %44.2, Kuzey Amerika'da ise %27.6’d›r (5).

Ülkemizde 2012 y›l›nda Türk Hipertansiyon ve BöbrekHastal›klar› Derne¤i taraf›ndan yap›lan Türk HipertansiyonPrevalans Çal›flmas› PatenT2 sonucuna göre ülkemizde hi-pertansiyon prevalans›n›n %30.3 oldu¤u belirlenmifltir.Prevalans kad›nlarda %32.3 iken, erkeklerde %28.4 olarakrapor edilmifltir. Çal›flmada hipertansiyon prevalans›n›n k›r-sal alanda (%32.5), kente (%29.6) göre daha yüksek oldu-¤u, yafl artt›kça prevalans›n artt›¤› ve %85.2’sinin 70-79 yaflgrubunda oldu¤u belirlenmifltir. Ayr›ca, hipertansiyon tan›-s› olan hastalar›n sadece %28.7’sinin kontrol alt›nda oldu-¤u, %54.7’sinin hastal›klar›n›n fark›nda oldu¤u, %47.5’ininantihipertansif tedavi ald›¤› ve tedavi alanlar›n %53.9’ununise kontrol alt›nda oldu¤u saptanm›flt›r.6 2016 y›l›nda do-lafl›m sistemi hastal›klar› içinde hipertansiyon nedeniyleölüm s›kl›¤› ise %8.8 olarak bulunmufltur (3).

Hipertansiyonu olan bireylerde kan bas›nc›n›n kontro-lü için ilaç tedavisine ihtiyaç duyulmaktad›r. Türk Kardiyo-loji Derne¤i Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip Klavu-zu’nda belirtildi¤i gibi yüksek kan bas›nc›n›n düflürülmesi-nin yararlar›, yap›lan çok merkezli, randomize, çift kör,büyük klinik çal›flmalar taraf›ndan ortaya konulmufltur.Kan bas›nc›ndaki küçük düflmelerin dahi morbidite vemortaliteyi önemli ölçüde azaltt›¤› tespit edilmifltir. Hiper-tansiyon tedavisinde kullan›labilecek çeflitli gruptan bir-

çok ilaç bulunmas›na ra¤men, hastalar›n büyük ço¤unlu-¤unda tedaviye uyulamamas› nedeniyle kan bas›nc›n›nkontrol alt›na al›namad›¤› belirtilmektedir. Baz› ülkelerdekan bas›nc› kontrol alt›na al›nabilen hasta oran›n›n çokdüflük (%6) oldu¤u da bilinmektedir. Bu da mevcut teda-vi yöntemlerinin yetersiz oldu¤unu, kan bas›nc› yeterincekontrol alt›na al›namayan hastalar›n hipertansiyonun hertürlü morbidite ve mortalite riskine maruz kalmaya devamettiklerini göstermektedir. Bununla birlikte hipertansiyontedavisinde, ilaç tedavisine ek olarak veya tek bafl›na non-farmakolojik uygulamalar›n da önemli bir yeri oldu¤u be-lirtilmektedir. Bu uygulamalar birçok defa ilaç tedavisi ge-reklili¤ini ortadan kald›rabilmekte veya kullan›lan ilaç do-zunu azaltmaya yard›mc› olabilmektedir (7).

Kan bas›nc›n› kontrol alt›na almak için kullan›lan non-farmakolojik yöntemlerden biri refleksolojidir. Refleksoloji;bireyin aktif rol almas›, toplum inançlar›na yak›n olmas›,invaziv olmamas› ve yan etkilerinin az olmas› nedeniylegünümüzde has-talar taraf›ndan tercih edilebilmektedir(8). Ülke’mizde konu ile ilgili s›n›rl› say›da müdahale çal›fl-mas›na rastlanm›flt›r. Bu derlemenin amac› hipertansiyon-lu bireylerde kan bas›nc› yönetiminde ayak refleksolojisi-nin etkisini güncel literatür bilgisi ile tart›flmak ve hemflire-lik uygulamalar› içerisinde bu konuya dikkat çekmektir.

Hipertansiyonlu Bireylerde Kan Bas›nc› Yönetiminde Ayak Refloksolojisi Uygulamas›Refleksoloji; iyileflmeyi sa¤lamak için, refleks noktalar›na

ovma, s›vazlama ve s›kma hareketleri ile bas›nç uygulana-rak gerçeklefltirilen özel bir bas›nç tekni¤i ve enerji denge-leme sistemidir8. Refleksoloji el ve ayakta uygulanabilmek-te olup en yayg›n tercih edilen bölge ise ayaklard›r. Elleregöre ayaklarda organlar›n yans›d›¤› noktalar daha genifl biralanda yer almakta ve daha belirgin olmaktad›r. Ayaklar›nvücudun daha hassas bölgeleri olmalar› ve vücudun duru-munu yans›tan ayna görevi görmeleri nedeniyle refleksolo-ji uygulamas›n› ayaklarda çal›flmak ellerde çal›flmaktan da-ha kolay ve etkilidir (8,9). Uygulanan bu masaj vücudunbelli bölgelerinde bloke olmufl enerjiyi çözerek, bedeninkendi kendisini iyilefltirme gücünü harekete geçirerek kifli-nin kendisini fiziksel, duygusal ve ruhsal bak›mdan iyi his-setmesini sa¤lamakta ve kifliye do¤al dengesini kazand›r-maktad›r (10). Literatürde refleksoloji uygulamas› ile ilgiliyap›lan çal›flmalar incelendi¤inde refleksolojinin; koronerarter hastalar›nda 11 ve hipertansiyonu olan bireylerde



kan bas›nc›n› düflürmede, 12,13,14 böbrek fonksiyonlar›n›düzenlemede, 15 meme kanseri olan hastalarda kemote-rapiye ba¤l› bulant›, kusma ve yorgunluk düzeylerini azalt-mada, 16 diyabetik nöropatilerde ve ayak sa¤l›¤› sorunla-r›nda, 17,18 kalp at›m h›z›n› düzenlemede, 19 a¤r›, 20-24yorgunluk, 20,25,26 depresyon ve anksiyete düzeyleriniazaltmada, 22,27-29 uyku kalitesi 30,31 ve yaflam kalitesi3,27 ve kolesterol düzeyini azaltmada, 13 koroner anjiyog-rafiden önce diyastolik kan bas›nc›, kalp h›z› ve solunum h›-z› parametrelerini iyilefltirmede ve stres düzeyini azaltmadaetkili oldu¤u 32 görülmüfl olup hemflirelik uygulamas› ola-rak kullan›labilece¤i önerilmektedir. Bu çal›flmalar›n d›fl›ndarefleksoloji ile ilgili sistematik derlemeler ve randomize kont-rolü baz› çal›flmalara göre; refleksolojinin meme kanserlihastalarda a¤r›, kayg› ve bulant›da etkili olmad›¤›, 33 kar-diyovasküler hastal›klarda s›n›rl› etkiye sahip oldu¤u 34 veher hangi bir koflulda refleksolojinin spesifik bir etkisi için ka-n›t bulunmayan, bu nedenle kullan›m› önerilmeyen çal›fl-malar da mevcuttur.35 Bu çal›flmalar sonucunda farkl› birpopülasyonda daha genifl bir örneklem ile kan›ta dayal›araflt›rmalar›n artt›r›lmas› önerilmektedir.

Refleksoloji uygulanan araflt›rmalar aras›nda örnekle-mini sadece hipertansiyonu olan bireylerin oluflturdu¤uçal›flmalar incelendi¤inde; Elshamy ve ark.’n›n (2011)yapt›¤› randomize kontrollü bir çal›flmada da; medikal te-davi ile birlikte dört hafta boyunca haftada iki kez otuz da-kika süreyle kat›l›mc›lara ayak refleksolojisi uygulanm›fl vesonuç olarak deney grubunda kontrol grubuna göre an-laml› fark bulunmufltur. Sistolik kan bas›nc›n›n kontrolgrubuna göre (162.5 mmHg’dan 155.2 mmHg’ya) karfl›-laflt›r›ld›¤›nda müdahale grubunda (160.2 mmHg’dan136.5 mmHg’ya) anlaml› olarak azald›¤› belirlenmifltir. Di-yastolik kan bas›nc›nda ise müdahale grubunda uygula-ma öncesi ve sonras› (102.0 mmHg’dan 87.5mmHg’ya)aras›nda istatistiksel olarak anlaml› azalma belirlenmifltir.Bu farkl›l›k sonucunda refleksolojinin kan bas›nc›n› düflür-meye yard›mc› olabilece¤i görülmüfltür (14). Eshghizadeve ark.’n›n (2015) hipertansiyonu olan yafll›larda ayak ref-leksolojisinin kan bas›nc› üzerinde etkisini belirlemek içinyapt›klar› çal›flmada kat›l›mc›lara 30 dakika boyunca ref-leksoloji uygulanm›flt›r. Uygulama sonucunda ortalamasistolik kan bas›nc›nda müdahale sonras›nda her iki grup-ta istatistiksel olarak fark olmad›¤› (p=.056), müdahalegrubunda kontrol grubuna göre karfl›laflt›r›ld›¤›nda kanbas›nc›nda daha çok azalma oldu¤u, diyastolik kan bas›n-

c›, solunum ve nab›z h›z›nda ise anlaml› fark olmad›¤› be-lirlenmifltir (12). Lu, Chen ve Kuo’nun (2011) koroner ar-ter hastal›¤› olan ve olmayanlarda ayak refleksolojisininkan bas›nc› ve sempatik modülasyonda azalma ile vagaliletide artma üzerinde etkisini inceledikleri çal›flmas›ndarefleksoloji uygulamas›ndan önce, uygulamadan 30 dkve 60 dk sonra de¤erlendirme yap›lm›flt›r. Koroner arterhastal›¤› olan grupta kontrol grubuna göre sistolik kanbas›nc›nda uygulama öncesine göre uygulamadan 30 dkve 60 dk sonra sistolik kan bas›nc›nda anlaml› bir azalmaoldu¤u belirlenmifltir (11). Güven ve Karatafl’›n (2011) ça-l›flmas›nda 219 hipertansiyon tan›s› olan birey önce kont-rol sonra müdahale grubuna al›narak haftada bir kez ol-mak üzere 6 hafta boyunca 30 dk ayak refleksolojisi uy-gulanm›flt›r. Refleksoloji uygulanan müdahale grubundauygulama sonras› sistolik kan bas›nc›, birinci seans145.63 mmHg iken alt›nc› seans sonras› 137.57mmHg’ye, diastolik kan bas›nc›n›n birinci seans 89.17mmHg iken alt›nc› seans sonras› 78.92 mmHg’ye düstü-gü ve istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u belirlenmifltir (13).

SonuçAyak refleksolojisinin kan bas›nc› yönetiminde kullan›m›-

na iliflkin literatür incelendi¤inde, refleksoloji uygulamas›-n›n kan bas›nc›n› düflürmede olumlu etkileri oldu¤u görül-mektedir. Toplumda yaflayan kiflilerin tamamlay›c› ve des-tekleyici uygulamalara olan alg›lar›n› ve güvenini artt›rma-da hemflirelerin uzmanlaflt›r›lmalar› ve bu uygulamalar›yapmalar› konusunda yetkilendirilmeleri önerilmektedir(36). Son y›llarda h›zla de¤iflen ve geliflen bilimsel de¤erleriçinde hekim, hemflire ve di¤er sa¤l›k disiplinlerinin de bude¤iflimle orant›l› olarak geliflebilmesi gerekmektedir (7). Budo¤rultuda hemflirelerden tamamlay›c› ve destekleyici uy-gulamalar›n kullan›m›na iliflkin hemflirelik uygulamalar›n›gelifltirmeleri, etkili stratejiler belirlemeleri ve sa¤l›kl›/hastabireyleri tamamlay›c› ve destekleyici uygulamalar› etkili vedo¤ru flekilde kullanmalar› konusunda yönlendirilmeleribeklenmektedir (37). Bu nedenle hemflirelerin refleksolojikullan›m› konusunda e¤itim almalar›, ald›klar› e¤itimleri uy-gulamalar› ve sonuçlar› bilimsel olarak göstermelerininönemli oldu¤u düflünülmektedir. Bununla birlikte reflekso-lojinin hemflirelik bak›m uygulamalar›nda daha yayg›n biryöntem olarak kullan›labilmesi ve kan›t düzeyinin artt›r›labil-mesi için daha fazla randomize kontrollü müdahale çal›fl-malar›n›n yap›lmas› önerilmektedir.



Kaynaklar1. Erkoç Y, Yard›m N. Türkiye’de Bulafl›c› Olmayan Hastal›klar ve Risk

Faktörleri ile Mücadele Politikalar›. Ankara, An›l Matbaas›, 2011;18.2. World Health Organization (WHO), Cardiovasculer Diseases,

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/ ( Eriflim tarihi: 28 fiubat 2018).

3. Türkiye ‹statistik Kurumu, Ölüm Nedeni ‹statistikleri (Eriflim tarihi: 27Mart.2018)

4. Türkiye Kalp ve Damar Hastal›klar› Önleme ve Kontrol Program› 2015-2020 https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/Yayin/506 (Eriflim tarihi: 28 fiubat 2017).

5. Wolf-Maier K, Cooper RS, Banegas JR, Giampaoli S, Hense HW, Joffres M.et al. Hypertension prevalence and blood pressure levelsin 6 European countries, Canada, and the United States. JAMA 2003;289(18):2363-9.

6. Türk Hipertansiyon Prevalans Çal›flmas›-2, Türk Hipertansiyon Böbrek Hastal›klar› Derne¤i 2012. http://www.turkhipertansiyon.org/prevelans_calismasi_2.php (Eriflim tarihi: 24 Mart 2018).

7. Türk Kardiyoloji Derne¤i Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip Klavuzu (TKDUHTTK) 2000. http://www.tkd.org.tr/kilavuz/k03.htm(Eriflim tarihi: 28 Eylül 2017).

8. Do¤an DH. Ellerin ‹yilefltirme Sanat›: Refleksoloji. European Journalof Basic Medical Sciences 2014;4(4):89-94.

9. Gözüyeflil E. Refleksoloji. Bafler M, Taflç› S. (editör) Kan›ta Dayal› Rehberleriyle Tamamlay›c› ve Destekleyici Uygulamalar, Ankara: Akademisyen T›p Kitapevi; 2015. p.101-112.

