6.4 ระบบหมนเวยนเลอด ระบบนำ��เหลองกบก�รรกษ�ดลยภ�พของร�งก�ย
หนวยทเลกทสดของสงมชวต คอ เซลล ทกเซลลจงตองการอาหาร ออกซเจนและตองขบถายของเสยออกจากเซลล การแลกเปลยนสารเหลานเกดขนระหวางเซลลกบสงแวดลอม ในสงมชวตขนาดเลกและไมมโครงสรางทซบซอน การแลกเปลยนสารระหวางเซลลบสงแวดลอมเกดโดยวธแพร แตในสงมชวตทมเซลลจำานวนมาก และมขนาดรางกายใหญโตซบซอน การแพรอยางเดยวไมเพยงพอทจะแลกเปลยนสากบเซลลทกเซลลได จงตองมกระบวนการลำาเลยงสารตาง ๆ เขาและออกจากเซลล โดยมโครงสรางพเศษทดและมประสทธภาพ เพอใชในการลำาเลยงสาร โครงสรางนนประกอบดวยอวยวะหลายอยางทำางานรวมกนเปนระบบหมนเวยนเลอด
6.4.1 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยสตว6.4.1.1 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยสตวทไมมระบบ
หมนเวยนเลอดฟองนำ�� ( Sponges )ฟองนำามกลมเซลลทำาหนาทแตกตางกน แตยงไมรวมกน
เปนกอนเนอเยอ การลำาเลยงของฟองนำาอาศยนำาทไหลผานเขาออกเซลลดวยการพดโบกของแฟลเจลลมทเซลลปอกคอ ( Choanocyte หรอ collar cells ) พดพาใหนำาไหลผานเขาพรอมอาหารและขบถายของเสยออกไปพรอมกบนำาทออกจากตวแกสออกซเจนและคารบอนไดออกไซดทผานออกลวนปะปนไปกบนำาทงสน
รปท 6.84 ก�รรบและลำ�เลยงส�รของฟองนำ��
ซเลนเตอเรต ( Coelenterrates ) ในซเลนเตอเรตซงไฮดราเปนตวอยาง มชองแกสโทรวา
สควลาร ทำาหนาทเปนทงทางเดนอาหารและทอลำาเลยงสาร การนำาอาหารเขานนเกดกบเซลลเนอเยอชนทบชองแกสโทรวาสควลาร และแพรสเนอเยอชนนอก เชนเดยวกบการแพรของเสยจะแพรออกจากเซลลสภายนอกโดยตรง
หนอนตวแบน ( Flatworms )ในพวกหนอนตวแบน ตวอยางเชน พลานาเรย ซงเปนสตว
ขนาดเลก ถงแมจะมเซลลหลายชนกวาไฮดรากตาม แตการแพรของสารกยงใชกระบวนการเดยวกนกบไฮดรา คอการแพรจากเซลลหนงไปสอกเซลลหนงซงอยถดไป
รปท 6.85 ทอลำ�เลยงของสตวไรกระดกสนหลงช�นตำ� ก. ดอกไมทะเลมท�งเดนอ�ห�รเหมอนกบไฮดร�
ข. ไฮดร�มชองแกสโทรว�สควล�ร ซงเปนท�งท�งเดนอ�ห�รและทอลำ�เลยง
ค. หนอนตวแบนใชท�งเดนอ�ห�รซงแตกแขนงสงส�รอ�ห�รไปยงเซลลทวตว
รปท 6.88 แสดงก�รแลกเปลยนส�รของสงมชวตชนดต�ง ๆ โดยก�รแพรผ�นผวลำ�ตว ในสงมชวตช�นตำ� ไดแก ก. อะมบ� ข. ไฮดร� ค. พล�น�เรย
ง. ด�วทะเลมระบบหมนเวยนแตใชนำ��ทะเลหมนเวยนในตว
พลานาเรยมโครงสรางรางกายซบซอนกวาไฮดรา แตกสามารถแลกเปลยนสารโดยตรงกบสงแวดลอมไดเชนเดยวกบไฮดรา เพราะนอกจากบรเวณผวหนงเปยกชนอยเสมอแลว ลำาตวยงแบนบางจงมพนทผวสมผสกบสงแวดลอมมากกวา ทำาใหอาหารและออกซเจนแพรจากภายนอกเขาสเซลลได และของเสยแพรออกจากเซลลได ทำาใหพลานาเรยสามารถดำารงชวตอยได ถงแมจะมรางกายซบซอนกวาไฮดรากตาม
6.4.1.2 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยของสตวทมระบบหมนเวยนเลอด
