modernizm- modernism

8/7/2019 Modernizm- Modernism

1/35

www.MaximumBilgi.com

ARATIRMA SERS No.177

Modernizm


2/35


3/35

Aratrma Serisi No.177 Modernizm

__________________________________________________________________ WWW.MAXIMUMBILGI.COM

2

Denilebilir ki, modern toplum ile geleneksel toplum arasndaki en nemli fark, modern insann

kendi toplumsal ve doal evresi zerindeki byk kontrolnde yatmaktadr. Ayrca modern kelimesi

yaygn olarak Avrupal olmay, Avrupada ortaya kan deerlere sahip olmay da artrmaktadr.

Belirli bir adaki baskn deerlere sahip olmay ifade etmektedir.

Modernlik: Modern kelimesi bir sfat olarak, modernlik ise daha ok belirli bir zaman diliminde

modern kabul edilen somut deer, iliki ve kurumlar adlandrlan bir isim olarak kullanlmaktadr.

Modernlik, modern hayatn ierik ve kalitesini temsil etmektedir. Modernlik geni olarak 116. yzylda

ortaya km kitlesel, kltrel ve toplumsal deiikliklerdir. Statik tarmsal medeniyetlerde bulunan

toplumsal dzenlik ve geleneklerdeki devrimsel krl meydana getiren endstriyel kapitalist toplum

analizine baldr.

Modernleme: Modern teriminden retilen modernleme geleneksel toplumsal yaplarda vedeerlerde ekonomik gelimenin etkisin gstermek iin kullanlmaktadr. Modernleme modernlie

gtren sretir. Modernleme sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel vb. alanlarda sanayilemi Bat

toplumlarnn sahip olduu yap, kurum, deer ve sistemlere sahip olmak amac ile yaplan

dzenlemelerin genel addr. Batl olmayan toplumlar iin modernleme, ulalmas gereken son

duruma gtren bir sretir ve bu anlamda modernleme ile batllama e anlaml olarak

kullanlmaktadr.

Modernizm: Modernizm daha ok ideolojik armlar tayan bir terimdir. Modernizmmodernleme srecinin bir dnya gr haline gelmesidir. Modern, modernlik ve modernleme

kavramlarn daha st bir anlam ats altnda toplayan kavram modernizmdir. Modern, modernleme,

modernlik ve modernizm Bat dnyasnda belirli merkezlerde ortaya kan ve daha sonra dnyay

tmyle etkileyecek kadar g kazanan bir deiimi, yaam tarzn nitelemektir. Modernin zamansal

ardllk vurgusu tayan bir tespit, modernlemenin bir sre, modernliin bir durum, modernizmin de

varlacak nihai erevenin ideolojik aklamas olduunu sylemek mmkndr.

Modernizmin Karakteristik zellikleri: Bir dnce tarz olarak modernizm hayatn ve

dncelerin birikimsel, evrimci ve ilerlemeci bir seyirci izledii varsaymna dayanmaktadr. zclk,

bilgi faaliyetlerinin gerek amacnn nesnelerin doalarnn veya zlerinin bitmesi olduunu kabul eden

ve gereklii belirli zlere indirgeyerek aklama temeline dayal yaklamlarn genel addr.

ndirgemecilik karmak olay, iliki veya dzenliliklerin daha basit faktr, iliki veya dzenliliklerle

aklanabilecei grdr. Modernizm, insan akln ve ona dayal olarak gelitirilen modern bilimi

kutsallatran Aydnlanma rasonalizmine dayanmaktadr.

Modernizmin evrensellik ykledii ilke ve deerler Bat medeniyetinin ilke ve deerleridir.

nsanln ortak paydasn oluturduu savunulan bu deerlerin Batda doup gelitii iddia edilmekte,

bu yolla ben/Bat merkezcilik yaplmaktadr. Modernizm farkllklarndan ok benzerlik zerinde


4/35



3

durmakta birok farkl toplumun varln inkr etmemekte, ancak evrensel bir sre olan

modernlemenin sonucunda farkllklarn trplenip benzerliklerin artmasyla btn toplumlarn

birbirlerine yaklaacaklarn, tm toplumlarn benzeerek homojenleeceini varsaymaktadr.

Modernizmi 1890lardan 1945lere kadar uzanan zaman dilimindeki sanatsal hareketler olarak

yorumlayanlar bulunmaktadr. Modern dnce tarznn dier bir zellii dalizmdir. Dalizm, bilgi-inan,

zihin-madde, olgu-deer, maddi-manevi, bilim-mit, gerek-hayal, kadn-erkek gibi ast-st ilikilerine sahip

ikilemlereklinde karmza kmaktadr. Modernizm, toplumu tmyle kuatan kapsaml ve insanla

ok ynl vaadlerde bulunan bir toplumsal projeye dnmtr.

Modernizm siyasal alanda hukukun egemenlii eit ve genel oy, karar mekanizmalarna katlm,

yani demokrasi, iktisadi alanda ise btn insanlk iin zenginlik vaat etmektedir. Modern projenin en

nemli vaadlerinden birini de kadnlarn geleneksel ilikiler dnyasndaki ikincillikten kurtarmas ve kadnerkek arasnda eitliin salanmasdr. Postmodernizmin ortaya kmasnda, modern ada insanlarn

byk bir coku ile modernizmin peinden kotuklar fakirlikten kurtulu, ekonomik eitlik, zenginlik ve

zgrlk gibi vaatlerin gereklememesinin nemli rol olduunu sylemek mmkndr.

AYDINLANMA AI VE MODERNZM

Modernizm orta a karanlna kar ortaya kan bir gelimenin sonucudur. Keifler ve icatlarla

beraber iine girilen 15. yydan sonra insanlk bu karanlk dnemden kurtulmu ve daha sonra da

Rnesans ile reforma giden yol almtr. Dinde ortaya kan yenileme hareketi bir protesto hareketi

olarak gelimi ve daha sonra ortaya kan Protestanlk akm dinde yenilemeyi gndeme getirmitir.

Dinsel basknn azalmas ile beraber Rnesans ana girilmi ve bu dnemde verilen eserler ile insann

yalnzca manevi bir varlk deil ama ayn zamanda maddi bir varlk olduu da ortaan maneviyat

grne kar ortaya konulmutur.

15. yydan sonra ortaya kan bu gibi gelimeler insanln karanlktan aydnla ynelen yolunu

hazrlamlardr. Modern devlet, aslnda Rnesans ve reformla balayan ve aydnlanma hareketi ile

mantksal sonulara ulaan kkl bir zihin deiikliinin rn olmutur. Modernizmin rn olan modern

devletin belirginlik kazanmasnda, Avrupa'nn endstri devrimi ve kapitalist gelime nemli roller

oynamtr. nsanlarn kutsallk ve dinsellik anlaylarn amasnn modern devletin ortaya kmasnda

nemli rol olmutur. 17. yyn balarna kadar sren inan temelli dnce, akln ve bilimin ortaya

kmas ile gerilemitir.

Ortaada egemen olan dinsel dzen giderek etkisini yitirince aydnlanma hareketi gelimi ve

bunun sonucunda da modern toplum ve bunun uzants olarak da modern devlet anlay gndeme

gelmitir. Feodal beyler giderek glerini yitirirken, gelien ekonomik yaam daha geni pazarlargndeme getirmitir. Geni Pazar olgusu geliince, pazarda kullanlan ortak dil, geni pazarn egemen


5/35



4

olduu alanlarda uluslama olgusunu gndeme getirmitir. Pazar ekonomisi feodal beylerin stnlne

son verirken, giderek genileyen pazarlarn kontrol ve denetlenmesi bir gereksinme olarak belirmi ve

bunun sonucunda da daha geni alanlara hkmeden merkezi bir otorite aray gelmitir. Topraa bal

tarm ekonomisinden, pazarlara ak piyasa ekonomisine geildiinde dei tokua dayanan trampa

sisteminin yerini alm satma dayanan para sistemi almtr. Para bastrma ve pazarda geerli klma

gereksinmesi de, merkezi devlete geii salayan bir baka faktrdr.

Pazar ve piyasa ekonomisinin gelimesi ile beraber bugn anladmz anlamda modern devlet

olgusu insanlk tarihi iindeki yerini almtr. Rnesans 16.yyda talya'da ortaya km ve zamanla btn

Avrupa'da etkinlik salamtr. Dinsel dncenin terk edilerek, insann ve doann yeniden dind

biimde alglanmas hareketi olarak Rnesans modern Avrupa'nn yaratcs olmutur. Kilisenin toplum

iindeki yeri sarslnca, Rnesans ve reform ne gemi ve ada topluma giden gelime sreci

balamtr. Dind eitim ile laik kuaklar yetitirilmi ve dinin tesinde laik toplumlar oluturulmutur.

Bu gelimenin sonucunda da yepyeni bir devlet anlay gndeme gelmitir.

Doa karsnda baar salayan insan akl modern toplumun ve devletin yaratlmasnda da etkili

olmutur. Fransz aydnlanmaclarnn nclnde gelien aydnlanma hareketi nce Fransa devrimini

gerekletirmi ve daha sonra bu devrimin n btn Avrupa'ya yaymtr. Fransz aydnlanmas

Fransz devriminin ana nedenidir. Fransz devrimi aydnlanmac yn ile nce Avrupa lkelerine daha

sonra da btn dnyaya nclk etmitir. Dinin etkisinden kurtulmak ve modern bir toplum yaps

oluturmak isteyen btn lkeler Fransz devrimini rnek almlardr.

Avrupa'nn dnda kalan lkelerden Trkiye Cumhuriyeti de devlet olarak ortaya karken

aydnlanmann ncs olan Fransz devriminin baz zelliklerini rnek almtr. Aydnlanmann

karakteristik zellii olan bilginin topluma yaylmas sreci ve halkn bilgilendirilmesi olgusu tm modern

alar sresince devam etmitir. Bilgilenen ve bilinlenen halk kitlelerinin toplumun ynetiminde sz

sahibi olmak istemeleri ile modern devlet olgusu kendiliinden gndeme gelmitir. Aydnlanma

dncesi tarihin insanolunu zgrle gtrdn gstermektedir.

rendiklerinin yannda akl yrterek bilgisini glendiren ve bu birikimi ile toplumu

ynlendirmee balayan insanolu, bu yeni konumuna uygun decek bir devlet yaplanmasnn ardnda

komutur. Modernizm olarak tanmlanan aydnlanma projesi insanlk tarihinin son 300 ylnn bata

gelen bir zellii olmutur. Aydnlanmann yaratt modern alar, modern devletin ortaya kt dnem

olmutur. Devletin tanm toplumlarn siyasal rgtlenmesi olarak yapldna gre, modern toplumlarn

rgtlenmesi ile modern devletler kendiliinden gndeme gelmi ve son 300 yllk sre iinde gelimeler

gstermitir.

Aydnlanmann ortaya kard insan akl, modernizm sayesinde topluma ve devlete tanmtr.

Modern toplum gibi modern devlet de insan aklnn rnleridir. Ortaalarn derebeylie ya da feodal


6/35



5

dzenine dayanan geri devlet trne karlk, modern devlet byk alanlara hkmeden ve bu alanlar

zerinde oluan ekonomik yapy kontrol eden byk bir merkezi gtr. Kendi iinde belirli bir akl ve

bilim birikimini ieren geni bir siyasal rgtlenmedir. Aklclk ve bilimcilik ne geince, bu iki srecin

sonucunda gereklik kazanan devlet yaplar da belirli bir akla ve bilimsel birikime kendiliinden sahip

olmaktadrlar. Devlet akl denilen olgu bir anlamda, modern devletlerin ekirdeini meydana getirmi ve

gelimelerini ynlendirmitir.

Devletlerin gereklik kazanmasn salayan brokratik yaplar, sivil ve askeri brokrasi ile beraber

belirli bir btn oluturmular, devletlerin koruyucu bir zrh iinde gelimesine salayan sreci gvence

altna almtr. Feodaliteden koputan sonra ortaya kan ekonomik yapda nce ticaret daha sonra da

endstri gelime gstermi, her iki olgu da ekonomik yapy deitirince, bunlarn modern devlet

rgtlenmesine byk lde deitirici yansmalar olmutur. Modern devlet, byk bir siyasal

rgtlenmenin addr. Byk alanlara toplum yararna dzenlemek, byk nfuslar birarada bir dzen

iinde yaatabilmek, bu kadar geni lke ve nfus yaplar zerinde hukuk dzenleri kurabilmek iin

modern devletler byk siyasal rgtlenmeler biiminde gndeme gelmilerdir.