10. Kurt S, Can G. Refleksoloji ve Kullan›m Alanlar›. Sa¤l›kla Hemflirelik Dergisi. 2003;(3):54-55.

11. Lu WA, Chen GY, Kuo CD. Foot Reflexology Can Increase Vagal Modulation Decrease Sympathetic Modulation and Lower Blood Pressure in Healthy Subjects and Patients With Coronary Artery Disease. Alternative Therapies In Health and Medicine. 2011;17(4):8-14.

12. Eshghizade M, Mojtabavi SJ, Najafi S, Nodar ZH, Khani N. The Effect of Foot Reflexology on Blood Pressure in Elderly Patients. Avicenna Journal of Phytomedicine. 2015;5:111-112

13. Güven Dfi, Karatafl N. The Effect of Foot Reflexology Applied to Patients with Hypertension on Blood Pressure, Colesterol Levels andQuality of Life. Hemflirelikte Araflt›rma Gelifltirme Dergisi. 2013;15(2): 56-67.

14. Elshamy K, Elsafethy E. Effect of Nursing Interventions Using FootReflexology on Blood Pressure and Quality of Life of Hypertensive Patients at Mansoura University Hospitals: Preliminary Results. The Medical Journal of Cairo University. 2011;79 (2):193-202.

15. Mohamed S, Serry Z, Elnahas N, Hakim S. Laser Versus Reflexologyon Kidney Functions in Patients With Hypertension, Enrolled UnderDash Diet2. International Journal of PharmTech Research. 2016;9(4):102-7.

16. Özdelikara A, Arslan B. Kemoterapiye Ba¤l› Bulant›-Kusma Yönetiminde Tamamlay›c› ve Alternatif T›p Yöntemlerinin Kullan›m›.Gümüflhane Üniversitesi sa¤l›k Bilimleri Dergisi. 2013;6(4):218-223.

17. Silva NCM, Chaves ECL, Carvalho EC, Carvalho LC, Lunes DH. FootReflexology in Feet Impairment of People With Type 2 Diabetes Mellitus: Randomized Trial. Revista Latino-Americana de Enfermagem. 2015;23(4):603-610.

18. Dalal K, Maran B, Pandey MR, Tripathi M. Determination of Efficacyof Reflexology in Managing Patients with Diabetic Neuropathy: A Randomized Controlled Clinical Trial. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2014;2014:1-11.

19. Koç T, Gözen D. The Effect of Foot Reflexology on Acute Pain in Infants: A Randomized Controlled Trial. Worldviews on Evidence-Based Nursing. 2015;12(5):289-296.

20. Metin G, Özdemir L. The Effects of Aromatherapy Massage and Reflexology on Pain and Fatigue in Patients with Rheumatoid

Arthritis: ARandomized Controlled Trial. Pain Management Nursing.2016;17(2):140-149.

21. Khorsand A, Tadayonfar MA, Badiee S, Aghaee AM, Azizi H, Baghani S. Evaluation of The Effect of Reflexology on Pain Controland Analgesic Consumption After Appendectomy. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2015;21(12):774-780.

22. Hanjani MS, Tourzani MZ, Shaghi M. The Effect of Foot Reflexologyon Anxiety, Pain and Outcomes of The Labor in Primigravida Women. Acta Medica Iranica. 2015;53(8):507-511.

23. Azima S, Bakhshayesh RH, Mousavi S, Ashrafizaveh A. Comparisonof The Effects of Reflexology and Massage Therapy on Primary Dysmenorrheal. Biomedical Research. 2015;26(3):471-476.

24. Quinn F, Hughes CM, Baxter GD. Reflexology in The Managementof Low Back Pain: A Pilot Randomized Controlled Trial. Complementary Therapies in Medicine. 2008; 16:3-8.

25. Nazari F, Shasreza SM, Shaygannejad V, Vaiani M. Comparing TheEffect of Reflexology and Relaxation on Fatigue in Women With Multiple Sclerosis. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2015;20(2):200-4.

26. Roshanravan M, Jouybari L, Taghanaki B. H, Vakili M. A, Sanagoo A, Amini Z. Effect of Foot Reflexology on Fatigue in Patients Undergoing Hemodialysis: A Sham-Controlled Randomized Trial. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2016;26(137): 32-41.

27. Ayd›n Y, Aslan E, Yalç›n O. Effect of Reflexology to Depressive Symptoms in Women With Over Active Bladder. Holistic Nursing Practice.2016;30(5):294-300.

28. Williamson J, White A, Hart A, Ernst E. Randomized Controlled Trialof Reflexology for Menopousal Symtomps. BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology. 2002;109(9):1050-5.

29. Khalilian A, Baradari G. A, Sohrabi M, Zargar N, Shorofi A. S, NesamiB. M. The Effects of Reflexology Massage on Anxiety in Patients Following Coronary Artery Bypass Graft Surgery: A Randomized Contralled TrialComplementary Therapies in Clinical Practice. 2014:20(1);42-47.

30. Li CY, Chen SC, Li CY, Gau ML, Huang MC. Randomised Controlled Trial of The Effectiveness of Using Foot Reflexology to Improve Quality of Sleep Amongst Taiwaenese Postpartum Women. Midwifery. 2011;27:181-6.

31. Valizadeh L, Seyyedrosooli A, Zamanazadeh V, Kasiri K. ComparingThe Effects of Reflexology and Footboth on Sleep Quality in The Elderly: A Controlled Clinical Trial. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2015:17(11);1-8.

32. Khaledifar A, Nasiri M, Khaledifar B, Khaledifar A, Mokhtari A. The Effect of Reflexotherapy and Massage Therapy on Vital Signs and Stress before Coronary Angiography: An Open-label Clinical Trial. ARYA Atheroscler 2017:13(2);50-5.

33. Wyatt G, Sikorskii A, Rohbar H. M, Victorsan D, You M. Health- Related Quality Life Outcomes; A Reflexology Trial With Advanced- Stage Breast Cancer. Oncology Nursing Forum. 2012:39(6);568-577.

34. Rollison K, Jones J, Scott N, Megson IL, Leslie SJ. The Acute (immediate) Effects of Reflexology on Arterial Compliance in HealthyVolunteers: A Randomised Study. Complementary Therapies in Clinical Practice.2016:(22);16-20.

35. Wang MY, Tsai PS, Lee PH, Chang WY, Yang CM. The Efficacy of Reflexology: Systematic Review. Journal Compitation, 2008;512-20.

36. Embong NH, Soh YC, Ming LC, Wong TW. Perspectives on Reflexology: A Qualitive Approach. Journal of Traditional and Complementary Medicine. 2017:(7);327-31.

37. Turan N, Öztürk A, Kaya N. Hemflirelikte Yeni Bir Sorumluluk Alan›:Tamamlay›c› Terapi. Maltepe Üniversitesi Hemflirelik Bilim ve Sanat› Dergisi. 2010:3(1);93-8.



TTiipp 11 vvee TTiipp 22 DDiiyyaabbeettllii BBiirreeyylleerrddee GGöörrüülleenn YYeemmee BBoozzuukklluukkllaarr›› vvee HHeemmflfliirreelliikk YYaakkllaaflfl››mm››

Uzm. Hemflire Aydan AKKURT YALÇINTÜRK11, Dr. Ö¤r. Üyesi Selda ÇEL‹K22

1Sa¤l›k Bilimleri Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Hemflirelik Bilimleri Anabilim Dal› Doktora Ö¤rencisi, ‹STANBUL2Sa¤l›k Bilimleri Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, ‹STANBUL

ÖÖzzeettDiabetes Mellitus (DM) insülin hormonunun yetersizli¤i, yoklu¤u ve/veya eksikli¤i

sonucu oluflan karbonhidrat, protein ve ya¤ metabolizmas›nda bozukluklara yolaçan, kanda glukoz düzeyinin artmas› ile karakterize kronik bir metabolizma hastal›-¤›d›r. Diyabetli bireyler yaflamlar› boyunca kan flekerini kontrol alt›nda tutabilmek içinyeme al›flkanl›klar›n› ve yaflam tarzlar›n› düzenlemek zorundad›r. Sa¤l›kl› beslenmeal›flkanl›¤› diyabet yönetiminin temel tafl›d›r. Hastal›¤›n do¤as› gere¤i, uyulmas› gere-ken kat› beslenme kurallar›, yasaklanan yiyecekler ve kronik bir hastal›k olmas› gibi et-kenler hastalarda psikolojik yük ve anksiyeteye neden olmakta, zihinsel meflguliyeting›dalar ve kilo kontrolüne odaklanmas›na yol açmaktad›r. Tüm bu nedenlerle hasta-lar›n yeme tutum ve davran›fllar›nda bozulmalar görülmektedir. Diyabetli bireylerdeyeme bozukluklar› ve bozulmufl yeme davran›fllar›, diyabeti olmayan kiflilere göre da-ha yayg›n olarak ortaya ç›kmaktad›r. Diyabetin klinikte erken müdahalesi bu yemebozukluklar›n› önlemede oldukça önemlidir. Bu makalenin amac› Tip 1 ve Tip 2 diya-betli bireylerde görülen yeme bozukluklar›n› ve yeme bozukluklar›n›n diyabet tipleri-ne göre farkl› olup olmad›¤›n› incelemek, diyabet hastalar›nda yeme bozukluklar›n›önlemede hemflirelerin sorumluluklar›n› ortaya koymakt›r.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Hemflirelik, Tip 1 diyabet, Tip 2 diyabet, Yeme bozukluklar›

SSuummmmaarryyEEaatt››nngg DD››ssoorrddeerrss OOff TTyyppee 11 AAnndd TTyyppee 22 DD››aabbeett››cc IInndd››vv››dduuaallss aanndd NNuurrss››nngg AApppprrooaacchhDiabetes Mellitus (DM) is a chronic metabolism disease, which causes disorders in

the metabolism of carbohydrate, protein and fat resulting from inadequacy, absen-ce and / or deficiency of insulin hormone, and characterized by an increase in theglucose level in blood. Diabetic individuals have to regulate their eating habits andlifestyles throughout their lives in order to keep blood glucose in control. Healthy ea-ting habit is the cornerstone of diabetes management. Factors such as the nature ofthe disease, strict nutrition rules to be followed, prohibited foods and having a chro-nic illness cause psychological burden and anxiety in the patients, and lead to men-tal focusing on food and weight control. Because of all these reasons, it is seen di-sorders regarding the eating attitudes and behaviors of the patients. Eating disordersand impaired eating behaviors in diabetic individuals are more common than thosewithout diabetes. The aim of this article is to examine eating disorders seen in Type


DDeerrlleemmee

1 and Type 2 diabetic individuals and whether eating di-sorders differ in accordance with the type of diabetesand determine the responsibilities of nurses in preven-ting eating disorders of diabetic patients.

KKeeyywwoorrddss:: Nursing, Type 1 diabetes, Type 2 diabetes,Eating disorders

GiriflDiyabet insülin hormonunun yetersizli¤i, yoklu¤u

ve/veya eksikli¤i sonucu oluflan karbonhidrat, protein veya¤ metabolizmas›nda bozukluklara yol açan, kanda glu-koz düzeyinin artmas› ile karakterize, sürekli t›bbi bak›mgerektiren kronik bir metabolizma hastal›¤›d›r (1,2). Ya-flam boyu süren bu hastal›k uzun süre iyi kontrol edilme-di¤inde çoklu organ hasar›na yol açmaktad›r.3 Geliflmifltoplumlarda körlük, son dönem böbrek yetmezli¤i vetravma d›fl› amputasyonlar›n en önemli nedenidir (4,5).Diyabet kalp hastal›klar› ve inme riskini ciddi oranda artt›r-makla birlikte dünyada her 6 saniyede 1 eriflkin diyabeteba¤l› nedenlerle yaflam›n› yitirmektedir (1,6).

Uluslararas› Diyabet Federasyonu (International Di-abetes Federation-IDF), dünya genelinde 415 milyon di-yabetli oldu¤unu bildirmifl ve diyabetle iliflkili maliyetlerin2025 y›l› itibariyle 396 milyar dolara ulaflaca¤› tahmininiyapm›flt›r (1). Ülkemizde ise 2010 y›l›nda tamamlanan‘Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolo-jik Hastal›klar Prevalans Çal›flmas›-II (TURDEP-II) verileri ile12 y›l önce yap›lan TURDEP-I verileri k›yasland›¤›nda diya-bet s›kl›¤›n›n %90 oran›nda artm›fl oldu¤u ve Türk eriflkintoplumunda diyabet s›kl›¤›n›n %13,7’ye ulaflt›¤› görül-mektedir (7,8).

Diyabet fizyolojik komplikasyonlara yol açt›¤› kadarruhsal denge ve uyumda da birtak›m çat›flman›n meyda-na gelmesine neden olmaktad›r. Diyabetli bireylerde dep-resyon ve anksiyete baflta olmak üzere; yeme bozuklukla-r›, bozulmufl yeme davran›fllar›, travma sonras› stressemptomlar› gibi pek çok sorun diyabeti olmayan kiflileregöre daha yayg›n olarak görülmektedir (5).

Diyabetli hastalar yaflamlar› boyunca kan flekerinikontrol alt›nda tutabilmek için yeme al›flkanl›klar›n› ve ya-flam tarzlar›n› düzenlemek zorundad›r. Hastal›¤›n do¤as›gere¤i, uyulmas› gereken kat› beslenme programlar›, ya-saklanan yiyecekler ve kronik bir hastal›k olmas› gibi et-

kenler hastalarda psikolojik yüke ve anksiyeteye neden ol-makta, zihinsel meflguliyetin g›dalar ve kilo kontrolüneodaklanmas›na yol açmaktad›r. Tüm bu nedenlerle hasta-lar›n yeme tutum ve davran›fllar›nda bozulmalar görül-mektedir (3,9).

Oysa ki diyabetli bireylerde sa¤l›kl› beslenme al›flkanl›-¤› diyabet yönetiminin temel tafl›d›r (10). Diyabetli birey,yeterli ve dengeli beslenmesini sa¤layacak flekilde, birey-sel özelliklerine göre de¤iflen enerji ve besin ö¤esi ihtiya-c›n› çeflitli besinlerden karfl›lamal› ve sa¤l›kl› beslenme al›fl-kanl›klar› kazanmal›d›r. Yeterli ve dengeli beslenebilmekve kan flekerini dengede tutabilmek için ö¤ün düzeninedikkat edilmeli, ö¤ün atlanmamal›d›r. Ancak bu flekilde bi-rey kan flekeri kontrolünü sa¤layabilir, kontrolsüz kan fle-kerinin neden oldu¤u organ hasarlar›n› önleyebilir. Uzunaral›klarla düzensiz yemek yenmesi hipoglisemi ve hi-perglisemiye (kan flekerinin yüksekli¤i) yol açar. Ö¤ün sa-y›s› diyabetin tipine, al›nan medikal tedaviye, fiziksel akti-vite düzeyine, o andaki kan flekeri düzeyine ve her fley-den önemlisi yaflam koflullar›na ba¤l› olarak de¤iflir. Birgün içinde yenilmesi gereken yiyecekleri gün boyuncayayarak s›k ve az yemek yeme, al›nan ö¤ünden sonra kanflekerinin daha az yükselmesini sa¤lar (11,12).