แอนเนลดสตวชนตำาพวกแรกทมการลำาเลยงสารโดยใชการหมนเวยน
เลอด คอ ไสเดอนดน โดยอาศยหลอดเลอดในการลำาเลยง หลอด
เลอดสำาคญของไสเดอนดนมอย 2 เสน คอ หลอดเลอดด�นบน ( Dorsal blood vessel ) และหลอดเลอดด�นล�ง ( Ventral blood vessel ) และมหวงเลอด 5 ค พองออกรอบบรเวณหลอดอาหาร เรยกหวงเลอดเหลานวา หวใจเทยม ( Pseudoheart ) ซงสามารถหดตวทำาหนาทสบฉดเลอดใหไหลเวยนไปตามหลอดเลอดได และเปนตวเชอมระหวางหลอดเลอดดานบนและหลอดเลอดดานลาง โดยหลอดเลอดทางดานบนนำาเลอดจากหางไปทางหว และจะดนเลอดผานหวใจเทยมลงมาสหลอดเลอดทางดานลางซงเปนเสนยาวอยใตทางเดนอาหารใหเลอดไหลผานไปทางหาง จากหลอดเลอดใหญนมหลอดเลอดฝอย ( capillary ) แตกแขนงแทรกเขาไปสเนอเยอในบรเวณตาง ๆ ทวตว เลอดจะไหลไปยงหลอดเลอดทมผนงบางแลวแพรสารระหวางเลอดกบเซลลหลอดเลอดฝอยตาง ๆ จะรวมกนจากเนอเยอเขาสหลอดเลอดทมขนาดใหญขนเขาสหลอดเลอดทางดานบน ซงเปนเสนยาวเหนอทางเดนอาหาร เมอหลอดเลอดทางดานบนบบตว เลอดจะไหลไปทางดานหวเมอถงหวใจเทยมเลอดจะไหลลงสหลอดเลอดดานลางตอไป
รปท 6.87 แผนภ�พแสดงก�รไหลเวยนเลอดของไสเดอนดน
สรปไดวาหลอดเลอดในไสเดอนดนมสวนทเปนทางใหเลอดเคลอนตวไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายกบสวนสบฉดเลอดใหไหลไปตามทอ สตวสวนใหญจะมระบบหมนเวยนเลอดลกษณะคลายคลงกบไสเดอนดน แตสตวบางพวกมลกษณะการหมนเวยนเลอดแปลกออกไป ดงรป ท 6.88
รปท 6.88 ก�รหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปดในแมลง ( ก ) และกง ( ข )
อ�รโทรพอดจากรปท 6.88 จะเหนไดวา เลอดของแมลงสามารถไหลออก
นอกหลอดเลอดแทรกซมเขาสเนอเยอไดเองโดยไมตองมหลอดเลอดฝอยนำาไป จากนนเลอดจะออกจากเนอเยอเขาสหวใจทาง รเปดออสเทย ( Ostia ) เมอหวใจคลายตวการทเลอดสามารถหมนเวยน
โดยไมตองมหลอดเลอดตลอดเวลาเชนนเรยกวา ระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด ( Open circulartory system ) ระบบเลอดชนดนนอกจากจะพบไดในอารโทรพอดแลวยงพบไดในหอยบางพวก สวนระบบเลอดทมการหมนเวยนอยภายในหลอดเลอดตลอดเวลานนเรยกวา ระบบหมนเวยนเลอดวงจรปด ( Closed circulartory system ) เชน ในไสเดอนดนและสตวมกระดกสนหลงทวไป
รปท 6.89 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของกง ซงเปนระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด
การหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปดและแบบวงจรปดตางกนดงน
การหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด เลอดไหลผานจากหวใจไปตามหลอดเลอดแลวไหลออกจากหลอดเลอดแทรกเขาชองวางสำาหรบรบเลอดหรอฮโมซล ( Hemocoel ) แลวสองเขาสเนอเยอ
