Người trình bày: TS. NGUYỄN TiẾN DŨNG

ƯỚC LƯỢNG VÀ CÔNG BỐ

ĐỘ KHÔNG ĐẢM BẢO ĐO

I. Giới thiệu

II. Một số Khái niệm

III. Qui trình ước lượng độ không đảm bảo đo

IV. Ứng dụng của độ không đảm bảo đo

V. Thực hành ước lượng độ không đảm bảo đo theo ISO 19036

VI. Thảo luận

NỘI DUNG

I. GIỚI THIỆU

1. YÊU CẦU CỦA ISO/IEC 17025 VỀ ĐỘ KĐB

Đối với Phòng thử nghiệm: Có và áp dụng thủ tục (5.4.6.2) Phân tích thích hợp (5.4.6.3) Công bố trong báo cáo (5.10.3.c) khi:

Khách hàng yêu cầu; Xác nhận hiệu lực của kết quả; Giới hạn làm cơ sở để quyết định sự phù

hợp qui định kỹ thuật ; VILAS yêu cầu.

2. PHƯƠNG PHÁP LUẬN “DIỄN ĐẠT VÀ ƯỚC LƯỢNG ĐỘ KĐB ĐO”

ISO.GUM.1995 (AGL 17 - 2005) - H íng dÉn ®¸nh gi¸ vµ diÔn ®¹t ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o.

EURACHEM/CITAC Guide 2000 - H íng dÉn ®¸nh gi¸ ®é K§B trong ph©n tÝch hãa häc ®Þnh l îng

3. MỘT SỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO KHÁC TCVN 6910 (1 - 6) [ ISO 5725 (1 - 6) ]

ISO/TS 21748:2004: Sö dông d÷ liÖu íc l îng vÒ ®é lÆp l¹i, ®é t¸i lËp, ®é ®óng ®Ó íc l îng ®é K§B

ISO/TS 19036: 2006: Hướng dẫn về ước lượng độ không đảm bảo đo định lượng “Microbiology of food and animal feeding stuffs — Guidelines for the estimation ofmeasurement uncertainty for quantitative determinations”

I. GIỚI THIỆU (tiếp)

1. ĐỊNH NGHĨA VỀ ĐỘ KĐB ĐO

“Th«ng sè g¾n víi kÕt qu¶ cña phÐp ®o, ®Æc tr ng cho sù ph©n t¸n cña c¸c gi¸ trÞ cã thÓ quy cho ®¹i l îng ®o mét c¸ch hîp lý “

VIM :1993 (3.9)

“ Th«ng sè ®Æc tr ng cho sù ph©n t¸n cña c¸c gi¸ trÞ cña ®¹i l îng, ® îc quy cho ®¹i l îng ®o dùa trªn c¸c th«ng tin ®· sö dông

ISO/IEC Guide 99:2007

II. KHÁI NIỆM - ĐỘ KĐB

Th íc ®o ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o:

- §é lÖch chuÈn (hoÆc béi cña nã) : S

- Nöa ®é réng cña mét kho¶ng cã møc tin cËy ®· ®Þnh: a

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o ®¸nh gi¸ b»ng:

Ph©n bè thèng kª cña 1 d·y c¸c phÐp ®o - ®é lÖch chuÈn thùc nghiÖm – ®¸nh gi¸ kiÓu A

Ph©n bè x¸c suÊt m« pháng b»ng thùc nghiÖm hoÆc th«ng tin vÒ ®é lÖch chuÈn. - ®¸nh gi¸ kiÓu B

II. KHÁI NIỆM - ĐỘ KĐB (tiếp)

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o gåm nhiÒu

thµnh phÇn:

N¶y sinh tõ ¶nh h ëng ngÉu nhiªn

N¶y sinh tõ ¶nh h ëng hÖ thèng

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o cho biÕt ph¹m vi mµ trong ®ã gi¸ trÞ cña ®¹i l îng xuÊt hiÖn víi mét x¸c suÊt tin cËy.

KÕt qu¶ cña mét phÐp ®o lµ íc l îng tèt nhÊt cña gi¸ trÞ ®¹i l îng ®o vµ tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o

II. KHÁI NIỆM - ĐỘ KĐB (tiếp)

Sai sè cña phÐp ®o/error of measurement: KÕt qu¶ cña phÐp ®o trõ ®i gi¸ trÞ thùc cña ®¹i l îng ®o[A 5 3.10 VIM draft 2004]

Sai sè ngÉu nhiªn/Random error: KÕt qu¶ cña mét phÐp ®o trõ ®i kÕt qu¶ trung b×nh tõ mét sè v« h¹n c¸c phÐp ®o cïng mét ®¹i l îng ®o trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i.