Diyabet ve yeme bozuklu¤unun bir arada bulunmas›metabolik kontrolün bozulmas›na, retinopati, nefropative nöropati gibi uzun dönem komplikasyonlar›n ortayaç›kmas›na ve mortalite oran›n›n artmas›na neden olmak-tad›r (14). Bununla birlikte gelece¤e yönelik endiflelerinartmas›na, hastalarda yeterlili¤ini kaybedece¤i ve baflka-lar›na ba¤›ml› hâle gelebilece¤i korkular›n›n oluflmas›nave beden görünümünün bozulaca¤›na iliflkin kayg›lar›nortaya ç›kmas›na yol açmaktad›r. Yeme bozuklu¤u ayn›zamanda hastalarda, sosyal ifllevsellikte ve fiziksel etkinlik-



TTaabblloo 11:: Diyabette Potansiyel Yeme Bozuklu¤u Sebebi (13)

Diyabetik Diyet Diyetsel K›s›tlamalar

Afl›r› Yeme (Binge Eating) Kilo Alma

‹nsülin ‹hmali ‹nsülin Terapisi

lerde bozulmaya yol açarak, hastalar›n yaflam kalitesini dedüflürmektedir (3,5).

Diyabetli bireylerde olas› yeme bozuklu¤u risk faktör-lerinin erken tan›lanmas› oldukça önemlidir. Bu makale-nin amac› Tip 1 ve Tip 2 diyabetli bireylerde görülen ye-me bozukluklar›n› ve yeme bozukluklar›n›n diyabet tipleri-ne göre farkl› olup olmad›¤›n› incelemek, diyabet hastala-r›nda yeme bozukluklar›n› önlemede hemflirelerin sorum-luluklar›n› ortaya koymakt›r.

Yeme Bozukluklar›Yeme bozukluklar›, yeme davran›fl›nda bozulma, kilo-

yu kontrol etmeye dönük davran›fllar›n ›srarl› gidifli ve bu-nun sonucunda fiziksel ve psikososyal ifllevselli¤in bozul-mas› ile seyreden psikiyatrik bozukluklar olarak tan›mlan›r(15). Yeme bozuklu¤u, ciddi duygusal ve fiziksel problem-ler yaflayanlar ve kad›nlar a¤›rl›kta olmak üzere her ikicinste de görülmektedir. Yeme bozuklu¤u insidans› hak-k›nda az say›da bilgi bulunmakla birlikte bozulmufl yemetutumu ve beden alg›s› sorunlar›n›n son 30 y›lda dünyaçap›nda artt›¤› kabul edilmektedir (16,17).

Yeme Bozukluklar› Risk FaktörleriYeme bozukluklar›n›n oluflumunu etkileyen pek çok

sosyokültürel, psikolojik ve biyolojik faktör bulunmaktad›r.Zay›f ve çekici olmayla ilgili sosyal bask›lar, güzellik stan-dartlar›, sosyoekonomik düzey, etnik köken, yemeyle ilgi-li uyumsal olmayan bilifller, ac› veren duygularla bafla ç›k-mada yiyeceklerin kullan›lmas›, çeflitli aile dinamikleri yada yap›lar›, cinsel istismar, travmalar ve genetik yatk›nl›kyeme bozukluklar›n›n sebepleri aras›nda say›lmaktad›r.18

Yeme Bozukluklar›n›n S›n›fland›r›lmas›Ruhsal Bozukluklar›n Tan›sal ve ‹statistiksel El Kitab›

DSM-V beslenme ve yeme bozukluklar›n› pika, geri ç›kar-

ma (gevifl getirme) bozuklu¤u, kaç›ngan k›s›tl› yiyecekal›m bozuklu¤u, anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, t›-k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u, tan›mlanm›fl di¤er bir bes-lenme ve yeme bozuklu¤u ile tan›mlanmam›fl beslenmeve yeme bozuklu¤u olarak ele alm›flt›r. Gece yemek yemebozuklu¤u ise tan›mlanm›fl di¤er bir beslenme ve yemebozuklu¤u s›n›fland›rmas› içerisinde yer almaktad›r (Tablo2) (19).

T›bbi bir hastal›k olan obezite ise psikiyatrik s›n›flama-larda yeme bozuklu¤u olarak ele al›nmamaktad›r. Ancakruhsal etkenlerle olan ba¤lant›s› ve psikolojik sonuçlar› dadikkate al›nd›¤›nda, obezite psikiyatrik de¤erlendirmeyihak eden bir tan› grubudur (20).

• PikaEn az bir ay süreyle sürekli olarak, besleyici de¤eri ol-

mayan, besin olmayan maddeleri yeme tutumudur. Buyeme tutumu kiflinin geliflimsel düzeyi ile uyumlu de¤ildir.Pika baflka bir ruhsal bozukluk ba¤lam›nda ortaya ç›k›yor-sa ayr›ca klinik de¤erlendirmeyi gerektirmektedir (19).

• Geri Ç›karma (Gevifl Getirme) Bozuklu¤uKiflinin s›k s›k yedi¤i yiyece¤i geri ç›karmas›d›r. Kifli ç›-

kard›¤› yiyece¤i yeniden çi¤neyebilir, yeniden yutabilir yada d›flar› tükürebilir (19).

• Kaç›ngan / K›s›tl› Yiyecek Al›m› Bozuklu¤uUygun beslenme ve enerji gere¤inin sürekli karfl›lan-

mamas› ile kendini gösteren bir yeme bozuklu¤udur. Be-lirgin bir kilo kayb› yaflan›r. Kifliler enteral (tüp yard›m›yla)beslenmeye mecbur kalmaktad›r. Ruhsal-toplumsal ifllev-selli¤i belirgin olarak düflmektedir (19).

• Anoreksiya Nervoza (AN)Anoreksiya nervoza terimi Yunanca ‘ifltah kayb›’ anla-



TTaabblloo 22:: Yeme bozukluklar›n›n s›n›fland›r›lmas›

YYeemmee BBoozzuukklluukkllaarr››

PPiikkaa GGeerrii çç››kkaarrmmaa((GGeevviiflfl ggeettiirrmmee))

bboozzuukklluu¤¤uu

KKaaçç››nnggaann kk››ss››ttll››yyiiyyeecceekk aall››mmbboozzuukklluu¤¤uu

AAnneerrookkssiiyyaaNNeerrvvoozzaa

BBuulliimmiiyyaaNNeerrvvoozzaa

TT››kk››nn››rrccaass››nnaayyeemmee


TTaann››mmllaannmm››flfl ddii¤¤eerr bbiirrbbeesslleennmmee vvee yyeemmee


TTaann››mmllaannmmaamm››flflbbeesslleennmmee vvee yyeemmee


m›na gelir. Daha çok ergenlik döneminde rastlanan, be-den imaj›nda bozuklukla karakterize, psikolojik nedenleredayal›, yaflam› tehdit edecek boyutta besin al›m›n›n azal-t›lmas› ve ileri derecede zay›flaman›n efllik etti¤i, tedaviyeoldukça dirençli bir yeme bozuklu¤udur (21,22). Anorek-siya nevroza ilk tan›mland›¤›nda ‘sinirsel ifltahs›zl›k’ olarakifade edilmesine karfl›n, hastalar›n gerçek bir ifltahs›zl›¤›olmad›¤› bilinir (20).

• Bulimiya Nervoza (BN)Bulimiya teriminin Yunanca’daki anlam› ‘öküz açl›-

¤›’d›r. Tekrarlayan t›k›n›rcas›na yeme nöbetleri, zaman za-man afl›r› miktarda g›da tüketme ve/veya yeme dürtüsüdenetimi eksikli¤i yeme nöbetlerine efllik eder. T›k›n›rcas›-na yeme nöbetleri hastal›¤›n önde gelen belirtisidir. An-cak hastalar nöbet sonras›nda büyük bir piflmanl›k ve suç-luluk duyarlar (20). Birey kilo almas›n› engellemek için is-teyerek kusma, laksatif, diüretik, lavman ya da di¤er ilaç-lar› kötüye kullanma, diyet, afl›r› egzersiz gibi tekrarlayanuygunsuz dengeleyici davran›fllarda bulunur (22).

• T›k›n›rcas›na Yeme Bozuklu¤u (TYB)T›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u; 2 saatlik periyodlarda

kontrol kayb› ile fark edilen büyük miktarda yiyece¤inyenmesi ile karakterize bir tan›d›r. Bulimia nervozada gö-rüldü¤ü gibi, kusma veya laksatif kullan›m› gibi telafi edi-ci davran›fllar görülmez (23,24,25).

• Tan›mlanm›fl Di¤er Bir Beslenme ve Yeme Bozuklu¤uBireyde sosyal, mesleki veya di¤er önemli alanlarda

klinik olarak anlaml› s›k›nt›ya veya bozulmaya neden olan,ancak di¤er beslenme bozuklu¤u tan› kümesindeki tan›ölçütlerine uymayan bir beslenme ve yeme bozuklu¤u-dur (19). Gece yemek yeme bozuklu¤u ‘’tan›mlanm›fl di-¤er’’ ad› kullan›larak belirlenebilecek görünümlere örnekolan önemli bir yeme bozuklu¤udur. Yeme modeli dön-güsünde gecikme ile karakterizedir; günlük toplam ener-jinin %25’inin akflam ö¤ününden sonra al›nmas› ve/veyahaftada en az 3 kez yeme ile efllik eden gece uyanmas›-n›n olmas›d›r. Bu hastalar›n, sabah yemeleri bask›lan›r-ken, akflam ve gece yemeleri artar (23,26).

• Tan›mlanmam›fl Beslenme ve Yeme Bozuklu¤uKlinik aç›dan belirgin bir s›k›nt›ya ya da toplumsal, iflle

ilgili ya da önemli di¤er alanlarda ifllevsellikte düflmeyeneden olan, beslenme ve yeme bozuklu¤unun belirtileri-nin bask›n oldu¤u, ancak beslenme ve yeme bozuklukla-r› tan› kümesinin içinde herhangi birinin tan› ölçütlerinikarfl›lamad›¤› durumlar olarak adland›r›l›r (19).

Tip 1 ve Tip 2 Diyabetli Bireylerde Görülen Yeme Bozukluklar›Tip 1 Diyabetli Bireylerde Görülen Yeme Bozukluklar›Tip 1 diyabet, β-hücre y›k›m›na ba¤l› olarak geliflerek

mutlak insülin noksanl›¤› ile ortaya ç›kar ve insüline ba-¤›ml› olarak seyreder (2). Mutlak insülin noksanl›¤› oldu-¤u için tedavide mutlaka tan›dan itibaren insülin kullan›l-mas› gereklidir (27,28). Tip 1 diyabetin t›bbi beslenme te-davisi, egzersiz ve insülin enjeksiyonu gibi karmafl›k bir te-davisi vard›r.2 Bu karmafl›kl›k ebeveynler ve ergenlerdestrese neden olmaktad›r (29).

Tip 1 diyabetin görülme s›kl›¤›; yafl, cinsiyet, aile öykü-sü, etnik köken ve co¤rafi bölgelere göre de¤iflikliklergösterir. Her yaflta görülebilmekle beraber çocuklarda vegenç eriflkinlerde daha fazla görülür (20). Literatür tara-mas›nda son zamanlarda yap›lan kontrollü çal›flmalarda,Tip 1 diyabetli bayan hastalar aras›nda yeme bozuklukla-r› riskinin artt›¤› görülmektedir (30,31,32). T›k›n›rcas›nayeme ve di¤er yeme davran›fl bozukluklar› Tip 1 diyabet-li genç k›zlarda diyabeti olmayanlara göre daha yayg›nd›r(33).

Yeme bozukluklar› özellikle de bulimia nervoza veanoreksiya nervoza Tip 1 diyabetli ergenlerde en s›k gö-rülen psikolojik sorunlardan biridir (29). Anoreksiya ner-vozan›n bafllama yafl› 14-18 aras›nda pik yapmaktad›r,bulimiya nervoza da ortalama 18 yafllar›nda bafllar. Özel-likle Tip 1 diyabetin erken yafllarda tan›lanmas› ve bedenimaj› ile ilgili sorunlar›n genç eriflkinlerde daha s›k görül-mesi sebebiyle diyabette yeme bozuklu¤u yayg›nl›¤›n›naraflt›r›lmas›nda ergen Tip 1 diyabeti olan bireylerle yap›-lan çal›flmalar a¤›rl›k kazanm›flt›r (3,34,35,36). ‹lk anorek-siya nervoza ve diyabet vakas› 1973’de, bulimia nervozave diyabet vakas› 1979’da rapor edilmifltir (37). Diyabetlihastalarda yeme bozuklu¤unu araflt›ran en kapsaml› ça-l›flma ise Herpertz ve ark. (1998) taraf›ndan yap›lm›flt›r.Çok merkezli prevalans çal›flmas›nda 663 hastada Tip 1diyabet olanlarda anoreksiya nervoza %0,3 (n=1), buli-mia nervoza %2,1 (n=5), t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u



%2,3 (n=6) olarak bulunmufltur (38).Tip 1 diyabetli ergenler aras›nda yeme bozukluklar› di-

yabetik olmayan yafl›tlar›na göre %8 ve %30 aras›ndaprevelansla ve k›zlarda erkeklerden daha s›k görülmekte-dir. Bu dönemde kilo kayb›n› gerçeklefltirmek amac›yla er-genlerde afl›r› egzersiz yapma, kendi kendine kusmay› ak-tive etme ve insülin dozunu atlama gibi davran›fllar görü-lebilmektedir (29). Major davran›fl provokatif kusma ol-makla birlikte, laksatif ve diüretik kötüye kullan›m› da s›kgörülür. Yeme bozuklu¤u olan hastalarda diyabet kont-rolünü olumsuz yönde bozan en önemli durumlardan bi-ri de insülin dozunu kas›tl› olarak atlama davran›fl›d›r.Ö¤ün ya da ö¤ün harici yiyecek al›nd›¤›nda, yetersiz in-sülin kullan›m› kan glukoz düzeyinin belirgin derecedeyükselmesine neden olur. Bunun sonucunda, glukozüri,idrara s›k ç›kma ve beraberinde bol s›v› kayb› k›sa süredekilo kayb›yla sonuçlan›r. Hasta böylece ald›¤› fazla kalori-lerden ve dolay›s›yla kilo almaktan kurtulmufl olur. Budavran›fl Tip 1 diyabet ve yeme bozuklu¤u olgular›n›n1/3’den daha fazlas›nda görülür. Çobano¤lu ve ark(2008) yapt›¤› çal›flmada çal›flmaya kat›lan Tip 1 diyabethastas›n›n %41,2’sinin (n=14) zaman zaman kas›tl› olarakinsülin dozunu atlad›klar›n›, insülini az kullanarak kilolar›-n› kontrol etmeyi zamanla ö¤rendiklerini tespit etmifllerdir(3).

