Dolam Sistemi Histolojisi

Prof.Dr.Yusuf NERGZ

Sunum Plan

Dolam sistemi hakknda genel bilgi.

Kalp Arterler

-Elastik arterler-Muskler arterler-Kk arter ve arterioller

zel tip arterler Venler

-Venl-Orta apl venler-Byk venler

zel tip venler

-Kapillerler-Kapillerlerin snflandrlmas

1.Kesintisiz kapiller2. Pencereli kapiller

- Pencereli-diyaframl- Pencereli-diyaframsz

3.Sinzoidler-Kapillerlerin fonksiyonlar

-Lenfatik Damarlar.

Dolam sistemi hakknda genel bilgi.

Dolam sistemi kalp ve damarlarn oluturduu bir sistemdir. Bu sistemde kalp merkezde yerlemi olup, damarlar kalpten kp, kalbe tekrar geri dnen kapal bir boru sistemini oluturmaktadr.

Dolam sisteminin temel fonksiyonu, kann, damar sistemi iinde belli bir basn altnda dolamasn salamaktr.

Bunun sonuncunda hcrelerin i ortamdan madde alm verimi, beslenmesi, onarm, scakln vcudun her tarafna eit ekilde dalmas,organizmann fonksiyonel btnlnn nemli araclar olan hormonlarn dalm gibi olaylar gereklemektedir.

Dolam sistemi hakknda genel bilgi Kan dier svlarn prensiplerine benzer

ekilde belli bir basn fark altnda, daha doru bir deyile basncn yksek olduu blgeden dk olduu blgeye doru akmaktadr. Kalp bir emme basma tulumba gibi, yksek ve dk basnc oluturacak ekilde almaktadr.

Kalbin pompa gc ile damar sistemi iine frlatt kan, nce arterlere sonra kapiller (klcal) damarlara oradan da venlere geerek tekrar kalbe dner.

Dolam Sistemi hakknda genel bilgi Dolam sistemi kardiyovaskler sistem ve

lenfatik vaskler sistem olmak zere 2 ayr fakat birbirleriyle ilikili bileene sahiptir.

Kardiyovaskler sistemin ilevi dokular ve kalp arasnda 2 ynde kan tamaktr.

Lenfatik vaskler sistemin ilevi ise ekstraseller svnn fazlas olan lenfi toplamak ve kardiyovaskler sisteme geri getirmektir.

Bu yzden lenfatik sistem tek ynl iletim salarken; Kardiyovaskler sistem ift ynl tama yapar.

Dolam Sistemi

Kardiyo vaskler SistemKalpArterlerKapillerlerVenler

Lenfatik vaskler sistem

KALPKalp duvar 3 tabakaldr. Endokardiyum Miyokardiyum Epikardiyum

Endokardiyum

EpikardiyumMiyokardiyum

Endotel; kalbin i boluklarn der.Subendotel; elastik kollajen liflerden oluan az sayda dz kas hcresi ieren ba dokusudur.

Subendokardial tabaka; kk kan damarlar, sinirler ve ventrikllerde impuls ileten sistemin dallarn (purkinje lifleri) ieren gevek ba dokusudur.

Endokardium

Miyokardium

Ventrikllerde, atriuma nazaran daha kalndr.

nterkalar disklere sahiptir. Miyokard hcreleri mitokondriyondan

zengindir. Gap junctionlara sahiptir. Diad yaps gzlenir Hipertrofi grlr. Hiperplazi gzlenmez. Atriyal Natriretik Faktr salglar.

Kalp kas hcreleri

Prkinje liflerinden aldklar impulsu komu hcrelere geirebilirler.

Bylece hcreler koordine ekilde sinkronize kontraksiyon yapar.

Bunun sonucunda da kalp kas dokusu bir sinsityum gibi etkili bir fonksiyon grr.

Kalp kas hcreleri

Atrium duvar ve interventrikler septumda bulunan baz kas hcreleri hormon sentezlemek zere zellemilerdir.

Atriyal natriretik polipeptid Atriyopeptin Kardiyonatrin Kardiyodilatin

Atrial kardiak kaslar

Atrial miyokardiyumda bulunurlar ve birbiri zerini binmi a eklinde dzenlenmilerdir.

Kas hcreleri arasnda kollajen ve elastik lifler bulunur

Ventrikler kardiyak kaslar

Ventrikl boluu evresinde, spiral seyirli kompleks tabakalar olutururlar.

Yzeyel kas tabakas, her iki ventrikl birlikte evrelerken, derindeki kas tabakas her bir ventrikl tek tek evreler ve interventrikler septuma katlr.

Atriyal kardiyak kaslar ventrikler kas hcreleri ile karlatrldnda;

Daha kktrler, Atrial natri retik faktr ieren ok sayda

salg granl ierirler, Daha az sayda T tubul sistemine sahiptir, Daha ok sayda gap junctionlar vardr, mpulsu hzl iletirler, Daha ritmik kaslrlar.

Epikardium

Epikardiyum/visseral perikardiyum Kalbi saran serz bir yapdr. En d tabaka tek katl mezotel hcreleri, Mezotel altnda ince bir bazal lamina ve Epikard myokarda balayan subepikardial

ba dokusu tabakas. Koroner damarlar, sinirler, ya hcreleri

ve ganglionlar bulunur.

