e drejta e detyrimeve

E DREJTA E DETYRIMEVE – INOCIONI, LËNDA, SISTEMI DHE RËNDËSIA E SË DREJTËS SË DETYRIMEVE

Nocioni – E dr e det është e drejtë pozitive,e cila paraqet tërësinë e normave juridike që i rregullojnë marrëdhëniet e detyrimeve, të cilat janë marrëdhënie juridike, në të cilat një subjekt që quhet kreditor, ka të drejtë të kërkojë nga një subjekt tjetër që quhet debitor, një dhënie – dare, bërje – facere, mosbërje – et non facere, dhe një pësim – pati, për të cilën gjë ky subjekt është i detyruar ti përmbahet sjelljes së tillë. Termi e dr e det ka dy kuptime: e dr e det në kuptimin objektiv – paraqet grupin e rregullave me anën e të cilave rregullohen qëndrimet e pjesëmarrësve në marrëdhëniet e tyre të ndërvetshme të detyrimeve, kurse e dr e det në kuptimin subjektiv – paraqet pushtetin subjektiv, të cilin pjesëmarrësit e nxjerrin nga e drejta objektive. Subjektet në të dr e det janë ndërmarrësit dhe individët.Lënda – lëndë e së dr së det është vet detyrimi – quid obligatio. Sjellja e debitorit, prej të cilit kërkon diçka kreditori, është lëndë e së dr së detyrimeve, ë kjo mund të përmbajë ndonjë dhënie, bërje, mosbërje ose pësim. Pra, mund të thuhet së lënda është prestim që duhet të paguajë debitori, i cili parimisht ka karakter pasuror.Sistemi – e dr e det ndahet në dy pjesë: pjesa e përgjithshme dhe ajo e veçantë. Pjesa e përgjithshme trajton çështje të përgjithshme dhe institutet themelore të kësaj dege, ku hyjnë, nocioni, elementet, karakteristikat, burimet, efektet, ndërrimi i subjekteve në marrëdhëniet e detyrimeve, dhe shuarja e detyrimeve. Në pjesën e veçantë bëjnë pjesë rregullat, të cilat u përkasin llojeve të veçanta të kontratave me emër. Ndarja e këtyre kontr është bërë sipas efekteve të tyre. Sipas kësaj ndarjeje të gjitha kontratat e detyrimeve klasifikohen në pesë grupe: 1. kontratat mbi tjetërsimin e sendeve / të drejtave (janë: kontr mbi shitjen, mbi këmbimin, dhe kontr mbi dhuratën); 2. kontratat e sendeve dhe të të drejtave (kontr mbi qiranë, mbi shërbimin dhe kontr mbihuanë); 3. kontratat mbi shërbimet (kontr mbi veprën, mbi autorizimin, dhe mbi depoziten); 4. kontratat mbi bashkësinë pronësore dhe të punës (kontrata mbi ortakërinë); dhe 5. kontratat aleatore, kontr mbi lojën dhe kushtin, kontr mbi sigurimin dhe kontr mbi mbrojtjen e përjetshme.

BURIMET E SË DR SË DETYRIMEVE

Ndahen në dy grupe: në burime formale dhe në burime materiale.

Burimet formale – janë ato forma të ndryshme me të cilat shprehet vullneti, janë: kushtetuta dhe ligji për detyrimet e Kosovës. Ligji për detyrimet e Kosovës (LMD) është burimi më i rëndësishëm formal për të drejtën e detyrimeve. Është miratuar me 27.7.2004. Me këtë ligj në mënyrë unike rregullohet materia e së drejtës së detyrimeve. Ligji përmban 1372 nene dhe në tërësi përfshinë materien e detyrimeve. Parimet kryesore në të cilat mbështetet LMD janë: parimi i ndalimit të keqpërdorimit të të drejtave; autonomia e vullnetit; doket e mira afariste; parimi i ndërshmërisë dhe ndërgjegjshmërisë; parimi i ndalimit të shkaktimit të dëmit; detyra e përmbushjes së detyrimit; kujdesi i duhur.Burimet materiale – janë ato fakte juridike relevante, me të cilat mund të krijohen marrëdhëniet e detyrimeve, të ndryshohen dhe të shuhen ato. Këto fakte janë: kontrata; shkaktimi i dëmit; pasurimi i pabazë; gjerimi i punëve të huaja pa porosi; dhe shprehja e njëanshme e vullnetit.

NOCIONI, KARAKTERISTIKAT DHE KLASIFIKIMI I DETYRIMEVE

Nocioni i detyrimeve – e dr e detyrimeve, si degë e së drejtës, merret me studimin e marrëdhënieve të detyrimeve të cilat janë marrëdhënie juridike ndërmjet kreditorit dhe debitorit, ku kreditori ka të drejtë të kërkojë nga debitori një bërje, veprim, mosveprim, dhënie, ose pësim. Fjala detyrim shpreh kuptimin e fjalës latine “obligatio” – dmth lidhje me hallkë mes debitorit dhe kreditorit. Në kuptimin e gjerë, detyrimi paraqet marrëdhëniet juridike ndërmjet dy ose më shumë subjekteve, në mbështetje të të cilave një subjekt (kreditori) ka të drejtë të kërkojë prej subjektit tjetër (debitorit) që ai të kryej diçka ose të heqë dorë nga kryerja e ndonjë veprimi, të cilin ka të drejtë ta bëj. Në kuptimin e ngushtë, fjala detyrim dmth, borxh – detyrë e debitorit, por shikuar nga aspekti i kreditorit, detyrimi dmth, e drejtë për të kërkuar – kërkesë. Detyrime quhen edhe letrat me vlerë, letrat e prurësit, të cilat jepen me rastin e regjistrimit të huave publike.Karakteristikat e detyrimeve – detyrimet janë marrëdhënie juridike, janë marrëdhënie ndërmjet subjekteve të caktuara, janë marrëdhënie me përmbajtje të caktuar, janë marrëdhënie që kanë vlerë të caktuar pasurore, dhe janë marrëdhënie me karakter relativ.Detyrimet janë marrëdhënie me karakter juridik – dmth se janë të rregulluara në mbështjetje të rregullave juridike. Karakteri juridik i detyrimit dmth, që marrëdhënia e krijuar ndërmjet pjesëmarrësve jo vetëm që është rregulluar sipas të drejtës, por edhe gëzon mbrojtje

juridike ose sanksion juridik, dmth se pjesëmarrësi i detyrimeve ka të drejtë të përdorë mjete dhune për realizimin e të drejtave të veta. Mjet tipik për mbrojtjen e detyrimeve është padia civile – actio, me të cilën kreditori kërkon të vërtetohet ekzistimi i së drejtës së tij në marrëdhëniet e detyrimeve, me të cilën urdhërohet debitori që në afatin e caktuar ta përmbushë detyrën e vet ndaj kreditorit, e nëse këtë ai nuk e bën vullnetarisht në afatin e caktuar, gjykata me mjete të shtrëngimit do ta detyrojë debitorin ta përmbushë detyrimin. Mjete tjera janë: kundërshtimi – exceptio, kthimi në gjendjen e mëparshme – restitutio in integrum. Këto detyrime që gëzojnë sanksion, janë detyrime civile. Ekzistojnë edhe detyrime që gëzojnë sanksion juridik, që nuk mund të realizohen me mjete juridike, e këto janë detyrimet natyrale – obligationes naturales.Detyrimet janë marrëdhënie ndërmjet subjektëve të caktuar – kjo karakteristikë e detyrimit do të thotë se çdo pjesëmarrës në marrëdhëniet e detyrimeve ka pozitë të caktuar juridike. Këtu duhet të ekzistojnë së paku dy subjekte në role të caktuara, një subjekt quhet kreditor (sipas foljes credo – për të besuar dhe creditum – besim) dhe subjekti tjetër që quhet debitor (debeo – për të pasur borxh dhe debitum – borxh). Për debitorin detyrimi është detyrë, borxh dhe ai është subjekt pasiv në marrëdhëniet e detyrimit, kurse kreditori është pasiv pasi që ka të drejtën e kërkesës.Deturimet janë marrëdhënie me përmbajtje të caktuar – nga përmabajtja e marrëdhënies së detyrimit ndërmjet kreditorit dhe debitorit përcaktohet se cilit lloj të marrëdhënies se detyrimit i takojnë ato, dmth, se kemi të bëjmë me marrëdhënie të detyrimit nga kontr e shitjes, qirasëm veprës apo e shërbimit, etj. Detyra e debitorit ndaj kreditorit mund të rrjedhë nga ndonjë dhënie, veprim, mosveprim ose pësim. Përmbajtja e detyrimeve duhet të jetë në pajtim me parimet kushtetuese, dispozitat dhunuese dhe me normat e moralit.Detyrimet janë marrëdhënie me karakter relativ – çdo marrëdhënie e detyrimeve ka karakter inter partes (me përjashtim të kontratës në dobi të personit të tretë). Në marrëdhëniet e detyrimeve, për realizimin e së drejtës së vet kreditori mund ti drejtohet vetëm debitorit e jo ndonjë subjekti tjetër. Ekzistojnë raste kur e drejta relative shndërohet në të drejtë absolute, psh, kur lidhet kontrata për shfrytëzimin e tokës bujqësore e cila regjistrohet në librat e tokës, kur e drejta e parablerjes regjistrohet në librat publikë ka karakter ndaj personave të tretë, kur lidhet kontrata në dobi të personit të tretë në kontratën mbi licencën kur lidhet kontrata kolektive e punës me ç’rast kontrata krijon detyrim ndaj atyre që nuk kanë marrë pjesë në lidhjen e kontratës.

Detyrimet janë marrëdhënie me karakter pasuror – parimisht çdo marrëdhënie e detyrimeve mund të vlerësohet me para. Karakteri material i marrëdhënieve të detyrimeve paraqitet në ato raste kur mosekzistimi i detyrës nga ana e debitorit do ti shkaktojë dëm kreditorit dhe do ta detyronte debitorin që të bëj dëmshpërblimin i cili bëhet me para.Vetitë e detyrimeve të plotfuqishme – janë: detyrimi të jetë i mundshëm, i caktuar dhe i lejueshëm.Detyrimi është i mundshëm – në rast se debitori detyrohet për diçka që është e mundshme të bëhet (rregulla – imposibilum nulla est obligatio dhe ultra pose nemo tenetur – nuk ka detyrim nëse debitori detyrohet për diçka që nuk është e mundshme të bëhet). Sipas natyrës, pamundësia mund të jetë: objektive, subjektive, fillestare, e mëvonshme, e natyrës fizike dhe juridike.Pamundësia objektive ekziston kur detyrimi objektivisht nuk mund të ekzekutohet, psh, kur dikush merr detyrimin të fluturojë pa mjete të caktuara ose të caktuara ose ta kalpjë lumin pa mjete përkatëse, etj.Pamundësia subjektive është kur detyrimi është i atillë që debitori i caktuar nuk mund ta ekzekutojë, por mund ta ekzekutojnë subjektë të tjerë, psh, kur debitori merr detyrën që t’ia punojë një skulpturë kreditorit, e ai nuk është skulptor).Pamundësia fillestare e detyrimit ekziston kur në çastin e krijimit detyrimi është i pamundshëm. Ky rast ekziston kur krijohen detyrime kundër ligjit.Pamundësia e mëvonshme ekziston kur në çastin e krijimit detyrimi ka qenë i mundshëm, por në çastin e ekzekutimit është bërë i pamundshëm. Nëse debitori është fajtor për pamundësinë për ekzekutim, psh, e ka shkatërruar sendin individualisht të caktuar, detyrimi krijon efekt dhe debitori është i detyruar që në vend të detyrimit të mëparshëm, t’ia shpërblejë kreditorit dëmin që ky e ka pësuar, por, nëse kjo pamundësi është shkaktuar për shkak të fuqisë madhore, detyrimi nuk ekziston më.Pamundësia fizike ekziston kur debitori nuk mund ta përmbushë detyrimin sepse sendi është zhdukur, psh, debitori ka pasur për detyrë t’ia dorëzojë sendin individualisht të caktuar, por ky është shkatërruar nga rrufeja. Por nëse debitori është fajtor, atëherë ai bën shpërblimin.Pamundësia juridike paraqitet kur deturimi nuk mund të ekzekutohet për shkaqe juridike, psh, debitori detyrohet që kreditorit t’ia dorëzojë sendin jashtë qarkullimit juridik (armët e zjarrit, helmet, etj.). Detyrimi i këtillë nuk është i plotëfuqishëm.Detyrimi është i caktuar – nëse kreditori dhe debitori e dinë se cilat

janë të drejtat dhe detyrat e tyre në ato marrëdhënie. Lënda e detyrës së debitorit mund mund të jetë: e caktuar plotësisht dhe e caktueshme.Detyrimi është i lejueshëm – nëse është në pajtim me rregullat kushtetuese, ligjore dhe me normat e moralit shoqëror. Nëse krijohen marrëdhënie detyrimesh të palejueshme, këto marrëdhënie nuk krijohen efekte juridike.Klasifikimi i detyrimeve – sipas kriterit të karakterit juridik të detyrimeve, detyrimet klasifikohen: në detyrime civile dhe natyrale; sipas lëndës së ekzekutimit: në detyrime negative dhe pozitive; sipas asaj se a do të dorëzohet sasia e caktuar e parave ose sendi i caktuar: në detyrime me para dhe jo me para; sipas kohëzgjatjes se prestimeve: në detyrime të përhershme dhe të përkohshme; sipas caktueshmërisë së detyrimit: në individuale dhe gjenerike; sipas shumicës së objekteve dhe subjektëve: në detyrime të përbëra prej shumë objektesh ku bëjnë pjesë: detyrimet fakultative, alternative dhe kumulative, kurse detyrimet me shumë subjektë klasifikohen në detyrime të përbëra, aktive dhe pasive; sipas subjektit që e ekzekuton detyrimin: në detyrime thjeshtë personale dhe jopersonale.Llojet e detyrimeve sipas karakterit juridik – detyrimet civile janë ato që mund të realizohen me mjete të dhunës nëse debitori nuk e përmbush detyrimin e vet. Titullari i së drejtës ka të drejtë që me anë të padisë, ose me kundërshtim apo me mjete tjera, të kërkojë realizimin e kërkesës së vet. Si detyrime civile paraqiten: e dr e mbajtjes, e dr e shitësit që të kërkojë çmimin, e dr e porositësit që të kërkojë që puna të kryhet me kohë, etj. Detyrimet natyrale - janë detyrimet të cilat gëzojnë sanksion juridik, që nuk mund të realizohen me mjete juridike (obligationes naturales), e këto raste janë: detyrimet që rrjedhin nga rastet kur për krijimin e tyre nuk është respektuar forma, detyrimet që i janë falur debitorit në procedurën e falimentimit dhe me pajtimin me dhunë të kreditorëve, detyrimet nga kontratat që kanë lidhur personat e paaftë për të vepruar si subjektë të mitur, ose subjekteve që iu është marrë aftësia për të vepruar, kërkesat që jaën parashkrir, etj.Llojet e detyrimeve sipas lëndës së ekzekutimit – detyrimet pozitive janë ato ku debitori është i detyruar të sillet aktivisht, të ndërmarrë ndonjë veprim, bërje ose mosbërje – in faciendo. Detyrimi pozitiv ekziston për blerësin – që t’ia paguajë shitësit çmimin e shitjes, për shitësin – që t’ia dorëzojë sendin blerësit, etj. Detyrimet negative janë detyrimet të cilat përbëhen nga fakti i mosveprimit ose pësimi. Kështu ndoshë: kur një subjekt i detyrohet tjetrit se nuk do të ndërtojë ndonjë objekt banimi në tokën e vet ose kur një subjekt

obligohet ndaj tjetrit që ai mund të kalojë nëpër tokën e tij.Llojet e detyrimeve sipas asaj se a dorëzohet sasi e caktuar parash ose sendesh të caktuara – detyrim me para është pagimi i çmimit sipas kontratës mbi qiranë nga ana e qiramarrësit, në kontratën mbi huanë huamarrësi mund t’ia kthejë huanë huadhënësit, etj. Detyrimet me para kanë rëndësi të veçantë në aspektin e pagimit të kamatës për vonesë, të kamatës kontraktore, në aspektin e përmbushjes se detyrimit para afatit, vendit të përmbushjes, etj. Në këto detyrime ndalohen pjesëmarrësit që të kontraktojnë klauzola për pagesë me ar, klauzola valutare dhe klauzolat e indeksit. Ndodhë që nga çasti i krijimit të detyrimit e deri në ekzekutimin e tij rritet ose zvogëlohet fuqia blerëse e parasë. Për këtë arsye janë paraqitur dy teori: teoria e nominalizmit monetar dhe teoria e valorizmit monetar. Sipas teorisë se nominalizimit monetar, debitori duhet të paguajë vlerën e parave që kanë pasur në çastin e krijimit të detyrimit, pa marrë parasysh rritjen ose uljen e fuqisë blerëse të parasë. Sipas teorisë së valorizimit monetar, debitori duhet të ekzekutojë ose të dorëzojë vlerën e parave në çastin kur e përmbush detyrimin, dmth, se e merr parasysh rritjen ose uljen e fuqisë blerëse të parasë. Kjo teori është miratuar në Ligjin për Detyrimet të Kosovës – 2004. është rregull e përgjithshme që, nëse shkaktohet vonesa në detyrimet me para, paguhet kamata. Ekzistojnë disa lloj kamatash: ligjore, kontraktore dhe për vonesë. Anatocizmi ose kamata mbi kamatën është e ndaluar me dispozitë ligjore. Detyrimet jo me para janë ato detyrime në të cilat debitori është i detyruar të dorëzojë sendin e caktuar ose të kryejë veprimin e caktuar.Llojet e detyrimeve sipas saktësimit të detyrimit – detyrimet individuale janë ato në të cilat debitori ka borxh të përmbushë prestimin e caktuar, dorëzimin e sendit të caktuar ose kryerjen e veprimit të caktuar. Lëndë është sendi individualisht i caktuar (res in specie), i pazëvendësueshëm. Detyrimet gjenerike janë ato detyrime lënda e prestimit e të cilave është caktuar sipas llojit, gjinisë (res in genere), ashtu që detyrimi mund të përmbushët pas dorëzimit të çfardo sendi të atij lloji të sendit i cili është lëndë e detyrimit (send i zëvendësueshëm), psh, kur debitori është i detyruar të dorëzojë 100 kg grurë.Llojet e detyrimeve të përbëra prej shumë objektesh – detyrimi kumulativ ekziston kur debitori ka borxh shumë sende të ndryshme dhe konsiderohet se detyrimi është përmbushur nëse ai kreditorit ia ka dorëzuar të gjitha sendet, psh, kur debitori i ka borxh të dorëzojë sendin e caktuar ose sasinë e caktuar të parave ose të kryejë veprimin e caktuar. Ky detyrim konsiderohet i përmbushur kur

dorëzohen të gjitha sendet e detyrimit, pra, kur përmbushet në tërësi. Detyrimet alternative janë ato detyrime ku detyrimi përbëhet prej shumë lëndëve, ku debitori është i obliguar të dorëzojë njërin prej tyre dhe të konsiderohet se obligimi është përmbushur, psh, kur debitori ka borxh një televizor ose 1,000$, 100 litra verë, e nëse debitori e bën dorëzimin e njërit prej tyre, konsiderohet se e ka përmbushur detyrimin e vet. Detyrimet fakultative janë ato ku debitori ka borxh një lëndë të caktuar, por mund të lirohet nga detyra e vet duke dorëzuar ndonjë lëndë tjetër. Në këto detyrime një lëndë është in obligatione e shumë lëndë janë in sulutione “debitorit i njihet kjo e drejtë e zëvendësimit të lëndës së detyrimit me lëndë tjetër derisa në proc e përmbarimit kreditorit nuk i përmbushet detyrimi.Llojet e detyrimeve në shumë subjekte (solidare) – solidare janë ato detyrime të përbëra në të cilat ka shumë subjekte, qoftë në anën e debitorit, apo në anën e kreditorit dhe që detyrimi edhe pse i ndashëm, paguhet në tërësi. Këto detyrime mund të krijohen sipas ligjit, kontratës apo testamentit. Këto detyrime ndahen në aktive dhe pasive, sipas asaj se a ka më shumë subjektë në anën e kreditorit apo të debitorit. Detyrimet solidare aktive janë ato në të cilat ka shumë kreditorë dhe një debitor, në të cilat secili kreditor është i autorizuar të kërkojë pagimin e tërë detyrimit dhe kur e merr kërkesën një kreditor, detyrimi shuhet edhe për kreditorët tjerë. Solidariteti aktiv nuk mund të supozohet, por parashihet me ligj ose me kontratë. Ky solidaritet krijon efekt të dyfishtë: 1. efekti në marëdhëniet midis kreditorëve dhe njërit debitor (në këto detyrime ka aqë kërkesa sa ka kreditor, por çdo kreditor ka të drejtë të kërkojë pagimin e kërkesës në tërësi, dhe në rast se paguhet detyrimi shuhet ndaj kreditorëve tjerë. Debitori ka të drejtë t’ia bëj pagesën cilitdo kreditor), dhe 2. në marrëdhëniet midis kreditorëve, pasi që realizojnë pagesën për kërkesën e tyre (nëse paguhet kërkesa ndaj njërit kreditor, detyrimi shuhet edhe për kreditorët tjerë. Kreditorët mund ta ndajnë kërkesën e paguar në pjesë të barabarta). Detyrimet solidare pasive janë ato detyrime të përbëra, ku ekzistojnë shumë debitorë e një kreditor dhe secili debitor është i detyruar që të paguajë tërë detyrimin dhe pas pagimit detyrimi shuhet edhe për debitorët tjerë solidarë. Ky solidaritet mund të krijohet në bazë të ligjit, kontratës dhe testamentit. Si raste të rëndësishme të detyrimeve solidare pasive janë: kur prindërit dhe fëmijët përgjigjen solidarisht për dëmin e shkaktuar nga i mituri; kur ka shumë nënshkrues të kambialit, kur shumë vetë e marrin rolin e dorëzanit, etj. Ky solidaritet u ofron kreditorëve sigurinë e pagimit të borxhit. Rreziku i insolvencës (zhytja në borxhe) të njërit nga

debitorët solidarë nuk e godet kreditorin por debitorët tjerë solidarë. Këto detyrime krojojnë dy lloj efektesh: 1. efektin midis shumë debitorëve dhe një kreditori (kreditori mund të kërkojë pagimin e borxhit nga çdo debitor, dhe nëse njëri debitor e paguan borxhin në tërësi, debitorët tjerë lirohen nga detyrimi), dhe 2. efektin në marrëdhëniet midis debitorëve pas kryerjes së pagimit (kur pagesa bëhet nga njëri debitor, detyrimi shuhet edhe për debitorët tjerë. Në këtë rast barra e borxhit të paguar duhet të ndahet ndërmjet debitorëve solidarë).Llojet e detyrimeve sipas kohëzgjatjes së prestimeve – detyrimet e përkohshme janë ato ku debitori detyrohet ta përmbushë detyrimin në një çast. Detyra e debitorit përbëhet prej një bërje ose lëshimi, psh, detyra e shitësit që të dorëzojë sendin në pronësi të blerësit, detyrat e blerësit që të paguajë çmimin. Detyrimet sukcesive janë detyrime të përhershme ku debitori detyrohet që veprimin ta përmbushë në intervale të caktuara, psh, pagimi i qirasë në kontratën mbi shfrytëzimin e banesës, e cila bëhet për çdo muaj në fillim të muajit. Detyrimet me prestime të përhershme janë ato ku debitori është i detyruar që kreditorit ti bëjë ose mosbëj diçka brenda një kohe të gjatë, psh, të kontr e shitjes kur çmimi paguhet në kiste, etj.Llojet e detyrimeve sipas subjektit që e ekzekuton detyrimin – detyrimet thjeshtë personale (obligationes intuita personae), janë ato që lidhen për cilësitë personale të debitorit, të cilat është i detyruar ti kryejë vetë debitori, e jo ndonjë subjekt tjetër në vend të tij, psh, detyra e piktorit që të punojë portretin e kreditorit, etj. Këto detyrime nuk mund të cedohen (barten) ose të trashëgohen, për këto nuk mund të hyhet dorëzan dhe nuk mund të bëhet ndërrimi i debitorit me marrjen e borxhit. Detyrimet jopersonale janë ato të cilat nuk janë të lidhura për subjektin e debitorit dhe ato mund ti përmbushë edhe dikush tjetër në emër dhe në vend të debitorit, psh, në kontr mbi shitjen, detyrën e shitësit që ti dorëzojë sendin blerësit mund ta bëj edhe dikush tjetër në vend të tij. Pra, këto detyrime mund të cedohen dhe të trashëgohen.

BURIMET E SË DREJTËS SË DETYRIMEVEKONTRATAT E DETYRIMEVE

Nocioni – kontrata është burim kryesor dhe më i rëndësishëm i marrëdhënieve të detyrimeve, është marrëveshje e dy a më shumë personave që ka për qëllim të krijojë, të ndryshojë ose të shuajë një marrëdhënie juridike të detyrimit. Kontrata hyn në grupin e punëve juridike të dyanshme, është instrument juridik, me të cilin krijohen

detyrime me vullnetin e palëve kontraktuese. Me anë të kontratës rregullohen marrëdhëniet e pjesëmarrësve në qarkullimin e mallrave dhe në dhënien e shërbimeve.Fusha e zbatimit të kontratës – kontrata zbatohet gati në të gjitha degët e së drejtës, përveç në të drejtën penale. Në të drejtën e punës, kontr gjen shprehje në marrëdhëniet rreth punës, në kontratën kolektive të punës, kontr ndërmjet punëdhënësit dhe punëmarrësit; në të drejtën ekonomike më se shumti zbatohet kontrata për qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve; në të drejtën ndërkomb publike me anë të kontratës rregullohen marrëdhëniet midis shteteve, etj.Parimet e se drejtës kontraktore – janë: liria e kontraktimit dhe parimi i konsensualizmit.Parimi i lirisë së kontraktimit – do të thotë që çdo subjekt i së drejtës: të vendosë lirisht, të lidhë apo të mos lidhë kontratën e caktuar; të zgjedhë lirisht personin më të cilin do ta lidhë kontr; të caktojën lirisht përmbajtjen e kontr, formën dhe mënyrën e lidhjes së saj; të vendosin lirisht mbi ndërrimin dhe mënyrat e shuarjes së kontr; nëse kontrata lidhet mes shtetasve të ndryshëm, ata mund të zgjedhin lirisht legjislacionin i cili do të zbatohet në kontratën e tyre, si dhe caktojnë gjykatën në rast të kontestit. Vullneti i palëve – ka fuqin detyrimi dhe ai është mbi ligjin. Përmbajtja e kontratës caktohet lirisht nga palët dhe ajo ka vlerën e ligjit për palët, “ajo që kontraktuesit kanë përcaktuar me kontratë është ligj për ta” – contractus contrahendibus lex est. Kufizimi i lirisë së kontraktimit – liria e kontraktimit kufizohet në pikëpamje të mundësisë së zgjedhjes së palës kontraktuese, në pikëpamje të përmbajtjes se kontratës, me anë të kontratave të adezionit, në kontratat formale nëpërmjet formës së kontratës, në lidhjen e kontratave kolektive, si dhe në rastet kur për lidhjen e kontratës kërkohet dhënia e pëlqimit.Parimi i konsensualizmit – dmth, se kontrata mund të lidhet thjeshtë në bazë të vullnetit të palëve kontraktuese “solo consensus”, pa pasur nevojë për përmbushjen e formës së caktuar. Në bazë të këtij parimi kontr lidhet duke u mbështetur në bona fides – në mirëbesimin e palëve kontraktuese.Kushtet për lidhjen e kontrataveNdahen në dy grupe: të përgjithshme dhe të veçanta. Në kushtet e përgjithsme bëjnë pjesë: aftësia e palëve punuese, pajtimi i vullnetit, dhe lënda e kontratës. Në grupin e kushteve të veçanta bëjnë pjesë: forma e kontr, lidhja e kontr me dorëzimin e sendit, dhe dhënia e pëlqimit për lidhjen e kontr.Aftësia punuese e palëve kontraktuese – është kusht i përgjithshëm që kërkohet për lidhjen e kontratës. Subjekti që lidh kontr me

vullnetin e vet mund të krijojë të drejta dhe detyrime të caktuar. Aftësinë punuese duhet ta këtë si personi fizik, edhe ai juridik – ndërmarrësi. Personi fizik e fiton aftësinë punuese kur e arrin moshën madhore 18 vjet, dhe kur në moshën 16 vjeç ka lidhur kurorë – me emancipim. Ekziston edhe aftësia e kufizuar punuese, për personat e moshës 14 vjeç (nëse realizon të ardhura) dhe personat madhorë, të cilëve u është marrë pjesërisht aftësia punuese me vendimine organit kompetent. Personat e paaftë për të lidhur kontratë janë ata të cilët nuk i kanë mbushur 14 vjet dhe personat e paaftë mendor. Në rast se lidhet kontrata nga personat që nuk kanë aftësi për të vepruar, kontrata e tillë nuk krijon efekte juridike. Kushtet që duhet të plotësohen për lidhjen e kontr nga ana e personave juridikë janë: 1. që personat fizikë që lidhin kontratën për personin juridik të kenë aftësinë e plotë të punës; 2. që këta persona të kenë autorizim për lidhjen e kontratës; dhe 3. që lidhja e kontratave të këtilla ti përgjigjet veprimtarisë së atillë të personit juridik me të cilin ai merret vazhdimisht.Pëlqimi i vullnetit – është kusht i dytë i përgjithshëm për lidhjen e kontr, duhet të jetë i dyanshëm, i përputhur, dhe në këtë rast konsiderohet se kontr është lidhur duke u marrë vesh për elementet thelbësore të saj, si psh, të kontr e shitjes si elemente thelbësore janë sendi dhe çmimi. Palët në këtë rast duhet të shprehin edhe qëllimin e kontraktimit (animus contrahendi). Vullneti i palëve mund të shprehet me fjalë, me shenja të rëndomta, shprehimisht, me të cilin dëshmohet se ekziston pëlqimi i vullnetit. Pëlqimi i vullnetit duhet të ketë veti të caktuara, duhet të jetë serioz, të bëhet lirisht, të jetë i vërtetë, dhe të jetë i mundshëm. Në marrëdhëniet e ndryshme juridike të detyrimeve ndoshë që vullneti i shprehur të mos pajtohet me vullnetin e brendshëm të palëve. Për kët ekzistojnë dy teori: 1. teoria e vullnetit – i jep përparësi vullnetit të brendshëm të palëve (e dr franceze); 2. teoria e vullnetit të deklaruar – i jep përparësi vullnetit që është shprehur, që është deklaruar.Lënda e kontratës – nocioni i lëndës së kontr është kusht i përgjithshëm për lidhjen e kontr. Lënda e kontr është ajo për të cilën palët janë marrë vesh, ose për ç është lidhur kontrata. Lëndë e kontr mund të jetë ndonjë send, ndonjë veprim ose mosveprim, psh, në kontr mbi dhuratën lëndë e saj është dorëzimi i sendit të premtuar dhuratmarrësitë, etj. Lëndë e kontr mund të jetë sendi i luajtshëm, i paluajtshëm dhe i konsumueshëm. Si lëndë e kontr mund të paraqitet një e drejtë reale (e drejta e pronësisë, hipoteka, etj), ose e detyrimeve (çdo e drejtë që mund të bartet, cedohet). Cilësitë e lëndës së kontr janë: duhet të jetë e mundshme ( e

pamundshmja nuk është detyrim), të jetë e caktuar (sipas llojit, sasisë dhe çmimit), dhe të jetë e lejueshme (në pajtim me ligjin dhe normat e moralit). Nëse nuk ekzistojnë këto cilësi, kontrata shpallet e pavlefshme.Kushtet e veçanta për lidhjen e kontratës – janë: lidhja e kontratës me dorëzimin e sendit; dhënia e pëlqimit për lidhjen e kontratës, dhe forma e kontratës.Lidhja e kontratës me dorëzimin e sendit – për disa kontrata, që të konsiderohen se janë të lidhura, përveç kushteve të përgjithshme duhet të bëhet edhe dorëzimi i sendit. Këto kontr quhen kontrata reale. Në këtë grup hyjnë: kontr mbi huanë, dhuratën, depozitën, pengun, etj. Çdo kontrate reale i paraprinë lidhja e parakontratës. Ligji për detyrimet i Kosovës kontrata reale i konsideron si kontr konsensuale.Dhënia e pëlqimit për lidhjen e kontr – kur për lidhjene kontr është i nevojshëm pëlqimi i personit të tretë, ky pëlqim mund të jetë i dhënë para lidhjes së kontr si leje, ose pas lidhjes se kontr si pëlqim. Lidhur me natyrën juridike të lejimit ekzistojnë mendime të ndryshme, sipas të paritë – lejimi është pjesë e shprehjes së vullnetit, sipas të dytit – përfaqëson formën e kontr, dhe sipas të tretit – paraqet kushtin e shtyerjes. Pëlqimi kërkohet në dy raste: për mbrojtjen e interesit individual (të interesi i të miturit pëlqimin e japin kujdestarët – shprehje e njëanshme e vullnetit; ose organi i kujdestarisë – akt administrativ) dhe për mbrojtjen e interesit të përgjithshëm (pëlqimin e jep organi i shteti me qëllim që të mbrohet shoqëria, psh, të eksportimi / importimi i drogave, narkotikeve, etj, organizata ekonomike duhet t ëkërkojë nga organi kompetent i tregtisë së jashtme që ti kryej këto veprime).Forma e kontratës – kuptimi i formës forma e kontr është manifestim i jashtëm i përmbajtjes së kontr. Për disa kontr, përveç kushteve të përgjithshme, nevojitet që kontr të lidhet në formë të caktuar, që është kusht i veçantë për lidhjen e saj, e ajo parashihet shprehimisht me ligj. Zakonisht kërkohet forma me shkrim për lidhjen e këtyre kontratave: kontratat mbi shitjen e sendeve të paluajtshme, mbi shfrytëzimin e banesës, mbi qiranë e lokaleve afariste, mbi ndërtimin, mbi licencen, mbi sigurimin, etj. Llojet e formës janë: solemne (të kontr për qiranë e lokaleve afariste, për ndërtim, etj. Këtu përmbajtja e kontr ka formën me shkrim), reale (ekziston në ato raste kur dorëzimi i sendit është kusht i veçantë për krijimin e disa kontr, psh, të kontr e huasë, të pengu, të depozita, etj.), me shkrim (është formë e tillë, ose redaktimi me shkrim i kontr i shkruar me dorë, me makinë dhe e nënshkruar nga palët kontraktuese, elementet kryesore të këasaj kontr janë teksti dhe