Kronikleflen yeme bozuklu¤unun (AN ve BN), özellikleTip 1 diyabetle birlikteli¤i, her iki hastal›¤›n tedavisini dezahmetli ve uzun süreli k›lar. Bu nedenle erken tan› vemüdahale bu grupta ilk ve en önemli ilke olmal›d›r (20).

Tip 2 Diyabetli Bireylerde Görülen Yeme Bozukluklar›Tip 1 diyabet insülin eksikli¤i ile iliflkili iken, Tip 2 diya-

bet ise insülin direnci ile iliflkilidir. Tip 2 diyabet insülin di-renci zemininde ilerleyici insülin sekresyon defekti ile ka-rakterize bir hastal›kt›r. ‹nsülinin hücresel düzeyde kullan›-lamamas› söz konusudur (2). Obezite yüksek tansiyon,kalp hastal›klar›, Tip 2 diyabet geliflimine ve a¤›rlaflmas›nayol açabilir. Özellikle hipertansiyon, obezite, aile öyküsü-nün varl›¤› Tip 2 diyabet geliflimi için birinci s›rada haz›r-lay›c› etkenleri oluflturmaktad›r (39).

Tip 2 diyabet orta-ileri yafl hastal›¤› olarak kabul edil-mekte, ço¤unlukla 30 yafl sonras› ortaya ç›kmaktad›r.Hastal›k klasik diyabet belirtilerinin erken dönemde görül-memesi nedeniyle asl›nda tan› konulmadan y›llar önce

bafllamaktad›r. Son y›llarda yaflam tarz› de¤iflikliklerineba¤l› olarak obezitenin artmas› sonucu genç yafllarda daTip 2 diyabet vakalar› görülme s›kl›¤› artmaya bafllam›flt›r(2,27).

Tip 1 diyabetten farkl› olarak Tip 2 diyabet hastalar›n›nyaklafl›k %90’›nda yeme bozuklu¤u belirtileri diyabet tan›-s› konmadan önce bafllamaktad›r. Tip 2 diyabet öncesin-deki yeme bozuklu¤unda asemptomatik hiperglisemikevreler oldu¤u ileri sürülmektedir. Hastalar›n hipoglise-mik nöbetleri geçifltirmek amac›yla t›k›n›rcas›na yediklerive kilo alma kayg›s› olmamas› nedeniyle telafi davran›flla-r› gelifltirmedikleri ve h›zla kilo ald›klar› tespit edilmifltir.H›zl› kilo al›m› sonucu oluflan obeziteye ikincil geliflen in-sülin direnci Tip 2 diyabete neden olmaktad›r (3).

Tip 2 diyabetlilerin %80’inden fazlas›n›n obez olmas›sebebiyle obeziteye ba¤l› yeme bozuklu¤u geliflme riski-nin olabilece¤i de yayg›n bir düflüncedir (40,41). Yemebozukluklar› da¤›l›m› diyabet tiplerinde farkl›l›k göster-mekle birlikte Tip 2 diyabetli bireylerin ço¤unun fazla kilo-lu olmas› t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u oran›n› artt›rmak-tad›r (42). Bu oran obezite kliniklerinde %10-20’lere ç›k-maktad›r.20 T›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u obez Tip 2 di-yabetiklerde daha fazla kilo al›m›na neden oldu¤u için in-sülin direncini art›r›r.3,25,43 Obezite ile insülin direnciaras›nda mutlak bir iliflki vard›r (27,44).

Meltzer ve ark. (2001) 152 diyabetli birey ile yapt›klar›çal›flmalar›nda t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤unun, diyabe-tik diyetten sonra geliflti¤ine dair sonuçlar bulmufllard›r(45). Tip 2 diyabet tedavisinin bafllang›c›nda kilo verme-ye yönelik diyetler oldu¤u ve t›k›n›rcas›na yeme davran›fl-lar›n›n kiflinin bu diyetin ard›ndan yaflad›¤› tepki davran›-fl› oldu¤u fleklinde aç›klanabilir. Tedavide diyete uyma zo-runlulu¤u, diyabette yeme bozuklu¤unu tetikliyor mu so-rusunu gündeme getirmektedir (3). Hipoglisemik nöbet-lerin t›k›nma fleklinde yiyecek al›m›n› art›rd›¤›, daha sonrat›k›nma s›ras›nda al›nan fazla kalorilerin kilo al›m›na yolaçmas›n› önlemek için telafi davran›fllar› gelifltirip bunlar›s›k s›k tekrar etmek diyabetik hastay› k›s›r döngüye soktu-¤u düflünülmektedir. Ayr›ca hasta, diyabetik diyeti önem-semeden kilo verme diyetine yöneldi¤inde yaflam›n› teh-dit edebilecek hipoglisemik nöbetler de yaflayabilmekte-dir (40).

Yeme bozuklu¤unun yaln›zca Tip 1 diyabet de¤il Tip2 diyabetli bireylerde de s›k görülmesi nedeniyle, Tip 2 di-



yabetik ve obez hastalarla yap›lan yeme bozuklu¤u arafl-t›rma çal›flmalar› da giderek artmaktad›r (46,47,48). Tip 2diyabetli bireylerin klinik örneklerinde t›k›n›rcas›na yemebozuklu¤u yayg›nl›¤› %1,4 ila %25,6 aras›nda de¤iflmek-tedir (25). Herpertz ve ark. (1998) taraf›ndan yap›lan ça-l›flmada 663 hastada Tip 2 diyabet olanlarda anoreksiyanervozaya rastlanmam›fl, bulimia nervoza %0,3 (n=1), t›-k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u %5,3 (n=12), baflka türlü ad-land›r›lamayan (atipik) yeme bozuklu¤u %3,4 (n=8) ola-rak bulunmufltur.38 Papelbaum ve ark.(2005) 40-65 yaflaras›nda Tip 2 diyabet hastas› olan 70 kifli ile yapt›klar› ça-l›flmada %20 oran›nda yeme bozuklu¤u ve bunun%10’unun t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤unun oluflturdu-¤unu bulmufltur (49). Yap›lan bir baflka çal›flmada da 70Tip 2 diyabetli bireyin %20’sinin yeme bozuklu¤u göster-di¤i, t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤unun da bunlar›n içindeen yayg›n (%10) görülen bozukluk oldu¤u rapor edilmifl-tir (33). Canan ve ark’n›n (2011) yapt›¤› çal›flmaya 82 Tip2 diyabet hastas› dahil edilmifltir. Kat›l›mc›lar bir psikiyatristtaraf›ndan t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u aç›s›ndan de¤er-lendirilmifltir. Bu çal›flmadada, Tip 2 diyabetli bireylerinyaklafl›k üçte biri t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u kriterlerinikarfl›lam›flt›r (25). Tip 2 diyabet ve t›k›n›rcas›na yeme dav-ran›fl› aras›ndaki iliflkiyi belirlemek için yap›lan bir di¤er ça-l›flmaya da 215 Tip 2 diyabetli kad›n hasta al›nm›flt›r. Has-talar›n %20,9’unun düzenli t›k›n›rcas›na yeme davran›fl›-na sahip olduklar› belirlenmifltir. T›k›n›rcas›na yeme davra-n›fl›, Tip 2 diyabetli kad›nlarda daha yayg›n olarak belir-lenmifltir.50 Tip 2 diyabet ve t›k›n›rcas›na yeme bozuklu-¤u aras›ndaki ba¤lant›n›n araflt›r›ld›¤› baflka bir çal›flmadada 448 hastan›n %8,2'sinin ayn› anda hem Tip 2 diyabethem de t›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u olarak s›n›fland›r›l-d›¤› ortaya konulmufltur (46).

T›k›n›rcas›na yeme bozuklu¤u olan diyabetli bireyler,t›k›n›rcas›na yeme davran›fl› olmayanlara göre daha farkl›özelliklere sahiptirler. Daha gençtirler, beden kitle indeks-leri daha yüksektir, daha fazla depresif semptomlar› vard›rve daha fazla psikopatalojiye sahiptirler.23 Genç Tip 2 di-yabetlilerde yap›lan bir çal›flmada hastalar›n %26’s›nda t›-k›n›rcas›na yeme davran›fl bozuklu¤u saptanm›fl ve budavran›fl ile obezite, psikososyal bozukluk ve kötü yaflamkalitesi iliflkisi bildirilmifltir (51).

Özellikle kilo kontrol tedavisi alan obez Tip 2 diyabetlibireylerde psikiyatrik bozukluk prevalans› oldukça yüksek-

tir (42). Obez Tip 2 diyabetli bireyler, diyabeti olmayanlar-la karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 2 kat daha fazla depresyon riskinesahiptirler (44). Tip 2 diyabetli gençlerde yap›lan bir çal›fl-mada, t›k›n›rcas›na yeme davran›fl›n›n klinik (%6) ve subk-linik (%20) düzeye sahip olanlarda, obezitenin, genel ye-me bozukluklar›n›n, depresif semptomlar›n›n ve bozul-mufl yaflam kalite düzeylerinin daha s›k görüldü¤ü belir-lenmifltir (52).

Diyabetli Bireylerde Yeme Bozukluklar›n› Önlemede Hemflirelerin Sorumluluklar›Diyabetli bireylerde yeme bozukluklar› risklerinin belir-

lenmesi, komplikasyonlar›n önlenmesi ve tedavinin sür-dürülmesi ancak konusunda uzman t›bbi profesyoneller-den oluflan bir ekip yaklafl›m› ile olanakl›d›r (9,21,22). Ye-me bozukluklar›n›n tedavi ve takibinde bu ekip içerisindeönemli bir yere sahip olan hemflireler diyabetli bireylerdeortaya ç›kabilecek yeme bozukluklar›n› erken tan›lamakiçin hastalar›n bak›m, tedavi ve e¤itimleri s›ras›nda hasta-larda yeme bozuklu¤u ya da bozulmufl yeme davran›fl›-n›n da olabilece¤ini göz önünde bulundurmal›d›rlar. Buba¤lamda; hemflireler diyabetli bireylerde yeme bozuk-luklar› ile ilgili ortaya ç›kabilecek belirti ve bulgulara odak-lanmal›, yeme bozuklu¤u risk faktörlerini araflt›rmal›, ye-me davran›fl›, obezite, fiziksel etkinlikle iliflkili çevresel fak-törleri düzenlemeli, hastalar›n beslenme al›flkanl›klar›n›nde¤ifltirilmesinde destek olmal› ve kiflisel izlemeyi hastala-r›na ö¤retmelidirler (3,53).

Ayn› zamanda hemflireler yeme bozuklu¤u tan›s› ilehastaneye yat›r›lan diyabetli bireylerin yat›fl süresince dav-ran›fllar›, kilolar›, yaflamsal bulgular›, fiziksel aktivitelerini iz-lemekten ve hastalar›n rehabilitasyonundan sorumludur-lar. Ayr›ca hastalar›n dikkatini yeme davran›fl›ndan farkl›alanlara yöneltmek için özel ilgi alanlar›n› (kitap veya ga-zete okumak, resim yapmak gibi) keflfederek bu alanlarayönelmelerine yard›mc› olurlar (54).

Sonuç olarak diyabetli bireylerde görülen yeme bo-zukluklar› diyabet tiplerine göre farkl›l›k göstermekte olupdiyabetli bireyleri takip eden sa¤l›k ekibinin ve bu ekip içe-risindeki hemflirelerin yeme bozukluklar› konusunda bilgisahibi olmas›, erken tan› konulmas› ve var olan durumdauygun tedavi ve bak›m›n yap›lmas› konusunda fark›ndal›kkazanmas› son derece önemlidir.



Kaynaklar1. International Diabetes Federation-IDF D›abetes Atlas–2017-8th

Ed›t›on http://www.diabetesatlas.org/ (Eriflim Tarihi: 23.05.2018).

2. TEMD Diabetes Mellitus Çal›flma ve E¤itim Grubu. Diabetes Mellitus

ve Komplikasyonlar›n›n Tan›, Tedavi ve ‹zlem K›lavuzu. 7. Bask›.

Ankara: Bayt Bilimsel Araflt›rmalar Bas›n Yay›n Ltd. fiti., 2018.

3. Çobano¤lu ÜS, Altuntafl Y, Karamustafal›o¤lu KO, fiengül A,

Çobano¤lu N. Tip 1 ve Tip 2 Diyabetes Mellitus Hastalar›nda Yeme

Bozukluklar› ve Bozulmufl Yeme Davran›fl›. Düflünen Adam,

2008;21(1-4):24-31.

4. Unvin N, Marlin A. Diabetes action now: WHO and IDF working

together to raise awareness worldwide. Diabetes Voice, 2004;49

(2):27–31.

5. Küçük L. Diyabetin Ruhsal Boyutu. Okmeydan› T›p Dergisi,

2015;31(Ek say›):52-56.

6. Olgun N, Çelik S. Endokrin Sistem ve ‹liflkili Bozukluklar. ‹çinde:

Fizyopataloji. Ed: Eti Arslan F, Olgun N, Ankara, Akademisyen T›p

Kitapevi, 2016; 413-56.

7. Satman I, Y›lmaz T, fiengül A, Salman S, Salman F, Uygur S, et al and

The TURDEP Group. Population- based study of diabetes and risk

characteristics in Turkey: results of the Turkish Diabetes

Epidemiology Study (TURDEP). DiabCare. 2002; 25(9): 1551-6.

8. Satman I, Ömer B, Tütüncü Y, Kalaca S, Gedik S, Dinçça¤ N, et al.

Twelve-year trends in the prevalence and risk factors of diabetes

and prediabetes in Turkish adults. Eur J Epidemiol, 2013;

28(2):169-80.

