ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ИХ СУРГУУЛЬ ЭДИЙН ЗАСАГ БИЗНЕСИЙН СУРГУУЛЬ 

Инфляцид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн шинжилгээ Шинэ Кейнсийн онолыг ашиглах нь 

 Докторант: Ж.Баттулга

Удирдагч: П.Гантөмөр (Ph.D. Профессор) 2/6/2012

 

 

 

Судалгааны ажилд засварлаж, нэмж оруулсан онолын болон судалаагааны хураангуй 

 2 

 

Агуулга Судалгааны ажлын зорилго .................................................................................................... 3 

Шинэ Кейнсий загвар ............................................................................................................. 3 

Судлагдсан байдал .................................................................................................................. 3 

Судалгааны арга зүй ............................................................................................................... 4 

Загварын тавил ........................................................................................................................ 5 

Судалгааны хэсэг .................................................................................................................... 6 

Параметрүүдийн калибраци ................................................................................................... 8 

Шокын хариу үйлдлийн шинжилгээ ..................................................................................... 9 

Бодлогын хувилбар ............................................................................................................... 13 

Загварын нийцтэй байдал ..................................................................................................... 14 

Зураг  

Зураг 1 ДНБ-ий өсөлт ...................................................................................................................... 6 Зураг 2 Бодит хүүний зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү .............................................................................. 6 Зураг 3 Инфляци ба бодит хүүний зөрүү ....................................................................................... 7 Зураг 4 Бодит ханшийн зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү ........................................................................... 7 Зураг 5 Инфляцийн шок ................................................................................................................ 10 Зураг 6 ДНБ-ий зөрүүний шок ...................................................................................................... 11 Зураг 7 Валютын ханшны шок ...................................................................................................... 12 Зураг 8 Бодлогын хүүний шок ...................................................................................................... 13 Зураг 9 Бодлогын хүү 2.5 байх үеийн альтарнатив хувилбар .................................................... 14 Зураг 10 Загварын нийцтэй байдал ............................................................................................... 14 

 3 

 

Судалгааны ажлын зорилго:

Мөнгөний бодлогын хариу үйлдлийг шинжлэх шинэ загварыг санал болгож, эдийн

засгийн бодит үзүүлэлтүүдийн нөлөөллийг шинжлэх.

Шинэ Кейнсий загвар: Шинэ Кейнсчүүд гэх нэр томъёог 1982 онд анх Паркин Бэйд (Parkin, Bade) нар “Орчин

үеийн макро эдийн засаг” гэсэн номондоо хэрэглэсэн байдаг. Энэ онол нь Кейнсийн онолын

дутагдал, зөрчлийг арилгах байсан. Шинэ Кейнсийн мөнгөний бодлогын загварыг

тайлбарлагч хувьсагчдаас хамааруулан янз бүрээр тодорхойлдог боловч загварт хэд хэдэн

нийтлэг шинжүүд байдаг. Үүнд:

• Нээлттэй, жижиг эдийн засгийн шилжих механизмийг инфляци, ДНБ-ий зөрүү,

валютын ханш , хүүний түвшин гэсэн макро эдийн засгийн гол бодит үзүүлэлтийн

хэлбэлзэлээр илэрхийлдэг.

• Микро үндэслэл сайтай гэж эдийн засагчид үздэг.

• Үнэ болон цалингийн түр зуурын өөрчлөлтөөс болж нэрлэсэн үзүүлэлтүүд хэлбэлзэж

байдаг бөгөөд нэрлэсэн үзүүлэлтийн өөрчлөлт нь бодит хувьсагчдын урт хугцааны

трендээсээ хазайх түр зуурын хазайлтууд нь урт хугцааны бодит үйлдвэрлэл, ажил

эрхлэлт, валютын ханш болон хүүний түвшний потенциал утганд нөлөөлдөггүй буюу

үзүүлэлтүүд урт хугацаанд тогтвортой төлөврүүгээ тэмүүлдэг.