[A 7 3.13 VIM draft 2004]

Sai sè hÖ thèng/Systematic error: KÕt qu¶ trung b×nh tõ mét sè v« h¹n c¸c phÐp ®o cïng mét ®¹i l îng ®o trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i trõ ®i gi¸ trÞ thùc cña ®¹i l îng ®o[A 8 3.14 VIM draft 2004]

II. KHÁI NIỆM - SAI SỐ (tiếp)

Gi¸ trÞ trung b×nh cña tËp hîp (m)

sai sè ngÉu nhiªn gi¸ trÞ thùc

(t)

sai sèKÕt qu¶ cña mét phÐp ®o (y)

sai sè hÖ thèng

U U

II. KHÁI NIỆM – SO SÁNH ĐỘ KĐB VÀ SAI SỐ

Sai sè: Lµ mét gi¸ trÞ ®¬n lÎ Gi¸ trÞ cña sai sè ® îc dïng lµm sè

hiÖu chÝnh cho kÕt qu¶ ®o §é kh«ng ®¶m b¶o:

D¹ng cña mét d¶i chøa gi¸ trÞ cña ®¹i l îng

Kh«ng dïng ®Ó hiÖu chÝnh kÕt qu¶ ®o

II. KHÁI NIỆM – SO SÁNH ĐỘ KĐB VÀ SAI SỐ (tiếp)

C¸ch diÔn ®¹t

§é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn u(xi)

Ph ¬ng ph¸p ®¸nh gi¸

§¸nh gi¸ ®é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn kiÓu A uA(xi)

§¸nh gi¸ ®é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn kiÓu B uB(xi)

Ph ¬ng ph¸p tæng hîp§é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn tæng hîp tõ c¨n

bËc hai cña tæng hîp c¸c ph ¬ng sai uC (y)

X¸c ®Þnh hîp lý§é kh«ng ®¶m b¶o ®o më réng U(y)

II. KHÁI NIỆM – DIỄN ĐẠT ĐỘ KĐB THEO GUM

Độ chụm (Precision): Mức độ gần nhau giữa các kết quả thử nghiệm độc lập nhận được trong điều kiện qui định

TCVN 6910 – 1 : 2001

Gồm :

Độ lệch chuẩn lặp lại/ repeatability standard deviation

Độ lệch chuẩn tái lập/ reproducibility standard deviation

II. KHÁI NIỆM – ĐỘ CHÍNH XÁC

Độ lệch chuẩn lặp lại là thực hiện thử nghiệm trên các mẫu thử đồng nhất, cùng phương pháp, trong cùng một phòng thí nghiệm, cùng người thao tác và sử dụng cùng một thiết bị, trong khoảng thời gian ngắn

Độ lệch chuẩn tái lập là thực hiện thử nghiệm trên các mẫu thử đồng nhất thực hiện cùng một phương pháp, trong các phòng thí nghiệm khác nhau, với những người thao tác khác nhau, sử dụng thiết bị khác nhau

II. KHÁI NIỆM – ĐỘ CHÍNH XÁC

Độ chệch (Bias) : Mức độ sai khác giữa kỳ vọng của các kết quả thử nghiệm và giá trị qui chiếu được chấp nhận

Nghiên cứu độ chệch là nghiên cứu tổng sai số hệ thống. Sự sai khác hệ thống so với giá trị quy chiếu được chấp nhận càng lớn thì độ chệch càng lớn

Độ chệch gồm: Độ chệch phòng thí nghiệm Độ chệch phương pháp

II. KHÁI NIỆM – ĐỘ CHÍNH XÁC

Lựa chọn pp thực hiện

Xác định nguồn gây ra độ không đảm bảo đo

Tính toán độ không đảm bảo đo theo pp đã

chọn

Lập Hồ sơ về độ không đảm bảo đo

B íc 1

B íc 2

B íc 3

B íc 4

III. QUI TRÌNH ƯỚC LƯỢNG ĐỘ KĐB

D÷ liÖu néi bé tõ x¸c nhËn hiÖu lùc ph ¬ng ph¸p

Nghiªn cøu liªn phßng vÒ ®Æc tÝnh cña ph ¬ng ph¸p (theo ISO 5725 )

D÷ liÖu kiÓm so¸t chÊt l îng trong qu¸ tr×nh ®o hoÆc thö

D÷ liÖu thö nghiÖm thµnh th¹o D÷ liÖu nghiªn cøu tõ tr íc

TÝnh ®é K§B dùa vµo d÷ liÖu phª duyÖt ph ¬ng ph¸p.