9. Pinhas-Hamiel O, Hamiel U, Levy-Shraga Y. Eating disorders

in adolescents with type 1 diabetes: Challenges in diagnosis and

treatment. World J Diabetes, 2015; 6(3): 517-526., DOI: 10.4239/

wjd.v6.i3.517

10. Bu¤dayc› M, Olgun N. Tip 2 Eriflkin Diyabetlilerde Beslenme

Davran›fl› ve Etkileyen Faktörler. Diyabet, Obezite ve

Hipertansiyonda Hemflirelik Forumu Dergisi. 2017;9(1):45-52.

11. Olgun N, Satman ‹. Türkiye Halk Sa¤l›¤› Kurumu Eriflkin Diyabetli

Bireyler ‹çin E¤itimci Rehberi. 2014.

12. Y›ld›z Akal E. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Diyabet Ve Beslenme. Ankara. 2.

Bas›m. 2012.

13. Gary R, Marion P Olmsted, Anne C. Rydall, Sherry I. Maharaj,

Patricia A. Colton, Jennifer M. Jones, et al. (2002) Eating Disorders

‹n Young Women With Type 1 Diabetes Mellitus, Journal Of

Psychosomatic Research 53:943-949.

14. Franzese A, Valerio G, Buono P, Mozzillo E, Gritti A, Lucariello MA.

Comorbidity of type 1 diabetes and anorexia nervosa in a 6-year-old

girl. Diabetes Care, 2002; 25:800-1.

15. Yücel B. Estetik bir kayg›dan hastal›¤a uzanan yol: yeme

bozukluklar›. Klinik Geliflim Dergisi, 2009; 22:39-44.

16. The National Eating Disorders Collaboration Eating Disordersin

Schools: Prevention, Early Identification and Response. Australia:

Australian Government Department of Health, 2016. Second Edition

17. Çam HH. Ergenlerde yeme bozuklu¤u görülme s›kl›¤› ve ruhsal

semptomlarla iliflkisi. Turk J Public Health, 2017;15(2): 96-105.

18. Özsoy Varl›k E. Yeme bozukluklar›nda kiflilik özellikleri (Personality

traits in eating disorders). International Journal of Social Sciences

and Education Research, 2017; 3(1):255-266.

19. Amerikan Psikiyatri Birli¤i (2013) Ruhsal Bozukluklar›n Tan›sal ve

Say›msal Elkitab›, Beflinci Bask› (DSM-5), Tan› Ölçütleri Baflvuru

Elkitab›’ndan, çev. Köro¤lu E, Hekimler Yay›n Birli¤i, Ankara, 2014.

20. Yücel B. Diyabete Psikiyatrik Bak›fl: Uyum Sorunlar› ve Psikiyatrik

Bozukluklar. 521-525. Geçmiflten Gelece¤e Diabetes Mellitus,

‹mamo¤lu fi, Satman ‹, Akal›n S, Salman S, Y›lmaz C., eds,

Ankara 2015.

21. Özeno¤lu A, Özdemir A, Tecer Ö, Balc› H, U¤urlu S, Tüzün fi, U¤ur

M. Anoreksiya nevroza tedavisine ekip yaklafl›m›. Göztepe T›p

Dergisi, 2008;23(2):66-69.

22. Öyekçin GD, fiahin ME. Yeme Bozukluklar›na Yaklafl›m. Türk Aile Hek

Derg. 2011;15(1):29-35.

23. Allison KC, Crow SJ, et al. Binge eating and night eating syndrome

in adults with type 2 diabetes. Obesity. 2007;15(5):1287-1293.

24. Annagür BB. Binge eating disorder and obesity. Eur J Gen Med.

2011;8(4):348-351.

25. Canan F, Güngör A, Önder E, Celbek G, Ayd›n Y, Alçelik A. The

Association of Binge Eating Disorder with Glycemic Control in

Patients with Type 2 Diabetes. Tip 2 Diyabet Hastalar›nda

T›k›n›rcas›na Yeme Bozuklu¤u ve Glisemik Kontrol Aras›ndaki ‹liflki.

Turkish Journal of Endocrinology and Metabolism, 2011; 15:26-7.

26. Orhan ÖF, Tuncel D. Gece Yeme Bozukluklar›. Psikiyatride Güncel

Yaklafl›mlar. 2009; 1:132-154.

27. Olgun N, Yal›n H, Demir HG. Diyabetle Mücadelede Diyabet

Risklerinin Belirlenmesi ve Tan›lama. Turkish Family Physician, 2011;

2(2):41-49.

28. Y›lmaz T. Tip 1 diabetes mellitus. “Diabetes Mellitus “içinde. (Ed)

‹mamo¤lu fi., Ersoy C. 3. Bask›. ‹stanbul, Deomed Medikal Yay›nc›l›k,

2009;38-51.

29. Boztepe H. Tip 1 Diyabetin Yönetiminde Riskli Bir Dönem: Ergenlik.

Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Dergisi, 2012:82-89.

30. Mannucci E, Rotella F, Ricca V, Moretti S, Placidi GF, Rotella CM.

Eating disorders in patients with type 1 diabetes: a metaanalysis. J

Endocrinol Invest 2005; 28: 417-419., DOI: 10.1007/BF03347221

31. Hanlan ME, Griffith J, Patel N, Jaser SS. Eating Disorders and

Disordered Eating in Type 1 Diabetes: Prevalence, Screening, and

Treatment Options. Curr Diab Rep. Author manuscript; available in

PMC, 2015;1-14.

32. Colton PA, Olmsted MP, Daneman D, Farquhar JC, Wong H,

Muskat S, Rodin GM. Eating Disorders in Girls and Women

With Type 1 Diabetes: A Longitudinal Study of Prevalence, Onset,

Remission, and Recurrence. Diabetes Care, 2015; 38:1212–1217.,

DOI: 10.2337/dc14-2646.

33. Peveler RC, Bryden KS, Neil HAW, et al. The Relationship of

Disordered Eating Habits and Attitudes to Clinical Outcomes in

Young Adult Females With Type 1 Diabetes. Diabetes Care,

2005;28(1):84–88.

34. P›nar R. Disordered eating behaviors among Turkish adolescents

with and without Type 1 diabetes. J Pediatr Nurs., 2005; 20: 383-388.

35. Tse J, Nansel TR, Haynie DL, Mehta SN, Laffel LM. Disordered

eating behaviors are associated with poorer diet quality in

adolescents with type 1 diabetes. J Acad Nutr Diet. 2012; 112:



1810-1814., DOI: 10.1016/j.jand.2012.06.359

36. Young V, Eiser C, Johnson B, Brierley S, Epton T, Elliott J, Heller S.

Eating problems in adolescents with Type 1 diabetes: a systematic

review with meta-analysis. Diabet Med. 2013; 30: 189-198., DOI:

10.1111/j.1464-5491.2012.03771.x.

37. Ward A, Troop N, Cachia M, Watkins P, Treasure J. Doubly

disabled: diabetes in combination with an eating disorder. Postg-

rad Med J. 1995;71(839):546-550.

38. Herpertz S, Albus C, Wagener R, Kocnar M, Wagner R, Henning A,

et al. Comorbidity of diyabetes and eating disorders. Does

diyabetes control reflect disturbed eating behavior? Diyabetes Care,

1998;21(7):1110-1116.

39. Önder A, Kavurma C, Çelmeli G, Adan›r AS, Özatalay E. Obezite

tan›l› çocuk ve ergenlerde psikopatoloji, yaflam kalitesi ve ebeveyn

tutumlar›n›n de¤erlendirilmesi. ‹zmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast.

Dergisi, 2018;8(1):51-58.

40. Manucci E, Tesi F, Ricca V, et al. Eating behaviour in obese patients

with and without type 2 diabetes mellitus. Int J Obes Relat Metab

Disord. 2002;26(6): 848-853.

41. Houlden R, Lau D CW. Management of obesity in diabetes.

Canadian Journal of Diabetes, 2008;32(1):77-81.

42. Herpertz S, Albus C. et al. Relationship Of Weight And Eating

Disorders ‹n Type 2 Diabetic Patients: A Multicenter Study. Int J Eat

Disord. 2000;28(1):68-77

43. Meneghini LF, Spadola J, Florez H. Prevalence and associations of

binge eating disorder in a multiethnic population with type 2

diabetes. Diabetes Care, 2006; 29:2760.

44. Anderson R, Freedland K, Clouse R, Lustman P. The prevalence of

comorbid depression in adults with diabetes. Diabetes Care,

2001;24(6):1069-1078.

45. Meltzer LJ, Johnson SB, Prine JM, Banks RA, Desrosiers PM,

Silverstein JH: Disordered eating, body mass, and glycemic control

in adolescents with type 1 diyabetes. Diyabetes Care, 24(4):

678-682, 2001.

46. Webb JB, Applegate KL, Grant JP. A comparative analysis of Type 2

diabetes and binge eating disorder in a bariatric sample. Eat Behay,

2011; 12(3):175-81., doi: 10.1016/j.eatbeh.2011.04.007.

47. Raevuori A, Suokas J, Haukka J, Gissler M, Linna M, Grainger M,

Suvisaari J. Highly increased risk of type 2 diabetes in patients with

binge eating disorder and bulimia nervosa. Int J Eat Disord.

2015;48(6):555-62., doi: 10.1002/eat.22334.

48. Nieto-Martínez R, González-Rivas JP, Medina-Inojosa JR, Florez H.

Are Eating Disorders Risk Factors for Type 2 Diabetes? A Systematic

Review and Meta-analysis. Curr Diab Rep. 2017;17(12):138., doi:

10.1007/s11892-017-0949-1.

49. Papelbaum M, Appolinário JC, Moreira Rde O, Ellinger VC, Kupfer

R, Coutinho WF. Prevalence of eating disorders and psychiatric

comorbidity in a clinical sample of type 2 diyabetes mellitus

patients. Rev Bras Psiquiatr, 2005;27(2):135-138.

50. Kenardy J, Mensch M, Bowen K, Green B, Walton J, Dalton M.

Disordered eating behaviours in women with type 2 diabetes

mellitus. Eat Behav. 2001;2(2):183-192.

51. TODAY Study Group. Binge Eating, Mood, and Quality of Life in

Youth With Type 2 Diabetes. Diabetes Care. 2011;34(4):858-860.

52. Gorin AA, Niemeier HM, Hogan P, Coday M, Davis C, Dilillo VG, et

al. Binge eating and weight loss outcomes in overweight and

obese individuals with type 2 diabetes: results from the look ahead

trial. Arch Gen Psychiatry, 2008;65(12): 1447-1455.

53. TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlar›n›n Tan›, Tedavi ve

‹zlem K›lavuzu- 2013. Ankara: Bayt Bilimsel Araflt›rmalar Bas›n Yay›n

Ltd. fiti., 2014.

54. Eat›ng D›sorders Offered By Nurses Research Publ›cat›ons. Eriflim:

https://www.nurseslearning.com/courses/nrp/nrp1606/

coursebook.pdf Eriflim Tarihi: 03.08.2018.



GGeennçç EErriiflflkkiinn BBiirreeyyddee DDiiyyaabbeett vvee AAnnkkssiiyyeettee

Dr. Ö¤r. Üyesi Hale TOSUN11, Dr. Ö¤r. Üyesi Sebahat ATEfi22, Phd Ayfle TOSUN33

1Sa¤l›k Bilimleri Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, ‹STANBUL2Maltepe Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹STANBUL3Ankara Gölbafl› fiehit Ahmet Özsoy Devlet Hastanesi, ANKARA

ÖÖzzeettGenç eriflkin dönem, yaflamda oldukça dinamik bir süreçtir. Genç eriflkinin, yaflam

flekli ve meslek hayat›n›n yönlendirilmesi yan› s›ra, diyabet gibi kronik bir hastal›¤›ngerçeklerini kabullenerek, bunu günlük yaflam›na adapte etme konusunda da deste-¤e gereksinimi vard›r. Çünkü diyabet yönetimi kapsaml› olarak yaflam döngüsündeaile ve çevre ile birlikte, birçok yeni düzenlemeleri beraberinde getirmektedir. Bu du-rum sürekli birilerine ba¤›ml› yaflama düflüncesi ile birlikte genç eriflkinde anksiyeteyaflanmas›na neden olabilmektedir. Özellikle psikososyal aç›dan de¤iflikliklerin izlen-mesi ve gerekli önlemlerin al›nmas› hastal›¤a uyumun sa¤lanmas›, tedavi ve bak›m›nyönetilmesinde önemlidir.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Diyabet; Genç eriflkin; Hemflirelik; Anksiyete

SSuummmmaarryyDDiiaabbeetteess aanndd AAnnxxiieettyy aatt YYoouunngg AAdduulltt IInnddiivviidduuaallThe young adult period is a very dynamic process in life. In addition to the orien-

tation of young adults, lifestyle and professional life, he needs support in adapting itto his daily life by accepting the facts of a chronic disease such as diabetes. Becausediabetes management, along with the family and environment in lifecycle, bringswith many new regulations. This situation, together with the idea of constantly de-pendent on life may cause anxiety in young adults. This situation may cause anxietyin the young adult with the idea of being dependent on someone constantly. In par-ticular, monitoring in terms of psychosocial changes and taking necessary precauti-ons are important for adaptation to disease and managing the treatment and care.

KKeeyy WWoorrddss:: Diabetes; Young adults; Nursing; Anxiety

GiriflDiabetes Mellitus (DM) her yafl da oldu¤u gibi, genç eriflkin grup için de ciddi bir

kronik hastal›kt›r. Genç eriflkinlik fiziksel ve psikolojik özelliklerinin yan s›ra yaflama yö-nelik planlar›n ve beklentilerin yo¤unlu¤u nedeni ile zorlu bir dönemdir. Diyabet gi-bi kronik bir hastal›k tan›s› alan genç eriflkinin bu durumu kabullenmesi, bafl edebil-mesi oldukça zordur. Bu nedenle yaflanan anksiyete uzun süreli ve yo¤un olabilir. Budurumda diyabet e¤itim hemfliresinin yaflanan anksiyete belirtilerini erken dönemdebelirlemesi ve gerekli yönlendirmeyi yapmas› son derece önemlidir.

Bu derlemenin amac›; genç eriflkin bireylerin diyabete ba¤l› yaflad›klar› anksiyeteninyönetimine iliflkin nas›l bir yol izlenmesi gerekti¤ini literatür do¤rultusunda tart›flmakt›r.


