DOĞUM ÖNCESİ BAKIM VE DOĞUM

“Doğum Öncesi Bakım ve Doğum Sunusu” © Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez

Ünite 1: Kadın ve Üreme Sağlığı

Kadın Hayatının Dönemleri

• Bir kadında, doğduğu andan başlayıp ölümüne kadar bedensel, ruhsal, hormonal birçok değişiklikler görülür. Bu nedenle kadın yaşamı sınırları kesin olmamakla birlikte belirli dönemlerden oluşmaktadır.

Bu dönemler

Puberte dönemi (Adölesen dönemi)

Seksüel ergenlik dönemi

Klimektorium ve menopoz dönemi

Senium (Yaşlılık dönemi) olmak üzere dörde ayrılır.

Puberte Dönemi (Adölesan Dönemi) ve Özellikleri

Çocukluk döneminin sona erip cinsiyet özelliklerinin ortaya çıktığı bu dönemde

Büyüme hızlanır,

Cinsiyet bezleri ve cinsiyet organları işlev görmeye başlar,

Adet kanaması başlar,

Doğurganlık yeteneğinin kazanır,

Çocukluktan erişkinliğe geçiş sürecidir. Bu döneme ergenlik (buluğ) dönemi denir.

Ülkemizde Puberte dönemi (Ergenlik) kızlarda 8-13 yaş, genellikle 14 yaşında tamamlanır. Erkeklerde ise 9-14 yaş aralığındadır.

Puberte Döneminin Başlamasını Etkileyen Faktörler

Genetik,

Coğrafi konum (Sıcak iklimlerde puberte çağı daha erken yaşlarda başlar),

Kırsal kesimde ya da rakım olarak düşük rakımlı yerlerde yaşamak erken pubertal değişikliklere neden olur.

Genel sağlık durumu,

Işığa maruziyet (Işık meletonin hormonu sekrasyonunu azaltır.

Fazla kilo (Obezite)

Psikolojik faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir.

Ergenlikte görülen belli başlı değişiklikler şunlardır:

Büyümede artış,

Meme büyümesi (telarş),

Cinsel kılların çıkması (adrenarş),

Adet görmedir (menarş).

Ergenlikte görülen belli başlı değişiklikler Meme gelişimi 10-12 yaşlar arası Kasık bölgesinin kıllanması (pubik kıllanma) 12-

14 yaşlar arası Koltuk altı kıllanma (adet görmeyle beraber

olabilir) 12-14 yaşlar arası Davranış değişiklikleri 12-14 yaşlar arası Adet görmeye başlama 12-14 yaşlar arası Memenin erişkin hale gelmesi 14-16 yaşlar arası

olur.

Gelişmiş Meme

Meme Gelişimi (Telarche)

Meme gelişimi ortalama 10-14 yaşlarında başlar.

10-12 yaşlarından itibaren overlerden (Yumurtalıklardan) salgılanan östrojon hormonuna bağlı olarak önce meme başının bulunduğu renkli, yuvarlak bölge (Areola) büyür ve meme dokusu gelişmeye başlar.

Ovulasyon (Yumurtlama) olduktan sonra salgılanan progesteron hormonunun etkisiyle de memeler normal yuvarlak şeklini alır.

Meme gelişimi genelde 14 yaşında tamamlanır.

Östrojenin memedeki etkisi yağ depolanmasına, destek ve asal dokuların ve yaygın bir süt kanalı sisteminin gelişmesine sebep olur.

Progesteron memedeki lobül ve alveoler hücrelerin gelişmesi, bölünerek büyümesi ve salgılayıcı karakter almasına neden olur.

Kadında Meme Gelişimi Evreleri Evre 1: Preadölesen evresi: Sadece meme başları belirlenir. (Yükselir)

Evre 2: Yumrucuklar belirir, memeler ve meme başı yükselir ve areola (meme başını çeviren derideki koyu renkli bölge)

Evre 3: Memeler biraz büyümüştür ve memelerde süt bezi dokusu mevcuttur.

Evre 4: Areola ve meme başı yükselir ve memenin diğer bölümlerinden daha yüksek bir tabaka meydana getirir.

Evre 5: Gelişmiş olgun meme: Meme yuvarlaklaşır ve sadece meme başı deriden yükselir.

Kasık Bölgesinin Kıllanması (Pubik Kıllanma Pubarche) Pubis kıllanmasıdır. Önceleri kıllanma renksizdir. Kıllanmaya derideki renk değişiklikleri (pigmantasyon da eşlik eder). Meme gelişimin; 1. evresinde kıllanma yoktur. 2. Evrede pubis bölgesinde kıllanmada başlar. 5. Evrede ise erişkin tipinde ve tüm genital bölge ile kasıkların iç yüzeylerinde kıllanma olur.