• Хүлээлтийн утгуудыг оруулж өгдөг бөгөөд эдгээр хүлээлтүүдээр дамжин тухайн үед

гарсан бодлогын өөрчлөлт бусад үзүүлэлтүүдэд хугацааны хоцрогдолгүй нөлөөлж

байдаг.

• Хүлээгдээгүй гэнэтийн шокуудад эдийн засгийн үзүүлэх хариу үйлдлийн гол арга

хэрэгсэл нь хүүний түвшин байдаг.

• Инфляцийг бууруулах нь богино хугацаанд ажил эрхлэлт, үйлдвэрлэлийн зардлыг

өсгөх боловч урт хугацаанд нөлөөгүй гэж судлаачид дүгнэдэг.

Судлагдсан байдал: • Гадаадад :

o Clarida, Gali, Gertler (1999) o Kenneth Leond (2002) o Paolo Giordani (2004) o Laxton, Berg, Karam (2006) o Argov, Elkayam (2007) o Jorge Salas (2010)

• Дотоодод o Ж.Баттулга, Ц.Цэрэндаваа (2009) o Л.Энх-Амгалан (2010) o Б.Дуламзаяа (2011) o Б.Алтанцэцэг, Д.Баярмаа (2011) o П.Авралт-Од, Г.Бумчимэг, Б.Баярдалай (2011)

 4 

 

Судалгааны арга зүй: • Судалгааны арга

o Систем тэгшитгэлийн үнэлгээ o Калибрацын арга o Симуляцийн шинжилгээ

• Судалгаанд ашигласан програм хангамж o Microsoft Excel 2010 o Eviews 7.0 o Matlab, IRIS Toolbox o Vensim 5.5

 5 

 

Загварын тавил:

• Загварын үндсэн тэгшитгэлүүд: o IS муруйн тэгшитгэл

1 1 _

(b.1) ДНБ-ий зөрүү Бодит зээлийн хүүгийн зөрүү Валютын ханшийн зөрүү

o Ний нийлүүлэлтийн буюу Филлипсийн муруйн тэгшитгэл

4 1 1 1 _1 _

(b.2) Инфляцийн түвшин ДНБ-ий зөрүү Валютын ханш Шатахууны үнэ

o Суурь инфляцийн тэгшитгэл

4 1 1 1 1 _ (b.3)

Суурь инфляци ДНБ-ий зөрүү Валютын ханш

o Мөнгөний бодлогын дүрэм

1 1 4 4 4 (b.4)

Бодлогын хүү Инфляцийн түвшин Тэнцвэрт инфляци ДНБ-ий зөрүү Тэнцвэрт зээлийн хүү o Валютын ханшийн тэгшитгэл

1 1 1 (b.5) Валютын ханш Бодит зээлийн хүү Гадны зээлийн хүү (АНУ-р төлөөлүүлэн авлаа)

 6 

 

Судалгааны хэсэг:

 

Зураг 1 ДНБ-ий өсөлт

Монгол улсын ДНБ нь улирлын нөлөөлөл их байгаа нь харагдаж байна. Тухайлбал ДНБ 4 дүгээр улиралд буураад, 1 ба 2 дугаар улиралд өсдөг болох нь харагдаж байна. Харин ДНБ-ий өсөлтийн ерөнхий хандлага нь буурсан байна. Энэ нь сүүлийн жилүүдийн 4 дүгээр улиралд ДНБ-ий хэмжээ огцом буурсантай холбоотой юм. Өөрөөр хэлбэл уул уурхай, барилга, ХАА зэрэг салбарууд зонхилдогтой холбоотой юм. Эдгээр салбарууд нь улирлын ихээхэн нөлөөтэй.

 

Зураг 2 Бодит хүүний зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү

Боди хүүний зөрүүг харахад сүүлийн жилүүдэд өссөн харагдаж байна. Энэ нь сүүлийн жилүүдэд инфляцийн түвшин тогтворгүй байгаатай холбоотой юм. Бодит хүүгийн зөрүү өсөхөд ДНБ өсөж байгаа мэт харагдаж байгаа боловч нэг улирлын хоцрогдолтой буурч байгаа гэдгийг харж болохоор байна.