DDeerrlleemmee

1. Diyabetes MellitusÜlkemizde ve dünyada görülme s›kl›¤› giderek artan,

yaflam kalitesini ve tüm sistemleri etkileyen DM, kronik hi-perglisemi ile birlikte insülin sal›n›m›nda ve eyleminde bo-zukluk sonucu ortaya ç›kan metabolik bir hastal›kt›r (1).Görülme s›kl›¤› ve neden oldu¤u komplikasyonlar aç›s›n-dan kronik hastal›klar›n bafl›nda bulunmaktad›r (2). Ge-netik, çevresel etmenler ve yaflam tarz› de¤iflikliklerineba¤l› olarak meydana gelmektedir (3). Tüm dünyada,gün geçtikçe insidans› artan diyabet, oldukça ciddi oran-larda morbidite ve mortaliteye neden olman›n yan› s›ra,di¤er yandan da yüksek tedavi harcamalar›, iflgücü kayb›nedeni ile hastaya ve topluma büyük yük getirmektedir(4). Diyabetli hasta say›s›ndaki art›fl›n temel nedenleri ara-s›nda; nüfusun yafllanmas›, sa¤l›ks›z beslenme, obezite vehareketsiz yaflam oldu¤u belirtilmektedir (5).

Amerikan Diyabet Birli¤i’nin s›n›flamas›ndaki gestasyo-nel diyabet d›fl›ndaki tüm türler çocukluk döneminde gö-rülmektedir. Bu dönemdeki diyabet vakalar›n›n %95’in-den fazlas›n› mutlak insülin yetersizli¤i özelli¤ini tafl›yanTip 1 diyabet oluflturmaktad›r (6). Tip 1 diyabet, genetikzeminde pankreas›n beta hücrelerinin zarar görmesineba¤l› olarak insülin yetersizli¤i sonucunda ortaya ç›kankronik bir hastal›kt›r (7). Yaflla birlikte tip 2 diyabet riski art-maktad›r, fakat günümüzde çocuk ve adolesanlarda datip 2 diyabet gelifliminde art›fl görülmektedir (8).

Uluslararas› Diyabet Federasyonu (International DiabetesFederation, IDF) 2015 verilerine göre, dünyada 20-79 yaflaras› nüfusta yaklafl›k 415 milyon (% 8.8) diyabetli bulunmak-tad›r (9). Dünyada eriflkin nüfusta (20-79 yafl) prevalans›2011 y›l› itibari ile %8.3 olan diyabetin, 2030 y›l›na kadar %9.9 (2), uluslararas› diyabet federasyonu 2040 y›l›nda yakla-fl›k 642 milyon diyabetli olaca¤›n› öngörmektedir (5).

Ülkemizde ise 2010 y›l›nda yap›lan Türkiye Diyabet,Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastal›klar Pre-velans Çal›flmas›-II (TURDEP-II) sonuçlar›nda, Türk eriflkintoplumunda diyabet s›kl›¤›n›n %13.7 oldu¤u belirtilmifltir(10). Uluslararas› Diyabet Federasyonu 2013 y›l›ndaki Di-yabet Atlas›’na göre Türkiye, Avrupa ülkeleri aras›nda di-yabet prevalans›n›n en yüksek oldu¤u ülkedir (5).

2. Genç Eriflkin Dönem‹nsan yaflam sürecinde sürekli bir geliflim ve de¤iflim

içerisindedir. Bu süreç içerisinde yetiflkinli¤e geçifl olarakkabul edilen genç eriflkin dönemin yafl aral›¤› konusunda

tam bir uzlaflma olmamakla birlikte 18-25 yafl aral›¤› olarakda kabul görmektedir. Bu uzlaflman›n sa¤lanamama ne-deni olarak; ergenlikle yetiflkin rollerine uyum aras›ndakizaman›n uzam›fl olmas›, bireylerin e¤itimlerini tamamlamave ifl dünyas›ndaki seçenekleri deneyimlemeye daha uzunzaman ay›rmalar› gösterilmektedir. Ayr›ca farkl› sosyoeko-nomik s›n›f yap›lar›, kültürel ve kiflilik özelliklerde bu farkl›yaklafl›mlar›n nedenleri aras›nda yer almaktad›r (11).

Genç eriflkin birey; özsayg›, gelecek yaflam ve kariyertercihleri için hedefler belirleme gibi geliflimsel aç›dan bir-çok önemli konuyla karfl› karfl›ya kalmaktad›r. Bunun yan›s›ra, bir yandan akademik ve sosyal gereksinimleri ile bafletmeye çal›fl›rken, bir yandan da geliflim sürecinin do¤albir parças› olan fizyolojik ve psikolojik de¤iflimlerle müca-dele etmektedir (12).

Son y›llarda ergenlikten yetiflkinli¤e geçifl olarak kabuledilen 18-25 yafl aral›¤›ndaki bu dönemin en temel özel-likleri kimlik örüntüsünde de¤iflim, deneme ve kefliftir. Bugeliflim sürecinde olan birey; e¤itim sürecinin devam etti-¤i ya da meslek yaflant›s›n›n olmad›¤›/yeni bafllad›¤› bir za-man aral›¤›ndad›r. Bu nedenle birey kendini ne tam ola-rak ergen ne de tam olarak yetiflkin olarak görememekte-dir. Süreklilik ve de¤iflimi içerisinde bar›nd›rmakla birlikte,ekonomik ba¤›ms›zl›¤›n yan› s›ra eylemlerindeki sonuçla-r›n sorumlulu¤unu alma beklentisini de tafl›maktad›r (11).

DM tan›s› alan tüm bireylerde oldu¤u gibi, genç erifl-kininde yaflam alan› ve yaflam kalitesi etkilenmektedir.Çünkü tedavi sürecine adapte olman›n yan› s›ra, diyet, in-sülin kullan›m› gibi yaflam›ndaki de¤iflikliklerle de bafl et-mek zorundad›r (13). DM, komplikasyon riski ile gençle-rin yaflam kalitelerini, akademik baflar›lar›n›, akran iliflkile-rini, sosyal faaliyetlerini, fiziksel ve ruhsal iyilik halleriniolumsuz yönde etkilemektedir (14).

3. AnksiyeteBireyde zorlanma sonucu oluflan afl›r› enerjiye karfl›

geliflen ve psikolojik bir tepki olarak insan davran›fllar›n›naç›klanmas›nda kullan›lan önemli bir kavramd›r. Bireyintemel duygular›ndan biridir. Durumluk anksiyete, bireyiniçinde bulundu¤u bask›l› durumdan dolay› hissetti¤i sub-jektif korkudur. Tehlikeli koflullar›n yaratt›¤› olumsuz du-rum devam ettikçe anksiyete düzeyinde art›fl, bask› orta-dan kalk›nca da azalma görülür (15).

Sürekli anksiyete ise, do¤rudan çevreden gelen tehli-kelere ba¤l› olmayan, içsel kaynakl› bir anksiyete fleklidir.



Bireyin kayg›ya olan yatk›nl›¤›d›r. Bunu yaflayan bireylersürekli olarak huzursuzluk içinde olup genellikle kendileri-ni mutsuz hissederler (16).

Anksiyete belirtileri DM’li bireylerde yayg›nd›r. Tip 1 ve-ya tip 2 diyabetli bireylerde yaflam boyu Genel AnksiyeteBozuklu¤u (GAD) oran›n› %19.5 olarak belirlenmifltir Yay-g›n olarak görülen diyabete özgü anksiyete nedenleriaras›nda; hiperglisemi ile ilgili korkular, kan glikoz hedef-lerini karfl›layamamak, insülin enjeksiyonlar›/infüzyonuyer almaktad›r. Genel olarak anksiyete, hipoglisemi korku-su ile de iliflkilidir (16).

4. Diyabetin Psikososyal Bak›m ‹lkeleri ve ÖnerilerGenç eriflkin bireyin hastal›¤a uyumu ile ilgili yaflad›¤›

sorunlar ve yaflam kalitesinin ne düzeyde etkilendi¤ineyönelik de¤erlendirme düzenli aral›klarla yap›lmal›d›r. Bude¤erlendirme; sa¤l›k alg›s›, hastal›¤›n uzun dönemkomplikasyonlar› ile ilgili endifleler, aile/arkadafllarla yafla-nan sorunlar, psikiyatrik sorunlar ve yaflam kalitesini içer-melidir. Bu de¤erlendirme ayn› zamanda yetersiz bak›m›nal›nmas› ve kötü metabolik kontrole neden olabilecek et-kenlerin belirlenerek giderilmesine katk› sa¤lar (17).

Psikososyal aç›dan yap›lmas› gerekenler;• Psikososyal destek, iflbirlikçi ve hasta merkezli t›bbi

bak›m ile bütünlefltirilmelidir. Ayr›ca sa¤l›kla iliflkili ç›kt›lar›nyan› s›ra yaflam kalitesinin iyilefltirilmesi amac›yla diyabetlitüm bireylere verilmelidir.

• Sa¤l›k bak›m profesyonelleri, hastaya uygun standart-laflt›r›lm›fl/onaylanm›fl araçlar› kullanarak, diyabetik distress,depresyon, anksiyete, düzensiz yeme ve biliflsel kapasiteyeiliflkin semptomlar›n de¤erlendirmesini ilk görüflmede vedevam›ndaki görüflmelerde periyodik aral›klarla yapmal›-d›r. Hastal›k, tedavi ya da hastan›n durumunda bir de¤iflik-lik olmas› durumunda bak›m verenlerin ve aile üyelerininde bu de¤erlendirmeye dahil edilmesi önerilir.

• Bireyin öz bak›m yönetimini etkileyen psikososyalfaktörlerin yan› s›ra, öz bak›m yönetimine iliflkin davran›fl-lar›n›n performans› da izlenmelidir.

• Fiziksel ve psikolojik sa¤l›k sonuçlar›n› ve bunlar›nmüdahale stratejilerine kat›l›m›n› etkileyebilecek yaflamkoflullar› de¤erlendirilmelidir.

• Tan›lamada psikososyal sorunlar›n ele al›nmas› öne-rilmektedir. Sorun belirlendi¤inde uygun profesyonelsa¤l›k hizmet sunucusuna yönlendirme planlanmal›d›r(16).

Diyabetli Bireyin De¤erlendirmesi Sonucunda Psikososyal Destek Gerektiren Durumlar• Diyabet e¤itimi sonras›nda bireyin öz bak›m bozuk-

lu¤unun devam etmesi,• Tarama sonras›nda depresif belirti bulgusu varl›¤›,• Bozulmufl yeme davran›fl› ya da flüphesi durumu, • Kilo kayb›na neden olabilmek için insülin veya oral

ilac›n kas›tl› olarak ihmal edilmesi, • Bireydeki anksiyete ve hipoglisemi korkusu varl›¤›,• Ciddi bir psikiyatrik hastal›k flüphesi, • Davran›flsal öz bak›m zorlu¤u olan, diabetik ketoasi-

dozdan dolay› tekrarlayan hastane yat›fl› ya da belirgindüzeyde distressi olmas›,

• Kiflide biliflsel bozukluk tablosu varl›¤›, • Diyabetik öz bak›m davran›fllar›n› yerine getirme yete-

ne¤inde azalma ya da bozulmas› meydana gelmesidir (16).

Anksiyete Bozuklu¤unda Öneriler• Diyabet komplikasyonlar›, insülin enjeksiyonu/infüz-

yonu, ilaç kullan›m›, öz-bak›m davran›fllar›n› etkileyen hi-poglisemiye iliflkin korku, endifle veya mant›ks›z düflünce-ler ifade eden, afl›r› tekrarlay›c› davran›fllar veya sosyal ge-ri çekilme gibi kayg› semptomlar› sergileyen diyabetik bi-reyi anksiyete aç›s›ndan tarama yap›lmal›d›r. E¤er anksi-yete mevcut ise gerekli tedaviye yönlendirilmelidir.

• Hipoglisemi fark›ndal›¤› olmayan diyabetli birey, hi-poglisemi konusunda fark›ndal›k yaratmak ve hipoglisemikorkusunu azaltmaya yard›mc› olmak için “Kan fiekeri Far-k›ndal›k E¤itimi" (veya di¤er kan›ta dayal› benzer müda-hale) kullan›larak desteklenmelidir (16).

“Kan fiekeri Fark›ndal›k E¤itimi”nin hipoglisemi oran›n›azaltmada ve hipoglisemi fark›ndal›¤›n› yeniden sa¤lamadaetkili oldu¤u, psikolojik aç›dan bireyin korku ve endifleleriniazaltarak psikolojik iyili¤i gelifltirdi¤i gösterilmifltir (18). DMiliflkin olarak verilen e¤itim; hastan›n tutumunun olumluyönde de¤ifltirilmesinde, diyabetin etkili flekilde kontrol edil-mesinde ve yönetiminde anahtar rol oynamaktad›r (10).

Diyabetli bireyin etkin bir flekilde izlenmesi, hekim, di-yabet hemfliresi ve diyetisyeninde yer ald›¤› multidisplinerbir yaklafl›m› gerektirir. Bireyin kendi izlem ve öz bak›m›n›yapabilmesi için gerekli olan bilgi ve beceriye sahip olma-s› gerekir. Bunun içinde sa¤l›k profesyonelleri taraf›ndanverilecek diyabet e¤itimi son derce önemlidir (19).

Diyabetli genç eriflkinde bak›m›n amac›; günlük yaflamaktivitelerini ve öz bak›m›n› karfl›layabilmesinde yard›m et-



mektir Kronik bir hastal›k olan DM’a olan uyum sorunlar›-n›n çözümünde bireye özgü e¤itim ve etkin hemflirelik ba-k›m›n›n kullan›lmas› öz-bak›m gücünü artt›r›r (20).

Diyabet e¤itiminin, hastal›¤›n kontrolünün sa¤lanma-s› ve yaflam kalitesinin desteklenmesinin yan› s›ra, akut vekronik komplikasyonlar›n önlenmesi/geciktirilmesindeson derece etkindir (14). Hemflire, diyabetli hastan›n ken-di tedavilerini yönetmede, sa¤l›kl› beslenme, düzenli eg-zersiz yapma ve oluflabilecek komplikasyonlar için önlemalmalar› konusunda destekleyici rolünü üstlenmelidir (5).

Sonuç Ülkenin potansiyel gücü olan genç eriflkin grubun,

kronik bir hastal›k durumu ile karfl› karfl›ya kalmalar› ya-flamlar› içerisinde oldukça zor bir dönemin bafllang›c› ola-cakt›r. Kendi gelece¤i için son derece önemli kararlar al-mas› gerekti¤i bir dönem olan bu yafl grubunun, yaflad›-¤› durum karfl›s›nda yo¤un endifle ile birlikte anksiyete ya-flamas› son derece olas›d›r. Anksiyetenin süresi ve yo¤un-lu¤u artt›kça genç eriflkin bireyin bu süreci kabullenmesive yönetmesi son derece güç olabilir.