โดยตรง เมอผานไปเลยงเนอเยอตาง ๆ ในลำาตวแลวไหลกลบเขาหวใจอกครงดวยการบบตวของกลามเนอลำาตวและการคลายตวของหวใจ ทงนอาจผานเหงอกเพอแลกเปลยนแกส หรอมระบบนำาแกสสงไปแลกเปลยนทเนอเยอโดยตรงกได
สวน การหมนเวยนเลอดแบบวงจรปด หมายถง การหมนเวยนของเลอด เมอออกจากหวใจมหลอดเลอดขนาดใหญรบออกไปแลวสงไปตามหลอดเลอดขนาดเลกลงจนถงหลอดเลอดฝอยสงไปยงเนอเยอ แตหลอดเลอดไมไดสมผสเนอเยอโดยตรง ใชการแพรสารเขาออกจาหลอดเลอดฝอย จานนไหลกลบเขาหลอดเลอดขนาดใหญขนจนกระทงกลบเขาหวใจอกครง การหมนเวยนเกดโดยการบบตวของกลามเนอหวใจ สวนการแลกเปลยนแกสอาจเกดกอนเลอดโดยการบบตวของกลามเนอหวใจ สวนการแลกเปลยนแกสอาจเกดกอนเลอดหมนเวยนเขาหวใจหรอหลงจากผานหวใจออกมาแลว แลวแตชนดของสตวนน ๆ
เขยนแผนภ�พเปรยบเทยบไดดงรปตอไปน�
ระบบเลอดแบบวงจรเปด
ระบบเลอดแบบวงจรปด
รปท 6.90 แผนภ�พแสดงก�รเปรยบเทยบก�รหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด
( อ�รโทพอด ) กบก�รหมนเวยนเลอดชนดวงจรปด ( แอนเนลต และ
สตวมกระดกสนหลง ) จ�กภ�พตดลำ�ตวต�มขว�ง จะเหนว�สตวทมก�ร
หมนเวยนเลอดชนดวงจรเปดน�นเลอดจะไหลไปต�มฮโมซลไดโดยไม
ตองมหลอดเลอด
รปท 6.91 แผนภ�พเปรยบเทยบระหว�งระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด (บน)
และระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรปด (ล�ง )
สตวมกระดกสนหลงในสตวมกระดกสนหลง มระบบหมนเวยนเลอดเปนระบบปด
เราสามารถศกษาการไหลเวยนของเลอดทบรเวณหลอดเลอดฝอยทหางปลาหรอนวเทากบ ดงกจกรรมตอไปน
ปล�ปลามระบบหมนเวยนเลอดระบบปด โดยมหวใจสองหองคอ
หองบน เรยก เอเตรยม ( Atrium ) และหองลางเรยก เวนตรเคล ( Ventricle ) เลอดทไหลผ�นหวใจปล�มแตเลอดเสย หรอเลอดทมออกซเจนนอย เมอเลอดไหลจากเอเตรยมเขาสเวนตร
เคลบบตว เลอดจะสงไปยงหลอดเลอดบรเวณเหงอก เพอทำาการแลกเปลยนแกสกบนำาทอยรอบ ๆ เหงอก จากนนเลอดทมปรมาณออกซเจนมากจะถกสงไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย พรอมกบปลอยอาหารและออกซเจนใหกบเนอเยอตาง ๆ ทหลอดเลอดฝอยผาน หลอดเลอดทออกจากเนอเยอตาง ๆ จงมออกซเจนนอยกวาและหมนเวยนกลบสเอเตรยมอกครงวนเวยนอยเชนนตลอดไป
รปท 6.94 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล�
รปท 6.95 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล�
ระบบหมนเวยนเลอดของปลามทงทเหมอนและแตกตางจากระบบหมนเวยนเลอดของไสเดอนดน คอ สวนทเหมอนคอเปนระบบหมนเวยนเลอดแบบปด แตทตางกนคอปลามหวใจทแทจรงแลว สามารถทำางานดวยกลามเนอหวใจ แตกตางจากหวใจเทยมของไสเดอนดนทเปนทางผานของเลอดเทานน แตการไหลเวยนของเลอดขนกบการบบตวของกลามเนอทวตว
สตวครงนำาครงบกสตวครงนำาครงบกมหวใจ 3 หอง หวใจหองบนหรอเอเตรยม