nënshkrimi i palëve), ligjore (ekziston kur për vlefshmërinë e kontr ligji shprehimisht parasheh formën e caktuar, e kjo është forma me shkrim,psh, të kontr mbi ndërtimin, mbi licencën, etj.), provuese (shërben si provë për vërtetimin e ekzistimit të kontr në rast kontesti ndëmjet palëve kontraktuese), dhe kontraktore (ekziston kur palët kontraktuese për vlefshmërinë e kontr parashohin formën e caktuar. Qëllimi kryesor i kësaj forme është që të sigurohen prova për ekzistimin e kontratës. Këtu forma nuk është thelbësore por deklarative). Sanksioni i mungesës së formës, nëse palët kontraktuese, kontratën e kanë kushtëzuar në formë të caktuar dhe këtë nuk e kanë respektuar, kontrata nuk ekziston dhe nuk krijon efekte juridike. Kontratat formale mund të zgjidhen duke pasur parasysh sa a është parparë forma me ligj (zgjidhja bëhet me marrëveshje formale) apo me kontratë (zgjidhja bëhet me marrëveshje joformale).Lidhja e kontratësLidhjes se kontratës i paraprinë veprimet paraprake, e ato janë: negociatat, bisedimet dhe parabisedimet e palëve kontraktuese. Pastaj palët ndërmarrin veprime konkrete rreth lidhjes se kontratës: oferta dhe pranimi i ofertës.Negociatat – subjektët e interesuar mund të bisedojnë për elementet e caktimit të lartësisë së çmimit, për mënyrën dhe vendin e dërgimit, për cilësitë e sendit, për pagesën, etj. Në këtë fazë të bisedimeve palët nuk janë në detyrim ndaj njëra-tjetrës, negociatat i paraprijnë lidhjes së kontratës dhe nuk obligojnë. Rëndësia e negociatave shprehet me faktin që palëve tu mundësohet njohja se me çka detyrohen, të njihen me pasojat juridike të kontr që do të lidhet, të njihet me solvencën e palës tjetër, etj. Nëse ndonjë subjekt pa arsye tërhiqet nga negociatat e bëra, shkaktohet dëmi. Dëmi i shkaktuar si pasojë e sjelljes së fajshme të pjesëmarrësit quhet culpa in contrahendo. Shpërblimi në këtë rast përfshin humbjet e pësuara, shpënzimet e bëra dhe dobitë eventuale që do ti realizonte i dëmtuari.Oferta –nocioni, oferta është shprehje e vullnetit të një personi (ofertuesi) me anë të të cilit e fton personin tjetër (i ofertuari) të caktuar me qëllim që të lidhë kontratën. Oferta duhet ti plotësojë këto kushte: që të jetë dhënë nga personi i cili ka për qëllim të lidhë kontr, ose nga personi i autorizuar i tij; ti përmbajë elementet thelbësore për lidhjen e kontr, të cilën dëshirojnë ta lidhin; ti përmbajë qartë dhe seriozisht vullnetin e shprehur të propozuesit se dëshiron të lidhë kontr në bazë të kushteve të propozuara; oferta duhet të bëhet me shkrim nëse lidhet kontrata formale. Malli që është ekspozuar në

vitrinën e shitorës me çmim të caktuar paraqet ofertën për lidhjen e kontr së shitjes me çdo konsumues. Ankandet duhet dalluar nga ofertat, sepse aty nuk kemi të bëjmë me ofertë, por thirrje e drejtuar pjesëmarrësve të ankandit që të bëjnë ofertë, me shkrim apo në mbledhje të caktuar, me qëllim që të lidhet kontrata me ofertuesin, oferta e të cilit do të jetë më e përshtatshme.Mënyra e paraqitjes së ofertës, oferta mund të paraqitet me shkrim, me gojë dhe në heshtje. Mënyrat e paraqitjes së ofertës ndahen në dy grupe: të drejtpërdrejta (të gjitha deklaratat e shprehjes se lirë të vullnetit të bëra me gojë, me shkrim dhe me të gjitha mjetet tjera me anë të të cilave mund të tregohet qëllimi për të lidhur kontratë) dhe të tërthorta (të gjitha ato shprehje të vullnetit, prej të cilave nuk mund të kuptohet se shprehin vullnetin për të lidhur kontratë, por mund të kuptohet tërthorazi se ekziston një vullnet i tillë. Këtu hyjnë edhe veprimet konkludente.). Si rregull, ofertuesi është i lidhur për ofertën, të cilën ia ka bërë të ofertuarit dhe nuk mund ta revokojë, por edhe kjo rregull ka përjashtime. Ofertuesi mund ta revokojë ofertën gjersa nuk i ka arritur të ofertuarit. Nëse prej parashtrimit e deri të pranimi i ofertës vdes ofertuesi, ose e ka humbur aftësinë e punës, oferta nuk e humb efektin, pra i obligon trashëgimtarët e ofertuesit (jo të kontr intuita personae).Pranimi i ofertës është shprehje e njëanshme e vullnetit të të ofertuarit, me anën e të cilit e miraton propozimin e ofertuesit për lidhjen e kontr në kushte të caktuara në ofertë. Që deklarata e një personi, e cila paraqet përgjigjen e një personi të ofertuar për propozimin e ofertuesit, të jetë pranim i ofertës, duhet të plotësohen këto kushte: të jetë dhënë nga personi i ofertuar ose i autorizuar prej tij; që sipas përmbajtjes ti përgjigjet plotësisht ofertës (deklarimi për pranim me çfardo ndryshimi paraqet refuzim të ofertës); që të përmbajë shprehjen e qartë dhe serioze të vullnetit të të ofertuarit se dëshiron të lidhë kontr në kushtet e parapara në ofertë; që ti arrijë me kohë propozuesit (pas afatit nuk krijon efekt).Mënyrat e pranimit të propozimit, ose të ofertës, mund të jenë: 1. të drejtpërdrejta (direkte) – hyjnë ato deklarata të bëra veçmas me gojë, me shkrim, me teleprinter ose me shenja të përgjithshme të pranimit (luajtja e kokës, duke dhënë dorën, kaparin, etj.). Në këto mënyra hyjnë: nënshkrimi i të ofertuarit në ofertën me shkrim të kontr ose vënia e shenjës së gishtit; dhe 2. të tërthorta (indirekte) – për tu shprehjur pranimi i ofertës në këtë mënyrë, duhet që nga sjellja e personit të ofertuar të kuptohet se ai ka dashur të shprehë pajtimin që të lidhet kontrata sipas propozimit të bërë, psh, nëse personi e merr në dorë sendin që dikush ia ofron për shitje dhe atë e vendosë në shportë, dmth se ai e pranon ofertën.

Heshtja dhe pranimi i ofertës, heshtja nuk hyn në mënyrat indirekte, me anë të së cilës mund të shprehet pranimi i ofertës. Nga kjo rregull ekzistojnë disa përjashtime: 1. nëse palët kanë lidhur ndonjë kontr në kohë të caktuar, vazhdimi i kësaj marrëdhënie mund të bëhet duke heshtur, psh, në kontr mbi qiranë, nëse qiramarrësi pas shuarjes se kontr ende e ka mbajtur sendin e qiradhënësit dhe e ka shfrytëzuar, dmth dëshiron ta vazhdojë kontr; 2. nëse ndërmjet palëve ekzistojnë marrëdhënie të përhershme pune, heshjta e të ofertuarit konsiderohet si pranim i ofertës, psh rasti i një ndërmarrje prodhuese dhe asaj hoteliere, e cila furnizohet me mall të njëjtë prej prodhuesit, ndërmarrja hoteliere nuk është e detyruar që veçmas të paraqes mendimin për çdo dergesë. Nëse nuk dëshiron të marrë ndonjë dergesë, duhet që në afatin e caktuar ta refuzojë; 3. nëse palët merren vesh që heshtja e të ofertuarit të konsiderohet se kontr është lidhur dhe se është arritur pajtimi ndërmjet tyre.Efektet juridike të pranimit të ofertës, pranimi i ofertës është shprehje e njëanshme e vullnetit të të ofertuarit me anë të së cilës pajtohet për lidhjen e kontr sipas kushteve të propozuara në ofertë. Pasi i ofertuari i jep pëlqimin për ofertë, lidhet kontrata e cila krijon të drejta dhe detyra ndërmjet atyre subjektëve. Deklarata për pranimin e ofertës mund të revokohet, nëse deklarata për revokimin e pranimit të ofertës arrin të ofertuesi para ose njëkohësisht kur arrin deklarata për pranimin e ofertës. Revokimi i vonuar i ofertës nuk do të krijoj kurrfarë efekti juridik.Mbi kohën e lidhjes së kontratës – nga çasti kur lidhet kontr rrjedhin edhe efektet e saj, detyrat për debitorin dhe të drejtat për kreditorin, fillon të rrjedh afati i kontratës në bazë të së cilës palët kontraktuese janë të detyruara ta ekzekutojnë detyrimin. Çasti i lidhjes se kontr është i rëndësishëm për caktimin e rrjedhës së afatëve të parashkrimit, si dhe për ngritjen e padisë pauliana, me të cilën kreditori hedhë poshtë veprimet juridike të debitorit të ndërmarra me personin e tretë me qëllim që të dëmtojë kreditorin. Koha e lidhjes se kontr është më lehtë të caktohet kur oferta bëhet ndërmjet palëve të pranishme. Kontr lidhet nga çasti kur personi i ofertuar e pranon ofertën. Mirëpo, nëse lidhet kontr ndërmjet palëve jo të pranishme, atëherë për këtë ekzistojnë 4 teori: teoria e dërgimit – kontr konsiderohet e lidhur në çastin kur i propozuari e dorëzon në postë deklaratën e vet mbi pranimin; teoria e deklarimit – kontr konsiderohet e lidhur në çastin kur i ofertuari e ka dhënë pëlqimin për ofertën e dhënë; teoria e marrjes – kontr konsiderohet se është lidhur nga çasti kur ofertuesi e ka marrë përgjigjen për pranimin e ofertës; dhe teoria e njoftimit – kontr konsiderohet se është lidhur kur ofertuesi është njoftuar për pranimin e ofertës.

KLASIFIKIMI I KONTRATAVE TË DETYRIMEVE

Kriteret për klasifikimin e kontratave janë të ndryshme: 1. sipas asaj se një kontr a është paraparë sipas ligjit apo jo, kemi: kontr me emër dhe pa emër; 2. sipas kushteve të domosdoshme që nevojiten për krijimin e tyre se kontr a lidhet në bazë të vullnetit të palëve apo në bazë të formës së caktuar, kemi: kontr konsensuale dhe formale; 3. sipas asaj se njëra palë për atë që ka dhënë a merr kundërvlerë adekuate apo jo, kemi: kontr me shpërblim dhe pa shpërblim; 4. sipas të drejtave dhe detyrave që krijohen midis palëve kontraktuese, kemi: kontr detyruese të njëanshme dhe të dyanshme; 5. sipas asaj se me rastin e lidhjes se kontr a i dinë palët të drejtat dhe detyrat e tyre dhe se a varet kjo nga një rrethanë e ardhshme dhe e pasigurtë, kemi: kontr komutative dhe aleatore; 6. sipas kohëzgjatjes së prestimit që duhet të përmbushet, kemi: kontr me prestime të përhershme dhe të përkohshme; 7. sipas asaj se në një kontr a janë elementet e një kontrate apo ka elemente të disa kontratave, kemi: kontr të thjeshta dhe të përziera; 8. sipas mënyrës së lidhjes se tyre, kemi: kontr të përgjithshme dhe të veçanta; 9. sipas asaj se një kontr a mund të ekzistojë pavarësisht nga ekzekutimi i saj apo varet nga ndonjë kontratë tjetër, kemi: kontr të pavarura dhe akcesore; 10. sipas asaj se a lidhet një kontr me qëllim që të lidhet kontrata tjetër, kemi: parakontrata dhe kontr kryesore; 11. sipas asaj se a merren parasysh cilësitë e veçanta të palës kontraktuese apo jo, kemi: kontr intuita personae dhe jo intuita personae; 12. sipas asaj se a marrin pjesë në lidhjen e kontr drejtpërdrejtë të gjithë subjektët që e kanë shprehur vullnetin apo një person e lidhë kontr në emër të tyre, kemi: kontr individuale dhe kolektive; 13. sipas teknikës dhe mënyrës së lidhjes së kontratave, kemi: kontr me përmbajtje të caktuar dhe kontr të adezionit; 14. sipas asaj se një kontr a duket baza apo nuk duket, kemi: kontr kauzale dhe abstrakte.Kontratat me emër dhe pa emër (contractus nominatus dhe innominatus)Kontr me emër janë ato kontr, që janë të parapara dhe të rregulluara shprehimisht me dispozita të ligjit të ose të kodeve civile. Janë: kontr e shitjes, e dhuratës, e veprës, e qirasë, e këmbimit, etj.Kontr pa emër janëato kontrata, që nuk e kanë emrin e tyre dhe nuk janë të rregulluara me ligje ose kode civile, por krijohen nnga palët duke u bazuar në rregullat e përgjithshme të se drejtës kontraktuese. Janë: kontr për sefin, për ekspozimin, botimin, dhe për

angazhimin e kapaciteteve hoteliere.Kontratat konsensuale dhe formaleKontr konsensuale janë ato kontr, të cilat lidhen me marrëveshjen e thjeshtë të palëve kontraktuese – solo consensus. Palët duhet të shprehin qëllimin e kontraktimit. Janë: kontr mbi shitjen, mbi veprën, mbi qiranë, etj.Kontr formale janë ato kontr, për lidhjen dhe vlefshmërinë e të cilave me ligj është caktuar forma e posaçme, e cila paraqitet si element konstituiv i kontratës. Nëse forma parashihet me kontratë, forma është kontraktore, e nëse parashihet në bazë të ligjit, forma është ligjore. Janë: kontr mbi ndërtimin, mbi përfaqësimin tregtar, mbi kredinë, mbi sigurimin, etj.Kontratat me shpërblim (oneroze) dhe pa shpërblim (lukrative)Kontr me shpërblim (oneroze) në kontrata jepet shpërblimi për atë që merret. Këtu hyjnë: kontr mbi shitjen, mbi veprën, mbi qiranë, mbi ndërtimin, etj. Në kontr me shpërblim ekziston barazvlera e prestimeve.Kontr pa shpërblim (lukrative) janë ato kontr në të cilat nuk jepet kurrfarë shpërblimi për atë që fitohet. Këtu hyjnë: kontr mbi dhuratën, huanë pa kamatë, mbi shërbimin, mbi depozitën, etj.Kontrata detyruese të njëanshme (unilaterale) dhe të dyanshme (bilaterale)Kontr e njëanshme janë ato kontr nga të cilat krijohen detyra vetëm për njërën palë kontraktuese, vetëm ajo palë bëhet debitor, kurse pala ptjetër fiton vetëm të drejtën për të kërkuar dhe bëhet kreditor i saj. Janë: kontr mbi dhuratën, mbi huanë, mbi depozitën, mbi autorizimin, etj.Kontr e dyanshme këtu krijohen të drejta dhe detyra për të dy palët kontraktuese, pra krijohen edhe borxhe edhe kërkesa për të dy palët. Janë: kontr mbi qiranë, mbi veprën, mbi ortakërinë, mbi sigurimin, etj. Pytje testitKontratat komutative dhe aleatoreKontr komutative janë ato kontr në të cilat palët kontraktuese që në çastin e lidhjes së kontr i dinë të drejtat dhe detyrat e tyre. Fjala komutativ rrjedh nga fjala latine – commutatio, dmth ndërrim, këmbim. Këto kontr kanë rëndësi të madhe në qarkullimin e mallrave dhe dhënien e shërbimeve. Veçori kryesore e këtyre kontratave është barazvlera reciproke e prestimeve. Në këto kontr, hyjnë: kontr mbi shitjen, ndërtimin, këmbimin, qiranë, sigurimin, etj.Kontr aleatore janë ato kontr në të cilat palët në çastin e lidhjes së kontr nuk i dinë të drejtat dhe detyrat e tyre, por kjo varet nga një rrethanë e ardhshme dhe e pasigurtë. Emërtimi aleatore rrjedh nga fjala latine alea, dmth bixhoz, lojë fati, e që ndryshe këto kontr

quhen edhe kontr fatore. Pasiguria e ngjarjes mund të jetë pacaktueshmëria e kohës, psh, në kontr mbi rëntën jetore nuk dihet se deri kur do të jetojë marrësi i rëntës, i së drejtës së mbajtjes. Në këto kontr hyjnë: kontr mbi sigurimin, mbi lojën dhe kushtin, mbi mbajtjen e përjetshme, etj.Kontratat me prestime të përkohshme dhe të përhershmeKontr me prestime të përkohshme janë ato në të cilat prestimi ekzekutohet aty për aty, menjëherë. Detyrimi i debitorit përbëhet prej një bërjeje ose mosbërjeje, prej një lëshimi të cilin e ekzekuton për një çast. Rasti i tillë ekziston kur lidhet kontr e shitjes së sendeve me para të gatshme, kontr mbi dhuratën, mbi huanë, etj. Zgjidhja e kontratave me prestime të përkohshme ka efekt retroaktiv, ex tunc.Kontr me prestime të përhershme janë ato, në të cilat prestimi ekzekutohet me intervale më të gjata kohore. Këtu, detyra e debitorit përbëhet prej shumë bërjesh, mosbërjesh ose lëshimesh. Në këtë grup hyjnë: kontr mbi qiranë, ndërtimin, sigurimin, shërbimin, etj. Sipas mënyrës së ekzekutimit të detyrave, në këto kontrata mund ti dallojmë dy nënlloje: kontr me prestime periodike (detyra e debitorit ekzekutohet në intervale të sakta kohore dhe në mënyrë të njëjtë, psh, pagimi i qirasë për çdo muaj nga qiramarrësi) dhe me prestime sukcesive (detyra e debitorit ekzekutohet në pjesë në afate të kontraktuara dhe në keste, psh, kontr mbi shitjen e mallrave me dërgime të sasive të caktuara të mallrave për çdo muaj deri në dërgesën e fundit). Të kontr me prestime të përhershme zbatohen rregullat e clausula rebus sic stantibus. Zgjidhja e kontratave me prestime të përhershme ka efekt në të ardhmen ex nunc.Kontratat e thjeshta dhe të përzieraKontr e thejshta janë ato që kanë elemente të një kontr dhe paraqet një lloj të caktuar kontratash, psh, kontr e shitjes, e qirasë, e dhuratës, e këmbimit, etj.Kontr e përzier është një kontr, e cila sipas përmbajtjes ka elemente të disa llojeve të kontratave të thjeshta. Përmbajtja e këtyre kontr paraqet një tërësi të një kontrate unike. Këtu hyjnë: kontr mbi pansionin, mbi allotmanin, inxhinieringun, mbi sefin, etj. Lidhur me atë se me cilat rregulla duhet rregulluar kontratat e përziera, në shkencën juridike ekzistojnë 4 teori: 1. teoria e absorbimit – zbatohen rregullat e asaj kontrate në të cilën dominojnë ato karakteristika që e absorbojnë kontratën në tërësi; 2. teoria e kombinimit – në rast kontesti në këto kontrata, gjykata duhet ti kombinojë rregullat e përbashkëta për kontratën e përbërë; 3. teoria e kreimit – gjykata do të zbatojë ato rregulla që i përgjigjen situatës

konkrete, duke zbatuar rregullat e drejtshmërisë; 4. teoria e analogjisë – gjykata do të zbatojë rregulla analoge të ndonjë kontrate të rregulluar me dispozita ligjore.Kontrata e përgjithshme dhe të veçantaKontr e përgjithshme janë ato, në të cilat palët i kanë caktuar, saktësuar, të drejtat dhe detyrat në mënyrë të përgjithshme, për një periudhë të gjatë kohore. Zakonisht, këto kontr lidhen në ndërtimtari, në ndërtimin e fabrikave, rrugëve, etj. Prandaj me rastin e kryerjes se këtyre punëve lidhen dy lloj kontratash, të përgjithshme – për të gjitha punët e ndërtimit, dhe të veçanta të cilat lidhen për çdo vit kalendarik. Rregullat e clausula rebus sic stantibus zbatohen vetëm për kontratat e përgjithshme.Kontr e veçanta janë ato kontr në të cilat janë konstatuar detyrat konkrete të palëve për një periudhë të shkurtër kohore prej një viti. Kontr e veçantë e konretizon kontr e përgjithshme, prandaj nuk mund të jetë në kundërshtim me të.Kontratat e pavarura dhe akcesoreKontr e pavarura (kryesore) krijojnë efekte juridike dhe shuhen pavarësisht nga ndikimi i ndonjë kontrate tjetër. Në këtë grup bëjnë pjesë: kontr e shitjes, e qirasë, e veprës, e dhuratës, e shërbimit, etj.Kontr akcesore lidhet, ekziston dhe varet nga kontrata kryesore. Këto kontr zakonisht lidhen si shtesë (aneks) e kontratës së pavarur ose si kontr e veçantë por akcesore. Këtu hyjnë: kontrata për kaparin, pengun, dorëzaninë, hipotekën, etj. Me zgjidhjen apo anulimin e kontr kryesore, zgjidhet edhe kontr akcesore, kurse nëse zgjidhet apo anulohet kontr akcesore nuk ka ndikim në kontr kryesore.Kontratat klauzale dhe abstrakteKontr kauzale këtu shkaku i drejtpërdrejtë juridik për çka është lidhur kontr është i njohur, jo vetëm për palët kontraktuese, por edhe për personat e tretë. Sipas rregullës kontratat janë kauzale. Këtu bëjnë pjesë: kontr mbi qiranë, huanë, dhuratën, veprën, etj. Kontr kauzale mund të shndërrohet në kontr abstrakte me marrëveshjen e palëve, psh, është lidhur kontr për qiranë, qiramarrësi jep kambialin për çmimin e qirasë.Kontr abstrakte quhet ajo, në të cilën nuk është cekur qëllimi për të cilin palët obligohen. Baza e kontr ekziston në këto kontrata por shkaku nuk është i njohur për palët kontraktuese sepse obligohen. Në këto kontrata si bazë mund të jetë pagesa e qirasë, kthimi i huasë, etj. Kontr abstrakte është kambiali, ose kur dikush me shkrim obligohet se dikujt do t’ia paguajë shumën e caktuar të parave.Kontratat individuale dhe kolektive

Kontr individuale janë ato me të cilat saktësohen detyrat ndërmjet subjekteve – anëtarëve të grupit në emër të të cilëvë është lidhur kontr kolektive. Kontr kolektive duhet të jetë në pajtim me kontr kolektive. Këto raste janë: kontr individuale e punës që lidh punëtori me punëdhënësin.Kontr kolektive janë ato që krijojnë efekte juridike për të gjithë subjektët që i përkasin grupit të caktuar, pa marrë parasysh se të gjithë nuk i kanë dhënë pëlqimin për lidhjen e saj. Këto kontr i lidhë përfaqësuesi i grupit, ku hujnë: kontrata kolektive e punës, ajo e sigurimit kolektiv, pajtimi me dhunë i kreditorëve, etj.Kontratat paraprake (preliminare) dhe kryesore (definitive)Kontr praprake (parakontrata) janë ato me anë të të cilave palët janë obliguar që në të ardhmen të lidhin kontratë tjetër, elementet e të cilave janë caktuar më parë. Që të krijojë efekte juridike parakontrata duhet të këtë elementet thelbësore të kontr kryesore. Lidhja e kontr kryesore mund të kërkohet në afat prej 6 muajsh, e nëse nuk është paraparë, atëherë prej ditës kur sipas natyrës së punës duhet të lidhet. Parakontrata dallon nga punktacioni, sepse parakontrata krijon obligimin që të lidhet kontr kryesore, kurse punktacioni është kontr definitive që obligon të përmbushet prestimi në përputhje me përmbajtjen.Kontr kryesore janë ato, të cilat krijohen pasi të jetë përmbushur kontr paraprake.Ky klasifikim i kontr ka rëndësi praktike, psh, nuk mund të zbatohen në kontr paraprake rregullat për përgjegjësinë për mungesat fizike dhe juridike të sendeve, etj.Kontrata intuita personae dhe jo intuita personaeKontr intuita personae (personale) janë ato, për lidhjen e të cilave merret parasysh cilësia e veçantë e palës kontraktuese. Për këto kontr, cilësitë e njërës ose të të dy palëve janë elemente thelbësore të kontr. Si cilësi të veçanta konsiderohen: mjeshtëria e veçantë, talenti, besimi i caktuar, etj. Kontr intuita personae janë: kontr mbidhuratën, veprën, autorizimin, etj. Këto kontr shuhen me vdekjen e palës. Përmbushja e kësaj kontr nuk mund të bartet në persona tjerë dhe në disa nuk mund të bëhet ekzekutimi me dhunë.Kontr jo intuita personae janë ato, në të cilat nuk merret parasysh cilësia e veçantë e palës kontraktuese, psh, kontr e shitjes, këmbimit, etj.Kontratat me përmbajtje të caktuar dhe ato të adezionitKontr me përmbajtje të caktuar janë ato, në të cilat është caktuar përmbajtja nga palët kontraktuese. Në këto kontr palët me marrëveshje i caktojnë elementet dhe kushtet e saj.Kontr të adezionit janë ato, në të cilat njëra palë që më përpara

cakton elementet dhe kushtet e kontr, kurse pala tjetër nuk merr pjesë në përpilimin e kësaj kontr, e as që ndikon në ndonjë element të këtyre kontr. Pala kontraktuese që dëshiron të lidh këso kontrata mund ta lidhë me nënshkrimin e kontr ose ta refuzojë “en bloc” lidhjen e saj.

INTERPRETIMI I KONTRATËS

Nocioni – kontr është vepër e palëve kontraktuese. Lidhet me pajtimin e vullnetit të shprehur të dy ose më shumë subjekteve me qëllim të krijimit, ndryshimit ose shuarjes së marrëdhënies se caktuar të detyrimeve. Interpretimi i kontr dmth, përcaktimi i kuptimit të vërtetë dhe efekteve të dispozitave të saj. Në rregullat e interpretimit të kontr dallohen: rregullat e përgjithshme dhe ato plotësuse.Rregullat plotësuese të interpretimit të kontratës - janë: gjatë interpretimit të kontr nuk duhet tu përmbahemi domethënieve bukfale të shprehjeve të përdorura por duhet të vërtetohet qëllimi i përbashkët i palëve kontraktuese; nëse ndonjë kontratë ose ndonjë dispozitë e saj është e pakuptueshme, duhet bërë përpjekje që kontrata të ngelë në fuqi dhe që kur interpretohet të këtë ndonjë kuptim; nëse dispozitat e kontr përbëhen nga fjalë të cilat mund të kenë kuptim të ngushtë ose të gjerë, dhe nuk dihet me siguri se cilin kuptim palët e kanë pasur parasysh, kontr duhet të interpretohet në kuptimin e ngushtë (in dubio pro reo); nëse interpretohet kontr me shpërblim, ajo duhet të interpretohet me synim që të realizohen rregullat e drejtshmërisë në dhëniet reciproke të palëve, kurse në interpretimin e kontr pa shpërblim kontratat duhet të interpretohen në atë aspekt që detyrimi të jetë më pak i rëndë për debitorin (in dubio pro debitore); nëse kontr është lidhur sipas përmbajtjes që më përpara të shtypur, ose kur kontr ka qenë e përgaditur në ndonjë mënyrë tjetër dhe e propozuar nga njëra palë kontraktuese, dispozitat e paqarta do të interpretohen në llogari të palës tjetër, dmth në dëm të përpiluesit (in dubio contra stipulatorem). Interpretimi është zakonisht punë e gjykatës.Kontratat e ndaluaraNocioni – kontr është e ndaluar nëse është në kundërshtim me parimet kushtetuese, me dispozitat dhunuese, me normat e moralit shoqëror dhe me normat e dokeve të mira.Rastet e kontratave të ndaluara – rastet më të shpeshta në praktikë, janë: është e ndaluar kontr që lidhet midis avokatit dhe klientit, me të cilën avokati, për shërbimet që ofron merr më tëpër shpërblim, se që parashihet me tarifen e paraparë që nxirret nga Oda e

Avokatëve, e nëse kjo nuk është e caktuar, atëherë palët mund të merren vesh për lartësinë e shpërblimit; është e ndaluar kontr që lidhet midis avokatit dhe klientit të cilën avokati e blenë tërësisht ose pjesërisht gjënë kontestuese që i është besuar atij në mbrojtje; është e ndaluar kontr për dhënien e shumës së caktuar të parave ndërmjetësuesit për të lidhur kurorë midis personave të caktuar; është e ndaluar kontr me anë të se cilës një subjekt i premton tjetrit ndonjë dobi pasurore që pala tjetër të lidhë kurorë; është e ndaluar kontr kur me të premtohet dobia pasurore për të dhënë me qira lokalin afarist ose për të zbrazur atë me qëllim që të vendoset qiradhënësi ose personi i tretë; është e ndaluar kontr e lidhur mes personave fizikë dhe atyre juridik civil, e cila ka për lëndë të kontr sendet në përdorim të përgjithshëm, psh, rrugët, sheshet, lumenjtë, etj.; është e ndaluar kontr mes palëve kur njëra palë merr detyrim nga pala tjetër që të kryejë vepër penale; etj.Pasojat juridike të kontratave të ndaluara - kontr e ndaluara janë kontr të pavlefshme. Pavlefshmëria e tyre është relative (nëse cenohen interesat individuale të palëve kontraktuese) ose absolute (nëse cenohet interesi i përgjithshëm i shoqërisë). Anulimi i tyre bëhet sipas detyrës zyrtare (ex oficio) të pavlefshmëria absolute, ose me iniciativën e palës së dëmtuar të pavlefshmëria relative. Anulimi i tyre krijon pasoja juridike, pra kthimi i gjendjes së mëparshme (restitutio in integrum), i cili mund të jetë i njëanshmë apo i dyanshëm. Çështja e pasojave juridike të këtyre kontr nuk parashtrohet në raste kur është lidhur kontr por nuk është ekzekutuar asgjë, sepse ato janë të pavlefshme, por pasojat paraqiten në rast se është kryer ekzekutimi i pjesshëm ose në tërësi i kontratës.Kontratat me fajdeNocioni – kontr me fajde është ajo sipas se cilës njëra palë kontraktuese fiton për vete ose për personin e tretë një dobi të pamasë nga pala tjetër kontraktuese, duke shfrytëzuar nevojën, varësinë, mendjelehtësinë, papërvojën e palës tjetër kontraktuese. Për të ekzistuar kjo kontr duhet të plotësohen këto kushte në mënyrë kumulative: të jetë kontr me shpërblim; të ekzistojë nevoja e njërës palë kontraktuese; të ekzistojë papërvoja; dhe të shkaktohet disproporcioni i prestimeve.Të drejtat e palës së dëmtuar – ka të drejtë të kërkojë anulimin e kontratës. Nëse disproporcioni i dhënieve reciproke të palëve nuk mund të eliminohet, kontr shpallet e pavlefshme. E drejta e anulimit të kontr realizohet në afatin 1 vjeçar dhe rrjedh prej çastit të lidhjes se kontr. Pala e dëmtuar ka të drejtë të kërkojë që kontr të mbetet në fuqi, duke eliminuar disproporcionin e prestimeve të shkaktuara

me kontr me fajde. Pala e dëmtuar ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit nëse i është shkaktuar dëm palës së dëmtuar në lidhjen e kontr me fajde.

MJETET E SIGURIMIT TË EKZEKUTIMIT TË KONTRATËS

Çdo kontr e lidhur është e siguruar me sanksion juridik, që paraqet një garanc se në qoftë se nuk përmbushet kontr vullnetarisht, ajo do të përmbushet me mjete të dhunës, megjithatë ka raste kur kreditori nuk ka besim ndaj palës tjetër kontraktuese ose nuk e njeh sa duhet, kërkon që me anë të mjeteve tjera të sigurimit të sigurohet përmbushja e kontr. Mjetet e sigurimit të ekzekutimit të kontr janë: reale – pendimi, kushti penal, dhe dorëzania; dhe personale – hipoteka, pengu, kapari, dhe kaucioni.

