Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Niedozwolone postanowienia umowne
a kredyt hipoteczny
Joanna Kornas
Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego
Warszawa, 13 kwietnia 2011 r.
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Pojęcie „klauzuli abuzywnej”
Znajdujące się w konkretnej umowie zawartej z konsumentem
Nieuzgodnione z nim indywidualnie (= konsument nie miał na nie rzeczywistego wpływu)
Kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami
Rażąco naruszające jego interesy
Klauzulami abuzywnymi nie są postanowienia określające główne świadczenia stron (cenę, wynagrodzenie), jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
Niedozwolone postanowienie umowne (tzw. klauzula abuzywna) to, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, postanowienie:
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Kontrola incydentalna
Znajdujące się w konkretnej, zawartej z konsumentem, umowie
niedozwolone postanowienie, nie wiąże konsumenta z mocy
prawa
W razie sporu z przedsiębiorcą, co do związania danym
postanowieniem umownym, konsument-strona umowy może
dochodzić przed sądem ustalenia, że określone postanowienie go
nie wiąże
tzw. „kontrola incydentalna”
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Kontrola abstrakcyjna
Wzorzec to także regulamin, taryfa opłat i prowizji itp.
Postanowienia znajdujące się w takich dokumentach mogą zostać zaskarżone przez każdego do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK)
SOKiK uznaje postanowienia za niedozwolone, zakazuje ich wykorzystywania i przesyła odpis prawomocnego wyroku Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)
Prezes UOKiK prowadzi rejestr postanowień wzorców uznanych za niedozwolone
Od chwili wpisania do rejestru wyrok ma skutek wobec osób trzecich
Niedozwolone postanowienia mogą znajdować się nie tylko w konkretnych umowach, ale także we wzorcach umów
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Bankowe klauzule abuzywne
O wysokości oprocentowania Bank zawiadomi Kredytobiorcę oraz Poręczycieli pisemnie w terminie 14 dni od dnia
uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy. Właściwa wysokość oprocentowania, która będzie obowiązywać
Kredytobiorcę w okresie wskazanym w ust. 1 może się różnić od wartości podanej w ust. 1. wyrok SOKiK z 16.08.2010, XVII AmC 727/09; klauzula nr 2060
SOKiK
Zawarte umowy uzgadniane indywidualnie z klientami
Możliwość negocjacji wzorca – aneksy
Kredyt wypłacany jest w znacznym odstępie czasowym od momentu zawarcia umowy
Ryzyko st.% zmusza bank do ustalenia % na dzień wypłaty kredytu
ARGUMENTY BANKU
Oprocentowanie STAŁE: klauzula sprzeczna z jego istotą
Całkowita dowolność w ustaleniu % (brak odniesienia do wskaźników obiektywnych, jak np. WIBOR)
Naruszenie lojalności kontraktowej
Czas: ryzyko gospodarcze; umowa
Bank w istocie może 1-stronnie zmienić zawartą umowę
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Bankowe klauzule abuzywne
Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy należy: (...) powiadamianie Banku o wszelkich okolicznościach
mogących mieć wpływ na sytuację finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć
wpływ na terminową spłatę Kredytu. wyrok SOKiK z 22.10.2009, XVII AmC 349/09; klauzula nr 1987
SOKiK
Prawo bankowe uprawnia bank do weryfikowania zdolności kredytowej kredytobiorcy
Bank nie domaga się nieistotnych danych ich zmiana: nie wiąże się z żadnymi sankcjami
ARGUMENTY BANKU
Niejednoznaczne i nieprecyzyjne: kiedy klient ma informować bank? o jakich okolicznościach?