Modern devletin ana unsurlar, siyasal bilim asndan lke, nfus ve egemenlik olarak

tanmlandndan, her devletin belirli snrlarla evrilmi bir lkede yaayan nfus topluluu zerinde

otorite yani egemenlik kuran bir siyasal yap olduu kabul edilir. Snrlarla evrilmi belirli bir lke iinde

yaayan halk topluluunun siyasal olarak rgtlenmesi ile modern devletin ortaya kt genel olarak

benimsenen bir aklamadr. Modern alarn devlet anlay 3 temel eye dayanan ve bunlar sonuna

kadar koruyarak savunan bir hukuksal ve siyasal mekanizmann yansmas olarak kimlik kazanmtr. lk

olarak tek adamn egemenliinde ortaya kt iin monariler modern devletin ilk biimidir. Daha

sonralar tek adam ynetiminden uzaklaldka, oligariler ya da demokrasiler ya da cumhuriyetler

birbirini izleyen modern devlet biimleri olmulardr. Modern devlet zaman ierisinde tek adamn

egemenliinden btn halkn egemenliine doru gelimeler gsteren deiim srecinden gemitir.

Doal hukuk ve szleme doktrini, aydnlanma dneminin nde gelen iki nemli yansmasdr.

nsann doadan gelen yann ele alan ve bunu hukukun temeli olarak gelitirmek isteyen doal hukukokulu, insan toplumlarnn oluumunu bir toplumda yaayan tm insanlarn bir araya gelerek bir sosyal

szleme imzalamas ile aklamaya almtr. Bu gr genel olarak bat demokrasilerinde kabul

edildii iin, modern devletin temelinde, toplumda yaayan btn insanlarn ortak rzasnn bulunduu

varsaylr. Devletin oluumuna ortak olarak katlan herkes hem toplumun hem de devletin eit llerde

sahibi olarak kabul edilmekte, belirli aralklarla yaplan seimlerle modern devletin bana hkmeti

oluturacak heyetler getirilmektedir. Bylece, modern devletin, lkede yaayan yurttalarn tmnn

ynetimine katld demokratik bir yapya sahip olduu benimsenmektedir.


7/35



6

Modern devlet tam anlamyla bir toplumsal rgtlenmedir. Tm kurumlarda olduu gibi

toplum iindeki iddet olgusu da tekellemekte ve devletin denetimi altna girmektedir. Devlet bir

anlamda sahip olduu byk g ile toplum zerinde bask kurmakta ve ideolojik aygtlarn kullanarak

toplumu ortak ulusal karlar dorultusunda ynlendirmektedir. Modern devlet, dier devletler olan

rekabet dzeni ierisinde kendi toplumunu modernletirmek iin tm adalatrc eylemlere nclk

eder, bunlar planlar ve toplumun yararna organize eder.

Yar dzeni ierisinde btn modern devletler kendilerine bal olan toplum yaplar ile beraber

bir kalknma ve modernleme yarna kalkmlardr. Devletler aras rekabet beraberinde geni alanlara

hkmetme konusunda da ekimeyi gndeme getirmi, ve bu sre sonucunda insanlk 20.yy ierisinde

iki kez byk dnya savalarna srklenmitir. Modern devletler, teknolojik ve bilimsel gelimelerin

verileri oaldka daha da glenmiler ve kendi toplumlar ierisinde en byk g olarak

denetlenemez noktalara gelmilerdir. Modern devlet yaplar, son dnemde beklenen tesinde

glenince, bu yaplar tasfiye etmek isteyen uluslararas gler ortaya km ve bunlarn rgtledii

programlar dahilinde modern devletlerin gcn krarak yeni bir dnya dzeni oluturabilmenin yollar

aratrlmtr. Kreselleme olgusu bu aamada gndeme gelmi ve modern devlet dzenleri tasfiye

edilerek uluslararas sermayenin gdmnde bir dnya devleti aray balamtr.

Modern devletlerin zellikleri dokuz balkta toplanmaktadr.

1) iddet aralarnn denetimi, 2) Toprak, 3) Egemenlik, 4) Anayasallk, 5) Kiisel olmayan iktidar,6) Kamu brokrasisi, 7) Yetki/meruiyet 8) Yurttalk, 9) Vergilendirme

iddet Aralarnn (Tekel) Denetimi: Weber en ksa ekilde devleti, belli bir arazi iinde fiziksel

iddetin meru kullanmn tekelinde (baaryla) bulunduran insan topululuu olarak tanmlamaktadr.

Buradaki gcn otoritesi bir kez kurulunca, rza yolu ile deil zordan geliir. Devlet iktidarnn

merkezilemesi srecinin can alc noktas, toplumun giderek daha fazla yattrlma ihtiyacdr.

Toprak: Modern Devletler, corafi yada jeopolitik varlklardr. Devletler otorite olduklarn iddia

ettikleri fiziksel bir alan kaplamaktadrlar. Devletler sadece belirli bir toprak paras zerinde yetki iddia

etmezler, topran altndaki madenler, sular, hava sahas ve hereyden te, o toprak zerinde yaayan

halk zerinde de hak iddia ederler.

Egemenlik: Egemenlik daha ok devletin (dnyann, birok baka egemen ulus devlete

blnmesiyle beliren) yetki snrlar iinde baka hibir aktrn, egemen devletin iradesini

reddedememesi fikridir.

Anayasallk: Anayasalar ou zaman siyasi srecin temel oyun kurallarn betimlemekte

kullanlr. Anayasallk modern devlet fikrinin en nemli esidir. Anayasallk fikri, modern devletin bir ok


8/35



7

baka karakteristik zelliine (toplum ve ekonominin farkllamas, kiisel olmayan iktidar, brokratik

rgtlenme vb.) yneltir.

Hukukun stnl ve Kiisel Olmayan ktidarn Uygulanmas: Burada kiilerin ynetimi

deil, hukukun stnl n plandadr. Anayasal bir dzen iinde devlet iktidarn uygulayanlarn bu

iktidar, kendisi de yasal, anayasal olan ve kamu hukukuna uygun prosedrlerle snrl ekillerde

uygulamak zorunda olduklar yaygnlkla savunulur.

Kamu Brokrasisi: Webere gre modern devlet her yerde brokratiklemeye maruz

kalmaktadr. Brokrasi modern kitle demokrasisine kanlmaz olarak elik eder.

Otorite ve Meruiyet: stikrarl bir devlet, ne sebeple olursa olsun, halknn byk blmnn,

zamannn byk ksmnda, bu devletin ynetimini kabul etmesini gerektirir.

Yurttalk: Yurttalk ilkesel olarak siyasi topluluk iinde bireylere eit haklar ve grevler,

zgrlkler ve snrlamalar, gler ve sorumluluklar veren bir statdr. Uyruklarn yurttalara

dntrlmesiyle ayn anda bir devletin bir ulusa dntrld iki paralel hareket vardr. Yurttalk,

devletin uyruk-mensuplaryla ilikisinin kurulmasnda kesinlikle kilit terim olmutur.

Vergilendirme: Giddens vergilendirmeyi, vergi mkellefiyetlerinin deerlendirilmesi ve

toplanmas devletin topluma nfuz eden gzetimini geniletme yollarndan birisi olarak grmektedir.

DEVLETN MODERNTEYE YERLEMES

eitli karmaklk dzeyleriyle on altnc ve on sekizinci yzyllar arasnda bir dnemde ortaya

kan modern dnya, kendisinden nceki geleneksel dzenle atmaktadr. Moderniteye geile pek

ok zellik zdeletirilmitir. Bunlar, sanayileme, demografik gei, ticarileme ve ekonomik ilikilerin

bunu izleyen metalamas, kapitalizmin ykselii, sosyal i blmnn bymesi, bilimsel dnce

tarzlarnn ykselii ve bunlarn sanayilemi retime ve oradan da daha genel olarak sosyal hayata

uygulanmas, iletiim tarzlarnn dnm, kentleme ve demokratikleme olarak zetlenebilir.

Modernite sadece belirli bir zamanda deil ayrca zel bir yerde yani Avrupada- ortaya kt ve

znde bu Avrupa gelimenin karmak yaylm yoluyladr ki modernite gerekten dnya lsnde bir

olgu haline geldi.

Geleneksel Devletler:

Mann, gelimi ulus devletlerin geni lde yirminci yzyln bir rn olduunu, bunlarn

ounun 1945ten sonra ortaya ktn savunur. Geleneksel devletler eitli biimler alrlar. Eisenstadt

bu biimleri yle sralar: Kent-devletler; feodal sistemler; patrimonyal imparatorluklar; gebe yada

fetihi imparatorluklar ve tarihsel brokratik merkezi imparatorluklar.


9/35



8

Modern Devletten nce Feodalizm: Efendi ile vassal arasndaki kiisel badan oluan bir

sistemdir. Derebeylik rejimi de denir.

Mutlakiyet: Poggi, mutlakiyeti devleti, kesin bir ekilde modern devletin ilk balca kurumsal

cisimlemesi olarak betimler. Giddens, tersine, gereklemi btn deiimler iin, mutlakiyeti devletin

hala geleneksel bir devlet olduunda srarldr. Uzun mrll ve moderniteye yaknl

dnldnde, modern devletin en nemli karakteristiklerinden pek ounun mutlakiyetin tannabilen

rnleri olmas ve modern devletlerin baz nemli bakmlardan hala tannabilecek ekilde mutlakiyeti

olmalar belki de artc deildir.

Mutlakiyetten Modern Devlete: Modern devletin anahtar fikri, devletin, onu kendinde

cisimletiren kiilerden baka bir ey olduudur. Her eyden nce hkmetler ve devlet bakanlar

gelebilir ve gidebilirler, oysa devlet kalr. Modern devlette yurttalk fikri de nemli bir edir.

Modern Devletin Bymesi: Devletin sosyal ilevindeki byme modern devletin yirminci yzyl

yrngesindeki en dikkate deer ve nemli gelimelerden biridir.

Devletler ve Toplumlar: Altyapsal ktidar ve Gzetim

Devlet byk bir i veren, byk bir harcamac ve ulusal para biriminin garantr olarak nemli

bir ekonomik rol de stlenmektedir. Modernitede devletin gelimesinin bir baka zellii ynettii toplumu

gitgide daha fazla nfuz etmesidir. Modern devlet yaygn olarak kendisini oluturan topluluu gitgidedaha fazla idare eden, biimlendiren hatta yaratan aktif ve pro-aktif bir devlet olarak grlr.

Toplumlar ve Devletler: Yurttalk ve Demokrasi

Devlet ve toplum arasndaki atmada kaynak devletin ellerinde deildir. Modern devlet

yurttalara hesap verebilir niteliktedir. Modern devletlerin bymesi yurtta haklarnn glenmesini ve

demokratiklemenin artmasn salar.

Devlet Yapm Toplumlar: Neo-Liberalizm

Neo-liberal dnrler modern devleti, kendisini topluma dayatan, gitgide daha mtehakkim ve

habis bir etki olarak grrler. Devleti sosyalistler ve sosyal demokratlar ele geirirse zararl olmaktadrlar.

Devlet ve Ekonomi

Modern devlet bir vergi devletidir. Devletin dorudan doruya bir ekonomik aktr olarak kart

alanlar vardr. kinci olarak ise, devletin ekonomik srece etkide bulunmak zere kulland politika

aralaryla tanmlanmtr. Modern devletler hem ulusal hem yerel dzeyde ou kez toplumlarnn en

byk toprak sahibidirler. Devlet ayn zamanda mal sahibidir ve reticidir. Devlet i veren konumundadr.


10/35



9

Devlet dzenleyicidir. Devlet yeniden bltrc bir konuma sahiptir. Devlet ekonomi politikalar

oluturur.

Devletler hala geni ekonomik kaynaklar ynetir ve nasl kullanacana karar verirler ve genel

olarak devlet, gcne ynelik d ekonomik tehditlere geri ekilerek deil, hala ciddi g uygulad bir

topluma mdahale yollarn yeniden yaplandrarak cevap vermektedir.

Devletler ve Yurttalar:

Yurttalk, tanmlanm yasal yada sosyal stat, siyasi kimliin bir arac, bir sadakat oda,

grevlerin bir gerei, bir hak beklentisi ve iyi sosyal davrann bir ls olarak tanmlanabilir.

Yurttaln belki de en geni ve en sosyal niteliidir. Yurttalk stats bireysel kimliin nemli bir

bileenidir.

Devletler ve Uluslar Aras Dzen:

Giddens, modern devletin egemenlii bandan beri devletler arasndaki karlkl izlenen bir dizi

ilikiye baldr der. Sava ve bar oyunu, insan topluluunun her yerde varolmu bir yndr.