MJETET E SIGURIMIT PERSONAL TË EKZEKUTIMIT TË KONTRATËS

DorëzaniaNocioni – dorëzania është mjet personal për sigurimin e ekzekutimit të kontr. Krijohet në bazë të marrëveshjes së kreditorit dhe dorëzanit, me të cilën dorëzani merr obligim që të paguajë borxhin nëse nuk do ta paguaj debitori. Dorëzania është kontr akcesore, sepse lidhet bashkë me kontr kryesore, me klauzolë të veçantë në kontr soe si kontr e veçantë. Karakteristikat: vlefshmëria e dorëzanisë varet nga vlefshmëria e detyrës kryesore, nëse nuk krijohet detyra kryesore e vlershme nuk është e vlershme as dorëzania; nëse detyrimi kryesor do të krijohet si detyrim natyral, nuk mund të krijohet dorëzania; dorëzania shuhet pas shuarjes së detyrës kryesore; detyrimi i dorëzanisë nuk mund të jetë më i madh se detyra e debitorit, detyrimi mund të jetë i njëjtë ose më i vogel.Qëllimi i dorëzanisë – i dorëzanisë është sigurimi më i mirë i kreditorit. Kur ekziston dorëzania kreditori i ka dy debitor, të cilëve mund tu drejtohet për pagim. Në këtë rast dorëzani është debitor akcesor. Dorëzani nuk përgjigjet krahas debitoprit kryesor, por ai përgjigjet pas tij. Në dorëzani kreditori se pari i drejtohet debitorit kryesor, e pas tij i drejtohet dorëzanit.Efektet e dorëzanisë – me dorëzani krijohen dy lloj marrëdhëniesh: 1. marrëdhëniet e kreditorit dhe e dorëzanit dhe ato të dorëzanit dhe debitorit. Marrëdhënia e kreditorit dhe e dorëzanit manifestohet me faktin se dorëzani i përgjigjet kreditorit ashtu siç i përgjigjet debitori kryesor, nëse debitori kryesor nuk i përgjigjet. Ekzistojnë dy raste kur kreditori i drejtohet menjëherë dorëzanit: 1. kur debitori

kryesor ka falimentuar, dhe 2. kur debitori kryesor është zhdukur ose nuk i dihet vendbanimi. Dorëzani i përgjigjet kreditorit për tërë borxhin. Nëse dorëzani paguan borxhin e debitorit kryesor, atëherë ka të drejtë ti drejtohet debitorit kryesor për pagim. Marrëdhëniet midis dorëzanit dhe debitorit kryesor, kur dorëzani i paguan kreditorit kërkesën, ai ka të drejtë regresi ndaj debitorit kryesor, dhe tani dorëzani i ka të gjitha të drejtat, të cilat i ka pasur kreditori ndaj debitorit – subrogim personal. Dorëzani është i detyruar që para se të paguajë borxhin, të informohet nga borxhliu kryesor për gjendjen e borxhit, nëse borxhi është falur, është zvogëluar ose është parashkruar.Llojet e dorëzanisë – janë: dorëzani supsidiar (ose i thjeshtë, është debitori i rendit të dytë, sepse ky detyrohet ta paguajë borxhin nëse këtë nuk e bën debitori në afatin e paraparë), dorëzani pagues (është debitor, i cili përgjigjet bashkë me debitorin kryesor. Kreditori nuk është i detyruar që së pari ti drejtohet debitorit kryesor e mandej dorëzanit, por këtë mund ta bëjë menjëherë edhe dorëzanit.), bashkëdorëzanët (ekziston atëherë kur shuëm vetë në cilësinë e dorëzanitë dorëzojnë për borxhin e debitorit kryesor. Këta i përgjigjen solidarishtkreditorit. Nëse kreditori ka tentuar që kërkesën ta realizojë nga debitori kryesor dhe ka qenë i pasuksesshëm, atëherë ka të drejtë që ti drejtohet cilitdo nga bashkëdorëzanët.), dorëzani i dorëzanit (ekziston kur një person detyrohet ndaj kreditorit se do të përgjigjet për përmbushjen e detyrimit të dorëzanit. Kreditori mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit nga dorëzani i vet e mandej nga dorëzani pagues, nëse dorëzani i vet nuk mund të realizojë kërkesën e tij), dorëzani për shpërblimin e dëmit (ekziston kur një person i garanton dorëzanit se do ta shpërblejë dëmin nëse dorëzani ia paguan kërkesën kreditorit dhe në atë rast nuk mund të regresojë nga debitori kryesor).Shuarja e dorëzanisë – dorëzania shuhet: 1. kur shuhet kontrata kryesore; 2. kur kreditori ia fal borxhin dorëzanit; 3. me ndërrimin e debitorit (marrja e borxhit); 4. me konfondim.

Parashkrimi – me parashkrimin e detyrimit të debitorit kryesor parashkruhet edhe detyrimi i dorëzanit. ?Pendimi (multa poenitentialis)Është mjet i sigurimit personal për ekzekutimin e kontr, si dhe është kontr akcesore sepse lidhet pranë dhe ndan fatin e kontr kryesore. Me marrëveshjen e palëve kontraktuese mund të autorizohet njëra ose të dy palët që të tërhiqen nga kontr duke dëhnë pendimin. Pendimi kontraktohet me klauzolë të veçantë në kontrata ose si kontr e veçantë pranë kontr kryesore. Pendimi është premtim i

shumës së caktuar në të holla ose i ndonjë vlere pasurore të cilën do të paguajë njëra ose të dy palët në rast se heqë dorë nga kontr e lidhur.Kushti penal (stipulatio poenae)Nocioni – është mjet personal i sigurimit të ekzekutimit të kontratës, është kontr akcesore që ndan fatin me kontr kryesore. Ai ekziston kur debitori dhe kreditori merren vesh që debitori të paguajë shumën e parave ose dhënien e ndonjë vlere pasurore, në rast se nuk e ekzekuton detyrimin e vet në tërësi ose atë e përmbush në mënyrë të parregullt. Kushti penal vend të rëndësishëm zë në kontr e detyrimeve dhe në ato ekonomike. Kushti penal caktohet në shumë të caktuar të të hollave, në përqindje të caktuar ose për çdo ditë vonesë. Kushti penal parashihet si klauzolë e veçantë në kontr kryesore ose lidhet si kontr e veçantë akcesore.Qëllimi i kushtit penal – është që ti bëj presion debitorit që ai të përmbushë kontr me kohë dhe në mënyrë të rregullt, e në rast se atë nuk e bën, kushti penal i bën të mundur që më lehtë ta realizojë shpërblimin e dëmit.Mënyrat e kontraktimit të kushtit penal – kushti penal mund të kontraktohet në dy mënyra: 1. për mosekzistimin e plotë të kontr (këtu kreditori mund të kërkojë nga debitori ose përmbushjen e kontr, ose pagimin e kushtit penal. Zgjedhja që bën kreditori është definitive); dhe 2. për ekzistimin e parregullt, jo të plotë të kontr (këtu më se shpeshti vjen në shprehje vonesa e debitorit për përmbushje, këtu kreditori mund të kërkojë edhe përmbushejn ekontr edhe pagimin e kushtit penal).Rastet kur kushti penal nuk mund të kontraktohet – janë: për detyrimet me para, për arsye se në këto detyrime mosekzistimi ose vonesa në ekzekutim, si rregull krijon obligimin e pagimit të kamatës; për detyrimet që rrjedhin nga akreditivi; dhe në rast se kontr është e ndaluar dhe jo morale.Zvogëlimi i lartësisë së kushtit penal – palët kontraktuese vendosin lirisht mbi lartësinë e kushtit penal. Me qëllim që të pengohet keqpërdorimi i lirisë së kontraktimit të kushtit penal me shumë, shumë të lartë, është paraparë e drejta e debitorit që të kërkojë nga gjykata zbritjen e shumës së tëpërt të kushtit penal. Gjykata, në bazë të kërkesës së debitorit, mund të zvogëlojë shumën e kushtit penal nëse gjen se ajo është pa masë e lartë në krahasim me vlerën dhe rëndësinë e lëndës së detyrimit.Shpërblimi i caktuar me ligj dhe dënimi kontraktues (penalet)Penalet janë mjete të ekzekutimit të kontr, të cilat paraqesin shumën e caktuar të parave ose të ndonjë vlere tjetër pasurore, të cilën njëra palë kontraktuese duhet t’ia paguajë palës tjetër në rast

se nuk e ka përmbushur detyrimin e vet ose e ka përmbushur në mënyrë jo të rregullt. Penalet caktohen në shuëm paushalle dhe paraqiten si shpërblim i dëmit gjer në lartësinë e tij. Pala kontraktuese, e cila ka të drejtë në penale nuk mund të bëj kumulimin e penaleve dhe të dëmit, ose të penaleve dhe kushtin penal. Penalet si detyrim akcesor rrjedhin nga urdhëri i ligjit, nga tarfiat e caktuara dhe nga doket tregtare.

MJETET REALE TË SIGURIMIT TË EKZEKUTIMIT TË KONTRATËS

Janë ato, me të cilat kreditori do të fitojë të drejtë reale për sendet e debitorit ose të ndonjë subjekti të tretë. Këto mjete janë: hipoteka, pengu, kapari, kaucioni, dhe avansi.Kapari (arha)Është mjet real i ekzekutimit të kontr, është ajo shumë parash ose ndonjë vlerë tjetër pasurore e cila dorëzohet me rastin e lidhjes së kontr, si shenjë se kontr është lidhur di mjet sigurimi për ekzekutimin e saj. Kontraktohet si klauzolë e veçantë në kontr kryesore ose lidhet si kontr e veçantë ndërmjet palëve kontraktuese. Është kontr akcesore, ndan fatin me kontr kryesore. Përveç parave dhe letrave me vlerë, lëndë e kaparit mund të jetë sendi konsumues, jokonsumues, res in specie, dhe res in genere. Kapari ka funksion të dyfishtë: si shenjë se kontr është lidhur, dhe si mjet i sigurimit të ekzekutimit të kontr.Kaucioni (cautio)Është mjet real i sigurimit të ekzekutimit të kontr, që jepet në të holla me rastin e lidhjes së kontr. Zakonisht kaucioni deponohet për kthimin e ambalazhit të sendit që është blerë. Me këtë blerësi garanton shitësin se do të kthejë ambalazhin, e nëse nuk e kthen, shitësi e ndal kaucionin. Me kaucion sigurohet lidhja e kontr me anë të ankandit publik, ku së pari deponohet kaucioni, e pastaj fitohet mundësia e pjesëmarrjes në ankand. Pytje testParadhënia (avansi)Është mjet real i sigurimit të ekzekutimit të kontr. Jepet në çastin kur lidhet kontr e cila si lëndë ka sasinë e caktuar të parave ose sendin e luajtshëm që ka ndonjë vlerë pasurore. Paradhënia më së shumti përdorët në kontrat për ndërtim, mbi autorizimin, etj. Paradhënia llogaritet si ekzekutim i pjesshëm i kontr.

EFEKTET E KONTRATAVE

Kontr e lidhur midis palëve kontraktuese krijon efekte të caktuara lidhur me krijimin, ndryshimin dhe shuarjen e marrëdhënies juridike

kontraktore. Në të drejtat e ndryshme ekzistojnë disa qëndrime rreth efekteve të kontr në detyrime. Sipas grupit të parë të të drejtave, kontr ka efekt juridiko-obligues, dmth, se për fitimin e pronësisë në mënyrë derivative është e nevojshme të ekzistojnë dy kushte: 1. baza juridike (shitja, dhurata, etj.); 2. mënyra e fitimit të pronësisë (dorëzimi i sendit të luajtshëm ose dorëzimi i tapisë të sendet e paluajtshme, ose regjistrimi në librat e tokës). Sipas grupit të dytë, kontr ka efekt juridiko-real, dmth, efekt translativ. Me anët ë kontr fitohet pronësia, ashtu që nga çasti i krijimit të kontr se plotëfuqishme, pronësia është fituar, pa marrë parasysh se lënda e kontr nuk i është dorëzuar blerësit. Sipas grupit të tretë, për bartjen e të drejtave reale paraqiten dy kontr: njëra është kauzale (obligon), kurse tjetra është reale (është e pavarur dhe sherben për dorëzimin e sendit).Efekti i kontr ndërmjet palëve kontraktueseKontr e detyrimeve krijon të drejta dhe detyra të caktuara ndërmjet palëve kontraktuese. Ka efekt relativ, nuk krijon efekte juridike ndaj personave të tretë res inter alio acta – send që për ta ishte juridikisht irelevant. Si palë në një kontr konsiderohet çdo subjekt që ka marrë pjesë në lidhjen e saj në emër të vet dhe në llogari të vet, si dhe ai subjekt që nuk ka marrë pjesë drejtpërdrejt në lidhjen e saj, por që e ka lidhur kontr në mënyrë të tërthortë, nëpërmjet përfaqësuesit. Efektet e kontratave shtrihen edhe në një kategori personash, të cilët nuk kanë marrë pjesë në lidhjen e saj por që nuk mund të konsiderohen si persona të tretë, e ata janë: sukcesorët univerzal – pasardhësit e së drejtës së palëve kontraktuese. Kurse të sukcesorët singular nuk shtrihen efektet e kontr. Sukcesorët singular janë ata persona, të cilët kanë fituar të drejtat dhe detyrat nga personi tjetër. Kontratat e paraardhësve të tyre nuk krijojnë për sukcesorët singularë kurrfarë të drejta dhe detyra. Mirëpo, mund të sigurohet veçmas efekti i kontr se paraardhësit edhe ndaj sukcesorëve singular, psh, nëse në librat e tokës shënohet e drejta e qirasë së një ndërtese në dobi të qiramarrësit, atëherë ajo e drejtë do të lidhet edhe për blerësin e asaj ndërtese.Efektet e kontratave në dobi të personave të tretë – kontr e detyrimeve nuk kanë efekt ndaj personave të tretë. Nevojat e qarkullimit juridik kanë kërkuar që të lejohet mundësia e lidhjes se kontratave në dobi të personit të tretë.Kontrata në dobi të personave të tretë (pactum in favorem tereti) – është kontr e detyrimeve, ku një kontraktues (promitenti – premtuesei) obligohet ndaj kontraktuesit tjetër (stipulentit – kontraktuesi), se do të ekzekutojë prestimin e caktuar në dobi të personit të tretë (beneficarit – shfrytëzues). Palët kontraktuese janë:

promitenti, stipulenti dhe beneficari. Personi i tretë nga kontr e lidhur fiton të drejtën që pavarësisht dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë, të kërkojë përmbushjen e prestimit në dobi të vet edhe pse nuk ka marrë pjesë personalisht në aktin e lidhjes së kontr, e as që është paraqitur me anë të autorizuesit. Kontr në dobi të personit të tretë është kur lidhet kontrata për sigurimin e jetës ndërmjet siguruesit dhe të siguruarit, që shuma e siguruar ti jepet ndonjë subjekti të afërm të të siguruarit kur shkaktohet rasti i siguruar, kur lidhet kontr për depozitën ndërmjet depozitorit dhe deponentit që sendi i deponuar, pas skadimit të afatit, ti jepet personit të tretë, kur lidhet kontr e dërguesit të mallit, që malli ti dorëzohet personit të tretë (destinatorit), etj.Kushtet për lidhjen e kontr në dobi të personit të tretë – stipulenti dhe promitenti duhet ti përmbushin kushtet e përgjithshme që vlejnë për të gjitha kontr e detyrimeve, e këto janë: aftësia punuese e palëve kontraktuese, pajtimi i vullnetit, lënda dhe baza e kontratës. Nëse për përmbushjen e kontr që lidhet kërkohet përmbushja e formës së caktuar, atëherë klauzola “dobia e të tretit” duhet gjithsesi të shprehet në formë përkatëse. Shfrytëzuesi nuk duhet të këtë domosdo aftësinë e veprimit, por zotësinë juridike duhet ta këtë, ndryshe nuk mund të jetë bartës i së drejtës. Ekziston mundësia që beneficiari në çastin e lidhjes se kontr mes promitentit dhe stipulentit të mos jetë i caktuar në mënyrë të saktë, por është e domosdoshme të caktohen elementet në bazë të të cilave do të caktohet, psh, studenti më i mirë në gjeneratën e tij të studimeve, etj.Fusha e zbatimit – kjo kontr ka rëndësi të madhe sidomos në materien e sigurimit ku me anë të kontr mbi sigurimin e jetës në dobi të personit të tretë, dobinë e fiton i siguruari duke gëzuar të drejtën e kërkesës në pagimin e shumës së siguruar, në kushte të përcaktuara me anë të kontr, në kontr e shitjes (psh, kur blerësi është i detyruar që çmimin t’ia paguajë ndonjë të treti), në kontr mbi dhuratën me urdhër, në pagimin e rentës së përjetshme.Efektet juridike të kontr në dobi të personit të tretë – klasifikohen përmes tri lloj marrëdhëniesh që krijohen në kët tre subjektë, e këto marrëdhënie janë: marrëdhënia ndërmjet promitentit dhe stipulentit; ajo ndërmjet promitentit dhe beneficiarit; dhe ajo ndërmjet stipulentit dhe beneficiarit.Marrëdhënia ndërmjet promitentit dhe stipulentit – janë të rregulluara në tërësi me kontr që e lidhin këta subjektë. Këta e lidhin kontr në dobi të personit të tretë, ku në bazë të kësaj kontr stipulenti ka të drejtë të kërkojë nga promitenti që të përmbush ndaj personit të tretë atë që është kontraktuar në dobi të tij. Këtë mund

ta kërkojë nga promitenti edhe beneficiari. Këtu promitenti është debitor, kurse stipulenti kreditor. Në këtë kontr duhet të ekzistojë klauzola “në dobi të personit të tretë”. Dobia nga kontr në dobi të personit të tretë mund të revokohet gjer në çastin kur vdes stipulenti, përveç në rast se nuk është kontraktuar ndryshe ose nuk rrjedh diçka tjetër nga rrethanat e kontratës. Baza e kontr mund të jetë, përveç sigurimit ose mbajtjes se përjetshme, edhe shitblerja, huaja, dhurata, etj.Marrëdhëniet ndërmjet promitentit dhe beneficiarit – këto marrëdhënie shprehin raportin ndërmjet kreditorit dhe debitorit të krijuar në bazë të kontr së lidhur. Beneficiari ka të drejtë të kërkojë nga promitenti përmbushjen e veprimit të caktuar. Promitenti mund t’ia paraqes beneficiarit të gjitha kundërshtimet objektive (psh, se nuk ka arritur afati për përmbushjen e detyrimit, se kontr është e pavlefshme, etj.), dhe kundërshtimet personale (psh, kundërshtimi për kompensim, për faljen e borxhit, etj.), psh, shitësi në pozitën e promitentit mund t’ia paraqes beneficiarit kundërshtimin se blerësi nuk ia ka paguar shitësit shumën e çmimit, prandaj shitësi nuk do ta dorëzojë sendin derisa nuk dorëzohet edhe pjesa tjetër e shumës së çmimit. Mirëpo, promitenti nuk mund të paraqesë çdo kundërshtim kundër beneficiarit, sepse ai është personi i tretë ndaj tij. Sipas LMD beneficiari e fiton të drejtën e drejtpërdrejtë dhe personale ndaj debitorit, përveç në rast se kanë kontraktuar ndryshe ose nëse, varësisht nga rrethanat e rastit, nuk rrjedh diçka tjetër. Në kontr në dobi të personit të tretë, beneficiari, si shfrytëzues në këtë kontr ka të drejtë të kërkojë nga promitenti për mbushjen e kontr.Marrëdhëniet ndërmjet stipulentit dhe beneficiarit – stipulenti e kontrakton dobinë në llogari të personit të tretë, sepse me këtë dëshiron t’ia paguajë ndonjë borxh të vetin beneficiarit, mund të ia jep ndonjë dhuratë, ose mund të jetë që stipulenti dëshiron të krijojë marrëdhënie kreditore. Kontr në dobi të personit të tretë, paraqitet si instrument juridik me ndihmën e të cilit stipulenti përmbushë ndonjë detyrim ndaj beneficiarit të bazuar në ndonjë kontr mirëbërëse ose me shpërblim, ngarkuese. Stipulenti është palë kontraktuese dhe kreditor në kontr e lidhur në dobi të personit të tretë. Ai e ka të drejtën e revidimit të dobisë në të mirë të beneficiarit gjer në çastin e pranimit të dobisë nga beneficiari, e cila është e drejtë personale e tij që nuk mund të bartet në trashëgimtarët e tij.Natyra juridike e kontratave në dobi të personit të tretë – lidhur me këtë ekzistojnë 4 mendime: sipas mendimit të parë: natyra juridike e kontr në dobi të personit të tretë, duhet të shpjegohet duke u mbështetur në ofertën që është e njohur edhe si teori e ofertës. Ky

mendim e thekson efektin relativ të kontr, sepse kontr që lidhet nëpërmjet promitentit dhe stipulentit ndikon që stipulenti të fitoj të drejtën për vete, me të cilën ofron mundësinë që e drejta ti bartet personit të tretë. Në të drejtën bashkëkohore ky mendim nuk përkrahet, për arsye se nuk merret parasysh se efekti i kësaj kontr është në faktin që personi i tretë e fiton të drejtën e drejtpërdrejtë pa pranimin e të tjerëve. Vdekja e stipulentit nuk ndikon që beneficiari të humb të drejtën. Sipas mendimit të dytë: kontr në dobi të personit të tretë lidhet ndërmjet promitentit dhe stipulentit me klauzolë në dobi të personit të tretë, në bazë të shprehjes se njëanshme të vullnetit të promitentit. Promitenti këtu krijon të drejtën ndaj beneficiarit. Ky mendim nuk mund të pranohet, sepse mund ti bëhet vërejtje se nuk shpjegon efektin e kontr në dobi të personit të tretë në bazë të vullnetit të promitentit dhe stipulentit. Nuk e shpejgon revokimin e stipulentit dhe rëndësinë e akceptimit të personit të tretë. Sipas mendimit të tretë: kontr në dobi të personit të tretë është një rast i gjerimit të punëve të huaja pa porosi, ku stipulenti kryen punët në dobi të tij. Ai lidh kontr në emër të vet dhe në llogari të personit të tretë. Stipulenti ka të drejtë ta revokojë dobinë në llogari të beneficiarit deri në çastin e pranimit të dobisë së beneficiarit. Në gjerimin e punëve të huaja i zoti i punës nuk mund ta revokojë dobinë e marrë. Stipulenti dhe promitenti lidhin kontr në favor të personit të tretë, kurse në gjerimin e punëve të huaja pa porosi nuk lidhet fare kontr. Ky mendim mbështetet në institucionet klasike dhe e rëndon pozitën e stipulentit. Sipas mendimit të katërt: kontr në dobi të personit të tretë është kontr e veçantë e së drejtës së detyrimeve. Doktrina juridike bashkëkohore, këtë kontr e konsideron plotësisht të pavarur, të veçantë prandaj kjo kontr i ka rregullat e veta specifike.Premtimi i veprimit të personit të tretë – ekziston kur një subjekt i premton subjektit tjetër se personit të tretë do t’ia kryej një prestim të caktuar. Ky premtim, parimisht nuk krijon detyrime për personin e tretë, sepse prej vullnetit të personit të tretë varet se a do të përmbushë ky atë që një subjekt i ka premtuar subjektit tjetër. Me kontr mbi premtimin e veprimit të personit të tretë, premtuesi i bën premtim kontraktuesit se personi i tretë do të përmbushë premtimin e caktuar, i cili ka të bëj me dhënie ose veprim ose me ndonjë mosveprim a pësim. Ky presim mund të jetë detyrim pozitiv ose negativ. Qëllimi kryesor i premtimit të veprimit të personit të tretë është që i treti të marrë detyrimin që diçka të kryej. Nëse një subjekt i premton personit të tretë dhe garanton se i treti me të vërtetë do të kryejë diçka dhe atë nuk e bën, atëherë premtuesi do të përgjigjet.

EFEKTET E VEÇANTA TË KONTRATAVE ME SHPËRBLIM

Kontratat me shpërblim kanë efekte të veçanta për arsye se bartësi i sendit duhet të garantoj që sendin që e bartë nuk ka mungesa fizike apo juridike ose me anë të kontr nuk është shkaktuar dëmtimi pa masë, ose do të revidohet ose të zgjidhet kontr nëse paraqiten rrethana të caktuar që e rëndojnë tëpër ekzekutimin e kontr në dëm të njërës palë kontraktuese. Efektet e veçanta me shpërblim, shprehen në: kundërshtimin për mospërmbushjen e kontr, në kundërshtimin për përmbushje të parregullt të kontr, në dëmtimin pa masë, në revidimin ose zgjidhjen e kontr, të mungesat fizike dhe juridike të sendit, të garancioni për funksionim të mirë të sendit.Kundërshtimi për mospërmbushjen e kontrNocioni – është mjet juridik me të cilin mbrohet barazia në pikëpamje të njëkohësisë së përmbushjes së kontratës në kontratat e dyanshme detyruese. Me këtë mjet juridik pala kontraktuese e ndërgjegjshme, e njofton anën tjetër kontraktuese se do të përmbushë detyrimin e vet nëse ajo nga ana e vet e përmbushë ose është e gatshme të përmbushë detyrimin kontraktor. Është mjet juridik që imponon përmbushjen e detyrimit kontraktor derisa nuk krijohen kushtet optimale për përmbushjen e kontratës. Bën pjesë në grupin e kundërshtimeve dilatore (shtyese), që mbron ekuivalencën e prestimeve, ndërshmërinë dhe barazinë e palëve kontraktuese.Kushtet e kundërshtimit – kushtet që kërkohen të përmbushën për këtë mjet juridik, janë: të kezistojë kontr e dyanshme detyruese me shpërblim; që nga ligji, kontrata dhe rrethanat e rastit nuk rrjedh se njëra palë është e detyruar që më parë të përmbushë detyrimin e vet; që njëra palë deri në paraqitjen e kundërshtimit nuk e ka përmbushur detyrimin e vet; që ana paditëse nuk i ka dhën deklaratë të vetën të paditurit së është e gatshme që të përmbushë detyrimin e vet.Kur plotësohen këto kushte asnjëra palë nuk është e detyruar të përmbushë detyrimin e vet.Kundërshtimi për përmbushje të pasigurtë të kontratësNocioni – është një mjet juridik në marrëdhëniet kontraktore, me anën e të cilit, palës së ndërgjegjshme i ofrohet mundësia që të shtyhet përmbushja e kontratës, derisa pala tjetër të mos e përmbushë detyrimin e vet ose kur nuk ofron sigurim të mjaftueshëm se do ta përmbushë kontratën.Kushtet e kundërshtimit – që të mund të paraqitet kundërshtimi për përmbushje të pasigurtë duhet të plotësohen këto kushte: duhet të

jetë e lidhur kontr e dyanshme detyruese më shpërblim; të rrjedhë nga kontr se njëra palë kontraktuese duhet e para ta përmbushë kontr; se pas lidhjes së kontr gjendja materiale e palës tjetër kontraktuese, që duhet të përmbushë kontr, është keqësuar në atë masë sa që është e pasigurtë se a mund ta përmbushë detyrimin e vet; kljo gjendje materiale e palës tjetër duhet të jetë e vështirë, serioze dhe e rëndë; ana tjetër mund të mos i këtë ditur këto rrethana,e as ka qenë e detyruar ta dijë.Kur plotësohen këto kushte, pala e ndërgjegjshme ka të drejtë të prolongojë përmbushjen e detyrimit të vet, derisa pala tjetër nuk sjell siguri të mjaftueshme se do ta përmbushë detyrimin e vet. Nëse pala nuk e bën këtë me kohë, pala e ndërgjegjshme ka të drejtë të kërkojë zgjidhjen e kontratës.Dëmtimi i pamasëNocioni – është ai dëm material, të cilin e pëson njëra palë kontraktuese me kontratat e dyanshme për shkak të disproporcionit të prestimeve të shkaktuara në çastin e lidhjes së kontratës. Ky dëmtim ekziston kur shitësi e shet një send që nuk e ka as gjysmën e vlerës së vërtetë. Pytje testKushtet për dëmtimin e pamasë – që të zbatohen rregullat e dëmtimit të pamasë, duhet të plotësohen këto kushte: të jetë kontr e dyanshme me shpërblim, të ekzistojë disproporcioni në prestime, pala e dëmtuar të mos këtë ditur për vlerën e vërtetë të sendit në çastin e lidhjes se sendit. Dëmtimi i pamasë ekziston vetëm të kontr me shpërblim. Përgjegjësia për dëmtimin e pamasë nuk ekziston në disa raste. Këto janë: kontr aleatore, në shitjen e sendit në ankand publik, etj. Për përgjegjësinë nga dëmtimi pa masë është e nevojshme të ekzistojë disproporcioni në dhëniet reciproke, e më se shpeshti caktohet me thyesa matematikore, ½, 1/3 e çmimit, më tëpër së gjysma e vlerës së vërtetë e sendit, etj. Në dëmtimin e pamasë duhet të ekzistojë mungesa e vullnetit të njerës palë, që paraqitet në formë lajthimi lidhur me vlerën e sendit që shitet.Të drejtat e palës së dëmtuar në kontr lesionare – pala që është dëmtuar pa masë të kontr e lidhur me shpërblim, ka të drejtë të kërkojë anulimin e kontr, e cila mund të realizohet ose me anë të ngritjes së padisë ose me anë të paraqitjes së kundërshtimit. Në rastin e anulimit të kontr konsiderohet sikurse të mos ishte lidhur fare ajo. Nëse kontr është ekzekutuar, secila palë është e detyruar që të kthejë atë që ka marrë prej palës tjetër. Por nëse kjo është e pamundur të bëhet, atëherë në vend të kthimit të sendit që është marrë, paguhet barasvlera me para. E drejta e anulimit të kontr skadon pas 1 viti.Përgjegjësia për mungesat materiale të sendit

Nocioni – bartësi i sendit ka për detyrë ta mbrojë marrësin nga mungesat materiale të sendeve. Ekziston përgjegjësia e bartësit ndaj marrësit, nëse sendi i bartur nuk i ka vetitë e kontraktuara, të rëndomta, vetitë ligjore ose të supozuara, vetitë e veçanta ose që rregullisht i ka sendi i caktuar.Kushtet – që të ekzistojë detyra e mbrojtjes nga mungesat materiale në anën e bartësit, duhet të plotësohen këto kushte: 1. që sendi i dorëzuar të këtë mungesa materiale; 2. që mungesa të jetë e fshehur; 3. që mungesa të paraqitet në çastin e kalimit të rrezikut; 4. për mungesat e sendit duhet të njoftohet bartësi i sendit.Të drejtat e marrësit të sendit me mungesa materiale – marrësi aka të drejtë që nga marrësi i sendit të kërkojë: të menjanojë mungesen, nëse ajo mund të menjanohet; të zëvendësojë sendin me mungesa me sendin e llojit të njëjtë pa mungesa; të bëj zbritjen e çmimit sipas përmasës së mungesës; shpërblimin e dëmit; dhe të kërkojë zgjidhjen e kontr.Humbja e të drejtave – marrësi i sendit me mungesa materiale duhet ti realizojë të drejtat e veta në afat të caktuar. Të drejtat e blerësit i cili me kohë e ka njoftuar shitësin për mungesat e sendve, shuhen pas skadimit të një viti. Të drejtat e marësit sipas bazës së përgjegjësisë për mungesat materiale të sendeve parashkruhen në afat prej 3 vjetësh.

Përgjegjësia për mungesat juridike të sendeve (Evictio)Nocioni – fjala evoctio rrjedh nga fjala latine “evinco – ere, dmth, të fitohet në gjykatë. Evictioni paraqet rastin e shqetësimit juridik të marrësit të sendit, i cili qëndron në faktin që një subjekt shprehë ndonjë të drejtë për sendin, që i është dhënë marrësit, e cila e drejtë që është krijuar para se ai ta këtë marrë sendin, e për të cilin marrësi nuk ka ditur me rastin e lidhjes së kontr. Shqetësimi juridik ekziston kur bartësi sendin e huaj ia shet marrësit dhe personi i tretë si pronar i atij sendi me padinë e rei vindikimit merr sendin nga marrësi, ose rasti kur kreditori hipotekar e merr sendin nga blerësi të shitur me qëllim që të realizojë kërkesën e vet, ose kur shitet toka për të cilën është hapur proc e eksproprijimit, a konfiskimit. Shqetësimi juridik bëhet me anë të kontestit.Llojet – janë: 1. evikcioni i plotë – ekziston në rastet kur marrësi e humbë në tërësi posedimin e sendit, kur një subjekt ia shet sendin e huaj blerësit, kurse ky send merret nga pronari i vërtetë; 2. evikcioni i pjesërishëm – ekziston kur marrësi është zhveshur nga posedimi i njërës pjesë të sendit, ose kur në sendin e huaj ekziston ndonjë e drejtë e personit të tretë me të cilën janë kufizuar të drejtat e tij, psh, kur një subjekt ia shet sendin e vet blerësit pa servitut, kurse

në atë send ekziston servituti i ndonjë personi të tretë dhe marrësi zhveshet nnga realizimi i të drejtave të veta.Kushtet e përgjegjësisë për mungesat juridike të sendit – që të ekzistojë përgjegjësia për mungesat juridike të sendit, duhet të plotësohen këto kushte: që të ekzistojë mungesa juridike, që ajo mungesë të jetë e fshehtë, që mungesa të ekzistojë në çastin e kalimit të rrezikut, që të jetë bërë njoftimi me kohë për ekzistimin e mungesës.Të drejtat e marrësit të sendit me mungesa juridike – janë: ti evitojë mungesat juridike; të kërkojë zëvendësimin e sendit me mungesa juridike me send pa mungesa; të kërkojë zvogëlimin e çmimit; të kërkojë zgjidhjen e kontr; dhe të kërkojë shpërblimin e dëmit.Humbja e të drejtave – sipas ligjit humbja e të drejtës së marrësit për realizimin e këtyre të drejtave është afati 1 vjeçar. Ky afat është prekluziv, sepse këtu nuk ekziston as ndërprerja e as ndalja e rregullave të parashkrimit.Garancioni për funksionim të mirë të sendeveKy garancion është paraparë për shitjen e mallrave teknike (makinave, aparateve elektrike në amvisëri, etj.), të cilat i shoqëron lista e garancisë. Me anë të garancisë bartësi i sendit teknik premton se malli i caktuar ka veti dhe kualitete të caktuara pozitive dhe nuk ka mungesa funksionale gjatë përdorimit. Këtë siguri e shton lista e garancisë me të cilën garantohet se sendi do të funksionojë mirë deri në skadimin e kohës se caktuar. Listen e garancisë e jep prodhuesi, kurse për mallrat e importuara – importuesi. Lista e garancisë përmban: të dhënat për mallin, llojin e prodhimit, afatin e garancisë, datën e prodhimit të sendit, nënshkrimin e shitësit, vendbanimin e garantit, kushtet e garancisë dhe ditën e shitjes, etj. Për funksionimin e mirë të sendeve teknike blerësit i përgjigjet shitësi i sendit dhe prodhuesi. Në praktikë ndodhë që për prodhimin e një sendi të marrin pjesë disa prodhues, psh, prodhimi i aeroplanëve, anijëve, etj.Kushtet e përgjegjësisë – që të ekzistojë përgjegjësia e subjektit përgjegjës duhet të plotësohen këto kushte: të ekzistojë mungesa funksionale, kjo mungesë të paraqitet në sendin teknik që posedon garanci, mungesa funksionale të paraqitet në afatin e garancisë, blerësi të mos jetë fajtor për mungesën funksionale dhe që blerësi të njoftojë shitësin ose prodhuesin për mungesën funksionale.Të drejtat e blerësit – janë: ti evitojë mungesat funksionale; ta zëvendësojë sendin me mungesat funksionale me send pa mungesa; të kërkojë zvogëlimin proporcional të çmimit, të kërkojë zgjidhjen e kontr, dhe të kërkojë shpërblimin e dëmit.Humbja e të drejtave – në ligjin e detyrimeve është paraparë

humbja e të drejtave nëse blerësi nuk i realizon ato brenda afatit prej 1 viti, nga data kur blerësi ka kërkuar prej prodhuesit evitimin e mungesave ose zëvendësimin e sendit, me send të ri pa mungesa. Ky afat është prekluziv.Ndikimi i rrethanave të ndryshuara në ekzekutimin e kontratës (clausula rebus sic stantibus)Nocioni – nëse prej momentit të lidhjes se kontr e deri në momentin e përmbushjes së saj paraqiten rrethana të cilat e rëndojnë ekzekutimin e kontr të vetëm njërës palë kontraktuese, kontr e lidhur mund të zgjidhet apo të revidohet – clausula rebus sic stantibus. Clausula rebus sic stantibus arsyetohet me barazinë e palëve me parimin e ekuivalencës së prestimeve, parimin e ndërshmërisë dhe ndërgjegjshmërisë dhe me parimin e drejtshmërisë.Kushtet për zbatimin e clausula rebus sic stantibus – duhet të plotësohen këto kushte: rrethanat e ndryshuara duhet haptazi të rëndojnë përmbushjen e detyrimit të njërës palë kontraktuese; rrethanat e ndryshuara duhet të jenë të paparashikuara dhe të jashtëzakonshme (termeti, vërshimet, etj.); rrethanat e ndryshuara duhet të paraqiten pas momentit të lidhjes së kontr; dhe rrethanat e ndryshuara duhet të paraqiten në kontratat e dyanshme detyruese dhe pa fajin e palëve kontraktuese.Të drejtat e palës së dëmtuar të clausula rebus sic stantibus – pala e dëmtuar për shkak të paraqitjes se rrethanave të ndryshuara mund të kërkojë me anë të padisë ose të kundërshtimit zgjidhjen e kontr. Kontr nuk zgjidhet nëse pala tjetër ofron ose pranon që kushtet gjegjëse të kontr të ndryshohen në mënyrë të drejtë.