Puberte döneminde genital bölgede ortaya çıkan kıllanma ters üçgen şeklindedir.

Koltuk Altı Kıllanması (Adrenarş: Adrenarche)

• Axsillar (koltuk altı) kıllanmasıdır. Pubis kıllarının çıkmasından sonra yaklaşık bir yıl içerisinde ilk menstruasyondan çok kısa bir süre önce görülür. Pubis ve aksiller kıllanma böbrek üstü bezlerinden salgılanan androjen hormonların etkisi ile meydana gelir. Koltuk altında kıllanma genellikle meme gelişiminin başlamasından 1-2 yıl sonra, ortalama 12-13 yaşlarında ortaya çıkar.

Ergenlikte Görülen Davranış Değişiklikleri

Ergenlik dönemi; Puberte ile başlayıp yetişkinliğe kadar süren bir geçiş dönemini kapsar.

Olgunlaşma ise; Bireyin toplumsal, zihinsel, duygusal ve fiziksel olarak tam anlamıyla yetişkin özelliklerini kazanması anlamına gelmektedir. 12 yaşlarında fiziksel olgunluğa erişmiş bir çocuğun olgunlaşmamış yönleri de olacaktır.

Benzer biçimde, toplumsal olarak olgunlaşmış bir yetişkin duygusal açıdan olgunlaşmamış olabilir.

Ergenlik dönemi hızlı gelişen bir geçiş dönemi olduğundan bu dönemde birbirine zıt görünen duygular bir arada yaşanır.

Aynı anda hem mutluluk hem hüzün dönemi olan ergenlik, benzer şekilde grup halinde yaşama ve yalnızlığı öncelikle başkalarını düşünme ve bencilliği içinde taşır.

• Menstruasyon: Uterus iç zarı endometrium tabakasının soyularak vajen yolu ile kanama şeklinde dışarıya atılmasıdır.

• Adet kanamaları 12-15 yaşları arasında başlar. Spor yapan kızların yanında çok zayıf olan ve gelişmenin başladığı dönemlerde kilo veren kızlarda da menarş (ilk adet kanaması) gecikebilir.

• Genç kız 15 yaşına gelmesine rağmen hala adet kanamaları başlamadıysa bir hekime başvurup kontrolden geçmesi gerekir.

Adet (Menstruasyon, Ay Hali, Regl) Görmeye Başlama

Menstrüel siklus bir adet kanamasının ilk gününden bir sonraki adet kanamasının ilk gününe kadar geçen süreyi içerir.

Menstrüel siklus ortalama 28 gündür fakat 21-35 gün arasında seyredebilir.

Adet kanaması yaklaşık 5 gün sürer, kişiden kişiye değişlik gösterebilir.

Bir adet döneminde kaybedilen kan miktarı ise yaklaşık 30 ml (20-80 ml) kadardır.

Gebelik gerçekleşmediği sürece üreme çağı boyunca devam eder.

Seksüel Ergenlik (Doğurganlık) Dönemi Özellikleri

• Doğurganlık dönemi olarak adlandırılan bu dönemin başlangıç yaşı ortalama 19’dur.

• Ülkemizde sosyokültürel etmenler ve erken dönem evlenmeleri göz önünde bulundurularak bu yaş 15 olarak kabul edilmektedir.

• 15-49 yaş arasında yer alan bu dönem yaklaşık 30 yılı yani kadının en üretken ve aktif olduğu yılları kapsar. Bu dönemde 400-500 kadar Yumurtlama (ovulasyon) meydana gelir.

• Doğurganlık dönemi Seksüel ergenlik dönemi doğurganlık ile ilgili olayların en yoğun yaşandığı dönemdir.

Gebelik, doğum, doğum sonu komplikasyonlar

İstenmeyen gebelikler

İsteyerek yapılan düşükler

Cinsel yolla bulaşan infeksiyon hastalıkları

Kansızlık / beslenme bozukluğu

Cinsel taciz / istismar

Cinsiyet temelli şiddet

Hizmetlerden mahrum bırakılma

Anne ölümü

Toplumsal cinsiyet ayrımcılığının yapılması

Bu dönemde yaşanan en önemli sorunlar şunlardır:

Klimaktorium ve Menopoz Dönemi • Gerçek kelime anlamı “son adet” kanamasıdır. Adetlerin kesilmesi ve

doğurganlığın bitmesi halidir. Ortalama 40 yaşlarında, kadınlarda yumurtalıklar, beyinden gelen uyarılara daha az cevap vermeye başlarlar. Bu dönem klimakterium dönemi olarak bilinir. Kadın hayatının yumurtlama fonksiyonlarının sonlandıktan sonraki doğal bir aşamasıdır.

