Korrik 2008

STRATEGJIA E DECENTRALIZIMIT

I Kushtet e përgjithshme, Synimet dhe Parimet

2-46

A. Natyra dhe qëllimi i këtij dokumenti 2B. Aktet më të rëndësishme ligjore të miratuara 3-4C. Qeverisja vendore në Shqipëri-Gjendja e

sotme3-25

D. Decentralizimi Fiskal 25-45E. Konsolidimi i procesit të decentralizimit 46

II Vizioni, prioritetet strategjike dhe qëllimet strategjike.

46 -65

A. Struktura e përgjithshme e qeverisjes në nivel vendor

47-50

B. Funksionet dhe përgjegjësitë kryesore. Autonomia respektive e Qeverisjes Vendore

50-58

C. Financat vendore dhe buxhetimi 58-65

III. POLITIKATZbatimi i Strategjisë së Decentralizimit

65-76

A. Fazat kryesore në proçesin e decentralizimit 65-70B. Përballimi i pengesave kryesore në proçesin e

decentralizimit71-76

C.Monitorimi i proçesit të decentralizimit

76-77

KREU IV Plani i Veprimit për Decentralizimin 78-80

ANEKSE

1 Paraqitje tabelare e funksioneve të qeverisjes vendore

81-83

2. Taksat vendore 84-853. Tarifat vendore 85-874. Të drejtat pronësore të QV 88-90

1

STRATEGJIA E DECENTRALIZIMIT DHE E QEVERISJES VENDORE

I. PAMJE E PERGJITHSHME

A. Natyra dhe Qëllimi i Strategjisë

Strategjia e decentralizimit, ndërtuar mbi parimet e Kartës Evropiane të vetëqeverisjes vendore është mbështetur në politikat decentralizues të Qeverisë, eksperiencën e akumuluar deri tani në procesin e decentralizimit, në strategjitë sektoriale të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë që ndërthuren me problematikën e rolit dhe të funksionimit të qeverisjes vendore. Kjo strategji synon përmbushjen e objektivave të MSA-së si dhe në modernizimin e qeverisjes vendore në Shqipëri sipas standardeve të Bashkimit Evropian.

Strategjia si një dokument politik:

Strategjia e Decentralizimit do të jetë udhëzues për të gjitha ato reforma që prekin drejtpërdrejtë qeverisjen vendore. Nga ana tjetër, reformat apo politikat e sektorëve të ndryshëm do të harmonizohen me parimet dhe synimet e decentralizimit, për ato çështje që këto reforma ndikojnë mbi decentralizimin dhe qeverisjen vendore apo anasjelltas.

Strategjia si një dokument përmbledhës:

Strategjia harmonizon synimet dhe parimet e përgjithshme me ato të sektorëve dhe nënsektorëve. Ajo duhet trajtuar dhe zbatuar si një e tërë, në mënyrë që reformat dhe zhvillimet e sektorëve dhe nënsektorëve të ndryshëm të mos dëmtojnë apo t’i kundërvihen reformës së decentralizimit dhe synimeve të saj të përgjithshme.

Përmirësimi i strategjisë:Strategjia e Decentralizimit, si një dokument për zbatim, nuk është diçka e ngurtë apo një dogmë, por një plan dinamik, i hapur ndaj ndryshimeve që qartësojnë dhe përmirësojnë vizionin dhe synimet dhe ofrojnë zgjidhje të reja brenda parimeve gjerësisht të pranuara të autonomisë lokale dhe brenda parimeve të parashtruara në tekstin e saj. Në çdo 3-vjet mbështetur në eksperiencat e fituara dhe ndryshimet në strategjitë sektoriale që ndërthuren me të i nënshtrohen një rishikimi të përgjithshëm gjithnjë duke ruajtur parimet bazë të decentralizimit, qeverisjes vendore dhe rritjes së demokracisë vendore.

Koherenca afatgjatë:Reforma e Decentralizimit është një proçes kompleks që do të kryhet në disa vite. Strategjia siguron koherencën dhe vijimësinë e

2

domosdoshme të këtij proçesi të gjatë dhe parashtron detyrat që duhen kryer, në mënyrë që vizioni për një pushtet publik të decentralizuar sa më pranë qytetarit të bëhet një realitet dhe të gjenerojë përfitime të prekshme për komunitetet vendore, bazuar në parimet e Kartës Europiane të Autonomisë Vendore, të ratifikuar nga Kuvendi, rekomandimet e MSA-së dhe politikave decentralizuese të vendit. B. Qeverisja Vendore në Shqipëri – Gjendja e sotme

Reforma decentralizuese është paraprirë nga plotësimi gradual i infrastrukturës ligjore dhe nënligjore në fushat përkatëse, sipas kërkesave të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë së vitit 1998, Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore, Strategjisë Kombëtare të Decentralizimit.Ajo synon të bëjë më të qëndrueshëm sistemin demokratik, të rrisë efiçiencën dhe efektivitetin qeverisës, të stimulojë krijimin e një baze të qëndrueshme për zhvillimin ekonomik, të bëjë qeverisjen më transparente dhe të sigurojë pjesëmarrjen e qytetarëve në jetën publike në nivel lokal e rajonal.Reforma Decentralizuese përfiton dhe jep kontribute edhe në reforma të domosdoshme të shoqërisë shqiptare të cilat natyrshëm konkretizohen në prioritetet e Qeverive, si ato që kanë të bëjnë me vendosjen e shtetit ligjor dhe luftën kundër korrupsionit, thjeshtëzimin e procedurave administrative dhe lehtësimin e ngarkesave të panevojshme fiskale, integrimin e vendit në strukturat euroatlantike dhe një pjesëmarrje më të madhe në rajon e më gjerë, shëndoshjen e financave publike dhe zvogëlimin e evazionit fiskal, orientimin e shoqërisë shqiptare për standarte më të larta në arsim, shëndetësi, komunikacion, teknologjinë e informacionit, mirëpërdorim të shpenzimeve publike dhe qeverisje të vogël dhe efektive etj.

Kjo Reformë nuk mund dhe nuk paraqitet si një reformë qeveritare por si një reformë që përfshin kontributin dhe eksperiencën e gjithë aktorëve të përfshirë në proces; qeverisë qendrore dhe të zgjedhurve vendorë, shoqërisë civile dhe donatorëve apo komunitetit ndërkombëtar.

Duke filluar nga viti 2000, realizimi i procesit të decentralizimit u pa i lidhur ngushtë me hartimin e legjislacionit përkatës për të mundësuar transferimin e përgjegjësive nga pushteti qendror drejt qeverisjes vendore.

C. Aktet më të rëndësishme ligjore të miratuara gjatë kësaj periudhe:

3

Ligji nr.8652, datë 31.07.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, i përmirësuar,

Ligji nr. 8653, datë 31.07.2000 "Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore të Republikës", i përmirësuar,

Ligji nr. 8654, datë 31.07.2000 "Për organizimin dhe funksionimin e Bashkisë së Tiranës",

Ligji nr. 8743, datë 22.02.2001 "Për pasuritë e paluajtshme të shtetit", të ndryshuar.

Ligji nr. 8744, datë 22.02.2001"Për transferimin e pasurive të paluajtshme të shtetit në njësitë e qeverisjes vendore“, të ndryshuar.

Ligji nr. 8978, datë 12.12.2002 “Për taksën vendore të biznesit të vogël”, i përmirësuar,

Ligj nr. 8979, datë 12.12.2002 “Për disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr. 8438 datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” me ndryshimet përkatëse,

Ligji nr. 9880, datë 12.12.2002 “Për disa ndryshime në ligjin 8560 datë 22.12.1999 “Për proçedurat tatimore ne Republikën e Shqipërisë”, i përmirësuar

Ligji nr. 8982, datë 12.12.2002 “Për sistemin e taksave vendore”, i shfuqizuar.

Ligji nr. 8991, datë 23.1.2003 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8405 datë 17.9.1998 ”Për urbanistikën”, ndryshuar me vendimin nr. 2 datë 25.1.1999 të Gjykatës Kushtetuese, dhe me ligjin nr 8453, datë 4.2.1999, nr. 8501 datë 16.6.1999 dhe nr. 8682, datë 7.11.2000.

Ligji nr. 9232, datë 13.05.2004 “Për programet sociale të strehimit të banorëve të zonave urbane”.

Ligj nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore”.

Ligji nr. 9675, datë 13.01.2007  “Për disa ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”.

Ligji nr. 9719, datë 23.04.2007 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9232, datë 13.05.2004 “Për programet sociale të strehimit të banorëve të zonave urbane”.

4

Ligji nr. 9745, datë 28.05.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9632, datë 30.10.2006, “Për sistemin e taksave vendore”.

Ligji nr. 9743, datë 28.05.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 “Për Urbanistikën”, të ndryshuar.

Ligji nr.9869, datë 4.2.2008 “ Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore”

Strategjia e decentralizimit është mbështetur në strukturën aktuale të Qeverisjes Vendore në Shqipëri si dhe statusin e saj juridik, të drejtat, autoritetin, kompetencat dhe përgjegjësitë, ndarjen administrativo-territoriale, organizimin e brendshëm administrativ, funksionimin si dhe raportet e qeverisjes qendrore me organet e zgjedhura të qeverisjes vendore.

Në bazë të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, Ligjit nr. 8652, datë 31.07.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, i përmirësuar dhe Ligjit nr. 8653, dt. 31.07.2000 "Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore të Republikës”, i ndryshuar, Qeverisja Vendore në Shqipëri është e organizuar në dy nivele qeverisjeje.

Komunat dhe Bashkitë janë njësi bazë të qeverisjes vendore dhe përbëjnë nivelin e parë të qeverisjes. Sot Shqipëria përbëhet nga :

Komuna 308Bashki 65

Qarku, përbën nivelin e dytë të kësaj qeverisjeje. Kufijtë e qarkut përputhen me kufijtë e komunave dhe të bashkive që e përbëjnë atë. Republika e Shqiperise perbehet prej 12 Qarqesh, sipërfaqja dhe popullsia sipas të dhënave të gjendjes civile të Janarit të vitit 2007, pasqyrohet në tabelën e mëposhtme:

QARQET Bashki/Komuna

POPULLSIA   SIPERFAQE KM2

NR I BANOREVE

/KM2BERAT 25 239,185 1665.4 143.6

DIBER 35 194,873 2373.1 82.1DURRES 16 397,925 704.7 564.6ELBASAN 50 431,113 3251.2 132.6FIER 42 473,611 1739.5 272.2GJIROKASTER

32 161,817 2902.2 55.8

5

KORÇE 27 359,091 3503.2 102.5LEZHE 37 115,120 1514.4 76KUKES 21 210,692 2479.1 85SHKODER 33 334,462 3184.2 105TIRANË 29 951,364 1645.9 578VLORE 26 359,177 2719.5 132TOTAL 373 4,228,430 27682.4 152.74

Njësitë Vendore janë autoritete publike të decentralizuara dhe autonome, përgjegjëse për dhënien apo shpërndarjen në përputhje me ligjin te shërbimeve publike dhe të mirave.

Decentralizimi dhe autoritetet vendore përfaqësojnë parimet bazë të demokracive të konsoliduara.

Të drejtën e qytetarëve për të marrë pjesë në administrimin e punëve publike dhe të bindur se në nivelin vendor kjo e drejtë ushtrohet në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe efikase.

Ekzistenca e njësive të qeverisjes vendore, të pajisura me përgjegjësi efektive, lejon administrimin e punëve publike në mënyrë efikase dhe sa më pranë qytetarëve.

Konsolidimi i autonomisë lokale dhe statutit të të zgjedhurve vendorë, përbën një kontribut të rëndësishëm në ndërtimin e një shoqërie demokratike si dhe në procesin integrues të Shqipërisë, mbështetur mbi parimet e demokracisë lokale dhe Decentralizimit.

Decentralizimi dhe autonomia vendore nënkupton ekzistencën e njësive të qeverisjes vendore të pajisura me organe të zgjedhura dhe ndërtuara në mënyrë demokratike, që kanë autonomi dhe kompetenca të gjëra si dhe mjete ligjore, administrative e financiare të domosdoshme në përmbushjen e misionit të tyre.

Duke u mbështetur mbi konceptin e autonomisë vendore si “E drejtë dhe kapacitet efektiv për njësitë e qeverisjes vendore të rregullojnë dhe administrojnë në përputhje me ligjin, nën përgjegjësinë e tyre dhe në përfitim të komuniteteve të tyre, pjesë të rëndësishme të çështjeve publike”.

Miratimi i Ligjit nr.8652, datë 31.07.2000 ”Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore” si ligj organik që ligjëron decentralizimin e funksioneve nga qeverisja qendrore në qeverisjen vendore dhe shoqërimi i tij nga disa akte të tjera ligjore bënë të mundur kalimin e autoritetit dhe përgjegjësisë për funksionet e veta dhe në veçanti për funksionet e përbashkëta, hartimin e metodikave, udhëzimeve, manualeve dhe rritjen e kapaciteteve menaxhuese të organeve të zgjedhura vendore në fushën e infrastrukturës dhe shërbimeve publike, në fushën e shërbimeve me karakter social-

6

kulturor e sportiv, në fushën e zhvillimit ekonomiko-vendor dhe në fushën e rendit dhe të mbrojtjes civile .

Në sensin formal tani që një pjesë e mirë e legjislacionit është miratuar, decentralizimi i disa shërbimeve apo kompetencave si dhe transferimi i pasurive në nivel lokal, mbetet një problem i zbatimit korrekt të ligjit në fuqi, sepse në jo pak raste janë konstatuar situata që në periudha të gjata kohore është neglizhuar ligji, ose ka patur mosangazhime të burimeve të mjaftueshme për të bërë të mundur zbatimin korrekt te tij.Në procesin e decentralizimit, njësitë vendore kanë rolin dhe përgjegjësitë e tyre, të cilat shkojnë përtej atij të ofruesit të shërbimeve, rol që ka të bëjë me hartimin dhe zbatimin e programeve afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata të zhvillimit vendor në përputhje me kërkesat e ligjit organik të qeverisjes vendore.

Reforma e decentralizimit krijon premisa që strategjitë sektoriale dhe ato kombëtare të zhvillimit të jenë në harmoni të plotë me përgjegjësitë e njësive të qeverisjes vendore.

STRATEGJIA E DECENTRALIZIMIT MERR PARASYSH ZHVILLIMIN E KËTIJ PROÇESI:

1) Ushtrimi i mandatit të të zgjedhurve vendorë

Nga viti 2000 e në vazhdim janë zhvilluar zgjedhjet për bashkitë dhe komunat; (zgjedhjet për kryetarin dhe këshillat) dhe aktualisht funksionojnë:

65 organe të të zgjedhurve në bashki308 organe të zgjedhura në komuna12 organe të zgjedhura në këshillat e qarqeve

Në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore dhe Ligjin nr. 8652, datë 31/07/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Qeverisjes Vendore”, këshillat dhe kryetarët e tyre ushtrojnë pa pengesë mandatin që u është dhënë. Mandati i njësive të qeverisjes vendore është 4 vjeçar.

Në nenin 109 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë parashikohen formulimet për këshillin e qarkut si një organ i qeverisjes vendore. Në këto dispozita zgjedhja e këshillit të qarkut bëhet në mënyrë indirekte, në kundërshtim me nenin 3, paragrafi 2 të Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore.Kjo situatë teorikisht kontradiktore evidenton edhe dy mangësi të theksuara në ndërtimin e këshillit të qarkut.

7

- Efektet praktike të përfaqësimit të njësive vendore në këshillin e qarkut

- aplikimin, përfaqësimit (zgjedhjes) jo të drejtpërdrejtë për këshillat e qarqeve, ka sjellë në ndërtimin e këtyre këshillave shmangie thelbësore nga rezultatet zgjedhore në territorin përkatës.

Konkluzion: Një parashikim i ri për zgjedhjen dhe ndërtimin e këshillit të qarkut duhet të miratohet. Ndërtimi dhe zgjedhja e këshillit të qarkut duhet të jenë në përputhje me Kartën Evropiane të Qeverisjes Vendore.

2. Organizimi institucional dhe administrativ i njësive të qeverisjes vendore

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe Ligji nr.8652 datë 31.07.2000, i lejon organeve të zgjedhura të njësive të qeverisjes vendore, këshillave vendore, të vendosin lirisht për numrin dhe strukturën e administratës së njësisë përkatëse të Qeverisjes Vendore. Sikurse parashikohet në ligjin nr.8652 datë 31.07.2000 “ Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, është kryetari i njësisë së qeverisjes vendore ai që emëron dhe shkarkon në përputhje me ligjin nëpunësit e çdo njësie të qeverisjes vendore por realiteti institucional shqiptar ka evidentuar:

- se në njësi të ndryshme të qeverisjes vendore kemi qëndrime të ndryshme lidhur me statusin e nëpunësve vendorë, ata të bashkive përfshihen në statusin e nëpunësit civil ata të komunave jo. Deri më sot Strategjia e Qeverisë për kualifikimin e të zgjedhurve dhe nëpunësve vendorë nuk ka qenë efektive.

Konkluzion: Me ligj duhet të sigurohet përfshirja e nëpunësve të qeverisjes vendore në statusin e nëpunësit civil. Qeveria dhe të zgjedhurit vendorë duhet të hartojnë një plan të detajuar për të siguruar trajnimin e të zgjedhurve dhe nëpunësve vendorë me qëllim garantimin e cilësisë së veprimtarisë së njësive të qeverisjes vendore.

Në fushën e funksioneve të veta:

Ligji nr. 8652, datë 31/07/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Qeverisjes Vendore”, përcakton faktin që bashkitë e komunat kanë autoritetin dhe përgjegjësinë:

Në fushën e infrastrukturës dhe shërbimeve publikea) Furnizimi me ujë te pijshëm,b) Funksionimi i sistemit te kanaleve te ujërave te bardha dhe ujërave te zeza;c) Pastrimi, grumbullimi, largimi dhe përpunimi i mbeturinave;d) Ndërtimi dhe mirëmbajtja e rrugëve lokale;e) Ndriçimi i mjediseve publike;

8

f) Funksionimi i transportit publik;g) Administrimi i parqeve, lulishteve dhe zonave te gjelbëruara;h) Administrimi i varrezave dhe garantimi i shërbimit te varrimit;i) Shërbimi i dekorit dhe mirëmbajtjes se fasadave;j) Planifikimi urban, menaxhimi i tokës dhe strehimi sipas mënyrës se përcaktuar me ligj.

Në shërbimet me karakter social, kulturor dhe sportiva) Ruajtja dhe zhvillimi i vlerave kulturore dhe historike vendore, organizimi i veprimtarive dhe administrimi i funksioneve përkatëse;b) Organizimi i veprimtarive sportive, çlodhëse e argëtuese, dhe administrimi i institucioneve përkatëse;c) Kujdesi social dhe administrimi i institucioneve përkatëse si: çerdhet, azilet e pleqve, shtëpitë fëmijëve, etj.