Gerekilik yaklamnn esaslarna gre; Devletler dnya olaylarnda balca aktrlerdir. Kilit

stratejik aktrler ulus devletlerdir. Devletler niter aktrler olarak davranmaktadrlar.

Devletler rasyonel davranrlar. Her devlet, ne kadar tanmlanm olsa da, kendisinin, en iyi

olduuna karar verdii yollarla kendi karlarn gerekletirmeye alr. Zor, devletin d amalarna

ulamann bir aracdr nk bir anari durumunda benzer birimler arasnda kanlmaz olarak kan

kar atmalarn uzlatracak hibir tutarl, gvenilir sre yoktur.

Anari ortamndaki devletler iktidar ve gvenlik konularyla megul edilirler. Ahlak, uluslar aras

politikada radikal biimde koula bal bir ilkedir. Devletler, ortak karlar karsnda bile atma ve

rekabete itilir ve ou kez ibirlii yapamazlar. Devletler aras bu ibirlii beklentilerine, uluslar aras

rgtler marjinal etki yaparlar.

Ayrca gerekiliin eletirisi olarak aadakilere deinilebilir.

-Dnya olaylarndaki balca aktrler sadece devletler deildir.

-Uluslar aras ibirliinin biimleri anariyi kstlar.

-Uluslar aras dzenlemeler, gerekiliin ngrdnden ok daha fazla uluslar aras ibirliine

imkan verebilirler.

-Uluslar aras rgtler, devletleraras ibirlii beklentilerine nemli bir etki yapabilirler.


11/35



10

-Devletler sadece askeri gvenlik konularyla megul olmazlar.

-Uluslar aras ilikiler gitgide daha ok ekonomik g konusundadr.

- ve uluslar aras politikalar arasnda hibir net ayrm yoktur.

-Devletler niter-ussal aktr deildirler.

-Ahlak uluslar aras ilikilerde bir yer tutabilir.

-Kadnlar uluslar aras ilikiler tablosundan sistematik olarak dlanrlar.

-Gerekilik gereklii deil, belirli karlarn hizmetindeki bir dnya grn yanstr.

Geleneksel toplumda yal olmak otorite kaynadr. Modern toplumlarda ise bilgi donanm

otorite olmaktr. Geleneksel deerler insanlar birlikte beraber tutmann icabna uygundur.

Modernlemede ise birey genelde yalnzla terk edilmitir.

Modernleme srecinin ierdii olgulardan biri de kitle iletiim aralardr. Kitle iletiim aralarnn

toplum zerimdeki etkisi modernleme ile birlikte artt. Eskiden okur yazarlk orannn artmas ile gazete,

son yllarda da televizyon ile artk herkese ulalr oldu. Modernlemenin getirdii davran kalplar,

hayat tarzlar herkese grlebilir oldu.

Demokrasi nedir?

Milli devletin halkn istek ve beklentilerine gre en ok oy alan partinin gene halk n istek ve

beklentilerine gre ileri yrtmesidir. niter devlete gre demokrasi tanm budur. Bu ekilde iktidara

gelen partiler halkn istek ve beklentileri ynnde politikalar yapmaynca ar milliyetilik ve dincilik gibi

sa akmlar az gelimi lkelerde gleniyor. Gelimi lkelerde ise eitlik akmlar daha baskndr. Bu

sebepler medeniyetler atmasna yol amaktadr. Liberalizmin toplumsal hayatta oluturduu bedel

ar olmaktadr. Liberallemenin getirdii deiimler telafi edilmelidir. Uluslar aras kurulular (AB ve

IMF) bu deiimleri zorluyorlar.

Bir demokrasi, yurttalar yurttalar olarak aktif olma gcne gerekten sahipse, adn tamamen

hak edecektir; yani, eer yurttalar demokratik katlm yrtmek ve bir yetki olarak muamele etmek

zere kendilerine tahsis edilen bir haklar demetini kullanabiliyorlarsa. Bylesi bir haklar demeti

demokratik ynetim nosyonunun ta kendisinde kaynaklanm grlmelidir. Eer insan demokrasiyi

seerse, glendiren haklar ve ykmllklerden oluan yapsal bir sistemi iletmeyi semek zorundadr,

nk bylesi bir sistem, zerklik ilkesinin izlenebilecei ve uygulanabilecei birbiriyle ilikili alan

oluturur.


12/35



11

Demokratiklemeyi salt siyasal ilikilenme, ynetme ynetilme biimlerinden biri olarak ele alma

yeterli olmamaktadr. Toplumun ve yaamn demokratikletirilmesi de sz konusu olmaktadr. Yeni

paradigma bunu ngrmektedir. Bunun ncelikle gerekleme alanlarndan biri de aydnlanma, tartma,

gr oluturma merkezi olanakademilerdir.

Yeni paradigma daha az hiyerariye farkl grlerin bir arada bulunarak tartma iinde

bulunmasna, araylarn srekli olarak bilinli bir eylem olarak srdrlmesini ve bilinli birey tarafndan

yaamn rgtlenmesini gerekli grmektedir. Ayn zamanda dncenin zgr geliim nnde herhangi

bir engelin oluturulmasn kabul etmemektedir. Demokratiklii kuralszln reddi olarak grp toplumun,

gelimelerin tkanmasndaki engellerin almas olarak deerlendirmektedir. Buna gre akademik

almalarn ve yaamn kendi i disiplini erevesinde rgtlendirilmesi ve rgtlendirilen alma ve

yaam iinde ynetme-ynetilme dahil ilikilerin dzenlenmesini gerekli hale getirmektedir.

Anayasamz, demokratiklik ilkesini ifade ederken, cumhuriyetin nitelikleri bal altnda, Trkiye

Cumhuriyeti... demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir demektedir. Aktr ki, Anayasa, lkede,

demokratik olmayan her eit toplumsal, hukuk, siyas dzeni mutlak bir biimde yasaklam

bulunmaktadr.

Demokratik dzenlerin zorunlu bir artn oluturan liklik, bir kurtulu sava ortamnda

biimlenen Trk toplumunun ve o toplumun siyas-hukuk tezahr Trkiye Cumhuriyeti Devletinin

kimliidir, bir olmazsa olmaz artdr.

Sosyal bir hukuk devleti olmak, bizce, bu ada, demokratik bir devlet olmann zorunlu bir

sonucudur.

Bugn, hukuka bal bir devlet olmadan, demokratik bir devlet olmay anlamak pek kolay deildir.

te yandan, Anayasann demokratik toplum/hukuk/devlet dzeninin dayandrd ilkeler, szel olarak

bakldnda yanl anlamalara neden olabilmektedir. Gerekten Atatrk milliyetiliine ve balangta

belirtilen temel ilkelere ballk ifadesi, demokrasi kavramnn zne ilikin bir tartmay da beraberinde

getirmektedir.

Tartma, bir devlet dzeni liberal-demokratik bir devlet dzeniyse, o devletin bir ideolojisinin

olamayaca dncesinden kaynaklanmaktadr. Denmektedir ki, liberal-demokratik devlet dzenlerinde,

devletin idealleri olur ama, bir ideolojisi olmaz. Ancak bu dzenlerde, olsa ola, devletin iinde yer alan

siyas partilerin ideolojileri olabilir.

Bu durumda eer dersek ki, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bir ideolojisi vardr, o da

Atatrklktr, o zaman Trkiye Cumhuriyeti Devletinin demokratik bir devlet olduunu sylemeye

imkn yoktur. Yok, eer dersek ki, Trkiye Cumhuriyeti Devleti demokratik bir devlettir, o zaman

Atatrklk diye bir ideoloji mevcut bulunmamaktadr.


13/35



12

Egemenlik

Egemenlik terimi iktisatlar ve felsefeciler tarafndan farkl anlamlarda kullanlmakla birlikte;

genellikle bu terim siyasal bilimlerde devlet olgusu incelenirken temel bir kavram olarak s ka

kullanlmaktadr.

Grld gibi siyasal bilimlerde egemenlik devlet ile ilgili bir kavramdr. Dolaysyla bu kavram

aklayabilmek iin devletin tanmn ve ortaya kn aklamak gerekmektedir. nsanlarn toplum

halinde yaama zorunluluunun bir sonucu olarak devlet kurumu ortaya kmtr. nk toplum

halinde yaama zorunluluunun farkna varmalar insanlar toplum halinde yaamay salayacak

kurallar gelitirmeye ve rgtlenmeye zorlamtr.

nsan topluluklar kendi ilerinden kan bir gle rgtlenme yoluna girdikleri ve tm rgtleri

kapsamna alan daha geni bir rgt kurduklar zaman devletten sz edilmeye balanmtr. Buna gre

devlet toplumu her yanndan saran ve tm alt gleri denetimi altna alan siyasal iktidara sahip bir

stn gtr.

Yukarda da belirtildii gibi devleti aile, dernek, sendika ve parti gibi dier sosyal birliklerden,

toplum rgtlenmelerinden ayran ondaki stn yaptrma gc (iktidar) olmaktadr. Devlet, lkesindeki

tm otoritelerin stnde, onlara emir ve kumanda etmektedir. te bu emir ve kumanda etme yetkisi ve

gcne egemenlikdiyoruz. Doal olarak egemenlik devletin znde bulunan bir niteliktir ve egemenlik

yitirildiinde devlet olmaktan kar. Devlet nitelii gerei sahip olduu egemenlii organ (yasama,

yrtme ve yarg) araclyla kullanr. Egemenliin ortaya kabilmesi iin ncelikle maddi bir ortama

gereksinim vardr. Bu ortam lke (toprak paras) ile belli zelliklere sahip insan topluluunun

oluturduu maddi iki unsurdan oluur. Baka deyile, devlet dediimiz kurumun ortaya kabilmesi lke,

insan topluluu ve bu unsurlar zerinde gerek egemen olan bir gcn ortaya kmasna baldr.

Bu g, yani egemenlik rgtlenmitir ve dier tm otoriteler bu gcn altndadr. Bu gcn

dier rgtler zerine kabilmesi iin zorlayc bir nitelie sahip olmas gerekir.Devlet gc (egemenlik)

dediimiz bu zorlayc otorite kendi stnde baka otorite tanmaz

Toplumsal Szleme Kuram: Trkiye Cumhuriyetini kuranlarn egemenlik anlayn en fazla

etkileyen kuramdr. Gnmzn siyasal sistemlerinin ou bu kuramdan etkilenmitir. Bu gr insanlarn

tabiat hali ile toplum haliini bir birinden ayrmaktadr. Bu gr savunanlara gre tabiat halinden

toplum haline gei bir toplumsal szleme ile olmutur:(toplumsal szleme). kinci bir szleme ile de

insanlar devleti kurmular ve sahip olduklar egemenliklerinin, hak ve hrriyetlerinin bir ksmn veya

tamamn devlete terk etmilerdir: (siyasal szleme). Bu kuramn bizim anlaymz da etkileyen bir ka

farkl varyasyonu bulunmaktadr:


14/35



13

rnein nl ngiliz filozofu Hobbes(1588-1679)a gre insanlar tabiat halinde birbirleriyle srekli

bir atma iindeydiler. Hobbesa gre (homo homini lupus) insan insann kurdudur. Savaa son

vermek iin insanlarn tabiat halinde yaarken sahip olduklar her ey zerindeki snrsz

egemenliklerinden karlkl olarak vazgemeleri; haklarnn ve yetkilerinin nemli bir ksmn mutlak olarak

devlet denilen otoriteye terk etmeleri gerekmektedir. Ona gre devlet bir devdir ve nl eseri Leviathan

da bu anlama gelmektedir.

Yine baka bir ngiliz filozofu John Locke(1632-1679) ise devlet toplum szlemesi kuramna

dayanarak aklamakla birlikte; insanlarn tabiat halinde bir atma iinde olduklarn kabul etmemektedir.

Ona gre tabiat hali sade kuvvetin hkm srd bir kanunsuzluk devri deildir. Tabiat hali, insanlarn

akla dayandklar ve bir devlet otoritesine gerek duymadklar bir durumu anlatmaktadr. Tabiat halinde

insanlarn yaam, zgrlk, mlkiyet gibi temel haklar vardr. Toplum haline gemek iin insanlar bu hak

ve zgrlklerinin tamamn yahut nemli bir ksmn deil, sadece cezalandrmak ve hak aramak

yetkilerini devlete devretmilerdir. u halde szleme ile ortaya kan devletin iktidar Hobbesun ileri

srd gibi mutlak iktidar deildir. Devlet sahip olduu otoriteyi ancak vatandalarn haklarn ve

zgrlklerini korumak iin kullanabilir.

Trk aydnn en fazla etkileyen toplumsal szleme kuramcs J.J. Rousseau(1712-1778)

olmutur. Rousseau Contrat Social; toplum szlemesiadl eserinde u grleri ileri srmtr:

lke olarak insanlar zgrlklerinden kendi rzalaryla dahi olsa yoksun brakmak olanakszdr.Dier yandan tabiat halindeki mcadeleye ve didimelere son verip toplum hayatnn ve dzenin

domas iin egemen bir otoriteye insanlarn bal olmalar, yani zgrlklerinden fedakarlkta

bulunmalar arttr. Bu amaca ynelen bireysel iradelerin birlemesinden doan irade bireylerin

iradesinden ayr genel bir iradedir ve toplumun ve devletin temeli bu genel iradeye ve ona dayanak

oluturan toplumsal szlemeye baldr. Doal , tabii haklarn devlete terkeden insanlara devlet

medeni ve siyasal haklar tanmaktadr.

Grld gibi bu kuram egemenliin kaynan toplumda arayan ve toplum olduunu

benimseyen bir yaklam iermektedir. Siyasal iktidarn meruluunu toplumda gren bu fikirler

genellikle bu meruluu bu toplumsal szleme kuramyla aklamak istemektedirler. Ancak bu

kuramn farkl yorumlar iinde iki ayr toplum egemenlii anlay ortaya kmaktadr

Bir yandan toplumu atomistic bir grle deerlendirenler; dier yanda da toplumu

btnlemi, birlemi tek bir varlk olarak kavrama eiliminde olanlareklinde iki farkl yaklam sz

konusudur.

Birinci grub toplumsal szleme kuramlarnda devlet toplumun deil; tek tek bireylerin haklarngvence altna alan bir stn g olarak grlmektedir. Burada bireyler, byle bir gvence iin ya tm


15/35



14

haklarn devlete terk etmektedirler (Hobbes); ya da devlete yalnzca bireysel haklarn koruma ve

kollama yetkisini vermekte ve dier temel haklarn devletin faaliyet alannn snrlarn belirleyecek bir

biimde kendilerinde tutmaktadrlar. (J.Locke)

kinci grub toplumsal szleme kuramlarnda ise toplumun kendisini oluturan bireylerden ayr

ve stn birgenel iradesinin olduu, bu iradenin ona ters den bireyleri de kapsad ve devletin bu

genel iradenin somutlat rgtlenme olarak toplumu ynettii kabul edilmektedir(Rousseau).

Atatrkln Trk toplumu hakkndaki deerlendirmesinin, farkllamamlk ve

btnlemilik terimleriyle ortaya konulmasna bakarak, Atatrk milli devlet anlaynn Rousseaucu

bir temele dayand sylenebilir.

Genel Oy:

nsan haklarnn tartlmad dnemlerde, kadn ile erkein birok alanda eitliinin

salanabilmesi mmkn olmamtr. Bu konulardan biri de, temsil hakknn kullanmdr. Tarihsel sre

ierisinde kadnlar, mlk devleti anlaynda ve polis devleti anlaynda genel oy hakk elde

edememilerdir. Ancak, hukuk devleti anlaynn modern ulus devletlerde olumas ile, genel oyun

elde edilmesi salanabilmitir. Bu sre olduka uzun ve mcadelelerle doludur. Hukuk devleti, insan

haklarna saygy prensip edinmitir. Bu olgu, bireylerin siyasal, sosyal, ekonomik, kltrel ve teknik

adan haklarn aramalarn beraberinde getirmitir.

Seim, her dnemde kiilerin yakndan ilgilendii ve uruna mcadeleler verdii bir kavramdr.

Mcadele topyekn kadn-erkek birlikte verilmesine ramen, erkekler bu hakk ok daha nce alm,

kadnlar yzyllar sonra kazanabilmilerdir.

Toplumlarn ilerlemesi, cinsiyet gzetmeden eitliklerin uygulanmas ile mmkndr. Temsil

hakknn genel oy biiminde kullanmnn gereklemesine kadar; rk, ehliyet, servet gibi kstlamalarla

da kar karya kalnmtr. Erkekler de; genel oy hakkna hemen ulaamam ve belirli engellemelerle

karlamlardr. Baz dnemlerde servete sahip olan erkeklere, baz dnemlerde ehliyete, bazdnemlerde ise okuma - yazma artna veya eitime gre bu hak kullandrlmtr. Kadnlarn byle bir

ans olmam; toplumlarn ierisinde bu konuda kabul grmez kiiler olarak yaamlarn

srdrmlerdir. Temsil edilenler; temsil edecek kiileri belirlemede en yetkili bireyler olmasna ramen;

kadnlar yneticilerini semede ok uzun yllar bu haktan yoksun braklmlardr. Aada baz lkelerde

kadnlarn bu hakk kullanabilmek adna verdikleri mcadeleler ve sonular aklanarak, bugnk

durum, lkemiz ve eitli lkeler asndan irdelenmitir.


16/35



15

19. yzyl halen genel oy hakk iin mcadelelere sahne olmutur. Bat toplumlarnn sosyal

devlet anlayn ortaya koymas, 19. Ve 20. Yzylda toplumlara ivme kazandrmtr. En belirgin rnei

1940l yllarda ABDde Roosveltin ngrd Yeni Dzen (New Deal) dir. Bu sistemde, sosyal refah

ilkesinin uygulanmasyla, halk egemenlii belli bir lde gerek temeller zerine yerletirilmitir.

ABDnde Birleik devletler vatandalarnn seme hakk cinsiyet gerekesiyle reddolunamaz veya

daraltlamaz eklinde belirlenen hkm, ancak 1919da Anayasa metnine girmitir.

Seim vergisi (Poll - Tax), Anayasaya 1964 ylnda konulan bir ek madde ile kaldrlmtr.

Zencilerin eit olarak seimlere katlmas ok daha byk abalar gerektirmitir. Fransada 1944 - 1945

yllarna kadar seme hakk zerinde cinsiyet kaytlar kalkmam ve kadnlar uzun sre oy verme

hakkndan yoksun braklmlardr. Dikkat eken bir nokta, kadnlarn temsil hakkn kazanmndaki

tarihsel sre ierisinde en etkin mcadelelerden birini Fransada vermi olmalarna ramen; yine ayn

lkede kadnlar bylesine uzun bir sre bu hakka ulaamamlardr.

19.yzylda sanayi devrimi ile ii snf ortaya km ve birok hakk elde etmek iin mcadele

vermilerdir. Seimlerde oy hakk iin verilen mcadeleler bunlardan biridir. Birok lkede ii snf

partiler aracl ile siyasal yaama katlmlardr. Bu tarihsel hareketlenme, I. Dnya Sava sonrasnda

Rusyada yaanmtr.

ngilterede I. Dnya Sava sonrasnda Halkn Temsili Kanunu (Representation Of The People

Act) ile 1918 ylnda 30 yann zerindeki kadnlarn genel seimlerde oy kullanmalar kabul edilmi vebir yl sonra sosyal ve kamusal grevlere cinsiyet ayrmn kaldran (Sex Disqualification Act) bylece

baz i ve mesleklerden alkoyan bu tr tutuma son verilmitir. 1928 ylnda seim kanunu ile kadnlar da

erkekler gibi 21 yanda seme hakkn kullanmaya yeterli saylmlardr. ada Arap lkelerinde de

kadnlara seme hakk verilmitir.

Genel oyun lkelerde kabul ile siyasal katlmla ilgili almalar hzlanmtr. R.A Dahl, siyasal

katlmann drt boyutta incelenebilecei zerinde durmutur. lgi, nemseme, bilgi ve eylem olmak zere

ayrlmtr. Siyasal olaylar izleme derecesi ilgiyi, onlara verilen nem derecesi nemsemeyi, onlarla

ilgili olarak sahip olunan veriler de bilgiyi gsterir. Siyasal kararlar etkilemek iin gsterilen abalar

eylemdir. Kadnlarn genellikle siyasal olaylarla ilgili olmadklar hakknda youn bir gr birlii

mevcuttur. Kadnlarn siyasete duyduklar ilginin erkeklerden daha az olduu savunulurken, u ekilde

bir aklama yaplmaktadr.

Kadnlarn zellikle, ocuk dourma ilevinin oluu ve aile yaantsnn etkilenebilecei kaygs

onlarn siyasal katlmn etkilemektedir. Kadnn siyasal katlmnn erkee bal olmas da ilgi azlnn

sebebi olarak gsterilmektedir. Oy verirken (semeni kar dnda etkileyen) gvenlik istei, saygnlk

istei, duygusal ballk, dinsel ve siyasal inanlar da etkili olmaktadr. Toplumda kadnlar da bu isteklere


17/35



16

sahip olmak iin uzun sre oy hakkn kullanabilmek bunun yannda sadece ynetilen deil, ayn

zamanda yneten olabilmek iin almlardr.

Oy hakkna cinsiyetle ilgili olarak getirilen kstlamalar, hibir toplumsal gc hedef almad iin

varln ada demokrasilerdede en uzun srdrlebilen kstlama olmutur. Atatrkn Trk kadnna

seme ve seilme hakkn tanmasndan uzun yllar sonra bile Batnn birok demokrasisinde de

kadnlarn oy hakk yoktu. svirenin baz kk kantonlarnda, bu uygulama ok uzun srebildi.

Trkiyede kadnlara, Avrupadaki birok lkeden daha nce seme ve seilme hakk verilmitir.

Bizde Batdaki gibi bilinli ve rgtl kadn akmlarna rastlanmamtr. Bu hakkn verilmesinde Anadolu

htilalinin felsefesi etkilidir. 1930 ylnda Trk kadn mahalli ynetime katlma hakkn elde etmitir. 1934

ylnda 22 yan dolduran her kadna seme, 30 yan dolduran her kadna seilme hakk verilerek

erkeklerle eit siyasal haklar verilmi ve 1935 seimlerinde TBMMne 19 kadn milletvekili seilmitir.

19 yzylda genel oyun uyguland rejimlerde demokratiklik ilkesi ortaya konulmaya

balanmtr. 19. Yzyldan nce sadece erkeklere oy hakk verilmi ancak kadnlarn seme ve seilme

hakkn alabilmeleri ok daha sonra gereklemitir. Toplumlar, ynetime katlmda ok seslilik istiyor

iseler, kadnlarn ynetimden dlanmas sz konusu olamaz. Tanilli bu konuda, Bugn kadnlara oy

hakk tanmayan bir rejim demokratik deildir ve Demokrasilerde, karar halkndr; ... Byle olmas akla

uygundur diyerek dncelerini z bir ekilde ifade etmektedir. Genel oyun istenmesinin nedenleri

eitlidir. Bireyler iin erkek veya kadn olsun bu hakk kullanma sonucunda neler kazanacaklar danemlidir. Kiilerin siyasal yaama ilgi duymalar yalnz bugn iin deil, gemite de sz konusudur.

Siyasal katlma olgusu bu dzlemde gelime aamalar gstermitir.

Kii siyasal katlma eilimine;

1. karlarn korumak iin,

2. Arkada edinme, sosyal dayanma iin,

3. Dnyay anlamak iin,

4. eitli psikolojik tatminsizlikleri gidermek iin,

5. Toplumda kendine bir yer edinmek iin,

6. Yabanclamak istemedii iin bulunur.

Sanayilemi tketim toplumlarnda;

1. Bo vakti olanlar


18/35



17

2. Erkekler

3. Eitilmiler

4. ehirleenler

5. Orta yallar

6. Evliler

7. Yksek stat ve gelir sahipleri

8. Kurumlara ye olanlar siyasal katlm eilimindedirler.


19/35



18

MODERNIZM VE TOPLUM

I. GNDELK KLTRDE MODERNLK

A. Habermasn Bak Asndan Max Weberin Modernleme Kuram

Max Weber modernleme kuramnda, din, sanat, ekonomi ve siyaset gibi deer (yaam)

alanlarnn modernleme srecinde birbirinden zerkletiini savunmutur. Habermas, daha sonra bu

deer alann bilim, ahlk ve sanat olmak zere byk kltrel deer alan olarak genellemitir.

Anlam Kayb

Anlam kayb, deer alanlarnn birbirinden farkllamas ve bundan sonra da birer ayr soyun

ussallk ltne vurularak gelitirilmesi olarak tanmlanabilir. Habermasa gre byk deer alannn

usssalln iletiimsel ussallk biimsel progmatik dzeyde iinde barndrmaktadr ve anlam kayb bu tr

ussalln gelimesi ile ortadan kalkacaktr. Habermas ile Weber arasnda anlam kayb konusunda gr

ayrlklar bulunmaktadr. Weberde anlam kaybnn nedeni kltrel deer alanlarnn badatrlmas iken

Habermasa gre ise zel yaam

n sistem arac

l

yla smrlmesi ve iletiimsel gncel yaam

nparasallamas ve brokratiklemesidir.

zgrlk Kayb

Weber, toplumsal deime ve brokratikleme srecinde eylem sistemlerinin gncel yaam

dnyasndan bamszlamalarn ekonomik kavramlar araclyla dile getirir. Eylem sistemlerinin

gndelik kltrden saladklar kaynaklar bu srete birer girdi olarak kavramsallatrlr. Bu

kavramsallatrmada kltr, kiilik ve topluluun arasallatrlmas vastasyla zgrlk kayb olgusu

ortaya kmaktadr. zel yaamn organize edilmi bir i ilikisi eklinde dnlmesi ve dolaysyla bu

ilikiyi denetleyen bir merkezi otoritenin Weber tarafndan gzlemlenmesi bireysel zgrl tehlikeye

dren bir gelime olarak yorumlanmtr.

Weberin teorisinde gncel yaamn arasallatrlmas onun brokratik eylem sistemlerince

bamllk altna alnmasyla gereklemektedir. Bu durumda bireysel bilinlenme, sistem amalar

dorultusunda gereklemekte ve bu amalara uygun deerler benimsenmekte, giderek bireysel

kimliklerin ncelik kazand bir yapya ulalmaktadr. Ancak bu dorultuda gerekleen modernmeme

sreci Habermasa gre yaam dnyasnn koloniletirilmesi sorununa neden olmaktadr. Bu durum dabireysel karlar sistem karlar dorultusunda biimlendirilmektedir. Habermas, anlam ve zgrlk


20/35



19

kayb olgularnn her ikisini de modern toplumlarn karakteristik nitelii olarak kabul etmenin post-modern

sosyal bilimciler iin bir arka plan ideolojisi oluturarak onlarn bilimselliine glge drdn ileri

srmektedir.

B. Kltrel Modernizm ve Daniel Bellin Kar Eletirisi

Modernliin altyap-styap ilikileri erevesinde yorumlayan Bell, modernizme kar

muhafazakr muhalefetin nde gelen isimlerinden biri olarak kabul edilir. Bell, retim alann tekno-

ekonomik dzen veya sosyal yap olarak tanmlam ve st yapyla ilikisini de kltr kavramyla

simgesel tarzda aklama giriiminde bulunmu bir sosyologtur.

te yandan, Weberin kltr kuramna uygun bir biimde deer alan ile ekonomi alannn

uzlamaz bir farkllama ierdiini belirtmitir. Bellin teorisinde ekonomi alannda akln gelimesine

karlk, kltr alan metafizik unsurlar tarafndan belirlenmektedir. Bu nedenle modernleme srecinde

kltr alannda hazclk ilkesi yaygnlamtr. Ancak, kltrel modernizmle Bellin dnceleri arasnda

oluan tezat bu noktada dikkat ekmektedir. nk, kltrel modernizm iletiimin yaam dnyasn

estetik tarzda bir ussallkla donatma amac tamaktadr. Bell, kltrel modernizmin i disiplinini gevetici

ynnn ekonomi zerindeki olumsuz etkilerinden dolay onu hazc (irrasyonel) olarak

nitelendirmektedir.

Bell, Kapitalizmin Kltrel elikileri adl eserinde modern sanatn sosyal yapya gereksiz yere

saldrdn ileri srerek kltrel modernizmi eletirmektedir. Oysa, saldrnn asl nedeni, ekonominin

kltr yozlatrarak onu kitle kltr haline getirmesidir. Modernistler bur yandan yozlamaya kar

kmak, dier yandan gndelik kltr ussallatrmak iin ekonomiye kar eletirel bir tavr

benimsemilerdir.

Eletirel Okulun Kltr Kuram

Eletirel Okulun teorisyenlerinden Apele gre kltr endstrisinin rnleri bireyin varolan dzeni

kabullenmesini amalamaktadr. Bylelikle gereksemeleri de kendisi reterek bireysellii ii bo bir kalphaline getirmektir. Kentsel toplum evrensel deerler temeli zerinde ykselmekle birlikte yaam

pratiinde bu deerler geerliliklerinden ok ey kaybetmektedirler. Bellin kapitalizmin elikisi olarak

tanmlad gereklik ite bu nedenden dolay ortaya kmaktadr.

Kitle insannn gerek gereksemelerinin bilincine ulaabilmesi ve dolaysyla bireyselliini

gelitirebilmesi iin retim ilikilerinin deimesi gerekmektedir. te yandan, klasik sanat insan idealleri

yanstmakla birlikte izleyiciyi gncel sorunlardan syrarak baka bir zaman evrenine gtrmektedir. Bu

adan klasik sanat pasif, modern sanat da radikal bir biimde aktiftir.


21/35



20

Kitle Kltr Eletirisi

Eletirel Okulun temsilcilerinden Adorno ve Horkheimere gre kltr tekelleri banka ve imalat

sektrnn ok uluslu holdinglerinin bamll altna alnarak endstriletirilmitir. Burada ama,

kltrn metalatrlmas araclyla bireyleri kendi statlerine karlk gelen tketim biimlerine

gdlemek ve bylece kitle kltrnn rnlerini varolan ekonomik yapnn hakllatrlmasnn arac

haline getirmektir.

Kltr endstrisi, tketicinin gereksinmelerine uygun rnler rettiini ileri srmesine karlk

aslnda yaplmak istenen bireylerde suni yollardan tketim al yaratarak sistemin devamna katkda

bulunmalarn salamaktr. Kltr endstrisi, bireyleri dnmeye sevketmez, tersine ona dnyann hazr

yorumlarn sunarak pasifletirir. te yandan kltr endstrisi, tketiciye seslenen dilin biim ve ierik

ynnden ayrtrlmas yoluyla izleyiciyi deneyimlerinden koparr. Yani, tketiciye hitapta seilenkelimelere tecimsel, propaganda amal ierikler yklenerek kltr endstrisinin karlar dorultusunda

boyunduruk altna alnmas salanr.

Kitle Toplumu in Yanl Gereksemeler

Modern kapitalist topluma, Marcusen Tek Boyutlu nsan adl eserinde, yneltilen eletiri, onun

rasyonel bir toplum olarak gsterilme abalarna karn aslnda irrasyonel oluudur. nk, retim

insanca bir toplumsal yaamn gerekletirilmesi iin ara olaca yerde bal bana ama haline

gelmitir. Bu durumda i rgtlerinin karlar toplumun ortak karlarnn yerine gemektedir. Modern

endstri toplumundaki teknik ilerleme g ilikilerini pekitirmek suretiyle toplumsal deimeyi yani

zgrlemeyi engeller hale gelmektedir. Teknik ilerleme bir yandan sistemin karlar dorultusunda yeni

rnlerin retimini gerekletirirken dier yandan yaratt refah art yoluyla varolan dzenin

hakllatrlmasna hizmet etmektedir. Bireysel zgrlkler ise, tekel-kartelleme ve benzeri pratiklerle

bask altna alnmaktadr. Demokratik zgrlkler biimsel dzeyde sz konusu olsa bile pratikte ileri

boaltlmtr.

Postmodernist Bak Asndan Tketim Toplumu: Modernizmle Bir Karlatrma

Kellner, kitle kltr ile postmodernizm arasnda dorudan bir ilikinin olduunu dile getirerek

modernizmin yksek sanat ile popler sanat arasnda semeci bir ayrm yaptn ileri srmektedir.

Byle bir ayrma sahne olmayan yeni kltr rnlerinin ortaya kyla postmodern tartmalarn da

baladn dile getirmektedir. Ona gre postmodern sanat zellikle tketim toplumunun devam n ve

geliimini garantilemek ynnde bir ilevi stlenmektedir. Dolaysyla sanat iin sanat gr

postmodernizmde geersizdir. Baudrillard ise, postmodern toplumun modern endstri toplumuna gre

daha uta, daha ileride bir tketim toplumu olduunu iddia eder. Byle bir toplumda yeni tketim biimleritaklit araclyla yaygnlamaktadr. Bu toplumda Riesmann bakasna ynlendirilen tip snflamasna


22/35



21

uygun bir kiilik tipinin yaygnlat varsaylmaktadr. Bireysel kodlar araclyla medyadan mesajlar

alarak yeni tketim biimlerini taklit etmeye balamaktadrlar. Tketim toplumu Kellnere gre, medya

tarafndan kendisine bir gsteri biiminde sunulan bilgiyi de tm anlamyla birlikte tketen kitlelerden

olumaktadr. Bu durumda kiinin dnyas anlamszlar ve bir grntler dnyas haline gelerek,

toplumsal bilinaltnda kaostan baka birey kalmaz.

II. G SYLEM YERNE DYALOG

Modern toplumdaki demokratikleme sorunu, iletiimin g araclyla zel karlar

dorultusunda arptlmas nedeniyle domaktadr. Diyalog biimindeki iletiimde asl olan zgr ve eit

bireyle arasndaki ussal bir tartmann gerekletirilmesidir. Byle bir iletiim ancak bask altna

alnmam ve eit sz hakkna sahip bireyler arasnda mmkndr. Ancak, bugn modern toplumlarda

iletiimsel ussalln tam olarak gerekletiini ileri srmek olanakl deildir. nk g konumlar gncelyaamdaki iletiimi iki adan arptmaktadr: birincisi varolan dzeni yeterince kant gstermeden

hakllatrmak, ikincisi ise alnan politik kararlarn doruluunun kamuoyunda zgrce tartlmasna

olanak verilmeden bireylerin inandrlmasdr.

A. arpk letiim Sorunu

letiim arptlarak sistem iin ok nemli ilevleri stlenir hale gelince, etik adan doruyu

bulmada yol gsterici olamaz. Yol gsterici olabilmesi iin sistemdeki g konumlarnn haklln

sorgulamas gerekir. letiimsel ussalln gerekletirilmesi bir anlamda arptlm ile arptlmam

iletiim eklinde bir snflamann yaplmasna baldr. Sistemin eletirilmesine izin verilmemesi, sisteme

yneltilen eletirilere de geerli kantlara dayanmayan kar eletiri ile cevap verilmesi varolann

merulatrm iindir. Bu durumda ne yapmalym? veya herkes iin iyi olan nedir? sorularnn doru

cevaplarn bulmak mmkn olmaz. te yandan etik sorunlar pozitivist bilimsel yntemi benimsemi

grnenlerce zlemez olarak nitelendirilmektedir. Aslnda bu zmszln nedeni olanakszlk

deil, iletiimsel eylemin arptlmasdr. Sosyal sistemlerin ilevselliine ncelik tanmak, arasal

eylemin mantnn tek ussallk tr olarak grnmesine dolaysyla etik sorunlarn zlemez olarak

kalmasna yol amaktadr.

Faucaultun G Sylemi Eletirisi

Faucaultya gre, gerein bulunmasna ynelik sylemler, brokratik mekanizmalar veya

egemenlik yaplar tarafndan snrlandrldndan ve denetim altnda tutulduundan, sylemin kendisi de

yaz okuma ya da sz alveriinden oluan bir dil oyununa dnmektedir. Syleme konulan

snrlamalar zgr dncenin geliimini engellemeye ynelik ilev grmektedir. Bu durumda hakllk

sylemi dilsel alanda oluturulan kstlamalara teslim edildiinden g kullanmndan bamsz bir


23/35



22

toplumsal gerek de dnlememektedir. Gerein bulunmas gcn eletirisini ierdii taktirde

sansr mekanizmas devreye girmektedir.

Ancak, g ilikileri toplumsal yapdaki ekonomik sreler, bilgi ilikileri, duygusal ilikiler gibi

srelerle dsal deil isel yapsal bir iliki iindedir. G ilikileri, retim aygtlar ve aile gibi kurumsal

yaplarda ve eitli gruplar iinde ve arasnda olumak suretiyle toplum gvdesine yansyan

farkllamalara neden olur. Bu yarlmalar ise, derin bir g izgisini oluturur. Bu durumda g, amalar

ve istemlere dayal olarak geliir, fakat bireysel znenin karar ve seimlerine bal kalmaz. Gcn

ussallndan sorumlu bir komuta merkezi de sz konusu deildir. Gcn olduu yerde direni de vardr.

Bir anlamda direni gcn iindedir denilebilir. Ancak direniin de odak noktas yoktur, yalnz bireysel

direniler sz konusudur. Bunlar g ilikilerinin stratejik alannda varlk gsterebilir.