SHUARJA E KONTRATAVE

Shuarje e kontr konsiderohet shuarja e kontr se plotëfuqishme me vullnetin e palëve kontraktuese për shkaqe të parapara me ligj. Kontrata shuhet: 1. me marrëveshjen e palëve; 2. kur zhduket lënda e saj; 3. kur vdes pala kontraktuese; 4. me anulimin e kontr; 5. mosekzekutimi i kontr.Shuarja e kontr me marrëveshjen e palëveNocioni – kontr krijohet me vullnetin e palëve kontraktuese dhe me vullnetin e tyre edhe mund të zgjidhet. Shuarja e kontr me marrëveshjen e palëve kontraktuese gjen shprehje në rastet kur ato nuk dëshirojnë që kontr të krijojë efekte juridike të cilat i kanë pasur në çastin e krijimit të saj.Efektet juridike të shuarjes së kontr me marrëveshjene palëve – këto efekte shprehen në faktin se kontrata e krijuar më nuk krijon

efekte juridike. Kontr mund të këtë efekte retroaktive prej fillimit dhe në të ardhmën prej çastit të zgjidhjes. Nëse njëra palë nuk e ka përmbushur fare detyrimin e vet të arritur, atëherë atë pjesë deri në çastin e shuarjes së kontr duhet t’ia dorëzojë palës tjetër. Nëse kontr është përmbushur pjesërisht, këtu shuarja ka efekt në të ardhmën (ex nunc). Por në disa raste kontr nuk mund të këtë efekt tjetër përveç efektit në të ardhmen. Këtë rast e kemi në kontr me prestime të përhershme kur nuk është e mundshme që zgjidhja të këtë efekt retroaktiv (ex tunc) ku ajo ka zjgatur një kohë të caktuar.Shuarja e kontr kur zhduket lënda e sajNocioni – është një rast i shuarjes se kontr që mund të shkaktohet nën ndikimin e fuqisë madhore ose të rastit, që shkaktohet pas lidhjes së kontr meqenëse zhdukja e lëndës së kontr shkakton pamundësinë e përmbushjes dhe shuarjen e kontr. Rrezikun për zhdukjen e sendit e ka debitori. Kur në një kontr të dyanshme detyruese ekzekutimi i detyrës së njërës palë kontraktuese bëhet i pamundshëm për shkak të shkatërrimit të sendit nga fuqia madhore, atëherë as pala tjetër kontraktuese nuk do të jetë e detyruar që ta ekzekutojë detyrën e vet dhe kontr nuk do të ekzistojë më.Kushtet e shuarjes së kontr në këtë rast – që një kontr e dyanshme detyruese të shuhet për shkak të zhdukjes së lëndës së saj, duhet të plotësohen këto kushte: 1; që kontr të jetë e dyanshme me shpërblim; 2. që lënda e kontr së dyanshme detyruese të jetë send individualisht i caktuar (res in specie); 3. që sendi të jetë zhdukur nën ndikimin e fuqisë madhore – vis maior.Nëse shkatërrimi i lëndës është bërë me fajin e debitorit, kontr nuk shuhet. Shuarja e kontr për shkak të zhdukjes se lëndës ka efekt retroaktiv, pra krijon efekte prej fillimit të lidhjes se kontr.Shuarja e kontr me vdekjen e palës kontraktueseËshtë rregull e përgjithshme që kur vdes pala kontraktuese, kontr nuk shuhet por kalon mbi trashëgimtarët e tij iniversal. Në të drejtën kontraktore bëhet përjashtim në dy raste: 1. kontr do të shuhet kur vdes pala kontraktuese nëse është lidhur duke pasur parasysh cilësitë e veçanta personale të palës kontraktuese, pra kur është lidhur kontr intuita personae; dhe 2. nëse palët kontraktuese janë marrë vesh që ndjekja e njërës palë do të shkaktojë shuarjen e saj. Kontr që shuhen kur vdes pala kontraktuese janë: ajo mbi veprën, autorizimin, dhe kontr mbi ortakërinë. Kur kontr shuhet për arsye të vdekjes së palës kontraktuese, kontr ka efekt në të ardhmen, ex nunc. Në rast se gjatë jetës së njërës palë kontraktuese është kryer një punë, kurse pala nuk ka marrë për këtë shpërblim, trashëgimtarët e tij do të kenë të drejtë të kërkojnë atë shpërblim.

Anulimi i kontratës

Anulimi i kontr shkakton pamundësinë që kontr të krijojë efekte juridike. Kontr anulohet kur cenohet interesi i përgjithshëm shoqëror, ose ndonjë interes individual. Varësisht nga arsyet se çka cenohet, ekzistojnë dy lloje të pavlefshmërisë: ajo absolute e kontratave dhe ajo relative.Kontratat absolutisht të pavlefshme – janë ato të cilat janë në kundërshtim me dispozitat ligjore, imperative, me normat e moralit dhe me normat e dokeve të mira. Kontr është absolutisht e pavlefshme nëse e ka lëndën të ndaluar, kur është caktuar afati më i gjatë ose më i shkurtë i parashkrimit, kur lidhet kontr me fajde dhe kur ndërmarrja ekonomike krijon dhe shfrytëzon pozitën monopoliste në treg. Anulimin e këtyre kontr mund ta bëjnë organet përkatëse sipas detyrës zyrtare ose subjektët e interesuara (në radhë të parë pala kontraktuese e ndërgjegjshme, trashëgimtarët universal dhe ata singular të tij). Konversioni i këtyre kontr – nëse një kontr e pavlefshme i plotëson kushtet për një kontr tjetër të vlefshme, kjo quhet konversion. Për konversionin e kontratave të pavlefshme palët duhet të mos kenë ditur për pavlerësinë e saj. Kjo kontr e lidhur duhet ti plotësojë kushtet për lidhjen e kontr tjetë të plotëfuqishme. Me kontr tjetër palët duhet të realizojnë të njëjtin qëllim që do ta realizonin me kontr e parë. Pasojat juridike të këtyre kontr – janë se kontr konsiderohet sikur të mos ishte lidhur fare, dmth ka efekt retroaktiv, kthehet gjendja e mëparshme. Vendimi gjyqësor për këto kontr ka karater deklarativ.Kontratat relativisht të pavlefshme – janë ato me anën e të cilave cenohen interesat individuale të palës kontraktuese. Kontr është relativisht e pavlefshme kur lidhet nga personi i mitur me aftësi të kufizuar punuese: pa lejen e prindit ose të kujdestarit, me lajthim, me mashtrim, kur lidhet kontr fiktive. Anulimin e këtyre kontr mund ta kërkojnë pala e dëmtuar, trashëgimtarët e saj dhe personi i tretë që ka interes të shpallet kontrata e pavlefshme. Vendimi gjyqësor për këto kontr ka karakter konstituiv. Konvalidimi i këtyre kontr – konvalidim është fuqizimi i kontr, që gjen shprehje vetëm për kontr relativisht të pavlefshme. Efektet e konvalidimit shprehen në atë që kontr relativisht e pavlefshme bëhet e vlefshme. Efektet e konvalidimit janë retroaktive dhe rrjedhin prej fillimit të krijimit të kontr së fuqizuar. Pasojat juridike të anulimit dhe shuarja e të drejtave – anulimi i kontr relativisht të pavlefshme shkakton pasoja juridike të caktuar që shprehen: kthimi në gjendje të mëparshme dhe shpërblimi i dëmit. Anulimi i këtyre kontr shkakton efekt

retroaktiv, ex tunc. Afati për anulim është 1 vit, prej ditës kur pala e dëmtuar e ka kuptuar shkakun e pavlefshmërisë relative të kontr, përkatësisht pas shuarjes së anulimit. Ky afat është subjektiv brenda të cilit mund të anulohet kjo kontr. Kjo e drejtë shuhet në çdo rast nëse kalon afati prej 3 vjetesh.

Zgjidhja e kontrates për shkak të mosekzekutimitNocioni – është mënyrë e shuarjes së kontr së plotëfuqishme për shkak të mosekzekutimit me faj të njërës palë kontraktuese.Kushtet për zgjidhjen e kontr për shkak të mosekzekutimit – janë: që të ekzistojë kontr me shpërblim, që kontr të mos jetë ekzekutuar pjesërisht, as tërësisht, që debitori të jetë fajtor për mosekzekutimin e kontr, dhe që kreditori të caktojë afatin plotësues. Kontrata për mosekzekutim zgjidhet nga gjykata, prandaj vendimi i saj është me karater konstituiv. Me zgjidhjen e kontr për shkak të mosekzekutimit kontr shuhet dhe konsiderohet se fare nuk ka qenë e lidhur. Zgjidhja e kontr ka efekt retroaktiv, ex tunc. Në disa ka efekt në të ardhmen, ex nunc, psh të kontratat me prestime të përhershme (ajo e qirasë, sigurimit, etj.). Zgjidhja e kontrata për mosekzekutim nuk ka efekt ndaj personit të tretë.

SHKAKTIMI I DËMIT SI BURIM I DETYRIMEVEPërgjegjësia deliktore civile Kur dëmi i shkaktohet të dëmtuarit, krijohet përgjegjësia – detyra e dëmtuesit për shpërblimin e dëmit. Në kuptimin e gjërë, përgjegjësia për dëmin dmth, detyrim i shpërblimit të dëmit që i është shkaktuar tjetrit. Përgjegjësia për dëmshpërblim quhet edhe përgjegjësi deliktore – civile. Në kuptimin e ngushtë, përgjegjësia deliktore – civile është kur i shkaktohet dëm tjetrit me veprimin kundërligjor dhe me fajin e dëmtuesit. Përgjegjësia për dëmin paraqitet si pasojë e dëmit të shkaktuar. Përgjegjës mund të jetë subjekti si shkaktues i dëmit, ose ndonjë subjekt tjetër, që është në marrëdhënie të veçantë me shkaktuesin e dëmit, në rend të parë, poseduesi i sendit të rrezikshëm ose organizuesi i aktivitetit të rrezikshëm. Përgjegjësia e këtyre subjekteve është përgjegjësi juridike, sepse ajo është e rregulluar me norma juridke të se drejtës objektive. Në përgjegjësinë juridike civile ekziston rregulla juridike e përgjithshme, që çdo subjekt duhet të përmbahet nga veprimet që mund ti shkaktojnë dëm tjetrit. Në të gjitha rendet juridike të shteteve në botë, ndalohet që tjetrit ti shkaktohet dëm. Janë të njohura dy lloj të përgjegjësisë juridike civile: përgjegjësia deliktore civile, në të cilën dëmi është pasojë e veprimit deliktor; dhe

përgjegjësia juridike kontraktore, në të cilën dëmi shkaktohet nga cenimi i kontratës. Në detyrimet e krijuara nga shkaktimi i dëmit ekzistojnë dy subjektë: dëmtuesi që është debitor, dhe i dëmtuari që është kreditor. Shkaqet e shkaktimit të dëmit Si shkaqe të shkaktimit të dëmit mund të paraqiten: sjellja e njerëzve (e bëjnë personat fizikë dhe juridik me veprim aktiv ose pasiv); sendet (nga helmet, eksplodimi i gazrave, rryma elektrike, etj.); veprimet e rrezikshme (dëmi i shkaktuar në xehërore, në trafik, në ndërtimtari, etj.); dhe ngjarjet (natyrore: rrufeja, stuhia, vërshimet, termetet, etj.). Delikt, quhet dëmi që shkaktohet me qëllim, kurse kuazidelikti, është ai veprim në të cilin dëmi është shkaktuar nga pakujdesia. Përgjegjësia deliktore dhe përgjegjësia kontraktore Përgjegjësia deliktore civile paraqitet si rrjedhojë e detyrës së përgjithshme ligjore që askujt të mos i shkaktohet dëmi. Në përgjegjësinë kontraktore, debitori e ka cenuar detyrën e vet që buron nga kontr e lidhur, sepse ai fare nuk e ekzekuton detyrën e vet, ose vonohet, ose nuk e ekzekuton si duhet, prandaj për debitorin krijohet detyra e dëmshpërblimit të kreditorit. Të dy këto përgjegjësi bartin detyrën e dëmshpërblimit, mirëpo, ka edhe dallime të dukshme: përgjegjësinë deliktore e krijon fakti i shkaktimit të deliktit, kurse përgjegjësia kontraktore ekziston me vetë faktin e cenimit të kontr për mosekzekutim të saj; në përgjegjësinë deliktore dëmtuesi përgjigjet sipas fajit, përveç në rastet kur dëmi shkaktohet nga sendet e rrezikshme ose nga veprimtaria e rrezikshme, kurse në përgjegjësinë kontraktore, cenuesi i kontr përgjigjet sipas fajit të supozuar; rregullat e përgjegjësisë deliktore janë imperative dhe nuk mund të përjashtohen, por duhet të zbatohen ashtu si janë paraprë me ligj, kurse rregullat e përgjegjësisë kontraktore janë dispozitive, për arsye se palët kontraktuese këto regulla me anë të kontr mund ti përjashtojnë, ti kufizojnë ose ti zgjërojnë; në përgjegjësinë deliktore detyrimi kryesor është shpërblimi i dëmit, kurse në përgjegjësinë kontraktore, debitori në rast të cenimit të detyrimit të vet, duhet të përmbushë kontr dhe të shpërblejë dëmin; në përgjegjësinë deliktore mund të përgjigjet shkaktuesi i dëmit, ndihmësi, shtytësi, pronari, poseduesi dhe organizuesi i veprimtarisë së rrezikshme, kurse në përgjegjësinë kontraktore përgjigjet vetëm pala

kontraktuese dhe trashëgimtarët e saj (nëse kontr nuk është intuita personae); të përgjegjësia deliktore afati i parashkrimit është 3 vjet dhe fillon të rrjedh prej çastit kur i dëmtuari merr vesh për dëmin e shkaktuar të dëmtuesit, e ky afat nuk mund të jetë më i gjatë se 5 vjet. Përgjegjësia deliktore dhe penale Me një veprim të njëjtë të palejueshëm mund të shkaktohet delikti civil dhe vepra penale (psh, vjedhja e veturës) ose mund të ekziston vepra penale e nuk ekziston delikti (psh, tentimi i vjedhjes). Ndërmjet këtyre përgjegjësive ekzistojnë dallime të konsiderueshme: vepra penale është vepër e rrezikshme shoqërore, kurse përgjegjësia deliktore civile është rrezikshmëri më e vogël; në përgjegjësinë penale vlen parimi “nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege” – vepra penale duhet të parashihet me ligjin penal dhe duhet të parashihet dënimi i caktuar për të, kurse në përgjegjësinë deliktore civile delikti nuk është i numëruar në mënyrë taksative, por kryesore këtu është që dëmi të jetë shkaktuar nga veprimi i palejuar, i kundërligjshëm; sanksioni i përgjegjësisë penale është personal, kurs sanksioni i përgjegjësisë deliktore është pasuror; në përgjegjësinë penale, përgjegjësia mund të ekzistojë edhe për tentim, kurse në përgjegjësinë deliktore jo; lartësia e dënimit me para me përgjegjësinë penale parashihet sipas ligjit, kurse në përgjegjësinë deliktore gjykata e cakton shpërblimin me para duke pasur parasysh rrethanat e caktuar; rregullat e parashkrimit në përgjegjësinë penale janë me afat më të gjatë se rregullat e përgjegjësisë deliktore civile; gjykata civile është e lidhur me vendimine gjykatës penale; për vepër penale kryesi dënohet me burgim, me vdekje dhe me dënim me para (nëse vdes i dënuari ky dënim nuk mund të trashëgohet), kurse të përgjegjësia deliktore civile nuk paraqitet kjo siutatë. KUSHTET E PËRGJEGJËSISË PËR DËMIN E SHKAKTUAR Që të ekzistojë përgjegjësia deliktore civile për dëmin e shkaktuar, duhet të plotësohen këto kushte: të shkaktohet dëmi; dëmi të jetë shkaktuar me veprimin e kundërligjshëm; të ekzistojë faji i dëmtuesit; të ekzistojë aftësia deliktore; të ekzistojë lidhja kauzale ndërmjet veprimit të kundërligjshem dhe dëmit. Këto kushte duhet të ekzistojnë për përgjegjësinë subjektive, kurse në përgjegjësinë objektive (përgjegjësia për sendet dhe veprimtaritë e rrezikshme) faji nuk merret parasysh, kurse në përgjegjësinë për të tjerët, ka

raste kur faji supozohet dhe ka karakter absolut, ose kur faji nuk merret parasysh fare. DëmiKuptimi – dëmi paraqet një ndër kushtet e përgjithshme dhe më të rëndësishme të përgjegjësisë deliktore civile. Dëmi në kuptimin e ngushtë ka të bëj me çdo cenim të pasurisë, me çdo humbje të pasurisë, kurse në kuptimin e gjërë, dëmi paraqet cenimin e pasurisë së ndonjë subjekti, cenimin e të drejtave ose personalitetin e tij. Sipas LMD përcakton kuptimine dëmit “si zvogëlim i pasurisë së dikujt (dëmi i vërtetë) dhe pengim i rritjes së pasurisë (fitimi i humbur), si dhe kur tjetrit i shkaktohet dhëmbje fizike, psikike ose frikë (dëmi jomaterial). Dëmi mund të shkaktojë pasoja si në pasuri ashtu edhe në personalitetin e të dëmtuarit. Në kuptimin ekonomik, dëmi është humbje e pasurisë, kurse në kuptimin juridik, dëmi është humbje të mirave të cilat juridikisht janë të mbrojtura. Llojet – varësisht se çka është dëmtuar dallohen dëmi material (cenohet pasuria e të dëmtuarit) dhe ai jomaterial - moral (cenohen të mirat personale të të dëmtuarit). Dëmi material (i pasurisë) – është cenimi i vlerave materiale të ndonjë subjekti, ku hyjnë dëmi i shkaktuar i sendeve të ndonjë objekti, kur merret, dëmtohet, ose asgjësohet sendi. Dëmi material në sende manifestohet duke mos e bërë të mundshme ose duke e vështirësuar përdorimin dhe shfrytëzimin e sendit. Dëmi material ekziston edhe në rastin e cenimit të integritetit fizik të ndonjë njeriut, lëndimi trupor, dëmtimi i shëndetit që ka shkaktuar shpenzime për shërim, humbjen e të ardhurave personale të të dëmtuarit, etj. Llojet e dëmit material janë: 1. dëmi i vërtetë (damnum emergens) – është zvogëlimi i pasurisë ekzistuese të subjektit të dëmtuar, psh, kur dëmtuesi e then dritarën, etj.; 2. fitimi i munguar (lucrum cessans) – është kur i dëmtuari pengohet që ta rrisë pasurinë, dmth sikur të mos ndodhte ngjarja, subjekti do ta rriste pasurinë në të ardhmen, psh, kur vozitësit të taksit i është djegur vetura, etj.; 3. dëmi abstrakt – është lloj i dëmit material që caktohet në mënyrë abstrakte, duke mos marrë parasysh dëmin konkret, duke e caktuar në mënyrë paushalle ose me përqindje; 4. dëmi konkret – vërtetohet dhe llogaritet sipas rregullave konkrete, të cilat ekzistojnë në rastin konkret të dëmit të shkaktuar. Është shprehja në të holla, e caktuar në mbështetje të vlerës në treg të sendit të dëmtuar; 5. dëmi i drejtpërdrejtë – është dëm në të cilin është cenuar ndonjë vlerë juridike e të dëmtuarit, psh, në dëmtimin

e shëndetit dëmi i drejtpërdrejtë përfshin: shpenzimet e mjekimit, shërbimet e ndryshme lidhur me shërim, kurse nëse dëmi u është shkaktuar sendeve të të dëmtuarit, si dëm i drejtpërdrejtë konsiderohen shpenzimet lidhur me riparimin e sendit të dëmtuar; dhe 6. dëmi i tërthortë – është ai dëm, i cili e godet asurinë e të dëmtuarit në tërësi, në mënyrë të tërthortë si pasojë e veprimeve kundërjuridike të dëmtuesit. Ky lloj dëmi material është kur paraqitet fitimi i humbur nga shkatërrimi i sendit, kurse në dëmtimin e shëndetit do të jetë me humbjen e të ardhurave personale që janë pasojë e dëmtimit të shëndetit.

Dëmi moral (jo material) – ekziston kur të dëmtuarit i shkaktohet dhembje fizike, vuajtje psikike dhe frikë. Dëmi moral cenon të mirat personale të të dëmtuarit: dinjitetin, autoritetin, prishjen e qetësisë personale dhe familjare, cenimin e lirisë, shkaktimin e dhembjes fizike, psikike, frikës, cenimit të nderit, etj. Ky dëm shkaktohet pavarësisht nga dëmi material, por më së shpeshti paraqitet bashkë me dëmin material, psh, lëndimi trupor, shëmtimi, etj. Aftësia deliktoreËshtë kusht i përgjithshëm i përgjegjësisë deliktore, është aftësia e një subjekti që ti kuptojë veprimet e veta. Për personat fizikë aftësia e përgjegjësisë për dëmin e shkaktuar varet prej moshës dhe zhvillimit mendor të tij. Sipas LMD i mituri deri në moshën 7 vjeç nuk përgjigjet për dëmin e shkaktuar, i mituri deri në moshën 14 vjeç nuk përgjigjet për dëmin e shkaktuar, përveç nëse vërtetohet se gjatë shkaktimit të dëmit ka qenë i aftë për gjykim, kurse i mituri mbi moshën 14 vjeç përgjigjet sipas rregullave të përgjithshme të përgjegjësisë. Edhe personat që nuk janë të aftë për gjykim për shkak të ngecjes se zhvillimit mendor ose sëmundjes psikike, nuk përgjigjen për dëmin e shkaktuar. Personi juridik përgjigjet për organet e veta nëse ata, në veprimet e palejueshme, u shkaktojnë dëm personave të tretë. Lidhja kauzaleNocioni – lidhja kauzale ekziston midis veprimit të kundërligjshëm dhe dëmit të shkaktuar. Lidhja kauzale është një kategori objektive, sepse këtu nuk kërkohet ekzistimi dhe vërtetimi i fajit. Lidhja kauzale ekziston, psh, kur pronari i lokalit afarist para lokalit të vet nuk e largon borën, akullin dhe kalimtarët e rastit duke kaluar lëndohen.

Teoritë juridike mbi lidhjen kauzale – janë:

1. teoria e kushtit – veprimi i dëmshëm paraqet njërin prej shkaqeve të dëmit pa të cilin nuk do të shkaktoheshin pasojat dëmtuese, psh, nëse një subjekt pengon subjektin tjetër të udhëtojë me aeroplan dhe ai udhëton me aeroplanin tjetër në kohë tjetër dhe në të pëson fatkeqësi, sipas kësaj teorie ka për tu përgjegjur subjekti i cili e ka penguar të dëmtuarin të udhëtojë. Dmth, kjo teori, si ngjarje merr një zingjirë të pandërprerë, si radhitje e thjeshtë e ngjarjeve në kohë, por duke e lënë pa e shqyrtuar ligjshmërinë e caktimit të tyre;2. teoria e kauzalitetit të drejtpërdrejtë – sipas kësaj çdo kusht nuk është shkak i dëmit, por vetëm ai i cili është i drejtpërdrejtë, psh, për lëndimin trupor që pëson udhëtari në fatëkeqësinë e trafikut hekurudhor do të përgjigjet organizata hekururdhore, e jo subjekti që e ka penguar udhëtarin në trenin e parë;3. teoria e kauzalitetit adekuat – sipas kësaj merret si shkak i dëmit vetëm ajo ngjarje, ai veprim që është adekuat me dëmin, psh, subjekti që e ka penguar tjetrin të udhëtojë me aeroplanin e parë do të përgjigjet për dëmin, të cilin e ka pësuar për shkak të vonimit, e jo për shkak të lëndimit trupor të shkaktuar në fatkeqësinë e trafikut. Kjo teori është pranuar në LMD. Veprimi i kundërligjshëmNocioni - është ai veprim njerëzor me anë të të cilit cenohet ndonjë normë juridike, ose ndonjë normë e moralit njerëzor. Veprimi i kundërligjshëm nënkupton shkeljen, cenimin e së drejtës së huaj subjektive, psh, kur vozitësi vozit me shpejtësi të palejuar e shkel ndonjë kalimtar duke i shkaktuar lëndime trupore, veprimi i tij është i kundërligjshëm dhe krijon detyrën e shpërblimit, mirëpo kur vozitësi vozit me shpejtësi të palejuar, por nuk shkakton asnjë lëndim të kalimtarëve, edhe pse veprimi i tij është i kundërligjshëm nuk cenohet asnjë e drejtë e huaj subjektive, por bën kundërvajtje në trafik. Pytje test Teoritë juridike mbi vepr e kundërl – veprimi i kundërligjshëm mund të shkaktohet: me veprimin aktiv të dëmtuesit, psh, kur dëmtuesi do ti shkaktonte lëndim trupor subjektit të dëmtuar; me veprimin pasiv, psh, kur ndërruesi i binarëve harron të bëj ndërrimin e binarëve dhe ndodhë ndeshja e trenave. Ekzistojnë tri teori lidhur me nocionin e veprimit të kundërligjshëm:1. teoria objektive (veprim i kundërligjshëm është ai veprim i cili është në kundërshtim me normat juridike dhe cenohet interesi i përgjishëm shoqëror),2. teoria subjektive (vepr i kundërl është ai veprim, që cenon interesin individual të subjektit të dëmtuar, sepse dëmtuesi është

fajtor për dmëin që i është shkaktuar të dëmtuarit), dhe3. teoria objektive-subjektive (verp i kundërl ekziston si kur cenohet interesi individual ashtu edhe ai shoqëror). Përjashtimi i veprimit antijuridik – i kundrligjshëm – disa veprime njerëzore nuk kanë karakter kundërligjor, dhe dëmtuesi nuk përgjigjet për to, ato raste janë: dëmi i shaktuar duke kryer të drejtën, dëmi i shkaktuar me pranimin e të dëmtuarit, dëmi i shkaktuar në mbrojtje të nevojshme, dëmi i shkaktuar në nevojën ekstreme, dëmi i shkaktuar duke kryer detyrën zyrtare, dhe dëmi i shkaktuar në vetëndihmën e lejuar. Këto raste duhet të jenë: reale, objektive dhe të vërtetuara.Dëmi i shkaktuar duke kryer të drejtën e vet – nëse një subjekt i shkakton dëm tjetrit duke kryer të drejtat e veta në kuadër të autorizimeve dhe suazave të ligjit, nuk do të konsiderohet veprim i kundërligjshëm. Autorizimet që i ka subjekti nuk duhet të shndërrohen në keqpërdorim të të drejtave, sepse keqpërdorimi nuk liron nga përgjegjësia deliktore civile. Lidhur me natyrën juridike të keqpërdorimit të të drejtave ekzistojnë tri teori:1. teoria objektive – keqpërdorimi i së drejtës ekziston kur e drejta realizohet kundër qëllimit të vet, për të cilin është ndërmarrë;2. teoria subjektive – keqpërdorimi i së drejtës ekziston kur dikush realizon të drejtën me qëllim që tjetrit ti shkaktojë dëm;3. teoria objektive-subjektive – keqpërdorimi i të drejtave ekziston kur e drejta realizohet me qëllim që tjetrit ti shaktohet dëmi dhe kur e drejta realizohet kundër qëllimit për të cilin është ndërmarrë. Dëmi i shkaktuar duke kryer detyrën zyrtare - në këtë rast dëmtuesi nuk përgjigjet për dëmin e tillë nëse vërtetohet se nuk janë tejkaluar kufijtë e autorizimeve të tij, psh, kur rrënohet objekti ndërtimor i palës që ka bërë ndërtimin pa lejen e organit kompetent, ose kur zjarrfikësit duke shuar zjarrin shkaktojnë dëm, etj.Dëmi i shkaktuar në mbrojtje të nevojshme - në këtë rast nuk ka veprim kundërligjor. Mbrojtja e nevojshme paraqet kundërshtimin e sulmit të kundërligjshëm nga vetvetja, ose nga një subjekt tjetër. Subjekti i cili gjatë mbrojtjes së nevojshme shkakton dëm, sulmuesi nuk është i detyruar ta shpërblejë atë, përveç në rast të tejkalimit të mbrojtjes së nevojshme. Kemi shembullin, kur vozitësi i automobolit për të evituar ndeshjen që do të shkaktohej me fajjin e vozitësit tjetër, del në anën tjetër të rrugës dhe e lëndon kalimtarin e rastit, këtu për dëmin do të përgjigjet vozitësi që shkaktoj rrezikun e ndeshjes.Dëmi i shkaktuar në mbrojtje të nevojës ekstreme - nevojë ekstreme

është gjendja që ekziston kur dikush i shkakton dëm vetvetës ose tjetrit, duke e menjanuar rrezikun që i kanoset drejtpërdrejtë. Për dëmin e tillë dëmtuesi nuk përgjigjet. Subjekti që ka vepruar nga nevoja ekstreme, nëse ka pësuar dëm, ka të drejtë që nga subjekti të cilit ia ka mënjanuar rrezikun të kërkojë shpërblimin e dëmit që ka pësuar.Dëmi i shkaktuar në vetëndihmën e lejuar – vetëndihma është mbrojtje ose realizim i të drejtave subjektive me forcen vetanake pa ndihmën e organeve të pushtetit publik. Kjo mënyrë paraqitet kur ekziston rreziku, ngadalshmëria e mbrojtjes gjyqësore.Dëmi i shkaktuar me pranimin e të dëmtuarit – kur dëmi shkaktohet me pëlqimin e të dëmtuarit, nuk ka veprim të paligjshëm. Pëlqimin duhet ta jep personi i aftë për punë dhe para se të ndërmerret veprimi i dëmshëm, por pëlqimi nuk duhet të jetë në kundërshtim me normat imperative dhe të moralit shoqëror, psh rasti i pranimit të të dëmtuarit janë intervenimet e mjekut, kur i dëmtuari pranon intervenimin kirurgjik. FajiNocioni – faji është kusht i përgjegjësisë deliktore civile, e në veçanti i përgjegjësisë subjektive. Në disa raste të përgjegjësisë për të tjerët, faji mund të paraqitet si kusht i përgjegjësisë. Faji është kategori subjektive. Me anë të fajit vërtetohet marrëdhënia e shkaktuesit të dëmit ndaj veprimit të kundërligjshëm dhe ndaj dëmit si pasojë e tij. Nëse ekziston veprimi i kundërligjshëm dhe dëmi, por nuk ekziston faji i ndonjë subjekti, ky nuk do të përgjigjet për fajin e shkaktuar. Sipas LMD faji ekziston “kur dëmtuesi e ka shkaktuar dëmin me qëllim apo nga pakujdesia”. Shkalla e fajit – sipas peshës se fajit, dëmi mund të jetë i shkaktuar: me dashje (dolus) dhe nga pakujdesia (culpa).Dashja (dolus) – është shkalla më e rëndë e fajit, që paraqitet kur dëmtuesi me qëllim i shkakton dëm tjetrit. Këtu dëmtuesi dëshiron dhe di pasojat e dëmshme të veprimit ose mosveprimit të vet. Dashja mund të jetë e drejtpërdrejtë – kur dëmtuesi me qëllim ka ndërmarrë sjellje të dëmshme dha ka dashur që nga ky veprim të shkaktohet pasoja; dhe dashja mund të jetë eventuale – është nëse vullneti i dëmtuesit nuk do të drejtohej në të, por prapë se prapë ka lejuar që ti shkaktohet dëm subjektit tjetër. Nëse shkaktohet dëmi me dashje, detyra e dëmshpërblimit të dëmtuesit do të përfshinte shpërblimin e dëmit në tërësi (dëmin e vërtetë dhe fitimin e humbur). Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar me dashje nuk mund të përjashtohet.