Bu konuda özellikle aile ve yak›n çevre deste¤i ile bir-likte, bak›m›n yönetiminde diyabet hemflirelerinin vere-cekleri e¤itim son derece önemlidir. Multidispliner yakla-fl›m ile, genç eriflkinin gereksinimleri do¤rultusunda diya-bet bak›m plan›n›n oluflturulmas›, yaflam tarz› de¤iflikli¤iile ilgili gerekli düzenlemelerin yap›lmas› ve bu konudafark›ndal›¤›n artt›r›lmas›, sa¤l›k bak›m hizmetine gereksi-nim duydu¤u her zaman kolayl›kla, kesintisiz ulafl›m›n›nsa¤lanmas› gerekmektedir.

Diyabetli genç eriflkin birey ve ailesi, diyabetin günlükyaflam›na getirdi¤i de¤iflikliklere entegre ederken, çok yön-lü sorunlarla karfl› karfl›ya kalmaktad›r. Optimal düzeyde ba-k›m sonuçlar›n› elde edebilmek için, genç eriflkin bireyintercihlerine ve de¤erlerine uygun “birey merkezli bak›m”sa¤lanmal›d›r. Diyabet bak›m› her bireyde farkl› özelliklergösteren ve her bireyde yeni planlamalarla farkl› bireyselyaklafl›mlar› gerektiren dinamik bir süreçtir. Ayr›ca bak›m›nplanlanmas›nda hemflire; yaflanan anksiyetenin azalt›lma-s›nda aile temelli yaklafl›m›, akran deste¤inin sa¤lanmas› vesürdürülmesini göz ard› etmemelidir. Yaflanan anksiyeteninerken dönemde tan›lanmas› ileride yaflanabilecek psikosos-yal sorunlar›n önlenmesinde de son derece önemlidir.

Kaynaklar 1. Ceylan Ç., Altay N. Tip 1 Diabetes Mellitus Tan›s› Olan Adölesanlarda

Sosyal Kayg› ve Hemflirelik Yaklafl›m›. Baflkent Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Dergisi 2016;1(2):77-89

2. Kaymaz Türten K., Akdemir N. Diyabetli Bireylerde Hastal›¤a Psikososyal Uyum. Psikiyatri Hemflireli¤i Dergisi 2016;7(2):61–6762

3. Tanr›verdi HM., Çelepkolu T., Aslanhan H. Diyabet ve birinci basamaksa¤l›k hizmetleri. Journal of Clinical and Experimental Investigations 2013;4(4): 562-567 DO‹: 10.5799/ahinjs.01.2013.04.0347

4. fiahin, E. Öncel M. Diyabet Tan› ve Takibinde Geleneksel ve Yeni Biyokimyasal Belirteçler. European Journal of Basic Medical Science2014;4(3): 66-73.

5. Çal›k A., Kapucu S. Diyabetli Hastalarda Sa¤l›kl› Yaflam Biçimi Davran›fllar›n› Gelifltirme: Pender’in Sa¤l›¤› Gelifltirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi Dergisi 2017; 4(2): 62-75.

6. Öz R., Bal Y›lmaz H., Akçay N.Tip 1 Diyabetli Çocuklarda Benlik Sayg›s›n› Etkileyen Faktörler. Uluslararas› ‹nsan Bilimleri Dergisi 2009;6(1):331-338.

7. Çelik S., Kelleci M.,Temel E. Tip 1 Diyabetli Genç Yetiflkinlerin Hastal›¤a Psikososyal Uyumlar› ve Stresle Bafla Ç›kma Tarzlar›. Florence Nightingale Hemflirelik Dergisi 2015;23(2): 105-115 ISSN 2147-4923

8. Olgun N., Yal›n H., Demir HG. Diyabetle Mücadelede Diyabet Risklerinin Belirlenmesi ve Tan›lama. Turkish Family Physcian 2011;2(2):41-49

9. Kaynak ‹., Polat Ü. Diabetes Mellitus’lu Hastalar›n Tamamlay›c› Ve Alternatif Tedavileri Kullanma Durumlar› Ve Diyabet Tutumlar› ‹le ‹liflkisi. Genel T›p Dergisi 2017;27(2):56-64.

10. Aslan Ü., Korkmaz M. Diyabetli Bireylerin ‹nsülin Uygulama Bilgi-Beceri Düzeyleri: Do¤ru ve Yanl›fllar. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi E-Dergisi 2015;8 (1):18-26.

11. Palut B. Genç Yetiflkinlik. Yüksel G, editör. Yaflam Boyu Geliflim. 13.bas›m. Ankara: Nobel Akademik Yay›nc›l›k; 2016.p.415-443

12. Arnett J. “Emerging Adulthood: What ‹s ‹t, And What ‹s ‹t Good For?.” Child Development Perspectives 2007; 1( 2): 68-73.

13. Yorulmaz H., Tatar A., Saltuko¤lu G., Soylu G. Diyabetli HastalardaHastal›k Alg›s›n› Etkileyen Faktörlerin ‹ncelenmesi. FSM ‹lmî Araflt›rmalar ‹nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2013; 2:367-387

14. Ayar D., Öztürk C. Tip 1 Diyabetik Ergenlerin E¤itiminde Yeni Yaklafl›mlar Web Tabanl› E¤itim. Dokuz Eylül Üniversitesi HemflirelikFakültesi E-Dergisi 2015;8 (3):184-189

15. Öner N., Le Compte A. Durumluk/Sürekli Kayg› Envanteri El Kitab›.2. Bask›. ‹stanbul: Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›; 1983. No: 333.p.1-26

16. Hyman-Young D., Groot M., Hill-Briggs F., Gonzalez JS., Hood K., Peyrot M. Associate Psychosocial Care for People With Diabetes: A Position Statement of the American Diabetes Association Diabetes Care 2016;39:2126–2140. DOI: 10.2337/dc16-2053

17. Boztepe H. Tip 1 Diyabetin Yönetiminde Riskli Bir Dönem: Ergenlik.Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Dergisi; 2012; 82-89

18. IDF Diabetes Atlas. Eighth edition 2017.https://www.idf.org/e-library/epidemiology-research/diabetes-atlas.html (Eriflim Tarihi 03.09.2018)

19. Olgun N., Yal›n H., Demir HG. Diyabetli Birey Nas›l ‹zlenmelidir? Turkish Family Physcian 2011;2(3):6-18

20. Özkan F., Zincir H., Sevi¤ E.Ü. Birden Fazla Kronik Hastal›¤› Olan Bir Çocu¤a Orem Öz Bak›m Yetersizli¤i Teorisine Göre Hemflirelik Bak›m› Verilmesi: Bir Olgu Sunumu. Erciyes Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2014;2(2):71-79.



KKoonnffoorr TTeeoorriissii KKuullllaann››mm›› vvee HHeemmflfliirreelliikk BBaakk››mm››

Uzman Hemflire Sat› CAN11, Doç. Dr. Yasemin YILDIRIM USTA22, Dr. Ö¤r. Üyesi Saadet CAN Ç‹ÇEK22

1Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi ‹zzet Baysal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, BOLU2Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Bolu Sa¤l›k Yüksek Okulu Hemflirelik Bölümü, BOLU

ÖÖzzeettKonfor hemflirelik bak›m›nda önemli bir kavram olup, hemflirelik bak›m›na genifl

bir bak›fl aç›s› sa¤lamaktad›r. Bu olguda Konfor Teorisi çerçevesinde uygulanan hem-flirelik giriflimleri sonras›nda hastan›n gereksinimleri büyük ölçüde karfl›lanm›fl, konfor-da artma sa¤lanm›flt›r. Hemflirelik uygulamalar›nda teori ve model kullan›m›; hastave çal›flan memnuniyetinin art›r›lmas›, uygulama ve teori aras›ndaki bofllu¤un kapa-t›lmas› ve hasta ç›kt›lar›n›n iyilefltirilmesinde önemli bir yere sahiptir. Bu çal›flmada Kat-harine Kolcaba’n›n Konfor Teorisine göre Tip 1 diyabetli bir bireyin gereksinimleri de-¤erlendirilerek hemflirelik bak›m›n›n sunumu amaçlanm›flt›r.

AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Hemflirelik bak›m›, Konfor teorisi, Tip 1 diyabet

SSuummmmaarryy CCaassee PPrreesseennttaattiioonn:: CCoommffoorrtt TThheeoorryy UUssaaggee aanndd NNuurrssiinngg CCaarreeComfort is an important concept and gives broad perspective on nursing care. In

this case, the needs of the patient has been met to a great extent after the nursinginterventions implemented in the framework of Comfort Theory and the increase ofcomfort has been obtained. The use of theory and model in nursing practice playsan important role on increasing patient and employee satisfaction, closing the gapbetween practice and theory, and improving patient outcomes. In this study, accor-ding to Katharine Kolcaba's Comfort Theory, it has been aimed to present nursingcare by assessing the needs of an individual with type 1 diabetes.

KKeeyywwoorrddss:: Nursing care, Comfort theory, Type 1 diabetes

GiriflProfesyonel bir disiplin olan hemflirelik; çevreyle sürekli etkileflim içinde var olan,

kendilerine bakamayan veya gerçek/olas› bozukluklar nedeniyle çevresine uyum sa¤-lamayan bireylerle ilgilenmektedir. Hemflireli¤in felsefi görüflünü yans›tan hemflirelikteorileri; hemflirelik nedir ve rolleri nelerdir sorular› ile hemflirelik mesle¤ine yeni viz-yonlar kazand›rmaktad›r. Hemflirelik kuram ve modelleri mesleki uygulamalar için bi-limsel bir temel olarak hemflirelik bilgi içeri¤inin sistematik bir flekilde geliflmesini sa¤-layarak bak›ma pratik yaklafl›mlar getirmektedir (1-4). Hemflirelik model ve kuramlar›,mesleki uygulamalar› destekleyici, kolaylaflt›r›c› ve rehberlik edici nitelikte olup bak›-m›n amac›n› ve nas›l gerçeklefltirilece¤ini göstermektedir (4). Güncel hemflirelik ku-ramlar›ndan biri olan Konfor Teorisi, Katharine Kolcaba taraf›ndan 1994 y›l›nda gelifl-


OOllgguu SSuunnuummuu

tirilmifltir (5-7) Teorinin ortaya ç›k›fl nedeni hemflirelerinhasta için ne yapt›klar›na odaklanmas›d›r. Hemflirelik bak›-m›n›n sonucu ya da ifllevi olarak tan›mlanan kuram›n özü-nü, bireyi tüm boyutlar› ile rahatlatmak oluflturmaktad›r(5,7) Kolcaba teorisini; konfor kavram›n› odak noktas›naalarak, hemflireli¤in yard›m etme amaçlar›nda yer alan ra-hatlatma ifllevi üzerine temellendirerek gelifltirmifltir. Kon-for kavram›n› ‘bireyin gereksinimleriyle ilgili yard›m, huzursa¤lama ve sorunlar›n üstesinden gelebilmeye iliflkin fizik-sel, psikospirütel, sosyal ve çevresel bütünlük içerisindekomplex yap›ya sahip beklenen sonuçtur’ fleklinde tan›m-lamaktad›r (7,8). Kolcaba bireysel konfor gereksinimlerinive hemflirelik için konfor kavram›n›n bileflenlerini; ferahla-ma, rahatlama ve üstünlük olarak aç›klam›flt›r. Ferahlama;bireyin konfor gereksinimleri karfl›lanmaya bafllad›¤›ndas›k›nt›dan kurtulmas› ile hissetti¤i durumdur. Rahatlama;sakinlik, hoflnutluk durumu, huzur veya rahatl›kt›r. Üstün-lük; bireyin sorunlar›n üstesinden gelme durumudur. Kol-caba’ya göre; bu alanlarda konforu karfl›lanmayan hastaeksiklik hisseder; gereksinimleri giderildi¤inde ise eksiklikortadan kalkar (5-7). Holistik görüfle temellendirdi¤i teori-sinde konforu dört boyutta ele alm›flt›r:

1- Fiziksel Konfor: Bedensel duyularla ilgilidir. Bireyinfiziksel durumunu etkileyen dinlenme ve gevfleme, hasta-l›¤a karfl› yan›tlar, beslenme, hidrasyon, boflalt›m fonksi-yonlar› gibi fizyolojik faktörleri içermektedir (5-7).

2- Psikospiritüel Konfor: Mental, ruhsal ve duygusal bi-leflenlerden oluflmaktad›r. Bireyin yaflam›na anlam verenöz sayg›, benlik kavram›, cinsellik, kendinin fark›nda olmaile ilgili duygular›n› kapsamaktad›r (5-7).

3- Çevresel Konfor: Hastaneye yatan bireylerin fizikselve biliflsel fonksiyonlar›n› destekleyen çevresel konfor kav-ram›; d›fl etkenler, durumlar ve bunlar›n üzerindeki etkile-rini kapsamaktad›r. Bu kapsamda bireyin çevresindeki ›fl›k,ses, koku, renk, s›cakl›k, mobilya, manzara gibi insan›n d›flortam›yla ilgili kavramlar yer almaktad›r (5-7).

4- Sosyokültürel Konfor: Aile ve di¤er sosyal kurumlarlaetkileflimleri ve kifliler aras› iliflkileri kapsamaktad›r. Sosyal vekifliler aras› iliflkileri düzenleyen gelenekler, kurallar, dinselve yasal özellikler bu kapsamda yer almaktad›r. Kolcaba’yagöre hemflireler, di¤er sa¤l›k ekibi üyeleri, aile ve evde ba-k›m› devam ettirecek kifliler konforu kolaylaflt›r›labilir (5-7).

Konfor teorisini uygulamada kullanabilmek için öncelik-le kuram›n taksonomik yap›s› kullan›larak bireyin konfor ge-

reksinimleri tan›mlanmal›d›r. Hastan›n karfl›lanamayan kon-for gereksinimlerinin tan›mlanarak, bu gereksinimlere yö-nelik veri toplanmas›, giriflimlerde bulunulmas› ve hastan›nkonforunun en üst seviyede tutulmas› gerekmektedir.Hemflireler öncelikle hastan›n bak›m öncesi konfor düzeyi-ni belirlemelidir. Daha sonra hastan›n fiziksel, psikospirütü-el, sosyokültürel ve çevresel konfor ihtiyaçlar›n› de¤erlendir-meli, karfl›lanamayan ihtiyaçlar›na yönelik konforu artt›r›c›hemflirelik uygulamalar›n› sa¤lanmal›d›r. Konforu sa¤lama-ya yönelik bak›m verilmesinin yan› s›ra beklenen konfor so-nucu da de¤erlendirilmelidir. Konfor düzeyinde art›fl de¤er-lendirilerek duruma göre yeni plan yap›lmal›d›r. Böylecebak›m›n kalitesi, hasta memnuniyeti ve yaflam kalitesi art›r›-labilir (5,7,9). Bu çal›flmada Katharine Kolcaba’n›n KonforTeorisine göre Tip 1 diyabetli bir bireyin gereksinimleri de-¤erlendirilerek hemflirelik bak›m›n›n sunumu amaçlanm›flt›r.