Kalbin skeleti

Trigona Fibrosa Annuli Fibrosi Septum membranaseum

Trigona fibroza

gen eklinde iki oluumdur. Nadiren kkrdak ta ieren bu yaplar iki grup

annuli fibrozinin arasnda bulunur.

Annuli fibrozi

Kompakt ba dokusu yapsndadr. 3 major gruptan oluur:1- Ostium atrioventriklare (dextrum

ve sinistrum),2-Ostium trunki pulmonalis 3-Ostium aorta kapaklarnn etrafn

kuatan ve onlar destekleyen youn ba dokusundan olumu halkalardr.

Septum membranesea

Septum interventriklarenin st blmn yapan youn fibrz bir plaktr.

Kalp KapaklarHer iki tarafnda endotel tabakas bulunur ve fibrz iskeletin anuli fibrozisine balanr.

Kalbin zel leti Sistemi

Sinoatrial Dm=Keith-Flack Atrioventrikler Dm His Demeti Prkinje lifleri

Sinoatrial Dm

Sa atriumun yan duvarnda V. cava sup.alnn yannda bulunan kk bir hcre kmesidir.

Atrial kalp kas hcrelerinden daha kktrler.

Miyofibriller periferde yerleiktirler. Tipik diskus interkalarisler yoktur. En hzl intrinsik ritme sahip olduklarndan

kalbin geri kalan ksm iin pacemaker grevi yaparlar.

SA noda yakn yerleik pek ok otonomik sinir lifleri ve ganglionlar vardr.

Sino-Atrial Dm (Devam)

Nodal kas hcreleri; silindirik biimli ve kk hcrelerdir.

Sitoplazmada az sayda miyofibril var. Birbirleri ile balantl (nexus), aralarnda youn

ba dokusu bulunur. Hcreler atriyum kas hcreleri ile devam eder.

Atrioventrikler dm

Subendokardiyumda gelii gzel yerleik, dallanmalar yapan kalp kas hcrelerden daha az myofibril tayan kk apl nodal fibrillerden oluur.

Nodal fibriller A-V hzme ve prkinje lifleri ile devam eder. Atriyumun kontraktil kalp kas hcreleri ile balantldr.

His demeti

Kas hcreleri ba dokusu klf ile evrilidir. Ayrld 2 dal bulunduklar ventrikln

m.papillarislerine dal verir ve subendokardiyumda dallanarak a oluturur.

Prkinje lifleri

zellemi kalp kas hcreleridir. Miyofilamentleri seyrektir ve sitoplazmann

periferinde yerleir. mpuls, prkinje lifleri ve kalp kas

hcreleri arasnda bulunan gap junctionlar aracl ile iletilir.

Prkinje liflerinin aplar kalp kas hcrelerinden byktr.

Diskus interkalarisler seilir. Hcrenin merkezi ksm glikojenden

zengindir. Glikojen ieriinden dolay PAS pozitif

boyanrlar.

Kalbin innervasyonu

ok sayda miyelinli ve miyelinsiz motor lifler (sempatik ve parasempatik) kalpte geni bir pleksus olutururlar ve ok sayda gangliyonu innerve ederler.

Kalpte miyonral bileke yoktur. Otonomik sinir sistemi gereksinime gre

kalp vurum hzn ayarlayabilir. Sempatik sistem hz arttrr (Taikardi),

parasempatik stimlasyon azaltr(Bradikardi).

KAN DAMARLARI Kardiyovaskler

sistem; kan, akcierlere gtren ve getiren pulmoner dolam ile kan vcudun tm doku ve organlarna gtren ve getiren sistemik dolam olmak zere iki farkl dolama pompalayan muskuler bir yap, kalpten oluan sistemdir.

Bu dolamlar; Kan kalpten alp dallanarak

daha kk damarlar oluturan ve vcudun tm blgelerine tayan arterler

Vcudun normal aktivitelerini srdrebilmesi iin gazlarn, besin maddelerinin, metabolik artklarn, hormonlarn ve sinyal molekllerinin kan ve doku arasndaki geilerini salayan ince duvarl bir a oluturan kapiller damarlar

Kapiller yataa drene olan ve giderek byyerek kan kalbe tayan venlerdenoluur.

KAN DAMARLARININ GENEL YAPISI

Bir ok damar, baz farkllklar olmasna ramen benzer zellikler gsterir ve farkl ekillerde snflandrlrlar. rnein yksek basnl damarlarn duvarlar (subklavian arterler), dk basnta kan ileten damarlardan (subklavian venler) daha kalndr.

KAN DAMARLARININ GENEL YAPISI

Arteriyel damarlarn aplar her dallanmada azalmasna ramen venlerin aplar her katlmda artar. Kapiller ve venller gibi kk damarlarda duvar yaps daha basitlemesine ramen duvarlarnda 3 tabaka ierirler. Yaplar fizyolojik zellikleri ile uyumludur.

KAN DAMARLARININ GENEL YAPISI Dk basnla kar karya kalan pulmoner

arter duvarlar, karotis veya renal arterler gibi yksek basnl arter duvarlarna gre daha incedir.