Në zhvillimin ekonomiko vendora) Përgatitja e programeve te zhvillimit ekonomik vendor;b) Ngritja dhe funksionimi i tregjeve te lira;c) Zhvillimi i biznesit te vogël dhe nxitja e veprimtarive te sipërmarrjes private si: panaire, reklama, etj.’d) Organizimi i shërbimeve ne favor te zhvillimit ekonomik vendor si: sistemi i informacionit, struktura dhe infrastruktura e nevojshme;e) Ruajtja dhe zhvillimi i pyjeve, kullotave dhe burimeve natyrore me karakter vendor;

Qeverisja vendore për funksionet e veta, ka autoritet te plote administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullatore.

Për funksionimin e shërbimit të furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimet

Transferim i shoqërive ujësjellës kanalizime nga pushteti qëndror në njësitë e qeverisjes vendore është bërë në përputhje me të gjithë kuadrin ligjor në fuqi.

Realizimi i këtij procesi ka kaluar në disa etapa. Ligji bazë për sektorin është mbështetur në ligjin nr. 8652, datë 31.07.08 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, si edhe ligji nr. 8744, datë 22.02.2001 “Për transferimin e pasurive të paluajtshme të shtetit në njësitë e qeverisjes vendore”.

Në mbështetje të reformës së decentralizimit të sektorit të furnizimit me ujë e kanalizime, me iniciative te ERRU, Kuvendi miratoi ligjin nr.9352, datë 03.03.2005 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.8102, datë 28.03.1996 “Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe të largimit dhe përpunimit të ujërave të ndotura”, i cili rregullon monopolin natyror ujë ne funksion te vendosjes se tarifave sipas një procedure te miratimit paraprak nga pushteti vendor pronar. Ligji Nr. 9915 u aprovua nga parlamentin shqiptar me 12.05.2008.1.

1 cituar nga dokumenti “Refomë - Sektori i furnizimit me ujë dhe kanalizimeve, pas transferimit të shoqërive tek pushteti vendor – Plani Dyvjecar 2007-2009”. Korrik 2008

9

Si u realizua transferimi?

Duke qenë se ky transferim ishte përgjegjësi e përbashkët e Ministrisë së Transportit, Punëve Publike dhe Telekomunikacionit (MPTT), Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës (METE), Ministrisë së Brendshme (MB) e Ministrisë së Financave (MF), me urdhrin e përbashkët të katër ministrave u ngrit grupi i punës i cili përgatiti të gjitha aktet e nevojshme për transferimin e pronave të paluajtshme shtetërore të sistemit ujësjellës-kanalizimeve në njësitë e qeverisjes vendore. Me propozimin e tyre, Këshilli i Ministrave miratoi me Vendim nr. 660, datë 12.9.2007 “Për transferimin e aksioneve të shoqërive të ujësjellësve dhe kanalizimeve njësive të qeverisjes vendore” i cili transferoi aksionet e të gjithë Shoqërive të Ujësjellës Kanalizimeve nga qeveria qendrore në njësitë e qeverisjes vendore. Ky vendim u orientua nga parimi i rajonalizimit te shoqërive dhe kishte për qëllim ruajtjen e zonës së shërbimit duke evituar copëtimin e saj.

Me qëllim transferimin e plotë të pronësisë dhe administrimit të shoqërive nga njësitë e qeverisjes qëndrore drejt qeverisjes vendore, u hartua nga grupi i punës dhe u miratua nga KM me Vendim Nr.677, datë 3.10.2007 “Për disa shtesa dhe ndryshime në vendimin nr.642, datë 11.10.2005 të Këshillit të Ministrave “Për këshillat mbikëqyrës të shoqërive anonime shtetërore”. Gjithashtu u miratua edhe një VKM për statututin e shoqërive aksionere me qëllim sigurimin e funksionimit normal të shoqërive. (Vendim Nr.678, datë 3.10.2007 Për një shtesë në vendimin nr.271, datë 9.5.1998 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e statutit tip të shoqërive anonime, shtetërore”)

Sfidat e transferimit:

Shoqëritë e ujësjellës kanalizimeve shlyen të gjitha detyrimet e pashlyera, kjo në një fond të posaçëm nga buxheti i shtetit.

Shlyerja e borxheve të prapambetura të shoqërive të ujësjellësit, sipas VKM nr.660.

Eliminimi gradual i subvencioneve të përvitshme shtetërore për shoqëritë ujësjellës-kanalizime, brenda 5 viteve të ardhshëm 2007 – 20122.

Dhënia e ndihmës ekonomike spër shtresat në nevojë.

Trajtimi i ujërave të ndotura urbane3

Një çeshtje mjaft prioritare përbëjnë edhe sfidat në fushën e trajtimit te ujerave te kanalizimeve.

Aktualisht, po ndërtohen me fonde të donatorëve impiantet e ujërave të zeza në Durrës, Lezhë-Shëngjin, Sarandë, Pogradec. Ndërkohë janë siguruar fondet e donatorëve për projektimin e impiantit për Tiranën; po tenderohet impianti i Korcës, si edhe po negociohet zona e plazhit ne Kavajë (impianti i qytetit të Kavajës është në funksionim). Gjithashtu është ne përfundim studimi për ndërtimin e sistemeve te decentralizuara te trajtimit te ujit te ndotur qe do i shërbejnë zonave me popullsi te vogël e te pamundura për t’u lidhur me sistemet e kanalizimeve te qyteteve.

2 “Ky program drejtohet nga Drejtoria e Përgjithshme Ujësjellës Kanalizime /MPPTT, ne bashkëpunim me Bankën Botërore” cituar nga dokumenti “Refomë - Sektori i furnizimit me ujë dhe kanalizimeve, pas transferimit të shoqërive tek pushteti vendor – Plani Dyvjecar 2007-2009”, bërë publike nga Kryeministri në Korrik 20083 Referuar dokumentit “Refomë - Sektori i furnizimit me ujë dhe kanalizimeve, pas transferimit të shoqërive tek pushteti vendor – Plani Dyvjecar 2007-2009”, bërë publike nga Kryeministri në Korrik 2008

10

Megjithatë, çështje kryesore qe shtrohen per zgjidhje janë:

Vendosja e standardit te trajtimit te ujit te ndotur ne përshtatje me cilësinë e rivierës pritëse aktualisht a mundet qe pjese kryesore te Vjosës, Shkumbinit dhe Drinit te vete-pastrojnë ujin e kanalizimeve te trajtuar mbi nivelin e pare te trajtimit? Nëse po, atëherë pse duhet te mendojmë sot për nivel trajtimi sekondar?

Standarde trajtimi për një kosto te përballueshme, Akoma nuk është llogaritur se sa do te jete kosto për investime kapitale për te trajtuar te gjithë ujin e ndotur te kanalizimeve ne Shqipëri ne nivel sekondar apo me sipër. Është koha për ta bere këtë llogari duke konsideruar ndikimin dhe tek menaxhimi i aseteve për këtë shërbim.

Standarde trajtimi te cilat sigurojnë qëndrueshmëri (përfshire koston e funksionimit dhe te mirëmbajtjes). Kjo shtron disa pyetje me rendësi: A jemi ne gjendje te mbajmë ne funksionim impiante qe sot po i ndërtojmë për here te pare ne Shqipëri? A kemi një plan biznesi ku përfshihet një kalendar pune ne lidhje me impiantet e trajtimi te ujerave te kanalizimeve ne ndërmarrje? A kemi parashikuar ndonjë tarife e cila ka ne themel edhe pagesën për funksionimin dhe mirëmbajtjen?? A është i informuar mjaftueshëm pushteti vendor apo popullsia se sa do i kushtoje ky shërbim çdo familje?

Po kaq prioritare paraqitet edhe problematika lidhur me mbeturinat urbane në Shqipëri. Sipas përqasjes evropiane ato janë pjesë e një zgjidhje komplekse, por sidoqoftë është evidente kërkesa imediate për investime në ndërtimin e landfilleve dhe impianteve të trajtimit dhe përpunimit të mbeturinave, Kjo kushtëzon nevojën për më shumë bashkëpunim midis qeverisjes qendrore dhe asaj vendore, bashkëpunim ndërkomunal, koordinim më të mirë ndërinstitucional, komplementaritet institucional, bashkëpunim midis autoriteteve vendore dhe komunitetit , si dhe një interes e vëmendje më të madhe të investitorëve, donatorëve për të trajtuar e gjetur forma të reja investimi në sektor. Bashkëpunimi në fushën e trajtimit të mbeturinave urbane është një materie prioritare edhe përsa i përket bashkëpunimit ndërkufitar apo dhe në kuadrin e projekteve me Komisionin Evropian siç janë ato Intereeg, të fqinjësisë, crossborder dhe tani së fundi edhe ato të IPA.

Për funksionimin e planifikimit urban, menaxhimin e tokës dhe strehimit

Për planifikimin urban dhe menaxhimin e tokës urbane, me miratimin e ligjit nr.8991, datë 23.01.2003 “Për disa ndryshime në ligjin “Për urbanistikën” është bërë efektiv ushtrimi i funksioneve të veta, me krijimin e hapësirave ligjore për ngritjen dhe funksionimin e KRRT-ve nga çdo njësi e qeverisjes vendore, për lejet e sheshet e ndërtimit, për zbatimin e ligjshmërisë në ndërtime etj.

Për këtë qëllim, janë organizuar këshillat e rregullimit të territorit në pjesën më të madhe të bashkive (rreth 55 bashki) dhe në mbi 35 komuna, ndërsa njësitë e tjera e kanë deleguar këtë funksion sipas ligjit në këshillat e qarqeve ose në bashki të afërta.

11

Me miratimin e Ligjit nr. 9743, datë 28.05.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 “Për Urbanistikën” të ndryshuar “, në strukturën KRRT-ve vendore rritet përfaqësimi në favor të përfaqësuesve të përcaktuar nga këshillat përkatës të qeverisjeve vendore. Miratimi i këtij ligji dhe transformimi i policisë ndërtimore në inspektoriat ndërtimor në varesi te autoriteteve vendore, përbën një hap thelbësor para. Miratimi i ligjit të mësipërm nuk është zgjidhje përfundimtare. një dokument politikash “ Për planifikimin hapësinor”është miratuar i cili i paraprin hartimit të një projektligji të ri “ Për planifikimin hapësinor” , me qëllim për tu miratuar brenda vitit 2007.Sipas tij, Planifikimi Urban dhe menaxhimi i tokës urbane është i lidhur me konceptin e planifikimit hapësinor i cili i referohet metodave të përdorura gjerësisht nga sektori publik për të influencuar në shpërndarjen e ardhshme të aktiviteteve në një territor të caktuar. Ai është i lidhur me një organizim hapësinor më racional të përdorimeve të tokës dhe të lidhjeve ndërmjet tyre për të balancuar kërkesat për zhvillim me nevojën për të mbrojtur ambientin dhe për të arritur objektiva sociale dhe ekonomike. Planifikimi hapësinor kalon tej urbanizmit dhe menaxhimit të tokës, duke marre parasysh objektiva sociale, ekonomike si dhe mjedisore. Bazuar në këtë koncept është miratuar dokumenti i politikave “ Politika dhe strategjia për zbatimin e kuadrit të ri ligjor të planifikimit hapësinor në Shqipëri” . “Objektivi i këtij Dokumenti Politike është të udhëzojë ndërtimin e një kuadri ligjor për planifikimin hapësinor në Shqipëri me anë të vendosjes se parametrave bazë të sistemit të planifikimit hapësinor, duke përfshirë objektin dhe përmbajtjen e procesit, rregullat dhe procedurat e zbatimit të sistemit dhe caktimin e kompetencave për faza të ndryshme të procesit” .

Në bazë të këtij dokumenti, disa nga kompetencat e njësive të qeverisjes vendore do të jenë: Planifikimi hapësinor vendor që lidhet me funksionet vendore të përcaktuara me ligj duke përfshirë menaxhimin e rritjes urbane; zhvillimin ekonomik vendor siç janë tregjet; shërbimet publike vendore si furnizimi me ujë apo transporti publik; dhe infrastruktura, si rrugët vendore. Autoritetet e planifikimit vendor do të kenë të drejta të plota për të përgatitur dhe miratuar gamën e plotë të instrumenteve të planifikimit hapësinor sipas iniciativës së tyre. Autoritetet planifikuese vendore do të përcaktojnë natyrën dhe masën e dispozitave detyruese kur të miratojnë politikat dhe planet përkatëse . Në mënyrë të detajuar : Këshilli vendor miraton të gjitha instrumentet lokale të planifikimit – politika dhe plane – të përgatitura sipas juridiksionit planifikues lokal. Këshilli vendor miraton gjithashtu edhe mendimet e këtyre

12

instrumenteve apo zgjatjen e vlefshmërisë së tyre. Këshilli vendor vendos nëse një politikë apo plan i caktuar është detyrues dhe nëse po, për kë.Kryetari i komunës apo bashkisë është përgjegjës për hartimin dhe përgatitjen e instrumenteve të planifikimit hapësinor, specializuara brenda apo jashtë njësisë vendore (kontraktim në treg i planifikimit). Kryetari i njësisë vendore gjithashtu është përgjegjës për përputhjen me hapat e detyrueshëm të procesit. Kryetari paraqet për miratim dhe do të mbrojë para këshillit të gjitha instrumentet e planifikimit vendor, krahas rekomandimit nëse instrumenti i propozuar duhet të jetë detyrues dhe ndaj kujt aplikohet si i tillë. Kjo nënkupton, si një hap paraprak, që kryetari do të duhet të shqyrtojë dokumentin përkatës për t’u siguruar që është i përshtatshëm për paraqitjen para këshillit për miratim, çka është ekuivalente me një miratim implicit të produktit të planifikimit nga vetë kryetari i bashkisë/komunës.Autoritetet vendore të planifikimit do të jenë përgjegjëse për përdorimin e të gjitha kontrollet e zhvillimit hapësinor. Kjo do të përfshijë ato kontrolle që ata zbatojnë si pjesë e funksioneve të tyre ekskluzive bazuar në kompetencat e veta të planifikimit hapësinor. Për më tepër, autoriteti i nivelit vendor të planifikimit do të përfshijë edhe ato kontrolle që ata aplikojnë në formë të deleguar nga autoritetet kombëtare të planifikimit. Autoritetet vendore do të jenë përgjegjëse për planifikimin në të gjitha zonat urbane dhe rurale që ndodhen brenda juridiksionit të tyre dhe për propozimin e zonave subjekt i transformimit nga përdorimi rural ne përdorimin urban. Megjithatë, ky element i fundit i planifikimit hapësinor vendor do t’i nënshtrohet një rishikimi nga autoritetet kombëtare të planifikimit, të cilat do të duhet të japin një miratim ne formën “pa kundërshtim” në funksion të konvertimit të propozuar.Këshilli vendor është organi përgjegjës për miratimin e politikës. Këshilli vendor përfaqëson bashkësinë, ndërkohë që vendimmarrja dhe politikëbërja janë gati tërësisht kompetenca këtij organi kolegjial, i cili është veshur me pushtetin e përfaqësimit të interesave të qytetarëve. Kryetari i njësisë vendore ka gjithashtu një rol thelbësor në udhëheqjen e procesit të planifikimit, çka bën të mundur që këto dokumente të reflektojnë në masë të madhe edhe vizionin e tij. Kur këshilli vendor nuk është dakord me dokumentin e paraqitur për miratim, ai nuk do të ketë autoritetin ta amendojë atë vetë. Këshilli vendor mund të paraqesë komente dhe udhëzime me shkrim për kryetarin ku parashtrohen ato aspekte të instrumentit të planifikimit me të cilat këshilli nuk bie dakord, arsyet si dhe ndryshimet e dëshiruara. Nëse Kryetari dhe këshilli nuk arrijnë në një përfundim të përbashkët, dokumenti nuk miratohet dhe nuk hyn në fuqi.

Ligji do të bëjë një harmonizim më të mirë të materieve sektoriale me kërkesat e Kartës se Autoriteteve Lokale dhe Rajonale,

13

do të tentojë të thjeshtojë procedurat edhe përsa i përket çështjeve të planifikimit hapësinor, ndërtimit dhe lejeve për to.

Strehimi

Me miratimin e Ligjit nr. 9232, datë 13.05.2004 “Për programet sociale të strehimit të banorëve të zonave urbane”, ndryshuar me Ligjin nr. 9719, datë 23.04.2007, Bashkitë janë përgjegjëse për :a) Identifikimin e nevojave për strehim, sipas programeve të hartuara

ne baze te këtij ligji për popullsinë nën juridiksionin territorial të tyre,

b) Hartimin e programeve 10-vjeçare për strehimin dhe projekte trevjeçare bazuar në burimet financiare qe zoterojne; të cilat miratohen nga këshillat bashkiakë.

c) Sigurimin e shesheve te ndërtimit dhe paisjen e truallit me infrastrukturë, në zbatim të programeve të strehimit , te hartuara ne baze te këtij ligji;

ç) paraqitjen e kërkesave prane ministrit qe mbulon fushen e strehimit, për financime, investime dhe subvencione, sipas këtij ligji, në bazë të informacionit, që dërgohet brenda muajit korrik të çdo viti, ku përcaktohen:

i) numri i familjeve të regjistruara për t'u trajtuar me programet sociale të strehimit;

ii) numri i familjeve, që janë trajtuar brenda një viti; iii) të ardhurat e bashkisë, që do të përdoren për programet

sociale të strehimit në vitin pasardhës dhe sasia e fondeve që kërkohen nga Buxheti i Shtetit, në bazë të programit 10-vjeçar të strehimit;

iv) sipërfaqet e trojeve, të miratuara për programet sociale të strehimit;

v) niveli i qirasë së miratuar me vendim të këshillit bashkiak.”.c) Krijimin dhe administrimin në nivel vendor, te bazës se të dhënave

per familjet që përfitojnë strehim, sipas këtij ligji;dh) përcaktimin e kostove maksimale të lejueshme, brenda kufijve të përcaktuar nga ministri që mbulon fushën e strehimit, për ndërtimin e banesave, sipas këtij ligji;d) sigurimin ndertimin, administrimin, dhe mirëmbajtjen e banesave

sociale me qera. Transferimi i pyjeve, kullotave dhe burimeve natyrore, në

pronësi të pushtetit vendorNga të dhënat e vjetorit statistikor 2005, struktura e tokës në Shqipëri është si më poshtë:-Totali i tokës 2 875 000 ha, nga e cila 699 000 ha tokë bujqësore të cilat përbëjnë 24 % të totalit, 1 041 000 ha pyje që përbëjnë 36 % të

14

totalit, 423 000 ha livadhe dhe kullota që përbëjnë 15% të totalit dhe të tjera 712 000 ha ose 25 % të totalit.Përfundimi i proçesit të inventarizimit të pyjeve dhe kullotave vendore i filluar në vitin 2003 i cili ka mundësuar transferimin e tyre dhe të burimeve natyrore me karakter vendor, në pushtetin vendor. Miratimi i ligjit “Për pyjet dhe kullotat”, i strategjisë “Për zhvillimin e pyjeve dhe kullotave” dhe “Reforma institucionale e sektorit të pyjeve dhe kullotave” kanë përcaktuar qartë pronësinë e pyjeve dhe kullotave vendore, si prona të njësive të qeverisjes vendore, mbështetjen me shpenzime operative dhe investime, kompetenca për caktimin e tarifave, përdorimin e të ardhurave të realizuara nga pyjet dhe kullotat vendore etj. Për sa më sipër :

Ministria së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave duhet të depozitojë pranë Ministrisë së Brendshme inventarin e pronave pyje dhe kullota të cilat plotësojnë kriteret e transferimit në njësitë e qeverisjes vendore.