Brokratik Gler ve Birey

Sosyal devletin vatandalarna sunduu sosyal hizmetler, bir hizmet brokrasisinin gelierek bu

hizmetlerden yararlanan bireylerin zel yaamnn denetim altna alnmasna olanak vermitir. Devletin

bu uygulamalarnn toplumdaki eitsizlik ve adaletsizlikleri giderebilecei savunulmusa da, sz konusu

uygulamalar bir takm patolojik yan etkilerle birlikte, yeni zel yaam sorunlar da yaratmtr. Uzman/

brokrat ile mteri arasndaki ilikiler otoriter niteliktedir ve brokratik sistemin kurallar ile sistem

gereksemeleri tarafndan snrlandrlmtr.

Uzman-mteri arasndaki iletiim kurallarn hakll konusunda bir tartmaya izin vermez.

Ancak uzmann uymas gereken kurallar sistemin ilevselliini korumaya yneliktir. Yine de uzman-

mteri ilikisinde uzmann balangta birey ile diyaloa girmesinden dolay bireysel sorunlara ncelik

veriliyormu izlenimi yaratlmaktadr. Faucaultya gre, sistemin uzmanlar araclyla bireye sunduu

hizmet ve terapinin asl amac, bireyi otoriteye boyun edirmek ve bylece verimli bir igc haline

getirerek disiplin altna almaktr. Bu noktada Habermas ile Faucault arasndaki farka dikkat ekmek

gerekir. Habermas, iletiimsel yaam dnyasnda zgrletirici ve eitliki, iddet ve otoriteden

arndrlm bir iletiimin varolabileceini kabullenmektedir.

letiimsel Ussallk Ve Ortak yi

Modern toplumda iletiimin yaam dnyasnn ussallatrlmas herkesin yararna ileyen bir

ortak iyiyi iinde barndran hakllatrlm bir normatif dzenin kurulmasna ve dolaysyla iyi yaama

iaret etmektedir. Ortak iyinin belirlenebilmesi iin bilim, ahlak ve sanat alanlarnda gndelik kltre bilgi

ak gerekmektedir. Bu durumda modernizmin amac olarak Aydnlanma projesi de

gerekletirilebilecektir. Ancak, uzmanlk alanlarndan salanacak bilgilerden hangilerinin ortak iyiyi

gerekletirmeye ynelik olduunun saptanmas, bir anlamda arpk iletiim sorununun zmnzorunlu hale getirmektedir.


24/35



23

zneleraraslk ve Evrensellik

letiimde zneleraraslk, konumaclarn birbirlerini zne olarak tanmalar ve karsndakinin

karlarnn korunmasn hakl grmeleri ve bu karlar lehine gerektiinde zkarlarndan zveride

bulunmalar anlamna gelir. Buna karlk bireyler benmerkezli bak asndan stratejik eylemle iletiimi

arptm olsayd o zaman kendi karlarna uygun dmeyen karlarn genelletirilmesini engeller ve bu

durumda herkes gc orannda bakalarna isteklerini kabul ettirir dolaysyla atma ya da pazarlk sz

konusu olurdu.

letiimsel Ussallk

letiimsel ussalln olmazsa olmaz koulu daha iyi kantlarn zorlaycldr. Bir tartmada ileri

srlen gr zorlama yoluyla ya da stratejik eyleme bavurularak kabul ettirilemez. Bu nedenle,

taraflarn birbiri zerine bask yaparak iddialarn kabul ettirme olanaklarndan yoksun braklmalar

gerekir.

III. LETMSEL EYLEM ARACILIIYLA SVL TOPLUM

A. Modern-Posmodern Toplum-Lyotard ile Habermas Arasnda Karlatrma

Gnmzde modernizm, evrensel deerler temelinde ve aklc bir biimde hakllatrlm bir

toplumsal dzeni ngrme eilimindedir. Ancak, ideolojiler temelinde gelitirilecek bir hakl

lat

rman

ntemel kmaz iletiimsel ussalla aykrlndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle modern toplumun

ideolojiler ynnden eletiriye ak olmas gerekmektedir ki, bylece normatif dzen gerek anlamda

hakllatrlm olabilsin. deoloji eletirisinin gerekletirilebilmesi iin eitli uzmanlk alanlarndan

gndelik kltre srekli bir bilgi aknn da gerekletirilmesi gerekir. Bunun iin uzmanlk dillerinin

gndelik konuma diline evrilmesi kanlmaz bir nkouldur.

Dil Oyunlar ve Hakllatrm

Lyotard, postmodern toplumlarda bir hakllatrm bunalmnn yaandna dikkat ekmektedir.

nk haka bir toplum dzeninin nasl olmas gerektii konusunda geerli erevenin oluturulmasna

hizmet edecek byk anlatlar nemlerini kaybetmi gzkmektedirler. Bu balamda, Habermasn bir

yanda iletiimin yaam dnyas, dier yanda para ve g ilikilerinin btnletirdii iki paral toplum

modeli Lyotarda gre postmodern durum iin geerli deildir. nk, brokratik eylem sistemleri bu

modelde durmakszn yenilik talep etmektedirler. Bu nedenle, iletiimin byk nem kazand

postendstriyel sistemde ilevsel ve eletirel dil ayrm yaplamaz demektedir Lyotard.


25/35



24

Toplumsal Sistemler ve Meruluk Giderimi

Lyotardn aklamalarndan hakllatrmn olanakszl gibi bir sonu karlamaz. Ona gre,

sistemlerin eitliliine gre hakllatrm da ok boyutlu bir zellik kazanmaktadr. Burada bir byk

anlat yerine hakllatrm anlatlarnn oulluu gemektedir, fakat modernizmin sorunu da bu noktadan

kaynaklanmaktadr. Lyotard bunun iin bilginin hakllatrm konusunu irdeleyerek bilginin

hakllatrmna neden gerek duyulduunu aklama abasna giriir. letiim durumunda dinleyici

eletirel bir tavr taknarak verilen bilginin hem gerek hem de doru olduunu ve hem de itenlik ve

drstlkle sunulduunu snamak ister. Bu tutum ise, geleneksel tutumla badamaz. nk, bilgi

kutsallk, byr ya da saygnlkla bezendiinde tartlamaz.

B. Alan Tourainein Modernlik Eletirisi

Modern dnya tablolarnn paralanmln, deer alanlarnn farkllamasna balayan ve

eletiren Weber ile Touraine arasnda bu konudaki benzerlik dikkat ekmektedir. Touraine modernlikte

ulus, eros, iletme ve tketim alanlarnn birbirinden farkl edimciler iin varolduunu kabul eder.

Tourainee gre paralanmlk modernliin bunalmn tekil etmekle birlikte paralar yine de birarada

tutan arasal ustur. Touraine, arasal usa olumlu ilevler yklemek suretiyle onu modernliin kn

engelleyen balca btnletirme gesi olarak grmektedir. Ona gre, arasal us olumlu ilevleri

araclyla modernliin anlamn giderecek ve byle bir srecin iletilememesi durumunda ise, sz

geen alanlar arasndaki ba koparak posmodernlie evrilme kanlmaz hale gelecektir.

Touraine gre birey arasal usla zdeleecei yerde onula iletiim kurmaldr. Bylece, kltr ve

kiiliin sisteme indirgenmesi nlenmi ve arasal us da zneleraras duygusal akla dengelenmi

olacaktr.

Touraine, tketim uygarl ile zgrlk arasndaki gerilimin, sistemin egemen glerin karlar

dorultusunda ilev grmesinin giderek zgrlkleri yok etme noktasna erimesinden doduunu ileri

srmektedir.

zgrlk ve Demokrasi

Demokrasi gnmzde ounluun aznln zerindeki tahakkm olarak anlald iin

eletirilmektedir. Halkn egemenlii dncesi giderek yozlatrlm ve demokrasiler grnte seim

sistemleri vastasyla hakllatrlm; gerekte ise, otoriter rejimlere dntrlmtr. Oysa, insan

haklar kltrel nitelikteki haklar da kapsamak suretiyle ounluun iradesini evrensel ilkeler araclyla

snrlandrr ve dolaysyla demokrasinin gereklemesine zemin hazrlar.

Habermasn letiim Kuram zerine


26/35



25

Touraine, Jungen Habermasn Demokrasi Kuram bal altnda Habermasn iletiim

kuramnn savlarn sloganlatrm ve modernliin sorununun aslnda tikel ile evrenselin birbiriyle

badatrlmas sorunundan kaynaklandn savunmutur. Evrensel ile tikelin uzlatrlmas bir anlamda

demokrasinin gerekletirilmesi asndan zorunludur. Habermas ise aydnlanmann zne merkezli usu

yerine znelerarasal ve arptlmam iletiimi koymak suretiyle bu uzlamann gerekleebileceini

savunuyordu. Touraine, iletiimin yaam dnyasnn zne benin yerini tutmayaca kanaatine sahiptir.

Kohlbergin Ahlki Geliim Evreleri

Tourainenin betimledii kiilik tipi ile Kohlbergn Ahlki Gelime Kademeleri balkl tesbiti

arasnda baz ilintiler szkonusudur. Baz aratrmalar Amerikada gizli bir ideoloji haline gelmi bulunan

I. Lockecu liberalizmin siyasi ve ekonomik alandaki ahlki dknlkten dolay sorgulanmaya ve giderek

zayflamaya balaynca Kohlbergin aratrmasnn ortaya ktn ve bu aratrmann liberal ideolojiyireformcu biimde yeniden yaatma giriiminden baka birey olmadn ileri srmlerdir.

Kohlberg, bireylerdeki ahlki bilincin ocukluktan yetikinlie doru evrimci bir izgi izlediini ileri

srmektedir. Burada ayn zamanda evrimci bir kademelenme szkonusudur.

C. letiimin Yaam Dnyas ve Yapsal iddet

Habermas, modern toplumlarda artk yapsal iddetin gncel yaam dnyasnn iletiimsel

ussallktan yoksun kalmas nedeniyle aa ktn savunmutur. nk, yaam dnyas en iyi kantngereklemi olmas nedeniyle saydamlamt. Bu srete gnlk yaam dnyasnn tm ynleri

tartmaya ak hale getirilmiti. Bu durumda uylam iletiimsel denetime tabi tutulduundan zel yaam

alanndaki tm bilgilerde yapsal iddet kendini ele verdiinden hakllatrma ilevi de sona ermiti.

Gncel yaam dnyasnn iletiim artyla saydamlatrlmasna ramen, yine de sosyal sistemlerin

denetimi altnda bulunmasn Habermas, zel yaam alanna uzmanlk bilgisi aknn yeterli olmayna

balamaktadr.

letiimsel G ve Mzakereci Siyaset

Modern toplumda g, rgtlenmi kar gruplarnn politik kararlar etkileyebilme oranna gre bir

varla sahip olmaktadr. Byle bir deerlendirme, g ile onun politik etkileri arasnda dolaysz bir

ilikinin varl gzlemine dayanmaktadr. Habermasa gre rgtlenmi kar gruplar parlementolarn

kararlarn ve brokrasilerin uygulamalarn dorudan etkileme ansna sahiptirler. nk alnan

kararlarn ve gerekletirilen uygulamalarn hakllatrm iin bu kar gruplarnn destei gerekmektedir.

te yandan, oulcu demokrasi kuram dernekler ve siyasi partiler gibi rgtlenmi kar gruplarnn eit

lde gce sahip olduklarn varsayar. Ancak, bu varsaymlar, oulcu demokrasi kuram deiiklie

uratldndan yanllanmtr. Bundan geriye kalan ise sekinler kuram olmaktan baka bir ey


27/35



26

deildir. Buna gre seimler, sekin gruplarndan hangisinin iktidara geleceine ynelik bir halkoylamas

anlamna indirgenmektedir.

Deerlendirme

Modern toplum eletirilerinin genelde hakl nedenlere dayand aa kmaktadr. Ancak,

postmodernistler, toplumsal ussalln byk anlatlarna dayal umutlarnn krlmas nedeniyle bir

anlamda muhafazakr-topluluku pozisyonlara geri dnmlerdir. Ancak eletirel okulun gnmzdeki

temsilcilerinden Habermas, iletiimsel usun kuramdan eyleme dntrlmesi suretiyle modern

toplumun hakllatrm sorunlarnn bilincine eriilmesine ve dolaysyla sorunlarn zme

kavuturulmasna yardmc olaca grn ileri srmektedir. Bu kitabn asl amac da bu tr tartmalar

zerine bir yargya ulalmasn kolaylatrmaktr denilebilir.