Klimakterium döneminde belirtiler:

Adetler arasındaki zaman uzar

Kanama miktarı azalır

Gece terlemeleri görülür

Sıcak basmaları başlar.

Adetten kesilme de bu dönemde ortaya çıkar.

Klimakterium ve menopoz kelimeleri birbirine karıştırılmaktadır.

Klimakterium; cinsel olgunluk döneminden yaşlılık döneminin (senium) başlamasına kadar olan dönem içerisinde kadının son âdetini gördükten sonra yaşlılık dönemine (senium’a) uzanan devredir.

Eğer klimakterium ile ilgili şikâyetler, kadının erken hayat devresinde başlarsa erken klimakterium.

Daha geç (55-60) yaşlarında başlarsa geç klimakterium denir.

Klimakterium ile başlayan ovarial folliküllerdeki azalma ile beraber östrojen üretimi düşer.

Ovarial folliküllerin tamamen tükenmesi ile östrojen salgılanması durur ve overlerde atrofi (büzülerek küçülme) görülür.

Sonuçta üreme ortadan kalkar ve menopoz ortaya çıkar.

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Menopozu; overlerin foliküler aktivitelerini yitirmeleri sonucu menstruasyonun kalıcı olarak sonlanması olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde yapılan çalışmalar, Türk kadının da menopoz başlangıç yaşının 46-48 arasında bulunduğunu göstermektedir.

• Klimakterium dönemi WHO’nun sınıflamasına göre başlıca üç bölümde incelenir:

• Premenopoz: İlk belirtilerin görüldüğü klimakterium, başlangıçtan menopoza kadar geçen süredir. Bu dönemde, yumurtalıklar (ovariumlar) çalışma gücünü yavaş yavaş kaybederler.

• Menopoz: En son âdet kanamasının görülmesidir.

• Postmenopoz: Menopozdan yaşlılık dönemine kadar geçen süredir. Bu da ortalama olarak menopozdan sonraki 6-8 yıllık süreyi kapsar.

Natürel (Doğal) Menopoz: Folliküllerin tükenmesi ile ortaya çıkan fizyolojik durumdur.

Erken Menopoz: 40 yaşın altında X kromozomundaki değişimler sonucu ortaya çıkan durumdur. Çevre kirliliği, radyasyon vb. durumlar erken menopoza sebep olmaktadır.

Cerrahi Menopoz: Yaşı ne olursa olsun âdet görmekte olan bir kadının overleri (Yumurtalıkları) herhangi bir nedenle çıkarılırsa bu durumda “cerrahi menopoz” olgusu ortaya çıkar.

Menopoz Çeşitleri

Menopoza Girişi Etkileyen Faktörler • Genetik Faktörler: Bir aileye mensup kadınların hemen hemen aynı

yaşlarda menopoza girdiği tespit edilmiştir.

• Genital Faktörler: Menopozun ortaya çıkmasında over fonksiyonlarındaki dengenin önemli rolü vardır. Düzensiz âdet gören kadınlar, düzenli âdet görenlere kıyasla daha erken menopoza girmektedir.

• Psişik Faktörler: Savaş göç, deprem gibi toplumsal olaylardan ya da uzun süren hapishane hayatından sonra âdetten ani ve erken kesilmeler görülebilmektedir.

• Fiziki ve Çevresel Faktörler: Soğuk iklimlerde yaşayanlar, sosyokültürel nedenlerden dolayı ağır ve zor şartlar altında çalışan kadınlar daha erken yaşta menopoza girebilmektedir.

• Psişik Faktörler: Savaş göç, deprem gibi toplumsal olaylardan ya da uzun süren hapishane hayatından sonra âdetten ani ve erken kesilmeler görülebilmektedir.

• Fiziki ve Çevresel Faktörler: Soğuk iklimlerde yaşayanlar, sosyokültürel nedenlerden dolayı ağır ve zor şartlar altında çalışan kadınlar daha erken yaşta menopoza girebilmektedir. Çevre kirliliği, radyasyon maruziyeti ve yüksek rakımda yaşamın erken menopoza neden olabilmektedir.