แบงออกเปน 2 หอง คอ หองซายและหองขวา สวนเวนตรเคลหรอหองลางมเพยงหองเดยวเลอดทไหลกลบมาจากสวนตาง ๆ ของ
รางกายเปนเลอดทมออกซเจนนอย เขาสหองบนขวาหรอเอเตรยมขวา สวนเลอดทไดรบออกซเจนจากการแลกเปลยนแกสทปอดหรอผวหนงจะเขาสหวใจหองเอเตรยมซาย เมอเลอดไหลลงสเวนตรเคลบางสวนของเลอดจะปะปนกน เมอเวนตรเคลบบตวเลอดดจะไหลไปเลยงสวนหว เลอดผสมจะไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย สวนเลอดเสยจะถกสงไปยงปอดหรอผวหนงเพอแลกเปลยนแกสใหกลายเปนเลอดทมออกซเจนมากกลบเขาสหองเอเตรยมซายอกครง
การหมนเวยนเลอดของสตวครงนำาครงบกแตกตางจากสตวอนทหวใจม 3 หอง เลอดทมออกซเจนมากและนอยมโอกาสปะปนกน เพราะเลอดจากเอเตรยมซายและขวาไหลลงมารวมกนทเวนตรเคล แตเนองจากลนทกนระหวางเอเตรยมซายและเวนตรเคลกบลนทกนระหวางเอเตรยมขวากบเวนตรเคลปด – เปดไมพรอมกน เมอเวนตรเคลบบตวเลอดทมออกซเจนนอยถกสงออกไปกอน และเขาไปในโคนสอารเทอรโอซส ( Conus arteriosus ) ซงมลนกนอยชวยแยกเลอดใหสงไปปอดและผวหนงเพอไปรบออกซเจน สวนเลอดทมออกซเจนมากจะเขาหลอดเลอดทไปเลยงสวนหวและเลอดผสมไปเลยงรางกาย
รปท 6.96 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล� และ สตวครงนำ��ครงบก
สตวเลอยคลานสตวเลอยคลานมหวใจ 4 หองไมสมบรณ คอมเอเตรยม 2
หองและเวนตรเคล 2 หอง แตผนงกนเวนตรเคลยงไมสมบรณ ยกเวนจระเขทมผนงกนเวนตรเคลสมบรณ เลอดดจากเอเตรยมซายกบเลอดเสยจากเอเตรยมขวาจะไหลปะปนกนในเวนตรเคลไดเลกนอย เลอดดทมเลอดเสยผสมอยบางจะไปเลยงรางกายแลวกลบเขาสเอเตรยมขวา สวนเลอดเสยจะออกจากเวนตรเคลไปฟอกทปอด
นกและสตวเลยงลกดวยนำานมนกและสตวเลยงลกดวยนำานมมหวใจ 4 หองสมบรณ คอ เอ
เตรยม 2 หอง และเวนตรเคล 2 หอง เลอดดจะเขาเอเตรยมซายไปส
เวนตรเคลซายออกไปเลยงรางกาย สวนเลอดเสยจะเขาเอเตรยมขวาลงสเวนตรเคลขวาไปฟอกทปอดใหเปนเลอดดกลบเขาเอเตรยมซายอก
รปท 6.97 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของนกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นม
ปล� สตวครงนำ��ครงบก สตวเล�ยงลกดวยนำ��นม
รปท 6.98 ก�รหมนเวยนเลอดของปล� สตวครงนำ��ครงบกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นม
รปท 6.99 ววฒน�ก�รของหวใจสตวทมกระดกสนหลงก. ปล�มหวใจหองบน ( Atrium ) หนงหอง และ
หองล�ง ( Ventricle ) หนงหองข. หวใจสตวครงบกครงนำ��มหองบนสองหองและ
หองล�งหนงหองค. สตวเล�อยคล�นมหวใจหองบนสองหอง หองล�ง
สองหอง แตหองล�ง แยกเปนสองหองอย�งไมสมบรณ ทำ�ใหเลอดผสม
กนไดบ�งง. นกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นมมหวใจ 4 หอง คอ
หองบน 2 หอง หองล�ง 2 หอง แยกเลอดดกบเลอดเสยออกจ�ก
กน