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%ДНБ-ий өсөлт /1 ба 4 улирал/

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

Бодит хүүний зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү

 7 

 

 

Зураг 3 Инфляци ба бодит хүүний зөрүү

Инфляцийн сүүлийн жилүүдэд тогтворгүй бөгөөд өндөр байгаа нь харагдаж байна. 2008 оны хямарлын үед инфляцийн түвшин 2000 оноос хойших хамгийн өндөр үзүүлэлт болсон байна. Инфляци өндөр үед бодит хүүний зөрүү буурсан байна. Бодит хүү бол нэрлэсэн хүүнээс ханш уналтыг хасч тооцдог тул инфляцийн өсөлт нь бодит хүүг бууруулсан байна. Бодит хүүгийн түвшин буурахад ДНБ бага зэрэг өссөн байгаа нь зураг 2-т харагдаж байна.

 

Зураг 4 Бодит ханшийн зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү

Валютын ханш 2007 оны 3 дугаар улирлаас тогтворгүй болж эхэлсэн байна. Ханш нь

огцом буурсан ба 2008 оны 3 дугаар улирлаас чангарсан. Энэхүү гадаад валютын чангаралт

нь инфляцийн түвшин 2008 оноос огцом өссөнтэй хугацааны хувьд таарч байна. Иймд

инфляцийн нэг шалтгаан нь гадаад валютын ханш гэж үзэж болохоор байна. Валютын

ханшийг даган ДНБ-ий зөрүү өөрчлөгдсөн байна. Тухайлбал ДНБ зөрүү буурсан үед гадаад

валютын ханш чангарсан байна. Харин гадаад валют суларсан үед ДНБ-ийн зөрүү өссөн

байгаа нь харагдаж байна.

Дээрх тоо, мэдээлэлээс харахад манай макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хоорондоо

хугацааны хоцрогдолтой хамаарал ихтэй ба сүүлийн жилүүдэд, ялангуяа 2008 оноос хойш

савалгаа их байгааг харж болохоор байна.

-20

-10

0

10

20

30

40

50

Инфляци ба Бодит хүүний зөрүү

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

Бодит ханшийн зөрүү ба ДНБ-ий зөрүү

 8 

 

Параметрүүдийн калибраци:

Параметрүүдийн утгыг сонгохдоо бие даасан тэгшитгэлүүдийн параметрүүдийг ашиглан

манай эдийн засгийн нөхцөлд таасан параметрүүдийг сонгон авлаа.

Параметр Тайлбар Сонгосон утга

Параметрүүдийг үнэлж гаргах аргачилал

  Инфляцийн хүлээлт 0.2 D.Laxton, A.Berg, P.Karam ‘Practical Model-Based Monetary Policy Analysis-A How –To Guide’ 2006

  ДНБ-ий хүлээлт 0.1 D.Laxton, A.Berg, P.Karam ‘Practical Model-Based Monetary Policy Analysis-A How –To Guide’ 2006

  ДНБ-ий хоцрогдол 0.85 D.Laxton, A.Berg, P.Karam ‘Practical Model-Based Monetary Policy Analysis-A How –To Guide’ 2006

  Валютын ханшийн ДНБ зөрүүн үзүүлэн нөлөөлөл

0.08 Шинжээчийн шүүлтүүр

Шатахууны үнийн ДНБ-ий зөрүүнд нөлөөлөх нөлөө

0.005 Шинжээчийн шүүлтүүр

Шатахууны үнийн ДНБ-ий зөрүүнд нөлөөлөх нөлөө

0.005 Шинжээчийн шүүлтүүр

  ДНБ зөрүүний инфляцид үзүүлэх нөлөө

0.3 Б.Дуламзаяа “Мөнгөний бодлогын шинжилгээ”

2010

  Суурь инфляци 0.2 Судалгаануудад ашиглагддаг стандарт утга

 ДНБ-ий суурь инфляцид нөлөөлөх нөлөө

0.3 Шинжээчийн шинжүүр

 Суурь инфляцид валютын ханшийн үзүүлэх нөлөө

0.03 D.Laxton нарын (2006)

 Бодлогын хүүний хүлээлт ба хоцрогдол

0.5 Онолын үндэслэл (дундаж утга)

 Бодлогын хүүний инфляцид үзүүлэх нөлөө

2.5 Монгол банк

  Бодлогын хүүнд ДНБ-ий үзүүлэх нөлөө

0.5 Авралт-Од нарын (2011)

  Валютын ханш 0.5 li-gang Liu нарын (2007)

 9 

 

Шокын хариу үйлдлийн шинжилгээ: Загварын параметрүүдийг калибрацийн аргаар тодорхойлсноор тус загварыг ашиглан

макро эдийн засгийн ерөнхий төлөв байдлыг шинжлэх боломжтой болно. Энэ хэсэгт нийт

эрэлт, инфляци, валютын ханш, хүүгийн түвшиний шокуудын хариу үйлдлүүдийг

шинжилсэн болно.

Инфляцийн шок:

Манай улсын хувьд сүүлийн жилүүдэд инфляцийн түвшин өндөр бөгөөд ихээхэн

тогтворгүй байгаа билээ. Инфляцийн энэхүү тогтворгүй, өндөр байгаад олон хүчин зүйл

нөлөөлж байгаа бөгөөд тухайлбал хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлт

ихээхэн нөлөөл үзүүлж байгаа. Жишээ нь махны нийлүүлэлтээс шалгаалсан үнийн өсөлт,

бусад барааны суурь үнэд онцгой нөлөөтэй шатахууны үнийн өсөлт, төсвийн зардлын

өөрчлөлт гэх зэрэг олон хүчин зүйлийг дурьдаж болно. Иймд инфляцийн шокийн

нөлөөллийг шинжлэж үзье. Инфляцийн түвшин нэг нэгжээр нэмэгдэхэд богино хугацаанд

хүүгийн түвшинд нөлөөлөх замаар ДНБ-ийг 0.5 нэгжээр бууруулж байна. Инфляцийн энэ

шок нь бодит зээлийн хүүгийн түвшинг ашгин зуурын хугацаанд 1.2 орчим нэгжээр

нэмэгдүүлэх боловч нэг улирлын дараагаас бууруулсан байна. Төв банкны богино хугацаат

үнэт цаасны хүү буюу бодлогын хүүг дээрх шок нь нэмэгдүүлж байна. Шатахууны үнийн

түвшин инфляцийн шокийн өөрчлөлтөөс хамааран 0.6 орчим хувиар нэмэгддэг болох нь

харагдаж байна. Харин гадаад валютын ханшийг 0.3 хувиар бууруулж байна. Инфляциас өгч

буй энэхүү шокод хамгийн их өөрчлөгдөж буй үзүүлэлт нь валютын ханш ихээхэн нөлөөтэй

болох нь харагдаж байна. Иймд валютын ханшийг тогтвортой байлгахын тул бодлогын

хүүгээр дамжуулан инфляцийг огцом бууруулснаар төгрөгтэй харьцах гадаад валютын

ханшийг сулруулж болно гэсэн үг юм.

Иймд ДНБ-ийг өсгөх ба шатахууны үнийг бага байлгах замаар инфляцийг бууруулах нь

богино хугацаанд үр дүнгээ өгөх нь харагдаж байна.

 

 10 

 

 

Зураг 5 Инфляцийн шок

ДНБ-ий зөрүүний буюу нийт эрэлтийн шок:

Сүүлийн жилүүдэд уул, уурхайн бүтээгдэхүүний экспорт огцом нэмэгдснээр манай улсын

ДНБ-ний өсөлт огцом өссөн. Энэхүү ДНБ-ий өсөлт нь засгийн газрын зардлыг ч мөн

сүүлийн жилүүдэд нэмэгдүүлсээр байна. Засгийн газрын зардлын өсөлтийн зонхилох хувийг

тэтгэвэр, тэтгэмж, халамжийн зардал эзэлж байгаа бөгөөд энэ нь нийт эрэлтийг нэмэгдүүлэх

үндсэн шалтгаан болж байна. Тэгвэл энэ нийт эрэлт нэмэгдсмэнд макро эдийн засгийн

үзүүлэлтүүд хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлж байгааг авч үзье.