Pakujdesia (culpa) – është shkallë e fajit që prezumon një sjellje të parregullt të dëmtuesit. Pakujdesia përcaktohet në mënyrë abstrakte në mbështetje të standardeve të sjelljeve të njerëzve, si: sjellja e njeriut mesatar si ekonomist i mirë, si shtëpiak i mirë, etj. Format e pakujdesisë janë: pakujdesia e rëndë (culpa lata) – është forma më e rëndë e pakujdesisë në shkallëzimin e fajit, e cila barazohet me dashjen. Në këtë rast dëmtuesi e shkakton dëmin duke cenuar kujdesin e rëndomtë, psh, nëse vozitësi e ka vozitur automjetin me shpejtësi të madhe dhe i dehur, etj.; pakujdesia e rëndomtë (culpa levis) – është kur dëmtuesi me veprimin e vet nuk ka pasur kujdes të duhur, siç do të kishte njeriu i kujdesshëm. Këtu dallojmë: pakujdesin e vetëdijshme, të pavetëdijshme, culpa lata in abstracto, culpa lata in concreto. PËRJASHTIMI I PËRGJEGJËSISË PËR DËMIN E SHKAKTUARNë rastet e përjashtimit të përgjegjësisë për dëmin hyjnë: 1. fuqia madhore; 2. faji i të dëmtuarit; 3. faji i personit të tretë. Fuqia madhore (vis maior)Nocioni dhe karakteristikat – fuqia madhore është një prej rasteve të lirimit nga përgjegjësia për dëmin e shkaktuar, është ngjarje e jashtme që nuk është paraparë, ose që nuk mund të parashihet saktësisht se kur do të ndodhë dhe që nuk mund të përballohet ose të shmanget. Në doktrinën juridike lidhur me nocionin janë paraqitur tri teori: 1. teoria objektive – fuqia madhore paraqet ngjarjen e jashtme, të paparaparë dhe të pashmangshme, e cila është shkaktuar pavarësisht nga vullneti i ndonjë personi; 2. teoria subjektive – fuqia madhore paraqet ngjarjen, se cilës nuk mund ti shmangemi përkundër kujdesit të duhur; 3. teoria objektive-subjektive – fuqia madhore ekziston kur shkaktohet nga ngjarja e cila gjendet jashtë sendit të shkaktuar, si dhe nëse kjo ngjarje është e paparaparë dhe e pashmangshme. Në LMD ekziston kjo teori.Karakteristikat më të rëndësishme të fuqisë madhore janë:ngjarja duhet të jetë e paparaparë, të mos këtë mundësi të pengohet, të menjanohet ose të shmanget dhe ngjarja duhet të jetë e jashtme. Rasti (casus)Rasti në të drejtën e detyrimeve paraqet mungesen e sjelljes së fajshme gjatë kryerjes së veprimit deliktor. Rasti shkaktohet pavarësisht nga vullneti i subjekteve i cili mund të parashihet ose të evitohet. Në rast nuk ka faj dëmtuesi. Dëmtimi i rastësishëm i bie atij personi, pasuria e të cilit është dëmtuar ose integriteti i të cilit është cënuar “rasti dëmton të zotin, rasti është zero prestim –

casum sentit dominus, casus a nula praestatur”. Ekzistimin e rastit duhet ta provojë dëmtuesi nëse provon të lirohet nga përgjegjësia. Pytje test Dëmi i shkaktuar nga personi i tretëNëse dëmi i shkaktuar rrjedhë nga personi i tretë, ai do të jetë përgjegjës për dëmin. Personi i tretë është në marrëdhënie juridike me personin përgjegjës, psh, në rast se në rrugë nuk ndriqohet gropa e hapur nga ndërmarrja e caktuar dhe nga kjo shkaktohet dëmi, ose nga autobusi e hedhë cigaren udhëtari dhe në këtë rast shkaktohet zjarri, këtu personi përgjegjës duhet të vërtetojë se personi i tretë e ka shkaktuar dëmin fshehurazi dhe se ai nuk përgjigjet për dëmin e shkaktuar. BAZA E PËRGJEGJËSISË DELIKTORE CIVILEBaza e përgjegjësisë paraqet arsyen për të cilën përgjigjet dikush për dëmin e shkaktuar,e arsyet e përgjegjësisë për atë dëm janë: faji dhe rreziku i krijuar. Llojet e përgjegjësisë deliktore janë: 1. përgjegjësia subjektive; 2. përgjegjësia objektive; dhe 3. përgjegjësia për të tjerët. Përgjegjësia subjektivePërgj subj për dëmin e shkaktuar është lloj i përgjegjësisë juridike civile, në të cilën personi përgjegjës përgjigjet për dëmin që e ka shkaktuar me veprimin e tij deliktor dhe ai është fajtor për dëmin e shkaktuar, e që quhet përgjegjësi sipas fajit. Subjekti që i shkakton dëm tjetrit, është i detyruar ta shpërblejë atë, nëse nuk mund ta vërtetojë së dëmi nuk është shkaktuar me fajin e tij. Përgjegjësia objektive (përgjegjësia për sendet dhe veprimtaritë e rrezikshme)Nocioni – përgjegjësia për dëmin e shkaktuar është ai lloj i përgjegjësisë deliktore civile që mbështetet në faktin e shkaktimit të dëmit nga sendet e rrezikshme, a veprimtaritë e rrezikshme,e që ndryshe quhet përgjegjësia pa faj, apo përgjegjësi për sendet e rrezikshme, dhe veprimtarit e rrezikshme, si përgjegjësi kauzale ose përgjegjësi që mbështetet në parimin e kauzalitetit.Subjekti përgjegjës – nëse dëmi shkaktohet nga sendi i rrezikshëm, përgjigjet pronari i atij sendi, kurse për dëmin e shkaktuar nga veprimtaria e rrezikshme, përgjigjet subjekti që merret me veprimtari të rrezikshme. Baza e përgjegjësisë për dëmin e shkaktuar nga sendet e

rrezikshme – në përgjegjësinë për dëmin nga sendet e rrezikshme bazë e përgjegjësisë nuk është faji, por përgjegjësia është pa faj. Prandaj edhe quhet përgjegjësi objektive. Për bazën e kësaj përgjegjësie ka mendimet ë ndryshme. Një mendim i vjetër bazën e kësaj përgjegjësie e mbështet në idenë e kauzalitetit, ku pronari i sendit të rrezikshëm duhet të përgjigjet për çdo dëm që ka lidhje kauzale me sendin e rrezikshëm. Në teorinë franceze përfaqësohet ideja e rrezikut, ku rreziku kuptohet si rrezik i dobisë ekonomike, sepse ai subjekt që e përdorë sendin e rrezikshëm, me të realizon fitim ekonomik. Mendimi i tretë paraqitet në terinë gjermane, ku baza e përgjegjësisë objektive mbështetet në idenë e interesit, ku çdo subjekt është i detyruar të shpërblejë dëmin, të cilin ia ka shkaktuar tjetrit duke realizuar ndonjë interes të vetin, e me të duke e kanosur interesin e të tjerëve. Mendohet që bazën e përgjegjësisë për dëmin e shkaktuar nga sendet e rrezikshme duhet mbështetur në rrezikun e krijuar, sepse pronari i sendeve të rrezikshme i ka dobitë e veta nga përdorimi i atyre sendeve. Argumentet kryesore për përgjegjësinë objektive janë se kjo përgjegjësi është pa faj, spse për dëmin e shkaktuar dëmtuesi përgjigjet pa u vërtetuar se a është fajtor. Rastet e veçanta të përgjegjësisë për sendet e rrezikshme dhe veprimtaritë e rrezikshme – LMD parasheh këto raste përgjegjësia për dëmin e shkaktuar: 1. në organizatat industriale dhe në vendndërtime; 2. në trafik; 3. nga rrëzimi, hedhja, derdhja nga ndërtesa; 4. nga godina; 5. dëmi nga kafshët; 6. me mjetin motorik në lëvizje; 7. përgjegjësia e prodhuesit të sendit me mungesa; 8. me akte terroriste, me demonstrata ose manifestime; 9. përgjegjësia e organizuesit të manifestimit; 10. për dëmin për shkak të mosofrimit të ndihmës së nevojshme; 11. përgjegjësia përkitazi me detyrën për lidhjen e kontr; dhe12. përgjegjësia për dëmin përkitazi me kryerjen e punëve me interes të përgjithshëm.Përgjegjësia për dëmin të shkaktuar në organizatat industriale dhe në vendndërtime – në kushtet e jetës bashkëkohore, një numër i madh dëmesh shkoktohen në organizatat industriale, në vendndërtime, në xehërore, në fabrika, etj. Këto organizata industriale dhe të ndërtimtarisë merren me veprimtari të rrezikshme, e cila mund tu shkaktojë dëme vetë organizatës industriale, punëtorëve të saj dhe personave të tretë. Këto organizata përgjigjen sipas bazës së përgjegjësisë objektive.Përgjegjësia për dëmin të shkaktuar ne trafik – trafiku publik organizohet si trafik automobilistik, ajror, ujor, dhe hekurudhor. Për dëmin që pësojnë udhëtarët dhe personat e tretë në trafik publik

ekziston sigurimi i detyrueshëm, kështu që subjektit të dëmtuar i është lehtësuar rruga e realizimit të shpërblimit të dëmit, në bazë të sigurimit ose sipas bazës së përgjegjësisë për dëmin nga sendet e rrezikshme, por jo edhe ti kumulojë.Përgjegjësia për dmëin të shkaktuar nga rrëzimi, hedhja, derdhja nga ndërtesat – dëmi shkaktohet kur bie saksia nga ballkoni dhe e lëndon ndonjë subjekt, kur hidhet diçka nga objektet ose kur dikush nga banesa derdh ujë, ose hedhë sende tjera me të cilat shkaktohen dëme. Për këtë dëm përgjigjet poseduesi dhe shfrytëzuesi i ndërtesës, përveç në rastet kur dëmi është shkaktuar nga fuqia madhore, ose me fajin e të dëmtuarit, apo personit të tretë.Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar nga godina – dëmi në këtë rast shkaktohet kur rrëzohet një pjesë e ndërtesës ose e tërë ndërtesa. Baza e përgjegjësisë është objektive. Nëse godina rrëzohet, shembet për shkak të të metave në konstruksion, bazë e përgjegjësisë është faji i supozuar. Për dëmin e shkaktuar nga godina përgjigjet pronari, poseduesi dhe shfrytëzuesi i banesës, godinës.Dëmi nga kafshët – përgjegjësia që paraqitet me dëmin e shkaktuar nga kafshët është një rast i veçantë për sendet e rrezikshme. Baza e përgjegjësisë në këtë rast nuk është unike. Disa kode civile si bazë të përgjegjësisë e parashohin fajin e supozuar, kurse disa përgjegjësinë objektive. Psh, në kodin civil të Gjermanisë bëhet dallimi mes kafshëve shtëpiake dhe atyre të egra, kurse ndërmjet kafsheve të egra bëhet dallimi në mes atyre që i shërbejnë pronarit për të kryer ndonjë funksion – qeni rojtar (bazohet në fajin e supozuar), dhe atyre për argetim – qeni luksoz (bazohet në përgjegjësinë pa faj-objektive). Për dëmin e shkaktuar nga kafshët përgjigjet pronari ose poseduesi i kafshës. Kur dëmin e shkakton kafsha e egër në pyllin e ruajtur, për dëmin përgjigjet ndërmarrja që merret me mbrojtjen e pyjeve, kurse jashtë pyllit të mbrojtur nuk përgjigjet askush.Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar me mjetin motorik në qarkullim – nëse aksidenti është shkaktuarme mjetin motorik në qarkullim ekskluzivisht me fajin e një subjekti, posduesit ose shfrytëzuesit, zbatohen rregullat e përgjegjësisë sipas fajit. Nëse që të dy pronarët e mjeteve motorike janë fajtor për dëmin e shkaktuar, atëherë secili posedues përgjigjet për tërë dëmin në proporcion me dëmin e shkaktuar. Në rast se asnjëri nuk është fajtor, atëherë do të përgjigjen në pjesë të barabarta. Nëse këtu pëson dëm personi i tret, pronarët e mjeteve motorike përgjigjen solidarisht për të.Përgjegjësia e prodhuesit të sendit me mungesa – prodhuesi është përgjegjës për dëmin e shkaktuar në rast së plotësohen këto kushte:

prodhuesi e lëshon në qarkullim sendin me mungesa; nuk ka dijeni për mungesat e sendit; sendi me mungesa duhet të paraqesë rrezik për të shkaktuar dëmin njerëzve ose sendeve; dhe sendi me mungesa duhet të shkaktojë dëmin. Baza e përgjegjësisë në këtë rast është objektive.Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar me akte terroriste dhe me demonstrata – për dëmin e shkaktuar me vdekje ose me lëndim trupor për shkak të akteve të dhunës, të përdorimit të forcës ose terrorit, si dhe gjatë demonstratave publike dhe manifestimeve, përgjigjet komuna, organet e së cilës kanë qenë të detyruara, sipas dispozitave në fuqi, të pengojnë dëmin e tillë. Që të ekzistojë kjo përgjegjësi, duhet të plotësohen këto kushte: duhet të shkaktohet dëmi nga akti terrorist, demonstratat ose manifestimet publike. Baza e përgjegjësisë është objektive. Mirëpo, komuna mund të lirohet nga përgjegjësia për dëmin e shkaktuar në rast se ekziston subjekti që është përgjegjës për dëmin.Përgjegjësia e organizuesit të manifestimit publik – si organizues të manifestimeve publike mund të jenë: klubet sportive, shoqatat e ndryshme amatore dhe muzikore, etj. Këtu mund të ndodhin shtyrje, ndrydhje të njerëzve për shkak të masës së madhe të njerëzve të tubuar. Sipas LMD organizuesi i tubimit përgjigjet për dëmin të shkaktuar me vdekje ose me lëndim trupor, të cilin e pëson dikush për shka të rrethanave të jashtëzakonshme, psh, në teatër, në kinema, në fuhsën sportive, etj. Masa e tubuar mund të rrezikohet edhe prej kohës së keqe, ose shkaktimi i zjarrit, etj, e kjo konsiderohet si lëshim i organizuesit për ndërmarrjen e masave të duhura për organizim. Organizuesi përgjigjet sipas bazës së përgjegjësisë objektive. Dëmi duhet të shkaktohet: në vendin e ku janë tubuar njerëzit; tubimi duhet të këtë organizuesin; dhe duhet të shkaktohet rrethana e jashtëzakonshme, psh, në fushë të sportit ose në stadium ka kapacitet për 5 mijë shikues, e organizuesi i lëshon 10 mijë.Përgjegjësia për shkak të mosofrimit të ndihmës së nevojshme – detyrë e çdo njeriu është që të ofrojë ndihmë, e cila është e domosdoshme për jetën dhe shendetin e subjektit të rrezikuar. Që të ekzistojë përgjegjësia , duhet të plotësohen këto kushte: dëmi të shkaktohet si pasojë e mosofrimit të ndihmës; personit të rrezikuar ti rrezikohet jeta ose shendeti; ndihma të mund të ofrohet pa ndonjë rrezik për vete. Baza e përgjegjësisë është objektive.Përgjegjësia për dëmin përkitazi me detyrën për lidhjen e kontr – sipas LMD subjekti i cili sipas ligjit është i detyruar të lidhë ndonjë kontr, është i detyruar të shpërblejë dëmin nëse me kërkesën e subjektit të interesuar pa shtytje nuk e lidhë këtë kontr. Është

detyrim ligjor lidhja e kontr për sigurimin e detyrueshëm të pasurive për shfrytëzuesit e mjeteve motorike nga përgjegjësia për dëmin e shkaktuar.Përgjegjësia lidhur me kryerjen e punëve me interes të përgjithshëm – sipas LMD, ndërmarrja që kryen veprimtari komunale ose me interes të përgjithshëm, përgjigjet për dëmin nëse pa shkaqe të arsyeshme e ndërprenë kryerjen e shërbimit të vet në mënyrë të parregullt. Këto ndërmarrje janë: ato që merren me mirëmbajtjen e rrugëve publike, të ndërtesave të banimit. Këto ndërmarrje duhet ti plotësojnë këto kushte që të ekzistojë përgjegjëesia: të shkaktohet dëmi nga ndërprerja e paarsyeshme e kryerjes se shërbimit; ose kur ndërmarrja refuzon ti kryejë këto shërbime. Sigurimi dhe përgjegjësia për dëmin e shkaktuarMe sigurim nga dëmi nënkuptohet marrëdhënia juridike ndërmjet siguruesit dhe të siguruarit e krijuar në mbështetje të kontr ose ligjit, ku siguruesi detyrohet t’ia paguajë shumën e siguruar të siguruarit, në rast se ndodhë rasti i siguruar, kurse i siguruari detyrohet që organizuesit t’ia paguajë preminë e sigurimit në çastin e krijimit të marrëdhënies se tyre. Rregullat e sigurimit zbatohen në përgjegjësinë për sendet dhe veprimtaritë e rrezikshme. Në marrëdhëniet e sigurimit krijohen raportet midis siguruesit dhe të siguruarit, personit të tretë dhe shfrytëzuesit të sigurimit. Llojet e sigurimit nga përgjegjësia – janë: sigurimi vullnetar dhe ai i detyrueshëm. Sigurimi vullnetar – krijohet ndërmjet siguruesit dhe të siguruarit me qëllim të mbrojtjes së të siguruarit nga pasojat materiale të shkaktimit të dëmit tjetrit. Sigurimi i detyrueshëm – që kontraktohet nga përgjegjësia, është rast kur subjektët e caktuara lidhin kontr e sigurimit nga përgjegjësia e tyre. Me këtë mbrohet personi i tretë i dëmtuar. Janë këto lloje të sigurimit të detyrueshëm: 1. ai nga përgjegjësia për dëmin nga sendet e rrezikshme dhe veprimtaria e rrezikshme (psh, sigurimi i udhëtarëve në transportin publik nga fatkeqësitë dhe për dëmin e shkaktuar personave të tretë); 2. ai i udhëtarëve në trafikun publik (këtu i siguruar është ndërmarrja ose qytetari që transporton udhëtarët, sigurues është bashkësia e sigurimit, kurse udhëtarët janë personat e tretë si shfrytëzues të sigurimit); ai i pronarve të mjeteve motorike dhe ajrore nga përgjegjësia për dëmin e shkaktuar personave të tretë. PËRGJEGJËSIA PËR VEPRIMET E TJETRITNocioni – përgjegjësia për të tjerët është krijuar në interes të subjektit të dëmtuar që ti ofrohet mbrojtje më e mirë ndaj

shkaktuesit të dëmit, i cili zakonisht nuk ka mjete të bëjë shpërblimin e dëmit. Në këtë rast nuk përgjigjet ai që e ka shkaktuar dëmin, por subjekti tjetër në vend të tij. Në këtë përgjegjësi dallohet: shkaltuesi i dëmit, dëmtuesi dhe subjekti për gjegjës (prindi i dëmtuesit, kujdestari, etj.). Kushtet e përgjegjësisë për të tjerët janë: duhet të shkaktohet dëmi; që dëmin ta shkaktojë subjekti që është në lidhje të veçantë juridike me subjektin përgjegjës; të ekzistojë lidhja kauzale midis veprimit të kundërligjshëm dhe dëmit të shkaktuar; dhe dëmi të shkaktohet nga lëshimet e subjektit përgjegjës. Baza e përgjegjësisë është faji i supozuar. Ky faj në disa raste është relativ – presumtio iuris tantum, dmth, subjekti përgjegjës ka mundësi që me prova të kundërta ta provojë pafajësinë e vet, kurse në disa raste ai është me karakter absolut – presumtio iuris et de iure, dmth, subjekti përgjegjës nuk mund të provojë se nuk është fajtor për dëmin e shkaktuar nga një subjekt tjetër.Rastet e përgjegjësisë për veprimet e tjetrit – janë: përgjegjësia e prindërve për fëmijët, e kujdestarit për të mitur ose e organit të kujdestarisë, e subjektit të zhveshur tërësisht nga aftësia për të vepruar, e punëdhënësit për punëtorët e vet, e ndërmarrjes ekonomike për punëtorët e vet dhe përgjegjësia e shtetit për dëmin e shkaktuar nga punëtorët në shërbim të shtetit.Përgjegjësia e prindërve për fëmijët – kjo përgjegjësi hyn në radhën e përgjegjësisë për të tjerët. Kushtet e përgjegjësisë së prindërve për dëmin e shaktuar nga i mituri janë: 1. që dëmi të shkaktohet nga fëmija i mitur; dhe dëmtuesi (i mituri) të jetojë përherë me prindërit ose me njërin prej tyre. Me rastin e shkaktimit të dëmit nga i mituri përgjigjen të dy prindëritë (solidarisht), por në rast se janë të shkurorëzuar, përgjigjet ai të cilit i është besuar fëmija. Për të miturin gjer në moshën 7 vjeçare përgjigjen prindërit e tij pa marrë parasysh a janë fajtor apo jo, prej moshës 7 – 18 vjeçare përgjegjësia e tyre është sipas fajit të supozuar. Kur fëmija gjer në moshën 14 vjeç shkakton dëm, për këtë përgjigjen prindërit por edhe fëmija nëse vërtetohet se e ka kuptuar veprimin e vet me të cilin e ka shkaktuar dëmin. Kur dëmin e shkakton fëmija prej moshës 14 – 18 vjeç, baza e përgjegjësisë është sipas fajit të supozuar.Përgjegjësia e kujdestarit ose e organit të kujdestarisë për dëmin e shkaktuar nga personat tërësisht të zhveshur nga aftësia për të vepruar – për personat me sëmundje psikike ose ngecje të zhvillimit mendor përgjigjet kujdestari i tij. Kujdestari mund të lirohet nga përgjegjësia nëse vërteton se nuk e ka bërë mbikqyrjen si duhet, ose nëse provon se dëmi do të shkaktohej edhe nëse do ta kishte

mbikqyrur si duhet. Personi i zhveshur nga aftësia punuese mund të përgjigjet vetë për dëmin e shkaktuar, nëse në çastin e shkaktimit të dëmit ai ka qenë i aftë për gjykim – lucidum inter valum (çasti i ndriçuar). Personi i zhveshur pjesërisht nga aftësia punuese do të përgjigjet vet për dëmin që ia shkakton tjetrit. Baza e përgjegjësisë së kujdestarit është sipas fajit të supozuar (me karakter relativ, sepse ai mund të provojë se e ka kryer si duhet obligimin e vet).Përgjegjësia e punëdhënësit për punëtorët e vet – punëdhënësi është fajtor nëse një punëtor i shkakton dëm një tjetri ose një personi të tretë për shkak të zgjedhjes së gabuar të punëtorit të cilit i është besuar kryerja e punëve – culpa in eligendo, ose për shkak se nuk i ka mbikqyrur si duhet punët që ia ka besuar punëtorit të vet – culpa in incipiendo, ose për shkak se nuk i ka dhënë instruksione të duhura punëtorit, ose nuk e ka aftësuar punëtorin për atë punë – culpa in instruendo. Baza e përgjegjësisë së punëdhënësit për dëmin e shkaktuar personit të tretë nga punëtori i tij është faj i supozuar i cili ka karakter relativ. Nëse shkaktohet dëmi nga personi i tret, me fajin e të dëmtuarit apo nga fuqia madhore, dhe nëse punëtori shkakton dëmin me dashje apo nga pakujdesia e rëndë, punëdhënësi nuk do të përgjigjet. Në rast se punëdhënësi e shpërblen dëmin, ai ka të drejtë që shpërblimin e dëmit ta kërkojë nga punëtori në afat prej 6 muajsh. Që punëdhënësi të përgjigjet duhet të plotësohen këto kushte: dëmin ta këtë shkaktuar punëtori i tij, dëmi të jetë nga puna ose lidhur me punën, dëmi të jetë shkaktuar gjatë orarit të punës, dëmi të jetë shkaktuar duke kryer veprimtarinë e punëdhënësit.Përgjegjësia e ndërmarrjes ekonomike për punëtorët e vet – që ndërmarrja të përgjigjet për dëmin të cilin punëtori ua ka shkaktuar personave të tretë, duhet të plotësohen këto kushte: që dëmin ta këtë shkaktuar punëtori i ndërmarrjes ekonomike, që dëmi tu jetë shkaktuar individëve ose personave juridikë, që dëmin ta këtë shkaktuar punëtori i cili ka qenë në punë të ndërmarrjes ekonomike dhe dëmi të jetë shkaktuar me veprimtarinë e kundërligjshme ose jo të rregullt të punëtorit. Baza e përgjegjësisë është faji i supozuar me karakter relativ. Ndërmarrja mund të lirohet nga përgjegjësia në këto raste: nëse dëmi shkaktohet nga personi i tretë; nëse dëmi shkaktohet nga vetë i dëmtuari; nëse dëmi shkaktohet nga fuqia madhore; kur punëtori shkakton dëmin me qëllim, atëherë i dëmtuari e realizon shpërblimin e dëmit drejtpërdrejtë nga dëmtuesi; kur punëtori e shkakton dëmin jashtë orarit të punës, jashtë suazave të veprimtarisë së ndërmarrjes dhe jashtë autorizimeve të saj.Përgjegjësia e personit juridik për organet e veta – personi juridik

përgjigjet për dëmin që mund ti shkaktohet pesonit të tret, ose punëtorit të personit juridik nga organi i tij me kryerjen ose në lidhje me kryerjen e funksioneve të veta. Funksionin e vet e realizon nëpërmjet organeve të veta inokse – drejtorit, dhe kolegjiale – kuvendi, këshilli i punëtorëve. Baza e përgjegjësisë është faji i supozuar. Kushtet e përgjegjësisë në këtë rast janë: dëmi i shkaktuar të jetë pasojë e veprimit të organit inoks ose kolegjial të personit juridik; organi i personit juridik duhet të ketë shkaktuar dëmin duke kryer funksionin ose rreth kryerjes se funksioneve të veta dhe dëmi duhet të shkaktohet nga organi i personit juridik, personit të tretë ose vet punëtorit të personit juridik. SHPËRBLIMI I DËMITNocioni – me shpërblim të dëmit nënkuptojmë detyrën juridike të dëmtuesit që ta zhdëmtojë materialisht dhe moralisht subjektin e dëmtuar. Ky detyrim i dëmtuesit krijohet në mbështetje të rregullave objektive që detyrojnë dëmtuesin për ta shpërblyer dëmin e shkaktuar. Qëllimi i shpërblimit të dëmit është që ti menjanojë pasojat e dëmshme të dëmit të shkaktuar. Ai parimisht ka qëllim të krijojë gjendjen që ka ekzistuar tek i dëmtuari para shkaktimit të dëmit. Shpërblimi i dëmit në të kaluaren ka pas karakter ndëshkues, kurse tash ka karakter preventiv, karakter të kompensimit përkatës, kurse shpërblimi i dëmit jomaterial është satisfaksion. Shpërblimi i dëmit materialDëmi material ekziston kur dëmtohen sendet e ndonjë subjekti: kur thyhet dera, vetura, kur cenohet dinjiteti dhe përhapja e fakteve të pavërteta që pasqyrohen përmes faktit se i dëmtuari nuk ka mundur të punojë, ka humbur klientet, ose nuk mund të punësohet. Dëmi material mund të shkaktohet me vepër penale. Shpërblimi i dëmit material mund të realizohet para gjykatës civile, ku inicohet proc e veçantë. Nëse dëmi shkaktohet me vepër penale, këtë mund ta shqyrtojë gjykata penale. Ka dy mënyra me të cilat mund të realizohet dëmshpërblimi material: dëmshpërblimi në natyrë dhe me para.Dëmshpërblimi në natyrëBëhet me kthimin e gjendjes së mëparshme – restitutio in integrum in natura, në pasurinë e të dëmtuarit. Ky shpërblim bëhet me kthimin e sendit në atë gjendje që ka qenë para se të shkaktohet dëmi. Në rastin e dëmtimit të shëndetit, kthimi në gjendje të mëparshme bëhet me përmirësimin e shëndetit të të dëmtuarit ose aftësimin e tij për punën që ka kryer më parë. Në disa raste

shpërblimi i dëmit material në natyrë nuk mund të realizohet, psh, kur sendi i dëmtuar është individualisht i caktuar – res in specie, ose kur sendi nuk mund të riparohet as të zëvendësohet.Shpërblimi i dëmit me paraNë dëmshpërblimin me para, i dëmtuari në vend të sendit të asgjësuar merr një shumë të caktuar parash për ta blerë sendin e llojit të njëjtë. Kjo ndohd nëse shpërblimi i dëmit në natyrë nuk është i mundshëm. Duke pas parasysh natyrën e dëmit të shkaktuar, në disa raste shpërblimi i dëmit caktohet në formë rente. Lëndimet trupore, ose dëmtimi i shëndetit, shkaktojnë pasoja të shumta, të kohëpaskohshme, suksesive, por edhe të përhershme, që manifestohen të i dëmtuari në formë dhembjesh fizike, vuajtjesh psikike, si humbje e aftësive punuese, zvogëlim i mundësisë për punësim. Renta në të holla jepet si mjet për sigurimin e ekzistencës së të dëmtuarit. Realizimi i shpërblimit të dëmit materialRealizimi i këtij dëmi bëhet në kontestin e veçantë civil para gjykatës kompetente. Nëse dëmi është pasojë e veprës penale, gjykata penale mund ta shqyrtojë çështjen e dëmshpërblimit, por jo në rastet kur vërtetimi i dëmit dhe caktimi i lartësisë së tij do ta zgjaste punën e gjykatës penale. Me rastin e shqyrtimit të kërkesës për shpërblimin e dëmit të shkaktuar me vepër penale, gjykata civile është e lidhur me vendimin e gjykatës penale lidhur me veprën penale dhe përgjegjësinë penale, por jo edhe sa i përket ekzistimit të deliktit civil dhe përgjegjësisë juridike civile, por edhe rasti kur gjykata penale e liron të akuzuarin nga përgjegjësia penale për vepër penale, këtu gjykata civile nuk do të jetë e lidhur me vendimin e gjykatës penale. Kontesti për shpërblimin e dëmit hapet në gjykatën kompetente me anë të padisë, në të cilën paditësi paraqet kërkesë të caktuar në pikëpamje të çështjes kryesore (shpërblimi i dëmit), paraqiten faktet, provat dhe vlera e kontestit. Kriteret për caktimin e lartësisë së shpërblimit me para të dëmit materialjanë: lartësia e dëmit (kriteri objektiv – vlera objektive e sendit të dëmtuar; kriteri subjektiv – vlerësimi i dëmit sipas vlerës së posaçme, individuale, psh, sendi i dhuruar për kujtim); shkalla e fajit (kur dëmi shkaktohet me dashje dhe nga pakujdesia e rëndë, shpërblimi i dëmit përfshinë dëmin e vërtetë dhe fitimin e munguar; kurse kur dëmi shkaktohet nga pakujdesia e rëndomtë, shpërblehet vetëm dëmi i vërtetë), gjendja materiale e dëmtuesit dhe e të dëmtuarit (edhe këtu kihet parasysh se a është shkatuar dëmi me

dashje apo nga pakujdesia e rëndomtë, i dëmtuari sa ka kontribuar në shkaktimin e dëmit, çfarë gjendje materiale kanë i dëmtuari dhe dëmtuesi). Rastet e veçanta të shpërblimit të dëmit materialJanë: shpërblimi i dëmit material për shkak të lëndimit trupor dhe dëmtimit të shëndetit; për shkak të shkaktimit të vdekjes, shpërblimi i dëmit material të shkaktuar me cenimin e dinjitetit dhe përhapjes së fakteve të pavërteta, dhe shpërblimi i dëmit material kur dëmin e shkaktojnë shumë subjektë.Shpërblimi i dëmit material për shkak të lëndimit trupor dhe dëmtimit të shëndetitMe lëndim trupor dhe dëmtimi i shëndetit kuptohet çrregullimi i integritetit trupor ose psikik të një subjekti që ka për pasojë dëmin material. Ky shpërblim përfshinë shpenzimet e shërimit, të rehabilitimit për të dëmtuarin, ku hyjnë: intervenimet mjekësore, barnat, shpenzimet e qëndrimit në spital, shpenzimet e transportit, etj., këtu hyn edhe fitimi i humbur për shkak të paaftësisë së përkohshme punuese, ku hyjnë të ardhurat e punës, etj., si dhe rastet kur shkaktohet paaftësia e përhershme punuese e të dëmtuarit, ku i dëmtuari humb aftësinë punuese dhe fitimin e të ardhurave (shpërblimi në këtë rast caktohet në formë të rentës jetësore).Shpërblimi i dëmit material për shkak të vdekjes së personitVdekja në rrethana të caktuara mund të jetë shkak i shpërblimit të dëmit. Pas vdekjes së personit të lënduar, të drejtë shpërblimi kanë anëtarët e familjes se të vdekurit, ku përfshihen shpenzimet e varrimit. Në këtë rast dëmtuesi është i detyruar ti paguajë ato dhënie njerëzve, të cilët i vdekuri i ka mbajtur. Shpërblimi i dëmit material në këto raste paguhet në formë të rentës mujore, dhe zgjatë aqë sa supozohet se do të jetonte i vdekuri, po të mos shkaktohetj vdekja.Shpërblimi i dëmit material për shkak të cenimit të dinjitetit dhe përhapjes se fakteve të pavërtetaCenimi i dinjitetit të ndonjë subjekti ekziston kur për personalitetin e tij përhapen fakte të pavërteta mbi të kaluarën, mbi aftësinë profesionale, diturinë, për aftësitë e personit të tretë për të cilat dëmtuesi është i vetdijshëm se janë të pavërteta, me të cilat shkaktohet dëm material të dëmtuarit. Në këtë rast dëmi material shprehet në humbjen e të ardhurave personale për shkak të humbjes se punës ose për shkak se do të jetë penguar në përparimin në vendin e punës, në humbjen e klienteve ose të pacienteve, etj. Cenimi i dinjitetit mund të bëhet me shkrim, me

gojë, me gjeste, publikisht ose vetëm para të dëmtuarit. Kjo e drejtë e shpërblimit është personale dhe nuk mund të bartet.Shpërblimi i dëmit material të shkaktuar nga ana e shumë subjektëveKur shumë veta i shkaktojnë të dëmtuarit dëm material, ata solidarisht përgjigjen për dëmshpërblim. Kur njëri nga shkaktuesit e dëmit i ka paguar dëmshpërblimin të dëmtuarit, ai ka të drejtë të kërkojë prej pjesëmarrësve tjerë që kanë kontribuar në shkaktimin e dëmit, që t’ia paguajnë atë që e paguar për ta. Shpërblimi i dëmit jomaterial (moral)Nocioni – është mënyrë e zhdëmtimit të subjektit të dëmtuar, për shkak të cenimit të të mirave personale, psh, kur cenohet e drejta në jetë, integriteti trupor, shëndeti, ndëri, kur përhapen fakte të pavërteta për të dëmtuarin, etj. Cenimet e këtyre të mirave shkaktojnë humbjen e nderit, autoritetit, dhembje fizike, vuajtje psikike, frikë, etj. Kushtet për shpërblimin e dëmit jomaterial – janë: 1. që dëmi i shkaktuar ti cenojë vlerat personale të njeriut; 2. të ekzistojë faji i të dëmtuarit; 3. të ekzistojë intensiteti dhe kohëzgjatja e përjetimit të dhembjeve; dhe 4. gjendja materiale e dëmtuesit. Dëmi jomaterial mund të jetë si pasojë e veprës penale, eveprimit deliktor dhe si pasojë e cenimit të kontratës. Shpërblimi i dëmit jomaterial ka për qëllim që të dëmtuarit ti mundësohet rivendosja e ekuilibrit psikik-emocional që ka ekzistuar para veprimit të dëmtuesit. Ky funksion i shpërblimit të dëmit jomaterial ka karakter subjektiv dhe quhet satisfaksion.Rastet e shpërblimit të dëmit jomaterial – janë: cenimi i autoritetit, nderit, lirisë, frika, dhembja fizike, vuajtja psikike, shëmtimi, zvogëlimi i aktivitetit jetësor, etj.Shpërblimi i dëmit jomaterial për shkak të shkaktimit të frikësFrika është formë e dëmit jomaterial dhe manifestim më i shpeshtë i cenimit të integritetit trupor dhe dëmtimit të shëndetit. Frika është përjetim psikik i brendshëm, i pakëndshëm i të dëmtuarit e shkaktuar me veprim deliktor të dëmtuesit, në fatkeqësi të trafikut, në lëndime që shkaktohen në vendin e punës ose që kanë të bëjnë me punën. Frika mund të jetë parësore, dytësore, e drejtpërdrejtë, e tërthortë, frika për jetë dhe frika gjatë shërimit. Për tu realizuar kërkesa për shpërblimin e dëmit jomaterial për shkak të frikës, duhet të plotësohen këto kushte: 1. që subjekti i dëmtuar të këtë pësuar frikë; 2. që frika të jetë e intensitetit të lartë; 3. që frika të ketë kohëzgjatje të caktuar; 4. që frika ti shkaktojë pasoja të