Genel olarak arterlerin elik eden venlere gre duvarlar daha kaln iken aplar daha kktr.

Ayrca histolojik kesitlerde arterler yuvarlaktr ve lmenlerinde kan bulunmaz.

Snflandrmada kriter, damarn boyutu ya da doku bileenidir.

Damarlarda iten dar doru 3 ana tabaka gzlenir.

Kalp: Mskler bir pompa olarak grev grr.

Arterler: Kan kalpten dokulara doru. Venler: Kan dokulardan kalbe doru

tarlar. Kapillerler: Arterler ve venler arasnda

bulunurlar.

Kan Damarlarnn Genel Yaps

1-Tunika intima Endotel Subendotel

Membrana elastika interna2-Tunika media

Membrana elastika eksterna3-Tunika adventisya

1-Tunika intima

a-Endotel: Bazal lamina zerine oturan tek katl yass epiteldir. Endotel hcreleri, tip II, IV, V kollajenleri, laminin, endotelin, nitrik oksit ve von Willebrans faktrde sentezler ve salglarlar. Ayrca anjiyotensin Ii anjiyotensin IIye eviren anjiyotensin-converting enzim (ACE); bradikinin, serotonin, prostaglandinler, trombin ve norepinefrin gibi maddeleri inaktive eden membrana bal enzimlere de sahiptirler.

T. ntima

Prostasiklin sentezlemek, Dz Kas hcrelerinin etkinliinin ayarlamak, Anjiyogenez(nceden mevcut olan kk

damarlardan yeni kan damarlarnn olumas) ve vaskulogenezde rol oynamak,

Kann phtlamasnda rol almak, nflamasyonda grev almak, Seici geirgenliin salanmasnda rol almak, Kapiller transporta katlmak, Lipoprotein metabolizmasnda rol almak, Vazokonstriktr ve vazodilatatr ajanlar

salglamak, eitli byme faktrleri sentezleyip salglamak.

Endotel Hcresinin Fonksiyonlar

Endotel Fonksiyonlar

AnjiyogenezYeni damar oluumu; anjiogenez ve vaskulogenezolarak iki mekanizma ile gerekleir .

Anjiogenez mevcut olan venllerden endotel hcrelerinin aktivasyonu, g ve

proliferasyonunu ieren yeni kapiller oluumudur.

b-Subendotelyal Tabaka: Dz kas hcrelerini ve gevek ba dokusunu ierir. Her ikisi de longitudinal dzenlenmitir.

c-Membrana elastika interna: Elastik liflerin ok bulunduu tabakadr. zellikle muskuler arterlerde iyi gelimitir. Elastinden oluan bu tabaka daha derinlerde yer alan hcrelerin beslenebilmesi iin besinlerin diffzyonunu salayan pencerelidir. T. ntima

Aterom Oluumu

Aterom, atardamarlarnduvarlarnda oluan anormal yangsal (enflamatuvar) makrofaj akyuvar birikmesidir. Bu anatomik bozukluklar (lezyonlar) ocukluun ge dneminde, yaklak 10 yandan nce gelimeye balar ve zamanla iyice geliir.

2-Tunika media

Proteoglikan zellikte ve tip III kollajen ieren matrikste yer alan konsantrik dzenlenimli dz kas hcreleri, elastik lifler, elastik membranlar ierir. Matriks ve fibrzelementler dz kas hcrelerince sentezlenir.

T. Media

2-Tunika media (Devam)

Kapiller ve postkapiller venllerde tunika media bulunmaz. Bu kk damarlarda media tabakas yerine perisitler bulunur. Daha geni muskuler arterlerde ve byk arterlerde media ve adventisya tabakas arasnda daha ince yapl membrana elastika eksterna bulunur.

3-Tunika adventisya

Fibroblastlarn,tip-1,kollajen liflerin ve uzunlamasna yerleik elastik liflerin youn olduu ve organn ba dokusu ile devamllk gsteren tabakadr.

T.Adventisya

Kan Damarlarnn beslenmesi

Tunika intima damardaki kanla beslenir. Byk damarlarn kalnl ve muskularitesi damardaki kandan diffzyonla beslenmeyi engeller. Tunika media ve adventisyann derinlerdeki hcrelerin beslenmesi diffzyonla zor olacandan beslenme, damar duvarna giren ve sk olarak dallanan vaza vazorumlardan salanr.

Kan Damarlarnn beslenmesi (Devam)

Bu damarn damarlar venlerde arterlerden daha fazladr ve intimaya kadar uzanabilir. nk, venz kan daha az oksijen ve besin ierirler.

Lenfatik kapillerler venlerin medialarna penetre olabilmelerine karn arterlerin sadece adventisyalarnda bulunur. Arter lmenine yakn olsalard yksek arteriyel basntan dolay kollabe olabilirlerdi.

Kan Damarlarnn nnervasyonu

Sempatik sinirler vazokonstrksiyon yaparlar.

Parasempatik sinirler ise vazodilatasyon yaparlar.

Sempatik sistem nrepinefrin Dz kas hcresinde konstraksiyon damar lmeni daralma.