Нийт эрэлт нэг нэгжээр нэмэгдүүлэхэд гадаад валют /доллар/-тай харьцах төгрөгийн

ханшийг 0.5 нэгжээр сулруулж, богино хугацаанд төгрөгийн ханшийг хүчтэй сулруулах

боловч урт хугацааны дараа тогтворжуулах хандлагатай байна. Гэхдээ нийт эрэлтийн шок

нь төгрөгийн ханшийг сулруулахаас гадна, энэ шок нь удаан хадгалагдах шинжтэй байна.

Нийт эрэлтийн өсөлт нь нэг улирлын хоцрогдолтойгоор инфляцийн түвшинг 0.7 нэгжээр

нэмэгдүүлж байна. Харин 15 дахь улирлаас тогтворжуулж улмаар инфляцийн түвшинг

бууруулах хандлагатайгаар нөлөө үзүүлж байв. Нийт эрэлтийн өсөлтийн шок нь инфляциар

дамжин бодлогын хүүг хоёр нэгжээр нэмэгдүүлж байна. Харин 10 дахь улирлаас бодлогын

хүүг бууруулж урт хугацаанд тогтворжуулах нөлөөтэй байна.

Нийт эрэлтийн өсөлт нь зээлийн хүүгийн түвшин, шатахууны үнэ, суурь инфляци зэргийг

нэмэгдүүлэх нөлөө үзүүлж байгаа нь харагдаж байна. ДНБ-ий шок нь шатахууны үнийн

 11 

 

шокод ихээхэн нөлөө үзүүлж байна. ДНБ нэг нэгжээр нэмэгдэхэд шатахууны үнэ 2.8

нэгжээр нэмэгдэж нилээд урт хугацаанд тогтворжуулах нөлөөтэй байв.

 Зураг 6 ДНБ-ий зөрүүний шок

Валютын ханшийн шок:

Сүүлийн жилүүдэд валютын ханшийн Монгол улсын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл

нэмэгдсээр байна. Тодруулбал, уул, уурхайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдэж

байгаа нь гадаад худалдааг ихээр өсгөж, улмаар валютын дотогшлох болон гадагшлах

урсгалыг нэмэгдүүлэх хандлагыг бий болгож байна. Төгрөгийн ам доллартай харьцах

дотоодын валютын ханшийн шок нь нэг нэгжээр нэмэгдэхэд жилийн дараагаас ДНБ-ийг 0.08

нэгжээр өсгөж байхад зээлийн хүүгийн түвшинг 0.3 нэгжээр нэмэгдүүлж байна. Шатахууны

үнийн өсөлтөөс үүдсэн инфляцийг хамгийн ихээр буюу 2 хувиар бууруулах нөлөөтэй байв.

Төгрөгийн ханш чангарсан нь гадаад валютын ханшийг бууруулах замаар шатахууны үнийг

бууруулж нөлөөтэй байж болох юм.

5 10 15 20 25-1

0

1ygap

5 10 15 20 25-1

0

1rrgap

5 10 15 20 25-5

0

5zgap

5 10 15 20 25-0.5

0

0.5pi

5 10 15 20 25-5

0

5z

5 10 15 20 25-5

0

5pi_oil

5 10 15 20 25-2

0

2rs

5 10 15 20 25-1

0

1rr

5 10 15 20 25-0.5

0

0.5pi_c

 12 

 

 Зураг 7 Валютын ханшны шок

Бодлогын хүү:

Сүүлийн жилүүдэд Монгол банк ханш уналтыг бууруулах зорилгоор бодлогын хүүг үе

шаттайгаар нэмэгдүүлсээр байна. Бодлогын хүүний өөрчлөлтөнд эдийн засгийн үзүүлэлтүүд

хэрхэн хариу үйлдэл байгааг авч үзье.