Ky inventar i ndarë sipas njësive të qeverisjes vendore të dërgohet nëpërmjet AITPP në këshillat e bashkive dhe komunave për t’u miratuar në këshillat e tyre.

Njësitë e qeverisjes vendore në bashkëpunim me Drejtoritë e Shërbimit Pyjor në rrethe të verifikojnë këto lista dhe së bashku me vendimin e këshillit të dërgohet në AITPP për përgatitjen e praktikës për miratim në Këshillin e Ministrave.

Aktualisht ka përfunduar gjithë procesi i transferimit të pyjeve dhe kullotave në pronësi të pushtetit vendor.

Forcimi i policisë bashkiake dhe komunale

Me përmirësimet ligjore ka filluar funksionimi i policisë së bashkisë dhe komunës, si dhe organizimi i strukturave të saj në bashki e komuna. Aktualisht në të gjithë bashkitë dhe në shumicën e komunave janë ngritur strukturat e policisë bashkiake/komunale. Efektiviteti i tyre pasqyrohet në rritjen e të ardhurave vendore, në zbatimin e akteve të nxjerra nga këshillat dhe kryetarët e tyre.

Inventarizimi dhe transferimi i pronave te njësitë e qeverisjes vendore.

Proçesi i inventarizimit dhe transferimit të pronave i parashikuar nga ligjet e miratuara për të përfunduar brenda 2 vjetëve, në fakt ende i papërfunduar është zvarritur për shkaqe të ndryshme. Kryerja pa cilësi nga disa njësi të qeverisjes vendore si dhe organe qendrore, ka

15

penguar procesin e transferimit të pronave shtetërore në njësitë e qeverisjes vendore, dhe në veçanti ka shtyrë procesin e decentralizimit dhe të ushtrimit të plotë të kompetencave nga njësitë e qeverisjes vendore për administrimin dhe menaxhimin e pronave vendore, për rritjen e të ardhurave dhe kryerjen e shërbimeve. Gjatë kësaj periudhe janë transferuar në pronësi të të gjitha njësive vendore godinat e administratës. Janë miratuar dhe janë në proces listat e inventarëve të pronave të paluajtshme shtetërore për 250 bashki dhe komuna ( nga 60 B/K deri në 2005). Janë miratuar dhe janë në proces listat paraprake të inventarëve të pronave të paluajtshme shtetërore për 60 bashki dhe komuna. Janë miratuar dhe janë në proces listat përfundimtare të inventarëve të pronave të paluajtshme shtetërore për 20 bashki dhe komuna. Është arritur inventarizimi i rreth 80 % të pronave të paluajtshme publike në njësitë e qeverisjes vendore.

  1. Për funksionet e përbashkëta

Komuna dhe bashkia kryejnë këto funksione të përbashkëta për:

a) arsimin parashkollor dhe parauniversitar; b) sistemin e shërbimit parësor shëndetësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik; c) kujdesin social, zbutjen e varfërisë dhe garantimin e funksionimit të institucioneve përkatëse;ç) rendin publik dhe mbrojtjen civile;d) mbrojtjen e mjedisit;dh) funksione të tjera të përbashkëta, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj.

Kompetencat e komunave dhe bashkive, për funksionet e parashikuara në këtë nen, rregullohen në çdo rast me ligj. Raportet mes njësive të qeverisjes vendore dhe të institucioneve qendrore për funksionet e parashikuara në këtë nen, rregullohen me ligj ose me akte nënligjore.

Përcaktimi i kompetencave për funksionet e përbashkëta në arsimin parauniversitar:

Transferimi i kompetencave është bërë në zbatim të VKM nr. 632, dt. 04. 10. 2004 “Për miratimin e dokumentit të politikave të decentralizimit në arsimin parauniversitar” si dhe matricës së hartuar për kompetencat dhe përgjegjësitë e pushtetit vendor.Decentralizimi ne këtë fushe synon:a) Ndarjen e përgjegjësive funksionale në sektorin e arsimit

ndërmjet niveleve të qeverisjes, dhe 16

b) Identifikimin e kushteve për të rritur përgjegjësinë mbi funksionet që priten të decentralizohen, nga niveli qendror në nivel vendor.

Është hartuar dhe plani i veprimit për zbatim të menjëhershëm dhe nëpërmjet pilotimit të reformës së decentralizimit në këtë fushë për transferimin e kompetencave pushtetit vendor, si:për pronësinë e objekteve të arsimit parauniversitar, ruajtjen, mirëmbajtjen dhe financimin e tyre,planifikimin dhe zbatimin e fondeve të investimeve, rikonstruksioneve dhe pajisjeve shkollore, për përmirësimin e kurrikulave,personelin jo mësimor, administrimin e konvikteve,akordimin e bursave të nxënësve dhe studentëve,monitorimin dhe performancën e institucioneve shkollore,pjesëmarrjen në bordet e shkollës. Ndërsa për vitin 2006, fondet për investime në shëndetësi ishin planifikuar në nivel qarku, në zbatim të dokumentit të politikave të arsimit parauniversitar, i cili parashikonte që përgjegjësia për detajimin dhe menaxhimin e buxhetit të investimeve në arsim për vitin 2006 të jenë bashkitë (22 bashki) dhe këshillat e qarqeve, për vitin 2007 ato janë fonde të Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës.

Njësitë e qeverisjes vendore përfitojnë fonde investimi nëpërmjet paraqitjes së projekteve pranë Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës dhe të vlerësimit të tyre nga Komiteti i krijuar për ketë qëllim, nëpërmjet konkurrimit, dhe në përputhje me kriteret e Aneksit 3 të Ligjit “Për buxhetin e shtetit 2007”. Ministria e Arsimit dhe e Shkencës përgatit dhe nxjerr standarde kombëtare të sigurisë dhe të shëndetit të zbatueshme për mjediset e arsimit para-universitar. Këto standarte nuk duhet të kufizojnë vendimmarrjen e bashkive dhe komunave në fushat me interes të qartë vendor. Për objektet e reja njësitë e qeverisjes vendore duhet të marrin paraprakisht miratimin e Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës. Njësitë e pushtetit vendor respektojnë standartet e vendosura nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, e cila nëpërmjet Drejtorive Arsimore monitoron, vlerëson dhe kontrollon zbatimin e strandarteve të vendosura nga ajo për rikonstruksion, ndërtim dhe pajisje të ambienteve të arsimit parauniversitar.Bashkitë dhe komunat e përmbushin funksionin e Pagesës së Pagave dhe Sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore të mësuesve si një shërbim administrativ. Ministria e Arsimit dhe e Shkencës jep të gjitha fondet e kërkuara për të paguar pagat e mësuesve.Bashkitë dhe komunat kanë kompetencë të plotë për të siguruar mirëmbajtjen dhe funksionimin e të gjitha ambienteve të arsimit

17

parauniversitar në komunitetin e tyre. Fondet për mirëmbajtjen dhe funksionimin e ambienteve të arsimit parauniversitar janë të përfshira në burimet e veta vendore. Çdo bashki dhe komunë vendos nivelin e financimit që ajo akordon për këtë funksion nga të gjitha burimet e disponueshme në buxhetin e tyre.Njësitë e qeverisjes vendore mund të financojnë nga të ardhurat e veta për ndërtim, rikonstruksion dhe pajisje të kopshteve dhe shkollave të arsimit parauniversitar.Pavarësisht se këto janë fonde të Ministrive të linjës dhe përfshihen në buxhetet e tyre, miratohen në buxhetin e kushtëzuar vendor pasi këshillat vendorë kanë autoritet për përcaktimin dhe propozimin e objekteve prioritare për investime.

Përcaktimi i kompetencave për funksionet e përbashkëta në sistemin e shërbimit parësor shëndetësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik

Zbatimi i dokumentit të decentralizimit të këtij funksioni, ka filluar në vitin 2005. Aktualisht shërbimi i kujdesit shëndetësor parësor, përjashtuar Tiranës ku funksionon Autoriteti Shëndetësor Rajonal, është organizuar në nivel Drejtorish te Kujdesit Shëndetësor Parësor në qendër te qarqeve, ndërsa në rrethet e tjera funksionon brenda Drejtorive të Shëndetit Publik te cilat përfshijnë edhe shërbimin spitalor. Realizimi i reformave ne sistemin shëndetësor, krijimi i Autoriteteve Shëndetësore Rajonale dhe mbulimi i shërbimeve mjekësore nga ISKSH do krijoje mundësi riorganizimi total te shërbimeve shëndetësore. Ministria e Shëndetësisë ka përgjegjësinë kryesore për garantimin e kujdesit shëndetësor parësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik. Këtë përgjegjësi ajo e ndan me organet e qeverisjes vendore. Ministria e Shëndetësisë është përgjegjëse për sigurimin e aksesit te qytetareve dhe garantimin e barazisë se tyre për shërbimet shëndetësore baze, sigurimin e cilësisë se shërbimit sipas standardeve, realizimin e programeve kombëtare te shëndetit publik, etj. Për këtë ajo harton politikat e zhvillimit, orienton programet specifike dhe investimet kapitale, siguron formimin e personelit dhe trajnimin e vazhdueshëm te tij, harton standardet dhe protokollet e shërbimit , monitoron zbatimin e tyre, etj. Detyrat e saj Ministria e Shëndetësisë i realizon si ne bashkëpunim me institucionet e veta te varësisë, ashtu edhe me institucionet e tjera publike dhe private, nder te çilet një rol shume te rëndësishëm luajnë organet e qeverisjes vendore.

Ndërsa për vitin 2006, fondet për investime në shëndetësi ishin planifikuar në nivel qarku, në zbatim të dokumentit të politikave të shërbimit shëndetësor parësor, për vitin 2007 në buxhetin e Ministrisë së Shëndetësisë janë të planifikuara fondet për investime për qendrat

18

shëndetësore dhe ambulancave të shërbimit parësor shëndetësor në formën e grandit konkurrues. Njësitë e qeverisjes vendore përfitojnë nga këto fonde nëpërmjet paraqitjes së projekteve pranë Ministrisë seë Shëndetësisë dhe të vlerësimit të tyre nga Komiteti i krijuar për këtë qëllim, nëpërmjet konkurrimit, dhe në përputhje me kriteret e Aneksit 3 të Ligjit “Për buxhetin e shtetit 2007”.Njësitë e qeverisjes vendore mund të financojnë nga të ardhurat e veta për ndërtim, rikonstruksion dhe të qendrave shëndetësore dhe ambulancave të shërbimit parësor shëndetësor. Për objektet e reja njësitë e qeverisjes vendore duhet të marrin paraprakisht miratimin e Ministrisë së Shëndetësisë. Njësitë e pushtetit vendor respektojnë standartet e vendosura nga Ministria e Shëndetësisë, e cila monitoron, vlerëson dhe kontrollon zbatimin e standarteve të vendosura nga ajo për rikonstruksion, ndërtim dhe pajisje të qendrave shëndetësore dhe ambulancave për shërbimin parësor. Pavarësisht se këto janë fonde të Ministrisë së linjës dhe përfshihen në buxhetet e tyre, miratohen në buxhetin e kushtëzuar vendor pasi këshillat vendor kanë autoritet për përcaktimin dhe propozimin e objekteve prioritare për investime.

Ne fushën e shëndetit Publik

Organet e Qeverisjes Vendore kane përgjegjësi dhe autoritet te plote për sektorë te veçante me rendësi jetike për mbrojtjen dhe përmirësimin e shëndetit te popullatës si:

- Furnizimi e popullsisë me ujë higjenekisht te pastër,- Krijimi i një mjedisi te shëndetshëm (grumbullimi dhe heqja e

mbeturinave, etj),- Evakuimi dhe përpunimi i urave te zeza,- Siguria ushqimore për mbrojtja e konsumatorit, - Pastrimi dhe gjelbërimi.

Për kujdesin social dhe reduktimin e varfërisë

Në bashkëpunim me Ministrinë e Punës është përmirësuar kuadri ligjor dhe decentralizimi i kompetencave për ndihmën ekonomike dhe shërbimet sociale duke hartuar e miratuar VKM nr.563, dt.12.08.05: ”Për përcaktimin e përgjegjësive të qarkut në shpërndarjen e shërbimeve shoqërore”, VKM nr.564, dt.12.08.05 “Për liçencimin e ofruesve të shërbimeve sociale”, VKM nr.658, dt.17.10.05 “Për standartet e shërbimeve shoqërore, VKM nr.659, dt.17.10.05 “Për standartet e shërbimeve për fëmijët në institucionet rezidenciale”. Fondet e kushtëzuara për ndihmën ekonomike, pagesën e personave me aftësi të kufizuar dhe përkujdesjen shoqërore, janë fonde të Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta pra përfshihen në buxhetin e kësaj Ministrie. Ato ju delegohen njësive të qeverisjes vendore të cilat bëjnë vlerësimin e nevojave si dhe kryejnë

19

pagesat e ndihmës ekonomike, të personave me aftësi të kufizuar dhe për përkujdesjen shoqërore.Fondet e ndihmës ekonomike janë fonde te kushtëzuara ne kesh për familjet ne nevoje, si dhe fonde te kushtëzuara për punë e shërbime në komunitet. Fondet për punë e shërbime në komunitet trajtohen me përparësi nga komunat dhe bashkitë. Për financimin e shërbimeve të përkujdesit shoqëror si dhe për punë e shërbime në komunitet njësitë e qeverisjes vendore mund të përdorin dhe të ardhurat e veta vendore.

Financimi i shërbimeve të perkujdesit shoqëror, që realizohen nga bashkitë komunat dhe qarku, bëhet nga buxheti i shtetit, si dhe të ardhurat vendore. Fondet nga buxheti jepen në formën e grantit të kushtëzuar nga Ministria e Punës,Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta.Bashkitë dhe komunat administrojnë shërbimet e përkujdesin shoqëror për qendra të përkujdesit që u shërbejnë individëve, banorë të bashkisë ose komunës si dhe shërbimet e përkujdesit për këta individë.Qarqet administrojnë shërbimet e përkujdesit shoqëror për qendra të përkujdesit që u shërbejnë individëve të disa njësive të qeverisjes vendore në përbërje të qarkut.

Ndarja e kompetencave në fushën e mjedisitNgritja e strukturave konsultuese rajonale dhe vendore për mjedisin dhe përfshirja e organeve të pushtetit vendor në vendimmarrje kanë rritur vëmendjen dhe interesimin e njësive të qeverisjes vendore për këtë sektor.Me miratimin e Ligjit nr.8934, datë 05.09.2002. “Për mbrojtjen e mjedisit”, dhe Ligjit Nr .9010, datë 13.2.2003 “Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta”, Organet e qeverisjes vendore përfaqësojnë strukturën më të rëndësishme shtetërore për administrimin dhe mbrojtjen e mjedisit, që kanë në juridiksion, duke zbatuar përgjegjesitë, të drejtat e detyrat që u jep ligji nr.8652, date 31.7.2000 "Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore". Në mbrojtje të mjedisit, ato kanë detyrimet e mëposhtme:

a) te realizojne zbatimin e ligjeve per mbrojtjen e mjedisit; b) te hartojne plane vendore per mbrojtjen e mjedisit dhe planet e rregullimit te territorit; dh) te percaktojne vendet e grumbullimit e te perpunimit te mbeturinave prodhuese dhe jetesore, ne perputhje me kriteret mjedisore dhe planet e zhvillimit; e) te organizojne depozitimin e mbetjeve dhe te lendeve te rrezikshme dhe ruajtjen e zonave te gjelbra ne qendrat qytetese dhe rreth tyre; e) te administrojne mbeturinat qytetese, impiantet e trajtimit te ujerave te ndotura dhe te mbeturinave te ngurta;

20

Hartimin e planeve vendore për mbrojtjen e mjedisit dhe planeve të rregullimit të territorit, në përputhje me përparesitë dhe kërkesat e strategjisë kombëtare të mjedisit, mbështetur me asistencë teknike dhe projekte konkrete nga Ministria e Mjedisit dhe strukturat e saj.

Berjen publike te programeve dhe masat per mbrojtjen e mjedisit;

Njoftimin e publikut per gjendjen e mjedisit dhe per veprimtarite vendore, subjekte te vleresimit te ndikimit ndaj mjedisit;

Nxitjen e mbeshtetjen e veprimtarite e organizatave jofitimprurese per mjedisin, duke terhequr mendimin e tyre ne vendimmarrjet per mjedisin;

Përcaktimin e vendeve të grumbullimit e të përpunimit të mbeturinave prodhuese dhe jetësore, në përputhje me kriteret mjedisore dhe planet e zhvillimit;

Organizimin e depozitimin e mbetjeve dhe të lëndëve të rrezikshme dhe ruajtjen e zonave të gjelbra në qendrat qytetëse dhe rreth tyre;

Administrimin e mbeturinave qytetëse, impiantet e trajtimit të ujërave të ndotura dhe të mbeturinave të ngurta;

Disiplinimin e transportit dhe ndertimet ne mjediset qytetese.

Niveli aktualiprodhimit të mbetjeve për frymë të popullsisë nuk dihet meqenëse shumica epikave të grumbullimit dhe depozitimit të tyre nuk kanëpajisje të peshimit. Normat e adoptuara për prodhimin embetjeve arrijnë një mesatare prej 280 kg për frymë të popullsisënë vit, në zonat urbane dhe 110 kg për frymë të popullsisë në vit, në zonat rurale7, gjë që është shumë më e ulët krahasuar me nivelin e 500 kg mbetje/banor/vit që haset në shumicën e vendeve antare tëBE.

Administrimi i mbetjeve në Shqipëri është në një nivel të ulët.