Arterler

Arterlerin Snflandrlmas Arterler, kan kalpten kapiller yataa

tayan efferent damarlardr. Arterler,

-aplarna gre,-Morfolojik yaplarna gre,-Hem ap hemde morfolojik yaplarna

gre snflandrlrlar.

1-Elastik arterler 2-Muskler arterler 3-Kk arter ve arterioller

1-Elastik Arterler

Aort ve byk dallarn kapsar. Elastinden dolay taze yaplarda sar renkte

izlenirler. aplar 7 mm den fazla ancak aplarna gre

duvarlar incedir. Arterlerde en gelimi tabaka tunika mediadr.

Kann kalpten uzaklatrlmasn ve kalp atm sonucu basn dalgalanmalarn yumuatr.

Sistolde elastik lamina gerilir ve basn deiimini azaltr.

Diyastolde, elastik skma arteriyel basnc dzenler. Kalpten uzaklatka arter basnc akm hz, basn deikenlikleri azalr.

1-Elastik Arterler (Devam)

aplar 1 cm den byk olan arterlerdir. rnek olarak,

-Aort-A.karotis kommunis-A.subklavia-A.iliaka kommunis-Trunkus pulmonaris

1-Elastik Arter (Devam)

A-Tunika ntimaa) Endotel b)Subendotelc)Membrana Elastika ntena

a- Endotel,Tek katl yass epitelden olumutur. Endotel hcreleri 10-15 m geniliinde 25-

50 m uzunluundadr. Hcreler birbirlerine sk balantlarla ve

gap-junctionlarla balanr ve bariyer oluturur. Bol pinositotik vezikller ierir.

A-ntima (Devam)

Endotel hcreleri sitoplazmalarnda 0.1 m apnda ve 3 m uzunluunda Weibel Paladecisimcikleri olarak bilinen membranla evrili elektron-dens cisimcikler vardr.

A-ntima (Devam) Weibel Palade cisimcikleri Von Willebrande

faktr ihtiva eder (Faktr VIII). Von Willebrande faktr phtlama annda

kan pulcuklarnn fonksiyonlarn kolaylatrr.Bu gruptaki proteinlerin eksikliinde hasar grm olan endotel yzeyine trombosit adhezyonu zayflar ve kanama uzar. Bu durum,hemofilliye sebep olur.

A- ntima (Devam)b-Subendotel tabakas, kaln olup, ritmik

kaslma ve gevemelere yardmc olan lifler uzunlamasna dizilirler. Dz kas hcreleri de bu tabakada yer alr. Hem kaslr hem de ekstraseller ara madde ve fibrilleri sentezler. T.mediaya yaklatka elastik lif miktar artar.

c)Membrana Elastika ntena ,media snrnda younlaan elastik liflerden olumutur. Ancak mediaya benzediinden ayrt etmek zordur.

B-Tunika Media

T.media da yala birlikte says artan konsantrik yerleimli 40-70 elastik lamina bulunur. Laminalar arasnda pencere ad verilen aklklar bulunur. Elastik membranlar arasnda dz kas,retikler lifler, vaso vasorumlar vekondroitin slfat (metakromazi +) bulunur. Belirgin bir membrana elastika eksterna yoktur.

Tunika Adventisya , incedirve media kalnlnn yarskadardr. Kollajen lif, elastiklif,fibroblast, makrofaj,kandamarlar(vazavazorum)ve sinirlerden (nervivazorum) olumutur.

C-Tunika adventisya

T.Adventisya

T. ntima

T. Media

T.AdventisyaElastik lifler

2-Muskler Arter

Kan organlara datan ve en ok grlen arter tipidir. 2,5-7 mm apndadrlar. Mediadaki dz kaslarn kaslmasna bal olarak kan ak lokal hormon ve nral uyarlarla ayarlanr.

Elastik arterlerden muskuler arterlere geerken, elastik materyel azalr, dz kas artar.

ok belirgin membrana elastica interna ve eksternalar vardr.

2-Muskler Arter (Devam)

rnek olarak-A.ulnaris-A.renalis-A.hepatika-A.brakiyalis

Membrana Elastika nterna iyi gelimitir.

Membrana Elastika Eksterna daha incedir.

A)Tunika intima

Elastik arterlere gre daha incedir fakat subendotelyal tabaka az sayda dz kas hcresi bulunurken membrana elastica interna ok belirgindir. Pencereli elastik membran zelliindedir

b)Tunika media Balca dz kas hcrelerinden oluur. Dz

kas hcreleri i organ duvarndaki dz kaslardan daha kktr. ntimaya bakan yzdeki birka dz kas bant longitidnal seyirlidir.

Kk muskuler arterlerde 3-4 tabaka dz kas varken byk muskuler arterlerde 40 tabaka konsantrik yerleimli dz kas tabakas bulunur. Damar dallandka tabaka says azalr.

Her dz kas hcresi bazal laminaya benzer bir eksternal lamina ile evrilidir.

Dz kaslar, matriks ve liflerin retilmesinde de fonksiyon grrler. Kas hcreleri arasnda vaso vasorumlar yer alr.

c)Tunika adventisya

Ba dokusu fibrilleri, fibroblastlar, ya hcreleri, lenfatik damarlar, miyelinsiz sinir sonlanmalar yer alr.