Sigara Kullanımı: Bugün pek çok hastalığın oluşumunda birinci derecede rol oynayan sigara, menopozda da etkin role sahiptir. Fazla sigara içenler, içmeyenlere oranla 1.5-2 yıl daha erken menopoza girebilirler.

Genel Sağlık Durumu: Ağır metabolik hastalıklar, genetik bozukluklar, infeksiyon hastalıkları.

Sosyal Faktörler: Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yapılan bazı araştırmalarda kırsal ve geleneksel toplumlarda menopoz yaşının 1-1,5 yıl daha erken olduğu gözlenmiştir.

Senium (Yaşlılık) Dönemi Yaşlılık; Yaşlılık kaçınılmaz ve geri dönülmez bir süreçtir. Çağımızda yasam sürecinin bir parçası olarak görülen yaşlanma, organizmanın geriye dönüşü olmayan bir şekilde yıpranması ve işlevlerinin bozulmaya başlaması şeklinde tanımlamaktadır. İnsan hayatının 65 yaştan sonraki dönemi yaşlılık dönemi olarak adlandırılır.

Yaşlılık Döneminde bedensel fonksiyonlar da görülen değişiklikler:

Gözlerde uyum yeteneğinin azalması ile yakını görememe,

Vücut direncinin azalması,

Çabuk yorulma,

Tat duyusunun bozulması,

Isı değişimlerine duyarlılık gibi belirtiler ortaya çıkar.

Hücre sayıları azaldığı gibi hücre fonksiyonları ve içerikleri de değişir.

Bu yapısal çöküşle birlikte yenilenme işlemi de yavaşlar ve durur. Ayrıca sistemlerle alakalı problemler ortaya çıkar.

Bu problemler:

Yaşlılıkta dolaşım bozukluğu ve kalp hastalıkları,

Felçler,

Yüksek tansiyon,

Eklem bozuklukları,

Diabet (şeker hastalığı) gibi süreğen hastalıklar sık görülür.

ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞINI ETKİLEYEN

FAKTÖRLER

Anne ve Çocuk Sağlığının Önemi

Fizyolojik bir olay olan gebelik ve doğum çeşitli nedenlere bağlı olarak ölümle sonuçlanmaktadır.

Ülkemizde anne ölümü nedenleri:

Kanamalar,

Gebeliğe bağlı olan hipertansiyon,

Enfeksiyonlar,

Doğumların gerçekleştiği yerler yeteri kadar gebelik, doğum ve doğum sonu bakımlarını alıp almadığı,

Kadın sağlığı hizmetlerinin kaliteli olarak verilmesi.

Gebelik Büyüme ve Gelişme Riskleri

Gebelik her ne kadar fizyolojik bir olay olsa da anne açısından farklı yeni bir durum oluşturmaktadır.

Gerek gebelik, gerekse doğum ve doğum sonrası dönemde annenin bedeninde bir takım fizyolojik değişiklikler oluşmaktadır.

Bu süreç kadında sosyal ve psikolojik açıdan da bir takım farklılıklar getirmektedir.

Çocuk açısından baktığımızda ise çocuğun her açıdan başkasına bağımlı olması, kendi bakımını kendi başına gerçekleştiremiyor olması, çocukların sağlık açısından öncelikli olarak ele alınması gerektiğini göstermektedir.

Çocukluk yılları birçok hastalığın görüldüğü dönem olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Çocukluk çağı hastalıklarının önlenmesi çocukların daha sonraki yaşamını da etkilemektedir.

Bu nedenle çocukluk çağı hastalıkları titizlikle ele alınmalıdır.

Çocukluk yıllarının iyi geçmesi çocuklarda oluşabilecek sakatlıkları ve ölüm riskini de azaltmaktadır.

Dünyada ve Türkiye de Ana Çocuk Sağlığı

• Ülkemizde Türkiye İstatistik Kurumu 2015 yılı verilerine göre 15-64 Yaş grubunda kadın nüfusu 26.387.036 olarak bildirilmiştir. Bu nüfus tüm kadın nüfusunun %67.3’ nü oluşturmaktadır

• Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA-13 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları sonuçları) Araştırma sonuçlarına göre, Türkiye toplumunun hala yarısından fazlası 30 yaş altında ve genç nüfus olarak tanımlanabilecek nitelikte olup; Ortalama evlenme yaşı 21 olarak tespit edilmiştir.

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre;

Temel insan haklarından birisi olarak kabul edilen çocukların doğumu takiben nüfusa kayıt edilmesi konusunda Türkiye’de önemli iyileşme yaşanmıştır.

Nüfus ve Sağlık araştırmalarının sonuçlarına göre, son yirmi yıl içinde nüfusa kayıtlı olmayan beş yaş altı çocukların oranı %26’dan %1’e gerilemiştir.

Eğitim seviyesinde iyileşmeler var ancak kadın erkek arasındaki fark lise ve üzeri eğitimde ve kırsal yerleşim yerlerinde devam ediyor.

TNSA-2013 sonuçları 6 yaşın üzerindeki nüfus içinde kadınların %28’inin, erkeklerin ise %16’sının ya hiç okula gitmediğini ya da ilkokulu bitirmediğini göstermektedir.

Eğitimde cinsiyet farklılığı genç kuşakta ve ilköğretim birinci kademe -ilköğretim ikinci kademe düzeylerinde azalmaktadır. Ancak orta öğrenim ve üzeri eğitimde özellikle kırsal yerleşim yerlerinde yaşayan kadınlar için dezavantaj devam etmektedir.

Ana Ve Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler Şunlardır:

Ülkenin genel sağlık düzeyi ve sosyoekonomik durumu,

Ülkede mevcut sağlık sisteminin biçimi, hizmetlerin varlığı, yaygınlığı, ulaşılabilirliği ve niteliği,

Ülkede izlenen genel nüfus politikası,

Toplumun genel beslenme, eğitim ve sağlık düzeyi,

Toplumun genel haberleşme ve ulaşım durumu,

Kadının toplumdaki statüsü (Eğitimi, istihdamı),

Aşırı doğurganlık,

İsteyerek düşüklerle ilgili yasal durum,

Kontraseptif yöntemlerle ilgili bilgi, tutum ve davranış,

Doğum öncesi bakım hizmetlerinin düzeyi,

Doğumların oluş yeri ve doğuma yardım eden kişinin niteliği,

Lohusalık dönemi bakım hizmetleri.

Aile, Toplumun en küçük birimidir. Aile kurumunun sağlam ve güçlü olması sağlıklı bireyler yetiştirerek gelecek nesillerin ve devletlerin de güçlü olmasını sağlamaktadır. Ailelerin bu görevlerini yerine getirmesi aileleri oluşturan aile bireylerinin sağlıklı olması sağlıklı nesiller yetiştirilmesindeki en önemli kişiler ise kadınlardır.

Kadın gebe kalmadan önce tam olarak gebeliğe hazır sağlığının yerinde olması gerekmektedir.

Annelik ve kadının yaşadığı toplumdaki yeri, statüsü ve rolü dikkate alınarak kadının sağlığı korunmalıdır.

Aşırı Doğurganlık

• Sık ve fazla doğum yapmak anlamanı gelir.

• Aşırı doğurganlığa bağlı olarak;

Erken gebelik,

İleri yaşlarda gebelik,

Erken evlenme gibi bulgular artmaktadır ve bu bulguların riski yüksektir.

Sık aralıklarla çok sayıda doğum yapılması hem annenin, hem de bebeğin sağlığını her anlamda olumsuz yönde etkilemektedir.

• Sık tekrarlanan gebelikler sonucunda kadınlarda görülen problemler:

Kansızlık,

Osteoporoz,

Vücut direncinin düşmesine bağlı olarak infeksiyonlar,

Bulaşıcı hastalıklar,

Kadın üreme organlarıyla ilgili hastalıklar vb. görülebilir.

Aşırı Doğurganlığın Anne Sağlığı Üzerine Etkileri

Çok erken gebelik (19 yaşından küçük ve erken yaşta gebelik)

Çok geç gebelik (35 yaşından büyükler için çok geç gebelik)

Çok sayıda gebelik (4 ve 4’ten fazla gebelik)

Çok sık gebelik (Gebelik Aralıklarının 2 yıldan az olması)

Aşırı doğurganlık ulusal ve uluslararası tanımlamaya göre dört şekilde anlatılabilir:

Planlanmamış gebelikler sonucu isteyerek yapılan düşükler, anne sağlığını tehdit eden en önemli sorun olarak ortaya çıkar.

Düşükler uygunsuz sağlık koşullarında ve bu konuda uzman olmayan kişiler tarafından yaptırıldığında annenin sağlığı ve hayatı tehlikeye girer.

Hem anne sağlığı hem de çocukların sağlıklı gelişimi için doğumlar arasında en az 2 yıl olmalıdır.

Değerli Eğitimcilerimiz, sunumların tamamına ulaşmak için yayınevimiz ile irtibata geçiniz.

Atlas Sağlık Yayınları

Gsm : 533 745 49 44

bilgi@asmlyayin.com