Nghiªn cøu x¸c nhËn hiÖu lùc ph ¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l îng cÇn x¸c ®Þnh ®Æc tr ng mét vµi hoÆc tÊt c¶ c¸c th«ng sè sau:

1. §é chôm/Precision: gåm§é lÖch chuÈn lÆp l¹i

§é lÖch chuÈn t¸i lËp

§é chôm trung gian/®é lÖch chuÈn t¸i lËp trung gian

2. §é chÖch/Bias

3. TÝnh tuyÕn tÝnh/Linearity

4. Giíi h¹n ph¸t hiÖn/Detection limit

5. TÝnh chän läc/Selectivity

Tính toán độ không đảm bảo đo dựa vào dữ liệu có sẵn

Nguyªn t¾c cña ISO/TS 21748 lµ: TÝnh ®é K§B tõ c¸c nguån d÷ liÖu

s½n cã vÒ nghiªn cøu ®é chôm vµ

®é ®óng (®é lÆp l¹i, ®é t¸i lÆp, ®é

chÖch) Tæng hîp thªm c¸c nguån K§B kh«ng

bao gåm trong nghiªn cøu ®é chôm, ®é ®óng vµ trong ch ¬ng tr×nh so s¸nh liªn phßng.

§é kh«ng ®¶m b¶o cña phÐp ®o tÝnh theo c«ng thøc

n

iiir

Rlabmethod

xucSu

SuBuBuyu

1

222

2222

)()(

)()()()(

Trong ®ã:

)(

)(

)(

R

lab

method

Su

Bu

Bu §é K§B liªn quan ®é chÖch ph ¬ng ph¸p

§é K§B liªn quan ®é chÖch PTN

§é K§B liªn quan ®é lÖch chuÈn t¸i

lËp

Tæng b×nh ph ¬ng c¸c ®é K§B kh¸c do c¸c nguån ch a nghiªn cøu trong nghiªn cøu ®é chÝnh x¸c cña phÐp thö

n

iii

r

xuc

Su

1

22 )(

)( §é K§B liªn quan ®é lÖch chuÈn

lÆp l¹i

Nghiªn cøu ®é chÖch cña PTN theo h íng dÉn nghiªn cøu ®é thu håi. Nghiªn cøu ®é chÖch cña ph ¬ng ph¸p tõ ch ¬ng tr×nh so s¸nh liªn phßng vµ tÝnh ®é lÖch chuÈn theo c«ng thøc sau:

Trong ®ã:

p: Sè l îng phßng thÝ nghiÖm

N: sè lÇn thö lÆp l¹i cña mçi phßng thÝ

nghiÖm

p

Sn

SBSBu

rR

methodmethod

22 )1

1()()(

Ghi chú

§é K§B chØ lµ íc l îng, nÕu d÷ liÖu ®Ó íc l îng kh«ng cã s½n th× ph¶i chÊp nhËn nh÷ng d÷ liÖu cã s½n vµ cã thÓ íc l îng ® îc vµ nªu lý do.

Th êng ®é K§B kh«ng ® îc qu¸ nhá.

§«i khi chØ cã thÓ cã íc l îng th« vÒ ®é K§B.

Cã íc l îng ® îc phÇn nµo cßn h¬n lµ kh«ng cã g× c¶ b»ng c¸ch sö dông c¸c d÷ liÖu cã s½n.

NÕu kh«ng cã th«ng tin g× th× ph¶i xem l¹i ph ¬ng ph¸p thö nghiÖm lµ ph ¬ng ph¸p g×?.

TÝnh to¸n ®é K§B ®o tæng hîp

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o tæng hîp:

y = f(x1, x2,...,xn)

Trong ®ã:

uc: ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o tæng hîp

u(xi): ®é kh«ng ®¶m b¶o thµnh phÇn thø i

n: sè thµnh phÇn ®é kh«ng ®¶m b¶o

ci: hÖ sè nh¹y cña thµnh phÇn thø i

n

iiic xucyu

1

22 )()(

Mét sè quy t¾c tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o tæng hîp

Céng vµ trõ:

Vy = Va + Vb

Nh©n vµ chia:

C = W/V

q = Bx Khi B lµ h»ng sè:

Lòy thõa: q= Xn

22

v

u

w

u

c

u vwc

x

nu

q

uxq

ba vvy uuu 22

xq Buu

VÝ dô tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o tæng hîp

Gi¶ sö : y = p +q + r

BiÕt : p = 5,02 ; q = -6,45 ; r = 9,04

vµ : u(p) = 0,13 ; u(q) = 0,05 ; u(r) = 0,22

TÝnh y vµ ®é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn cña nã

¸p dông quy t¾c 1:

y = 5,02 - 6,45 +9,04 = 7,6126,022,005,013,0)( 222 yu

VÝ dô tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o tæng hîp

Gi¶ sö : y =(o. p / q . r )

BiÕt : o = 2,46 ; p = 4,32 ; q = 6,38 ; r = 2,99

vµ : u(o) = 0,22; u(p) = 0,13 ; u(q) = 0,11; u(r) = 0,07

TÝnh y vµ ®é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn cña nã

ap dông quy t¾c 2:

y = (2,46. 4,32) / ( 6,38 2,99) = 0,56

024,056,0)(99,2

07,0 2

38,6

11,0 2

32,4

13,0 2

46,2

02,0 2

yu

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o më réng

U = k.uc(y)

Trong ®ã:

U: ®é K§B ®o më réng

k: hÖ sè phñ

uc(y): ®é K§B tæng hîp cña ®¹i l îng ®o y

Sö dông hÖ sè phñ k = 2 víi møc ®é tin cËy xÊp xØ 95%

Theo:

qui ®Þnh cña VILAS

qui ®Þnh cña APLAC-MRA

khuyÕn c¸o cña GUM vµ EURACHEM

Hå s¬ íc l îng ®é KĐB ®o

Hoµn thµnh mét b¸o c¸o ph©n tÝch nªn l u

hå s¬ bao gåm nh÷ng ®iÒu sau:

ph ¬ng ph¸p sö dông ®Ó tÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ ®é kh«ng ®¶m b¶o;

C¸c gi¸ trÞ vµ nguån vµ ph©n tÝch ®é kh«ng ®¶m b¶o;

Danh môc tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña ®é kh«ng ®¶m b¶o và số liệu tÝnh to¸n cña mçi thµnh phÇn;

D÷ liÖu vµ ph©n tÝch cần diÔn ®¹t theo mét c¸ch râ rµng ®Ó cã thÓ tÝnh l¹i nÕu cÇn thiÕt.

B¸o c¸o kết quả®é KĐB ®o

Ph©n tÝch: KÕt qu¶ x (®¬n vÞ) kxU

(®¬n vÞ)

Y = y (®¬n vÞ) kxU (®¬n vÞ)

B¸o c¸o ®é K§B ® îc tÝnh to¸n b»ng c¸ch

sö dông hÖ sè phñ k b»ng 2 [xÊp xØ víi

møc ®é tin cËy lµ 95%]

C¬ së khoa häc ®Ó ®¸nh gi¸ sù phï

hîp cña s¶n phÈm hoÆc qu¸ tr×nh;

BiÓu thÞ chÊt l îng cña kÕt qu¶ hiÖu

chuÈn vµ thö nghiÖm t¹o sù tin cËy

cho ng êi sö dông trong viÖc so s¸nh

c¸c kÕt qu¶ cña cïng mét ®èi t îng

®o ë c¸c PTN kh¸c nhau. Sù tin cËy

lµ ®iÒu quan träng ®Ó tiÕn tíi xo¸

bá hµng rµo th ¬ng m¹i quèc tÕ;

IV. ỨNG DỤNG CỦA ĐỘ KĐB ĐO

Gióp cho viÖc x¸c nhËn hiÖu lùc ph

¬ng ph¸p ;

Lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu

trong tÝnh liªn kÕt chuÈn cña mét

kÕt qu¶ ®o;

§¸p øng yªu cÇu cña tiªu chuÈn

ISO/IEC 17025 : 2005

IV. ỨNG DỤNG CỦA ĐỘ KĐB ĐO (tiếp)

Sử dụng giá trị UM

Đánh giá sự phù hợp và so sánh giữa các kết quả

V. THỰC HÀNH ƯỚC LƯỢNG ĐỘ KHÔNG ĐẢM BẢO ĐO THEO ISO 19036

Phạm vi áp dụng theo ISO 19036

• Hướng dẫn ước lượng độ không đảm bảo đo cho các phương pháp định lượng vi sinh vật trong thực phẩm bằng kỹ thuật đếm khuẩn lạc.