Muskler Arter

3-Kk Arter ve Arterioller

Kk Arter T.media 8-10 sra dz

kas hcre tabakas ierir.

M.Elastika interna yok.

Arteriol Tunika media 1-2 sra

dz kas hcre tabakas ierir.

M.Elastika nterna var.

Arteriol

Kapillerlere kan akn dzenleyen terminal arteriyal damarlardr. Duvarlarnn genilii lmenlerinin ap kadardr. Endotel, tip III kollajen ve birka elastik lif ieren subendotelyal ba dokusu ile desteklenir.

Byk arteriyollerde ince ve pencereli internal elastik membran yer alrken daha kk ve terminal arteriyollerde bulunmaz. Kk arteriyollerde tek dz kas tabakas varken byk arteriyollerde 2-3 kat dz kas tabakas bulunur.

D elastik membranlar yoktur. Adventisya tabakas az sayda fibroblast

ieren ince fibroelastik ba dokusudur.

MetarteriyolKapiller yataa kan getiren arterlere

metarteriyol ad verilir.Tunika intimasnda yer alan endotel ve

bazal lamina, tunika mediasnda bulunan dz kas hcrelerinin oluturduu tamamlanmam tek bir tabaka ile evrilmitir.Tunika adventisyas gevek ba dokusundan olumutur.

Bu damarlarn kontraksiyonu, kapillerlere giden kan miktarn ayarlar, ancak kan akmn tmyle durduramaz

Prekapiller sfinkter

Metarteriyoln veya terminal arterioln kapillerle birletii yerde bir yzk gibi evreleyen dz kas lifleridir. Kasldklarnda, kapillere giden kan tmyle durdurabilirler. Arteriyel ve venz sistemler arasndaki

basn farkn korur.

Arterlerde zellemi Duyusal Yaplar

balk altnda incelenir.Karotik sinus,Karotik cisim,Aortik cisimler.

1.Karotik sinus

A.Karotis kommunis'in atallanma yerinin hemen distalinde A.karotis interna duvarnda yerleik birbaroreseptrdr. Bu alanda damarn adventisyas biraz kalndr ve glossofarengeal sinirden (IX. Kraniyal sinir) zengin duyusal sinir sonlanmalar alr.

Bu blgede media incedir ve kan basnc artnda gerginleir; bu gerginlik sinir sonlanmalarn uyarr. Afferent impulslar, beyindeki vazomotor merkezde vasokonstriksiyonu tetikler ve kan basnc dzenlenir. Aorta ve dier baz byk damarlarda da kk baroreseptrler bulunur.

2.Karotik cisim

A.karotis kommunis'in atallanma yerinde yerleik kk (3-5 mm) ve oval biimli oluumlardr.

Dk O2 basncna, yksek CO2 konsantrasyonuna ve dk arteriyel pH 'ya duyarl kemoreseptrler olarak faaliyet gsterirler.

Ba dokuya gml soluk boyanan 2 tip hcre ierirler: glomus hcreleri (Tip I) ve klf hcreleri (Tip II). Karotid cisimler katekolaminler ierir. Glossofarengeal ve vagustan afferent lifler alrlar.

3.Aortik cisimler

Arkus aortada ,-Sa subklavian arter -sa arteria karotis kommunis

-Sol subklavian arter-sol arteria karotis kommunis arasnda bulunur.

Glomus

Trnak yata, parmak ular ve ayak parmaklar glomus ile damarlandrlr . Glomus, elastik laminas olmayan bir arteriyol alan basit bir organdr. Damarn dz kas tabakas damar lmenini ksmen ya da tamamen sarar. Dz kas tabakas sinirlerden zengindir.Bir venz pleksusa boalmadan nce direkt olarak kan akmn dzenler.

Portal SistemArteriyel sistemden kan

ak ya metarteriyollerle (prekapiller sfinkter ile) ya da terminal arteriyollerle kontrol edilir.Merkezi kanaln proksimal

(arteriyel) ksmn metarteriyoller olutururken; distal ksm (venz ksm) prekapiller sfinkteri olmad iin thoroughfare kanal adn alan blmce oluturulur.

Thoroughfare kanallar, kapiller yataa drene olurlar ve kan venz sistemin kk venllerine boaltrlar.

Prekapiller sfinkterler kasldnda kan, kapiller yataa uramadan merkezi kanallardan akar ve direkt olarak venllere girer.

Mikrodolam

zel Tip Arterler Yastkl arterler ,erektil organlar, tiroid , meme ba,

nazal mukoza ve prostattaki baz kk arterler bu tiptir.

Terminal arterler ,baz organlarda arter dallar, komu arterlerle anostomozlamadan, her birisi kendisine ait blgeyi besler. Bu arter tkanacak olursa besledii dokuda nekroz ortaya kar. Klinik nem tar. Ar.centrals retina nn tkanmas krle yol aar.

Beyin arterleri ,terminal arterlerdir.

zel Tip Arterler (Devam) Umblikal arterler ,T.intimada yalnzca endotel

bulunur. Kas tabakas iyi gelimi olup, sirkler ve longitudinal tertiplenmitir. Adventisya yoktur. Gbek kordonunun mkoz ba dokusu T.mediay dtan sarar.