Sisteme për grumbullimin e mbetjeve të ngurta urbane janë siguruar në shumicën e qyteteve, por riciklimi i mbetjeve është shumë minimal. Metoda kryesore për depozitimin e mbetjeve është hedhja në vendet e caktuara për to. Në vend nuk ka vendgrumbullime të mbetjeve (land fille) të cilët të jenë projektuar e ndërtuar në bazë të kërkesave e standardeve inxhinierike të kohës. Në zonat rurale dhe në qytetet e vogla nuk ka sisteme grumbullimi. Shumica e mbetjeve në këto zona hidhet në kanale, përrenj, ose buzë rrugëve ku merren nga uji ose nga era dhe transportohen në vende të tjera, duke përfunduar në rrjedhat ujore. Nuk ka asnjë sistem për administrimin e sigurtë të mbetjevetërrezikshme(qofshin ato shtëpiake apo tregtare).Problemet e gjenerimit të mbetjeve dhe administrimit të tyre janë të shumta dhe të larmishme. Sasitë më të mëdha të mbetjeve të gjeneruara (nga pesha) priren të jenë substanca inerte, sidomos mbetje nga ndërtimet, por rreziqet më të mëdha lidhen me sasi më të vogla të mbetjeve të rrezikshme (kryesisht industriale). Mbetjet urbane

21

hidhen kryesisht në vende të caktuara për këtë qëllim, por sasi të konsiderueshme hidhen edhe në vende të paautorizuara, buzë vendbanimesh dhe përgjatë rrugëve. Në shumicën e rasteve, vendet e caktuara nuk janë projektuar për këtë qëllim apo nuk administrohen mirë. Janë krijuar pa infrastrukturën e nevojshme apo masat teknike për grumbullimin e tyre dhe çlirojnë gaze të prodhuar prej djegies së mbetjeve të groposura dhe lëng që depozitohet në fund të gropave. Shumë prej këtyre vendeve të grumbullimit nuk janë të sigurtë dhe nuk janë mjetet e mjaftueshme për administrimin e tyre të qëndrueshëm, të tilla si zyrë në vendndodhje, pajisje për stafin, peshore, lavazh apo ndriçim. Si pasojë, hyrja në to dhe hedhja e paautorizuar është gjë e zakonshme, ashtu sikurse janë edhe zjarret. Inspektimi i mbetjeve hyrëse nuk praktikohet. Nuk mbahet procerverbal për depozitimet e bëra. Investimet në këtë sector, deri tani ka qenë shumë të kufizuar. Megjithatë, po merren masa për modernizimin e një prej vendeve kryesore të grumbullimit të mbetjeve, atij të Sharrës, që i shërben qytetit të Tiranës. Hedhja e paautorizuar zakonisht bëhet në tokë dhe në kanalet e ujërave, sidomos buzë vendbanimeve të vogla. Materialet shpesh i merr uji apo era dhe i shpërndan në mjedis, duke ndotur tokën dhe rrjedhën e ujit ku bien. Nuk ka impjante të licensuara për djegien e mbetjeve në mënyrë që të eliminohen mbetjet urbane. Megjithatë, zakonisht mbetjet e shtëpisë apo mbetje të tjera digjen në natyrë, duke çliruar gaze toksikë. Disa mbetje, përfshirë gomat e përdorura dhe mbetjet drusore digjen në furra gëlqereje, duke çliruar dioksinë dhe substanca të tjera ndotëse. Nuk bëhet asnjë ndarje formale e mbetjeve nga ana e familjeve apo njësive tregtare para mbledhjes së tyre. Në komunat e vogla nuk ofrohet shërbimi i mbledhjes së mbetjeve dhe individët janë vetë përgjegjës për heqjen dhe eliminimin e mbetjeve të tyre. Kjo shpesh çon në hedhjen e mbetjeve kuturu në anë të rrugës apo në djegien e tyre në natyrë. Megjithatë, në qytetet më të mëdha bëhet një ndarje dhe mbledhje jo zyrtare e materialeve për riciklim. Kjo bëhet kryesisht nga grupe që rrëmojnë në mbetje në rrugë në kërkim të kanaçeve prej alumini që pastaj shiten për riciklim. Riciklime të tjera jo zyrtare ndodhin në vendet e hedhjes së mbetjeve ku grupe të paautorizuar njerëzish rrëmojnë në kërkim të mbetjeve metalike, plastike, prej letre ose prej druri. Afërsisht i njëjti vëllim i mbetjeve nga ndërtimet krijohet si mbetje urbane. Shumë prej tyre janë inerte, por përmbajnë gjithashtu metale, asbest, bojra dhe/ose sasi të vogla materialesh të tjera jo inerte. Vëllimi do të rritet me rritjen e industrisë së ndërtimit. Një pjesë e madhe e tyre hidhet në vendet e grumbullimit të mbetjeve urbane. Ato përfaqësojnë gjysmën e sasisë që hidhet në Sharrë. Megjithatë, nëshumë zona, mbetjet e ndërtimit hidhen në vende të paautorizuara. Problemet e ndeshura në organizimin aktual të heqjes së mbetjeve janë: Automjetet e grumbullimit janë të një standardi shumë të ulët;Kazanët e grumbullimit të mbetjeve janë në gjendje të keqe;

22

Heqja jo e shpeshtë e mbetjeve çon në tej mbushje, madje edhe derdhje të kazanëve; Mbetjet në rrugë shkaktojnë erë të rëndë dhe bezdi.

Transferimi i shërbimeve kulturore e sportive dhe klasifikimi e transferimi i institucioneve kulturore e sportive në nivel vendor:

Shërbimet me karakter kulturor e sportiv të karakterit vendor dhe shumica e institucioneve përkatëse, kanë kaluar në administrim të njësive të qeverisjes vendore, të cilat kanë kompetenca të plota administrative, shërbimi, investimi dhe rregullatorë. Këto shërbime përballohen nga buxheti i bashkive dhe komunave (nga transferta e pakushtëzuar e akorduar nga buxheti i shtetit dhe nga të ardhurat vendore). Në lidhje me transferimin e burimeve financiare për këto funksione ka patur probleme ku jo gjithmonë financa ka ndjekur funksionin dhe kjo është njëra nga arsyet që këto sektorë nuk janë shumë të performuar sot.

Aktualisht është në proces transferimi i disa objekteve kulturore, muzeve. Klasifikimi i institucioneve kulturore e sportive që lidhet me inventarizimin dhe transferimin e institucioneve kulturore e sportive në njësitë e qeverisjes vendore, është detyrë e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve .

Roli i Këshillit të Qarkut

Qarku, në bazë të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë të vitit 1998 rikthehet mbas një periudhe të gjatë, në skemën e organizimit te pushtetit si nivel i qeverisjes vendore, në të cilin përfshihen disa bashki dhe komuna të një territori kompakt.Në qark, në përputhje me nenin 110 të Kushtetutës formohet këshilli i qarkut si organ përfaqësues i komunitetit, i cili krijohet me përfaqësim dhe përbëhet nga kryetaret e bashkive, komunave dhe anëtarë të këshillave përkatëse, në raport me numrin e banorëve të çdo njësie. Në këtë mënyrë këshilli i qarkut formohet me zgjedhje indirekte.Në thelb organi i zgjedhur i qarkut krijohet për të realizuar qeverisje të burimeve në ato sektorë ku efiçenca mund të arrihet nëpërmjet sigurimit të ekonomisë së shkallës. Pra ai shihet në drejtim të optimizmit të veprimit të faktorëve ekonomike, sociale e politike që sigurojnë efiçencë afatgjatë qeverisëse në shërbim të qytetarëve në nivel rajonal.

23

Funksion bazë i qarkut si nivel i dytë i qeverisjes vendore është ndërtimi dhe zbatimi i politikave dhe programeve rajonale, ndjekja e ecurisë së programeve sektoriale dhe harmonizimi i tyre me politikat shtetërore në nivel qarku. Ai mund të ushtrojë funksione të deleguara nga njësi të tjera vendore apo nga pushteti qendror por kurdoherë mbi bazën e një marrëveshjeje të përbashkët mes palësh.

Zhvillimet strategjike dhe ecuria e programuar e tyre ka nxjerrë në pah nevojën gjithnjë e më të dukshme të përcaktimit të rolit të këshillit të qarkut, si harmonizues dhe koordinues i ecurisë së reformave duke respektuar rolin e nivelit të parë.Në këtë kuadër me ndihmën e PNUD-it, Bankës Botërore, SIDA-s, dhe SNV, janë hartuar dhe miratuar strategjitë rajonale të zhvillimit në të gjitha qarqet. Objektivat kryesore të këtyre strategjive janë hartimi i një kuadri për zhvillim të qëndrueshëm dhe përmirësim të cilësisë së jetës së komunitete, si zbutja e varfërisë, përmirësimi i arsimit, përmirësimi i shërbimit shëndetësor, inkurajimi i zhvillimit të biznesit të vogël dhe të mesëm, mjedis i qëndrueshëm dhe qeverisje e mirë.Megjithëse këto strategji janë miratuar, zbatimi i tyre lë shumë për të dëshiruar. Akoma një pjesë e mirë e bashkive dhe komunave, pavarësisht se kanë qenë të përfshira në strategjitë rajonale nuk kanë strategji të tyre për zhvillimin e qyteteve dhe zonave rurale apo aq më keq nuk i zbërthejnë këto strategji dhe programe në programe pune dhe në plane financiare. Konstatojmë se aktualisht paraqiten mangësi në mënyrë të veçantë në procedurat dhe raportet mes nivelit të parë dhe të dytë të pushtetit vendor, si dhe në mes pushtetit vendor dhe pushtetit qendror, gjë që paraqet nevojën që të harmonizohen ato dhe të mos ketë mbivendosje. Natyrshëm lind nevoja që të përcaktohet mënyra se si duhet të ndërtohen raportet në mes bashkive e komunave me këshillin e qarkut në fazën e hartimit të programeve të zhvillimit, të përcaktohet procedura e shqyrtimit dhe dërgimit të programeve të miratuara nga organet apo organizmat përkatëse, të merret informacion reciprok gjatë procesit të zbatimit problemet dhe vështirësitë etj.

Mbetet një prioritet që kërkohet edhe nga ligji, pajtueshmëria e Strategjive rajonale të zhvillimit me prioritetet kombëtare dhe ato të bashkive e komunave. Këto strategji zhvillimi duhet të përmirësohen dhe të kthehen në dokumente të mbështetjes së planifikimit financiar duke u veshur me kostot dhe burimet financiare për një implementim rigoroz nga njësitë vendore, të cilat duhet të ndihmohen edhe nga mbështetja e aktiviteteve të pushtetit qendror në këtë drejtim.Duke e analizuar të gjithë kuadrin ligjor në fuqi, rezulton që në planin ligjor, qarqet nuk kanë të përcaktuar qartësisht funksionet dhe kompetencat, nuk kanë të përcaktuar autoritetin dhe përgjegjësitë e

24

tyre edhe pse disa rregullime janë bërë në përputhje me ligjin 8652 datë 31.07.2000, si dhe me dokumentet e politikave në fushën e arsimit parauniversitar, shërbimit shëndetësor parësor dhe ndihmës ekonomike e shërbimeve shoqërore të miratuara me VKM nr. 632, dt.4.10.2004, VKM nr.636 dhe 637, dt.30.09.2004, ligjit nr.9335, datë 10.03.2005, dhe të VKM, datë 12.08.2005  « Për përcaktimin e përgjegjësive të qarkut në shpërndarjen e shërbimeve shoqërore ». Ndërsa për vitin 2006 fondet për investime në arsimin parauniversitar dhe shërbimin shëndetësor parësor jepeshin në formën e grantit për këshillin e Qarkut, i cili kishte përgjegjësinë për menaxhimin e tij, për vitin 2007, këto fonde janë fonde të Ministrive të linjës të cilat shpërndahen në njësitë vendore të nivelit të parë nëpërmjet granteve konkurruese.Një ligj i ri për Qarkun, për mënyrën e ndërtimit të tij dhe për kompetencat apo madhësinë e tij është për t’u marrë në konsideratë edhe pse paraqet kompleksitet e vështirësi.

D. DECENTRALIZIMI FISKAL

Decentralizimi fiskal ne Shqipëri ka ecur në raport me tërë zhvillimin ekonomik, vazhdimësinë e procesit të reformave ekonomike dhe politike, organizimin e institucioneve financiare dhe monetare, diferencat ekonomike të rajoneve dhe grupeve të caktuara të popullsisë. Reforma e decentralizimit në Shqipëri ka sjellë një rritje të përgjegjësive të qeverisjes vendore si edhe të autonomisë vendore për alokimin e shpenzimeve, por me një zhvillim më pak të shpejtë të autonomisë vendore për të ardhurat. Për pasojë, decentralizimi fiskal, i cili rifilloi në vitin 1999, përbën një aspekt thelbësor të kësaj reforme i cili u fokusua ne:

Dhënien e bllok grantit për shpenzimet vendore operative dhe të mirëmbajtjes;

Transferimin e administrimit dhe të ardhurave nga tatimi mbi ndërtesat tek bashkitë dhe komunat;

Krijimin e hapësirave në vendimmarrjen vendore për përcaktimin e nivelit të taksave vendore (+/- 20%).

Megjithatë, deri në vitin 2001, autonomia fiskale e qeverisjes vendore mbeti modeste. Shpenzimet e buxhetit të shtetit për pushtetin vendor zunë vetëm 5% të shpenzimeve totale të buxhetit të shtetit. Nga ana tjetër, transfertat nga Buxheti i Shtetit u dominuan nga transfertat e kushtëzuara, ndërsa bllok granti (i cili ishte një transfertë gjysëm e kushtëzuar), zuri rreth 16% të shpenzimeve buxhetore vendore.

Hyrja në fuqi e ligjit nr. 8652, datë 30 Korrik 2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore” evidentoi një pabarazi

25

ndërmjet shkallës së shpenzimeve publike dhe përgjegjësive të shërbimit publik dhe autonomisë fiskale, e cila ishte akoma modeste.Duke ditur se decentralizimi i funksioneve e kompetencave duhet te shoqërohet me te ardhurat e nevojshme per kryerjen e tyre, prioritet i punës ka qene paralelisht konsolidimi i decentralizimit ne fushën e te ardhurave dhe shpenzimeve dhe përmirësimi i skemave te financimit te njësive te qeverisjes vendore .Transferta e pakushtëzuarNë vitin 2002 u transferuan nga pushteti qendror në atë vendor, autoriteti dhe kompetenca në fushën e infrastrukturës dhe shërbimeve publike, në fushën e shërbimeve me karakter social kulturor e sportiv, në fushën e zhvillimit ekonomiko-vendor dhe në fushën e rendit dhe të mbrojtjes civile. Gjithashtu, në Buxhetin e Shtetit për vitin 2002, u miratua për herë të parë koncepti i dhënies së transfertave të pakushtëzuara për qeverisjen vendore me një formulë. Kjo formulë ekuilibroi nevojën e marrjes në konsideratë të kritereve objektive të lidhura me kostot e shërbimeve vendore dhe sigurimit të një mase të ekualizimit, për të ndihmuar njësitë më të varfra të qeverisjes vendore. Rezultate kryesore të formulës kishin të bënin me përmirësimin e drejtësisë; krijimin e një lidhje më të madhe midis madhësisë se popullsisë dhe shumës së fondeve të marra; sigurimit të njëfarë efekti ekualizimi. Për herë të parë, transfertat vendore nga Buxheti i Shtetit u bënë transparente dhe të parashikueshme, gjë e cila përbënte një përmirësim shumë të madh për të ndihmuar administrimin e buxhetit nga ana e zyrtarëve vendorë. Efektet e formulës mbi transfertat e qeverisjes vendore vlerësohen pozitivisht në kriteret e propocionalitetit, të drejtësisë dhe të ekualizimit (ekuilibrit) në shpërndarjen e fondeve.

Transferta e pakushtëzuar 2002-2007Ne miliard leke

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Totali i transfertes se pakushtëzuar 9 6.3 6.28 7.3 8.3 9

Shpërndarë për bashkitë dhe komunat 7.15 4.64 5.12 6.50 7.54 8.1

Shpërndare për qarqet 0.95 1.02 0.91 0.64 0.69 0.79

Kompensimi 1.4 0.64 0.19 0.15 0.071 0.037

26

Kompensimi ne % kundrejt totalit 15 % 10 % 3 % 2 % 0.8 % 0.4 %

Formulës së shpërndarjes së transfertës së pakushtëzuar nga viti në vit i janë bërë përmirësime duke synuar që kriteret të jenë sa më objektive dhe përfaqësues të nevojave të njësive vendore. Kështu, me transferimin e taksave te njësitë e qeverisjes vendore në formulë u vendos elementi ekualizues për rregullimin e transfertës për njësite e qeverisjes vendore ne përshtatje me kapacitetet fiskale të tyre. Me saktësimin e kapaciteteve fiskale u korrigjua dhe koeficienti ekualizues siç është rasti i vitit 2006 dhe 2007.

Për vitin 2006 dhe 2007, është zbatuar formulë e veçantë për transferten e zakonshme (sipas kolonës A te anekseve te ligjit te buxhetit te shtetit), dhe për transfertën e pakushtëzuar për investime (sipas kolonës B). Formulës për llogaritjen e transfertës së pakushtëzuar sipas kolonës “A” për vitet 2006-2007 i janë bërë përmirësimet e mëposhtme:

Saktësohen të dhënat mbi popullsinë qe shërben si bazë llogaritje bazuar ne numrin e popullsisë së verifikuar me zgjedhjet e Korrikut 2005.

Saktësohen të dhënat për sipërfaqen e komunave ku si bazë llogaritje merret sipërfaqe reale bazuar në të dhënat e Institutit të Historisë dhe Gjeografisë.

Përmirësohet koefiçenti i popullsisë mbi bazën e të cilit llogaritet transferta e pakushtëzuar për efekt të këtij faktori.

Përmirësohet koefiçenti i sipërfaqes mbi bazën e të cilit llogaritet transferta e pakushtëzuar për efekt të këtij faktori për komunat duke vendosur një raport me te drejte ndërmjet trasfertës së pakushtëzuar te ndare ndërmjet komunave dhe bashkive

Me saktësimin e bazës së të dhënave janë bërë dhe rregullime shtesë të koeficientëve për një shpërndarjes sa më të drejtë të transfertës ndërmjet njësive të qeverisjes vendore duke stimuluar bashkitë e vogla dhe të varfra.

Koeficientet për bashkitë komunat për vitet 2002-2007

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Shuma fikse 3.5 % 3.5 % 4 % 0 0 0

27

Popullsia 62.5 % 62.5% 62.5 % 0.73 % 70% 70%

Sipërfaqa e komunave 4 % 4 % 9 % 0.12 % 15% 15 %

Shërbimet urbane 20.5 % 20.5 % 18 % 0.15 % 15% 15%

Shërbimet urbane Tirana 9.5 % 9.5 % 6.5 % 0 0 0

Ekualizimi - 0.35 0.35 0.35 30% 25% Rregullime të mëtejshme po po po po po po

Nga sa shihet është ulur shuma fikse dhe është rritur koeficienti i popullsisë, janë balancuar koeficientet e sipërfaqes dhe te shërbimeve urbane si dhe është përmirësuar koeficienti ekualizues. Me saktësimin e kapaciteteve fiskale u korrigjuar dhe koeficienti ekualizues për vitin 2006 i cili është ulur me 5 % ne ketë vit po ashtu është ulur 5 % ne vitin 2007.

Për herë të parë, për ndarjen e transfertës së pakushtëzuar është aplikuar zbatimi i një formule në shpërndarjen e investimeve që i shtohet transfertës së pakushtëzuar për bashkitë e komunat. Zbatimi i kësaj formule sjell këto avantazhe:

Shmang subjektivizmin në shpërndarjen e investimeve duke siguruar një shpërndarje më të drejtë të tyre në bazë të nevojave.

Kriteri i vetëm i shpërndarjes është “fonde të barabarta për frymë popullsie”.

