j.kornas, niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny

Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”

Niedozwolone postanowienia umowne

a kredyt hipoteczny

Joanna Kornas

Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego

Warszawa, 13 kwietnia 2011 r.


Pojęcie „klauzuli abuzywnej”

Znajdujące się w konkretnej umowie zawartej z konsumentem

Nieuzgodnione z nim indywidualnie (= konsument nie miał na nie rzeczywistego wpływu)

Kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami

Rażąco naruszające jego interesy

Klauzulami abuzywnymi nie są postanowienia określające główne świadczenia stron (cenę, wynagrodzenie), jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny

Niedozwolone postanowienie umowne (tzw. klauzula abuzywna) to, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, postanowienie:


Kontrola incydentalna

Znajdujące się w konkretnej, zawartej z konsumentem, umowie

niedozwolone postanowienie, nie wiąże konsumenta z mocy

prawa

W razie sporu z przedsiębiorcą, co do związania danym

postanowieniem umownym, konsument-strona umowy może

dochodzić przed sądem ustalenia, że określone postanowienie go

nie wiąże

tzw. „kontrola incydentalna”


Kontrola abstrakcyjna

Wzorzec to także regulamin, taryfa opłat i prowizji itp.

Postanowienia znajdujące się w takich dokumentach mogą zostać zaskarżone przez każdego do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK)

SOKiK uznaje postanowienia za niedozwolone, zakazuje ich wykorzystywania i przesyła odpis prawomocnego wyroku Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)

Prezes UOKiK prowadzi rejestr postanowień wzorców uznanych za niedozwolone

Od chwili wpisania do rejestru wyrok ma skutek wobec osób trzecich

Niedozwolone postanowienia mogą znajdować się nie tylko w konkretnych umowach, ale także we wzorcach umów


Bankowe klauzule abuzywne

O wysokości oprocentowania Bank zawiadomi Kredytobiorcę oraz Poręczycieli pisemnie w terminie 14 dni od dnia

uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy. Właściwa wysokość oprocentowania, która będzie obowiązywać

Kredytobiorcę w okresie wskazanym w ust. 1 może się różnić od wartości podanej w ust. 1. wyrok SOKiK z 16.08.2010, XVII AmC 727/09; klauzula nr 2060

SOKiK

Zawarte umowy uzgadniane indywidualnie z klientami

Możliwość negocjacji wzorca – aneksy

Kredyt wypłacany jest w znacznym odstępie czasowym od momentu zawarcia umowy

Ryzyko st.% zmusza bank do ustalenia % na dzień wypłaty kredytu

ARGUMENTY BANKU

Oprocentowanie STAŁE: klauzula sprzeczna z jego istotą

Całkowita dowolność w ustaleniu % (brak odniesienia do wskaźników obiektywnych, jak np. WIBOR)

Naruszenie lojalności kontraktowej

Czas: ryzyko gospodarcze; umowa

Bank w istocie może 1-stronnie zmienić zawartą umowę



Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy należy: (...) powiadamianie Banku o wszelkich okolicznościach

mogących mieć wpływ na sytuację finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć

wpływ na terminową spłatę Kredytu. wyrok SOKiK z 22.10.2009, XVII AmC 349/09; klauzula nr 1987

SOKiK

Prawo bankowe uprawnia bank do weryfikowania zdolności kredytowej kredytobiorcy

Bank nie domaga się nieistotnych danych ich zmiana: nie wiąże się z żadnymi sankcjami

ARGUMENTY BANKU

Niejednoznaczne i nieprecyzyjne: kiedy klient ma informować bank? o jakich okolicznościach?

de facto: bank wiążąco interpretuje umowę wypowiedzenie dotkliwe dla klienta konsekwencje finansowe

Zbędne i uciążliwe formalności dla klienta

Zbyt duża swoboda banku: możliwość stwierdzenia, że klient nie wykonuje obowiązku informacyjnego z powodu niewielkiej zmiany w jego majątku, która faktycznie nie wpływa na zdolność kredytową



W przypadku braku spłaty dwóch kolejnych rat kredytu, Bank ma prawo, nie częściej niż raz do roku, dokonać

wyceny nieruchomości stanowiącej przedmiot hipoteki na koszt Kredytobiorcy . wyrok SOKiK z 6.082009, XVII AmC 512/09; klauzula nr 1741

SOKiK

Argumenty nieznane (ostatecznie uznał powództwo)

ARGUMENTY BANKU

Brak związku między opóźnieniem w zapłacie 2 kolejnych rat a koniecznością wyceny nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia

Bank zastrzega sobie możliwość pobierania świadczenia w nadmiernej wysokości

Konsument ponosi dodatkowe koszty, by bank mógł odnieść nieuzasadnione korzyści



Bank zastrzega sobie prawo zmiany niniejszego regulaminu. wyrok SOKiK z 24.03.2003 r., XVII AmC 33/02; klauzula nr 93

SOKiK

Nie ma jednostronnej zmiany umowy: można negocjować

Konsumentowi doręcza się zmieniony regulamin prawo wypowiedzenia umowy

Zmiany w regulaminie: zasada słusznego uznania – jedna ze stron umowy ma uprawnienie do oznaczenia świadczenia

ARGUMENTY BANKU

W kontrolowanym regulaminie nie ma postanowień dot. negocjacji, jedynie dot. wypowiedzenia

Prawo zmian w regulaminie bez wskazania ważnych przyczyn = 1-stronna zmiana umowy



„W szczególności” [dot. wypowiedzenia umowy] wyrok SOKiK z 22.12.2004 r., XVII AmC 110/03; klauzula nr 341

SOKiK

Klauzula dotyczy wypowiedzenia, a nie 1-stronnej zmiany umowy

Bank może wypowiedzieć umowę kredytu tylko w przypadkach określonych w przepisie art. 75 Prawa bankowego