dëmtuarit; dhe 5. i dëmtuari t’ia paraqesë kërkesën gjykatës kompetente për realizimin e shpërblimit të dëmit të tillë. Shpërblimi i dëmit jomaterial me para për shkak të frikës ka për qëllim satisfaksionin për të dëmtuarin.Shpërblimi i dëmit jomaterial për shkak të dhembjeve fizikeSi dhembje fizike paraqiten ndjenjat e ndryshme të pakenaqësisë, psh, me rastin e paaftësisë fizike, deformitetit të rëndë estetik, zhdukja e aftësisë reprodukuese, të cilat manifestohen si vuajtje, brengosje, frikë ose çfardo ndjenjë tjetër. Kushtet thelbësore për gjykimin e shpërblimit me para të dëmit jomaterial për shkak të dhembjeve fizike janë: kohëzgjatja dhe intensiteti i lartë i përjetimit të tyre nga i dëmtuari të cilat i konstaton eksperti.Shpërblimi i dëmit jomaterial për shkak të vuajtjeve psikikeVuajtjet psikike paraqesin një ndjenjë ose përjetim të pakëndshëm si rrjedhim i faktorëve të natyrës psikike, impulseve vitale dhe sociale e që pasqyrohen si dëmtim i jetës shpirtërore, si rregullim i jetës psikike emocionale të personit të caktuar. Vuajtjet psikike më vështirë mund të konstatohen, sepse në masë të madhe varen nga konstitucioni psikik dhe dispozicionet e të dëmtuarit, nga mentaliteti i tij dhe rrethanat tjera. LMD parasheh që, për vuajtjet psikike të pësuara, gjykata nëse gjen se rrethanat e rastit e veçanarisht intensiteti, kohëzgjatja atë e arsyetojnë, do të gjykojë shpërblimin e drejtë në të holla pavarësisht nga shpërblimi i dëmit material apo mungesës së tij. Në rast të invaliditetit të rëndë, gjykata mund ti gjykojë bashkëshortit, fëmijëve dhe prindërve shpërblimin e drejtë për vuajtje psikike.Shpërblimi i dëmit jomaterial për shkak të shëmtimitShëmtimi paraqet prishjen e pamjes se jashtme, të formës së trupit të njeriut ose të ndonjë pjese të tij. Rasti më i shpeshtë i shëmtimit është ndryshimi i fytyrës, për shkak të vrragëve të mëdha, deformimi i hundës, syve, këputja ose lëndimi qenësor i ekstremiteteve ose pjesëve tjera të jashtme të njeriut. Shëmtimi manifestohet në prishjen e ekuilibrit psikik të të dëmtuarit për shkak të ndjenjës së vlerës së ulët, gjendjes depresive, pengimi i përparimit më të mirë në jetën e mëtejme të të dëmtuarit, etj. Për realizimin e këtij shpërblimi të dëmit duhet të shkaktohet shëmtimi, deformimi trupor i subjektit të dëmtuar, dhe shëmtimi të shkaktojë vuajtje shpirtërore me intensitet dhe kohëzgjatje të caktuar. Kjo e drejtë është personale, nuk trashëgohet.Trashëgimi i së drejtës për shpërblimin e dëmit jomaterialKërkesa për shpërblimin e dëmit jomaterial u kalon trashëgimtarëve vetëm nëse është pranuar me vendim të formës së prerë, ose me marrëveshje me shkrim. Në këtë rast ligji është nisur nga funksioni i

shpërblimit të dëmit jomaterial, i cili manifestohet në satisfaksionin që realizohet në personalitetin e të dëmtuarit.Kamata për shpërblimin e dëmit jomaterialRrjedh nga dita e marrjes së formës së prerë të aktgjykimit (deri sa të paguhet vullnetarisht ose me dhunë), e jo nga dita e ekzekutimit të aktgjykimit.Parashkrimi i të drejtës për shpërblimin e dëmit jomaterialJanë të parapara dy afate: afati subjektiv dhe ai objektiv. Afati subjektiv (3 vjet) lidhet me dy rrethana: me njoftimin e të dëmtuarit për dëmin dhe me subjektin që e ka shkaktuar dëmin. Afati objektiv (5 vjet) fillon të rrjedh pa marrë parasysh njoftimin e të dëmtuarit për dëmin dhe dëmtuesin, duke llogaritur objektivisht nga çasti kur është shkaktuar dëmi.

BURIMET TJERA TË KRIJIMIT TË MARRËDHËNIEVE TË

DETYRIMEVE

Janë:pasurimi pa bazë, gjerimi i punëve të huaja pa poros, shprehja

e njëanshme e vullnetit.

PASURIMI PA BAZË

Nocioni

Pasurimi pa bazë është një marrëdhënie juridike e detyrimeve dhe

krijohet kur pasuria kalon nga një subjekt në subjektin tjetër, pa

bazë juridike dhe pa shkak të justifikuar. Subjekti që pasurohet pa

bazë juridike quhet i pasuruar dhe e ka pozitën e debitorit, kurse

subjekti që i është zvogëluar pasuria, quhet i varfëruar dhe e ka

pozitën juridike të kreditorit.

Kushtet e nevojshme për pasurimin pabazë

Janë: 1. ekzistimi i pasurimit të një subjekti; 2. të ekzistojë varfërimi

i subjektit tjetër; 3. të ekzistojë lidhja kauzale ndërmjet varfërimit

dhe pasurimit; dhe 4. mungesa e bazës juridike.

Rastet e pasurimit të pabazë

Pasurimi pa bazë ndodhë në mënyra të ndryshme, nga vetë veprimi

i të varfëruarit, ose të pasuruarit, por mund të shkaktohet edhe me

veprimin e personit të tret, të rastit dhe të fuqisë madhore. Rastet e

pasurimit pa bazë janë: pagimi pa pasur borxh; pagimi duke pasur

parasysh bazën e cila nuk është realizuar; pagimi sipas bazës e cila

më vonë ka dështuar; pasurimi pa bazë me veprimin e subjektit të

pasuruar; pasurimi pa bazë me veprimin e personit të tretë ose nga

efekti i fuqisë madhore.

Pagimi pa pasur borxh (condictio in debiti)

Është kur një subjekt ekzekuton diçka që nuk duhej ta ekzekutonte.

Atë që tjetrit ja ka ekzekutuar ndonjë dhënie, të cilën nuk është

dashur ta kryente, ka të drejtë për të kërkuar kthimin e saj me

padinë nga pasurimi i pabazë (condictio in debiti). Për të ekzistuar

ky rast, duhet të plotësohen këto kushte: 1. që të jetë bërë pagimi –

solventi causa; 2. që të jetë bërë pagimi i borxhit që nuk ka

ekzistuar; 3. që subjekti i cili e ka paguar borxhin të ketë qenë i

hutuar (lajthitja).

Pagimi sipas bazës që nuk është realizuar

Ekziston kur ekzekutohet prestimi i caktuar, duke pritur që baza e

caktuar do të realizohet, e në realitet nuk realizohet. Ky rast i

pasurimit të pa bazë krijohet kur një person paguan borxhin e

ardhshëm, por ky nuk krijohet, apo kur ndonjë person jep dhuratë

për martesë e ajo nuk ndodhë, etj. Në rast të mos realizimit të

bazës, ekziston e drejta e kthimit të asaj me çka është pasuruar i

pasuruari. Këtë kthim mund ta realizojë me padi të veçantë –

conditio ob causam futuram.

Pagimi sipas bazës që ka dështuar më vonë (conditio ob causam

finitam)

Ekziston kur dikush paguan diçka , për të cilën në çastin e pagimit

ka ekzistuar baza, mirëpo kjo bazë më vonë ka dështuar. Ky rast më

së shpeshti ndodhë kur kontrata e lidhur në mes palëve anulohet

më vonë, ose kur dhuratë dhënësi e revokon dhuratën, etj. E drejta

për kthim nuk i takon personit i cili e ka bërë pagimin që të arrihet

diçka e palejueshme, e ndaluar ose jomorale.

Pasurimi pa bazë me veprimin e subjektit të pasuruar

Pasurimi pa bazë me veprimin e palejueshëm të personit të

pasuruar është kur dikush e ndërton shtëpinë në tokën e vet, por

duke përdorur materialin e huaj. Personi të cilit i është zvogëluar

pasuria mund të paraqesë padi për pasurimin pa bazë me kërkesë

që ti kthehet ajo gjë me të cilën personi tjetër është pasuruar, si dhe

të paraqesë padinë për shpërblimin e dëmit (për dëmin e vërtetë

dhe për fitimin e humbur).

Pasurimi pa bazë me veprimin e personit të tretë

Paraqitet kur ndonjë subjekt e merr sendin e huaj, e përpunon dhe

ia tjetërson sendin e ri personit të tretë, ose kur ndonjë person i

përzien sendet e pronarve të huaj në llogari të vet ose të tjetrit. I

varfëruari mund të kërkojë kthimin me anë të padisë së veçantë –

actio de in rem verso, e që quhet padi e verzionit.

Pasurimi i pabazë nga ndikimi i fuqisë madhore ose i rastit

Në praktikë shpesh ndodhë që dikush të pasurohet pa bazë në saje

të ndonjë ngjarje natyrore, kur shkaktohen vërshimet, kur ndërrohet

shtrati i lumit ku një pjesë e tokës shkëputet dhe i bashkohet tokës

tjetër, etj. Personi i varfëruar ka të drejtë që të paraqesë padinë

kundër pasurimit të pabazë në kuptimin e ngushtë – conditio sine

causa, që ti kthehet vlera me para e atyre sendeve që janë

tjetërsuar nga fuqia madhore, e është rritur pasuria e subjektit

tjetër.

Efektet e pasurimit të pabazë

Shprehen ndërmjet të varfëruarit dhe të pasuruarit, ku i pasuruari e

ka pozitën e debitorit, kurse i varfëruari atë të kreditorit. I varfëruari

ka të drejtë që me anë të padisë të kërkojë nga i pasuruari t’ia

kthejë atë që i është marrë pa bazë juridike (restitutio in integrum –

kthimi në gjendjen e mëparshme). Kur kthehet ajo që është fituar pa

bazë, duhet të kthehen edhe frytet dhe të paguhet kamata për

vonesë, dhe nëse fituesi është i pandërgjegjshëm, kamata llogaritet

nga dita e fitimit, e nëse jo ajo paguhet nga dita e paraqitjes së

kërkesës. Personi i pandërgjegjshëm edhe në rast se asgjësohet

sendi nga fuqia madhore nuk lirohet nga detyra për kthimin e

sendit, kurse ai i ndërgjegjshëm do të lirohet. Nëse nuk ekziston

mundësia e restituimit, kthimi i asaj me çka është pasuruar mund të

bëhet edhe me para.

Natyra juridike e padisë së pasurimit të pabazë dhe

marrëdhëniet e saj me paditë tjera

Padia e pasurimit të pabazë (conditio sine causa) është padi e

detyrimeve, me të cilën kërkohet kthimi i asaj që është marrë pa

bazë të justifikuar. Është padi personale, ndryshe quhet edhe padi

me karakter relativ, sepse mund të ngrehet vetëm kundër subjektit

të pasuruarë. Qëllimi i padisë është restituimi (kthimi) në natyrë, e

nëse jo kthehet në kundërvlerë me para. Kjo padi quhet edhe padi e

kondikcionit dhe është e natyrës juridike detyruese. Kjo padi ka

marrëdhënie me padinë për zgjidhjen e kontr, me padinë për

shpërblimin e dëmit, me padinë e rei vindikimit.

Padia e pasurimit të pabazë dhe padia për zgjidhjen e kontr

Padia e kondikciionit dhe padia për mosekzekutimin e ndonjë

kontrate nuk mund të shkojnë paralelisht dhe ti konkurojnë njëra-

tjetrës. Nëse plotësohen kushtet për paraqitjen e padisë për

mosekzekutimin e kontr, nuk mund të paraqitet padia e

kondikcionit. Kërkesa e kreditorit rrjedh nga kontr dhe është e

mbrojtur me padi nga marrëdhënia konkrete kontraktore ku

kreditori nuk mund të paraqesë kundër debitorit padinë për pasurim

pa bazë derisa ekziston kontrata.

Padia kundër pasurimit të pabazë dhe padia për shpërblimin e dëmit

Me padinë për shpërblimin e dëmit synohet rivendosja e ekuilibrit në

pasurinë e subjektit të dëmtuar, kurse me padinë nga pasurimi pa

bazë synohet drejtë rivendosja e ekuilibrit në pasurinë e subjektit të

pasuruar dhe atij të varfëruar. Padia kundër pasurimit pabazë mund

të konkurrojë me padinë për shpërblimin e dëmit. Nëse subjekti i

varfëruar me realizimin e kërkesës nga pasurimi i pabazë, me

padinë për shpërblimin e dëmit mund të realizojë atë ndryshim, të

cilin nuk ka mundur ta realizojë me kërkesën e parë.

Padia e fitimit pabazë dhe padia e rei vindikimit

Këto e përjashtojën njëra-tjetrën, pra edhe thuhet se kush mund të

vindicojë, nuk mund të condicionojë. Padia e rei vindikimit është

padi pronësore me karakter juridik real dhe shërben për mbrojtjen e

pronësisë, kurse padia e pasurimit të pabazë ka efekt juridiko-

detyrues dhe është personale, që shërben për kthimin e asaj që ka

kaluar pa bazë të tjetri ose kthimin e kundërvlerës së tij. Nëse

përdorët njëra prej tyre, tjetra nuk mund të përdorët.

Parashkrimi i kërkesës në pasurimin pabazë

Kërkesa kundër pasurimit pabazë parashkruhet në afatin e

përgjithshëm të parashkrimit prej 5 vjetësh, dhe rrjedh prej ditës kur

i varfëruari kupton për fitimin pabazë dhe për subjektin e pasuruar.

GJERIMI I PUNËVE TË HUAJA PA POROSI

Nocioni

Në të drejtën e detyrimeve ekziston rregulla e përgjithshme që

askush nuk mund ti kryejë punët e subjektit tjetër pa porosi, por nga

ky rregull ka edhe përjashtime, kur veprimi që duhet të kryhet nuk

duron shtyerje, ose duhet të kryhet në mënyrë urgjente, kur

ekziston nevoja për mbrojtjen e integritetit të njeriut, ose të

pasurisë së tij. Të gjerimi i punëve të huaja pa porosi është fjala për

përzierjen në pasurinë e huaj dhe në mbrojtjen e pasurisë së huaj pa

marrjen paraprake të autorizimit të titullarit të asaj pasurie. Gjerimi i

punëve të huaja pa porosi ekziston kur një subjekt i kryen punët

juridike ose faktike në vend të subjektit tjetër për llogari të tij pa

autorizimin e tij.

Kushtet e gjerimit të punëve të huaja pa porosi

Janë: duhet të ekzistojë kryerja e punës; duhet të kryhet puna e

huaj; dhe puna të kryhet pa autorizim.

Puna duhet të kryhet

Kushti kryesor për të ekzistuar gjerimi i punëve të huaja pa porosi

është që të kryhet puna, e ajo mund të jetë juridike (lidhja e ndonjë

kontrate, etj.), apo faktike, psh, ti ofrohet ndihma e nevojshme

tjetrit, që të shpëtohet pasuria e tjetrit nga zjarri, vërshima, etj.

Puna që kryhet duhet të jetë urgjente që nuk durojnë shtyerje, ashtu

që nga moskryerja e tyre do të shkaktohej dëm.

Puna që kryhet është e huaj (negotium alenum)

Kushti i dytë i gjerimit të punëve të huaja pa porosi është që puna

apo veprimi që kryhet të jetë me të vërtetë e huaj. Në teorinë

juridike bëhet dallimi ndërmjet punëve të huaja në kuptimin objektiv

dhe subjektiv. Në kuptimin objektiv si punë e huaj trajtohet, psh, kur

një subjekt e paguan faturën e energjisë elektrike të shpënzuar të

fqiut që nuk është në shtëpi, apo ka riparuar gypin e ujësjellesit që i

ka pelcitur fqiut në banesë, etj. Në kuptimin subjektiv punë të huaja

janë ato të cilat sipas natyrës janë neutrale por hyjnë në gjerimin e

punëve të huaja pa porosi duke pasur parasysh orientimin e

vullnetit të kryesit të punës. Veprimi i ndërmarrë duhet të bëhet për

hir të mbrojtjes së interesit të huaj, marrëdhënie që veprimi i

punëdrejtuesit të paftuar ti sjellë dobi pasurisë së huaj.

Puna duhet të kryhet pa porosi

Kushti i tretë për të qenë gjerimi i punëve të huaja pa porosi

paraqitet puna ose veprimi i ndërmarrë i të zotit të punës që ajo të

kryhet pa autorizimin e paraparë sipas ligjit, kontratës apo vendimit

gjyqësor. Animus obliganti ekziston në çastin kur përzihet kryesi i

punëve në punët e të zotit të punës.

Efektet juridike të gjerimit të punëve të huaja pa porosi

Gjerimi i punëve të huaja pa porosi krijon efekte të caktuara të cilat

shprehen në të drejtat dhe detyrat e kryesit të punëve të huaja pa

porosi dhe të zotit të punës.

Të drejtat dhe detyrat e kryesit të punëve të huaja pa porosi

(negotiorum gestor)

Detyrë kryesore e kryesit të punës është që ta njoftojë të zotin e

punës për punën e kryer; pastaj të sillet me kujdesin e ekonomikut

të mirë ose si shtëpiak i mirë; të jap llogari dhe ti bartë atij për të

cilin është kryer puna (të zotit të punës), gjithë atë që e ka marrë

duke kryer punë e tij; kryesi i punës është i detyruar të paraqesë

raportin mbi punën që e ka kryer, psh, faturën e pagesës së

energjisë elektrike, etj.; kryesi i punës ka të drejtë të kërkojë nga i

zoti i punës që ta lirojë nga të gjitha e marra, ti paguajë shpenzimet

e domosdoshme dhe të dobishme, si dhe të shpërblej dëmin.

Detyrimet e zotit të punës (dominus negoti)

Janë: ti paguajë të gjitha shpenzimet e dobishme dhe të

domosdoshme; ta zhdëmtojë kryesin e punëve për veprimet që ka

ndërmarrë; dhe ta shpërblejë dëmin në rast se kryesi i punës ka

pësuar dëm të caktuar.

Natyra juridike e gjerimit të punëve të huaja pa porosi

Lidhur me natyrën juridike të gjerimit të punëve të huaja pa porosi

ka mendime të ndryshme. Sipas një mendimi, gjerimi i punëve të

huaja pa porosi është gati kontratë – quasi contractus, pasi që

krijohen marrëdhëniet e njëjta me marrëdhëniet kontraktore; sipas

mendimit tjetër, është punë e njëanshme juridike; kurse mendimi i

tretë e barazon gjerimin e punëve të huaja pa porosi me kontratën

mbi autorizimin, e që sipas këtij mendimi, i zoti i punës ka pozitë të

njëjtë me atë të pushtetdhënësit, kurse kryesi i punës me punën e

të autorizuarit. Në të drejtën bashkëkohore ekziston mendimi se

gjerimi i punëve të huaja pa porosi është burim i veçantë material i

së drejtës së detyrimeve me karakter dhe rregulla të veçanta ashtu

që gjerimi i punëve të huaja paraqet institucion të llojit të veçantë, i

cili nuk mund të barazohet me ndonjë institucion tjetër.

Llojet e gjerimit të punëve të huaja pa porosi

Janë: gjerimi i domosdoshëm, gjerimi i dobishëm, dhe gjerimi i

ndaluar.

Gjerimi i domosdoshëm i punëve të huaja pa porosi

Është kur kryesi i punëve të huaja pa porosi ndërmerr veprime për

të shmangur dëmin e drejtpërdrejtë që i kanoset ndonjë subjekti

tjetër ose pasurisë së tij, psh, e ndreq gypin e ujësjellësit që ka

pelcitur në shtëpin e huaj, apo shuan zjarrin, etj. Në këtë rast i zoti i

punës i ka këto detyra ndaj kryesit të punës: që ti paguajë

shpenzimet e arsyeshme dhe të domosdoshme që i ka pasur rreth

kryerjes se punës; dhe që t’ia paguajë humbjen e të ardhurave

personale në rast se i ka humbur.

Gjerimi i dobishëm i punëve të huaja pa porosi

Është kur kryerja e punës së huaj nuk ka qenë e domosdoshme, po

megjithatë i ka sjell dobi të zotit të punës, psh, kur kryesi i blen të

zotit të punës ndonjë send me çmim të volitshëm. Në rast se

ekziston dobia nga puna e kryer, i zoti i punës ka për detyrë t’ia

paguajë kryesit të punës të gjitha shpenzimet për punën e ndërmarr

sikurse edhe në gjerimin e domosdoshëm.

Gjerimi i palejueshëm i punëve të huaja pa porosi

Është kur gjeruesi ndërmerr ndonjë veprim për të zotin e punës

edhe pse ekziston ndalimi nga i zoti i punës që të mos kryhet ajo

punë, psh, kur dikush i ofron mbajtje edhe pse nuk është i detyruar

sipas ligjit për ta mbajtur, e në këtë rast për zotin e punës nuk

krijohen kurrfarë detyrash.

SHPREHJA E NJËANSHME E VULLNETIT SI BURIM I

DETYRIMEVE

Ndryshe nga kontratat si burim i detyrimeve, në të cilat

marrëdhënia e detyrimit krijohet, ndryshohet ose shuhet me

pëlqimin e vullnetit të të dy subjektëve, në shprehjen e njëanshme

të vullnetit krijohet detyra me vullnetin e shprehur, kurse e drejta

krijohet më vonë me paraqitjen e subjektit i cili kërkon përmbushjen

e detyrimit sipas deklaratës së dhënë. Ekzistojnë këto raste të

krijimit të marrëdhënieve të detyrimeve në bazë të shprehjes së

njëanshme të vullnetit: 1. oferta për lidhjen e kontratës; 2. premtimi

publik i shpërblimit; dhe 3. dhënia e letrave me vlerë.

Premtimi publik i shpërblimit

Nocioni

Premtimi publik i shpërblimit është shprehje e njëanshme e vullnetit

që i bëhet një numri të pacaktuar subjektësh me anë të së cilës

premtuesi merr detyrim që t’ia paguajë shpërblimin e caktuar atij

subjekti i cili do të kryente ndonjë veprim ose do të realizonte

rezultatin e caktuar. Psh, kur subjekti i caktuar i premton shpërblim

nëpërmjet shtypit atij që e gjen sendin e humbur, kur shkruan

romanin ose veprën shkencore më të mirë, etj. Subjekti që kryen

veprimin nga premtimi, ose arrin rezultat nga ai, autorizohet që të

kërkojë shpërblimin nga vetë premtimi.

Kushtet e nevojshme për premtimin publik të shpërblimit

Janë: 1. që premtimi të jetë publik; 2. premtimi ti jetë bërë një numri

të pacaktuar njerëzish; 3. të jetë i caktuar veprimi që duhet të

kryhet; 4. duhet të caktohet afati i kryerjes së veprimit; dhe 5. duhet

të caktohet shpërblimi.

Efektet juridike të premtimit publik të shpërblimit

Premtimi i detyron premtuesin dhe e autorizon kryesin e veprimit që

të kërkojë shpërblimin për veprimin e kryer ose për rezultatin e

arritur. Detyrimi shkaktohet për premtuesin në çastin kur jepet

deklarata. Nëse shumë persona bashkërisht do ta kryenin veprimin,

mirëpo është premtuar vetëm një shpërblim, ai do të ndahet në

pjesë të barabarta. Sipas LMD të drejtën për shpërblim e ka ai, kush

i pari e kryen veprimin për të cilin shpërblimi është premtuar.

Premtuesi është debitor ndaj kryesit të punës, kurse kryesi i punës

kreditor. Por, nëse dy persona njëkohësisht e kanë kryer veprimin,

secilit i takon pjesa e njëjtë e shpërblimit, përveç nëse drejtshmëria

nuk kërkon ndarje tjetër.

Revokimi i premtimit publik të shpërblimit

Që të realizohet revokimi, ai duhet të bëhet në formë të caktuar,

dhe veprimi duhet të mos jetë i kryer, sepse nëse dikush kreyn

veprimin dhe nuk ka ditur as që ka pasur mundësi të dijë se

premtimi është revokuar, ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e

premtuar. Subjekti i cili gjer në revokim ka pasur shpenzime për

kryerjen e veprimit të caktuar me premtimin publik ka të drejtë për

shpërblimin e tij. Nëse premtuesi heq dorë nga e drejta e revokimit,

ai më nuk mund ta revokojë premtimin e dhënë.

Natyra juridike e premtimit publik të shjpërblimit

Për këtë ka dy mendime: 1. sipas mendimit të parë, premtimi publik

i shpërblimit është ofertë për lidhjen e kontr që i bëhet numrit të

pacaktuar të subjekteve (ofertë gjenerale), ku premtuesi publikisht

ofron pagimin e shpërblimit çdo subjekti që e kryen veprimin e

kërkuar. Kjo teori quhet edhe teori kontraktuese, që e përkrah e

drejta amerikane dhe angleze; 2. sipas mendimit të dytë, premtimi

publik i shpërblimit është shprehje e njëanshme e vullnetit, e cila

krijon detyrën për premtuesin në çastin kur ajo deklarat shpallet

publikisht. Ky detyrim krijohet me vetë premtimin, e jo me pranimin

e tij. Premtimi publik i shpërblimit nuk paraqet ofertë për lidhjen e

kontr por është burim i veçantë i detyrimeve. Sot ky mendim është

dominues.

Shuarja e detyrimit nga premtimi publik i shpërblimit

Kur askush në afatin e caktuar në premtim nuk paraqitet se e ka

kryer veprimin, e nëse në premtim nukështë caktuar afati për

kryerjen e veprimit, atëherë detyrimi shuhet me skadimin e afatit

prej një viti.

Letrat me vlerë

Nocioni dhe karakteristikat

Letrat me vlerë janë dokumente me shkrim me të cilat mund të

përcaktohet ndonjë e drejtë pasurore që është inkorporuar në letër

dhe është e patjetërsueshme pa ekzistimin e letrës me vlerë. Për

letrat me vlerë është rregull që e drejta i takon atij që e ka letrën, e

drejta është e lidhur me fatin e letrës. Roli i letrave me vlerë është i

shumëfishtë, sepse këto në qarkullimin e mallrave dhe në

ekonominë e tregut mund të paraqiten si mjete për kreditim, mjete

të sigurimit, të pagesës, etj. Sipas natyrës se të drejtave që

përmban, letrat me vlerë ndahen në tri grupe: 1. në letrat me vlerë

me natyrë juridike të detyrimeve (kambiali dhe çeku); 2. letrat me

vlerë realo-juridike (konosmani, letrat hipotekare, dhe

fletëmagazionimi); dhe 3. letrat me vlerë të koporacioneve

(fletaksionet). Detyrimi nga letra me vlerë krijohet kur dhënësi i saj

atë ia dorëzon shfrytëzuesit të saj, remitentit. Karakteristikat

kryesore të letrave me vlerë janë: duhet të saktësohet lloji i letrës

me vlerë (kambiali apo çeku); emërtimin, firmën, dhe selinë e

lëshuesit të letrës me vlerë; emrin e subjektit me urdhërin e të cilit

lëshohet letra me vlerë; caktimin e saktë të detyrimit që del nga

letra; vendi dhe data e lëshimit të letrës; dhe nënshkrimi i lëshuesit

të letrës ose faksimili i lëshuesit të letrës me vlerë e cila lëshohet në

seri.

Llojet e letrave më vlerë

Sipas bartësit të të drejtave, letrat me vlerë ndahen në: 1. letrat në

emër (janë ato në të cilat është cekur emri i bartësit të të drejtave

pronësore juridike dhe autorizimet që i përmban letra); 2. letrat

sipas urdhërit (janë ato letra me vlerë në të cilat është shënuar emri

i titullarit të së drejtës, por përmban edhe klauzolën, e cila e

autorizon titullarin e së drejtës se mundet të drejtën në letër t’ia

bartë subjektit tjetër, e ky personit të tretë); 3. letrat me vlerë sipas

prurësit. Pytje Test

Letrat me vlerë sipas prurësit

Janë ato letra, në të cilat ai që e ka letrën, e ka të drejtën ta

realizojë të drejtën e shënuar në letër. Kërkesa nga letra me vlerë

është e lidhur për vetë letrën. Poseduesi i ligjshëm i letrës me vlerë

të prurësit konsiderohet prurësi i saj. Poseduesi i letrës këtu është

kreditor, ndërsa botuesi është debitor. Dhënësi i letrës bëhet debitor

prej momentit kur e ka dhënë letrën. Këto letra nuk mund të

autorizohen, kështu që me humbjen e letrës humb e drejta në letër.

Elementet thelbësore të këtyre letrave janë: caktimi i llojit të letrës,

firmës, emrit dhe selisë, detyrimi i dhënësit që rrjedh nga letra,

vendi dhe data e botimit, nënshkrimi, etj. Kushtet e nevojshme për

ekzistimin e letrave me vlerë të prurësit janë: duhet që një person

juridik ose fizik të lëshojë dokumentin me shkrim me të cilin

obligohet se do të paguajë të drejtën e shënuar në të (pra, debitori);

letra me vlerë e prurësit duhet të arrijë në dorë të subjektit që nuk

është botues i saj (pra, kreditori); poseduesi i letrës t’ia paraqesë

botuesit letrën për kryerjen e veprimit të shënuar në letër.

Efektet juridike të letrës me vlerë për prurësin

Krijohen midis dhënësit të letrës dhe poseduesit të letrës. Detyra

për botuesin e kësaj letre qëndron në atë që ta kryej atë veprim

ashtu si e ka marrë detyrimin në vetë letrën. Këto letra jepen në

formë të detyrave abolute, në të cilat nuk shihen bazat e tyre. Bazë

e letrave me vlerë mund të jetë kontr mbi huanë, mbi lojën – në

llotari e prognozë sportive, marrja e borxhit në dorëpagesa, etj.

Dhënësi i letrës ka të drejtë të paraqesë kundërshtimin në

pikëpamje të plotëfuqishmërisë të letrës, psh, se është falsifikuar

ose është botuar me kërcenim ose kundërshtim sepse e drejta nga

letra është parashkrirë ose refuzohet pagesa ngase kushti nuk është

plotësuar.

Natyra juridike e letrave me vlerë të prurësit

Për këtë ekzistojnë tri teori: 1. teoria kontraktore – detyra nga

letra e prurësit krijohet me lidhjen e kontratës ndërmjet dhënësit

dhe marrësit të letrës. Sipas kësaj teorie letra e prurësit nuk paraqet

burim të veçantë të detyrimeve; 2. teoria e kreimit – në lëshimin

e letrës me vlerë të prurësit bëhet kreimi i detyrimit të dhënësit të

tij sipas përmbajtjes se saj. Nëse botuesi e humb letrën për prurësin,

ose atë e vjedh dikush, kështu që ajo bie në duart e marrësit të

ndërgjegjshëm, dhënësi do të jetë i detyruar që t’ia kryej dhënien e

caktuar në letër; 3. teoria e metimit – detyrimi nga letra krijohet

jo në vet çastin e krijimit, por vetëm në çastin e dorëzimit të letrës

ndonjë subjekti, kur lëshohet në qarkullim.

Letrat e legjitimacionit

Janë dokumente me shkrim në bazë të të cilave poseduesi është i

autorizuar të lëshojë nga dhënësi përmbushjen e veprimit të cekur

në të. Në këto letra hyjnë: biletat (e autobuseve, kinemave, etj.),

librezat e kursimit (kursimet postale), deftësat e pengut, etj. Letrat e

legjitimacionit nuk janë letra me vlerë.

Shenjat e legjitimacionit

Janë ato letra, në të cilat është shtypur ndonjë numër dhe nuk ceket

ndonjë detyrim i veçantë për dhënësin e letrës. Si shenja të

legjitimacionit janë shenjat e garderobës që përbëhen nga një copë

letre, metali, ku është i shtypur ndonjë numër, q ë shërben të

tregohet se kush është kreditori i kësaj marrëdhënie. Këto shenja

nuk janë letra me vlerë.

EFEKTET E DETYRIMEVE

Shprehen në të drejtat e kreditorit dhe në detyrat e debitorit.

Detyrimi i debitorit mund të jetë ndonjë bërje, mosbërje, veprim ose

pësim. Palët (debitori dhe kreditori) e caktojnë përmbajtjen e

detyrimit, mirëpo ka raste kur cenohet marrëdhënia e detyrimit e

krijuar nga palët. Debitori është ai që në shumicën e rasteve e bën

cenimin e detyrimit, në atë mënyrë që fare nuk e përmbushë

detyrimin, ose nuk e përmbushë në vend, në kohë, ose në mënyrë

të caktuar. Edhe kreditori e bën cenimin e detyrimit në rast se nuk i

ndërmerr veprimet me të cilat është i lidhur ekzekutimi i detyrimit

të debitorit, ose i shmanget marrjes se ekzekutimit të detyrës.