Akcier arterleri ,ince duvarldrlar. Akcierlerdeki dk kan basncna uygun olarak hem kas hem elastik doku azalmtr.

Tuba uterina-Uterus ve ovaryum arterleri ,gebelik ve menstrual siklusta yap deiiklii gsterirler.

Arterio-Venz Anostomozlar

Arterler ve venler arasndaki direkt balantlardr. Anastomoz akken kann byk blm kapiller yata by pass yaparak, arteriyel dolamdan venz dolama geer.

Arteryal ve venller aras kompleks anastomozlara glomera denir. Balca parmak ucu, trnak yata ve kulakta bulunur.

Arterlerin Genel zellikleri

Arter Tipi ap T.ntima T.Media T.Adventisya

Elastik Arter >1cm EndotelDz kasBa Doku

Elastik lamellerDz kas

Ba Doku Vaza vazorumNervi vazorumLenfatikler

Muskuler Arter 2-10mm EndotelDz kasBa DokuBelirgin i elastik membran

Elastik doku azKollajenok miktarda dz kas

Ba doku

Kk Arter 0.1-2mm EndotelDz kasBa Doku elastik membran

8-10sra dz kas hcresiKollajen lif

Ba doku

Arteriol 10-100m EndotelDz kasBa Doku

1-2sra dz kas hcreleri

nce ba dokusu

Kapiller 4-10m EndotelPerisit

(---------) (---------)

Kapillerler

Kapillerler Kan akm yava ve kapiller duvar ince olduundan kan-

doku arasndaki deiim iin uygun alanlardr. aplar yaklak 8-10 m, uzunluklar ise 0.25-1 mm dir.

Kapiller ap yollar boyunca deimez.

Kapillerler (Devam)Lmen ap 1 hcrenin geii iin uygundur. Tm

kapiller yataklar ayn anda ak deildir. Ancak fizyolojik olarak ihtiya duyulduunda daha fazla kapiller yatan almasn ve kan aknn artmasn salar.

Kapiller toplam 96 000 km iken kapladklar alan ise 6 000 m2 dir.

Bir organda kapiller oksa metabolik aktivite yksek; azsa dktr.

Kapillerler (Devam)

Kapillerler arteriol ve venllerin arasnda ok sayda dallanmalar ve anastomozlarla bir a yaps oluturan tp biimli damar birimleridir.

En kk apl kan damarlardr.

Kapillerler (Devam)

Kan ile dokular arasndaki madde alveriinin gerekletii damardr.

Kapiller damarlarda ap 3 mikrometreye kadar der.

Damar duvar giderek incelir, kapiller damarlarda tek bir endotel hcresindenibaret hale gelir.

Buna karlk, bu kesimde gerekleen byk saydaki dallanmalar nedeniyle toplam kesit ve yzey alan ileri derecede artar.

Toplam kesit alannn ileri derecede art mikrodolamda akm hznn ok yavalamasna neden olur.

Bu sayede, kann bu kesimde difzyon iin yeterli sre kalmas mmkn olur.

Dier taraftan, damar apnn 3 mikrometreye kadar dmesi, bu blmdeki damarlarda akm direncini arttrr.

Bu boyutlara yakn damarlarda kan artk srekli bir sv gibi davranmaz.

Buna karlk, kan hcrelerinin mikrodolam andan geileri tamamen kendi zelliklerine bal olarak gerekleir.

Kapillerler (Devam)

Kapillerler (Devam)

Perisitler (adventisyal hcreler): Hasar durumunda damar endotel ve dz kas hcrelerine farkllanabilen kk farkllamam mezenimal hcrelerdir. Uzun sitoplazmik uzantlaryla kapillerin dna skca sarlrlar. Bu uzantlar kk Golgi kompleksi, mitokondrion, granler endoplazmik retikulum, mikrotubuller ve filamentler ierir.

Perisitlerde tropomyozin, isomyozin ve protein kinaz varl hcrelerin kontraktil zellikte olduuna iaret.

Kapillerlerin SEM grnm

Perisitler

Kapiller Tipleri

Kapillerler, duvarlarnda bulunan endotel hcrelerinin yaps ve bazal laminann bulunup bulunmamasna gre snflandrlrlar.

1.Kesintisiz kapiller2. Pencereli kapiller

- Pencereli-diyaframl- Pencereli-diyaframsz

3.Sinzoidler

1- Kesintisiz kapillerler(Devaml ya da Somatik kapillerler)

Endotel hcreleri, yan yana gelecek ya da st ste binecek ekilde yerlemilerdir. Bylece endotel sitoplazmas lmen etrafnda srekli ve kesintisiz bir tabaka oluturur. Bazal lamina da kesintisiz olarak endoteli kuatr.

2-Pencereli Kapillera-Pencereli Kapiller (diyaframl)

Kesintisiz bazal laminaya sahipler. Endotel hcresi sitoplazmasnda pencere-fenestrata ad verilen 60-80 nm aklklar bulunur. Bu pencereler hcre membranndan ok daha ince diyaframlarla kapatlmtr. Su-sv transportunun fazla olduu pankreas, bbrek, barsaklar, pleksus choroideus, processus ciliaris de saylar fazladr.

b-Pencereli Kapiller (diyaframsz)Pencere yaplarnda diyafram bulunmaz.