Gereç ve YöntemAyaktan poliklinik kontrolüne baflvuran Tip 1 diyabetli

bir bireyin olgu sunumudur. Hastan›n poliklinik kontrolle-rine geldi¤i 20 Nisan 2018- 22 May›s 2018 tarihleri ara-s›nda yüz yüze görüflme yap›larak veriler toplanm›flt›r.Katharine Kolcaba’n›n Konfor Teorisi’ne göre toplananverilere göre bak›m plan› uygulanarak de¤erlendirilmifltir.Çal›flma için hastadan yaz›l› ve sözlü izin al›nm›flt›r.

Olgu SunumuDört y›ld›r Tip 1 diyabet tan›s› olan 22 yafl›ndaki, lise me-

zunu kad›n hasta, ifltahta artma, kilo art›fl› ve kan flekeriyüksekli¤i ile baflvurmufltur. Özgeçmiflinde özellik olmayanhastan›n annesinde Tip 2 diyabet öyküsü bulunmaktad›r.Tip 1 diyabet tedavisi için insülin aspart 3x10 ünite, insülinglargine 1x34 kullanmaktad›r. Diyabet e¤itimi için görüfl-meye geldi¤inde; insülin enjeksiyonu s›ras›nda a¤r›s›n›n ol-du¤unu, son iki ayda befl kilo ald›¤›n›, ifltah›n›n fazla oldu-¤unu ve bu durumun kendisini çok rahats›z etti¤ini ifadeetmifltir. Niflanl› oldu¤unu, befl ay sonra evlenece¤ini ve di-yabet hastas› olmas›n›n evlenmesi ve çocuk sahibi olmas›-na olumsuz etkileyece¤ini ve buna yönelik endiflelerinin ol-du¤unu söylemifltir. Görüflme s›ras›nda; son zamanlardabeslenmeye ve fiziksel aktiviteye uyumda problem yaflad›-¤›, kilo art›fl› nedeniyle kendisine giydi¤i k›yafetleri yak›flt›ra-mad›¤› ve niflanl›s›n›n da kendisini kilo art›fl› nedeniyle be-¤enmeyece¤i düflüncesinin oldu¤u tespit edilmifltir. Beden



Kütle ‹ndeksi 29 olarak belirlenen (kilo: 75 kg, boy: 163 cm)hastan›n laboratuvar bulgular› ise; HbA1c %9.4, açl›k kanglukozu 227 mg/dl, tokluk kan glukozu 258 mg/dl, trigli-serid 279 mg/dl, vitamin B12 139 pg/mL fleklinde idi. Budo¤rultuda Konfor Teorisi’ne göre bireyin gereksinimlerineyönelik hemflirelik bak›m› planlanm›flt›r. Diyabetli bireyinkonfor gereksinimlerini belirlemek için;

• Fiziksel konfora yönelik; beslenme durumu, uykudinlenme durumu, a¤r›, hastal›¤a karfl› yan›tlar›, hidras-yon düzeyi,

• Psikospirütel konfora yönelik olarak; beden imaj›,hastal›kla bafl etme yeterlili¤i, cinsellik,

• Çevresel konfora yönelik olarak; yaflad›¤› ortam veçevre,

• Sosyokültürel konfora yönelik; efl, aile ve arkadafldeste¤i gibi durumlar irdelenerek veriler toplanm›flt›r.

Elde edilen veriler ›fl›¤›nda hemflirelik tan›lar› KuzeyAmerika Hemflirelik Tan›lar› Birli¤i (North American Nur-sing Diagnosis Assosiction- NANDA) tan› s›n›fland›rmas›do¤rultusunda belirlenerek hemflirelik giriflimleri uygulan-m›flt›r (10,11). Belirlenen sorunlara yönelik bak›m giriflim-lerinde temel amaç konforda artmad›r. Bu do¤rultudahemflirelik bak›m› afla¤›daki flekilde planlanarak uygulan-m›flt›r (Tablo 1).



TTaabblloo 11:: Konfor gereksinimlerine göre hastada uygulanan hemflirelik tan›lar› ve giriflimleri

KKoonnffoorr bbooyyuuttllaarr›› HHeemmflfliirreelliikk TTaann››ss››//TTaann››llaarr›› HHeemmflfliirreelliikk GGiirriiflfliimmlleerriiFiziksel Konfor 1- ‹fltahta artma nedeniyle - Beslenme flekli ve düzeni ile ilgili bilgi al›narak hastayla

gereksinimden fazla beslenme birlikte beslenme plan› yap›ld›.- Beslenmenin diyabet tedavisindeki önemi görsel ve

yaz›l› materyallerle de desteklenerek anlat›ld›. - ‹deal kilo ve sürdürülmesi konusunda düzenli fiziksel

aktivitenin önemi ve ne flekilde olmas› gerekti¤i anlat›ld›.- Diyetisyenle görüflmesi sa¤land›.

2- ‹nsülin enjeksiyonu s›ras›nda - ‹nsülini yapmadan _ saat önce buzdolab›ndan ç›karma, bilgi eksikli¤i ve yanl›fl rotasyona uyulmas›, i¤ne ucu seçimi vb konularda uygulamaya ba¤l› akut a¤r› e¤itim verildi.

- Hasta insülin uygulamas›n› yaparken gözlendi. Yanl›fl uygulamalar› belirlenerek do¤ru enjeksiyon tekni¤i anlat›ld›.

Psikospirütel Kilo art›fl› nedeniyle be¤enilmeme - Kendini rahat ifade etmesi için uygun ortam sa¤land›.Konfor korkusu ve hastal›kla ilgili bilgi - Kilo kontrolü ve sa¤l›kl› beslenme konular›nda bilgi verildi.

eksikli¤i nedeniyle anksiyete - Anksiyeteyi azaltmak için fiziksel aktiviteye teflvik edildi. Ayn› zamanda gevfleme teknikleri, müzik dinleme gibi s›k›nt›y› hafifletecek giriflimler önerildi.

Çevresel Konfor Yaflad›¤› ilçede uygun ortam - Hastayla birlikte aktivite plan› yap›ld›. Evde yap›labilecek olmamas› nedeniyle fiziksel egzersizler konusunda fizyoterapistle görüflmesi aktivitede yetersizlik sa¤land›. Eve spor aleti alma ve günlük aktiviteleri

s›ras›nda mümkün oldu¤unca hareketin art›r›lmas› (asansör yerine merdiven kullan›m›, araç kullan›m› yerine yürüyerek gitme gibi) önerildi.

Sosyokültürel Diyabet nedeniyle evlilik ve çocuk - Hastaya eksiklik hissetti¤i konularda dan›flmanl›k yap›ld›. Konfor sahibi olma ile ilgili endifle varl›¤› - Diyabetin evlilik ve gebelik için engel oluflturmad›¤›

ve hastal›kla ilgili bilgi eksikli¤i ifade edildi.- Gebelik plan› öncesi diyabet tedavisi ve izlemiyle ilgili

yap›lmas› gerekenler, kan flekeri regülasyonunun önemi, gebelikte kullan›labilecek insülinler konular›nda bilgi verildi.

‹lk görüflme sonras›nda hastan›n endiflelerinin k›smenazald›¤› görüldü. Sonraki süreçte telefon ve mail arac›¤›y-la da toplam üç kez iletiflime geçildi ve dan›flmanl›k sa¤-land›. Bir ay sonra kontrole geldi¤inde tekrar yüz yüzegörüflme sa¤land›. Diyabetli bireyin geçen süre boyuncakilo almad›¤›, haftada 3-4 gün fiziksel aktiviteyi düzenli fle-kilde yapt›¤›, beslenme plan›na genel olarak uydu¤u gö-rüldü. Evde yap›lan ve laboratuarda ölçülen açl›k ve tok-luk kan glukozu seviyelerinin önceki ölçümlere göre ge-nel olarak normal ya da normale yak›n aral›kta oldu¤ugörüldü. Diyetisyenle eksiklik hissetti¤i konularda tekrargörüflmesi sa¤land›. ‹nsülin enjeksiyonu s›ras›nda duydu-¤u a¤r›n›n azald›¤›n› ifade etti. Hastal›k sürecinde bun-dan sonra daha dikkatli olaca¤›n› ve hastal›kla bafl edebi-lece¤ine inand›¤›n› ifade etti.

Tart›flma ve SonuçBireyin kat›l›m›yla belirlenen uygun ve gerçekçi hedef-

ler do¤rultusunda, bireyin konforunda artma sa¤land›-¤›nda, sa¤l›¤› gelifltirmeye yönelik davran›fllar da güçlen-mektedir. Sa¤l›k bak›m ortamlar›nda konfor gereksinimle-rinin tan›mlanarak karfl›lanamayan gereksinimlere yönelikkonforu artt›r›c› hemflirelik giriflimlerinin uygulanmas›,anksiyetenin giderilmesi ya da azalt›lmas›nda da önemlibir yere sahiptir (9-11). Teoriye göre gelifltirilen ölçekler veyap›lan araflt›rmalar sonras›nda bak›m sonuçlar› ve hastamemnuniyetine yönelik kan›tlar oluflmas› sa¤lanm›fl olup,teorinin sa¤l›k bak›m hizmetlerinin tüm alanlar› ile hemfli-relik e¤itimi ve araflt›rmalar›nda kullan›m›n›n yararl› olaca-¤› belirtilmektedir. Konfor Teorisi rehber al›narak yürütü-len çal›flmalar ve hemflirelik uygulamalar›nda konfor dü-zeyinde, hasta sonuçlar› ve hasta memnuniyetinde art›flsa¤lanm›flt›r (11-13). Bu olguda da Konfor Teorisi’ne gö-re bireyin gereksinimlerine yönelik yap›lan hemflirelik giri-flimleri sonras›nda hastan›n konfor düzeyinin artt›¤› vegereksinimlerinin önemli ölçüde azald›¤› görülmüfltür.Ayn› zamanda tedaviye uyum da artm›flt›r.

Sonuç olarak Kolcaba’n›n gelifltirdi¤i Konfor Kuram›’nadayand›r›larak verilen hemflirelik bak›m› sonras› bireyinkonforu ve yaflam kalitesi artmaktad›r. Bireylerin sa¤l›k dü-zeylerini yükseltmede ve hemflirelik uygulamalar›n› gelifl-

tirmede teori ve model kullan›m›n›n artt›r›lmas› önemli biryere sahiptir. Ayn› zamanda klinik alanda mesleki uygula-malar›n model ve kuramlara dayal› sürdürülmesinin; uy-gulama ve teori aras›ndaki bofllu¤un kapat›lmas›na, has-ta ç›kt›lar›n›n iyilefltirilmesine ve hemflirelik mesle¤inin ge-liflimine katk› sa¤layaca¤› düflünülmektedir.

Kaynaklar1- Bayat M. 1- Hemflirelik Teori ve Modelleri. Karada¤ A, Çal›flkan N,

Baykara ZG, Editörler. Hemflirelik Teori ve Modelleri. 1. Bask›.

‹stanbul: Akademi Bas›n ve Yay›nc›l›k; 2017. p.32-52.

2- Koç Z, K›z›ltepe SK, Ç›narl› T, fiener A. Hemflirelik Uygulamalar›nda,

Araflt›rmalar›nda, Yönetiminde ve E¤itiminde Kuramlar›n Kullan›m›.

Hemflirelikte E¤itim ve Araflt›rma Dergisi, 2017;14 (1): 62-72.

3- Fawcett J, Desanto- Madeya S. Contemporary nursing knowledge

analysis and evaluation of nursing models and theories. 3.th ed.

Philadelphia: F.A. Davis Company. 2013. p.1-453.

4- Velio¤lu P. Hemflirelikte Kavram ve Kuramlar. 1. Bask›. ‹stanbul:

Akademi Bas›n ve Yay›nc›l›k; 2012. p.21-62.

5- Kolcaba KY. A Theory of Holistic Comfort for Nursing. Journal of

Advanced Nursing, 1994; 19(6): 1178-84.

6- Karabacak Ü, Potur DC. Katharine Kolcaba: Konfor Teorisi. Karada¤

A, Çal›flkan N, Baykara ZG. Editörler. Hemflirelik Teori ve Modelleri.

1. Bask›. ‹stanbul: Akademi Bas›n ve Yay›nc›l›k; 2017. p. 653-75.

7- The Comfort Line. Comfort Theory. www.thecomfortline.com/

(Eriflim Tarihi: 25.05.2018)

8- Kolcaba KY. Comfort as Process and Product, Merged in Holistic

Nursing Art. Journal of Holistic Nursing, 1995; 13(2): 117– 131.

9- Kolcaba K, Wilson L. Comfort Care: A Framework for Perianesthesia

Nursing. J Perianesth Nurs, 2002;17(2):102-11.

10- Acaro¤lu R, Kaya H. Hemflirelik Tan›lar› Tan›mlar ve S›n›fland›rma

2015-2017. ‹stanbul: Nobel T›p Kitapevleri; 2018. p.1-482.

11- Erdemir F, Kav S, Akman YA. Hemflirelik Giriflimleri S›n›flamas› (NIC).

‹stanbul: Nobel T›p Kitapevleri; 2017. p.1-563.

12- F›nd›k YÜ, Topçu YS, Vatansever Ö. Effects of Drains on Pain,

Comfort and Anxiety in Patients Undergone Surgery. International

Journal of Caring Sciences September-December, 2013; 6: 412-9.

13- Üstünda¤ H, Eti AF. Perianestezi Konfor Ölçe¤inin Türkçeye

Uyarlamas›, Türkiye Klinikleri J Nurs Sci, 2010; 2: 94-9.

14- Krinsky R, Murillo I, Janet JJ. A Practical Application of Katharine

Kolcaba's Comfort Theory to Cardiac Patients. Applied Nursing

Research, 2014; 27: 147–50.

15- Acar K, Aygin D. Orak Hücre Hastal›¤›na Ba¤l› Akut Gö¤üs

Sendromunun Konfor Kuram›na Göre De¤erlendirilmesi ve

Hemflirelik Bak›m›: Olgu Sunumu. Online Türk Sa¤l›k Bilimleri

Dergisi, 2016;1 (1): 36-43.