Formula merr parasysh dhe zbatimin e tre kritereve respektivisht: Kriterit të drejtësisë, kriterit të njësive malore , kriterit të njësive në nevojë.

Gjithashtu, për herë të parë është aplikuar skema e “Granteve konkurruese” të cilat janë fonde të buxhetit të shtetit. Këto fonde financojnë projekte që janë funksione të qeverisjes vendore, të cilat ndahen, monitorohen dhe kontrollohen në bashkëpunim me përfaqësuesit e pushtetit vendor. Ato janë të destinuara për tu përdorur për shpenzime kapitale të lidhura me funksionet e veta të njësive të qeverisjes vendore.

Taksat dhe tarifat vendoreNë dhjetor të vitit 2002 u miratua paketa fiskale që perfshin: Ligji nr. 8978 datë 12.12.2002 “Për taksën vendore të biznesit të vogël”, Ligj

28

nr.8979 datë 12.12.2002 “Për disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” me ndryshimet përkatëse, Ligji nr 9880, datë 12.12.2002 “Për disa ndryshime në ligjin 8560, datë 22.12.1999 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, Ligji nr. 8982, datë 12.12.2002 “Për sistemin e taksave vendore”, ligji nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore”, miratimi i së cilës bëri të mundur që pushtetit vendor t’i ofrohet një autonomi substanciale fiskale duke krijuar hapësirat e nevojshme për rritjen e buxhetit vendor, fleksibilitet në bashkërendimin e interesave të komunitetit të biznesit me njësitë vendore, të drejtën e hartimit të politikave inkurajuese në territore përkatëse të cilat i hapin rrugë zhvillimit të bashkisë, komunës apo vetë qarkut. Nëpërmjet saj bashkitë dhe komunat kanë mundësi më të mëdha për:

a) Vendosjen e niveleve vendore të taksave (+,-30 % nivelit tregues të taksës)

b) Rritjen e të ardhurave nëpërmjet ri-futjes së taksës mbi Tokën Bujqësore.

c) Përmirësimin e përcaktimit të bazës se taksës dhe për pavarësinë ne vendosjen e nivelit për taksat: e fjetjes ne hotel, e ndikimit ne infrastrukture nga ndërtimet e reja, e taksës se tabelës, e taksës se përdorimit të ambienteve publike; e taksave të përkohshme.

d) Transferimin e taksës mbi regjistrimin vjetor të automjeteve dhe taksës mbi transaksionet me pronat e paluajtshme, nga kombëtare në taksa bashkiake/komunale,

e) Transformimin e taksave të tjera aktuale në tarifa, për të cilat bashkitë dhe komunat zotërojnë pavarësi të plotë për vendosjen dhe përcaktimin e nivelit e tyre.

f) Kalimi i të drejtës për mbledhje dhe administrim të taksës mbi biznesin e vogël nën përgjegjësin e njësive të qeverisjes vendore.

Njëkohësisht kjo paketë institucionalizoi bashkëpunimin dhe marrëdhëniet midis pushtetit qendror dhe vendor, në favor të rritjes së fondeve publike dhe të uljes së evazioneve fiskale.

1. Tatimi i biznesit të vogël Tatimi i biznesit të vogël është zbatuar si një tatim kombëtar që nga fillimi i viteve 90-të. Tatimi mbi biznesin e vogël mbulon bizneset të cilat nuk i nënshtrohen TVSH. Kufiri i TVSH është rritur gradualisht me zhvillimin e ekonomisë dhe zhvlerësimin e lekut, së pari 2 milion deri në 5 milion, dhe nga 2001, deri në kufirin aktual prej 8 milion lekë të xhiros vjetore.Kategoritë e bazës se taksës janë veçanërisht të detajuara me kategori të aktivitetit dhe ky detaj u rrit me tej me ndryshimet e bëra ne fund të 2001.

29

Ligji nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore”, shpreh ndryshimet e mëposhtme:

a) Diferencim me të pajtueshëm ndërmjet pjesëve të ndryshme të vendit, duke bere ndarje në përputhje me zhvillimin e biznesit.

b) Autoriteti i pushtetit vendor ne përcaktimin e nivelit të taksës mbi biznesin e vogël me plus ose minus 30% të nivelit tregues.

c) Përfitimin e kësaj takse nga njësitë vendore sipas vendodhjes se biznesit.

d) E drejta e njësive të qeverisjes vendore për të mbledhur dhe administruar taksen e biznesit të vogël.

e) Anullimi i tatimeve bashkiake/komunale të xhiros për baret, restorantet dhe kafenetë e cila është një tatim i dyfishtë për bizneset e vogla.

2. Taksa mbi tokën bujqësoreTaksa mbi tokën bujqësore u implementua si një taksë kombëtare që nga viti 1994 dhe u pezullua në 1996. Kjo taksë kishte operuar brenda kufizimeve të kuadrit ekzistues, i cili nuk ishte ndryshuar që nga viti 1994. Disa nga problemet me zbatimin e kësaj takse janë:

Niveli i taksës u përcaktua në 1994 dhe nuk është rregulluar më, duke patur parasysh që taksa u pezullua për shumë vite.

Ligji përcaktonte një nivel të vetëm fiks sipas klasës së tokës, pa mundësi për rritje ose ulje të nivelit të kësaj takse, për të marrë në konsideratë kushtet dhe nevojat vendore.

Ligji i miratuar “Për sistemin e taksave vendore” solli këto ndryshime:a) Ndryshimi i përkufizimit të bazës së taksës sipas rretheve duke i

ndarë në 4 grupe dhe 10 kategori sipas bonitetit (pjellorisë) së tokës.

b) Autonomia e pushteteve vendore për të miratuar nën-kategori, bazuar në tipologjinë lokale të ujitjes, aksesit ndaj tregut, etj.

c) Niveli i vendimmarrjes me plus ose minus 30% të nivelit tregues të taksës.

d) Rregulla të tjera administrative në lidhje me dokumentacionin e pronësisë, parcela që janë në kufijtë e bashkive apo komunave. Për komunat ku toka nuk është regjistruar ende, dokumentacion tjetër i pronësisë do të shërbejë përkohësisht për të dokumentuar pronësinë ndaj tokës (si p.sh. tapia, vendimi i komisionit të kthimit të pronave, aktet e privatizimit), derisa regjistrimi i pronës të bëhet i plotë

e) Autonomia e bashkive/komunave për të përcaktuar agjentin e mbledhjes së taksës dhe/ose mbledhjen e taksës nga vetë ata.

f) Përjashtime të mundshme për toka bujqësore të mbjella me dru frutorë të rinj dhe vreshtari (pesë vjet), taksapagues të klasifikuar si të varfër.

30

Taksa mbi tokën bujqësore është e rëndësishme për komunat, meqenëse vendos një bazë për të ardhurat e siguruara lokalisht, që shërbejnë për të përmirësuar shërbimet lokale publike dhe kushtet e taksapaguesve. Ndonëse në kuadrin afatgjatë, ndryshimi i bazës së taksës nga hektarë në vlerë tregu mund të merret në konsideratë, kjo ishte e pamundur për një periudhë kohe për shkak të tregut të pazhvilluar të tokës dhe si pasojë edhe e mungesës së informacionit.

Reforma, ndërsa rrit mundësitë për të ardhura më të mëdha vendore, përfaqëson gjithashtu një reformë me risqe minimale. Ajo është e bazuar mbi përvojat e përfituara të njësive të qeverisjes vendore në administrimin e taksave vendore dhe mbështetet në një bazë taksash solide dhe në rritje brenda një parashikimi të përgjithshëm të rritjes ekonomike. Efektet e reformës fiskale Të ardhurat vendore nga transferta e pakushtëzuar, taksat dhe tarifat vendore të realizuar në vitin 2003, janë rritur përkundrejt faktit të vitit 2002, për 1.9 miliard lekë ose 13.5 % më shumë, të ardhurat e vitit 2004, janë 2.4 miliard lekë më të mëdha se realizimi i vitit 2003, të vitit 2005, 1.879 miliard lekë më të mëdha se sa në vitin 2004. Të ardhurat e vitit 2005, krahasuar me realizimin e vitit 2002 janë 6.3 miliard lekë më të larta ose në shifër relative 47 % më të mëdha.

TREGUESIT FISKALË 2002, 2003, 2004, 2005Ne milion leke

EMERTIMI

Fakt Fakt Fakt FaktDiferen.

Diferen. Diferen

Diferen.

2002 2003 2004 20052003/2002

2004/2003

2005/2004

2005/2002

Të Ardhurat e Buxhetit Vendor

13,300

15,181

17,621

19,500 1,881 2,440 1,879 6,200

Nga:                1.Granti i Buxhetit të Shtetit 9,500

6,300

6,277

7,300 -3200 -23 1,023 -2,200

2.Burimet vendore 3,8008,88

111,3

4412,2

00 5,081 2,463 856 8,400Nga të cilat:                a.Taksa dhe tarifa vendore 3,800

5,315

6,484

7,909 1,515 1,169 1,425 4,109

b.Taksa e Biznesit Vogël 0

2,944

4,060

3,793 2944 1,116 -267 3793

c.Taksa regj.aut. &TTPP 0 622 800 498 622 178 -302 498                 

31

Efektet pozitive të reformës në fushën fiskale vendore reflektohen në buxhetin e vitit 2003, 2004 dhe 2005. Kështu të ardhurat vendore për vitin 2003, janë realizuar 15.1 miliard lekë, kundrejt 13.3 miliard lekë të realizuar në vitin 2002, për vitin 2004 dhe 2005 janë realizuar në masën 100%. Ajo çfarë është domethënëse ka të bëjë me ndryshimin e përbërjes së këtyre të ardhurave ku raporti i të ardhurave nga Buxheti i Shtetit ulet në mënyrë të konsiderueshme. Kështu, të ardhurat nga buxheti i shtetit për buxhetin vendor në vitin 2002, ishte 9.5 miliard lekë ose 72% dhe për vitin 2003, 6.3 miliard leke ose 41.5 %, për vitin 2004, 6.277 miliard leke ose 35.6 %, për vitin 2005 7.3 miliard ose 37 %. Në invers me këtë, të ardhurat nga taksat vendore të mbledhura në vitin 2002, ishin 3.8 miliard lekë ose 28 % e buxhetit vendor, për vitin 2003, 8.88 miliard lekë ose 58.5% e buxhetit vendor, për vitin 2004 janë 11.3 miliard lekë ose 64.4%, ndërsa për vitin 2005 janë 12.2 ose 63 %. Kjo përfaqëson një autonomi të rritur të bashkive dhe të komunave për të përcaktuar të ardhurat e veta vendore dhe nivelet e tyre. Kjo rrit kapacitetin për të siguruar mbledhje më efikase, rrit përgjegjësinë dhe autonominë për mbledhjen e këtyre të ardhurave, mbështetur në nevojat dhe prioritetet vendore. Autonomia më e madhe mbi të ardhurat vendore mbështet gjithashtu një proces, për përmirësimin e përgjegjshmërisë së njësive të qeverisjes vendore tek komunitetet e tyre vendore.Krahasuar me vitin 2004 ne vitin 2005 shpenzimet për paga dhe sigurime shoqërore janë ulur 5.5 %, shpenzimet operative janë ulur 6.4 %, ndërkohë që shpenzimet për investime janë rritur 12.5 % Megjithëse performanca fiskale gjatë këtyre viteve ka qenë e mirë ende vazhdojnë të evidentohen disa mangësi dhe dobësi fiskale. Ende vazhdon të mbetet si një problem kryesor kapacitetet e njësive vendore në mbledhjen dhe administrimin e taksave vendore. Krahas

32

arritjeve dhe përmirësimeve në bashkëpunimin midis administratës tatimore vendore dha asaj qendrore janë konstatuar edhe mangësi si mosshkëmbimi i informacionit, burokracitë e tepruara dhe në dëm të rritjes së të ardhurave, moskordinimi i punëve për të luftuar evazionin fiskal etj. Nivelet e arkëtimin të taksës mbi ndërtesat ende janë të ulëta kur mundësitë potenciale ekzistojnë që nga kjo taksë mund të mblidhen 2-3 herë më shumë nga ç’mblidhet aktualisht. Gjithashtu taksa e tokës bujqësore gjatë këtyre viteve nuk ka patur arritjet e pritshme. Kështu disa qarqe nuk e aplikojnë këtë taksë duke bërë që ti humbasin buxhetit të komunave dhe disa bashkive shuma të konsiderueshme burimesh financiare. Në taksën e hoteleve është konstatuar se ka patur evazion dhe fenomene të tjera që kanë ndikuar negativisht në mbledhjen e të ardhurave. Taksa e efekteve në infrastrukturë në fillim pati një bum ngritjeje por pastaj filloi rënia. Njësitë vendore nuk kanë bërë lidhjet e duhura midis kësaj takse, planeve rregulluese dhe zhvillimin e sektori të ndërtimit.

Të ardhurat e veta të njësive të qeverisjes vendore për vitin 2006Për vitin 2006 të ardhurat nga taksat dhe tarifat vendore ( të ardhurat e veta të njësive të qeverisjes vendore) janë realizuar 13.8 miliard leke nga 11.2 miliard lekë që janë detyrat e përcaktuara në përputhje me treguesit e miratuar në tabelën fiskale të vitit 2006. Tabela analitike e realizimit të të ardhurave sipas zërave i është bashkëlidhur kësaj analize .

Të Ardhurat Nga Taksat Dhe Tarifat Për Vitin 2006Ne mije leke

1 Tarifa 2,742,2312 Taksa 11,100,0003 Totali 13,842,231

Të ardhurat nga taksat janë realizuar 11.1 miliard lekë nga ku ndikim të ndjeshëm kanë të ardhurat e realizuara nga taksa mbi pasurinë (ndërtesa dhe toka bujqësore) taksa mbi biznesin, taksa e ndikimit në infrastrukturë, taksa të tjera vendore.Të ardhurat nga tarifat janë realizuar 2.7 miliard leke nga ku ndikim të ndjeshëm kanë të ardhurat nga tarifat administrative dhe rregullatorë vendore, të ardhura sekondare dhe pagesa shërbimesh, të ardhura të tjera nga pronësia.Bashkitë sigurojnë pjesën më të madhe të të ardhurave të veta 71 % , komunat 25 % dhe 4 % e të ardhurave ju përket qarqeve.

Të ardhura tatimoreTë ardhurat tatimore përbëjnë grupim më të madh të të ardhurave të veta vendore. Këto të ardhura për vitin 2006 llogariten në 11.1

33

miliard leke ose 80 % kundrejt totalit të të ardhurave. Në këto të ardhura përfshihen të ardhurat nga taksa vendore mbi biznesin e vogël, taksa mbi pasurinë, taksa e ndikimit në infrastrukture, taksa e kalimit të të drejtës së pronësisë, taksa për regjistrimin e përvitshëm të mjeteve të transportit rrugor, taksa të tjera vendore të përcaktuara me ligj si dhe taksat e përkohshme. Më poshtë po analizojmë të ardhurat nga taksat me kryesore;

1. Taksa mbi pasurinë 1.1 Taksa mbi ndërtesaTaksa mbi ndërtesat është një nga burimet më të rëndësishme të të ardhurve të njësive të qeverisjes vendore. Të ardhurat nga kjo takse aktualisht zënë 7% të të ardhurave të veta megjithatë kapacitetet e saj janë shumë më të mëdha. Të ardhurat nga kjo takse për vitin 2006 janë realizuar 920 milion leke dhe kundrejt vitit 2005 këto të ardhura janë rritur në mënyrë të pa përfillshme ( +14.8 milion lekë ). Plani i të ardhurave nga kjo taksë në përputhje me tabelën fiskale të buxhetit të vitit 2006 është 1.6 miliard ndërsa arkëtimet faktike janë 57%, një përqindje kjo e ulët për më tepër po të kemi parasysh që kapacitetet e kësaj takse janë shumë më të mëdha. Nivelet jo të kënaqshme të arkëtimit të të ardhurave nga kjo takse lidhen me arsyet e mëposhtme : Kjo taksë zbatohet mbi individët për ndërtesat e banimit dhe mbi

subjektet juridike e fizike për ndërtesat në pronësi të tyre. Nivelet më të mëdha të të ardhurave nga taksa mbi ndërtesa sigurohen nga subjektet juridikë e fizikë. Ndërsa të ardhurat që mblidhen nga popullata janë të ulta për arsye të vështirësisë më të madhe në administrim veçanërisht në bashkitë e mëdha dhe problemeve të regjistrimit të pronës.

Baza e taksës konsiderohet sipërfaqe e ndërtimit e cila megjithëse lehtëson administrimin, kufizon kapacitetin e të ardhurave në raport me një bazë që merr parasysh vlerën e ndërtesës.

Përveç sa më sipër nivelet e ulta të mbledhjes së taksës mbi ndërtesa kanë të bëjnë dhe me një administrim jo efikas të kësaj takse nga njësitë e qeverisjes vendore ku taksa për popullatën mblidhet në nivele të ulta. Rreth 81% e të ardhurave nga taksat mbi ndërtesat mblidhen nga bashkitë dhe 19 % nga komunat. Nga sa shihet të ardhurat e mbledhura nga kjo taksë për komunat janë 4.3 herë më të ulëta se nga bashkitë.

1.2 Taksa mbi tokën bujqësoreTaksa mbi tokën bujqësore është gjithashtu një takse mbi pasurinë e paluajtshme. Kjo e ardhur përbën një burim të rëndësishëm veçanërisht për komunat. Aktualisht nivelet e mbledhjes të të ardhurave nga taksa bujqësore në raport me kapacitetet janë të ulta. Megjithatë mbledhja e kësaj takse ka ardhur në rritje. Për vitin 2006 nga taksa e tokës bujqësore janë arkëtuar 367 milion lekë. Kundrejt

34

të ardhurave të veta të ardhurat nga taksa mbi tokën bujqësore zënë 2,6 % .

2. Taksa mbi biznesin e vogël Taksa mbi biznesin e vogël është një nga taksat më të rëndësishme të njësive të qeverisjes vendore. Të ardhura nga biznesi i vogël për vitin 2006 janë realizuar 2.626 miliard lekë nga 2.4 miliard lekë që janë detyrat e parashikuara për ketë vit. Kjo takse zë 18,9% totalit të të ardhurave të veta të njësive vendore.Nga sa shihet ka një tejkalim të këtyre të ardhurave kundrejt detyrave të planifikuara me +226 milion lekë ose +9.4 %. Kundrejt faktit të vitit 2005 të ardhurat e biznesit të vogël janë ulur si rrjedhojë e uljes së nivelit të taksës. Ulja e të ardhurave nga biznesi rezulton në 61 bashki (nga të cilat vetëm për Bashkinë Tiranë është 495 milion lekë), si dhe 200 komuna. Ndërsa për pjesën tjetër të njësive të qeverisjes vendore të ardhurat nga biznesi i vogël në krahasim me një vit më parë ose nuk ndryshojnë ose janë rritur në mënyrë jo të ndjeshme.Numri i bizneseve të vogla ka një rritje në krahasim me një vite më parë me +5021 subjekte ose +10.1 % në total. Në 200 njësi të qeverisjes vendore numri i bizneseve të vogla është më i madh, ndërsa në 70 njësi të tjera ka një rënie të numrit të bizneseve në krahasim me një vit më parë.