3-Sinzoidal Kapiller

30-40 m apnda, dolam yavalatacak ekilde dolambal yollar izleyen bu damarlarda endotel hcreleri arasnda aralklar bulunabilir (endokrin bezler), lenfoid organlarda ise endotel ince ve kesintisizdir.

Endotel hcrelerinde de diyaframsz bol pencere vardr. Bazal lamina kesintili veya yoktur. Duvarlarnda perisitler yoktur.

Karacier, dalak, kemik ilii, lenfoid organlar ve bbrek st bezinde ok bulunur.

Kapillerlerin histolojik grnm

Venl

Ya h.?

?

?

-Pencereler-nterselller aralklar-Pinositoz-Diapedez ,yoluyla olmaktadr.

Kapiller duvarnda tama

Kapilerlerin Fonksiyonlar

1.Geirgenlik (Permeabilite)2.Metabolik fonksiyonlar3.Antitrombojen fonksiyon

1.Geirgenlik (Permeabilite)

Kapiler (ve postkapiler venller) dokulardan oksijen, karbondioksit, sbstratlar ve metobolitlerin transferi bu blgede gerekletiinden dei-toku damarlar olarak adlandrlr.

Kapiler duvarnn geirgenlii molleklerin elektirik ykne ve boyutuna endotel hcresinin yapsna baldr.

2.Metabolik fonksiyonlar

Kapiler endotel hcresi ok eitli sbstratlar metabolize edebilirler.

a-Aktivasyon:Anjiyotensin-1in anjiyotensin IIye dntrlmesi

b-naktivasyon:Bradikinin,serotinin ,prostaglandin, nrepinefrin, trombin vsnin biyolojik olarak reaksiyon vermeyen bileiklere dntrlmesi.

c-Lipoliz: Lipoproteinlerin, endotel hcrelerinin yzeyindeki enzimler tarafndan trigliseridlere (enerji) ve kolesterole (steroid hormon sentezi ve membran yaps) dek paralanmas.

3.Antitrombojen fonksiyon

Endotel hcreleri dkldnde, akta kalan subendoteliyal ba dokusu trombositlerin agregasyonuna sebep olur. Ardndan fibrin koaglasyonu hayat tehdit edebilecek trombsoluumuna neden olabilir.

Endotel hcreleri ,kann subendotelyal ba dokusu ile temasn nleyerek antitrombojenik etki gsterirler.

ZEL KAPLLER DZENLENMELER

1-Portal Sistem:-Karacier sinzoidleri-Hipofizyal portal sistem.

2-Glomerul: (Renal korteksdeki a.afferentia-a.efferentia arasndaki kapillar a).

Portal Sistem

VENLER

Venlerin Genel zellikleri

Ven ve venller arterlere nazaran daha ince duvarldr.

Lmenleri daha genitir. Kapillerlerden kalbe doru gittike aplar

artar, duvarlar kalnlar. Duvarlar arterlerden ince, esneklii daha

az (kollajen fibriller fazla) olduundan, kesitlerde venler genellikle bzlr, lmeni dzensiz yark eklinde seilir.

Venlerin Snflandrlmas

1-Venller a)Postkapiller venllerb)Muskler venller

2-Kk venler3-Orta Venler4-Byk Venler

a) Postkapiller venller,

b)Muskller venller.

1.Venller

-1520 m apnda ve kapillerden kan alan venlerin balangcdr. Bunlarn duvarlar kapillerlere benzer ve ince endoteli ile bazal lamina ve perisitlerden olumutur.

-Lenf dmlerindeki postkapiller venllere yksek endotelyal venl ( HEVs ) ad verilir.

-Lumeni deyen endotel kbik ekilli olup ekirdekleri ovaldir.

- Bu venllerin luminal endotel yzeyinde, ntrofil ve lenfositleri tanma ve ayrma zelliine sahip tipe zg reseptrler ( Selektin,integrin) bulunur.

- eperi , perisitler tarafndan evrelenmitir.-Lumeni deyen endotel sitoplazmasnda aquporin- 1

molekl (AQP-1) adyla bilinen su kanallara sahiptir.

a) Postkapiller venller

b) Muskler venller

- Muskler venl,poskapiller venl n distalinde yer alrlar.

-Tunika mediada 1-2 sra dz kas hcresibulunmasyla postkapilalar venllerden ayrtedilirler.

-Tunika adventisya ise olduka incedir.- eperinde genellikle perisit hcreleri bulunmaz.

2-Kk venler

-T.intima endotel ve subendotelden olumutur.

-T.Media az gelimi olup sirkler tertiplenmi dz kas hcrelerinden meydana gelmitir.

-T.Adventisya longitudinal tertiplenmi kollajen ve az sayda dz kas hcrelerinden olumutur.

rnek: V.radialis,v.tibialis,v.poplitea

-aplar kk, duvarlar ince ve az sayda kapaklar vardr.

-Bazen endoteli evreleyen elastik lif a grlebilse de bu karakteristik bir membrana elastika interna yapsnda deildir.

-Duvar yaps T.intima,T.media ve T.adventisya dan olumutur.

3.Orta Venler

- Tunika intima,endotel,bazal lamina ve subendotelden meydana gelmitir.

-Tunika medias kollagen ve elastik lifler ile sirkller tertiplenmi birka dz kas hcresi ierir. Tunika adventisyasnn hemen altnda longitudinal dzenlenmi dz kas hcresi bulunabilir.

-Tunika adventisyasnda longitudinal dzenlenmi kollajen lifler ve elastik lifler grlr, ounlukla mediadan daha kaln bir tabakadr.

3.Orta Venler (devam)

T. ntimayi gelimitir, endotel, bazal lamina ve fibroblast ve

elastik lif a ieren kaln bir subendoteliyal ba dokusu ierir. Geni venlerin intimas, lmene doru uzanarak ven kapakn yaparlar.

T. MediaOlduka ince olup sirkller tertiplenmi dz kas

tabakas ,kollajen lif ve fibroblastlardan olumutur.T. Adventisya

En kalntabakadr.Fibroblast,kollajen,elastik lif ve longitudinal seyirli dz kas demetleri ierir.

4.Byk venler

zel Tip VenlerKas Tabakas Bulunmayan Venler: Endotel, ba dokusuna oturur.Dz

kas iermed,inden tunika media yoktur. Maternal plasenta venleri, duramaterin venz sinsleri,Serebral venler, piamater venleri, retinal venler , kemik venleri, peniste korpus kavernosum ve spongiozum venleri bu gruba girer.

Dz Kastan Zengin Venler: Gebelikte uterus venlerinde her 3 tabakada da dz kas hcreleri bulunur. Umblikal venlerde tunika mediada dz kas hcreleri ,ite longitidnal dta sirkler tertiplenme gsterir..

Kalp Kas eren Venler: nsanlarda nadiren V.cava inferiyor, superiyor ve V.pulmonalisin balangc kalp kas ierebilir.

Venz Kan Sinsleri: Genilemi ven balanglardr. Dalak ve kemik iliinde bulunur.

V.saphena :Bacakta yer alan uzun ve subkutanez yerleimli V.saphena ( En sk kullanlan internal torasik arterdir), koroner bypass ameliyatlarnda kullanlmaktadr.

Sentral adrenomeduller ven: T.intimada dzensiz ve longitudinal tertiplenmidz kas hcreleri bulundurur.

Venlerin Genel zellikleri

Ven Tipi ap T.ntima T.Media T.Adventisya

Postkapiller venl

10-50m EndotelPerisit (---------) (---------)

Muskler venl 50-100m EndotelPerisit

1-2sra dz kas hcreleri

Ba dokuBirka elastik lif

Kk ven 0.1-1mm Endotel2-3sra Dz kasBa Doku

2-3sra dz kas hcresi

Ba dokuBirka elastik lif

Orta ven1-10mm

EndotelDz kasBa Doku elastik membran

Dz kas Kollajen Lifler

Ba dokusuBirka adet elastik lif

Byk ven >1cm EndotelDz kasBa Doku

Dz kas(2-15 sra)Kollajen lifler

Ba Doku Birka elastik lif

KLNK LKVarikoz venler, genellikle yal insanlarn

bacaklarndaki yzeyel venlerin anormal genilemesidir. Kas tonusunun kaybolmas, damar duvarlarnn dejenerasyonu ve kapakklarn bozulmas ile ortaya kar. Varikoz venler zefagusun alt ucunda (zefagal varisler) ve anal kanal altnda da (hemoroid) ortaya kabilir.

Normal ve Varikz Venler

Varikz Venler

ARTER VEN

Lmen kk, dzgn ve yuvarlak

Duvar, apna oranla kaln

T. media en kaln tabaka ve d elastik

membran var Lmende eritrosit

genellikle yok Kapakk yoktur. Lmen genellikle aktr.

Lmen geni ve dzensiz Duvar, apna oranla

ince T. adventisya en kaln ve d elastik

membran genellikle yok Lmende eritrosit

genellikle var zellikle alt ekstremite

venlerinde kapakk bulunur.

Lmen genellikle kollabedir.

Lenfatik Vaskler Sistem

Lenfatik Vaskler Sistem

Lenf akm tek ynldr. Kan kapillerine dnemeyen fazla doku svs, kapiller yatak blgesinde kr ula balayan lenfatik kapillerlerde toplanr.

Buradan lenfatik damarlar aracl ile lenfatik duktuslara ve genel dolama katlr.

Lenfatik kapillerler

Cidar, kesintili bazal lamina ve endotelden olumutur.

Hcreler arasnda sk balantlar yoktur.

Kemik, kkrdak, epitel, MSS, kemik ilii ve plasenta dnda tm dokularda bulunur.

Ankoronik filamanlara sahiptir.

Lenf Damarlar

Lenfatik damar ve duktuslarn duvarlar venlere benzer. Kapaklarn ok sayda bulunmas, boumlu grnmelerine neden olur.

Lenfatik Kapiller

Lenfatikkapiller