• Các dạng thực phẩm cho người, thức ăn gia súc, các mẫu môi trường …

– Cách tiếp cận tính UM dưa trên “standard deviation of reproducibility of the final result of the measurement ”/ độ lệch chuẩn tái lặp của kết quả đo cuối cùng.

• Không áp dụng trong các trường hợp:

- định lượng bằng kỹ thuật MPN

Báo cáo xác định UM • Xác định các nguồn của UM:• Qui trình thực nghiệm:

– nền mẫu; cách lấy mẫu phân tích; – vi sinh vật đích/nhóm VSV đích trên nền mẫu; số mẫu/1 nền mẫu/qui

trình TN>= 10samples of the same matrix. – Chọn nền mâux mang tính đại diện– TN các ngày khác nhau (bao hàm toàn bộ các đk thưc hiện TN khác

nhau)– Thực hiện dãy Pha loãng ở trong dải nồng độ TN hàng ngày– Tốt nhất là các mẫu nhiêm tự nhiên, hệ VSV tự nhiên-– > Gần nhất với các điều kiện thử nghiệm hàng ngày

• Lựa chọn công thức tính toán và công bố kết qủa UM: U = log10 (c) ± k ⋅RSD RC (k = 2) (Độ lệch chuẩn tái lặp)

• Lưu ý: đối với pp định tính chỉ xác định nguồn gây nên UM và công bố giới hạn phát hiện của pp. PP định lượng gồm tất cả các bước trên

Báo cáo kết quả UM

• ISO/TS 19036:2006

– 8,0 log ± 0,14 log

– 8,0 log [7,9; 8,1]

– 108 CFU/ml [7,9×107; 1,3×108]

– (108 CFU/ml [108 - 79%; 108 + 130%])

• Số khuẩn lạc dưới 30

• U=u×k (U=2SR) hệ số k= 2, với độ tin cậy 95%; số

khuẩn lạc định lượng từ 10 – 30 CFU.

30

0,18862

C

0,18862S2U 2

R

∑C : tổng số khuẩn lạc đếm được

ISO/TS 19036: 2009 (amd)

Ví dụ tính toán UM

CFU/ml 100.0000,0022

220

0,00010,00010,0010,001

106104100(C) Result

log 0,152,30259

0,35

2,30259

RSSR Us R

log 5,0(C) Log

log 0,32SUusikkerhet Utvidet R

– 5,0 log ± 0,3 log

– 5,0 log [4,7; 5,3]

– 100.000 CFU/ml [50.000; 200.000]

– 105 CFU/ml [5×104; 2×105]

– (100.000 CFU/ml [100.000 - 50%; 100.000 + 100%])

– (105 CFU/ml [105 - 50%; 105 + 100%])

CFU/ml 1000,22

22

0,010,010,10,1

31711Resultat

log 0,11SU Usikkerhet R

log 2,0Resultat

0,3030

0,18862

22

0.188620,112

30

0,18862

C

0,18862S22U 22

R

2U2S usikkerhet Utvidet R

– 2,0 log ± 0,3 log

– 2,0 log [1,7; 2,3]

– 100 CFU/ml [50; 200]

– 102 CFU/ml [5×101; 2×102]

– (100 CFU/ml [100 - 50%; 100 + 100%])

– (102 CFU/ml [102 - 50%; 102 + 100%])

k=2 (với mức độ tin cậy 95%)

Tài liệu tham khảo– ISO/TS 19036:2006

www.pronorm.noInternational Accreditation New Zealand, Technical guide:

Uncertainty of Measurement Precision and Limit of Detection in Chemical and Microbiological Testing Laboratories (2004)www.ianz.govt.nz

– Standard Unit, Evaluations & Standards Laboratory, Center for InfectionsUncertainty in Measurement in Testing (QSOP 4: 2005)www.evaluations-standards.org.uk

Verden går videre!!Verden går videre!!