Бодлогын хүүг нэг хувиар нэмэгдүүлэхэд ДНБ-ийг 0.1 нэгжээр бууруулж байна. Харин 1

жил хагасын дараагаас эргээд тогтворжиж байна. Тэгвэл бодлогын хүүний өсөлт нь

инфляцийн түвшинг 0.05 нэгжээр бууруулж, 15 дахь улирлаас тогтворжиж эхэлж байна.

Зээлийн хүүгийн түвшинг өсгөх байдлаар шок өгөхөд 1 улирлын дараагаас бууруулж,

улмаар дунд хугацаанд тогтворжуулж байна. Бодлогын хүүний өсөлт нь үндсэн үүргээ

богино хугацаанд бус харин дунд хугацаанд төгрөгийн ханшийг чангаруулж, урт хугацаанд

тогтворжуулах хандлагатайгаар гүйцэтгэж байна. Бодлогын хүүний өсөлт нь шатахууны

үнийн өсөлтөөс үүдэлтэй бий болж буй инфляцид дунд хугацаанд бууруулах нөлөөтэй

байна.

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2ygap

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2rrgap

5 10 15 20 25-2

0

2zgap

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2pi

5 10 15 20 25-2

0

2z

5 10 15 20 25-5

0

5pi_oil

5 10 15 20 25-0.5

0

0.5rs

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2rr

5 10 15 20 250

0.2

0.4pi_c

 13 

 

 Зураг 8 Бодлогын хүүний шок

Бодлогын хувилбар:

Бодлогын хүүний түвшинг 2.5 нэгж байх үед, бодлогын хүүд нэг нэгжийн шок өсгөх нь валютын ханшийг 0.3 нэгжээр сулруулж дунд хугацаанд нэмэгдүүлж байна. Харин 20 дахь улирлаас тогтворжиж байна. Инфляцийн түвшинг 0.13 нэгжээр бууруулж, дунд хугацаанд тогтворжуулж байна. Бодлогын хүү 2.5 байх нь нөхцөлийн инфляци нь харьцангуй сул байна. Бодлогын хүү 2.5 байх үеийн бодлогын хүүний үзүүлэх ДНБ-ий хариу үйлдэл нь нөлөөлөл нь мөн л бага байна. Бодлогын хүү нэмэгдэхэд ДНБ богино хугацаанд буурч, урт хугацаанд өсөж, урт хугацаанд тогтворждог болох нь харагдаж байна.

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2ygap

5 10 15 20 25-1

0

1rrgap

5 10 15 20 25-0.5

0

0.5zgap

5 10 15 20 25-0.2

0

0.2pi

5 10 15 20 25-0.5

0

0.5z

5 10 15 20 25-1

0

1pi_oil

5 10 15 20 25-1

0

1rs

5 10 15 20 25-1

0

1rr

5 10 15 20 25-0.2

-0.1

0pi_c

 14 

 

 

Зураг 9 Бодлогын хүү 2.5 байх үеийн альтарнатив хувилбар

Загварын нийцтэй байдал

Судалгааны ажлын үр дүнд тулгуурлсан гаргасан мөнгөний бодлогын шилжих механизмын схем

 

Зураг 10 Загварын нийцтэй байдал

0 10 20 30-0.15

-0.1

-0.05

0

0.05

0.1GDP

basealternative

0 10 20 30-0.2

0

0.2

0.4

0.6

0.8real rate gap

basealternative

0 10 20 30-0.4

-0.2

0

0.2

0.4exchange gap

basealternative

0 10 20 30-0.15

-0.1

-0.05

0

0.05infaltion

basealternative

ygaprrgap

zgap

pi

z pi oil

rs rr star

pi star

rr

rho star rr usrr star us

pi bar

z star

z bar var tunerr bar

pi c