28/35



27

MODERN TOPLUM VE ETM

Modern Toplumda Eitim

Bir ok alanda olduu gibi eitim alannda da insanla vaatleri olan modernizm, ehirleme

yoluyla okur-yazar orannda olduka byk mesafe katetmi, okul sistemin kurumsallamasyla eitimli

ve demokratik dnen bireylerin saysnda art olmu ve ekonomi sektrne rasyonel bak asyla

yaklaan insangc salamtr. Zenginlik ve teknoloji hedefiyle yola kan modernistler, rasyonel ve

pozitivist olarak deerlendirdikleri insan

n, ihmal ettikleri bilisel ve deer eilimli ynn tatmin etmekteyetersiz kalmlardr.

Modernleme teorisi, tarm ve sanayideki ekonomik gelimeye, merkezi bir planlamaya ve milli

brokrasilerin gelimesi yoluyla piyasa ekonomisinin gelimesine baldr. Sadece makine ve piyasa

rnlerinde gelimeyi deil insan yeteneklerini gelitirme alannda da benzer yatrmlar yaplmaldr.

Ekonomik bir deer olarak eitime de yatrm yaplmal, modernleme projesi yoluyla etkili ve yeni

teknolojilerin eitimde kullanlmas salanmaldr. Modern kurumlar olarak okullar, Kartezyen gelenein

rasyonel ve gelimeci tarih anlayna dayanarak efendisini merulatran ekonomik, moral ve sosyal bir

yapyd. Okullardaki bilgi ve otorite, farkllklar anlamak iin .deil, i yaamndaki kltrel ve sosyal

olarak standartlatrmay salamak iin kullanlmaktadr.

Snf, rk ve cinsiyet farkllklar da grmezden gelinmekte veya tek boyutlu tarih ve kltr

anlayna eklemlenerek deerlendirilmektedir. Kltrel farkllklarn tehdit kabul edildii, bilginin mfredat

programlarnda kontrol amacyla hapsedildii, bireylerin okullarda imtiyazl g merkezi olarak

grld, teknoloji ve kltrn yksek modernist eitimi merulatrd kurumlardr okullar. Modern

kurumlar olarak okullar, ekonomi, bilgi, kltr benlik konularnda yeni imkanlar oluturarak karakter

eitiminden uzak kalmtr. Bu nedenle bu gibi kurumlar Batdaki kltrel krizleri reten politik ve

teknolojik artlar, mcadeleleri ve sosyal kimlikleri anlamakta yetersiz kalmaktadr. Modern bilimin

sanayi sektr iin uygun grd seri retime ve brokratik yapya uygun rasyonel insan modeli makine

mecaz ile ifade edilmektedir. Hammaddesi, ileyeni ve sreleri insan olan eitim sektrnde de iletme

sisteminin idealize edilmesi modern eitim anlaynn en nemli handikapn oluturmaktadr.

Modernizmin atsn oluturan temel kavramlar olarak yukarda deindiimiz bireyselleme,

seklerleme, endstrileme, kltrel farkllama, metalama, kentleme, brokratikleme ve

rasyonalleme sreleri, modern toplumlardaki eitime ilikin bak alarn da yanstmakta ve eitim

uygulamalar hakknda bilgi vermektedir. Eilim ile ekonomik ve politik kurumlar arasnda balant kuran


29/35



28

Bates (1993), eitimin anlam ve kimlik oluumuyla yakndan ilgili olduunu, bunun ise kltrel bir sre

sonucu gerekletiini savunmaktadr. Eitim sistemleri, ekonomik ve politik sistemlerin ynetim

anlayndan etkilenmekte ve bunun sonunda rasyonallemektedir.

Rousseaya gre modern eitim ile modern okullar birbiriyle elimektedir nk modern okullar

ocuklarn yetimelerine gereken saygy gstermemektedir. Politika ile eitimin ayrlmas gerektiini

savunan Rousseaunun anlayna gre toplum, ocuun doal geliimine mdahale etmedii srece her

trl eitim insan doasnn yeniden kefi olmaktadr. Bu nedenle eitim, gemite, imdi ve gelecekte

toplumu ifade etmemektedir. ocuun potansiyelinin kendi doasnda geliebilmesi ve toplumsal

zamana gre belirlenmemesi iin eitim kendi tabiatnda hizmet vermelidir. Fakat anlalaca zere,

eilim ve retimin ierii, plan ve program yerleik otoritelerin ideolojilerinden bamsz

kalamamaktadr.

Eitim, gelimekte olan lkelerde insanlar geleneksellikten modernlie doru tayan en nemli

etken olarak kabul edilmekte ve okullar bireysel modernlemenin en etkili yetitirme arac olarak

grlmektedir. Marksistlere gre kapitalist toplumda okulun grevi kapitalist snflarn egemenliini

srdrecek ilikiler ann devamn salamak olmaktadr. Eitsizlikleri merulatrarak, hiyerark ve

otokratik bir sistemin devamn salamakta, deiim ve farklla geit vermemekte, tolerans

tanmamakta, mfredat programlan sabit becerilere dayanmaktadr.

Eitim brokrasisi, srekti olarak okullardaki ileyiten yeterince haberdar olmamakla ve mevcutproblemlere cevap retememekle sulanmtr. Okullar, eitsizlikleri yeniden reten kurumlar olarak

deerlendirilmektedir. Modern kurumlar olarak Bat'daki okullar inceleyen dnrler bu kurumlarn

toplumsal, ekonomik ve siyasal ihtiyalara cevap vermekten uzak olduunu savunmaktadrlar.

Okullardaki mantk tamamen modernist olmasna remen tek boyutlu ve homojen olduunu iddia etmek

zordur. Fakat okullardaki baskn zellik, arasal akla ve standart mfredatlara bal modern bir projeye

dayanmaktayd.

Okul belirli bir tarihsel sosyal, kltrel, ekonomik, ve siyasal evrede yer almasna bal olarak

szkonusu evrenin kltrel deerlerinden de ok ynl olarak etkilenir. Buna gre okulun amalar onun

iinde yer ald toplumun deerlerine gre oluturulmak durumundadr. Modern toplumlarda, brokrasi

ve rasyonellik merkezli rgtsel ve ynetsel yap tm alanlarda olduu gibi okullarn ileyiinde de

belirgin olarak grlmektedir. Yetki kademelerini ifade eden basamaklar, merkeziyeti olarak srdrlen

eitim politikalar, ynetici-retmen-hizmetli personel grev tanmlarnn hiyerarik olarak belirlenmesi,

blgecilik ve kayt tutma ilemlerinin srdrlmesi, okullarda ama ynelimli davranlarn kiisel tercih

ve duygulara baskn hale gelmesi gibi zellikler, brokrasi ve rasyonallik merkezli modern toplumlarda

grlebilmektedir.


30/35



29

Endstrileme, kentleme, metalama ve seklerleme, birbirlerini tamamlayan, modern

toplumun felsefi, toplumsal ve ahlaki temelini oluturan kavramlar olarak eilim ve okul yaplarn

etkilemitir.

Modern okulda, retmenlerin rencilerden gl ve bilgili olduu vurgulanr. Onlar malzeme

olarak grr ve tanmaya ynelik baskd yntemler uygulayamaz. Modern okullarda ynetici, sahip

olduu gc brokratik ve merkezi bir yaptrm aracna dntrmekte, retmen ve rencilerle

paylamak yerine okul rgtnn mekaniklemesine hizmet edecek ekilde kurallara vurgu yaparak

kullanabilmektedir. Doas gerei homojen ve standart retimi esas alan modern ynetim dncesinin

okula uygulanmas, bireysel eitlilie, farklla ve zenginlie imkan tanmamakta ve bunlar tehdit edici

unsur gzyle bakmaktadr.

Modern Okul ve levi

Modem okulun en temel ilevlerinden biri, iinde bulunduu toplumun kltrel mirasm kuaktan

kuaa aktarmak, ocuktan yetikin rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak ifade

edilmektedir. Okulun temel ilevleri asndan yaklaldnda eitim kavramnn farkl tanmlar

yaplmaktadr. Yaygn biimde eitim, bireyin iinde yaad toplumun kltrn renme sreci,

bireyleri sosyal rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak tanmlanabilir. Kltrn okul

aracl ile aktarm, ocuun iinde yaad toplumun deerlerini, normlarn ve sembollerini renme

srecidir. Baka bir ifade ile ocuk, iinde yaad toplumun kltrel birikimini okul aracl ile renir veiselletirir. ocuk, hi kukusuz hereyi okulda renmez. Doumundan lmne kadar bata aile ve

toplum olmak izere her yerde ve her zaman renir; bazen de bu rendikleri e okulda rendikleri

birbiriyle eliir.

Eitim ve renme srecinde ok eitli kurumlar rol alr. Her toplumda eitim ve renme

sreci, toplumun farkl sosyal kurumlar tarafndan ekillendirilir. Endstri ncesi geleneksel toplumlarda

renme, kuaktan kuaa szl olarak aktartlan, deneyim ve grglere dayanmakta idi. ok az bir

kesim okuma yazma bilir, ezici ounluk iin ise yallar rnek alarak, iinde yaad toplumun sosyal

becerilerini renmekte ve iselletirmekteydi. ocuklar ve aileler, genelde dini ve siyasi kurumlar

aracl ile eitilmekte, sosyalletirilmekte, kendine zg, fakat genel kabul gren bir kimlik

kazandrlmaktayd.

Modernleme sreci ile birlikte eitim ve okulun temel ilevleri deimi olup, okulun ve eitimin

ilevi, dier sosyal kurumlardan olduka bamsz hale gelmitir. Bu durum, okulun geleneksel ilevi olan

kltrel miras aktarma ilevini ve bu balamda ocuun eitiminde ailenin roln olduka zayflatmtr.

ocuun yetitirilmesi ilevi byk lde okullara aktarlm bulunmaktadr. Bunun en nemti nedeni ise

modernleme ile nemli hale gelen toplumdaki iblm ve uzmanlamadr. Bireyin sosyal yaamda

aktif bir ekilde var olabilmesi, baz temel sosyal becerilere ve zel bilgiye sahip olmasn zorunlu


31/35



30

klmaktadr. Bylece modern toplumlarda formal bir rgt olarak okul, adeta bir zorunluluk haline

dnm, retmenler de yeni bir kltrn oluturucusu ve aktarcs durumuna drlmtr. Okul ve

snl ocuun yaamnn nemli bir ksmn geirdii sosyal bir mekana dnmtr.

Modern okul, sadece bilgi ve becerilerin ocua aktarld yer olmakla kalmayp ayn zamanda

kltrel normlarn retildii mekandr. Kltrel normlar, belli . durumlarda nasl davranmamz gerektiini

bize hatrlatan ve davranlarmza rehberlik eden ilkeler btndr. Toplumun genel kabul gren

Kurallar da bu balamda okulda retilmektedir. Btn toplumlarda kltrel mirasn aktarm eitim

kurumlar aracl ile yaplmakladr.

Modern okulun dier nemli bir ilevi, bireyleri iinde yaadklar toplumdaki baz rol ve

konumlara hazrlamaktr. Rol ve makam kavramlar olduka karmak olup, bireyin toplum iindeki

statsn yada bu statlere atfedilen toplumsal beklentileri ifade eder. Bireyin toplum iindeki stats,byk lde bireyin baar-, sna gre belirlenmektedir. Modern toplumlarda uzmanlama ve iblm

esas olduundan okulun temel ilevlerinden birisi toplumun ihtiya duyduu farkl alanlarda, belirli bilgi

ve becerilere sahip bireyler yetitirmektir. Szgelimi Trkiye'de mesleki ve teknik eitimin temel amac,

ara insan gc, yani teknisyen yetitirmek, buna karn niversitenin amac ise spesifik bilgi ve

becerilerle donatlm, doktor, avukat ve retmen gibi uzmanlar yetitirmektir.

Eitimde eitsizlik ve snflandrma da bu yapay ayrmclkla balamaktadr. Kimin hangi meslei

hangi ltlere gre seecei, modem okul ve eitim sisteminin henz zemedii tartmal bir konudur.Modem zamanlarda ocuun gelecekteki baarsn tahmin etmek iin akademik baar esas alnmakta,

bu balamda yetenek, tutum ve ilgi testleri uygulanmaktadr. Bu testlerin renci baarsn tahmin

edebilirlii ciddi ekilde eletirilmekte olup, sz konusu eletiriler daha ok okulun bireyleri topluma

hazrlama yerine, belli snflara blme ilevi zerinde younlamaktadr. Modern okul, toplumdaki sosyal

tabakalamann bir yansmas ve srdrcs ilevi grmekte ve bu balamda eitsizlii

kurumsallatran ve merulatran bir kurum olmaktadr.