Vonesa

Subjektët e cenojnë detyrimin në rastin e vonesës, kur veprimi që

pritet të përmbushët prej tyre, nuk bëhet në afatin e nevojshëm.

Ekziston vonesa e debitorit dhe ajo e kreditorit.

Vonesa e debitorit

Është kur debitori me kohë nuk e përmbushë dhe as që ofron

përmbushjen e veprimit të vet. Në rastet kur afati i përmbushjes nuk

është i caktuar, debitori bie në vonesë kur për ta përmbushur

detyrimin kreditori e fton, me shkrim, me vërejtje jashtë gjyqësore

ose duke filluar ndonjë proc qëllimi i se cilës është që të arrihet

përmbushja e detyrimit. Vonesa e debitorit nuk ekziston nëse ai e

përmbushë detyrimin në vend ose në mënyrë tjetër, si dhe në rast

të pamundësisë së kryerjes.

Kushtet për vonesën e debitorit

Janë: 1. që detyra e debitorit të këtë arritur për pagim; 2. që

kreditori ti paraqesë vërejtje debitorit; 3. debitori duhet të jetë fajtor

për vonesë.

Faji i debitorit

Debitori që vonohet, është fajtor për mosekzekutimin me kohë të

detyrimit. Ky faj prezumohet se ekziston dhe ai do të përgjigjet,

derisa nuk vërteton se vonesa për përmbushjen e detyrës së vet

është bërë pavarësisht nga vullneti i tij, nga ndikimi i fuqisë

madhore, me fajin e kreditorit ose subjektit të tretë.

Pasojat e vonesës së debitorit

Vonesa e debitorit e keqëson pozitën e tij në raport me kreditorin.

Nëse debitori është vonuar ne detyrimet me para, përveç borxhit

kryesor, debitori ka për detyrë të paguajë edhe kamatën e vonesës.

Nëse debitori ka detyrë t’ia kthejë sendin kreditorit, duhet të ia

kthejë edhe frytet që ja ka sjell ai send, në rast se debitori është i

pandërgjegjshëm. Debitori që vonohet ka edhe rrezikun që ta humb

sendin (sepse ai nuk lirohet nga detyrimi, në rastin e fuqisë

madhore), si dhe debitori ka për detyrë t’ia shpërblejë kreditorit

dëmin që e pëson për shkak të vonesës.

Shuarja e vonesës së debitorit

Vonesa e debitorit shuhet: 1. kur debitori ofron përmbushjen e

detyrimit të vet kryesor me detyrimet akcesore; 2. kur kreditori e

zgjatë afatin për përmbushjen e detyrimit të debitorit; dhe 3. kur

kreditori e tërheqë vërejtjen e vet që ia ka paraqitur debitorit.

Vonesa e kreditorit

Paraqet një rast të cenimit të detyrimeve. Ekziston kur kreditori

refuzon të marrë përmbushjen nga debitori, ose me sjelljen e vet e

pengon përmbushjen e detyrimit. Kreditori bën vonesë, nëse

refuzon që të marrë sendin e dorëzuar, nuk e dërgon mjetin

transportues ose ambalazhin për përgaditjen e mallit për

transportim, ose e pengon përmbushjen e veprimit të caktuar.

Kushtet për vonesën e kreditorit

Janë: 1. që debitori të refuzojë përmbushjen e detyrimit, dhe 2. që

kreditori ta refuzojë marrjen e përmbushjes.

Pasojat e vonesës së kreditorit

Vonesa e kreditorit nuk paraqet shuarjen e detyrës së debitorit, por

e lehtëson pozitën e tij. Pasojat kryesore juridike të vonesës

shprehen në shuarjen e vonesës së debitorit, rrezikun e shkatërrimit

eventual të sendit që e pëson kreditori sepse ai është fajtor për

vonesë, detyrimet e kreditorit për shpërblimin e dëmit debitorit, për

pagimin e shpënzimeve të ruajtjes së sendit të debitorit, mundësia

që debitori të kërkojë zgjidhjen e detyrimit që ekziston ndërmjet

tyre, etj.

Shuarja e vonesës së kreditorit

Vonesa e kreditorit shuhet me: shuarjen e kërkesës, kur kreditori

cakton afat të ri për përmbushje, dhe kur debitori e tërheq ofertën

për përmbushjen e detyrimit.

E drejta e ndaljes

Nocioni

Me të drejtën e ndaljes nënkuptohet e drejta e kreditorit që ndonjë

send të luajtshëm të debitorit që e ka në posedim të vet, e që i

përket debitorit t’ia ndalë derisa të mos realizohet kërkesa e arritur

e debitorit, pa marrë parasysh se nga cila marrëdhënie juridike

buron kërkesa e tij (nga delikti apo nga marrëdhënie tjetër

detyruese, etj.). E drejta e ndaljes ka funksionin e mjetit juridik për

realizimin e kërkesës së kreditorit nga sendi i debitorit.

Kushtet për ekzistimin e së drejtës së ndaljes

Janë: 1. kërkesa e debitorit duhet të jetë arritur për ekzistim; 2. e

drejta e ndaljes duhet të realizohet në kërkesat me para dhe ndaj

sendit të caktuar.

Efektet e së drejtës së ndaljes

E drejta e ndaljes është mjet juridik për realizimin e kërkesës së

kreditorit. Është mjet dhunues, sepse kreditori nga ky send mund të

inkasojë kërkesën e vet, dhe e shtyn debitorin për të ekzekutuar

detyrimin e vet. Kreditori në rast se nuk realizon kërkesën e vet deri

në skadimin e afatit, mund të kërkojë nga gjykata për të nxjerrë

vendimin për shitjen e sendit në mënyrë publike, sipas çmimit

rrjedhës kur sendi ka çmimin në panair apo në treg.

Kundërshtimi i veprimeve juridike të debitorit

Nocioni i padisë Pauliana

E drejta e kreditorit për kundërshtim është e drejtë e atillë me anë

të së cilës kreditori për ta mbrojtur kërkesën e vet, mund ti

kundërshtojë ato veprime juridike të debitorit, me të cilat e ka

zvogëluar pasurinë e vet në llogari të pasurisë së ndonjë personi të

tretë. Qëllimi i kryesor i padisë pauliana është ta mbrojë interesin e

kreditorit duke kundërshtuar veprimet e debitorit të

pandërgjegjshëm. Me ngritjen e padisë Pauliana kërkohet që veprimi

juridik i goditur i debitorit, të bëhet pa efekt vetëm ndaj kreditorit,

dmth që sendi që ka dalë nga pasuria e debitorit të kthehet në

pasurinë e tij për pagimin e kreditorit. Në këtë rast me kët padi nuk

anulohet veprimi juridik i debitorit me personin e tretë, por lihet

jashtë fuqisë pa efekt dhe kjo vetëm ndaj kreditorit, psh, me padi

pauliana kthehet sendi që debitori ia ka dhënë personit të tretë.

Veprimet që mund të kundërshtohen me padinë pauliana

Çdo veprim juridik i bërë nga debitori me qëllim që të pakësojë

pasurinë e tij në dëm të kreditorit, me kërkimin e tij mund të

deklarohet i pavlefshëm. Këtu bëjnë pjesë: veprimet faktike, punët

juridike dhe lëshimet. Në veprimet juridike të debitorit bëjnë pjesë:

veprimet antijuridike, punët juridike të simuluara, mosveprimet,

lëshimet, marrëdhënia kontraktore, etj. Nuk mund të kundërshtohen

punët juridike të cilat janë me karakter thjeshtë personal të lidhura

ngushtë me personalitetin e debitorit, revokimi i dhuratës.

Palët në kontest me rastin e parqitjes së padisë Pauliana

Janë: kreditori, debitori, dhe personi i tretë. 1. Paditësi – personi që

ka të drejtë kundërshtimi në kontest, i cili paraqitet në padinë

Pauliana, quhet kundërshtues dhe ai rëndom është paditës në

kontest. Çdo kreditor ka të drejtë ti vërtetojë kundërshtimet juridike

të debitorit me personat e tretë, por duhet ti këtë shfrytëzuar më

parë të gjitha mjetet e mbrojtjes së të drejtave të veta ndaj

debitorit, dmth, ta kët ndjekur debitorin për përmbushje, të këtë

marrë aktgjykimin e plotëfuqishëm të prerë dhe që të mos këtë

mundur të marrë atë që i përket nga pasuria e debitorit as me mjete

të dhunës. Padinë Pauliana mund ta paraqesë kreditori,

trashëgimtarët e tij dhe subjekti në të cilin ka ceduar kërkesën

kreditori (cesionari), si dhe sukcesorët singularë. Kjo padi, si rregull

ngritet nga kreditori i thjeshtë, sepse kreditori pengmarrës ose

hipotekar e ka të siguruar kredinë me pengun apo hipotekën,

mirëpo nëse vlera e pengut apo e hipotekës nuk e mbulon kredinë,

atëherë ka të drejtë të paraqet këtë padi. 2. I padituri – personi i

tretë kundër të cilit paraqitet padia Pauliana në kontest quhet i

kundërshtuari i sulmit, dhe ai rëndom është i padituri. Subjektët

kundër të cilëve mund të bëhet kundërshtimi në marrëdhënie me

kreditorin, janë persona të tretë, ose subjektë në të cilët debitori ka

ceduar ndonjë porosi të vet. Rëndom ai është bashkëkontraktues i

debitorit. Me sulmim synohet nga ajo që veprimi juridik të anulohet

vetëm sa i përket marrëdhënies ndërmjet debitorit dhe atij personi

të tretë, që kreditori të mund ta realizojë kërkesën e vet ndaj

debitorit.

Kushtet për suksesin e padisë Pauliana

Kreditori do të këtë sukses ti kundërshtojë veprimet e caktuara

juridike të debitorit nëse ka sukses të vërtetojë ekzistimin e tri

kushteve: së pari, se me kundërshtimin e veprimeve juridike të

debitorit është dëmtuar; së dyti, se debitori ka ndërmarrë veprime

juridike me qëllim që ta dëmtojë kreditorin; dhe së treti, se personi i

tretë, i kundërshtuar i sulmit ka qenë i pandërgjegjshëm, dmth, ka

qenë i njohur me qëllimin e tillë të debitorit.

Dëmtimi i kreditorit

Dëmtimi i kreditorit duhet të jetë me të vërtetë. Kreditori duhet të

provojë se me veprimin juridik të debitorit është pakësuar sasia ose

vlera e pasurisë së këtij në atë mënyrë që nga pasuaria e njohur nuk

mund të realizojë kërkesën e tij. Çdo veprim juridik i ndërmarrë nga

debitori me qëllim që të pakësojë pasurinë e tij në dëm të kreditorit,

me kërkimin e këtij mund të deklarohet e pavlefshme, si edhe heqja

dorë nga trashëgimia.

Qëllimi i debitorit për ta dëmtuar kreditorin

Është kushti i dytë për tu paraqitur padia Pauliana. Debitori duhet të

jetë i vetdijshëm se me veprimin e juridik pakësoht pasuria e tij dhe

si pasojë dëmtohet e drejta e kreditorit, pasi që nuk ka mundësi të

realizohet ngna pasuria që mbetet. Nuk mund të deklarohet i

pavlefshëm tjetërsimi i një sendi të debitorit, kur në pasurinë e tij ka

sende të tjera që janë të mjaftueshme për realizimin e së drejtës së

debitorit, si dhe nuk mund të deklarohet si i pavlefshëm pagimi që

bën një debitor në dobi të njërit prej kreditorëve të tij, sepse

mungon qëllimi për ta pakësuar pasurinë dhe për të dëmtuar

kreditorët tjerë.

Personi i tretë duhet të këtë dijeni për qëllimin e debitorit për ta

dëmtuar kreditorin

Është kushti i tretë për suksesin e padisë Pauliana që quhet edhe faj

i personit të tretë, ose pandërgjegjshmëri e personit të tretë. Për t’iu

njohur kreditorit e drejta e kundërshtimit të veprimeve juridike të

debitorit duhet të konkurrojë edhe dijenia e personit të tretë, me të

cilin është kryer veprimi juridik i debitorit mbi qëllimin e debitorit,

por vetëm në veprimet juridike me shpërblim. Për veprimet pa

shpërblim, siç është dhurimi, konkurimi i dijenisë së personit të tretë

nuk është i nevojshëm. Sipas LMD, nëse personi i tretë është

bashkëshort i debitorit ose kushëri sipas gjakut i shkallës së parë

ose në vijë anësore apo të krushqisë deri në shkallën e katërt,

supozohet se ka qenë i njohur me faktin se debitori ndërmerr

veprimin për ti shkaktuar dëm kreditorit.

Efektet juridike të padisë Pauliana

Efekti themelor juridik i padisë Pauliana është që veprimi juridik i

debitorit të zhvlerësohet vetëm ndaj kreditorit dhe vetëm aqë sa do

të nevojitej që të paguhet kreditori. Vepra juridike nuk anulohet, ajo

ngel e vlefshme, por efektet e saj suspendohen për të paguar

kërkesën e kreditorit. Kjo padi ka efekt relativ. Efektet juridike të

padisë Pauliana pasqyrohen në: marrëdhëniet e kreditorit dhe

personit të tretë, dhe marrëdhëniet e debitorit dhe personit të tretë.

Marrëdhëniet e kreditorit dhe personit të tretë

Kundërshtari i goditjes është i detyruar ta kthejë në pasurinë e

debitorit atë që e ka marrë prej tij që të paguhet kreditori për

kërkesat e veta. Mirëpo, ai mund ta ndalë sendin, kurse kreditorit

t’ia paguajë shumën e caktuar të parave për pagimin e borxhit. Si

rregull, kundërshtari i sulmimit përgjigjet si posedues i

pandërgjegjshëm, dmth, përveç sendeve do ti kthejë edhe frytet.

Trashëgimtari i kundërshtarit të sulmimit do të përgjigjet si

posedues i pandërgjegjshëm, nëse ka ditur ose ka qenë i detyruar të

dijë për rrethanat, në të cilat paraardhësi i tij e ka fituar pasurinë e

debitorit.

Marrëdhëniet e debitorit dhe të personit të tretë

Kur kreditori me sukses i ka kundërshtuar veprimet juridike të

debitorit, marrëdhëniet e debitorit dhe të personit të tretë

rregullohen në mënyra të ndryshme, varësisht nga lloji dhe natyra e

veprimit juridik në rastin konkret. Nëse i kundërshtuari i sulmit ia ka

dorëzuar kreditorit sendin, që e ka realizuar nga debitori me

veprimin juridik të kundërshtuar, debitori ka për detyrë

kompensimin sipas rregullave të evikcionit. Nëse debitori ia ka

shitur personit të tretë sendin e sekuestruar, por ende nuk e ka

dorëzuar, dhe për këtë arsye kreditori e kundërshton me padinë

Pauliana, debitori do ti përgjigjet personit të tretë për mosekzistimin

e detyrimit kontraktor. Nëse i kundërshtuari i sulmit ia ka bërë

pagesën kreditorit, por e ka mbajtur sendin, do të paraqitet

subrogimi personal. Këtu i kundërshtuari i sulmit paraqitet në vend

të kreditorit dhe ka ndaj debitorit ato të drejta sikur para paraqitjes

se padisë.

Afati i paraqitjes së padisë Pauliana

Padia për kundërshtimin e veprimeve juridike të debitorit mund të

paraqitet në afatin prej një viti për deponimet e debitorit me

shpërblim, kurse në deponimet pa shpërblim afati është tre vjet.

Këto afate janë prekluzive dhe për to nuk vlejnë dispozitat për afatet

procedurale, e as për afatet e parashkrimit. Për këto afate gjykata

kujdeset sipas detyrës zyrtare.

NDËRRIMI I SUBJEKTËVE NË MARRËDHËNIET E DETYRIMEVE

Mund të bëhet si në anën e kreditorit, ashtu edhe të debitorit. Kur

ndërrohet personaliteti i kreditorit në marrëdhëniet e detyrimit

ekziston cedimi dhe bartja e kontratës, ndërsa kur ndërrohet

debitori ekziston marrja e borxhit dhe dërgimi.

NDËRRIMI I PERSONALITETIT TË KREDITORIT – BARTJA E

KËRKESËS – CEDIMI

Cedimi – nocioni dhe kushtet e bartjes së kërkesës

Me anë të cedimit bëhet ndërrimi i kreditorit, ku në vend të tij

paraqitet kreditori i ri në bazë të marrëveshjes mbi cedmin të lidhur

mes kreditorit të vjetër (cedenti) dhe personit të tretë (kreditori i ri –

cesionari), me anë të së cilës kërkesa ekzistuese i bartet atij

subjekti, i cili bëhet kreditor në marrëdhënien e njëjtë të detyrimit.

Debitori këtu quhet cesus.

Lënda e cedimit

Mund të jetë kërkesa e bartshme, e cila mund të jetë kërkesë

parash, kërkesat që përbëhen nga dorëzimi i ndonjë sendi dhe

kërkesat të cilat përbëhen nga bërja. Lënda e cedimit që bartet

përfshin kërkesën kryesore, e me të edhe atë akcesore (kushti

penal, kamata, pengu, hipoteka, etj). Ekzistojnë disa kërkesa, të

cilat sipas natyrës janë thjeshtë personale dhe nuk mund të

cedohen (e drejta e mbajtjes, e ushqimit, etj.), si dhe ato kërkesa

për të cilat kreditori dhe debitori janë marrë vesh që të mos

cedohen, kurse disa kërkesa nuk mund të cedohen sepse janë të

ndaluara me ligj, etj.

Baza e cedimit

Cedimi krijohet në bazë të kontratës, testamentit, sipas ligjit,me

vendim gjyqësor. Baza e cedimit mund të jetë pagimi i borxhit të

cedentit, cesionarit ose kreditimi i cesionarit nga ana e cedentit, dhe

qëllimi i bëmirësisë së cedentit nga cesionari. Bartja e kërkesave

mund të bëhet në bazë të ligjit, psh, dorëzani e paguan borxhin në

vend të debitorit kryesor, kërkesa i kalon dorëzanit. Cedimi mund të

bëhet me vendim gjyqësor në proc e përmbarimit, duke sekuestruar

kërkesën e debitorit ndaj personit të tretë dhe duke e bartur nga

kreditori të debitori.

Kushtet e cedimit janë:

1. duhet të lidhet kontrata ndërmjet kreditorit të vjetër dhe atij të ri

(cedentit dhe cesionarit);

2. për këtë kontratë të njoftohet debitori (cesusi);

3. kërkesa duhet të jetë e bartshme (me para ose bërje, por jo

mosbërje).

Efektet e cedimit

Shprehen në marrëdhëniet në mes cedentit dhe cesusit; cesionarit

dhe cesusit; dhe cedentit dhe cesionarit.

Marrdhëniet e kreditorit të vjetër dhe atij të ri (cedentit dhe cesusit)

Cilësinë e kreditorit të vjetër e merr kreditori i ri, debitori njoftohet

për cedimin e bërë dhe ai nuk është më i detyruar t’ia përmbushë

detyrimin e vet kreditorit të vjetër, por këtë ia bën kreditorit të ri.

Marrëdhëniet e kreditorit të ri dhe debitorit (cesionarit dhe

cesusit)

Në cedimin e bërë cesionari i fiton të gjitha të drejta që i ka pasur

cedenti ndaj debitorit. Debitori ka të drejta dhe detyra të njëjta ndaj

cesionarit ashtu si i ka pasur ndaj cedentit. Pozita juridike e debitorit

nuk ndryshohet për shkak të kalimit të kërkesës. Debitori ka të

drejtë t’ia paraqesë kreditorit të ri kundërshtimet objektive dhe

subjektive, psh, kundërshtim për kompensim, për mos ekzekutimin

e kontratës, për parashkrim, etj.

Marrëdhëniet e kreditorit të vjetër dhe atij të ri (cedentit dhe

cesionarit)

Kjo marrëdhënie krijohet sipas bazës së kontratës së shitjes,

dhuratës, huasë. Sipas llojit të kontratës caktohet marrëdhënia

ndërmjet cedentit dhe cesionarit. Nëse kërkesa është ceduar me

shpërblim, atëherë cedenti merr pozitën e shitësit, kurse cesionari

pozitën e blerësit. Nëse cedimi është bërë pa pagesë, atëherë

cedenti është dhuratëdhënës, e cesionari dhuratëmarrës.

Rastet e veçanta të cedimit

Janë: cedimi fiducar, blankocedimi, cedimi pa njoftim, cedimi i

letrave të prurësit, cedimi gjyqësor dhe ai ligjor.

Blankocedimi (cesio)

Këtu cedenti nuk e cek cesionarin (kujt i bën cedimin), andaj edhe

cesionari këtu është i caktueshëm dhe është e dukshme se cila

kërkesë po cedohet.

Cedimi fiducar (pactum fiducia)

Këtu cedenti ia cedon kërkesën tjetrit si fiducarit të vet, dmth,

subjektit në të cilin ka besim. Janë tri raste të këtij cedimi: cedimi në

vend të përmbushjes; cedimi për inkasim; dhe cedimi për sigurim.

Cedimi pa njoftim

Çdo kreditor mund t’ia bart kërkesën e vet me anë të kontratës

personit të tretë pa e njoftuar debitorin. Në këtë rast debitori ende

është borxhli i kreditorit të vjetër dhe vetëm atij duhet t’ia bëj

pagimin e borxhit.

Cedimi i letrave me vlerë të prurësit

Në letrat me vlerë kërkesa lidhet me vet letrën, ashtu që me

dorëzimin e letrës me vlerë të prurësit bartet edhe kërkesa e

shënuar në të. Në letrat me vlerë me emër duhet të dorëzohet letra

dhe shënimi i kreditorit të ri. Në këtë rast bëhet shënimi i veçantë

me anë të indosimit.

Cedimi ligjor (cesio legis)

Kur dorëzani e përmbush detyrimin në vend të debitorit kryesor, ai

vjen në vend të kreditorit, kur pronari i sendit të dhënë peng paguan

në vend të debitorit, ai vjen në vend të kreditorit të vjetër ashtu që

kërkon kërkesën nga debitori kryesor.

Cedimi gjyqësor

Bëhet me vendim gjyqësor, pavarësisht nga vullneti i bartësit të

kërkesës. Kështu ndosh kur para gjykatës kontestimore ndahet

pasuria e trashëgimtarëve.

Bartja e kontratës

Nocioni

Është kur ceduesi në kontr e dyanshme detyruese ia bartë personit

të tretë, marrësit, të drejtat dhe detyrat e veta që i përkasin nga kjo

kontratë, kurse marrësi (personi i tretë) e pranon këtë, duke u bërë

titullar i të drejtave dhe detyrave të bartësit si palë kontraktuese në

vend të tij. Bartja e kontr bëhet në bazë të ligjit (në rastet e

sukcesionit universal ligjor, psh, kur vdes ndonjë palë kontraktuese,

në vend të tij vjen trashëgimtari universal nëse nuk është fjala për

kontr intuita personae); dhe të kontratës.

Kushtet për bartjen e kontratës

Janë: duhet të lidhet kontr e dyanshme; pala tjetër kontraktuese

duhet të jap pëlqimin që në vend të bashkëkontraktuesit të vijë

personi i tretë, të cilit i është bartur kontrata; të drejtat dhe detyrat

që barten duhet të jenë të bartshme (jo intuita personae); duhet të

ekzistojë marrëveshja e bartësit dhe e personit të tretë për bartjen e

kontr; dhe pëlqimi për bartjen e kontr duhet të bëhet në formën e

paraparë sipas ligjit.

Efektet juridike të bartjes së kontrates

Shprehen në të drejtat dhe detyrat e marrësit dhe të bartësit të

kontr. Marrësi kalon në vend të bartësit, dhe vazhdojnë

marrëdhëniet ndërmjet tyre. Marrësi bëhet palë kontraktuese ndaj

palës tjetër në kontratën e parë. Marrësi ka të drejtë të kërkojë

përmbushjen e kontratës, zgjidhjen e saj dhe shpërblimin e dëmit.

Në rastin kur bartësi ia bart të drejtat dhe detyrat e veta personit të

tretë – marrësit, ai nuk është më palë kontraktuese ndaj palës

tjetër, tani pala tjetër ka të drejtë të kërkojë nga marrësi

përmbushjen e detyrimit të vet, ashtu siç mban detyrën për ta

përmbushur detyrimin e vet.

NDËRRIMI I DEBITORIT

Marrja e borxhit (aceptilatio)

Nocioni

Është ndërrimi i subjektit pasiv në detyrim, është ndërrimi i

debitorit, ku në vend të debitorit të vjetër, vjen ai i ri në

marrëdhënien e njëjtë të detyrimit, me pëlqimin e kreditorit. Si bazë

e marrjes se borxhit mund të jetë përmbushja e ndonjë detyrimi të

marrësit të borxhit ndaj debitorit të vjetër, ose marrja e borxhit me

shpërblim apo mund të jetë si bazë e dhurata.

Kushtet e marrjes së borxhit

Janë: duhet të lidhet kontr ndërmjet debitorit të vjetër dhe marrësit

të borxhit; kreditori duhet të jepë pëlqimin për këtë; dhe borxhi që

bartët duhet të jetë i bartshëm.

Efektet e marrjes së borxhit

Shprehen:

1. në marrëdhëniet e debitorit të vjetër dhe kreditorit (debitori i

vjetër lirohet nga detyrimi ndaj kreditorit të vet);

2. në marrëdhëniet e debitorit të ri dhe kreditorit (debitori i ri i ka

borxh kreditorit të gjitha ato që i ka pasur borxh debitorit i vjetër);

dhe

3. në marrëdhëniet e debitorit të vjetër dhe debitorit të ri (debitori i

ri vjen në vend të debitorit të vjetër (i cili lirohet nga detyrimi ndaj

kreditorit)).

Hyrja në borxh (intercesio cumullativa) dhe marrja e

përmbushjes

Hyrja në borxh është kur personi i tretë detyrohet ndaj kreditorit se

do t’ia përmbushë detyrimin që debitori ka ndaj tij. Këtu i treti dhe

kreditori lidhin kontr, ku i treti merr detyrimin ta përmbushë

detyrimin që debitori ka ndaj kreditorit, pa pëlqimin e debitorit.

Kurse marrja e përmbushjes është kur bëhet me anë të kontr

ndërmjet debitorit dhe ndonjë personi të tretë me të cilin ky

detyrohet ndaj debitorit që të përmbushë detyrimin e vet ndaj

kreditorit të tij, psh, me përmbushjen e detyrimit të blerësit nga

kontr me shitjen me pagesë në rata.

Dërgimi (Asignatio)

Nocioni

Me anë të asignacionit në marrëdhëniet e detyrimeve bëhet

ndërrimi i debitorit. Asignacioni paraqet deklaraten e një subjekti

(asignanti – debitori i vjetër), me të cilën dërgon dhe autorizon

personin tjetër (asignatin – debitori i ri), që në llogari të asignantit,

t’ia përmbushë prestimin e caktuar personit të tretë (asignatarit -

kreditori). Lëndë e asignacionit mund të jenë paratë, letrat me vlerë

(çeku, kambiali, etj.). Asignacioni mund të këtë baza të ndryshme të

krijimit, sepse në një rast asignanti dëshiron ti sjellë dobi

asignatarit, ose dëshiron të kreditojë, apo të paguajë ndonjë borxh

të vetin. Asignacioni është mjet kredie, sepse me anë të tij asignanti

mund ti sigurojë hua asignatarit ose për vete në barrë të asignatit.

Asignacioni është mjet i pagimit të tërthortë, sepse në një pagesë

mund të shuhen dy marrëdhënie detyrimi.

Kushtet e asignacionit

Që të ekzistojë asignacioni duhet të plotësohen këto kushte: të

ndërrohet ose ndryshohet marrëdhënia e detyrimit; të ndërrohet

debitori i marrëdhënies së detyrimit; të bëhet subrogimi personal i

detyrimit; dhe kërkesa që bartet të jetë e bartshme.

Efektet e asignacionit

Shprehen:

1. me marrëdhëniet ndërmjet dërguesit dhe të dërguarit (asignantit

dhe asignatit);

2. me marrëdhëniet e dërguesit dhe marrësit të dërgimit (asignantit

dhe asignatarit);

3. me marrëdhëniet e marrësit të dërgimit dhe të dërguarit

(asignatarit dhe asignatit).

Llojet kryesore të asignacionit

Janë:

1. asignacioni i plotë – paraqitet kur për të japin pëlqimin asignati,

asignatari, dhe asignanti;

2. asignacioni jo i plotë – paraqitet kur për këtë nuk ka pëlqim nga

të gjithë subjektet në asignacion;

3. asignacioni titullar – paraqitet kur asignanti e dërgon asignatin

për ti paguar diçka asignatarit aqë sa asignati është i detyruar për

t’ia paguar asignantit;

4. asignacioni abstrakt – shprehet në faktin së marrëdhëniet midis

asignatit dhe asignatarit janë marrëdhënie abstrakte, sepse midis

tyre, para pranimit të asignacionit, nuk ka ekzistuar marrëdhënia e

pavarur sipas ndonjë baze juridike, por marrëdhënia e tyre është

krijuar në çastin kur kanë dhënë pëlqimin për asignacion;

5. asigancioni në formë të letrës së prurësit – paraqitet në

marrëdhëniet të cilat me dërgim me shkrim shkaktohen ndërmjet

asignatarit dhe asignatit ku krijohen midis secilit posedues të letrës

dhe subjektit që e ka bartur letrën;

6. asignacioni në formë të letrës sipas urdhërit – është lloj i

asignacionit në të cilin dërgimi me shkrim që është me para, letër

me vlerë ose send i zëvendësueshëm, mund të jepet me dispozitë

“sipas urdhërit” nëse asignanti është subjekt që merret me

veprimtarinë ekonomike dhe nëse ajo që duhet të përmbushë hyn

në suazat e asaj veprimtarie.

SHUARJA E MARRDHËNIEVE TË DETYRIMIT

Marrëdhëniet e detyrimit krijohen për të krijuar efekte të caktuara

juridike dhe pas realizimit të qëllimit, shuhen. Janë dy mënyra të

shuarjes se marrëdhënieve të detyrimeve: mënyra vullnetare

(përmbushja, kompensimi, falja e borxhit, përtrirja, konfondimi, dhe

skadimi i kohës); dhe mënyra kundër vullnetit (pamundësia e

përmbushjes, vdekja, parashkrimi, dhe sipas urdhërit të ligjit).

MËNYRAT VULLNETARE TË SHUARJES SË DETYRIMEVE

Shuarja e detyrimeve me përmbushje (ekzekutimi, pagesa)

Shuarja e detyrimit me anë të përmbushjes është mënyra më e

natyrshme e realizimit të prestimit nga ana e debitorit. Kur

ekzekutimi bëhet në mënyrën e duhur dhe në afatin e caktuar,

atëherë është arritur qëllimi i detyrimit, kreditori e ka realizuar të

drejtën e tij dhe detyrimi pushon se ekzistuari – shuhet. Përmbushja

e detyrimit e ka kuptimine pagesës ose të ekzekutimit. Përmbushje

e detyrimit dmth, realizim i prestimit që është objekt i marrëdhënies

së detyrimit. Që të shuhet detyrimi me anë të pagesës duhet të

përmbushën këto kushte:

1. që debitori të këtë ndërmarrë veprime të caktuara me qëllim që

të bëhet përmbushja e detyrimit dhe të lirohet nga detyrimi;

2. që veprimin ta këtë përmbushur personalisht debitori ose personi

i autorizuar i tij;

3. që pagesa të jetë përmbushur ose ekzekutuar për kreditorin ose

personin e autorizuar të tij; dhe

4. që veprimi të jetë ekzekutuar në mënyrë të rregullt në pikëpamje

të kohës, mënyrës dhe vendit.

Subjektët e pagesës

Janë: subjekti që e paguan borxhin e që është debitori në

marrëdhënien e detyrimit dhe subjekti të cilit i bëhet pagesa që

është kreditor në marrëdhënien e detyrimit.

Subjekti që ekzekuton pagesën

Ky subjekt quhet pagues. Pagesën e kryen debitori personalisht ose

nëpërmjet përfaqësuesit të vet. Debitori duhet të këtë aftësi të plotë

punuese, si rregull personi i paaftë për punë nuk mund të

përmbushë detyrimin e vet, por ka raste kur edhe debitori me

paaftësi punuese mund të përmbushë detyrimin e vet po që se

ekzistimi i detyrimit është i padyshimtë dhe nëse ka arritur afati për

përmbushjen e tij. Në detyrimet intuita personae debitori duhet

personalisht të bëjë pagesën. Përveç debitorit pagesën mund ta bëj

edhe ndonjë subjekt tjetër në vend të tij nëse ka interes juridik për

ekzekutimin e detyrimit, e këta janë: dorëzani, pronari i sendit të

luajtshëm të dhënë peng, ose sendit të paluajtshëm në formë të

hipotekës dhe kundërshtari i përzierjes në padinë Pauliana. Kreditori

është i detyruar që ta marrë pagesën nga këta subjektë që kanë

ndonjë interes juridik për përmbushjen e detyrimit madje edhe kur

debitori kundërshton atë përmbushje. Nëse kreditori refuzon

marrjen e pagesës nga këta subjektë, konsiderohet se e ka refuzuar

mallin nga vet debitori dhe do të krojohet vonesa e kreditorit.

Pagesën mund ta bëj edhe personi i tretë që nuk ka ndonjë interes

për përmbushjen e detyrimit, me ç’rast kreditori është i detyruar të

pranojë atë nga personi i tretë nëse pajtohet më atë të debitorit.

Pagesa me subrogim

Nëse personi i tretë e bën pagesën dhe e zë vendin e kreditorit të

paguar, ekziston rasti i pagimit me subrogim (ndërrim). Subrogimi e

ka domethënien e ndërrimit, dhe mund të jetë i dyllojshëm: real dhe

personal. Subrogimi personal – paraqet ndërrimin e personalitetit të

kreditorit. Kjo ndodh kur dorëzani e ekzekuton detyrimin dhe ai vjen

në vend të kreditorit, kurse pozita e debitorit fare nuk ndryshohet.

Kur personi i tretë e paguan borxhin për debitorin dhe e zë vendin e

kreditorit, krijohet ndërrimi personal. Borxhi shuhet ndaj kreditorit të

vjetër, por ndaj debitorit ngel i njëjtë, por tani ndaj paguesit, i cili si

kreditor i ri ka të drejtë të kërkojë nga debitori pagimin e borxhit.

Subrogimi real – paraqitet kur ndërrohet lënda, sendet e pagesës.

Pagimi me subrogim mund të krijohet në dy mënyra: sipas urdhërit

të ligjit dhe me vullnetin e paguesit. Subrogimi ligjor – krijohet në

bazë të dispozitave ligjore. Paraqitet kur dorëzani, pronari i sendit

peng ose kundërshtari në padinë Pauliana kryen pagesën sipas vet

ligjit. Kërkesa e paguar kalon të ata dhe debitori tani ua ka borxh

pagesën atyre. Subrogimi kontraktor – krijohet me lidhjen e

kontratës ndërmjet kreditorit dhe paguesit të të detyrimit. Për

vlefshmërinë e kësaj kontrate nuk është i domosdoshëm pëlqimi i

kreditorit, sepse pozita e tij nuk ndryshon në rastin e lidhjes se

kontratës për subrogim ndërmjet kreditorit dhe paguesit, si dhe

ndërmjet debitorit dhe paguesit, të drejtat e kreditorit kalojnë mbi

paguesin në çastin e pagesës. Subrogimi me rastin e përmbushjes

së pjesshmë – të kreditorit mbi paguesin kalojnë të drejtat akcesore

me të cilat sigurohet përmbushja e kësaj kërkese, vetëm nëse nuk

janë të nevojshme për përmbushjen e pjesës së ngelur të kërkesës

së kreditorit.

Subjekti të cilit i bëhet pagesa

Pagesa i bëhet kreditorit ose të autorizuarit të tij. Për të marrë

pagesën të plotëfuqishme, kreditori duhet të këtë aftësi të plotë

punuese. Nëse debitori ia ka ekzekutuar pagesën kreditorit, i cili nuk

e ka aftësinë e plotë punuese, mund të jetë i detyruar t’ia paguajë

edhe një herë pagesën me kërkesën e përfaqësuesit të kujdestarit

të kreditorit, dhe nëse ndodh që kreditori të jetë krejtësisht i paaftë

për punë dhe ka shpenzuar sendin e marrë. Pagesa në këto raste

mund ti bëhet edhe personit të tretë:

1. nëse debitori dhe kreditori merren vesh ashtu, psh, banka nga e

cila ka marrë hua kreditori;

2. nëse është caktuar sipas ligjit;

3. nëse është caktuar me vendim gjyqësor;

4. nëse është caktuar nga vetë kreditori, psh, me asignacion;

5. nëse personi i tretë është cedenti kurse debitori nuk është i

njoftuar për cedimin;

6. nëse kreditori më vonë e paraqet pagimin për personin e tretë.

Deponimi i borxhit

Debitori ka mundësi që në mënyrë të plotëfuqishme ta bëj pagesën

në gjykatë dhe të konsiderohet sikurse t’ia kishte bërë vetë

kreditorit. Për tu bërë deponimi i borxhit duhet të plotësohen këto

kushte: 1. kreditori duhet të jetë në vonesë me marrjen e borxhit; 2.

kur nuk dihet se ku është kreditori; 3. kur kreditori është i panjohur;

4. kur kreditori është me paaftësi për të vepruar dhe nuk e ka

përfaqësuesin e vet; 5. kur është sendi i luajtshëm, që ruhet lehtë

(paratë, sendet e çmueshme, etj.); 6. për deponimin e bërë debitori

duhet ta njoftojë kreditorin nëse di për të ose vendbanimin e tij.

Përveç deponimit të rregullt në gjykatë, ekziston edhe deponimi

duke ia dhënë sendin objektit tjetër, e ky quhet deponim me

ndërmjetësim – sekuestrim. Këtu hyjnë rastet e deponimit të sendit

të huaj në ruajtje, psh, drithërat, material ndërtimor, etj. Ruajtësin –

sekuestrin duhet ta caktojë gjykata me kërkesë të debitorit, i cili

ruajtjen e bën në llogari dhe me shpënzime të debitorit.

Lënda e pagesës

Është ajo të cilën debitori ia ka borxh kreditorit. Lënda e pagesës

përbëhet nga ekzekutimi i asaj që përfshin përmbajtjen e detyrimit.

Lënda e pagesës mund të përbëhet nga dorëzimi i një sendi, kryerja

e një pune, veprimi i caktuar, dhënia e sasisë së caktuar të parave,

nga mosveprimi ose pësimi.

Zëvendësimi i përmbushjes (datio in solutum)

Paraqitet kur debitori dhe kreditori merren vesh që në vend të

lëndës së borxhit, debitori t’ia dorëzojë lëndën tjetër, psh, për

veturë jep shumën e parave për vlerë të njëjtë. Me zëvendësimin e

përmbushjes bëhet ndërrimi i marrëdhënies ekzistuese të detyrimit,

ku ndërrohet lënda e dhënies, por lënda e detyrimit ngel e njëjtë.

Dhënia për përmbushje (datio pro solvendo)

Është kur debitori i dorëzon kreditorit ndonjë send ose i cedon

kërkesën me qëllim që kreditori atë send ta shesë e të marrë

kërkesën, ashtu që nga ajo që ka fituar ta realizojë kërkesën për

vete, kurse tepricën eventuale t’ia kthejë debitorit. Detyra shuhet

pas inkasimit të debitorit nga shuma e mbetur. Dhënia për

përmbushje ekziston, kur debitori ia dorëzon kreditorit veturën e vet

që ta shesë dhe që me shumën e marrë ta realizojë kërkesën e vet,

kurse pjesën e mbetur të çmimit t’ia kthejë debitorit. Në këtë rast

kreditori merr pozitën e të autorizuarit.

Koha e pagesës

Afat i pagesës është intervali kohor brenda të cilit duhet të

përmbushet detyrimi. Afatin e pagesës e caktojnë kreditori dhe

debitori me marrëveshjen e tyre. Ky afat quhet i kontraktuar. Koha e

pagesës mund të jetë e caktuar në mënyrë absolute (kur është e

fiksuar kalendarisht, psh, 1 maj 2007, apo fundi i muajit maj); dhe

në mënyrë relative (nëse lidhet me ndonjë ngjarje të caktuar, psh,

tre muaj pas martesës së kreditorit, etj.). Nëse kreditori dhe debitori

nuk e kanë caktuar kohën e pagesës, këtë e bën ligji, psh, detyra e

ushqimit, mbajtjes, paguhet sukcesivisht në fillim të çdo muaji. Në

ato raste kur kur nuk është i caktuar afati me anë të kontratës apo

të ligjit, kurse qëllimi i punës, natyra e detyrës dhe rrethanat tjera

nuk kërkojnë ndonjë afat për përmbushje, kreditori mund të kërkojë

menjëherë përmbushjen e detyrës, kurse debitori nga ana e vet

mund të kërkojë nga kreditori që ta marrë menjëherë pagesën. Kur

kreditori ia tërheq vërejtjen debitorit që të bëj pagesën, ai është i

detyruar ta bëj këtë menjëherë, ashtu siç është i detyruar kreditori

ta marrë pagesën kur debitori ia ofron këtë. Përmbushja e detyrimit

mund të bëhet para afatit të përmbushjes nëse plotësohen këto

kushte:

1. afati i përmbushjes duhet të jetë i caktuar në kontratë;

2. afati i përmbushjes duhet të jetë në llogari të debitorit; dhe

3. debitori duhet të këtë të drejtë të mos e shfrytëzojë kët veprim

në pak kohë.

Vendi i pagesës

Detyrimi duhet të përmbushet në vendin ku është caktuar sipas

marrëveshjes së kreditorit dhe debitorit, ose sipas ligjit. Kur vendi i

përmbushjes nuk është caktuar me punë juridike e as me ligj, ai

caktohet në bazë të qëllimit të detyrimit, natyrës së detyrës dhe në

bazë të rrethanave tjera. Sipas natyrës së detyrimit, vendi i

përmbushjes caktohet në këtë mënyrë: nëse sendi është i

paluajtshëm, vendi i përmbushjes është ku ndodhet sendi i tillë –

locus rei site, kurse kur është sendi i luajtshëm, vendi ku është

lidhur kontrata. Detyrimet me para përmbushen në vendin në të

cilin kreditori e ka vendbanimin apo vendqëndrimin. Nëse pagesa

bëhet me virman, detyrimet me para bëhen në selinë e organizatës

tek e cila janë mjetet në para të kreditorit.

Vërtetimi i pagesës

Kur debitori i bën pagesën, ai lirohet nga detyrimi. Ai ka të drejtë të

kërkojë që kreditori për këtë të lëshojë deftesë me shkrim për

marrjen e prestimit të debitorit, e cila shërben si provë për debitorin

ndaj personave të tretë ose ndaj gjykatës. Kur debitori e ka në

duarë të veta deftesën për borxhin, ekziston supozimi relativ se

është kryer pagesa. Nëse është lëshuar dëftesa për borxhin kryesor,

supozohet se janë paguar kamatat, shpenzimet gjyqësore, nëse ka

pasur.

Llogaritja e përmbushjes (imputacioni)

Çështja e efektit të pagesës ndërlikohet kur ndërmjet kreditorit dhe

debitorit ka më shumë marrëdhënie detyrimi dhe debitori e kreyn

pagesën e pjesëshme me të cilën nuk i ka plotësuar të gjitha detyrat

e veta. Në këtë rast shtrohet çështja e llogaritjes së pagesës së

kryer që bëhet me marrëveshjen e kreditorit dhe debitorit. Nëse nuk

ekziston marrëveshja, zbatohen këto rregulla:

1. nëse nuk ekziston deklarata e debitorit për llogaritjen e

përmbushjes, së pari përmbushën kërkesat e arritura sipas radhës

për përmbushje;

2. nëse njëkohësisht arrijnë më shumë detyra, së pari përmbushen

detyrimet më pak të siguruara, e kur të gjitha sigurohen njësoj, së

pari përmbushen ato që janë barrë më e madhe për debitorin;

3. nëse detyrimet janë të barabarta në të gjitha aspektet,

përmbushen sipas radhës që janë krijuar, e nëse njëkohësisht janë

krijuar, atëherë ajo që është dhënë në emër të përmbushejs radhitet

në të gjitha detyrimet proporcionalisht me shumën e tyre.

SHUARJA E DETYRIMIT ME KOMPENSIM

Nocioni

Kompensimi është një mënyrë e shuarjes së dy detyrimeve

reciproke dhe të njëllojta gjer në shumën e detyrimit më të vogël.

Kompensimi paraqitet në rastet kur debitori bëhet kreditor i

kreditorit të tij. Kur dy subjekte bëhen reciprokisht edhe kreditor

edhe debitor, borxhet shuhen në tërësi nëse janë të vlerës së njëjtë,

përkatësisht deri të vlera e më të voglit prej tyre nëse janë të

vlerave të ndryshme. Në kompensim marrin pjesë së paku dy

subjekte: ai që realizon kompensimin dhe ai me të cilin realizohet

kompensimi.

Kushtet e kompensimit

Janë: që të ekzistojnë kërkesat reciproke, të njëllojshme, likuide (të

vërteta), dhe të arritura.

Rastet në të cilat nuk mund të bëhet kompensimi

Janë:

1. kur kreditori dhe debitori merren vesh për disa kërkesa të cilat

nuk mund të kompensohen;

2. kërkesat që për lëndë të detyrimit kanë aso sendesh të cilat nuk

mund të kompensohen;

3. kërkesat e sendeve të cilat i janë dhënë debitorit për ruajtje ose

shërbim, ose që i ka ndaluar debitori në mënyrë të padrejtë;

4. kërkesat që rrjedhin nga shkaktimi doloziv i dëmit;

5. kërkesat e shpërblimit të dëmit të shkaktuar me dëmtimin e

shëndetit ose me shkaktimin e vdekjes; dhe

6. kërkesa që rrjedh nga detyrimi ligjor për mbajtje.

Mënyrat e kompensimit

Janë: me vullnetin e palëve (kompensimi kontraktor), në bazë të

ligjit, dhe në bazë të vendimit gjyqësor.

Kompensimi kontraktor

Është kur debitori dhe kreditori lidhin kontratë me të cilën merren

vesh për kompensimin e kërkesave të tyre reciproke. Në atë rast ata

i vërtetojnë edhe kushtet e rrafshimit.

Kompensimi ligjor

Është ai kompensim në situata kur kompensimi bëhet automatikisht

në atë mënyrë kur dy kërkesa që gjenden njëra ndaj tjetrës i

plotësojnë kushtet e parapara ligjore për kompensim. Ky

kompensim konsiderohet si mjet dhune për inkasimin e borxhit, dhe

bëhet pa njohurinë e kreditorit dhe të debitorit.

Kompensimi gjyqësor

Është kur në kontest para gjykatës i padituri, që nuk e mohon

borxhin ndaj kreditorit, thekson se edhe ai ka kërkesë të caktuar

ndaj paditësit, duke paraqitur kundërshtimin për kompensim i cili

është me karakter proceduralo-juridik. Rrafshimi i kërkesave në këtë

rast bëhet në bazë të vendimit gjyqësor.

Efekti i kompensimit

Shprehet në shuarjen e detyrimeve ekzistuese në mes debitorit dhe

kreditorit, ashtu që kërkesat reciproke të tyre të shuhen nëse janë

në vëllim të njëjtë. Nëse nuk janë me vëllim të njëjtë, bëhet shuarja

e kërkesës më të vogël, kurse më e madhja zvogëlohet për atë

pjesë sa ka qenë kërkesa më e vogël dhe do të mbetet në atë pjesë,

e cila e tejkalon kërkesën e shuar. Kërkesa nuk mund të bëhet në

dëm të personave të tretë. Me kompensimin e kërkesës kryesore

shuhet edhe ajo akcesore (pengu, dorëzania, hipoteka, etj.).

SHUARJA E DETYRIMEVE ME FALJEN E BORXHIT

Nocioni i faljes së borxhit

Falja e borxhit është mënyrë vullnetare e shuarjes së detyrimeve në

bazë të deklaratës së kreditorit me të cilën deklaron se nuk ka për

të kërkuar kurrfarë pagese nga debitori. Për faljen e borxhit është e

domosdoshme deklarata mbi pëlqimin e debitorit dhe të kreditorit.

Nëse nuk ekziston pëlqimi i debitorit, deklarata e kreditorit nuk

paraqet faljene borxhit por premtimin e njëanshëm të kreditorit

dhënë debitorit se prej tij nuk ka për të kërkuar pagimin e kërkesës.

Kontrata mund të lidhet gojarisht, me shkrim, drejtpërdrejtë ose

nëpërmjet gjykatës.

Llojet e faljes së borxhit

Klasifikohen sipas kritereve të caktuara, siç janë: pjesëmarrja e një

apo më shumë kreditorëve në faljen e borxhit (falje individuale ose

kolektive), dhe vëllimi i borxhit (falje e plotë ose e pjesëshme).

Efekti i faljes së borxhit

Shprehet në shuarjen e kërkesës. Në rast të faljes së pltë të borxjit,

kërkesa shuhet në tërësi, si ajo kryesore, ashtu edhe ajo akcesore.

Me faljen e pjesëshme, kërkesat kryesore dhe akcesore shuhen në

atë masë, në të cilën është falur borxhi. Me faljen e borxhit nuk

mund të cenohen të drejtat e personave të tretë (e drejta e gëzimit

të fryteve të kërkesës nga e cila ka hequr dorë kreditori, e drejta e

pengut, etj.).

SHUARJA E DETYRIMEVE ME PËRTËRIRJE (NOVATIO)

Nocioni i përtërirjes

Përtërirja (novatio) është mënyrë e shuarjes vullnetare të detyrimit,

dhe bëhet në atë mënyrë që kreditori dhe debitori merren vesh që

detyrimin ekzistues të plotëfuqishëm ta zëvendësojnë me tjetrin, i

cili dallohet nga i vjetri për nga lënda ose për nga baza. Përtërirjen

duhet kuptuar në mënyrë të dyfishtë: ajo paraqet mënyrën e

shuarjes së detyrimit të vjetër dhe do të thotë edhe krijim i detyrimit

të ri. Përtërirja konsiderohet si modifikim i marrëdhënies se

detyrimit, por përtërirja nuk do të thotë ndërrim i personalitetit të

debitorit dhe kreditorit. Përtërirja dallohet nga ndërrimi i

përmbushjes në të cilën debitori në një detyrim të njëjtë me

përmbajtje të caktuar, jep diçka tjetër dhe lirohet përfundimisht nga

detyrimi. Ndërrimi i përmbushjes është përmbushje e detyrimit,

kurse përtërirja nuk është përmbushje, por shuarje e detyrimit të

vjetër dhe krijimi i atij të ri.

Kushtet e përtërirjes (novatio)

Janë:

1. të ekzistojë detyrimi i vjetër i vlershëm;

2. të krijohet detyrimi i ri i vlershëm;

3. të ekzistojë dallimi midis detyrimit të vjetër dhe të ri;

4. dhe të ekzistojë qëllimi i palëve për ta kryer përtëritjen.

Efekti i përtërirjes

Është shuarja e detyrimit të vjetër dhe krijimi i atij të ri në mes

debitorit dhe kreditorit të njëjtë. Me shuarjen e detyrimit të vjetër

shuhet edhe pengu, dorëzania, me përjashtim kur me dorëzanin apo

pengdhënësin është kontraktuar ndryshe.

BASHKIMI I KËRKESAVE DHE BORXHIT – KONFONDIMI

Nocioni i konfondimit

Konfondimi është mënyrë e shuarjes së detyrimit. Në këtë mënyrë

borxhi dhe kërkesa shkrihen në një subjekt. Në rast se i njëjti

subjekt bëhet edhe kreditor edhe debitor në marrëdhënien e njëjtë

të detyrimit, detyrimi do të shuhet, sepse nuk mundet që dikush ti

këtë borxh vetvetes. Për personat fizikë konfondimi paraqitet me

anë të sukcesorit universal, ashtu që debitori e trashëgon kreditorin

ose anasjelltas. Konfondimi mund të krijohet edhe të sikcesori

singular në atë mënyrë që kërkesa do ti cedohet vetëm debitorit.

Konfondimi paraqitet edhe të personat juridikë me rastin e

bashkimit, integrimit të ndërmarrjeve ekonomike, me ç’rast të gjitha

të drejtat dhe detyrat e ndërmarrjeve të bashkuara kalojnë në

ndërmarrjen e formuar rishtas, kurse kërkesat reciproke ndërmjet

ndërmarrjeve të bashkuara shuhen.

Rastet kur nuk mund të shkaktohet konfondimi

Janë:

1. kur dorëzani bëhet kreditor, detyra e dorëzanit nuk shuhet;

2. detyra e regjistruar në librin publik nuk shuhet me konfondim kur

bëhet regjistrimi i fshirjes;

3. konfondimi nuk mund të sjellë shuarjen e detyrimit, nëse me të

do të cenohen të drejtat e personave të tretë (pengu, frytet, etj.);

4. konfondimi nuk shkaktohet kur letra e prurësit gjendet në duartë

e dhënësit të saj (botuesit);

5. nuk mund të shkaktohet konfondimi kur kreditorët e

trashëgimlënësit kërkojnë ndarjen e pasurisë së trashëgimlënësit

nga pasuria e trashëgimtarit, me ç’rast kreditorët e trashëgimlënësit

e rezervojnë për vete të drejtën që ata së pari të paguhen nga

trashëgimia, e në rast së pas tyre ngel diçka, të paguhen kreditorët

e trashëgimtarit;

6. konfondimi nuk shkaktohet edhe në rastin kur marrësi i sendit të

ngarkuar me hipotekë paguan kreditorit të hipotekuar.

Efektet e konfondimit

Shprehen me shuarjen e detyrimit kryesor dhe akcesor (dorëzania,

pengu, hipoteka, etj.). efektet e konfondimit krijohen në detyrimet

solidare pasive, në të cilat detyrat e debitorëve të tjerë zvogëlohen

për shumën që i bie këtij. Në detyrimet solidare aktive, kur në një

subjekt të kreditorit solidar bashkohet edhe vetia e debitorit, çdo

kreditor ka të drejtë të kërkojë nga ai vetëm pjesën e vet të

kërkesës.

SHUARJA E DETYRIMEVE ME SKADIMIN E KOHËS

Nocioni i skadimit të kohës

Skadimi i kohës është mënyrë vullnetare e shuarjes së detyrimeve,

kur me anë të kontratës është caktuar koha e zgjatjes së detyrimit,

por mund të përfshihet edhe në mënyrën kundër vullnetit të palëve

kur me ligj ose me vendim të gjykatës është caktuar koha e zgjatjes

së detyrimeve. Kjo mënyrë e shuarjes së detyrimeve vlen për

detyrimet e përhershme dhe sukcesive. Koha e zgjatjes së detyrimit

mund të caktohet me kontratë, me testament, me vendim gjyqësor,

dhe me ligj. Me kalimin e kohës detyrimi shuhet dhe në të ardhmën

nuk ekziston më. Si raste të shuarjes së detyrimeve me skadimin e

kohës konsiderohen: 1. kontrata mbi marrëdhënien e

enënqiragjinjeve që lidhet me afat prej viteve dhe pas skadimit të

këtij afati, detyrimi shuhet; 2. lënësi ia lë detyrimin trashëgimtarit

me legatë që ti paguajë ndonjë subjekt 1000$ për çdo muaj deri në

moshën madhore të tij; 3. sipas ligjit ekziston detyra e vëllait të

madh që ta mbajë vëllaun e mitur deri në moshën madhore.

MËNYRAT E SHUARJES SË DETYRIMEVE KUNDËR VULLNETIT

TË SUBJEKTËVE

Vdekja e subjektëve

Shkakton shuarjen e detyrimit përkundër vullnetit të subjektëve. Si

rregull, detyrimi nuk shuhet pas vdeekjes së subjekteve të tij, por

kalon në trashëgimtarët e tyre. Në disa raste ka detyrime të cilat

shuhen pas vdekjes, me vdekjen e debitorit apo kreditorit shuhet

detyrimi në rast se është krijuar duke pasur parasysh vetitë

personale të ndonjërës nga palët kontraktuese, ose aftësitë

personale të debitorit. Pra, është fjala për detyrimet intuita

personae, ku bëjnë pjesë: detyrimet nga kontr mbi autorizimin

(vdekja e autorizuesit); mbi ortakërinë (vdekja e ortakut); mbi

mbajtjen e përjetshme (vdekja e marrësit apo dhënësit të mbajtjes);

mbi veprën (vdekja e rrobaqepësit apo klientit të tij); detyra e

shpërblimit të dëmit jomaterial (nëse vdes i dëmtuari). Në këto raste

me vdekjen e njërit nga subjektët në detyrim, detyrimi shuhet dhe

nuk krijon efekte juridike.

Shuarja e detyrimeve me urdhërin e ligjit

Sipas urdhërit të ligjit detyrimet kontraktore shuhen, por mund të

anulohen edhe detyrimet e krijuara, psh, nga letrat e prurësit.

Anulimi i kontratave absolutisht të pavlefshme në bazë të vendimit

gjyqësor, shkakton shuarjen e detyrimit, me ç’rast vendimi gjyqësor

është me karakter konstituiv. Kontrata mbi shfrytëzimin e banesës

mund të shuhet me urdhërin e ligjit në dy raste:

1. nëse titullari i të drejtës për banesë pa shkaqe të arsyeshme nuk

hyn në banesë në afat prej 30 dite nga dita e lidhjes se kontratës;

dhe

2. nëse ndërtesa në të cilën është banesa duhet të rrënohet me

katvendimin e organit kompetent, apo në bazë të aktvendimit duhet

ta lëshojë banesën sepse nuk i plotëson kushtet higjieno-teknike.

Shuarja e detyrimeve me denoncim

Denoncim kemi kur koha e zgjatjes së marrëdehënies së borxhit nuk

është caktuar, prandaj secila anë mund ta ndërprejë me denoncim.

Denoncimi është shprehje e njëanshme dhe joformale e vullnetit të

njërës palë drejtuar palës tjetër për shuarjen e detyrimit. Secili

subjekt mund ta sjell denoncimin nëpërmes gjykatës dhe në mënyrë

jashtëgjyqësore. Me denoncim paralajmërohet subjekti tjetër se

detyrimi konkret në mes tyre duhet të shuhet, psh, denoncimi vjen

në shprehje të kontrata e qirasë, etj. Detyrimi shuhet me denoncim

kur skadon afati i denoncimit i cili është i saktësuar me kontratë, e

nëse afati nuk është i caktuar me kontr, detyrimi shuhet pas

skadimit të afatit të caktuar me ligj, ose me doke, apo me skadimin

e afatit plotësues. Efekti kryesor i denoncimit është shuarja e

detyrimit.

Pamundësia e përmbushjes

Ekziston kur pas çastit të krijimit të detyrimit është paraqitur ngjarja

që ia bën të pamundshme debitorit që ti përmbushë detyrat e veta.

Me paraqitjen e ngjarjes së tillë, qëllimi i detyrimit nuk mund të

realizohet, gjë që sjell shuarjen e detyrimit në tërësi.

Llojet e pamundësisë së përmbushjes

Pamundësia e përmbushjes mund të shkaktohet nga ngjarjet e

ndryshme natyrore, siç janë: tërmetet, zjarrët, vërshimet, thatësirat,

etj. Këto ngjarje shkaktojnë pamundësinë e përmbushjes së

detyrimit, e cila mund të jetë e llojeve të ndryshme, por me një

vlerë dhe rëndësi praktike janë këto:

1. pamundësia fizike;

2. pamundësia juridike;

3. pamundësia objektive dhe subjektive;

4. pamundësia e plotë dhe e pjesëshme; dhe

5. pamundësia fillestare dhe e mëvonshme.

Kushtet e pamundësisë

Janë: që të shkaktohet pamundësia e përmbushjes pas çastit të

krijimit të detyrimit dhe pamundësia e përmbushjes të mos jetë

shkaktuar me fajin e debitorit por nën ndikimin e fuqisë madhore.

Efektet e pamundësisë së përmbushjes

Pamundësi e plotë e përmbushjes paraqitet kur lënda e detyrimit

zhduket në tërësi. Nëse paraqitet pamundësia e tillë, detyrimi

shuhet ipso facto në tërësi. Në pamundësinë e pjesëshme, kur

detyrimi bëhet në një pjesë i pamundshëm për përmbushje, debitori

lirohet nga detyra për atë pjesë e cila është e pamundshme që të

përmbushet.

Parashkrimi

Nocioni

Është mënyrë e shuarjes së detyrimeve kundër vullnetit të

subjekteve. Parashkrimi është humbje e mundësisë juridike që me

anë të padisë të kërkohet përmbushja e detyrimit pas skadimit të

afatit, i cili është përcaktuar me ligj. Me parashkrim nuk humbet e

drejta në tërësi, por mundësia e realizimit të autorizimit me anë të

mjeteve të dhunës, të cilat i përmbajnë të drejtat subjektive. Por, në

rast se debitori e përmbush detyrimin e parashkrirë nuk ka të drejtë

të kërkojë kthimin e asaj që e ka dhënë, edhe nëse e ka ditur se

detyra është parashkrirë, sepse nuk ka paguar diçka që nuk ka

pasur borxh. Me parashkrimin e kërkesës kryesore parashkruhen

edhe ato akcesore (kërkesat e fryteve, kamatave, shpenzimeve,

etj.). Nëse parashkruhen kërkesat ndaj debitorit kryesor,

konsiderohet se është parashkruar edhe kërkesa ndaj atij akcesor

(dorëzanit). Nëse detyra e debitorit ka qenë e siguruar me peng ose

me hipotekë, pas parashkrimit të detyrimit kreditori mund të

paguhet nga sendi i lënë. Parashkrimi nuk i përfshin të gjitha të

drejtat subjektive. Si rregull, nuk parashkruhen të drejtat reale, por

vetëm ato të detyrimeve, mirëpo, ka disa të drejta të detyrimeve të

cilat nuk shuhen me parashkrim, si detyra e mbajtjes si detyrim

ligjor dhe e drejta që të ndahen sendet e përbashkëta. Është i

ndaluar renoncimi nga parashkrimi. Debitori nuk mund të

renoncohet para skadimit të kohës së caktuar për parashkrim, por

nëse kjo ndodh, klauzola e tillë nuk krijon efekte juridike. Rregullat e

parashkrimit janë rregulla imperative, sepse me vullnetin e palëve

nuk mund të ndryshohen, por duhet të respektohen.

Koha e parashkrimit

Për parashkrimin është me rëndësi që të vërtetohet koha se kur

fillon të rrjedhë afati i parashkrimit. Nëse detyrimi është në dare,

facere afati i parashkrimit fillon të rrjedhë prej ditës së parë kur

kreditori ka pasur të drejtë të kërkojë përmbushjen e detyrimit, nëse

me ligj për disa raste nuk është paraparë ndryshe. Nëse detyra

përbëhet nga mosbërja, apo nga pësimi, parashkrimi rrjedh prej

ditës kur debitori ka bërë diçka ose nuk ka pësuar diçka që është

dashur të mos bëj, përkatësisht të pësojë. Llogaritja e afateve bëhet

sipas ditëve.

Afatet e parashkrimit

Ligji ka paraparë afatin e përgjithshëm të parashkrimit dhe afatet e

veçanta për disa lloje të kërkesave. Nëse për kërkesat e caktuara

nuk është paraparë afati i veçantë, për ato zbatohet afati i

përgjithshëm. afati i përgjithshëm i parashkrimit është 10 vjet (në

këtë afat parashkruhen të gjitha kërkesat për të cilat nuk është

caktuar me ligj ndonjë afat tjetër i parashkrimit; në afatin e

përgjithshëm prej 5 vjetësh parashkruhen të gjitha detyrimet, nëse

me ligj nuk është caktuar ndonjë afat i veçantë), kurse si afate të

veçanta paraqiten afati 3 vjeçar (kërkesat e kohëpaskohshme,

kërkesat reciproke të personave juridikë, kërkesat nga kontr mbi

qiranë, nga kompensimi i dëmit, etj.), dhe 1 vjeçar i parashkrimit

(kërkesat lidhur me pagimin e energjisë elektrike, ujit, ngrohjes, etj,

kërkesat e postës, etj.). Kemi edhe afatin subjektiv dhe objektiv.

Afati subjektiv i parashkrimit ka të bëj me fillimin e parashkrimit nga

çasti kur kuptohet për dëmin e shkaktuar ngn i dëmtuari, ose nga

rasti kur kuptohet për dëmin e shkaktuar nga i dëmtuari, ose nga

rasti kur kuptohet shkaktuesi i dëmit. Afati objektiv është afat

absolut dhe fillon të rrjedh nga çasti objektiv, pra nga shkaktimi i

dëmit.

Ndalja e parashkrimit

Paraqitet në ato raste kur ligji urdhëron që rrjedhja e parashkrimit të

ndalohet për një kohë të caktuar dhe që pas kalimit të asaj kohe të

fillojë rrjedhjen. Parashkrimi ndalet nëse paraqiten këto raste: 1.

parashkrimi nuk rrjedh në kërkesat ndërmjet bashkëshortëve; 2.

ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, kujdestarit dhe të mbrojturit,

derisa të zgjatë e drejta prindërore ose e kujdestarisë; 3. gjatë

kohës së mobilizimit dhe luftës sa u përket kërkesave të subjekteve

me detyra ushtarake; 4. gjatë tërë kohës për të cilën kreditori për

shkak të pengesave të pakapërcyeshme nuk ka mundur me anë të

gjykatës të kërkojë përmbushjen e detyrimit. Ajo që e karakterizon

ndaljen e parashkrimit është se kur ndërpritet arsyeja për të cilën

ligji urdhëron që parashkrimi të ndalet, atëherë ai vazhdon të rrjedh.

Ndërprerja e parashkrimit

Mund të shkaktohet me veprimin e debitorit ose me veprimin e

kreditorit. Parashkrimi ndërpritet kur debitori e pohon borxhin.

Pohimi i drejtpërdrejtë i borxhit mund të bëhet me shkrim, me gojë,

kurse pohimi i tërthortë është kur jepet dhënia e kesteve, pagimi i

kamatave, dhënia e sigurimit. Mënyrat e pohimit të borxhit janë kur

debitori kërkon nga kreditori të caktojë afatin për pagim, ose kur

kreditori apo debitori bëjnë negociata për mënyrën e përmbushjes

se detyrimit siç është marrja e borxhit ose e përmbushjes. Rastet

më të shpeshta të ndërprerjes së parashkrimit shkaktohen me

veprimin e kreditorit. Ndërprerja e parashkrimit shkaktohet me

ngritjen e padisë kukndër debitorit para gjykatës me qëllim që të

vërtetojë, të sigurojë ose të realizojë kërkesat siç janë: mbështetja

në mbrojtje nga shqetësimi juridik, paraqitja e kërkesës në proc e

falimentimit mbi pasurinë e debitorit. Parashkrimi nuk ndërpritet me

dorëheqje, me hedhje poshtë ose me refuzimin e padisë. Për

ndërprerje të parashkrimit nuk mjafton vërejtja e kreditorit, por

duhet të konkretizohet duke e ushtruar të drejtën subjektive pranë

organit përkatës.

Dallimet e parashkrimit dhe usucapio

Me anë të parashkrimit humb e drejta, mundësia e realizimit të së

drejtës së caktuar me mjete të dhunës, ndërsa me anë të usucapios

fitohet në mënyrë origjinale pronësia, e drejta e shfrytëzimit, e

drejta e servitutit duke bërë kryerjen faktike të së drejtës brenda një

kohe të caktuar dhe duke e pasur posedimin e atij sendi.

Parashkrimi dhe prekluzioni

Me anë të parashkrimit humb e drejta që me mjete të dhunës të

realizohet një e drejtë, kurse të preklizioni shkaktohet humbja e të

drejtës në tërësi pas skadimit të kohës së caktuar me ligj. Afatet e

parashkrimit janë të shumta , për nga numri, kurse afatet prekluzive

për nga numri janë të pakta dhe më të shkurtra për nga kohzgjatja e

tyre dhe janë afate të rrepta ligjore. Rregullat e parashkrimit mund

të ndalen dhe të ndërpriten, kurse ato të prekluzionit nuk mund të

ndalen as të ndërpriten. Për afatet prekluzive kujdeset gjykata,

kurse për ato të parashkrimit subjektet e caktuara (sipas iniciativës

së tyre). Afatet prekluzive i cakton ligji, gjykata dhe me punë

juridike, kurse afatet e parashkrimit i parasheh vetëm ligji.

e drejta e detyrimeve

Documents