de facto: bank wiążąco interpretuje umowę wypowiedzenie dotkliwe dla klienta konsekwencje finansowe
Zbędne i uciążliwe formalności dla klienta
Zbyt duża swoboda banku: możliwość stwierdzenia, że klient nie wykonuje obowiązku informacyjnego z powodu niewielkiej zmiany w jego majątku, która faktycznie nie wpływa na zdolność kredytową
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Bankowe klauzule abuzywne
W przypadku braku spłaty dwóch kolejnych rat kredytu, Bank ma prawo, nie częściej niż raz do roku, dokonać
wyceny nieruchomości stanowiącej przedmiot hipoteki na koszt Kredytobiorcy . wyrok SOKiK z 6.082009, XVII AmC 512/09; klauzula nr 1741
SOKiK
Argumenty nieznane (ostatecznie uznał powództwo)
ARGUMENTY BANKU
Brak związku między opóźnieniem w zapłacie 2 kolejnych rat a koniecznością wyceny nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia
Bank zastrzega sobie możliwość pobierania świadczenia w nadmiernej wysokości
Konsument ponosi dodatkowe koszty, by bank mógł odnieść nieuzasadnione korzyści
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Bankowe klauzule abuzywne
Bank zastrzega sobie prawo zmiany niniejszego regulaminu. wyrok SOKiK z 24.03.2003 r., XVII AmC 33/02; klauzula nr 93
SOKiK
Nie ma jednostronnej zmiany umowy: można negocjować
Konsumentowi doręcza się zmieniony regulamin prawo wypowiedzenia umowy
Zmiany w regulaminie: zasada słusznego uznania – jedna ze stron umowy ma uprawnienie do oznaczenia świadczenia
ARGUMENTY BANKU
W kontrolowanym regulaminie nie ma postanowień dot. negocjacji, jedynie dot. wypowiedzenia
Prawo zmian w regulaminie bez wskazania ważnych przyczyn = 1-stronna zmiana umowy
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Bankowe klauzule abuzywne
„W szczególności” [dot. wypowiedzenia umowy] wyrok SOKiK z 22.12.2004 r., XVII AmC 110/03; klauzula nr 341
SOKiK
Klauzula dotyczy wypowiedzenia, a nie 1-stronnej zmiany umowy
Bank może wypowiedzieć umowę kredytu tylko w przypadkach określonych w przepisie art. 75 Prawa bankowego
ARGUMENTY BANKU
Bank samodzielnie decyduje, jakie okoliczności uzasadniają wypowiedzenie umowy
Bank może uzupełniać umowę o nieuzgodnione warunki
Żadne inne punkty kontrolowanego wzorca nie były abuzywne – wykluczenie słowa „w szczególności” zapewnia zgodność wzorca z przepisem art. 75 Prawa bankowego
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Klauzule po raporcie z kontroli wzorców umownych kredytów hipotecznych (maj 2008)
Domniemanie doręczenia korespondencji po określonym czasie od jej wysłania lub pozostawianie dokumentów w aktach banku ze skutkiem doręczenia
Właściwość sądu: siedziba banku
Kumulacja kosztów: nakładanie na konsumenta dodatkowych „kar” w przypadku opóźnienia w spłacie
Pobieranie opłat za wypowiedzenie umowy
Zbyt ogólnikowe przesłanki zmian regulaminów
Nieprecyzyjne przesłanki wypowiedzenia umowy
Pomimo ogłoszenia w raporcie, jakie rodzaje klauzul są uznawane przez UOKiK za abuzywne, w 2009 r. wpisano do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK szereg klauzul z nimi tożsamych:
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Najnowszy raport z kontroli wzorców umów o karty płatnicze (listopad 2010)
Wygasanie roszczeń klientów
Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności banku
Domniemanie doręczenia klientowi korespondencji
Niejasne przesłanki wypowiedzenia umowy
Wiele klauzul uznanych w raporcie za abuzywne znajduje się już w rejestrze:
Podobne postanowienia można już znaleźć w rejestrze w odniesieniu do innych przedsiębiorców
Bez względu na to, jakiego rodzaju przedsiębiorca (bank, ubezpieczyciel, agencja turystyczna, sklep internetowy) stosował wzorzec, takie postanowienia mają charakter niedozwolony!!!