ARGUMENTY BANKU

Bank samodzielnie decyduje, jakie okoliczności uzasadniają wypowiedzenie umowy

Bank może uzupełniać umowę o nieuzgodnione warunki

Żadne inne punkty kontrolowanego wzorca nie były abuzywne – wykluczenie słowa „w szczególności” zapewnia zgodność wzorca z przepisem art. 75 Prawa bankowego


Klauzule po raporcie z kontroli wzorców umownych kredytów hipotecznych (maj 2008)

Domniemanie doręczenia korespondencji po określonym czasie od jej wysłania lub pozostawianie dokumentów w aktach banku ze skutkiem doręczenia

Właściwość sądu: siedziba banku

Kumulacja kosztów: nakładanie na konsumenta dodatkowych „kar” w przypadku opóźnienia w spłacie

Pobieranie opłat za wypowiedzenie umowy

Zbyt ogólnikowe przesłanki zmian regulaminów

Nieprecyzyjne przesłanki wypowiedzenia umowy

Pomimo ogłoszenia w raporcie, jakie rodzaje klauzul są uznawane przez UOKiK za abuzywne, w 2009 r. wpisano do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK szereg klauzul z nimi tożsamych:


Najnowszy raport z kontroli wzorców umów o karty płatnicze (listopad 2010)

Wygasanie roszczeń klientów

Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności banku

Domniemanie doręczenia klientowi korespondencji

Niejasne przesłanki wypowiedzenia umowy

Wiele klauzul uznanych w raporcie za abuzywne znajduje się już w rejestrze:

Podobne postanowienia można już znaleźć w rejestrze w odniesieniu do innych przedsiębiorców

Bez względu na to, jakiego rodzaju przedsiębiorca (bank, ubezpieczyciel, agencja turystyczna, sklep internetowy) stosował wzorzec, takie postanowienia mają charakter niedozwolony!!!


Najnowsze głosy doktryny

Niejasność rejestru – brzmienie klauzul nie pozwala nieraz nawet domyślać się przyczyny abuzywności

Racjonalny powód istnienia dwóch sposobów ochrony konsumenta – kontrola incydentalna i abstrakcyjna = różne skutki tych kontroli

Ocenie podlega treść wzorca, a nie sposób jego wykorzystania

Problem: nie wadliwa regulacja prawna, a błędna praktyka stosowania – zatracie sensu rozróżnienia na kontrolę incydentalną i abstrakcyjną

Niedozwolony charakter postanowienia: wszyscy konsumenci i wszyscy przedsiębiorcy; cel – ochrona zbiorowych interesów konsumentów

prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej kontroli niedozwolonych postanowień wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorcę, „Studia Prawa Prywatnego” 2011, nr 3, s. 23-47.



Wpis klauzuli do rejestru nie powoduje nieważności/ bezskuteczności tożsamych postanowień w konkretnych umowach zawartych z konsumentami

Postanowienia wpisane do rejestru nie są „czarne” (bezwzględnie zabronione do stosowania w obrocie z konsumentami)

Wpis do rejestru: Prezes UOKiK kontroluje, czy przedsiębiorca nie narusza zbiorowych interesów konsumentów (art. 24 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU)

Wyrok SOKiK nie może być źródłem bezpośrednich korzyści dla konsumenta

SOKiK orzeka w oderwaniu od konkretnej umowy

SOKiK powinien formułować w sentencji wyroku klauzulę o charakterze powszechnym, czyli spełniającą wymaganie abstrakcyjności

prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej… - cd.



Przepis ustawy wymaga zamieszczenia określonych danych w umowie (np. art. 4 ust. 2 KredKonsU; art. 30 nowej KredKonsU)

Dla spełnienia tego wymogu wystarczające jest zamieszczenie tych postanowień w regulaminie (szczególna postać wzorca), który został doręczony lub udostępniony klientowi

W takiej sytuacji umowa zawiera wymagane prawem postanowienia

„Za całkowicie bezrefleksyjny uznać należy prezentowany przez UOKiK pogląd, że informacje zamieszczone w art. 4 ust. 2 KredKonsU nie mogą znajdować się w załącznikach do umowy”

radca prawny Paweł Tokarz, Zgodność z prawem praktyki zamieszczania postanowień umowy kredytowej/ rachunku bankowego w regulaminie ustalonym przez bank, „Monitor Prawniczy” 2011, nr 5, s. 286-288.


Wnioski

Rejestr klauzul abuzywnych sprawia, że świadomość konsumentów co do ich praw i możliwości wyegzekwowania korzystniejszych warunków w umowach z bankami rośnie

Banki, pomimo raportów UOKiK i jawności rejestru, powtarzają w swoich wzorcach umownych niedozwolone postanowienia

Stosowanie postanowień abuzywnych w regulaminach, taryfach opłat itp. nie wyłącza możliwości skontrolowania postanowień przez SOKiK

Powoływanie się na indywidualne uzgadnianie z klientami umów nie ma znaczenia – SOKiK kontroluje wzorzec, a więc coś stworzonego jednostronnie przez przedsiębiorcę; wzorzec z istoty rzeczy nie jest uzgadniany z klientem

Chociaż na stronie UOKiK postanowienia podzielone są „branżowo”, nie znaczy to, że można ignorować wpisy widniejące w „nie swojej” branży

POSTULAT: jawność wyroków SOKiK wraz z uzasadnieniami

możliwość zrozumienia, czemu postanowienie uznano za abuzywne

możliwość zobaczenia, jakie postanowienia i dlaczego zostały uznane za dozwolone


Dziękuję! Joanna Kornas

Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego

[email protected]

j.kornas, niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny

Documents