Bir baka adan bakldnda okulun bir dier ilevi ise, sosyal deimenin balatcs olmasdr.

Sosyal deime, daha ok okul ve bu balamda yksek retim kurumlar aracl ile retilen yeni bulu

ve bilgiler aracl ile olmaktadr. Modern toplumlardaki en nemli bululardan bazlar, otomobil,

antibiyotik, televizyon ve bilgisayardr.

Radikal Pedagoji ve Okula likin Radikal Eletiriler

Okul ve okulun ilevlerine ilikin eletiriler olduka eskidir. Bu eletirilerin basnla ise radikal

pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup, bu ekole bal dnrler, eletirilerini yalnzca okul

zerine deil onunla yakndan ilikili olan ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun rgtlenibiimine de yneltmektedirler.


32/35



31

Geleneksel-modem okul, ocuklar slah etmeye, ehliletirmeye ve uysallatrmaya alrken,

radikal okul anlay, statkocu yapy destekleyen sosyal tutumlar deitirmeyi ve bireyleri ezilmilikten

kurtarmay amalamaktadr. Radikal eitim, bir disiplin olmayp, varolan kurum ve varsaymlar

sorgulayan bir tr uygulamadr. Baka bir ifade ile radikal eitim, disiplinler aras bir doaya sahip olup,

btn disiplinlerin temel kategorilerini sorgulayan ve daha demokratik bir toplum oluturma misyonuna

sahip bir harekettir.

Modern ve ulus devletin ortaya kmas ile birlikte devletin dzenledii ve destekledii devlet

okullarnda kitlesel eitim verme eilimi ortaya km ve bir ok lkede eitim zorunlu hale getirilmitir.

Kitlesel eitimin amac, vatandalar, sanayinin ihtiya duyduu alanlar iin yetitirmek ve ulus devletin

ideolojisini ocuklara retmek idi. Okula ilikin radikal eletiriler, genelde noktada toplanmaktadr.

Bunlardan birincisini Spring yle ifade etmektedir: "Ulusal bir hkmetin denetimi altndaki devletokulundaki eitimin, uygulanan eitim sistemi aracl ile kanlmaz olarak hkmetin buyruklarna kr

krne boyun eecek, kiisel karlarna ters dtnde ve akl d olduunda bile hkmetin

otoritesini destekleyecek, "doru yada yanl olsa da benim lkem" trnden milliyeti bir gr

benimseyecek vatandalar retmeye ynelik giriimlere yol at vurgulanan grlerden birisiydi.

Bylelikle egemen snf, okullar aracl ile sahip olduu iktidar srdrmekte okullarda eletirel

dncenin gelimesine frsat vermemektedir. Modern okullar, renenlerden ok reticilere ve

yneticilere hizmet etmekte. Bu haliyle de kapitalist sistemde okul, gllerin amalarna hizmet etmekte,

gszlerin glendirilmesi ve yaamlarnn dntrlmesi konusunda belirgin bir katk sala-

mamaktadr.

Ivan Illich (1926-2002) ve Okulsuz Toplum

Okula ilikin ikinci radikal eletiri, okulda verilen eitimin srecine ilikindir. Okulda retilen

konular, monoton, skc olup entelektel adan kiisel doyum vermeyen, merkezi hkmetler tarafndan

belirlenmi bir programn zerinden yrtlmektedir. Bireyler, istemedii mesleklere zorla yneltilmekte,

sanayinin ve toplumun ihtiya duyduu mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri

iin ocuklar bir dizi testlere tabi tutulmaktadr, insanlar bir takm zelliklerine gre kategorize etme,

sralama, gruplandrma ve toplumdaki dl sistemlerini de buna gre planlama srecine bal olarak

okullar da kendi aralarnda kategorik ayrmlara gitmi; dolaysyla rencilerin farkl okullara

yneltilmesinde onlara uygulanan bir takm testler belirleyici olmutur. Oysa bu testlerin neyi ne kadar

ltkleri olduka tartlan bir konudur.

Bu haliyle okullar, sosyal eitlie hizmet etmemekte, bilakis sosyal eitsizlikleri pekitirmektedir.

Dolaysyla yoksul kesimlerin ocuklarnn sz konusu testlere hazrlanmasnda aile kaynaklar yetersiz

katmakta ocuun iinde yaam olduu corafi ve sosyal evreler ynnden var olan eitsizlikler sz

konusu testlerin sonularn da etkilemekte olup, ou kere yoksul ocuklar bu testlerin sonunda


33/35



32

baarsz olarak nitelendirilmektedir. Test etme sreci ise bal bana bir sorun olup, sz konusu testlere

hazrlanmada da okula ek kurumlar ve bireyler rol almakta, bunlar eitime art maliyetler getirmektedir.

Bu balamda okul, on iki yllk bir ehliletirme, uysallatrma hapishanesine dntrlmektedir. Okul

denen hapishanenin temel amac ise ocuklar topluma kazandrmak olarak grlmektedir.

Okula ilikin nc radikal eletiri ise eitimin sosyal hareketlilii salayc ilevine dnktr.

Sosyal hareketlilik, bireylerin toplumdaki farkl konumlar arasndaki hareketliliini anlatan bir terimdir.

Buna bal olarak, okulun vermi olduu diplomalarn, sosyal tabakalamay ortadan kaldraca

varsaymna dayanmaktadr. Uygulamada tam tersi bir durum ortaya km ve eitim, tabakalama ve

snflar aras ayrm iyice glendiren bir hal almtr.

Modern eitime yklenen ilevlerden birisi, toplumdaki sosyal hareketlilii gerekletirme, eitim

yoluyla bireylerin dikey toplumsal hareketlilik sonucu daha st tabaka ve statlere doru ykselmelerineimkan salamaktadr. Oysa modern okullar bunu salamada yetersiz kalmtr. Varlkl ailelerin ocuklar

zel okullarda, yabanc dil eitimi yapan programlarda, hatta yurt dnda eitim grmekte iken yoksul

kesimin ocuklar giderek sradanlaan devlet okullarna gitmeye zorlanmaktadr. Hatta devlet okullar

arasnda yatay ve dikey geilerde belirli lde snrlandrma olup kimin hangi okullara gidebilecei

nceden eitim otoritelerince belirlenmektedir. Bunun da tesinde il iinde renci ve velilere okul tercih

imkan tannmamakta hangi sokak ve mahallelerde oturanlarn hangi okullara gidecei nceden tayin

edilmekte, sokan bir tarafndakiler bir okula gitmeye mecbur edilirken kar tarafndakiler baka bir

okula gitmee mecbur klnmaktadr. Oysa eitimde tercih nemli bir insan hakkdr.

Okula ilikin eletirilerde modern devlet okullarnn var olan toplumsal eitsizlik ve adaletsizlikleri

kaldrma yerine eitsizlik ve adaletsizliklerin srdrld kurumlara dnt konusunda

younlamaktadr. Ivan lllich olup O, okullarn btnyle ortadan kaldrlp bunun yerine renme

merkezleri olarak adlandrd kurumlarn ihdas edilmesi gerektiini savunmaktadr. Ona gre modern

okullar, rencilere tek doru fikrini alamakta, onlar koullandrmakta, nceden hazrlanm birtakm

bilgi paketleri olarak nitelendirilen mfredat paketleri rencilere dayatlmakta, rencilerin mfredata

ngrlen bu bilgileri renmeleri ve yaamlarn da buna gre tanzim etmeleri istenmektedir.

nsan renmelerinin ou okul dnda olmakta, okul sadece diploma veren bir konuma

dnmektedir. Bir takm konum ve statlere gelmede bu belgeler belirleyici olmaktadr. renciler de

bunlara sahip olmak iin okullara devam etmektedirler. nk okul sonras yaamda sadece diploma ve

sertifika gibi belgeler nemlidir. Mevcut haliyle okullar sadece belge vermektedir. Bu haliyle okullar, pa-

ketlenmi bilgileri pazarlayan iletmeler olarak tasarlanmtr. retmenler de bu bilgilerin aktarc

konumundadrlar. Yaplan snavlar ve testler gibi yntemlerle ise rencelerin bu bilgileri ne kadar

rendikleri ve iselletirdikleri belirlenmeye al

lmaktad

r. Yap

lan bu testlerin sonunda kimileri


34/35



33

baarl, kimileri de baarsz olarak adlandrlmaktadr. Zorunlu eitimin toplumsal kutuplamaya yol

aacan ileri sren lllich, okullarn eitsizlii ortadan kaldraca varsaymn ise yle reddeder:

Eitimde frsat eitlii, gerekten, hem arzulanr hem de uygulanabilir bir amatr; ama

bunu zorunlu retime denk saymak, kurtuluu kilise ile kartrmakla ayneydir. Vatandalar

birbiri ardna dizilen diplomalar iin retim basamaklarn trmanmaya mahkum etmitir. Bunun

eskilerin balama trenleri ve dinsel ykseli ayinlerinden pek fark yoktur.

Modern okul, toplumun kaynaklarn har vurup harman savurmakta, okulla i arasnda herhangi

bir iliki kuramamakta, diploma zerine kurulu bir ayrmcl kurumsallatrmaktadr. Modern okul, okula

katlanlar sahiplenir ve bu balamda retmene eitli roller bierek grevini yerine getirmeye alr. Bir

beki olarak retmen, "rencilerini bir labirent ritelinden geiren bir tren terifats gibi davranr."

Ahlak olarak ise ana babann, Tanr yada devletin yerine geerek "yalnz okulda deil, serbest olaraktoplum iinde neyin doru neyin yanl olduunu alar. Ilich'e gre okul bir iletmedir ve mfredat

pazarlar:

Hemen her okulun mfredatnn saptanmasna szde bilimsel bir aratrma ile ie giriilir,

eitim mhendisleri baar iin gerekli alet ve edevat saptarlar. Tabii bte ve tabularn belirledii

ereve ierisinde... Datmc retmen, biten rn tketci-renciye sunar. Onlarn tepkileri

de gelecek modelin tasarm iin veri salar, rnein "snfsz eitim", "renci merkezli eitim",

"grup eitimi", "grsel-iitsel" ve "konu merkezli" v.d. eitimler byle doar.

Illich'e gre okullar, yeni bir dnya kilisesi olup, bu kilisenin endstrisi ve ileyii, bilgi zerine

kurulmutur. nsan yaamnda egemen hale gelen ve ou zaman da yanllarn retildii mekandr.

retim ve tketim kltr, bu kltrn rettii suni yaam biimi, insanlar mutsuzlatrmaktadr. Ona

gre "insanlar zorunlu okul uygulamasndan kurtulamadklar srece bu tketim lgnlndan da

kurtulamazlar." Gnmzde daha nce de bahsedildii gibi okullar en byk ve en yaygn iverenler

durumuna dnm bulunmaktadr. Okul, bir sosyal sorun haline gelmi, bir ok lkede okulu

iyiletirme abalarna giriilmektedir.

Yeni Birmaj ve Gelecek zerine Baz Dnceler

Modern okula ilikin radikal eletiriler her geen gn artmaktadr. Modern okul, itaat eden

vatandalar retmek zere tasarlanm planl bir sosyalleme aralar olup, mevcut yapy merulatran,

eitsizlii yeniden reten ve merulatran aygtlara dnmtr.

Modern okulun iine dt en byk amazlardan biri, evrensel doru ve kltrn retildii

mekan olduudur. Okul, bir sistem deildir. Okulu formal bir rgt ve orada evrensel dorularn

retildii mekan olarak deil de, okul toplumunun yelerinin zgr iradelerine ve karlkl diyaloga

dayal temalarn retildii birer yaama alan olarak grmek gerekmektedir. Bu balamda okulun temel


35/35

Aratrma Serisi No.177 Modernizm 34

amac, var olan yapy srdrmek deil, sosyal adaletsizlii ve yoksulluu ortadan kaldrmada bir ara

olarak yeniden tasarlamak gerekmektedir. Daha da nemlisi okullar, umut mekanlar, demokratik ve

daha insani bir yaam iin direniin kayna olarak grmek gerekir.

nsanln her geen gn kendisine ve topluma yabanclatn, okullarn birer ;umut, demokratik

direni ve kendi z bilincinin farknda olmaya imkan vermeye baladnn zerinde durulmas

gerekmektedir. Yeni okul, baz gruplarn dierleri zerinde imtiyaz kurma alan deil, diyaloga dayal z

modernizm- modernism

Documents