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Najnowsze głosy doktryny
Niejasność rejestru – brzmienie klauzul nie pozwala nieraz nawet domyślać się przyczyny abuzywności
Racjonalny powód istnienia dwóch sposobów ochrony konsumenta – kontrola incydentalna i abstrakcyjna = różne skutki tych kontroli
Ocenie podlega treść wzorca, a nie sposób jego wykorzystania
Problem: nie wadliwa regulacja prawna, a błędna praktyka stosowania – zatracie sensu rozróżnienia na kontrolę incydentalną i abstrakcyjną
Niedozwolony charakter postanowienia: wszyscy konsumenci i wszyscy przedsiębiorcy; cel – ochrona zbiorowych interesów konsumentów
prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej kontroli niedozwolonych postanowień wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorcę, „Studia Prawa Prywatnego” 2011, nr 3, s. 23-47.
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Najnowsze głosy doktryny
Wpis klauzuli do rejestru nie powoduje nieważności/ bezskuteczności tożsamych postanowień w konkretnych umowach zawartych z konsumentami
Postanowienia wpisane do rejestru nie są „czarne” (bezwzględnie zabronione do stosowania w obrocie z konsumentami)
Wpis do rejestru: Prezes UOKiK kontroluje, czy przedsiębiorca nie narusza zbiorowych interesów konsumentów (art. 24 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU)
Wyrok SOKiK nie może być źródłem bezpośrednich korzyści dla konsumenta
SOKiK orzeka w oderwaniu od konkretnej umowy
SOKiK powinien formułować w sentencji wyroku klauzulę o charakterze powszechnym, czyli spełniającą wymaganie abstrakcyjności
prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej… - cd.
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Najnowsze głosy doktryny
Przepis ustawy wymaga zamieszczenia określonych danych w umowie (np. art. 4 ust. 2 KredKonsU; art. 30 nowej KredKonsU)
Dla spełnienia tego wymogu wystarczające jest zamieszczenie tych postanowień w regulaminie (szczególna postać wzorca), który został doręczony lub udostępniony klientowi
W takiej sytuacji umowa zawiera wymagane prawem postanowienia
„Za całkowicie bezrefleksyjny uznać należy prezentowany przez UOKiK pogląd, że informacje zamieszczone w art. 4 ust. 2 KredKonsU nie mogą znajdować się w załącznikach do umowy”
radca prawny Paweł Tokarz, Zgodność z prawem praktyki zamieszczania postanowień umowy kredytowej/ rachunku bankowego w regulaminie ustalonym przez bank, „Monitor Prawniczy” 2011, nr 5, s. 286-288.
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Wnioski
Rejestr klauzul abuzywnych sprawia, że świadomość konsumentów co do ich praw i możliwości wyegzekwowania korzystniejszych warunków w umowach z bankami rośnie
Banki, pomimo raportów UOKiK i jawności rejestru, powtarzają w swoich wzorcach umownych niedozwolone postanowienia
Stosowanie postanowień abuzywnych w regulaminach, taryfach opłat itp. nie wyłącza możliwości skontrolowania postanowień przez SOKiK
Powoływanie się na indywidualne uzgadnianie z klientami umów nie ma znaczenia – SOKiK kontroluje wzorzec, a więc coś stworzonego jednostronnie przez przedsiębiorcę; wzorzec z istoty rzeczy nie jest uzgadniany z klientem
Chociaż na stronie UOKiK postanowienia podzielone są „branżowo”, nie znaczy to, że można ignorować wpisy widniejące w „nie swojej” branży
POSTULAT: jawność wyroków SOKiK wraz z uzasadnieniami
możliwość zrozumienia, czemu postanowienie uznano za abuzywne
możliwość zobaczenia, jakie postanowienia i dlaczego zostały uznane za dozwolone
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
Dziękuję! Joanna Kornas
Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego