Download - Modernizm- Modernism
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
1/35
www.MaximumBilgi.com
ARATIRMA SERS No.177
Modernizm
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
2/35
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
3/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
2
Denilebilir ki, modern toplum ile geleneksel toplum arasndaki en nemli fark, modern insann
kendi toplumsal ve doal evresi zerindeki byk kontrolnde yatmaktadr. Ayrca modern kelimesi
yaygn olarak Avrupal olmay, Avrupada ortaya kan deerlere sahip olmay da artrmaktadr.
Belirli bir adaki baskn deerlere sahip olmay ifade etmektedir.
Modernlik: Modern kelimesi bir sfat olarak, modernlik ise daha ok belirli bir zaman diliminde
modern kabul edilen somut deer, iliki ve kurumlar adlandrlan bir isim olarak kullanlmaktadr.
Modernlik, modern hayatn ierik ve kalitesini temsil etmektedir. Modernlik geni olarak 116. yzylda
ortaya km kitlesel, kltrel ve toplumsal deiikliklerdir. Statik tarmsal medeniyetlerde bulunan
toplumsal dzenlik ve geleneklerdeki devrimsel krl meydana getiren endstriyel kapitalist toplum
analizine baldr.
Modernleme: Modern teriminden retilen modernleme geleneksel toplumsal yaplarda vedeerlerde ekonomik gelimenin etkisin gstermek iin kullanlmaktadr. Modernleme modernlie
gtren sretir. Modernleme sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel vb. alanlarda sanayilemi Bat
toplumlarnn sahip olduu yap, kurum, deer ve sistemlere sahip olmak amac ile yaplan
dzenlemelerin genel addr. Batl olmayan toplumlar iin modernleme, ulalmas gereken son
duruma gtren bir sretir ve bu anlamda modernleme ile batllama e anlaml olarak
kullanlmaktadr.
Modernizm: Modernizm daha ok ideolojik armlar tayan bir terimdir. Modernizmmodernleme srecinin bir dnya gr haline gelmesidir. Modern, modernlik ve modernleme
kavramlarn daha st bir anlam ats altnda toplayan kavram modernizmdir. Modern, modernleme,
modernlik ve modernizm Bat dnyasnda belirli merkezlerde ortaya kan ve daha sonra dnyay
tmyle etkileyecek kadar g kazanan bir deiimi, yaam tarzn nitelemektir. Modernin zamansal
ardllk vurgusu tayan bir tespit, modernlemenin bir sre, modernliin bir durum, modernizmin de
varlacak nihai erevenin ideolojik aklamas olduunu sylemek mmkndr.
Modernizmin Karakteristik zellikleri: Bir dnce tarz olarak modernizm hayatn ve
dncelerin birikimsel, evrimci ve ilerlemeci bir seyirci izledii varsaymna dayanmaktadr. zclk,
bilgi faaliyetlerinin gerek amacnn nesnelerin doalarnn veya zlerinin bitmesi olduunu kabul eden
ve gereklii belirli zlere indirgeyerek aklama temeline dayal yaklamlarn genel addr.
ndirgemecilik karmak olay, iliki veya dzenliliklerin daha basit faktr, iliki veya dzenliliklerle
aklanabilecei grdr. Modernizm, insan akln ve ona dayal olarak gelitirilen modern bilimi
kutsallatran Aydnlanma rasonalizmine dayanmaktadr.
Modernizmin evrensellik ykledii ilke ve deerler Bat medeniyetinin ilke ve deerleridir.
nsanln ortak paydasn oluturduu savunulan bu deerlerin Batda doup gelitii iddia edilmekte,
bu yolla ben/Bat merkezcilik yaplmaktadr. Modernizm farkllklarndan ok benzerlik zerinde
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
4/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
3
durmakta birok farkl toplumun varln inkr etmemekte, ancak evrensel bir sre olan
modernlemenin sonucunda farkllklarn trplenip benzerliklerin artmasyla btn toplumlarn
birbirlerine yaklaacaklarn, tm toplumlarn benzeerek homojenleeceini varsaymaktadr.
Modernizmi 1890lardan 1945lere kadar uzanan zaman dilimindeki sanatsal hareketler olarak
yorumlayanlar bulunmaktadr. Modern dnce tarznn dier bir zellii dalizmdir. Dalizm, bilgi-inan,
zihin-madde, olgu-deer, maddi-manevi, bilim-mit, gerek-hayal, kadn-erkek gibi ast-st ilikilerine sahip
ikilemlereklinde karmza kmaktadr. Modernizm, toplumu tmyle kuatan kapsaml ve insanla
ok ynl vaadlerde bulunan bir toplumsal projeye dnmtr.
Modernizm siyasal alanda hukukun egemenlii eit ve genel oy, karar mekanizmalarna katlm,
yani demokrasi, iktisadi alanda ise btn insanlk iin zenginlik vaat etmektedir. Modern projenin en
nemli vaadlerinden birini de kadnlarn geleneksel ilikiler dnyasndaki ikincillikten kurtarmas ve kadnerkek arasnda eitliin salanmasdr. Postmodernizmin ortaya kmasnda, modern ada insanlarn
byk bir coku ile modernizmin peinden kotuklar fakirlikten kurtulu, ekonomik eitlik, zenginlik ve
zgrlk gibi vaatlerin gereklememesinin nemli rol olduunu sylemek mmkndr.
AYDINLANMA AI VE MODERNZM
Modernizm orta a karanlna kar ortaya kan bir gelimenin sonucudur. Keifler ve icatlarla
beraber iine girilen 15. yydan sonra insanlk bu karanlk dnemden kurtulmu ve daha sonra da
Rnesans ile reforma giden yol almtr. Dinde ortaya kan yenileme hareketi bir protesto hareketi
olarak gelimi ve daha sonra ortaya kan Protestanlk akm dinde yenilemeyi gndeme getirmitir.
Dinsel basknn azalmas ile beraber Rnesans ana girilmi ve bu dnemde verilen eserler ile insann
yalnzca manevi bir varlk deil ama ayn zamanda maddi bir varlk olduu da ortaan maneviyat
grne kar ortaya konulmutur.
15. yydan sonra ortaya kan bu gibi gelimeler insanln karanlktan aydnla ynelen yolunu
hazrlamlardr. Modern devlet, aslnda Rnesans ve reformla balayan ve aydnlanma hareketi ile
mantksal sonulara ulaan kkl bir zihin deiikliinin rn olmutur. Modernizmin rn olan modern
devletin belirginlik kazanmasnda, Avrupa'nn endstri devrimi ve kapitalist gelime nemli roller
oynamtr. nsanlarn kutsallk ve dinsellik anlaylarn amasnn modern devletin ortaya kmasnda
nemli rol olmutur. 17. yyn balarna kadar sren inan temelli dnce, akln ve bilimin ortaya
kmas ile gerilemitir.
Ortaada egemen olan dinsel dzen giderek etkisini yitirince aydnlanma hareketi gelimi ve
bunun sonucunda da modern toplum ve bunun uzants olarak da modern devlet anlay gndeme
gelmitir. Feodal beyler giderek glerini yitirirken, gelien ekonomik yaam daha geni pazarlargndeme getirmitir. Geni Pazar olgusu geliince, pazarda kullanlan ortak dil, geni pazarn egemen
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
5/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
4
olduu alanlarda uluslama olgusunu gndeme getirmitir. Pazar ekonomisi feodal beylerin stnlne
son verirken, giderek genileyen pazarlarn kontrol ve denetlenmesi bir gereksinme olarak belirmi ve
bunun sonucunda da daha geni alanlara hkmeden merkezi bir otorite aray gelmitir. Topraa bal
tarm ekonomisinden, pazarlara ak piyasa ekonomisine geildiinde dei tokua dayanan trampa
sisteminin yerini alm satma dayanan para sistemi almtr. Para bastrma ve pazarda geerli klma
gereksinmesi de, merkezi devlete geii salayan bir baka faktrdr.
Pazar ve piyasa ekonomisinin gelimesi ile beraber bugn anladmz anlamda modern devlet
olgusu insanlk tarihi iindeki yerini almtr. Rnesans 16.yyda talya'da ortaya km ve zamanla btn
Avrupa'da etkinlik salamtr. Dinsel dncenin terk edilerek, insann ve doann yeniden dind
biimde alglanmas hareketi olarak Rnesans modern Avrupa'nn yaratcs olmutur. Kilisenin toplum
iindeki yeri sarslnca, Rnesans ve reform ne gemi ve ada topluma giden gelime sreci
balamtr. Dind eitim ile laik kuaklar yetitirilmi ve dinin tesinde laik toplumlar oluturulmutur.
Bu gelimenin sonucunda da yepyeni bir devlet anlay gndeme gelmitir.
Doa karsnda baar salayan insan akl modern toplumun ve devletin yaratlmasnda da etkili
olmutur. Fransz aydnlanmaclarnn nclnde gelien aydnlanma hareketi nce Fransa devrimini
gerekletirmi ve daha sonra bu devrimin n btn Avrupa'ya yaymtr. Fransz aydnlanmas
Fransz devriminin ana nedenidir. Fransz devrimi aydnlanmac yn ile nce Avrupa lkelerine daha
sonra da btn dnyaya nclk etmitir. Dinin etkisinden kurtulmak ve modern bir toplum yaps
oluturmak isteyen btn lkeler Fransz devrimini rnek almlardr.
Avrupa'nn dnda kalan lkelerden Trkiye Cumhuriyeti de devlet olarak ortaya karken
aydnlanmann ncs olan Fransz devriminin baz zelliklerini rnek almtr. Aydnlanmann
karakteristik zellii olan bilginin topluma yaylmas sreci ve halkn bilgilendirilmesi olgusu tm modern
alar sresince devam etmitir. Bilgilenen ve bilinlenen halk kitlelerinin toplumun ynetiminde sz
sahibi olmak istemeleri ile modern devlet olgusu kendiliinden gndeme gelmitir. Aydnlanma
dncesi tarihin insanolunu zgrle gtrdn gstermektedir.
rendiklerinin yannda akl yrterek bilgisini glendiren ve bu birikimi ile toplumu
ynlendirmee balayan insanolu, bu yeni konumuna uygun decek bir devlet yaplanmasnn ardnda
komutur. Modernizm olarak tanmlanan aydnlanma projesi insanlk tarihinin son 300 ylnn bata
gelen bir zellii olmutur. Aydnlanmann yaratt modern alar, modern devletin ortaya kt dnem
olmutur. Devletin tanm toplumlarn siyasal rgtlenmesi olarak yapldna gre, modern toplumlarn
rgtlenmesi ile modern devletler kendiliinden gndeme gelmi ve son 300 yllk sre iinde gelimeler
gstermitir.
Aydnlanmann ortaya kard insan akl, modernizm sayesinde topluma ve devlete tanmtr.
Modern toplum gibi modern devlet de insan aklnn rnleridir. Ortaalarn derebeylie ya da feodal
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
6/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
5
dzenine dayanan geri devlet trne karlk, modern devlet byk alanlara hkmeden ve bu alanlar
zerinde oluan ekonomik yapy kontrol eden byk bir merkezi gtr. Kendi iinde belirli bir akl ve
bilim birikimini ieren geni bir siyasal rgtlenmedir. Aklclk ve bilimcilik ne geince, bu iki srecin
sonucunda gereklik kazanan devlet yaplar da belirli bir akla ve bilimsel birikime kendiliinden sahip
olmaktadrlar. Devlet akl denilen olgu bir anlamda, modern devletlerin ekirdeini meydana getirmi ve
gelimelerini ynlendirmitir.
Devletlerin gereklik kazanmasn salayan brokratik yaplar, sivil ve askeri brokrasi ile beraber
belirli bir btn oluturmular, devletlerin koruyucu bir zrh iinde gelimesine salayan sreci gvence
altna almtr. Feodaliteden koputan sonra ortaya kan ekonomik yapda nce ticaret daha sonra da
endstri gelime gstermi, her iki olgu da ekonomik yapy deitirince, bunlarn modern devlet
rgtlenmesine byk lde deitirici yansmalar olmutur. Modern devlet, byk bir siyasal
rgtlenmenin addr. Byk alanlara toplum yararna dzenlemek, byk nfuslar birarada bir dzen
iinde yaatabilmek, bu kadar geni lke ve nfus yaplar zerinde hukuk dzenleri kurabilmek iin
modern devletler byk siyasal rgtlenmeler biiminde gndeme gelmilerdir.
Modern devletin ana unsurlar, siyasal bilim asndan lke, nfus ve egemenlik olarak
tanmlandndan, her devletin belirli snrlarla evrilmi bir lkede yaayan nfus topluluu zerinde
otorite yani egemenlik kuran bir siyasal yap olduu kabul edilir. Snrlarla evrilmi belirli bir lke iinde
yaayan halk topluluunun siyasal olarak rgtlenmesi ile modern devletin ortaya kt genel olarak
benimsenen bir aklamadr. Modern alarn devlet anlay 3 temel eye dayanan ve bunlar sonuna
kadar koruyarak savunan bir hukuksal ve siyasal mekanizmann yansmas olarak kimlik kazanmtr. lk
olarak tek adamn egemenliinde ortaya kt iin monariler modern devletin ilk biimidir. Daha
sonralar tek adam ynetiminden uzaklaldka, oligariler ya da demokrasiler ya da cumhuriyetler
birbirini izleyen modern devlet biimleri olmulardr. Modern devlet zaman ierisinde tek adamn
egemenliinden btn halkn egemenliine doru gelimeler gsteren deiim srecinden gemitir.
Doal hukuk ve szleme doktrini, aydnlanma dneminin nde gelen iki nemli yansmasdr.
nsann doadan gelen yann ele alan ve bunu hukukun temeli olarak gelitirmek isteyen doal hukukokulu, insan toplumlarnn oluumunu bir toplumda yaayan tm insanlarn bir araya gelerek bir sosyal
szleme imzalamas ile aklamaya almtr. Bu gr genel olarak bat demokrasilerinde kabul
edildii iin, modern devletin temelinde, toplumda yaayan btn insanlarn ortak rzasnn bulunduu
varsaylr. Devletin oluumuna ortak olarak katlan herkes hem toplumun hem de devletin eit llerde
sahibi olarak kabul edilmekte, belirli aralklarla yaplan seimlerle modern devletin bana hkmeti
oluturacak heyetler getirilmektedir. Bylece, modern devletin, lkede yaayan yurttalarn tmnn
ynetimine katld demokratik bir yapya sahip olduu benimsenmektedir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
7/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
6
Modern devlet tam anlamyla bir toplumsal rgtlenmedir. Tm kurumlarda olduu gibi
toplum iindeki iddet olgusu da tekellemekte ve devletin denetimi altna girmektedir. Devlet bir
anlamda sahip olduu byk g ile toplum zerinde bask kurmakta ve ideolojik aygtlarn kullanarak
toplumu ortak ulusal karlar dorultusunda ynlendirmektedir. Modern devlet, dier devletler olan
rekabet dzeni ierisinde kendi toplumunu modernletirmek iin tm adalatrc eylemlere nclk
eder, bunlar planlar ve toplumun yararna organize eder.
Yar dzeni ierisinde btn modern devletler kendilerine bal olan toplum yaplar ile beraber
bir kalknma ve modernleme yarna kalkmlardr. Devletler aras rekabet beraberinde geni alanlara
hkmetme konusunda da ekimeyi gndeme getirmi, ve bu sre sonucunda insanlk 20.yy ierisinde
iki kez byk dnya savalarna srklenmitir. Modern devletler, teknolojik ve bilimsel gelimelerin
verileri oaldka daha da glenmiler ve kendi toplumlar ierisinde en byk g olarak
denetlenemez noktalara gelmilerdir. Modern devlet yaplar, son dnemde beklenen tesinde
glenince, bu yaplar tasfiye etmek isteyen uluslararas gler ortaya km ve bunlarn rgtledii
programlar dahilinde modern devletlerin gcn krarak yeni bir dnya dzeni oluturabilmenin yollar
aratrlmtr. Kreselleme olgusu bu aamada gndeme gelmi ve modern devlet dzenleri tasfiye
edilerek uluslararas sermayenin gdmnde bir dnya devleti aray balamtr.
Modern devletlerin zellikleri dokuz balkta toplanmaktadr.
1) iddet aralarnn denetimi, 2) Toprak, 3) Egemenlik, 4) Anayasallk, 5) Kiisel olmayan iktidar,6) Kamu brokrasisi, 7) Yetki/meruiyet 8) Yurttalk, 9) Vergilendirme
iddet Aralarnn (Tekel) Denetimi: Weber en ksa ekilde devleti, belli bir arazi iinde fiziksel
iddetin meru kullanmn tekelinde (baaryla) bulunduran insan topululuu olarak tanmlamaktadr.
Buradaki gcn otoritesi bir kez kurulunca, rza yolu ile deil zordan geliir. Devlet iktidarnn
merkezilemesi srecinin can alc noktas, toplumun giderek daha fazla yattrlma ihtiyacdr.
Toprak: Modern Devletler, corafi yada jeopolitik varlklardr. Devletler otorite olduklarn iddia
ettikleri fiziksel bir alan kaplamaktadrlar. Devletler sadece belirli bir toprak paras zerinde yetki iddia
etmezler, topran altndaki madenler, sular, hava sahas ve hereyden te, o toprak zerinde yaayan
halk zerinde de hak iddia ederler.
Egemenlik: Egemenlik daha ok devletin (dnyann, birok baka egemen ulus devlete
blnmesiyle beliren) yetki snrlar iinde baka hibir aktrn, egemen devletin iradesini
reddedememesi fikridir.
Anayasallk: Anayasalar ou zaman siyasi srecin temel oyun kurallarn betimlemekte
kullanlr. Anayasallk modern devlet fikrinin en nemli esidir. Anayasallk fikri, modern devletin bir ok
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
8/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
7
baka karakteristik zelliine (toplum ve ekonominin farkllamas, kiisel olmayan iktidar, brokratik
rgtlenme vb.) yneltir.
Hukukun stnl ve Kiisel Olmayan ktidarn Uygulanmas: Burada kiilerin ynetimi
deil, hukukun stnl n plandadr. Anayasal bir dzen iinde devlet iktidarn uygulayanlarn bu
iktidar, kendisi de yasal, anayasal olan ve kamu hukukuna uygun prosedrlerle snrl ekillerde
uygulamak zorunda olduklar yaygnlkla savunulur.
Kamu Brokrasisi: Webere gre modern devlet her yerde brokratiklemeye maruz
kalmaktadr. Brokrasi modern kitle demokrasisine kanlmaz olarak elik eder.
Otorite ve Meruiyet: stikrarl bir devlet, ne sebeple olursa olsun, halknn byk blmnn,
zamannn byk ksmnda, bu devletin ynetimini kabul etmesini gerektirir.
Yurttalk: Yurttalk ilkesel olarak siyasi topluluk iinde bireylere eit haklar ve grevler,
zgrlkler ve snrlamalar, gler ve sorumluluklar veren bir statdr. Uyruklarn yurttalara
dntrlmesiyle ayn anda bir devletin bir ulusa dntrld iki paralel hareket vardr. Yurttalk,
devletin uyruk-mensuplaryla ilikisinin kurulmasnda kesinlikle kilit terim olmutur.
Vergilendirme: Giddens vergilendirmeyi, vergi mkellefiyetlerinin deerlendirilmesi ve
toplanmas devletin topluma nfuz eden gzetimini geniletme yollarndan birisi olarak grmektedir.
DEVLETN MODERNTEYE YERLEMES
eitli karmaklk dzeyleriyle on altnc ve on sekizinci yzyllar arasnda bir dnemde ortaya
kan modern dnya, kendisinden nceki geleneksel dzenle atmaktadr. Moderniteye geile pek
ok zellik zdeletirilmitir. Bunlar, sanayileme, demografik gei, ticarileme ve ekonomik ilikilerin
bunu izleyen metalamas, kapitalizmin ykselii, sosyal i blmnn bymesi, bilimsel dnce
tarzlarnn ykselii ve bunlarn sanayilemi retime ve oradan da daha genel olarak sosyal hayata
uygulanmas, iletiim tarzlarnn dnm, kentleme ve demokratikleme olarak zetlenebilir.
Modernite sadece belirli bir zamanda deil ayrca zel bir yerde yani Avrupada- ortaya kt ve
znde bu Avrupa gelimenin karmak yaylm yoluyladr ki modernite gerekten dnya lsnde bir
olgu haline geldi.
Geleneksel Devletler:
Mann, gelimi ulus devletlerin geni lde yirminci yzyln bir rn olduunu, bunlarn
ounun 1945ten sonra ortaya ktn savunur. Geleneksel devletler eitli biimler alrlar. Eisenstadt
bu biimleri yle sralar: Kent-devletler; feodal sistemler; patrimonyal imparatorluklar; gebe yada
fetihi imparatorluklar ve tarihsel brokratik merkezi imparatorluklar.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
9/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
8
Modern Devletten nce Feodalizm: Efendi ile vassal arasndaki kiisel badan oluan bir
sistemdir. Derebeylik rejimi de denir.
Mutlakiyet: Poggi, mutlakiyeti devleti, kesin bir ekilde modern devletin ilk balca kurumsal
cisimlemesi olarak betimler. Giddens, tersine, gereklemi btn deiimler iin, mutlakiyeti devletin
hala geleneksel bir devlet olduunda srarldr. Uzun mrll ve moderniteye yaknl
dnldnde, modern devletin en nemli karakteristiklerinden pek ounun mutlakiyetin tannabilen
rnleri olmas ve modern devletlerin baz nemli bakmlardan hala tannabilecek ekilde mutlakiyeti
olmalar belki de artc deildir.
Mutlakiyetten Modern Devlete: Modern devletin anahtar fikri, devletin, onu kendinde
cisimletiren kiilerden baka bir ey olduudur. Her eyden nce hkmetler ve devlet bakanlar
gelebilir ve gidebilirler, oysa devlet kalr. Modern devlette yurttalk fikri de nemli bir edir.
Modern Devletin Bymesi: Devletin sosyal ilevindeki byme modern devletin yirminci yzyl
yrngesindeki en dikkate deer ve nemli gelimelerden biridir.
Devletler ve Toplumlar: Altyapsal ktidar ve Gzetim
Devlet byk bir i veren, byk bir harcamac ve ulusal para biriminin garantr olarak nemli
bir ekonomik rol de stlenmektedir. Modernitede devletin gelimesinin bir baka zellii ynettii toplumu
gitgide daha fazla nfuz etmesidir. Modern devlet yaygn olarak kendisini oluturan topluluu gitgidedaha fazla idare eden, biimlendiren hatta yaratan aktif ve pro-aktif bir devlet olarak grlr.
Toplumlar ve Devletler: Yurttalk ve Demokrasi
Devlet ve toplum arasndaki atmada kaynak devletin ellerinde deildir. Modern devlet
yurttalara hesap verebilir niteliktedir. Modern devletlerin bymesi yurtta haklarnn glenmesini ve
demokratiklemenin artmasn salar.
Devlet Yapm Toplumlar: Neo-Liberalizm
Neo-liberal dnrler modern devleti, kendisini topluma dayatan, gitgide daha mtehakkim ve
habis bir etki olarak grrler. Devleti sosyalistler ve sosyal demokratlar ele geirirse zararl olmaktadrlar.
Devlet ve Ekonomi
Modern devlet bir vergi devletidir. Devletin dorudan doruya bir ekonomik aktr olarak kart
alanlar vardr. kinci olarak ise, devletin ekonomik srece etkide bulunmak zere kulland politika
aralaryla tanmlanmtr. Modern devletler hem ulusal hem yerel dzeyde ou kez toplumlarnn en
byk toprak sahibidirler. Devlet ayn zamanda mal sahibidir ve reticidir. Devlet i veren konumundadr.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
10/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
9
Devlet dzenleyicidir. Devlet yeniden bltrc bir konuma sahiptir. Devlet ekonomi politikalar
oluturur.
Devletler hala geni ekonomik kaynaklar ynetir ve nasl kullanacana karar verirler ve genel
olarak devlet, gcne ynelik d ekonomik tehditlere geri ekilerek deil, hala ciddi g uygulad bir
topluma mdahale yollarn yeniden yaplandrarak cevap vermektedir.
Devletler ve Yurttalar:
Yurttalk, tanmlanm yasal yada sosyal stat, siyasi kimliin bir arac, bir sadakat oda,
grevlerin bir gerei, bir hak beklentisi ve iyi sosyal davrann bir ls olarak tanmlanabilir.
Yurttaln belki de en geni ve en sosyal niteliidir. Yurttalk stats bireysel kimliin nemli bir
bileenidir.
Devletler ve Uluslar Aras Dzen:
Giddens, modern devletin egemenlii bandan beri devletler arasndaki karlkl izlenen bir dizi
ilikiye baldr der. Sava ve bar oyunu, insan topluluunun her yerde varolmu bir yndr.
Gerekilik yaklamnn esaslarna gre; Devletler dnya olaylarnda balca aktrlerdir. Kilit
stratejik aktrler ulus devletlerdir. Devletler niter aktrler olarak davranmaktadrlar.
Devletler rasyonel davranrlar. Her devlet, ne kadar tanmlanm olsa da, kendisinin, en iyi
olduuna karar verdii yollarla kendi karlarn gerekletirmeye alr. Zor, devletin d amalarna
ulamann bir aracdr nk bir anari durumunda benzer birimler arasnda kanlmaz olarak kan
kar atmalarn uzlatracak hibir tutarl, gvenilir sre yoktur.
Anari ortamndaki devletler iktidar ve gvenlik konularyla megul edilirler. Ahlak, uluslar aras
politikada radikal biimde koula bal bir ilkedir. Devletler, ortak karlar karsnda bile atma ve
rekabete itilir ve ou kez ibirlii yapamazlar. Devletler aras bu ibirlii beklentilerine, uluslar aras
rgtler marjinal etki yaparlar.
Ayrca gerekiliin eletirisi olarak aadakilere deinilebilir.
-Dnya olaylarndaki balca aktrler sadece devletler deildir.
-Uluslar aras ibirliinin biimleri anariyi kstlar.
-Uluslar aras dzenlemeler, gerekiliin ngrdnden ok daha fazla uluslar aras ibirliine
imkan verebilirler.
-Uluslar aras rgtler, devletleraras ibirlii beklentilerine nemli bir etki yapabilirler.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
11/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
10
-Devletler sadece askeri gvenlik konularyla megul olmazlar.
-Uluslar aras ilikiler gitgide daha ok ekonomik g konusundadr.
- ve uluslar aras politikalar arasnda hibir net ayrm yoktur.
-Devletler niter-ussal aktr deildirler.
-Ahlak uluslar aras ilikilerde bir yer tutabilir.
-Kadnlar uluslar aras ilikiler tablosundan sistematik olarak dlanrlar.
-Gerekilik gereklii deil, belirli karlarn hizmetindeki bir dnya grn yanstr.
Geleneksel toplumda yal olmak otorite kaynadr. Modern toplumlarda ise bilgi donanm
otorite olmaktr. Geleneksel deerler insanlar birlikte beraber tutmann icabna uygundur.
Modernlemede ise birey genelde yalnzla terk edilmitir.
Modernleme srecinin ierdii olgulardan biri de kitle iletiim aralardr. Kitle iletiim aralarnn
toplum zerimdeki etkisi modernleme ile birlikte artt. Eskiden okur yazarlk orannn artmas ile gazete,
son yllarda da televizyon ile artk herkese ulalr oldu. Modernlemenin getirdii davran kalplar,
hayat tarzlar herkese grlebilir oldu.
Demokrasi nedir?
Milli devletin halkn istek ve beklentilerine gre en ok oy alan partinin gene halk n istek ve
beklentilerine gre ileri yrtmesidir. niter devlete gre demokrasi tanm budur. Bu ekilde iktidara
gelen partiler halkn istek ve beklentileri ynnde politikalar yapmaynca ar milliyetilik ve dincilik gibi
sa akmlar az gelimi lkelerde gleniyor. Gelimi lkelerde ise eitlik akmlar daha baskndr. Bu
sebepler medeniyetler atmasna yol amaktadr. Liberalizmin toplumsal hayatta oluturduu bedel
ar olmaktadr. Liberallemenin getirdii deiimler telafi edilmelidir. Uluslar aras kurulular (AB ve
IMF) bu deiimleri zorluyorlar.
Bir demokrasi, yurttalar yurttalar olarak aktif olma gcne gerekten sahipse, adn tamamen
hak edecektir; yani, eer yurttalar demokratik katlm yrtmek ve bir yetki olarak muamele etmek
zere kendilerine tahsis edilen bir haklar demetini kullanabiliyorlarsa. Bylesi bir haklar demeti
demokratik ynetim nosyonunun ta kendisinde kaynaklanm grlmelidir. Eer insan demokrasiyi
seerse, glendiren haklar ve ykmllklerden oluan yapsal bir sistemi iletmeyi semek zorundadr,
nk bylesi bir sistem, zerklik ilkesinin izlenebilecei ve uygulanabilecei birbiriyle ilikili alan
oluturur.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
12/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
11
Demokratiklemeyi salt siyasal ilikilenme, ynetme ynetilme biimlerinden biri olarak ele alma
yeterli olmamaktadr. Toplumun ve yaamn demokratikletirilmesi de sz konusu olmaktadr. Yeni
paradigma bunu ngrmektedir. Bunun ncelikle gerekleme alanlarndan biri de aydnlanma, tartma,
gr oluturma merkezi olanakademilerdir.
Yeni paradigma daha az hiyerariye farkl grlerin bir arada bulunarak tartma iinde
bulunmasna, araylarn srekli olarak bilinli bir eylem olarak srdrlmesini ve bilinli birey tarafndan
yaamn rgtlenmesini gerekli grmektedir. Ayn zamanda dncenin zgr geliim nnde herhangi
bir engelin oluturulmasn kabul etmemektedir. Demokratiklii kuralszln reddi olarak grp toplumun,
gelimelerin tkanmasndaki engellerin almas olarak deerlendirmektedir. Buna gre akademik
almalarn ve yaamn kendi i disiplini erevesinde rgtlendirilmesi ve rgtlendirilen alma ve
yaam iinde ynetme-ynetilme dahil ilikilerin dzenlenmesini gerekli hale getirmektedir.
Anayasamz, demokratiklik ilkesini ifade ederken, cumhuriyetin nitelikleri bal altnda, Trkiye
Cumhuriyeti... demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir demektedir. Aktr ki, Anayasa, lkede,
demokratik olmayan her eit toplumsal, hukuk, siyas dzeni mutlak bir biimde yasaklam
bulunmaktadr.
Demokratik dzenlerin zorunlu bir artn oluturan liklik, bir kurtulu sava ortamnda
biimlenen Trk toplumunun ve o toplumun siyas-hukuk tezahr Trkiye Cumhuriyeti Devletinin
kimliidir, bir olmazsa olmaz artdr.
Sosyal bir hukuk devleti olmak, bizce, bu ada, demokratik bir devlet olmann zorunlu bir
sonucudur.
Bugn, hukuka bal bir devlet olmadan, demokratik bir devlet olmay anlamak pek kolay deildir.
te yandan, Anayasann demokratik toplum/hukuk/devlet dzeninin dayandrd ilkeler, szel olarak
bakldnda yanl anlamalara neden olabilmektedir. Gerekten Atatrk milliyetiliine ve balangta
belirtilen temel ilkelere ballk ifadesi, demokrasi kavramnn zne ilikin bir tartmay da beraberinde
getirmektedir.
Tartma, bir devlet dzeni liberal-demokratik bir devlet dzeniyse, o devletin bir ideolojisinin
olamayaca dncesinden kaynaklanmaktadr. Denmektedir ki, liberal-demokratik devlet dzenlerinde,
devletin idealleri olur ama, bir ideolojisi olmaz. Ancak bu dzenlerde, olsa ola, devletin iinde yer alan
siyas partilerin ideolojileri olabilir.
Bu durumda eer dersek ki, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bir ideolojisi vardr, o da
Atatrklktr, o zaman Trkiye Cumhuriyeti Devletinin demokratik bir devlet olduunu sylemeye
imkn yoktur. Yok, eer dersek ki, Trkiye Cumhuriyeti Devleti demokratik bir devlettir, o zaman
Atatrklk diye bir ideoloji mevcut bulunmamaktadr.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
13/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
12
Egemenlik
Egemenlik terimi iktisatlar ve felsefeciler tarafndan farkl anlamlarda kullanlmakla birlikte;
genellikle bu terim siyasal bilimlerde devlet olgusu incelenirken temel bir kavram olarak s ka
kullanlmaktadr.
Grld gibi siyasal bilimlerde egemenlik devlet ile ilgili bir kavramdr. Dolaysyla bu kavram
aklayabilmek iin devletin tanmn ve ortaya kn aklamak gerekmektedir. nsanlarn toplum
halinde yaama zorunluluunun bir sonucu olarak devlet kurumu ortaya kmtr. nk toplum
halinde yaama zorunluluunun farkna varmalar insanlar toplum halinde yaamay salayacak
kurallar gelitirmeye ve rgtlenmeye zorlamtr.
nsan topluluklar kendi ilerinden kan bir gle rgtlenme yoluna girdikleri ve tm rgtleri
kapsamna alan daha geni bir rgt kurduklar zaman devletten sz edilmeye balanmtr. Buna gre
devlet toplumu her yanndan saran ve tm alt gleri denetimi altna alan siyasal iktidara sahip bir
stn gtr.
Yukarda da belirtildii gibi devleti aile, dernek, sendika ve parti gibi dier sosyal birliklerden,
toplum rgtlenmelerinden ayran ondaki stn yaptrma gc (iktidar) olmaktadr. Devlet, lkesindeki
tm otoritelerin stnde, onlara emir ve kumanda etmektedir. te bu emir ve kumanda etme yetkisi ve
gcne egemenlikdiyoruz. Doal olarak egemenlik devletin znde bulunan bir niteliktir ve egemenlik
yitirildiinde devlet olmaktan kar. Devlet nitelii gerei sahip olduu egemenlii organ (yasama,
yrtme ve yarg) araclyla kullanr. Egemenliin ortaya kabilmesi iin ncelikle maddi bir ortama
gereksinim vardr. Bu ortam lke (toprak paras) ile belli zelliklere sahip insan topluluunun
oluturduu maddi iki unsurdan oluur. Baka deyile, devlet dediimiz kurumun ortaya kabilmesi lke,
insan topluluu ve bu unsurlar zerinde gerek egemen olan bir gcn ortaya kmasna baldr.
Bu g, yani egemenlik rgtlenmitir ve dier tm otoriteler bu gcn altndadr. Bu gcn
dier rgtler zerine kabilmesi iin zorlayc bir nitelie sahip olmas gerekir.Devlet gc (egemenlik)
dediimiz bu zorlayc otorite kendi stnde baka otorite tanmaz
Toplumsal Szleme Kuram: Trkiye Cumhuriyetini kuranlarn egemenlik anlayn en fazla
etkileyen kuramdr. Gnmzn siyasal sistemlerinin ou bu kuramdan etkilenmitir. Bu gr insanlarn
tabiat hali ile toplum haliini bir birinden ayrmaktadr. Bu gr savunanlara gre tabiat halinden
toplum haline gei bir toplumsal szleme ile olmutur:(toplumsal szleme). kinci bir szleme ile de
insanlar devleti kurmular ve sahip olduklar egemenliklerinin, hak ve hrriyetlerinin bir ksmn veya
tamamn devlete terk etmilerdir: (siyasal szleme). Bu kuramn bizim anlaymz da etkileyen bir ka
farkl varyasyonu bulunmaktadr:
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
14/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
13
rnein nl ngiliz filozofu Hobbes(1588-1679)a gre insanlar tabiat halinde birbirleriyle srekli
bir atma iindeydiler. Hobbesa gre (homo homini lupus) insan insann kurdudur. Savaa son
vermek iin insanlarn tabiat halinde yaarken sahip olduklar her ey zerindeki snrsz
egemenliklerinden karlkl olarak vazgemeleri; haklarnn ve yetkilerinin nemli bir ksmn mutlak olarak
devlet denilen otoriteye terk etmeleri gerekmektedir. Ona gre devlet bir devdir ve nl eseri Leviathan
da bu anlama gelmektedir.
Yine baka bir ngiliz filozofu John Locke(1632-1679) ise devlet toplum szlemesi kuramna
dayanarak aklamakla birlikte; insanlarn tabiat halinde bir atma iinde olduklarn kabul etmemektedir.
Ona gre tabiat hali sade kuvvetin hkm srd bir kanunsuzluk devri deildir. Tabiat hali, insanlarn
akla dayandklar ve bir devlet otoritesine gerek duymadklar bir durumu anlatmaktadr. Tabiat halinde
insanlarn yaam, zgrlk, mlkiyet gibi temel haklar vardr. Toplum haline gemek iin insanlar bu hak
ve zgrlklerinin tamamn yahut nemli bir ksmn deil, sadece cezalandrmak ve hak aramak
yetkilerini devlete devretmilerdir. u halde szleme ile ortaya kan devletin iktidar Hobbesun ileri
srd gibi mutlak iktidar deildir. Devlet sahip olduu otoriteyi ancak vatandalarn haklarn ve
zgrlklerini korumak iin kullanabilir.
Trk aydnn en fazla etkileyen toplumsal szleme kuramcs J.J. Rousseau(1712-1778)
olmutur. Rousseau Contrat Social; toplum szlemesiadl eserinde u grleri ileri srmtr:
lke olarak insanlar zgrlklerinden kendi rzalaryla dahi olsa yoksun brakmak olanakszdr.Dier yandan tabiat halindeki mcadeleye ve didimelere son verip toplum hayatnn ve dzenin
domas iin egemen bir otoriteye insanlarn bal olmalar, yani zgrlklerinden fedakarlkta
bulunmalar arttr. Bu amaca ynelen bireysel iradelerin birlemesinden doan irade bireylerin
iradesinden ayr genel bir iradedir ve toplumun ve devletin temeli bu genel iradeye ve ona dayanak
oluturan toplumsal szlemeye baldr. Doal , tabii haklarn devlete terkeden insanlara devlet
medeni ve siyasal haklar tanmaktadr.
Grld gibi bu kuram egemenliin kaynan toplumda arayan ve toplum olduunu
benimseyen bir yaklam iermektedir. Siyasal iktidarn meruluunu toplumda gren bu fikirler
genellikle bu meruluu bu toplumsal szleme kuramyla aklamak istemektedirler. Ancak bu
kuramn farkl yorumlar iinde iki ayr toplum egemenlii anlay ortaya kmaktadr
Bir yandan toplumu atomistic bir grle deerlendirenler; dier yanda da toplumu
btnlemi, birlemi tek bir varlk olarak kavrama eiliminde olanlareklinde iki farkl yaklam sz
konusudur.
Birinci grub toplumsal szleme kuramlarnda devlet toplumun deil; tek tek bireylerin haklarngvence altna alan bir stn g olarak grlmektedir. Burada bireyler, byle bir gvence iin ya tm
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
15/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
14
haklarn devlete terk etmektedirler (Hobbes); ya da devlete yalnzca bireysel haklarn koruma ve
kollama yetkisini vermekte ve dier temel haklarn devletin faaliyet alannn snrlarn belirleyecek bir
biimde kendilerinde tutmaktadrlar. (J.Locke)
kinci grub toplumsal szleme kuramlarnda ise toplumun kendisini oluturan bireylerden ayr
ve stn birgenel iradesinin olduu, bu iradenin ona ters den bireyleri de kapsad ve devletin bu
genel iradenin somutlat rgtlenme olarak toplumu ynettii kabul edilmektedir(Rousseau).
Atatrkln Trk toplumu hakkndaki deerlendirmesinin, farkllamamlk ve
btnlemilik terimleriyle ortaya konulmasna bakarak, Atatrk milli devlet anlaynn Rousseaucu
bir temele dayand sylenebilir.
Genel Oy:
nsan haklarnn tartlmad dnemlerde, kadn ile erkein birok alanda eitliinin
salanabilmesi mmkn olmamtr. Bu konulardan biri de, temsil hakknn kullanmdr. Tarihsel sre
ierisinde kadnlar, mlk devleti anlaynda ve polis devleti anlaynda genel oy hakk elde
edememilerdir. Ancak, hukuk devleti anlaynn modern ulus devletlerde olumas ile, genel oyun
elde edilmesi salanabilmitir. Bu sre olduka uzun ve mcadelelerle doludur. Hukuk devleti, insan
haklarna saygy prensip edinmitir. Bu olgu, bireylerin siyasal, sosyal, ekonomik, kltrel ve teknik
adan haklarn aramalarn beraberinde getirmitir.
Seim, her dnemde kiilerin yakndan ilgilendii ve uruna mcadeleler verdii bir kavramdr.
Mcadele topyekn kadn-erkek birlikte verilmesine ramen, erkekler bu hakk ok daha nce alm,
kadnlar yzyllar sonra kazanabilmilerdir.
Toplumlarn ilerlemesi, cinsiyet gzetmeden eitliklerin uygulanmas ile mmkndr. Temsil
hakknn genel oy biiminde kullanmnn gereklemesine kadar; rk, ehliyet, servet gibi kstlamalarla
da kar karya kalnmtr. Erkekler de; genel oy hakkna hemen ulaamam ve belirli engellemelerle
karlamlardr. Baz dnemlerde servete sahip olan erkeklere, baz dnemlerde ehliyete, bazdnemlerde ise okuma - yazma artna veya eitime gre bu hak kullandrlmtr. Kadnlarn byle bir
ans olmam; toplumlarn ierisinde bu konuda kabul grmez kiiler olarak yaamlarn
srdrmlerdir. Temsil edilenler; temsil edecek kiileri belirlemede en yetkili bireyler olmasna ramen;
kadnlar yneticilerini semede ok uzun yllar bu haktan yoksun braklmlardr. Aada baz lkelerde
kadnlarn bu hakk kullanabilmek adna verdikleri mcadeleler ve sonular aklanarak, bugnk
durum, lkemiz ve eitli lkeler asndan irdelenmitir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
16/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
15
19. yzyl halen genel oy hakk iin mcadelelere sahne olmutur. Bat toplumlarnn sosyal
devlet anlayn ortaya koymas, 19. Ve 20. Yzylda toplumlara ivme kazandrmtr. En belirgin rnei
1940l yllarda ABDde Roosveltin ngrd Yeni Dzen (New Deal) dir. Bu sistemde, sosyal refah
ilkesinin uygulanmasyla, halk egemenlii belli bir lde gerek temeller zerine yerletirilmitir.
ABDnde Birleik devletler vatandalarnn seme hakk cinsiyet gerekesiyle reddolunamaz veya
daraltlamaz eklinde belirlenen hkm, ancak 1919da Anayasa metnine girmitir.
Seim vergisi (Poll - Tax), Anayasaya 1964 ylnda konulan bir ek madde ile kaldrlmtr.
Zencilerin eit olarak seimlere katlmas ok daha byk abalar gerektirmitir. Fransada 1944 - 1945
yllarna kadar seme hakk zerinde cinsiyet kaytlar kalkmam ve kadnlar uzun sre oy verme
hakkndan yoksun braklmlardr. Dikkat eken bir nokta, kadnlarn temsil hakkn kazanmndaki
tarihsel sre ierisinde en etkin mcadelelerden birini Fransada vermi olmalarna ramen; yine ayn
lkede kadnlar bylesine uzun bir sre bu hakka ulaamamlardr.
19.yzylda sanayi devrimi ile ii snf ortaya km ve birok hakk elde etmek iin mcadele
vermilerdir. Seimlerde oy hakk iin verilen mcadeleler bunlardan biridir. Birok lkede ii snf
partiler aracl ile siyasal yaama katlmlardr. Bu tarihsel hareketlenme, I. Dnya Sava sonrasnda
Rusyada yaanmtr.
ngilterede I. Dnya Sava sonrasnda Halkn Temsili Kanunu (Representation Of The People
Act) ile 1918 ylnda 30 yann zerindeki kadnlarn genel seimlerde oy kullanmalar kabul edilmi vebir yl sonra sosyal ve kamusal grevlere cinsiyet ayrmn kaldran (Sex Disqualification Act) bylece
baz i ve mesleklerden alkoyan bu tr tutuma son verilmitir. 1928 ylnda seim kanunu ile kadnlar da
erkekler gibi 21 yanda seme hakkn kullanmaya yeterli saylmlardr. ada Arap lkelerinde de
kadnlara seme hakk verilmitir.
Genel oyun lkelerde kabul ile siyasal katlmla ilgili almalar hzlanmtr. R.A Dahl, siyasal
katlmann drt boyutta incelenebilecei zerinde durmutur. lgi, nemseme, bilgi ve eylem olmak zere
ayrlmtr. Siyasal olaylar izleme derecesi ilgiyi, onlara verilen nem derecesi nemsemeyi, onlarla
ilgili olarak sahip olunan veriler de bilgiyi gsterir. Siyasal kararlar etkilemek iin gsterilen abalar
eylemdir. Kadnlarn genellikle siyasal olaylarla ilgili olmadklar hakknda youn bir gr birlii
mevcuttur. Kadnlarn siyasete duyduklar ilginin erkeklerden daha az olduu savunulurken, u ekilde
bir aklama yaplmaktadr.
Kadnlarn zellikle, ocuk dourma ilevinin oluu ve aile yaantsnn etkilenebilecei kaygs
onlarn siyasal katlmn etkilemektedir. Kadnn siyasal katlmnn erkee bal olmas da ilgi azlnn
sebebi olarak gsterilmektedir. Oy verirken (semeni kar dnda etkileyen) gvenlik istei, saygnlk
istei, duygusal ballk, dinsel ve siyasal inanlar da etkili olmaktadr. Toplumda kadnlar da bu isteklere
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
17/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
16
sahip olmak iin uzun sre oy hakkn kullanabilmek bunun yannda sadece ynetilen deil, ayn
zamanda yneten olabilmek iin almlardr.
Oy hakkna cinsiyetle ilgili olarak getirilen kstlamalar, hibir toplumsal gc hedef almad iin
varln ada demokrasilerdede en uzun srdrlebilen kstlama olmutur. Atatrkn Trk kadnna
seme ve seilme hakkn tanmasndan uzun yllar sonra bile Batnn birok demokrasisinde de
kadnlarn oy hakk yoktu. svirenin baz kk kantonlarnda, bu uygulama ok uzun srebildi.
Trkiyede kadnlara, Avrupadaki birok lkeden daha nce seme ve seilme hakk verilmitir.
Bizde Batdaki gibi bilinli ve rgtl kadn akmlarna rastlanmamtr. Bu hakkn verilmesinde Anadolu
htilalinin felsefesi etkilidir. 1930 ylnda Trk kadn mahalli ynetime katlma hakkn elde etmitir. 1934
ylnda 22 yan dolduran her kadna seme, 30 yan dolduran her kadna seilme hakk verilerek
erkeklerle eit siyasal haklar verilmi ve 1935 seimlerinde TBMMne 19 kadn milletvekili seilmitir.
19 yzylda genel oyun uyguland rejimlerde demokratiklik ilkesi ortaya konulmaya
balanmtr. 19. Yzyldan nce sadece erkeklere oy hakk verilmi ancak kadnlarn seme ve seilme
hakkn alabilmeleri ok daha sonra gereklemitir. Toplumlar, ynetime katlmda ok seslilik istiyor
iseler, kadnlarn ynetimden dlanmas sz konusu olamaz. Tanilli bu konuda, Bugn kadnlara oy
hakk tanmayan bir rejim demokratik deildir ve Demokrasilerde, karar halkndr; ... Byle olmas akla
uygundur diyerek dncelerini z bir ekilde ifade etmektedir. Genel oyun istenmesinin nedenleri
eitlidir. Bireyler iin erkek veya kadn olsun bu hakk kullanma sonucunda neler kazanacaklar danemlidir. Kiilerin siyasal yaama ilgi duymalar yalnz bugn iin deil, gemite de sz konusudur.
Siyasal katlma olgusu bu dzlemde gelime aamalar gstermitir.
Kii siyasal katlma eilimine;
1. karlarn korumak iin,
2. Arkada edinme, sosyal dayanma iin,
3. Dnyay anlamak iin,
4. eitli psikolojik tatminsizlikleri gidermek iin,
5. Toplumda kendine bir yer edinmek iin,
6. Yabanclamak istemedii iin bulunur.
Sanayilemi tketim toplumlarnda;
1. Bo vakti olanlar
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
18/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
17
2. Erkekler
3. Eitilmiler
4. ehirleenler
5. Orta yallar
6. Evliler
7. Yksek stat ve gelir sahipleri
8. Kurumlara ye olanlar siyasal katlm eilimindedirler.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
19/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
18
MODERNIZM VE TOPLUM
I. GNDELK KLTRDE MODERNLK
A. Habermasn Bak Asndan Max Weberin Modernleme Kuram
Max Weber modernleme kuramnda, din, sanat, ekonomi ve siyaset gibi deer (yaam)
alanlarnn modernleme srecinde birbirinden zerkletiini savunmutur. Habermas, daha sonra bu
deer alann bilim, ahlk ve sanat olmak zere byk kltrel deer alan olarak genellemitir.
Anlam Kayb
Anlam kayb, deer alanlarnn birbirinden farkllamas ve bundan sonra da birer ayr soyun
ussallk ltne vurularak gelitirilmesi olarak tanmlanabilir. Habermasa gre byk deer alannn
usssalln iletiimsel ussallk biimsel progmatik dzeyde iinde barndrmaktadr ve anlam kayb bu tr
ussalln gelimesi ile ortadan kalkacaktr. Habermas ile Weber arasnda anlam kayb konusunda gr
ayrlklar bulunmaktadr. Weberde anlam kaybnn nedeni kltrel deer alanlarnn badatrlmas iken
Habermasa gre ise zel yaam
n sistem arac
l
yla smrlmesi ve iletiimsel gncel yaam
nparasallamas ve brokratiklemesidir.
zgrlk Kayb
Weber, toplumsal deime ve brokratikleme srecinde eylem sistemlerinin gncel yaam
dnyasndan bamszlamalarn ekonomik kavramlar araclyla dile getirir. Eylem sistemlerinin
gndelik kltrden saladklar kaynaklar bu srete birer girdi olarak kavramsallatrlr. Bu
kavramsallatrmada kltr, kiilik ve topluluun arasallatrlmas vastasyla zgrlk kayb olgusu
ortaya kmaktadr. zel yaamn organize edilmi bir i ilikisi eklinde dnlmesi ve dolaysyla bu
ilikiyi denetleyen bir merkezi otoritenin Weber tarafndan gzlemlenmesi bireysel zgrl tehlikeye
dren bir gelime olarak yorumlanmtr.
Weberin teorisinde gncel yaamn arasallatrlmas onun brokratik eylem sistemlerince
bamllk altna alnmasyla gereklemektedir. Bu durumda bireysel bilinlenme, sistem amalar
dorultusunda gereklemekte ve bu amalara uygun deerler benimsenmekte, giderek bireysel
kimliklerin ncelik kazand bir yapya ulalmaktadr. Ancak bu dorultuda gerekleen modernmeme
sreci Habermasa gre yaam dnyasnn koloniletirilmesi sorununa neden olmaktadr. Bu durum dabireysel karlar sistem karlar dorultusunda biimlendirilmektedir. Habermas, anlam ve zgrlk
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
20/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
19
kayb olgularnn her ikisini de modern toplumlarn karakteristik nitelii olarak kabul etmenin post-modern
sosyal bilimciler iin bir arka plan ideolojisi oluturarak onlarn bilimselliine glge drdn ileri
srmektedir.
B. Kltrel Modernizm ve Daniel Bellin Kar Eletirisi
Modernliin altyap-styap ilikileri erevesinde yorumlayan Bell, modernizme kar
muhafazakr muhalefetin nde gelen isimlerinden biri olarak kabul edilir. Bell, retim alann tekno-
ekonomik dzen veya sosyal yap olarak tanmlam ve st yapyla ilikisini de kltr kavramyla
simgesel tarzda aklama giriiminde bulunmu bir sosyologtur.
te yandan, Weberin kltr kuramna uygun bir biimde deer alan ile ekonomi alannn
uzlamaz bir farkllama ierdiini belirtmitir. Bellin teorisinde ekonomi alannda akln gelimesine
karlk, kltr alan metafizik unsurlar tarafndan belirlenmektedir. Bu nedenle modernleme srecinde
kltr alannda hazclk ilkesi yaygnlamtr. Ancak, kltrel modernizmle Bellin dnceleri arasnda
oluan tezat bu noktada dikkat ekmektedir. nk, kltrel modernizm iletiimin yaam dnyasn
estetik tarzda bir ussallkla donatma amac tamaktadr. Bell, kltrel modernizmin i disiplinini gevetici
ynnn ekonomi zerindeki olumsuz etkilerinden dolay onu hazc (irrasyonel) olarak
nitelendirmektedir.
Bell, Kapitalizmin Kltrel elikileri adl eserinde modern sanatn sosyal yapya gereksiz yere
saldrdn ileri srerek kltrel modernizmi eletirmektedir. Oysa, saldrnn asl nedeni, ekonominin
kltr yozlatrarak onu kitle kltr haline getirmesidir. Modernistler bur yandan yozlamaya kar
kmak, dier yandan gndelik kltr ussallatrmak iin ekonomiye kar eletirel bir tavr
benimsemilerdir.
Eletirel Okulun Kltr Kuram
Eletirel Okulun teorisyenlerinden Apele gre kltr endstrisinin rnleri bireyin varolan dzeni
kabullenmesini amalamaktadr. Bylelikle gereksemeleri de kendisi reterek bireysellii ii bo bir kalphaline getirmektir. Kentsel toplum evrensel deerler temeli zerinde ykselmekle birlikte yaam
pratiinde bu deerler geerliliklerinden ok ey kaybetmektedirler. Bellin kapitalizmin elikisi olarak
tanmlad gereklik ite bu nedenden dolay ortaya kmaktadr.
Kitle insannn gerek gereksemelerinin bilincine ulaabilmesi ve dolaysyla bireyselliini
gelitirebilmesi iin retim ilikilerinin deimesi gerekmektedir. te yandan, klasik sanat insan idealleri
yanstmakla birlikte izleyiciyi gncel sorunlardan syrarak baka bir zaman evrenine gtrmektedir. Bu
adan klasik sanat pasif, modern sanat da radikal bir biimde aktiftir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
21/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
20
Kitle Kltr Eletirisi
Eletirel Okulun temsilcilerinden Adorno ve Horkheimere gre kltr tekelleri banka ve imalat
sektrnn ok uluslu holdinglerinin bamll altna alnarak endstriletirilmitir. Burada ama,
kltrn metalatrlmas araclyla bireyleri kendi statlerine karlk gelen tketim biimlerine
gdlemek ve bylece kitle kltrnn rnlerini varolan ekonomik yapnn hakllatrlmasnn arac
haline getirmektir.
Kltr endstrisi, tketicinin gereksinmelerine uygun rnler rettiini ileri srmesine karlk
aslnda yaplmak istenen bireylerde suni yollardan tketim al yaratarak sistemin devamna katkda
bulunmalarn salamaktr. Kltr endstrisi, bireyleri dnmeye sevketmez, tersine ona dnyann hazr
yorumlarn sunarak pasifletirir. te yandan kltr endstrisi, tketiciye seslenen dilin biim ve ierik
ynnden ayrtrlmas yoluyla izleyiciyi deneyimlerinden koparr. Yani, tketiciye hitapta seilenkelimelere tecimsel, propaganda amal ierikler yklenerek kltr endstrisinin karlar dorultusunda
boyunduruk altna alnmas salanr.
Kitle Toplumu in Yanl Gereksemeler
Modern kapitalist topluma, Marcusen Tek Boyutlu nsan adl eserinde, yneltilen eletiri, onun
rasyonel bir toplum olarak gsterilme abalarna karn aslnda irrasyonel oluudur. nk, retim
insanca bir toplumsal yaamn gerekletirilmesi iin ara olaca yerde bal bana ama haline
gelmitir. Bu durumda i rgtlerinin karlar toplumun ortak karlarnn yerine gemektedir. Modern
endstri toplumundaki teknik ilerleme g ilikilerini pekitirmek suretiyle toplumsal deimeyi yani
zgrlemeyi engeller hale gelmektedir. Teknik ilerleme bir yandan sistemin karlar dorultusunda yeni
rnlerin retimini gerekletirirken dier yandan yaratt refah art yoluyla varolan dzenin
hakllatrlmasna hizmet etmektedir. Bireysel zgrlkler ise, tekel-kartelleme ve benzeri pratiklerle
bask altna alnmaktadr. Demokratik zgrlkler biimsel dzeyde sz konusu olsa bile pratikte ileri
boaltlmtr.
Postmodernist Bak Asndan Tketim Toplumu: Modernizmle Bir Karlatrma
Kellner, kitle kltr ile postmodernizm arasnda dorudan bir ilikinin olduunu dile getirerek
modernizmin yksek sanat ile popler sanat arasnda semeci bir ayrm yaptn ileri srmektedir.
Byle bir ayrma sahne olmayan yeni kltr rnlerinin ortaya kyla postmodern tartmalarn da
baladn dile getirmektedir. Ona gre postmodern sanat zellikle tketim toplumunun devam n ve
geliimini garantilemek ynnde bir ilevi stlenmektedir. Dolaysyla sanat iin sanat gr
postmodernizmde geersizdir. Baudrillard ise, postmodern toplumun modern endstri toplumuna gre
daha uta, daha ileride bir tketim toplumu olduunu iddia eder. Byle bir toplumda yeni tketim biimleritaklit araclyla yaygnlamaktadr. Bu toplumda Riesmann bakasna ynlendirilen tip snflamasna
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
22/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
21
uygun bir kiilik tipinin yaygnlat varsaylmaktadr. Bireysel kodlar araclyla medyadan mesajlar
alarak yeni tketim biimlerini taklit etmeye balamaktadrlar. Tketim toplumu Kellnere gre, medya
tarafndan kendisine bir gsteri biiminde sunulan bilgiyi de tm anlamyla birlikte tketen kitlelerden
olumaktadr. Bu durumda kiinin dnyas anlamszlar ve bir grntler dnyas haline gelerek,
toplumsal bilinaltnda kaostan baka birey kalmaz.
II. G SYLEM YERNE DYALOG
Modern toplumdaki demokratikleme sorunu, iletiimin g araclyla zel karlar
dorultusunda arptlmas nedeniyle domaktadr. Diyalog biimindeki iletiimde asl olan zgr ve eit
bireyle arasndaki ussal bir tartmann gerekletirilmesidir. Byle bir iletiim ancak bask altna
alnmam ve eit sz hakkna sahip bireyler arasnda mmkndr. Ancak, bugn modern toplumlarda
iletiimsel ussalln tam olarak gerekletiini ileri srmek olanakl deildir. nk g konumlar gncelyaamdaki iletiimi iki adan arptmaktadr: birincisi varolan dzeni yeterince kant gstermeden
hakllatrmak, ikincisi ise alnan politik kararlarn doruluunun kamuoyunda zgrce tartlmasna
olanak verilmeden bireylerin inandrlmasdr.
A. arpk letiim Sorunu
letiim arptlarak sistem iin ok nemli ilevleri stlenir hale gelince, etik adan doruyu
bulmada yol gsterici olamaz. Yol gsterici olabilmesi iin sistemdeki g konumlarnn haklln
sorgulamas gerekir. letiimsel ussalln gerekletirilmesi bir anlamda arptlm ile arptlmam
iletiim eklinde bir snflamann yaplmasna baldr. Sistemin eletirilmesine izin verilmemesi, sisteme
yneltilen eletirilere de geerli kantlara dayanmayan kar eletiri ile cevap verilmesi varolann
merulatrm iindir. Bu durumda ne yapmalym? veya herkes iin iyi olan nedir? sorularnn doru
cevaplarn bulmak mmkn olmaz. te yandan etik sorunlar pozitivist bilimsel yntemi benimsemi
grnenlerce zlemez olarak nitelendirilmektedir. Aslnda bu zmszln nedeni olanakszlk
deil, iletiimsel eylemin arptlmasdr. Sosyal sistemlerin ilevselliine ncelik tanmak, arasal
eylemin mantnn tek ussallk tr olarak grnmesine dolaysyla etik sorunlarn zlemez olarak
kalmasna yol amaktadr.
Faucaultun G Sylemi Eletirisi
Faucaultya gre, gerein bulunmasna ynelik sylemler, brokratik mekanizmalar veya
egemenlik yaplar tarafndan snrlandrldndan ve denetim altnda tutulduundan, sylemin kendisi de
yaz okuma ya da sz alveriinden oluan bir dil oyununa dnmektedir. Syleme konulan
snrlamalar zgr dncenin geliimini engellemeye ynelik ilev grmektedir. Bu durumda hakllk
sylemi dilsel alanda oluturulan kstlamalara teslim edildiinden g kullanmndan bamsz bir
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
23/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
22
toplumsal gerek de dnlememektedir. Gerein bulunmas gcn eletirisini ierdii taktirde
sansr mekanizmas devreye girmektedir.
Ancak, g ilikileri toplumsal yapdaki ekonomik sreler, bilgi ilikileri, duygusal ilikiler gibi
srelerle dsal deil isel yapsal bir iliki iindedir. G ilikileri, retim aygtlar ve aile gibi kurumsal
yaplarda ve eitli gruplar iinde ve arasnda olumak suretiyle toplum gvdesine yansyan
farkllamalara neden olur. Bu yarlmalar ise, derin bir g izgisini oluturur. Bu durumda g, amalar
ve istemlere dayal olarak geliir, fakat bireysel znenin karar ve seimlerine bal kalmaz. Gcn
ussallndan sorumlu bir komuta merkezi de sz konusu deildir. Gcn olduu yerde direni de vardr.
Bir anlamda direni gcn iindedir denilebilir. Ancak direniin de odak noktas yoktur, yalnz bireysel
direniler sz konusudur. Bunlar g ilikilerinin stratejik alannda varlk gsterebilir.
Brokratik Gler ve Birey
Sosyal devletin vatandalarna sunduu sosyal hizmetler, bir hizmet brokrasisinin gelierek bu
hizmetlerden yararlanan bireylerin zel yaamnn denetim altna alnmasna olanak vermitir. Devletin
bu uygulamalarnn toplumdaki eitsizlik ve adaletsizlikleri giderebilecei savunulmusa da, sz konusu
uygulamalar bir takm patolojik yan etkilerle birlikte, yeni zel yaam sorunlar da yaratmtr. Uzman/
brokrat ile mteri arasndaki ilikiler otoriter niteliktedir ve brokratik sistemin kurallar ile sistem
gereksemeleri tarafndan snrlandrlmtr.
Uzman-mteri arasndaki iletiim kurallarn hakll konusunda bir tartmaya izin vermez.
Ancak uzmann uymas gereken kurallar sistemin ilevselliini korumaya yneliktir. Yine de uzman-
mteri ilikisinde uzmann balangta birey ile diyaloa girmesinden dolay bireysel sorunlara ncelik
veriliyormu izlenimi yaratlmaktadr. Faucaultya gre, sistemin uzmanlar araclyla bireye sunduu
hizmet ve terapinin asl amac, bireyi otoriteye boyun edirmek ve bylece verimli bir igc haline
getirerek disiplin altna almaktr. Bu noktada Habermas ile Faucault arasndaki farka dikkat ekmek
gerekir. Habermas, iletiimsel yaam dnyasnda zgrletirici ve eitliki, iddet ve otoriteden
arndrlm bir iletiimin varolabileceini kabullenmektedir.
letiimsel Ussallk Ve Ortak yi
Modern toplumda iletiimin yaam dnyasnn ussallatrlmas herkesin yararna ileyen bir
ortak iyiyi iinde barndran hakllatrlm bir normatif dzenin kurulmasna ve dolaysyla iyi yaama
iaret etmektedir. Ortak iyinin belirlenebilmesi iin bilim, ahlak ve sanat alanlarnda gndelik kltre bilgi
ak gerekmektedir. Bu durumda modernizmin amac olarak Aydnlanma projesi de
gerekletirilebilecektir. Ancak, uzmanlk alanlarndan salanacak bilgilerden hangilerinin ortak iyiyi
gerekletirmeye ynelik olduunun saptanmas, bir anlamda arpk iletiim sorununun zmnzorunlu hale getirmektedir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
24/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
23
zneleraraslk ve Evrensellik
letiimde zneleraraslk, konumaclarn birbirlerini zne olarak tanmalar ve karsndakinin
karlarnn korunmasn hakl grmeleri ve bu karlar lehine gerektiinde zkarlarndan zveride
bulunmalar anlamna gelir. Buna karlk bireyler benmerkezli bak asndan stratejik eylemle iletiimi
arptm olsayd o zaman kendi karlarna uygun dmeyen karlarn genelletirilmesini engeller ve bu
durumda herkes gc orannda bakalarna isteklerini kabul ettirir dolaysyla atma ya da pazarlk sz
konusu olurdu.
letiimsel Ussallk
letiimsel ussalln olmazsa olmaz koulu daha iyi kantlarn zorlaycldr. Bir tartmada ileri
srlen gr zorlama yoluyla ya da stratejik eyleme bavurularak kabul ettirilemez. Bu nedenle,
taraflarn birbiri zerine bask yaparak iddialarn kabul ettirme olanaklarndan yoksun braklmalar
gerekir.
III. LETMSEL EYLEM ARACILIIYLA SVL TOPLUM
A. Modern-Posmodern Toplum-Lyotard ile Habermas Arasnda Karlatrma
Gnmzde modernizm, evrensel deerler temelinde ve aklc bir biimde hakllatrlm bir
toplumsal dzeni ngrme eilimindedir. Ancak, ideolojiler temelinde gelitirilecek bir hakl
lat
rman
ntemel kmaz iletiimsel ussalla aykrlndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle modern toplumun
ideolojiler ynnden eletiriye ak olmas gerekmektedir ki, bylece normatif dzen gerek anlamda
hakllatrlm olabilsin. deoloji eletirisinin gerekletirilebilmesi iin eitli uzmanlk alanlarndan
gndelik kltre srekli bir bilgi aknn da gerekletirilmesi gerekir. Bunun iin uzmanlk dillerinin
gndelik konuma diline evrilmesi kanlmaz bir nkouldur.
Dil Oyunlar ve Hakllatrm
Lyotard, postmodern toplumlarda bir hakllatrm bunalmnn yaandna dikkat ekmektedir.
nk haka bir toplum dzeninin nasl olmas gerektii konusunda geerli erevenin oluturulmasna
hizmet edecek byk anlatlar nemlerini kaybetmi gzkmektedirler. Bu balamda, Habermasn bir
yanda iletiimin yaam dnyas, dier yanda para ve g ilikilerinin btnletirdii iki paral toplum
modeli Lyotarda gre postmodern durum iin geerli deildir. nk, brokratik eylem sistemleri bu
modelde durmakszn yenilik talep etmektedirler. Bu nedenle, iletiimin byk nem kazand
postendstriyel sistemde ilevsel ve eletirel dil ayrm yaplamaz demektedir Lyotard.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
25/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
24
Toplumsal Sistemler ve Meruluk Giderimi
Lyotardn aklamalarndan hakllatrmn olanakszl gibi bir sonu karlamaz. Ona gre,
sistemlerin eitliliine gre hakllatrm da ok boyutlu bir zellik kazanmaktadr. Burada bir byk
anlat yerine hakllatrm anlatlarnn oulluu gemektedir, fakat modernizmin sorunu da bu noktadan
kaynaklanmaktadr. Lyotard bunun iin bilginin hakllatrm konusunu irdeleyerek bilginin
hakllatrmna neden gerek duyulduunu aklama abasna giriir. letiim durumunda dinleyici
eletirel bir tavr taknarak verilen bilginin hem gerek hem de doru olduunu ve hem de itenlik ve
drstlkle sunulduunu snamak ister. Bu tutum ise, geleneksel tutumla badamaz. nk, bilgi
kutsallk, byr ya da saygnlkla bezendiinde tartlamaz.
B. Alan Tourainein Modernlik Eletirisi
Modern dnya tablolarnn paralanmln, deer alanlarnn farkllamasna balayan ve
eletiren Weber ile Touraine arasnda bu konudaki benzerlik dikkat ekmektedir. Touraine modernlikte
ulus, eros, iletme ve tketim alanlarnn birbirinden farkl edimciler iin varolduunu kabul eder.
Tourainee gre paralanmlk modernliin bunalmn tekil etmekle birlikte paralar yine de birarada
tutan arasal ustur. Touraine, arasal usa olumlu ilevler yklemek suretiyle onu modernliin kn
engelleyen balca btnletirme gesi olarak grmektedir. Ona gre, arasal us olumlu ilevleri
araclyla modernliin anlamn giderecek ve byle bir srecin iletilememesi durumunda ise, sz
geen alanlar arasndaki ba koparak posmodernlie evrilme kanlmaz hale gelecektir.
Touraine gre birey arasal usla zdeleecei yerde onula iletiim kurmaldr. Bylece, kltr ve
kiiliin sisteme indirgenmesi nlenmi ve arasal us da zneleraras duygusal akla dengelenmi
olacaktr.
Touraine, tketim uygarl ile zgrlk arasndaki gerilimin, sistemin egemen glerin karlar
dorultusunda ilev grmesinin giderek zgrlkleri yok etme noktasna erimesinden doduunu ileri
srmektedir.
zgrlk ve Demokrasi
Demokrasi gnmzde ounluun aznln zerindeki tahakkm olarak anlald iin
eletirilmektedir. Halkn egemenlii dncesi giderek yozlatrlm ve demokrasiler grnte seim
sistemleri vastasyla hakllatrlm; gerekte ise, otoriter rejimlere dntrlmtr. Oysa, insan
haklar kltrel nitelikteki haklar da kapsamak suretiyle ounluun iradesini evrensel ilkeler araclyla
snrlandrr ve dolaysyla demokrasinin gereklemesine zemin hazrlar.
Habermasn letiim Kuram zerine
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
26/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
25
Touraine, Jungen Habermasn Demokrasi Kuram bal altnda Habermasn iletiim
kuramnn savlarn sloganlatrm ve modernliin sorununun aslnda tikel ile evrenselin birbiriyle
badatrlmas sorunundan kaynaklandn savunmutur. Evrensel ile tikelin uzlatrlmas bir anlamda
demokrasinin gerekletirilmesi asndan zorunludur. Habermas ise aydnlanmann zne merkezli usu
yerine znelerarasal ve arptlmam iletiimi koymak suretiyle bu uzlamann gerekleebileceini
savunuyordu. Touraine, iletiimin yaam dnyasnn zne benin yerini tutmayaca kanaatine sahiptir.
Kohlbergin Ahlki Geliim Evreleri
Tourainenin betimledii kiilik tipi ile Kohlbergn Ahlki Gelime Kademeleri balkl tesbiti
arasnda baz ilintiler szkonusudur. Baz aratrmalar Amerikada gizli bir ideoloji haline gelmi bulunan
I. Lockecu liberalizmin siyasi ve ekonomik alandaki ahlki dknlkten dolay sorgulanmaya ve giderek
zayflamaya balaynca Kohlbergin aratrmasnn ortaya ktn ve bu aratrmann liberal ideolojiyireformcu biimde yeniden yaatma giriiminden baka birey olmadn ileri srmlerdir.
Kohlberg, bireylerdeki ahlki bilincin ocukluktan yetikinlie doru evrimci bir izgi izlediini ileri
srmektedir. Burada ayn zamanda evrimci bir kademelenme szkonusudur.
C. letiimin Yaam Dnyas ve Yapsal iddet
Habermas, modern toplumlarda artk yapsal iddetin gncel yaam dnyasnn iletiimsel
ussallktan yoksun kalmas nedeniyle aa ktn savunmutur. nk, yaam dnyas en iyi kantngereklemi olmas nedeniyle saydamlamt. Bu srete gnlk yaam dnyasnn tm ynleri
tartmaya ak hale getirilmiti. Bu durumda uylam iletiimsel denetime tabi tutulduundan zel yaam
alanndaki tm bilgilerde yapsal iddet kendini ele verdiinden hakllatrma ilevi de sona ermiti.
Gncel yaam dnyasnn iletiim artyla saydamlatrlmasna ramen, yine de sosyal sistemlerin
denetimi altnda bulunmasn Habermas, zel yaam alanna uzmanlk bilgisi aknn yeterli olmayna
balamaktadr.
letiimsel G ve Mzakereci Siyaset
Modern toplumda g, rgtlenmi kar gruplarnn politik kararlar etkileyebilme oranna gre bir
varla sahip olmaktadr. Byle bir deerlendirme, g ile onun politik etkileri arasnda dolaysz bir
ilikinin varl gzlemine dayanmaktadr. Habermasa gre rgtlenmi kar gruplar parlementolarn
kararlarn ve brokrasilerin uygulamalarn dorudan etkileme ansna sahiptirler. nk alnan
kararlarn ve gerekletirilen uygulamalarn hakllatrm iin bu kar gruplarnn destei gerekmektedir.
te yandan, oulcu demokrasi kuram dernekler ve siyasi partiler gibi rgtlenmi kar gruplarnn eit
lde gce sahip olduklarn varsayar. Ancak, bu varsaymlar, oulcu demokrasi kuram deiiklie
uratldndan yanllanmtr. Bundan geriye kalan ise sekinler kuram olmaktan baka bir ey
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
27/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
26
deildir. Buna gre seimler, sekin gruplarndan hangisinin iktidara geleceine ynelik bir halkoylamas
anlamna indirgenmektedir.
Deerlendirme
Modern toplum eletirilerinin genelde hakl nedenlere dayand aa kmaktadr. Ancak,
postmodernistler, toplumsal ussalln byk anlatlarna dayal umutlarnn krlmas nedeniyle bir
anlamda muhafazakr-topluluku pozisyonlara geri dnmlerdir. Ancak eletirel okulun gnmzdeki
temsilcilerinden Habermas, iletiimsel usun kuramdan eyleme dntrlmesi suretiyle modern
toplumun hakllatrm sorunlarnn bilincine eriilmesine ve dolaysyla sorunlarn zme
kavuturulmasna yardmc olaca grn ileri srmektedir. Bu kitabn asl amac da bu tr tartmalar
zerine bir yargya ulalmasn kolaylatrmaktr denilebilir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
28/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
27
MODERN TOPLUM VE ETM
Modern Toplumda Eitim
Bir ok alanda olduu gibi eitim alannda da insanla vaatleri olan modernizm, ehirleme
yoluyla okur-yazar orannda olduka byk mesafe katetmi, okul sistemin kurumsallamasyla eitimli
ve demokratik dnen bireylerin saysnda art olmu ve ekonomi sektrne rasyonel bak asyla
yaklaan insangc salamtr. Zenginlik ve teknoloji hedefiyle yola kan modernistler, rasyonel ve
pozitivist olarak deerlendirdikleri insan
n, ihmal ettikleri bilisel ve deer eilimli ynn tatmin etmekteyetersiz kalmlardr.
Modernleme teorisi, tarm ve sanayideki ekonomik gelimeye, merkezi bir planlamaya ve milli
brokrasilerin gelimesi yoluyla piyasa ekonomisinin gelimesine baldr. Sadece makine ve piyasa
rnlerinde gelimeyi deil insan yeteneklerini gelitirme alannda da benzer yatrmlar yaplmaldr.
Ekonomik bir deer olarak eitime de yatrm yaplmal, modernleme projesi yoluyla etkili ve yeni
teknolojilerin eitimde kullanlmas salanmaldr. Modern kurumlar olarak okullar, Kartezyen gelenein
rasyonel ve gelimeci tarih anlayna dayanarak efendisini merulatran ekonomik, moral ve sosyal bir
yapyd. Okullardaki bilgi ve otorite, farkllklar anlamak iin .deil, i yaamndaki kltrel ve sosyal
olarak standartlatrmay salamak iin kullanlmaktadr.
Snf, rk ve cinsiyet farkllklar da grmezden gelinmekte veya tek boyutlu tarih ve kltr
anlayna eklemlenerek deerlendirilmektedir. Kltrel farkllklarn tehdit kabul edildii, bilginin mfredat
programlarnda kontrol amacyla hapsedildii, bireylerin okullarda imtiyazl g merkezi olarak
grld, teknoloji ve kltrn yksek modernist eitimi merulatrd kurumlardr okullar. Modern
kurumlar olarak okullar, ekonomi, bilgi, kltr benlik konularnda yeni imkanlar oluturarak karakter
eitiminden uzak kalmtr. Bu nedenle bu gibi kurumlar Batdaki kltrel krizleri reten politik ve
teknolojik artlar, mcadeleleri ve sosyal kimlikleri anlamakta yetersiz kalmaktadr. Modern bilimin
sanayi sektr iin uygun grd seri retime ve brokratik yapya uygun rasyonel insan modeli makine
mecaz ile ifade edilmektedir. Hammaddesi, ileyeni ve sreleri insan olan eitim sektrnde de iletme
sisteminin idealize edilmesi modern eitim anlaynn en nemli handikapn oluturmaktadr.
Modernizmin atsn oluturan temel kavramlar olarak yukarda deindiimiz bireyselleme,
seklerleme, endstrileme, kltrel farkllama, metalama, kentleme, brokratikleme ve
rasyonalleme sreleri, modern toplumlardaki eitime ilikin bak alarn da yanstmakta ve eitim
uygulamalar hakknda bilgi vermektedir. Eilim ile ekonomik ve politik kurumlar arasnda balant kuran
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
29/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
28
Bates (1993), eitimin anlam ve kimlik oluumuyla yakndan ilgili olduunu, bunun ise kltrel bir sre
sonucu gerekletiini savunmaktadr. Eitim sistemleri, ekonomik ve politik sistemlerin ynetim
anlayndan etkilenmekte ve bunun sonunda rasyonallemektedir.
Rousseaya gre modern eitim ile modern okullar birbiriyle elimektedir nk modern okullar
ocuklarn yetimelerine gereken saygy gstermemektedir. Politika ile eitimin ayrlmas gerektiini
savunan Rousseaunun anlayna gre toplum, ocuun doal geliimine mdahale etmedii srece her
trl eitim insan doasnn yeniden kefi olmaktadr. Bu nedenle eitim, gemite, imdi ve gelecekte
toplumu ifade etmemektedir. ocuun potansiyelinin kendi doasnda geliebilmesi ve toplumsal
zamana gre belirlenmemesi iin eitim kendi tabiatnda hizmet vermelidir. Fakat anlalaca zere,
eilim ve retimin ierii, plan ve program yerleik otoritelerin ideolojilerinden bamsz
kalamamaktadr.
Eitim, gelimekte olan lkelerde insanlar geleneksellikten modernlie doru tayan en nemli
etken olarak kabul edilmekte ve okullar bireysel modernlemenin en etkili yetitirme arac olarak
grlmektedir. Marksistlere gre kapitalist toplumda okulun grevi kapitalist snflarn egemenliini
srdrecek ilikiler ann devamn salamak olmaktadr. Eitsizlikleri merulatrarak, hiyerark ve
otokratik bir sistemin devamn salamakta, deiim ve farklla geit vermemekte, tolerans
tanmamakta, mfredat programlan sabit becerilere dayanmaktadr.
Eitim brokrasisi, srekti olarak okullardaki ileyiten yeterince haberdar olmamakla ve mevcutproblemlere cevap retememekle sulanmtr. Okullar, eitsizlikleri yeniden reten kurumlar olarak
deerlendirilmektedir. Modern kurumlar olarak Bat'daki okullar inceleyen dnrler bu kurumlarn
toplumsal, ekonomik ve siyasal ihtiyalara cevap vermekten uzak olduunu savunmaktadrlar.
Okullardaki mantk tamamen modernist olmasna remen tek boyutlu ve homojen olduunu iddia etmek
zordur. Fakat okullardaki baskn zellik, arasal akla ve standart mfredatlara bal modern bir projeye
dayanmaktayd.
Okul belirli bir tarihsel sosyal, kltrel, ekonomik, ve siyasal evrede yer almasna bal olarak
szkonusu evrenin kltrel deerlerinden de ok ynl olarak etkilenir. Buna gre okulun amalar onun
iinde yer ald toplumun deerlerine gre oluturulmak durumundadr. Modern toplumlarda, brokrasi
ve rasyonellik merkezli rgtsel ve ynetsel yap tm alanlarda olduu gibi okullarn ileyiinde de
belirgin olarak grlmektedir. Yetki kademelerini ifade eden basamaklar, merkeziyeti olarak srdrlen
eitim politikalar, ynetici-retmen-hizmetli personel grev tanmlarnn hiyerarik olarak belirlenmesi,
blgecilik ve kayt tutma ilemlerinin srdrlmesi, okullarda ama ynelimli davranlarn kiisel tercih
ve duygulara baskn hale gelmesi gibi zellikler, brokrasi ve rasyonallik merkezli modern toplumlarda
grlebilmektedir.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
30/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
29
Endstrileme, kentleme, metalama ve seklerleme, birbirlerini tamamlayan, modern
toplumun felsefi, toplumsal ve ahlaki temelini oluturan kavramlar olarak eilim ve okul yaplarn
etkilemitir.
Modern okulda, retmenlerin rencilerden gl ve bilgili olduu vurgulanr. Onlar malzeme
olarak grr ve tanmaya ynelik baskd yntemler uygulayamaz. Modern okullarda ynetici, sahip
olduu gc brokratik ve merkezi bir yaptrm aracna dntrmekte, retmen ve rencilerle
paylamak yerine okul rgtnn mekaniklemesine hizmet edecek ekilde kurallara vurgu yaparak
kullanabilmektedir. Doas gerei homojen ve standart retimi esas alan modern ynetim dncesinin
okula uygulanmas, bireysel eitlilie, farklla ve zenginlie imkan tanmamakta ve bunlar tehdit edici
unsur gzyle bakmaktadr.
Modern Okul ve levi
Modem okulun en temel ilevlerinden biri, iinde bulunduu toplumun kltrel mirasm kuaktan
kuaa aktarmak, ocuktan yetikin rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak ifade
edilmektedir. Okulun temel ilevleri asndan yaklaldnda eitim kavramnn farkl tanmlar
yaplmaktadr. Yaygn biimde eitim, bireyin iinde yaad toplumun kltrn renme sreci,
bireyleri sosyal rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak tanmlanabilir. Kltrn okul
aracl ile aktarm, ocuun iinde yaad toplumun deerlerini, normlarn ve sembollerini renme
srecidir. Baka bir ifade ile ocuk, iinde yaad toplumun kltrel birikimini okul aracl ile renir veiselletirir. ocuk, hi kukusuz hereyi okulda renmez. Doumundan lmne kadar bata aile ve
toplum olmak izere her yerde ve her zaman renir; bazen de bu rendikleri e okulda rendikleri
birbiriyle eliir.
Eitim ve renme srecinde ok eitli kurumlar rol alr. Her toplumda eitim ve renme
sreci, toplumun farkl sosyal kurumlar tarafndan ekillendirilir. Endstri ncesi geleneksel toplumlarda
renme, kuaktan kuaa szl olarak aktartlan, deneyim ve grglere dayanmakta idi. ok az bir
kesim okuma yazma bilir, ezici ounluk iin ise yallar rnek alarak, iinde yaad toplumun sosyal
becerilerini renmekte ve iselletirmekteydi. ocuklar ve aileler, genelde dini ve siyasi kurumlar
aracl ile eitilmekte, sosyalletirilmekte, kendine zg, fakat genel kabul gren bir kimlik
kazandrlmaktayd.
Modernleme sreci ile birlikte eitim ve okulun temel ilevleri deimi olup, okulun ve eitimin
ilevi, dier sosyal kurumlardan olduka bamsz hale gelmitir. Bu durum, okulun geleneksel ilevi olan
kltrel miras aktarma ilevini ve bu balamda ocuun eitiminde ailenin roln olduka zayflatmtr.
ocuun yetitirilmesi ilevi byk lde okullara aktarlm bulunmaktadr. Bunun en nemti nedeni ise
modernleme ile nemli hale gelen toplumdaki iblm ve uzmanlamadr. Bireyin sosyal yaamda
aktif bir ekilde var olabilmesi, baz temel sosyal becerilere ve zel bilgiye sahip olmasn zorunlu
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
31/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
30
klmaktadr. Bylece modern toplumlarda formal bir rgt olarak okul, adeta bir zorunluluk haline
dnm, retmenler de yeni bir kltrn oluturucusu ve aktarcs durumuna drlmtr. Okul ve
snl ocuun yaamnn nemli bir ksmn geirdii sosyal bir mekana dnmtr.
Modern okul, sadece bilgi ve becerilerin ocua aktarld yer olmakla kalmayp ayn zamanda
kltrel normlarn retildii mekandr. Kltrel normlar, belli . durumlarda nasl davranmamz gerektiini
bize hatrlatan ve davranlarmza rehberlik eden ilkeler btndr. Toplumun genel kabul gren
Kurallar da bu balamda okulda retilmektedir. Btn toplumlarda kltrel mirasn aktarm eitim
kurumlar aracl ile yaplmakladr.
Modern okulun dier nemli bir ilevi, bireyleri iinde yaadklar toplumdaki baz rol ve
konumlara hazrlamaktr. Rol ve makam kavramlar olduka karmak olup, bireyin toplum iindeki
statsn yada bu statlere atfedilen toplumsal beklentileri ifade eder. Bireyin toplum iindeki stats,byk lde bireyin baar-, sna gre belirlenmektedir. Modern toplumlarda uzmanlama ve iblm
esas olduundan okulun temel ilevlerinden birisi toplumun ihtiya duyduu farkl alanlarda, belirli bilgi
ve becerilere sahip bireyler yetitirmektir. Szgelimi Trkiye'de mesleki ve teknik eitimin temel amac,
ara insan gc, yani teknisyen yetitirmek, buna karn niversitenin amac ise spesifik bilgi ve
becerilerle donatlm, doktor, avukat ve retmen gibi uzmanlar yetitirmektir.
Eitimde eitsizlik ve snflandrma da bu yapay ayrmclkla balamaktadr. Kimin hangi meslei
hangi ltlere gre seecei, modem okul ve eitim sisteminin henz zemedii tartmal bir konudur.Modem zamanlarda ocuun gelecekteki baarsn tahmin etmek iin akademik baar esas alnmakta,
bu balamda yetenek, tutum ve ilgi testleri uygulanmaktadr. Bu testlerin renci baarsn tahmin
edebilirlii ciddi ekilde eletirilmekte olup, sz konusu eletiriler daha ok okulun bireyleri topluma
hazrlama yerine, belli snflara blme ilevi zerinde younlamaktadr. Modern okul, toplumdaki sosyal
tabakalamann bir yansmas ve srdrcs ilevi grmekte ve bu balamda eitsizlii
kurumsallatran ve merulatran bir kurum olmaktadr.
Bir baka adan bakldnda okulun bir dier ilevi ise, sosyal deimenin balatcs olmasdr.
Sosyal deime, daha ok okul ve bu balamda yksek retim kurumlar aracl ile retilen yeni bulu
ve bilgiler aracl ile olmaktadr. Modern toplumlardaki en nemli bululardan bazlar, otomobil,
antibiyotik, televizyon ve bilgisayardr.
Radikal Pedagoji ve Okula likin Radikal Eletiriler
Okul ve okulun ilevlerine ilikin eletiriler olduka eskidir. Bu eletirilerin basnla ise radikal
pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup, bu ekole bal dnrler, eletirilerini yalnzca okul
zerine deil onunla yakndan ilikili olan ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun rgtlenibiimine de yneltmektedirler.
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
32/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
31
Geleneksel-modem okul, ocuklar slah etmeye, ehliletirmeye ve uysallatrmaya alrken,
radikal okul anlay, statkocu yapy destekleyen sosyal tutumlar deitirmeyi ve bireyleri ezilmilikten
kurtarmay amalamaktadr. Radikal eitim, bir disiplin olmayp, varolan kurum ve varsaymlar
sorgulayan bir tr uygulamadr. Baka bir ifade ile radikal eitim, disiplinler aras bir doaya sahip olup,
btn disiplinlerin temel kategorilerini sorgulayan ve daha demokratik bir toplum oluturma misyonuna
sahip bir harekettir.
Modern ve ulus devletin ortaya kmas ile birlikte devletin dzenledii ve destekledii devlet
okullarnda kitlesel eitim verme eilimi ortaya km ve bir ok lkede eitim zorunlu hale getirilmitir.
Kitlesel eitimin amac, vatandalar, sanayinin ihtiya duyduu alanlar iin yetitirmek ve ulus devletin
ideolojisini ocuklara retmek idi. Okula ilikin radikal eletiriler, genelde noktada toplanmaktadr.
Bunlardan birincisini Spring yle ifade etmektedir: "Ulusal bir hkmetin denetimi altndaki devletokulundaki eitimin, uygulanan eitim sistemi aracl ile kanlmaz olarak hkmetin buyruklarna kr
krne boyun eecek, kiisel karlarna ters dtnde ve akl d olduunda bile hkmetin
otoritesini destekleyecek, "doru yada yanl olsa da benim lkem" trnden milliyeti bir gr
benimseyecek vatandalar retmeye ynelik giriimlere yol at vurgulanan grlerden birisiydi.
Bylelikle egemen snf, okullar aracl ile sahip olduu iktidar srdrmekte okullarda eletirel
dncenin gelimesine frsat vermemektedir. Modern okullar, renenlerden ok reticilere ve
yneticilere hizmet etmekte. Bu haliyle de kapitalist sistemde okul, gllerin amalarna hizmet etmekte,
gszlerin glendirilmesi ve yaamlarnn dntrlmesi konusunda belirgin bir katk sala-
mamaktadr.
Ivan Illich (1926-2002) ve Okulsuz Toplum
Okula ilikin ikinci radikal eletiri, okulda verilen eitimin srecine ilikindir. Okulda retilen
konular, monoton, skc olup entelektel adan kiisel doyum vermeyen, merkezi hkmetler tarafndan
belirlenmi bir programn zerinden yrtlmektedir. Bireyler, istemedii mesleklere zorla yneltilmekte,
sanayinin ve toplumun ihtiya duyduu mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri
iin ocuklar bir dizi testlere tabi tutulmaktadr, insanlar bir takm zelliklerine gre kategorize etme,
sralama, gruplandrma ve toplumdaki dl sistemlerini de buna gre planlama srecine bal olarak
okullar da kendi aralarnda kategorik ayrmlara gitmi; dolaysyla rencilerin farkl okullara
yneltilmesinde onlara uygulanan bir takm testler belirleyici olmutur. Oysa bu testlerin neyi ne kadar
ltkleri olduka tartlan bir konudur.
Bu haliyle okullar, sosyal eitlie hizmet etmemekte, bilakis sosyal eitsizlikleri pekitirmektedir.
Dolaysyla yoksul kesimlerin ocuklarnn sz konusu testlere hazrlanmasnda aile kaynaklar yetersiz
katmakta ocuun iinde yaam olduu corafi ve sosyal evreler ynnden var olan eitsizlikler sz
konusu testlerin sonularn da etkilemekte olup, ou kere yoksul ocuklar bu testlerin sonunda
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
33/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
32
baarsz olarak nitelendirilmektedir. Test etme sreci ise bal bana bir sorun olup, sz konusu testlere
hazrlanmada da okula ek kurumlar ve bireyler rol almakta, bunlar eitime art maliyetler getirmektedir.
Bu balamda okul, on iki yllk bir ehliletirme, uysallatrma hapishanesine dntrlmektedir. Okul
denen hapishanenin temel amac ise ocuklar topluma kazandrmak olarak grlmektedir.
Okula ilikin nc radikal eletiri ise eitimin sosyal hareketlilii salayc ilevine dnktr.
Sosyal hareketlilik, bireylerin toplumdaki farkl konumlar arasndaki hareketliliini anlatan bir terimdir.
Buna bal olarak, okulun vermi olduu diplomalarn, sosyal tabakalamay ortadan kaldraca
varsaymna dayanmaktadr. Uygulamada tam tersi bir durum ortaya km ve eitim, tabakalama ve
snflar aras ayrm iyice glendiren bir hal almtr.
Modern eitime yklenen ilevlerden birisi, toplumdaki sosyal hareketlilii gerekletirme, eitim
yoluyla bireylerin dikey toplumsal hareketlilik sonucu daha st tabaka ve statlere doru ykselmelerineimkan salamaktadr. Oysa modern okullar bunu salamada yetersiz kalmtr. Varlkl ailelerin ocuklar
zel okullarda, yabanc dil eitimi yapan programlarda, hatta yurt dnda eitim grmekte iken yoksul
kesimin ocuklar giderek sradanlaan devlet okullarna gitmeye zorlanmaktadr. Hatta devlet okullar
arasnda yatay ve dikey geilerde belirli lde snrlandrma olup kimin hangi okullara gidebilecei
nceden eitim otoritelerince belirlenmektedir. Bunun da tesinde il iinde renci ve velilere okul tercih
imkan tannmamakta hangi sokak ve mahallelerde oturanlarn hangi okullara gidecei nceden tayin
edilmekte, sokan bir tarafndakiler bir okula gitmeye mecbur edilirken kar tarafndakiler baka bir
okula gitmee mecbur klnmaktadr. Oysa eitimde tercih nemli bir insan hakkdr.
Okula ilikin eletirilerde modern devlet okullarnn var olan toplumsal eitsizlik ve adaletsizlikleri
kaldrma yerine eitsizlik ve adaletsizliklerin srdrld kurumlara dnt konusunda
younlamaktadr. Ivan lllich olup O, okullarn btnyle ortadan kaldrlp bunun yerine renme
merkezleri olarak adlandrd kurumlarn ihdas edilmesi gerektiini savunmaktadr. Ona gre modern
okullar, rencilere tek doru fikrini alamakta, onlar koullandrmakta, nceden hazrlanm birtakm
bilgi paketleri olarak nitelendirilen mfredat paketleri rencilere dayatlmakta, rencilerin mfredata
ngrlen bu bilgileri renmeleri ve yaamlarn da buna gre tanzim etmeleri istenmektedir.
nsan renmelerinin ou okul dnda olmakta, okul sadece diploma veren bir konuma
dnmektedir. Bir takm konum ve statlere gelmede bu belgeler belirleyici olmaktadr. renciler de
bunlara sahip olmak iin okullara devam etmektedirler. nk okul sonras yaamda sadece diploma ve
sertifika gibi belgeler nemlidir. Mevcut haliyle okullar sadece belge vermektedir. Bu haliyle okullar, pa-
ketlenmi bilgileri pazarlayan iletmeler olarak tasarlanmtr. retmenler de bu bilgilerin aktarc
konumundadrlar. Yaplan snavlar ve testler gibi yntemlerle ise rencelerin bu bilgileri ne kadar
rendikleri ve iselletirdikleri belirlenmeye al
lmaktad
r. Yap
lan bu testlerin sonunda kimileri
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
34/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm
__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM
33
baarl, kimileri de baarsz olarak adlandrlmaktadr. Zorunlu eitimin toplumsal kutuplamaya yol
aacan ileri sren lllich, okullarn eitsizlii ortadan kaldraca varsaymn ise yle reddeder:
Eitimde frsat eitlii, gerekten, hem arzulanr hem de uygulanabilir bir amatr; ama
bunu zorunlu retime denk saymak, kurtuluu kilise ile kartrmakla ayneydir. Vatandalar
birbiri ardna dizilen diplomalar iin retim basamaklarn trmanmaya mahkum etmitir. Bunun
eskilerin balama trenleri ve dinsel ykseli ayinlerinden pek fark yoktur.
Modern okul, toplumun kaynaklarn har vurup harman savurmakta, okulla i arasnda herhangi
bir iliki kuramamakta, diploma zerine kurulu bir ayrmcl kurumsallatrmaktadr. Modern okul, okula
katlanlar sahiplenir ve bu balamda retmene eitli roller bierek grevini yerine getirmeye alr. Bir
beki olarak retmen, "rencilerini bir labirent ritelinden geiren bir tren terifats gibi davranr."
Ahlak olarak ise ana babann, Tanr yada devletin yerine geerek "yalnz okulda deil, serbest olaraktoplum iinde neyin doru neyin yanl olduunu alar. Ilich'e gre okul bir iletmedir ve mfredat
pazarlar:
Hemen her okulun mfredatnn saptanmasna szde bilimsel bir aratrma ile ie giriilir,
eitim mhendisleri baar iin gerekli alet ve edevat saptarlar. Tabii bte ve tabularn belirledii
ereve ierisinde... Datmc retmen, biten rn tketci-renciye sunar. Onlarn tepkileri
de gelecek modelin tasarm iin veri salar, rnein "snfsz eitim", "renci merkezli eitim",
"grup eitimi", "grsel-iitsel" ve "konu merkezli" v.d. eitimler byle doar.
Illich'e gre okullar, yeni bir dnya kilisesi olup, bu kilisenin endstrisi ve ileyii, bilgi zerine
kurulmutur. nsan yaamnda egemen hale gelen ve ou zaman da yanllarn retildii mekandr.
retim ve tketim kltr, bu kltrn rettii suni yaam biimi, insanlar mutsuzlatrmaktadr. Ona
gre "insanlar zorunlu okul uygulamasndan kurtulamadklar srece bu tketim lgnlndan da
kurtulamazlar." Gnmzde daha nce de bahsedildii gibi okullar en byk ve en yaygn iverenler
durumuna dnm bulunmaktadr. Okul, bir sosyal sorun haline gelmi, bir ok lkede okulu
iyiletirme abalarna giriilmektedir.
Yeni Birmaj ve Gelecek zerine Baz Dnceler
Modern okula ilikin radikal eletiriler her geen gn artmaktadr. Modern okul, itaat eden
vatandalar retmek zere tasarlanm planl bir sosyalleme aralar olup, mevcut yapy merulatran,
eitsizlii yeniden reten ve merulatran aygtlara dnmtr.
Modern okulun iine dt en byk amazlardan biri, evrensel doru ve kltrn retildii
mekan olduudur. Okul, bir sistem deildir. Okulu formal bir rgt ve orada evrensel dorularn
retildii mekan olarak deil de, okul toplumunun yelerinin zgr iradelerine ve karlkl diyaloga
dayal temalarn retildii birer yaama alan olarak grmek gerekmektedir. Bu balamda okulun temel
-
8/7/2019 Modernizm- Modernism
35/35
Aratrma Serisi No.177 Modernizm 34
amac, var olan yapy srdrmek deil, sosyal adaletsizlii ve yoksulluu ortadan kaldrmada bir ara
olarak yeniden tasarlamak gerekmektedir. Daha da nemlisi okullar, umut mekanlar, demokratik ve
daha insani bir yaam iin direniin kayna olarak grmek gerekir.
nsanln her geen gn kendisine ve topluma yabanclatn, okullarn birer ;umut, demokratik
direni ve kendi z bilincinin farknda olmaya imkan vermeye baladnn zerinde durulmas
gerekmektedir. Yeni okul, baz gruplarn dierleri zerinde imtiyaz kurma alan deil, diyaloga dayal z