Theksojmë se ka disproporcione të ndjeshme në shpërndarjen e biznesit në të gjithë territorin e vendit. Konkretisht biznesi është i përqendruar në një % të lartë te bashkitë të cilat në total numërojnë 39615 subjekte aktive ose 80.3 % të bizneseve dhe diferenca prej 8550 biznese janë të regjistruara në komuna.Disproporcione të shpërndarjes të biznesit ka gjithashtu dhe ndërmjet bashkive si dhe ndërmjet komunave. Kështu në total për 6 bashkitë më të mëdha si Shkodër, Elbasan, Fier, Vlorë, Durrës dhe Korçë numri i subjekteve të biznesit të vogël është përafërsisht i njëjtë me numrin e subjekteve të Bashkisë Tiranë si dhe me numrin e bizneseve në total të 42 bashkive të vogla e të mesme.Po kështu edhe në komuna ka një disproporcion të ndjeshëm të shpërndarjes së bizneseve, ku në 223 prej tyre numri mesatar i bizneseve të vogla është 14, ndërkohë që në 17 komunat më të mëdha numri mesatar i subjekteve të biznesit të vogël është 141.

3. Taksa e ndikimit në infrastrukturë Kjo takse përbën një burim të rëndësishëm të të ardhurave për njësitë e qeverisjes vendore. Për vitin 2006 të ardhurat nga kjo taksë llogariten në 2.2 miliard lekë dhe zënë 20.3 % të totalit të të ardhurave të veta të njësive vendore. Megjithatë dhe për ketë taksë ka disporoporcion të ndjeshëm ndërmjet njësive vendore. Kështu të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë janë të shpërndara në 133 njësi vendore nga të cilat 42 bashki dhe 91 komuna. Njësitë e tjera nuk sigurojnë të ardhura nga kjo taksë.

35

4 .Taksa e regjistrimit të përvitshëm të automjeteve Të ardhurat e siguruara nga taksa e regjistrimit të përvitshëm të automjeteve për vitin 2006 janë 474 milion lekë. Këto të ardhura që nga viti 2003 kanë mbetur relativisht të pandryshueshme megjithëse në treguesit e çdo viti të ardhurat nga kjo taksë parashikohen dy herë më e larta nga sa ajo që mblidhet faktikisht. Të ardhurat nga kjo taksë zënë 4.3 % të të ardhurave të veta.

6. Taksa të tjera vendore Në këtë grup taksash bëjnë pjesë taksa për zënien e hapësirave publike, taksa e tabelës, taksa e reklamës, taksa e hotelit dhe taksa të natyrave të tjera të përafërta. Në total të ardhurat nga këto taksa përbejnë grupin më të madh të të ardhurave nga taksat vendore me 1.16 miliard lekë.Taksa të veçanta të këtij grupi mblidhen nga një numër tepër i kufizuar i njësive vendore dhe konkretisht taksa e hotelit mblidhet vetëm nga 13 komuna dhe 17 bashki, taksa e reklamës nga 21 komuna dhe 37 bashki ndërkohe që taksa e tabelës ka një shtrirje më të gjerë pasi zbatohet nga 88 % e bashkive dhe 53 % e komunave.

Aplikimi i taksavë nga njësitë e qeverisjes vendore

EmërtimiBashkitë Komunat Totali

Nr % Nr % Nr %TAKSAT            

Tatim Mbi Ndërtesat62 95%

235 76%

297 96%

Tatim Mbi Token Bujqësore32 49%

231 75%

263 85%

Takse për Ndërtimet e Reja42 65% 91 30%

133 43%

Taksa Tabele 57 88%

162 53%

219 71%

Takse Tregu51 78% 80 26%

131 43%

Taksa Reklame37 57% 21 7% 58 19%

Taksa e te Drejtës se Pronësisë 19 29% 18 6% 37 12%

Takse Hoteli17 26% 13 4% 30 10%

Tatim Mbi Fitimin Nga Subjektet e Sektorit Privat 1 2% 7 2% 8 3%

Të ardhura jo tatimoreTë ardhurat nga tarifat vendore si dhe të ardhura të tjera për vitin 2006 llogariten në 2.7 miliard lekë dhe përbëjnë 25 % të totalit të të ardhurave të veta. Këto të ardhura nga pikëpamja e madhësisë përbëjnë një burim më pak të rëndësishëm në krahasim me atë të taksave vendore, por nga pikëpamja e drejtësisë dhe e ngushtimit te

36

ngarkesës taksore ato janë tepër të rëndësishme. Në këtë kuptim përdorimi gjithnjë e më gjërë i tarifave vendore merr rëndësi të veçantë. Tre grupet më të rëndësishme të tarifave dhe të ardhurave të tjera vendore për vitin 2006 paraqiten:

Të ardhurat nga tarifat administrative dhe rregullatorë vendore Këto të ardhura për vitin 2006 llogariten në 1.46 miliard lekë nga 2.7 miliard lekë që janë të ardhurat jo tatimore total. Në këtë grup peshë të rëndësishme zënë tarifat e pastrimit me 0.9 miliard lekë si dhe tarifat për regjistrimin e vendbanimit te ri me 0.2 miliard lekë. Tarifat e pastrimit zbatohen nga 97 % e bashkive dhe 54 % e komunave.

Te ardhura sekondare dhe pagesa shërbimeshTë ardhurat nga ky grup për vitin 2006 llogariten 0.5 miliard lekë. Këtu përfshihen të ardhurat nga kopshtet, çerdhet, nxënësit me pagesë, të ardhurat nga parkingu dhe të ardhura të tjera. Këto të ardhura aktualisht në pjesën më të madhe të tyre ju përkasin bashkive.

Të ardhurat nga shitja e mallrave dhe shërbimeve Të ardhurat nga ky grup për vitin 2006 llogariten 0.2 miliard lekë. Këtu përfshihen të ardhurat nga shitja e shtypshkrimeve, të ardhurat nga tenderët etj.Të ardhurat nga ndërmarrjet dhe pronësia (si dhe të ardhura të tjera që lidhen me pronësin )Këto të ardhura për vitin 2006 llogariten në 0.26 miliard lekë dhe kanë të bëjnë me shenjen me qera të pasurive të luajtshme dhe të paluajtshme.

Aplikimi i tarifave nga njësitë e qeverisjes vendoreTARIFAT Bashkitë % Komunat % Total %

Tarifa Pastrimi 6397% 166 54% 229

74%

Tarifa për Leje Transporti 4772% 167 54% 214

69%

Te Ardhura nga Tenderët 4366% 139 45% 182

59%

Tarife Regjistrim Biznesi 4468% 114 37% 158

51%

Tarifa për Akte Administrative 2843% 99 32% 127

41%

Te Ardhura nga Parkingu 4468% 29 9% 73

24%

Tarife Gjuetie 1625% 40 13% 56

18%

TE ARDHURA TE JERA Nga Toka Bujqësore 2 3% 4 1% 6 2%

Nga Troje 1625% 24 8% 40

13%

Nga Ndërtesa 812% 4 1% 12 4%

37

Nga Objekte Specifike 2 3% 2 1% 4 1%

Qira Ndërtesa 3960% 43 14% 82

27%

Qira Toke Bujqësore 6 9% 15 5% 21 7%

Qira Troje 2538% 58 19% 83

27%

Shpenzimet e njësive te qeverisjes vendore për vitin 2006Totali i shpenzimeve të realizuara nga njësitë e qeverisjes vendore për vitin 2006 është 22.8 miliard lekë. Kundrejt vitit 2005, në vitin 2006 shpenzimet janë rritur 2.7 miliard lekë ose me +14 %.

Shpenzimet për menaxhimin rrugor dhe transportin publike janë rritur + 1.5 miliard ose 41 %

Shpenzimet për shërbime publike + 0.5 miliard lekë ose 15 %, Shpenzimet për arsimin + 0.4 miliard lekë ose 32 %, Shpenzimet për sportin dhe kulturën janë rritur + 0.2 miliard

lekë .

Rritja me e madhe është të shpenzimet e menaxhimit rrugor dhe kjo është kryesisht e lidhur me transferimin e kompetencës dhe fondeve përkatëse të investimeve për mirëmbajtjen e rrugëve te njësitë e qeverisjes vendore.Shpenzimet e administratës, zënë peshën kryesore me një vlerë prej 8.4 miliard lekë ose 36.8 % të totalit të shpenzimeve më pas shpenzimet për menaxhimin rrugor e transportit publik me 6.68 miliard lekë ose 29.3 % dhe shpenzimet për shërbime publike me 3.7 miliard lekë ose 16.1 %. Në nivel vendor zërat e mësipërm janë kryesore nga pikëpamja e nivelit të kryera dhe zënë 82.2 % te shpenzimeve buxhetore vendore ( buxheti i pavarur vendor: të ardhura +transferta e pakushtëzuar ). Ato lidhen me realizimin e funksioneve të veta të cilat janë plotësisht të decentralizuara

Shpenzimet për zërat e tjerë zënë 17.8% të shpenzimeve buxhetore vendore dhe këto janë të lidhura kryesisht me realizimin e funksioneve të përbashkëta në arsim e shëndetësi si dhe disa funksione të veta të cilat nuk janë decentralizuar plotësisht (si ujësjellës kanalizime) apo funksione të tjera të veta si zhvillimi i sportit, programe specifike kulturore, etj., shpenzimet për të cilat në raport me funksionet e tjera të veta janë më të ulta për shkak të prioriteteve vendore.

Shpenzimet e administratës për vitin 2006 llogariten 8.4 miliard lekë nga të cilat 52% janë shpenzimet e administrues për komunat dhe 43% janë shpenzimet e administratës për bashkitë.

38

Shpenzimet e administratës për komunat janë +11 % më të larta se shpenzimet e administratës së bashkive dhe kjo është e lidhur me numrin më të madh të këtyre njësive.

Kosto e shërbimeve administrative për komunat është 1.85 hërë më madhe se kosto e shërbimeve administrative për bashkitë. Për çdo 1000 lekë shpenzime në total për komunat shpenzimet e administratës zënë 505 lekë dhe për çdo 1000 lekë shpenzime në total për bashkitë shpenzimet e administratës zënë 273 lekë. Komunat ofrojnë një numër më të reduktuar funksionesh veçanërisht për shërbimet publike dhe kjo për shkak të natyrës së tyre të cilat lidhen më tepër me funksione bashkiake.

Kundrejt vitit 2005 shpenzimet për administratën e vitin 2006 janë rritur vetëm me 3 %

Shpenzimet për menaxhimin rrugor ndahen: bashkitë 3 miliard lekë (km rrugë në administrim rreth 2000), komunat 2.5 miliard lekë (km rrugë në administrim rreth 4900) dhe qarqet 0.5 miliard lekë (km rrugë në administrim rreth 4900) Shpenzimet për menaxhimin rrugor renditen. pas shpenzimeve të

administratës me një vlerë prej 6 miliard lekë ose 26.5 %. Shpenzimet për menaxhimin rrugor për bashkitë ashtu edhe për

komunat ndryshojnë vetëm me 0.5 miliard lekë ose +10 % më tepër.

Për vitin 2006, për çdo km rrugë në administrim, shpenzimet e bashkive për menaxhimin rrugor janë 3 herë më larta se në komunat.

Shpenzimet e qarqeve për menaxhimin rrugor zënë vetëm 6 % te shpenzimeve ne total për ketë program .

Për çdo km rrugë në administrim shpenzimet e qarqeve për këtë program janë 14.2 herë më të ulta se bashitë dhe 4.7 herë më të ulta se në komuna.

Në krahasim me vitin 2005 shpenzimet për menaxhimin rrugor janë rritur +1.4 miliard lekë ose +31 %.

Shpenzimet për menaxhimin rrugor për bashkitë në vitin 2006 janë ulur -590 milion lekë ose -16% , ndërkohë që shpenzimet e komunave për këtë vit për këtë program janë rritur ndjeshëm në krahasim me një vit më parë (nga 569 milion lekë për vitin 2005 shpenzimet për menaxhimin rrugor për komunat për vitin 2006 janë 2.5 miliard lekë ose +1.9 miliard lekë më shumë).

Shpenzimet për shërbime pubike për vitin 2006 janë 3.7 miliard lekë nga të cilat 90 % e tyre shpenzime publike për bashkitë dhe 10 % shpenzime publike për komunat. Kundrejt totalit të shpenzimeve vendore shpenzimet për këtë

program zënë 16.1 %. Shërbimet publike (pastrim, gjelbërim, mirëmbajtje parqe e

lulishtesh) ofrohen kryesisht nga bashkitë për shkak të natyrës se tyre.

39

Kundrejt vitit 2005 për vitin 2006 shpenzimet për punët publike janë rritur +489 milion lekë ose 15 % , nga të cilat për bashkitë shtesa është +389 milion lekë ose 13 %.

Shpenzimet në arsim për mirëmbajtjen e shkollave për vitin 2006 janë 1.7 miliard lekë në total nga të cilat 1.2 miliard lekë janë shpenzimet e arsimit në bashki dhe diferenca janë shpenzimet e komunave. Ky zë zë 7.5 % të totali të shpenzimeve. Shpenzimet për arsimin për vitin 2006 kundrejt një vite me pare

janë rritur +412 milion lekë ose 32 % , nga të cilat shpenzimet për bashkitë janë rritur +384 milion lekë ose 49 % dhe diferenca është rritje për komunat.

Shpenzimet për fryme për mirëmbajtjen e shkollave për bashkitë janë 2.4 here me të larta se komunat

Shpenzimet për ujësjellës kanalizime për vitin 2006 janë 780 milion lekë nga të cilat nga të cilat 35 % janë të bashkive dhe 64 % të komunave. Shpenzimet për ujësjellës kanalizime zënë vetëm 3% të totalit të

shpenzimeve vendore. Kundrejt vitit 2005 shpenzimet për ujësjellësat janë rritur +275

milion lekë ose 55%, nga të cilat janë ulur shpenzimet e bashkive -60 milion lekë ose -16 % dhe janë shtuar shpenzimet per komunat ( per ujsjellsat) + 133 milion lekë ose 60 %.

Nga 22.8 miliard lekë që janë shpenzimet ne total 58 % e tyre ose 13.1 miliard lekë janë shpenzimet e bashkive dhe 38 % ose 8.6 miliard lekë të komunave, ndërsa shpenzimet e qarqeve janë vetëm 1 miliard lekë.

Grafiku i mëposhtëm tregon peshën specifike të shpenzimeve për bashkitë, komunat, qarqet.

Pesha Specifike

Komunat38%

Këshillat e qarqeve

4%

Bashkitë58%

40

Për bashkitë Në total shpenzimet e bashkive në vitin 2006, janë më të larta se në

vitin 2005 por rritja është e papërfillshme vetëm me 1 % ose +157 milion lekë.

Për bashkitë ka rritje në shpenzimet për: shërbime publike me 389 milion lekë ose 13 %, mirëmbajtjen e shkollave me 386 milion lekë ose 45 %, si dhe sporti dhe kultura me 192 milion lekë.

Shpenzimet për administratën për bashkitë janë rritur +160 milion lekë ose 5 %.

Shpenzimet e menaxhimit rrugor për bashkitë janë ulur -590 milion lekë ose me -16% .

Shpenzimet e kujdesit social janë ulur -58% ose -313 milion lekë si dhe për shpenzimet e ujësjellës kanalizime -60 milion lekë.

Për komunat Për këtë vit pothuajse në të gjithë programet ka rritje të

shpenzimeve për komunat. Në total rritja është e ndjeshme përkatësisht me 2.6 miliard lekë ose 43 % .

Sipas funksioneve për vitin 2006 për komunat rritja më e madhe është në shpenzimet e menaxhimit rrugor me 1.9 miliard lekë ose 3.4 herë më shumë se vitit 2005.

Gjithashtu rritje të ndjeshme kanë shpenzimet për ujësjellës kanalizime me +335 milion lekë ose +200 % si dhe shpenzimet për shërbime publike me +136 milion lekë ose +60 %

Shpenzimet për administratën komunave janë rritur vetëm me 2 % megjithatë kundrejt totalit të shpenzimeve ato zënë një peshe të ndjeshme.

Për qarqet Niveli i shpenzimeve për vitin 2006 është 1.1 miliard lekë

përafërsisht e njëjta vlerë me një vite me pare. Rreth 466 milion lekë janë shpenzime administrative dhe 486 milion

lekë shpenzime për menaxhimin rrugor. Në krahasim me vitin 2005 ne vitin 2006 për qarqet ka rritje të

shpenzimeve për menaxhimin rrugor me +97 milion lekë dhe ulje të shpenzimeve për programet e tjera.

Shpenzimet sipas artikujve: Shpenzimet për paga dhe sigurime shoqërore për vitin 2006 zënë 30%, shpenzimet operative 30%, shpenzimet për investime 39% dhe shpenzime të tjera korente 1 %.

Shpenzimet për paga dhe sigurime shoqërore në vitin 2006 të krahasuar me vitin 2005, janë ulur me -1.85% por në vlerë absolute janë rritur +453 milion lekë, shpenzimet operative janë ulur me -1.63% por janë rritur në vlerë +480 milion lekë. Për zërin paga dhe sigurime shoqërore për vitin 2006 ka rritje të

lehtë në vlerë si për komunat ashtu edhe për bashkitë në krahasim me vitin 2005, ndërkohë qe ne përqindje për komunat ka ulje me -8%, ndërsa për bashkitë kemi rritje të lehtë dhe në përqindje.

Për zërin shpenzime operative për vitin 2006 ka rritje në vlerë si për komunat ashtu edhe për bashkitë ne krahasim me vitin 2005,

41

ndërkohë që në përqindje për komunat ka ulje -8 % ndërsa për bashkitë kemi rritje të lehtë dhe në përqindje .

Për qarqet shpenzimet për paga zënë një peshë shume të lartë ( 61 % ) në raport me investimet dhe shpenzimet operative.

Shpenzime për investime të realizuara për vitin 2006 nga njësitë e qeverisjes vendore, të financuara si nga transferta e pakushtëzuar A+B dhe nga të ardhurat e veta vendore janë 8,889 miliard lekë. Për komunat investimet zënë 46 % kundrejt totalit të investimeve,

për bashkitë shpenzimet për investime zënë 53 %të totalit të investimeve ndërkohë që këshillat e qarqeve realizojnë vetëm 1 % të investimeve . Peshën më të madhe të investimeve e zënë investimet e realizuara nga bashkitë.

Kundrejt vitit 2005 shpenzimet për investime janë rritur me 1.7 miliard lekë ose 25 % .

Rritje të ndjeshme të investimeve në vlerë dhe në përqindje për vitin 2006 ka për komunat përkatësisht me 2.1 miliard lekë ose +116%(nga 1.9 miliard lekë ne 4 miliard lekë ).

Në krahasim me vitin 2005 pesha specifike e investimeve për komunat shtohet në mënyrë të ndjeshme me +18 % (ndërkohë që ulet pesha specifike e investimeve për bashkitë në të njëjtën përqindje).

Për bashkitë artikulli Investime rezulton me ulje, në vitin 2006 në krahasim me vitin 2005 në vlerë -387 milion lekë (nga 5.1 miliard ne 4.7 miliard lekë).

Rritjen më të madhe për vitin 2006 krahasuar me vitin 2005 edhe në vlerë e kanë shpenzimet e investimeve për zërin menaxhon rrugor me +1.3 miliard lekë ose 32.2 % që tregon tendencën që kanë njësitë vendore për investime në infrastrukturën rrugore.(Shpenzimet e investimeve për menaxhimin rrugor dhe transportin publik zënë 66 %, pra një peshë shumë të ndjeshme, nga 63 % që ka qenë në vitin 2005).

Shpenzimet për investime për punët publike ne vitin 2006 janë shtuar me +114 milion lekë ose 22 %dhe për ujësjellës kanalizime+306 milion lekë ose 136 %.

Investimet për administratën janë ulur -118 milion lekë ose -9% SHPENZIMET E VITIT 2006

000/lekë

Nr. Emërtimi Shpenzimet2006

%

1 Shërbime të përgjithithsme 8393326 37%2 Arsimi 1722640 8%3 Shëndetësi 27059 0%4 Shërbimi i .shëndetit publik 503 0%5 Shërbime dhe kujdesi social 227679 1%6 Ujësjellës Kanalizime 779847 3%7 Strehimi urbanistika 10093 0%

42

8 Shërbimet Publike 3681402 16%9 Zhvillimi i Sportit 679244 3%10 Programe spec. kulturor 477923 2%11 Infrastruktura e ujitjes 24015 0%12 Menaxh.transp. rrugor 6053602 27%13 Transporti Publik 630004 3%14 Programe të turizmit 5935 0%15 Shërbime të tjera ekon. 40440 0%16 Shpenzime të tjera 58263 0%  Totali 22811907 100%

SHPENZIMET SIPAS FUNKSIONEVE PER VITIN 2006000/leke

Nr. Emertimi Totali Bashkitë Komunat QarqetVlere % Vlere % Vlere %

1 Shërbime të përgjith. 839332

6357985

4 43%43472

69 52%46620

3 6%

2 Arsimi172264

0117072

8 68%54572

3 32% 6189 0%3 Shëndetësi 27059 12531 46% 13721 51% 807 3%

4 Shërb.shëndetit public 503 503100

%   0%   0%

5Shërbime kujdesi social 227679 225367 99% 2011 1% 301 0%

6 Ujësjellës Kanalizime 779847 276241 35%50299

4 64% 612 0%7 Strehimi urbanistika 10093 9815 97% 278 3%   0%

8 Shërbimet Publike368140

2332281

4 90%35714

8 10% 1440 0%9 Zhvillimi i Sportit 679244 661723 97% 17521 3%   0%

10Programe spec. kulturor 477923 457395 96% 20047 4% 481 0%

11 Infrastruktura e ujitjes 24015   0% 24015100

%   0%

12 Menaxh.transp. rrugor605360

2307723

9 51%24902

30 41%48613

3 8%

13 Transporti Publik 630004 274857 44%24170

2 38%11344

518%

14 Programe të turizmit 5935 5935100

%   0%   0%

15Shërbime të tjera ekon. 40440 21400 53% 18032 45% 1009 2%

16 Shpenzime të tjera 58263 26925 46% 29664 51% 1674 3%

  Totali228119

07131233

25 58%86103

55 38%10782

27 4%

SHPENZIMET E VITIT 2006 KRAHASUAR ME VITIN 2005 000/leke

Funksionet Totali Diferenca2005 2006 Vlere %

Menaxhimi Rrugor 462556 6053602 1428033 31%

43

9Transporti Publik 574777 630004 55227 10%Programe Turizmi 8484 5935 -2549 -30%Shërbime të Tjera 58319 40440 -17879 -31%Shpenzime të tjera 68156 58263 -9893 -15%

Administrata816058

1 8393326 232745 3%

Arsimi130986

4 1722640 412776 32%Shëndetësia 75210 27059 -48151 -64%Kujdesi Social 540400 228182 -312218 -58%Ujsjëllës Kanalizime 504572 779847 275275 55%Strehimi Urbanistika 6704 10093 3389 51%

Shërbime Publike 319200

5 3681402 489397 15%Zhvillimi i Sportit 623019 679244 56225 9%Programe Kulturore 330279 477923 147644 45%Programet e ujitjes   24015 24015  

T O T A L I200779

39 22811973 2734034 14%

SHPENZIMET SIPAS FUNKSIONEVE PER BASHKITË 000/lekë

Funksionet Bashkitë DiferencatViti 2005 Viti 2006 Vlere %

Menaxhimi Rrugor 3667261 3077239 -590022 -16%Transporti Publik 265544 274857 9313 4%Programe Turizmi 3479 5935 2456 71%Sherbime të Tjera 21780 21400 -380 -2%Shpenzime të tjera 47643 26925 -20718 -43%Administrata 3419923 3579854 159931 5%Arsimi 786198 1170728 384530 49%Shëndetësia 13747 12531 -1216 -9%Kujdesi Social 538839 225869 -312970 -58%Ujsjellses Kanalizime 336726 276241 -60485 -18%Strehimi Urbanistika 4180 9815 5635 135%Shërbime Publike 2933976 3322814 388838 13%Zhvillimi I Sportit 610889 661723 50834 8%Programe Kulturore 316194 457395 141201 45%Totali 12966379 13123325 156946 1%

SHPENZIMET PER BASHKITË DHE KOMUNAT 000/lekë

44

Funksionet Komunat DiferencatViti 2005 Viti 2006 Vlere %

Menaxhimi Rrugor 569908 2490230 1920322 337%Transporti Publik 189047 241702 52655 28%Programe Turizmi 5005   -5005 -100%Shërbime të Tjera 31033 18032 -13001 -42%Shpenzime të tjera 17517 29664 12147 69%Administrata 4267669 4347269 79600 2%Arsimi 496715 545723 49008 10%Shëndetësia 32854 13721 -19133 -58%Kujdesi Social 1561 2011 450 29%Ujsjellses Kanalizime 167846 502994 335148 200%Strehimi Urbanistika 2524 278 -2246 -89%Shërbime Publike 223609 357148 133539 60%Zhvillimi I Sportit 12130 17521 5391 44%Programe Kulturore 14085 20047 5962 42%    24015 24015  Totali 6031503 8610355 2578852 43%

SHPENZIMET SIPAS ARTIKUJVE PËR VITIN 2006

Nr. EmërtimiInvestime

Paga&Sig.

Shpen.oper

Subven

Korente Shp. Tjera Totali

1Totali në vlerë 8889045

6887522 6733113 85704

213985 2538

22811908

% 39% 30% 30% 0% 1% 0% 100%

2Bashkitë në vlerë 4720707

3989429 4223464 85704

103127 894

13123325

% 36% 30% 32% 1% 1% 0% 100%

3Komunat në vlerë 4058020

2237073 2211803  

102012 1447

8610355

% 47% 26% 26%   1% 0% 100%

4Qarqet në vlerë 110318 661021 297846   8846 197

1078227

% 10% 61% 28%   1% 0% 100%

NDRYSHIMET E SHPENZIMEVE SIPAS ARTIKUJVE PËR VITIN 2006 KRAHASUAR ME VITIN 2005

Nr. Emërtimi

Investime Paga&Sig.

Shpen.oper

Subven

Korente

Shp. tjera Totali

1 Totali në vlerë 177354

7 453201 480378 10775 13529 2538273396

9

% 3.53% -1.85% -1.63% 0.00%-

0.06% 0.01%  2 Bashkitë në

vlerë -387538 257671 267124 10775 8020 894 156946% -3.42% 1.62% 1.67% 0.00% 0.05% 0.00%  

3 Komunat në 216934 171982 231811 0 4263 1447 25788545

vlerë 9 2% 16% -8% -7% 0% 0% 0%  

4 Qarqet në vlerë -8264 23549 -18557 0 1246 197 -1830

  % -0.75% 2.28% -1.67% 0.00% 0.12% 0.02%  

SHPENZIMET PËR INVESTIMEVE SIPAS FUNKSIONEVE PËR VITIN 2006 KRAHASUAR ME VITIN 2005

Nr. Emërtimi

Investimet Pesha Investimet Peshaviti 2006 Specifike % viti 2005 specifike %

1 Menaxhimi Rrugor 5449747 61 4120189 582 Transporti Publik 403022 5 339470 53 Programe Turizmi 0 0 0 04 Shërbime të Tjera 787 0 9706 05 Shpenzime të tjera 6237 0 6877 06 Administrata 1233192 14 1351598 197 Arsimi 388239 4 363801 58 Shëndetësia 15580 0 57027 19 Kujdesi Social 44051 0 39250 110 Ujsjellës Kanalizime 530703 6 224562 311 Strehimi, Urbanistika 8970 0 841 012 Shërbime Publike 639841 7 526186 713 Zhvillimi i Sportit 75147 1 43510 114 Programe Kulturore 74011 1 32481 015 Infrastruktura e ujit 19518 0 0 0  TOTALI 8889045 100 7115498 100

në 000/ lekë

Nr. Njësia vendore Viti 2005 Pesha specifike Viti 2006Pesha specifike

1 Komunat 1888671 274058020,

12 46

2 Këshillat e qarqeve 118582 2110317,6

9 1

3 Bashkitë 5108245 714720707,

31 53

  TOTALI 7115498 1008889045,

12 100

E. Konsolidimi i procesit të Decentralizimit

46

Procesi i Decentralizimit është koordinuar në mënyrë të vazhdueshme nga Komiteti Ndërministror i Decentralizimit dhe Qeverisjes Vendore, ngritur me një urdhër të veçantë, në përbërje të të cilit ka përfaqësues të institucioneve qendrore, të shoqatave të të zgjedhurve vendorë, përfaqësues të shoqërisë civile si dhe në varësi të çështjeve që shqyrtohen, Prefektë dhe persona të tjerë të ftuar.Komiteti Ndërministror i Decentralizimit dhe Qeverisjes Vendore shqyrton propozime për projektligje dhe projektvendime në bazë të programit qeveritar për decentralizimin si dhe ligjit nr. 8652 datë 31.07.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”.Gjithashtu një strukturë mbështetëse në veprimtarinë e KND-së është ngritur dhe funksionon Grupi i Ekspertëve të Decentralizimit, i cili shqyrton projektdokumente, projektakte ligjore e nënligjore në bashkëpunim të ngushtë me të gjithë aktorët e interesit në mbështetje të reformës së decentralizimit në vendin tonë.

Qeverisje e mirë, qeverisje efektive, rritje e demokracisë lokale dhe pjesëmarrje qytetare.Strategjia e decentralizimit dhe reformat e ndërmarra në kuadër të saj kanë krijuar hapësirat ligjore për pjesëmarrje të gjerë qytetare në vendimmarrje me qëllim rritjen e cilësisë së shërbimeve në dobi të komuniteteve, duke siguruar edhe pjesëmarrjen e të rinjve në vendimarrje, nëpërmjet formalizimit të ngritjes së bordeve këshilluese të të rinjve pranë organeve drejtuese të qeverisjes vendore. (Këshilla qarku/Bashki).Përfshirja e bashkive dhe qarqeve në ligjin ” Për shërbimin civil”, ka krijuar mundësi për thithjen e kapaciteteve nëpërmjet procedurave konkuruese, rritjen e cilësisë së shërbimeve si dhe motivimin tek nëpunësit. Është prioritet edhe përfshirja e komunave në këtë ligj.

Konkluzioni finalProcesi i decentralizimit në përgjithësi është vlerësuar si një proces konsensual, i pranuar nga të gjithë aktorët dhe i asistuar dhe vlerësuar nga faktori ndërkombëtar. Procesi për nga volumi i transferimeve të funksioneve dhe kompetencave nga pushtetit qendror në atë vendor ka qenë i ngadalshëm por hapat e hedhur kanë qenë të sigurt dhe gjatë këtyre viteve nuk është konstatuar ndonjë dështim apo kthim prapa në këtë proces. Decentralizimi fiskal gjatë këtyre viteve është zhvilluar në përputhje me parimet themelore të strategjisë duke përmirësuar dhe konsoliduar skemat e financave vendore, rritjen e autonomisë fiskale, dhe asaj financiare vendore.Niveli i parë i qeverisjes vendore ka qenë më i konsoliduar në raport me nivelin e dytë (këshillat e Qarqeve) i cili ende nuk është i plotësuar në mënyrë të qartë me rolin dhe funksionit që duhet të luajë.

47

Strategjia e Decentralizimit e miratuar në vitin 1999, në përgjithësi ruan vlerat e saj dhe është një instrument i rëndësishëm që udhëheq procesin. Megjithatë kjo strategji për probleme të ndërthurura nuk u mor shumë në konsideratë nga sektorë të veçantë.

II.Vizioni, prioritetet strategjike dhe qëllimet strategjike.

Vizioni i qeverisjes vendore në Shqipëri është në përputhje me dispozitat e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, me parimet e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore, objektivat ne kuadrin e MSA-se.

A. Struktura e Pergjithshme e Qeverisjes Vendore.

Kushtetuta ka përcaktuar strukturën bazë të sistemit të qeverisjes vendore në Shqipëri. Ajo ka vendosur dy nivele të qeverisjes vendore – qarqet dhe komunat/bashkitë, të cilat do të jenë autoritetet publike vendore të decentralizuara dhe autonome përgjegjëse për dhënien/shpërndarjen e shërbimeve publike dhe të mirave. Sistemi do të përmbajë edhe institucione/ente të dekoncentruar të qeverisë qendrore.

Marrëdhëniet institucionale mes tyre do të karakterizohen nga komplementariteti, bashkëpunimi dhe ndarja e qartë e punëve/detyrave brenda një kuadri ligjor koherent. Ndërsa, përgjegjësitë dhe autoriteti do të ndahen ndërmjet niveleve, në mënyrë të tillë, që të nxisin procesin e qeverisjes nga poshtë lart.

Vetëqeverisja vendore do të ushtrohet nga:

i. Komuna/Bashkia si njësi bazë e vetëqeverisjes vendore. Si nivel i parë i qeverisjes vendore, komuna/bashkia do të jetë administrata më e afërt me përfituesit.

ii. Qarku është niveli më i sipërm i qeverisjes vendore. Ai formohet nga një numër komunash dhe bashkish.

Niveli i parë i qeverisjes vendore është më i konsoliduar dhe me funksione dhe rol më të qartë se këshilli i qarkut

Në këto kushte, disa nga rolet dhe përgjegjësitë e qarkut do të jenë:

1. Në fushën e hartimit dhe zbatimit të programeve të zhvillimit rajonal.

48

Zhvillimi social-ekonomik i vendit kërkon strategji kombëtare zhvillimi e cila për të qenë realiste duhet të plotësojë në radhë të parë kërkesat e qytetarëve.

Me qëllim përmbushjen e standarteve të kërkuara nga Qeveria shqiptare është marrë nisma për Hartimin e një Strategjie Kombëtare të Zhvillimit Rajonal. Vizioni i Qeverisë për zhvillimin rajonal është një rritje e ekuilibruar dhe e qëndrueshme social-ekonomike në rajonet e Shqipërisë, në përgjithësi, dhe zonat malore dhe periferike, në veçanti.Ky vizion do të realizohet përmes dy objektivave strategjikë: Të gjitha qarqeve do t'u jepet mundësia të kontribuojnë në

zhvillimin e qëndrueshëm dhe konkurueshmërinë përmes realizimit të dy programeve:

Një Program kombëtar për zhvillimin e qarqeve i cili do të fusë elemente të reja në politikën rajonale:

Një Program për Zhvillimin e Zonave të Pafavorizuara i cili do të synojë të eliminojë pabarazitë midis zonave të pafavorizuara dhe mesatares së Shqipërisë, duke u dhënë mundësi aktorëve në nivel kombëtar, rajonal dhe vendor të bashkëpunojnë për të maksimizuar potencialin e zhvillimit në këto zona. Qëllimi është të lehtësohet krijimi i një sistemi të vetëm të planifikimit dhe menaxhimit të zhvillimit rajonal në vend. Në mënyrë që këshilli i qarkut të ketë të përcaktuar përgjegjësinë e tij në hartimin dhe zbatimin e programeve rajonale të zhvillimit, është e pranueshme të qartësohen:

- i/ kompetencat e tij programore dhe zhvilluese, - ii/ roli koordinativ i tij në marrëdhënie me bashkitë dhe

komunat, të cilat nga ana e tyre kanë obligime për zhvillimin ekonomiko-social të komunitetit si dhe shohin me interes përfshirjen e tyre në programe zhvillimi me karakter rajonal, si dhe

- iii/ roli i tij në bashkërendimin e programeve të zhvillimit rajonal me politikat kombëtare të cilat janë përgjegjësi e pushtetit qendror.

- iv/ burime të qëndrueshme financiare.

Në këtë funksion mund të evidentojmë disa çështje të veçanta.

a. Këshillit të qarkut i nevojitet një informacion i organizuar mirë dhe sistematik në shërbim të plotësimit të misionit koordinues, në formulimin dhe zbatimin e strategjive rajonale të zhvillimit ekonomiko-social.

49

b. Këshilli i qarkut, për të qenë në gjendje të hartojë dhe zbatojë programe rajonale zhvillimi, duhet të ketë të qartë cilat janë përgjegjësitë e tij që duhet të marrë përsipër të cilat përbëjnë interes për komunitetet në rajon dhe që nuk arrijnë të përfshihen në programet e njësive të veçanta vendore.

Përgjigja për këtë problem është e lidhur me fusha të tilla përgjegjësish si:

1)- Zhvillimi i infrastrukturës rajonale duke përfshirë rrugë, ujësjellës, burime energjetike me karakter rajonal, ndërlidhje etj.

2)- Organizimi i disa shërbimeve të cilat në mënyrë evidente paraqiten të dobishme dhe më efektive kur organizohen në nivel rajonal.

3)- Përmirësimi i shërbimit të furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimeve jo rrallë kërkon zgjidhje me projekte rajonale dhe afatgjatë.

4)- Sigurimi i shërbimit të qarkullimit rrugor rajonal. Përvoja brenda vendit dhe ajo ndërkombëtare ka vërtetuar se krahas përgjegjësisë së bashkive e komunave për rrugë vendore, apo të përgjegjësisë së pushtetit qendror për rrugë me karakter kombëtar, në nivel rajonal, do të ketë një përkujdesje të përgjegjshme dhe organizma kompetente të marrin përsipër harmonizimin e rrjetit dhe të shërbimit rrugor rajonal, me rrjetin e brendshëm të njësive vendore e deri me rrjetin kombëtar.

5)- Trajtimi dhe përpunimi i mbeturinave mbetet një problem që jo rrallë kërkon zgjidhje në nivel rajonal.

6)- Në fushën e planifikimit urban dalin jo pak probleme për të cilat duhen zgjidhje me karakter rajonal gjë që kërkon angazhim dhe përgjegjësinë e këshillit të qarkut.

7)- Në organizimin e aktiviteteve rajonale me karakter ekonomik e social-kulturor.Këshilli i qarkut do të ketë përgjegjësinë për zhvillimin e veprimtarive me karakter rajonal. Si të tilla përmendim përgjegjësinë e këshillit të qarkut për organizimin e panaireve dhe ekspozitave me karakter rajonal, për zhvillimin e veprimtarive zhvilluese social kulturore si konkurse, festivale, kampionate, olimpiada, etj, të cilat kanë shtrirje dhe rëndësi rajonale dhe jo rralë kërkojnë koordinimin e veprimtarisë së aktorëve të përfshirë.

50

c. Institucionalizimi i marrëdhënieve në hartimin dhe zbatimin e programeve të zhvillimit. është e nevojshme që programet rajonale, pasi të marrin në konsideratë planet e zhvillimit të bashkive dhe komunave të përfshira, të përcaktojnë objektiva rajonale. Nga ana tjetër programet rajonale do të shërbejnë si një sfond i rëndësishëm dhe i pazëvendsueshëm në programet kombëtare të zhvillimit dhe anasjelltas.

2. Në delegimin e funksioneve apo të kompetencave nga pushteti qendror.Pushteti qendror ushtron mjaft funksione dhe për to realizon kompetenca për fusha të ndryshme të veprimtarisë. Ka funksione dhe kompetenca që për të qenë sa më pranë subjekteve të interesuara, kërkojnë një dekoncentrim të mëtejshëm të cilat mund t’u delegohen qarqeve.

3. Në mbështetje të ushtrimit të funksioneve dhe kompetencave nga ana e bashkive dhe komunave.Këshilli i qarkut, i ndërtuar me përfaqësues nga të gjitha njësitë e qeverisjes vendore mund të ndikojë jo pak në rritjen e roli të tyre në qeverisje nëpërmjet koordinimit të punës brenda qarkut dhe në marrëdhënie me organizma të tjera jashtë tij.

Disa nga fushat e realizimit të rolit koordinues të këshillit të qarkut mund të evidentojmë:

1)-Trajnimi i të zgjedhurve vendorë dhe të administratës përkatëse. Në mënyrë të veçantë trajnimi mund të organizohet më mirë në qendra në nivel qarku për probleme që marrin karakter rajonal, për zbërthim të praktikave që burojnë nga standarte kombëtare apo edhe rajonale si dhe në raste dhe për probleme specifike për të cilat kontingjentet për trajnim mund të organizohen vetëm ne baze qarku. 2)-Këshilli i qarkut duhet të jetë në gjëndje të përballoje detyrat qe i delegohen në mënyrë vullnetare nga bashkitë dhe komunat që përfshinë.

Organet e dekoncentruara të qeverisë

Qeveria qendrore mund të krijojë organet e veta të dekoncentruara në nivel vendor. Marrëdhëniet midis organeve të zgjedhura vendore dhe organeve të dekoncentruara të qeverisë qëndrore janë të rregulluara me ligj, i cili duhet të përmisohet më tej në të ardhmen në përputhje me MSA, në mënyrë që të shmanget rreziku i kundërshtive/konflikteve nga mbivendosja e përgjegjësive dhe autoritetit. Organet kryesore të dekoncentruara do të jenë:

Prefekti, i cili, si përfaqësues i qeverisë qendrore në nivel rajonal, do të jetë përgjegjës për kontrollin e ligjshmërisë së akteve normative të

51

nxjerra nga organet e vetëqeverisjes vendore dhe do të koordinojë politikat e qeverisë qendrore në nivel rajonal. Roli i prefektit në qark do të jetë i përcaktuar qartë në përputhje me rolin e prefektit në vendet e BE.

Zyrat vendore të ministrive dhe agjencive të qeverisë qëndrore do të jenë përgjegjëse për zbatimin e politikave dhe programeve në një a më shumë rrethe të çdo qarku.

Prefekti mendohet të ketë rol më të madh në institucionet qendrore në nivel vendor, si në emërimin dhe largimin e drejtuesve të tyre po ashtu në zbatimin e politikave dhe programit të qeverisë në nivel qarku.

Prefekti dhe organet e qeverisjes vendore

Ndërmjet prefektit dhe organeve të qeverisjes vendore nuk ka marrëdhënie varësie. Raportet e tyre vendosen në përputhje me dispozitat ligjore. Prefekti bën verifikimin e ligjshmërisë së akteve të nxjerra nga organet e qeverisjes vendore dhe koordinon punën në përputhje me ligjin ndërmjet njësive të qeverisjes vendore dhe institucioneve shtetërore në nivel vendor ose qarku. Prefekti kontrollon realizimin e funksioneve dhe të përgjegjësive të deleguara nga pushteti qendror dhe përdorimin e fondeve të parashikuara për to, si në rastin kur ato janë të parashikuara në ligj, ashtu edhe kur janë përcaktuar në marrëveshje të përbashkëta, ndërmjet një institucioni qendror dhe organit të qeverisjes vendore.

B.- Funksionet dhe përgjegjësitë kryesore. Autonomia respektive e QV

Parimi bazë që udhëheq ndarjen e përgjegjësive midis qeverisë qendrore dhe asaj vendore si dhe mes niveleve të qeverisjes vendore është “sigurimi i nivelit më të lartë të shërbimeve për publikun në një nivel pushteti mundësisht sa më pranë tij” ose parimi i subsidiaritetit. Kjo nënkupton sigurimin e efektivitetit dhe efiçencës maksimale në ushtrimin e funksioneve dhe kryerjen e shërbimeve dhe të përgjegjshmërisë para publikut.

Bashkëpunimi ndërkufitar Për të inkurajuar bashkëpunimin ndërkufitar duhet të bëhet adoptimi i praktikave të BE dhe KE dhe përshtatje e tyre me legjislacionin tonë. Në këtë kontekst, këto iniciativa duhet të ndërmerren rajonale me qëllim uljen e barrierave legjislative në shkëmbimet dhe bashkëpunimet ndërkufitare. Sigurimi i informacionit, udhëzimeve dhe asistencës për qeverisjen vendore me synim inkurajimin e bashkëpunimit ndërkufitar. Për të

52

arritur këtë duhet të organizohen konferenca dhe aktivitete për bashkëpunimin ndërkufitar dhe shkëmbimin e eksperiencave, si dhe pjesëmarrja në aktivitete bilaterale dhe multilaterale. Në kuadrin e Eurorajonit Ohër-Prespë, duhet që të dy vendet të mbështesin këtë marrëveshje nëpërmjet fondeve dhe reformave të ndryshme që nxisin zhvillimin ekonomik dhe social. Mbështetja me fonde e njësive të qeverisjes vendore që kanë projekte të përbashkëta me njësi vendore të vendeve kufitare është një tjetër politike e cila duhet të zerë vend në politikat e marrëdhënieve bilaterale dhe multilaterale. Trainimi i stafit të autoriteteve vendore dhe të zgjedhurve për të rritur kapacitetet për bashkëpunimin ndërkufitar.

Bashkëpunimi ndërkomunal

Bashkëpunimi ndërkomunal është një çështje shumë e rëndësishme për zbatimin e projekteve të shërbimeve dhe punëve publike. Në kuadër të objektivave për një zhvillim të qëndrueshëm vendor, të rritjes së eficiences së përdorimit të fondeve publike, si dhe përqendrimit të burimeve financiare në projekte të mëdha ndërkomunale dhe rajonale vjen si domosdoshmëri. Për të mbështetur këto bashkëpunime duhet të përdoren incentiva financiare, për sektorë dhe projekte të ndryshme si fonde për projekte të mëdha, bashkëfinancim i projekteve, grante konkurrurese dhe fonde zhvilluese.

Reforma administrativo-territoriale

Lëvizjet demografike të popullsisë pas viteve 1990, në drejtim të kërkimit të një jetë më të mirë, si dhe zhvillimi i reformës së decentralizimit dhe reformave të tjera strukturore kanë bërë që popullsia të lëvizë nga një zonë në një tjetër në kërkim të një jete më të mirë.Disa nga arsyet që e bëjnë të nevojshme një reforme territoriale janë:1. Humbja e numrit të popullsisë gjatë këtyre viteve e një

pjese të konsiderueshme të komunave. Ndryshimi i popullsisë si rrjedhojë e lëvizjeve migratore ka sjellë dhe largimin e burimeve njerëzore të arsimuara nga këto zona ç’ka e bën të vështirë absorbimin dhe shfrytëzimin e reformave në favor të rritjes së cilësisë së jetës në këto komunitete.

2. Efektiviteti i ulët i përdorimit të burimeve financiare dhe kosto e lartë e shpenzimeve administrative. Numri i njësive vendore, të cilat kanë gjendje financiare shumë të dobët është i lartë dhe ky fenomen ndeshet kryesisht në njësitë me popullsi të vogël dhe resurse të pakta. Rreth 220 komuna shpenzojnë për mbajtjen e administratës mbi 40 % të buxhetit të tyre dhe 100 prej këtyre komunave shpenzojnë për administratën 80 % të buxhetit të tyre. Rreth 110 komuna sigurojnë të ardhura nga taksat

53

dhe tarifat vendore 0-10 % të buxhetit të tyre dhe 71 nga këto komuna nivelin e mbledhjes së taksave e kanë zero.

3. Mungesa e kapaciteteve të nevojshme njerëzore. Ekzistenca e njësive vendore të vogla për shkak të lëvizjeve demografike të popullsisë shoqërohet me nivel të ulët arsimor të administratës së saj e cila ka sjellë dhe uljen e cilësisë së punës së administratës vendore, në një kohë kur procesi i decentralizimit sa vjen e thellohet. Rreth 80 komuna kryesisht me popullsi më pak se 5000 banorë, kanë mbi 70 % në administratën e tyre pa arsim të lartë. Ky fenomen ka kufizuar mundësitë e përzgjedhjes së administratës në përputhje me kërkesat e vendit të punës.

4. Duke marrë në konsideratë ndryshimin e shpejtë të ekonomisë me një rënie të ekonomisë rurale dhe me rritje të ekonomisë urbane përbën një argument shtesë në kryerjen e reformës territoriale.

Ulja e njësive administrative është një tendencë pothuajse e të gjitha vendeve të Bashkimit Evropian dhe e vendeve kandidatë për tu futur në të. Efektet pozitive që mund të priten nga kryerja e një reforme e cila duhet të harmonizohet me rajonet dhe rajonalizimet do të jenë:

Njësitë e qeverisjes vendore të bashkuara do të kenë kapacitet më të madh për të përdorur burimet e tyre, ofrimin dhe shpërndarjen më të drejtë të shërbimeve.

Rriten buxhetet vendore dhe ulen shpenzimet administrative, rritet cilësia e administratës, sepse shtohen mundësitë për përzgjedhje dhe rekrutim të punonjësve, lehtësohet ngritja e kapaciteteve për ushtrimin efecient të funksioneve dhe përqendrimin e burimeve.

Zbutet polarizimi i zhvillimit ekonomik e social, duke krijuar mundësinë optimale për zhvillim.

Zhvillimi ekonomik vendor

Në këtë fushë hyjnë funksione që lidhen me fusha të tilla si i) zhvillimi i biznesit të vogël dhe të mesëm, ii) bujqësia dhe agro-industria iii) zhvillimi rural, v)tregtia dhe shërbimet, si dhe v) çështjet që lidhen me burimet natyrore, menaxhimin dhe mbrojtjen e mjedisit etj.

Në këtë fushë qeverisja vendore ka autoritet të plotë, për të vendosur instrumentat dhe politikat vendore, brenda politikave të përgjithshme nacionale dhe rajonale.

Për zhvillimin ekonomik qeverisja vendore e ushtron aktivitetin e saj nëpërmjet:

54

i) Rolit rregullator: duke vendosur rregulla dhe standarte, duke monitoruar zbatimin e tyre; duke nxjerrë/lëshuar liçensa dhe autorizime dhe nëse është e domosdoshme, duke rregulluar përdorimin e burimeve natyrore dhe mjedisit.

ii) Rolit nxitës/promovues: duke ndërmarrë veprimtari promovuese nëpërmjet politikave dhe instrumentave, duke financuar asistencën teknike, shërbimet, këmbimet ndërmjet komunitetit të bizneseve të ndryshme, panairet vendore dhe rajonale, veprimtarinë e shoqatave, si dhe duke nxitur pjesëmarrjen e komunitetit të biznesit në hartimin e politikave.

iii) Rolit zhvillues: duke investuar ose mbështetur investimet në infrastrukturë (p.sh rrjeti i informimit, infrastruktura fizike, sistemet e ujitjes), të cilat mbështesin zhvillimet vendore.

Njësitë e qeverisjes vendore duhet të iniciojnë dhe mbështesin zhvillimin e qëndrueshëm vendor dhe zhvillimin rajonal. Duhet të inkurajohet bashkëpunimi ndërkomunal për projekte të mëdha ndërkomunale publike. Kjo iniciativë duhet të promovohet dhe mbështetet nëpërmjet incentivave të ndryshme financiare.

Inkurajimi dhe krijimi i rajoneve ekonomike nëpërmjet bashkëpunimin ndërmjet qarqeve mbetet një sfide për të ardhmen. Kjo iniciativë duhet të mbështetet nëpërmjet projekteve të mëdha ndërrajonale, nëpërmjet incentivave financiare si dhe nëpërmjet mbështetjes për të planifikuar fondet strukturore nga sektori financiar i Bashkimit Evropian.

Në mbështetje të bashkëpunimit ndërkomunal dhe ndërrajonal (rajonet ekonomike) duhet iniciuar dhe krijuar fonde e agjenci sektoriale, kombëtare, rajonale dhe lokale të zhvillimit. Në mbështetje të këtyre strukturave duhet promovuar dhe suportuar krijimi hapësirave të nevojshme për bankat rajonale dhe kombëtare të zhvillimit.

Shqipëria ende është një vend ku shumica e popullsisë jeton në zonat rurale. Ndryshimet e ndodhura përgjatë këtyre viteve kanë bere qe një numër i konsiderueshëm i popullsisë të lëvizin nga vendbanimet e tyre në drejtim të zonave urbane dhe të zonave të ulta bujqësore. Këto dhe faktor të tjera e bëjnë të nevojshëm përqendrimin e vëmendjes ne zhvillimin urbane të zonave rurale. Komunat në ushtrimin e funksioneve dhe përgjegjësive të tyre shpesh janë ndeshur dhe ndeshen me problemet e; bujqësisë dhe fermave, të shërbimeve publike në zonat rurale, të papunësisë dhe zhvillimit ekonomik etj.Politikat kombëtare dhe rajonale nëpërmjet instrumenteve të ndryshëm, mbështesin zhvillimin urban të hapësirave rurale. Në ketë kontekst është e domosdoshëm qe një pjese të funksioneve apo kompetencave qe ende mbahen në nivel qendror të decentralizohen në nivel rajonale dhe vendor. Kështu politikat e mbështetjes se

55

prodhimit bujqësor munde të zbatohen në nivel rajonale dhe vendore duke integruar pushtetin vendor në ketë kompetence. Infrastruktura vendore, politikat fiskale dhe politikat e shpenzimeve vendore duhet të orientohen në krijimin e kushteve të favorshme të komercianilizimit të jetës ekonomiko-shoqërore të hapësirave rurale.

Fuqizimi i kapaciteteve institucionale të menaxhimit të burimeve natyrore dhe agjencive të ambientit në nivel qendror, rajonal dhe lokal si dhe sigurimi i mbështetjes për krijimin e një kuadri koherent ligjor politik dhe ekonomik për decentralizimin dhe menaxhimin e pyjeve dhe kullotave komunale.

Rajonalizimi mund të jetë një instrument i fuqishëm dhe efektiv për zbutjen e polarizimit ndërmjet zonave të ndryshme të vendit dhe në këtë kuadër është shumë e rëndësishme që të zbuten « boshllëqet » vërsa i përket zhvillimit. Në se ai bëhet dhe orientohet siç duhet mund të eliminojë konceptin e madhësisë së shteteve të cilat ushqejnë polarizimin dhe që më vonë çojnë në antagonizëm dhe konflikte. Në të ardhmen Evropa nuk duhet të jetë një bashkim shtetesh «të vegjël» apo «të mëdhenj», të varfër apo të pasur, por një bashkim rajonesh të barabartë në madhësi dhe interesa».

Funksionet e zhvillimit social

Në këtë fushë do të hyjnë funksione të tilla si arsimi, shëndeti publik, tradita dhe kultura, zhvillimi social, minoritetet, zhvillimi i shoqërisë civile, të drejtat e njeriut, informimi etj.

Në fusha të tilla si tradita dhe kultura, QV do të kenë përgjegjësi të plotë nxitëse nëpërmjet mbështetjes së nismave dhe veprimtarive vendore, grupeve kulturore vendore etj. QV do të kenë/zotërojnë autoritet administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator, nëpërmjet institucioneve publike lokale respektive.

Në fushën e arsimit, shëndetit dhe asistencës sociale, QV mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke ndarë përgjegjësitë me qeverinë qendrore, brenda politikave nacionale të përcaktuara me ligj. QV mund të kenë autoritet administrativ, shërbimi, investimi dhe pjesërisht edhe autoritet rregullator, brenda politikave nacionale të përcaktuara mirë dhe standardeve minimum të inputeve dhe autputeve. Qeverisjeve vendore mund t’u jepen burime për të arritur standarte më të larta në interes/të mirë të komunitetit vendor.

Ndihma ekonomike dhe shërbimet socialeNjësitë e qeverisjes vendore duhet identifikojnë familjet në nevojë në bazë të vlerësimit të treguesve të varfërisë. Të dhënave që merren parasysh në llogaritjen e ndihmës ekonomike të plotë, lidhet

56

me strukturën e familjes, numrin e anëtarëve të saj në moshë pune, nën moshë pune, mbi moshë pune, pensionistët, të paaftë, të ardhurave nga vetëpunësimi, punësimi në sektorin privat ose publik, emigracioni etj.Programi për pagesën e personave me aftësi të kufizuar financohet tërësisht nga buxheti i shtetit. Përgjegjësia për programin dhe financimin e skemës së pagesës për personat me aftësi të kufizuar është e dyfishtë.

Njësitë e qeverisjes vendore identifikojnë nevojat e këtyre kategorive, ndihmojnë për hartimin e dokumentacionit dhe paraqitjen e tyre në Komisionet Mjekësore të cilat janë në vartësi të Institutit të Sigurimeve Shoqërore dhe SHSSH. Duke u bazuar në vendimet mjekësore të këtyre komisioneve, njësitë e qeverisjes vendore formulojnë kërkesën për fonde dhe e dërgojnë për miratim në MPCS&SHB.

Programi i shërbimeve të përkujdesit shoqëror

Decentralizimi i ndihmës ekonomike dhe shërbimeve sociale, nënkupton kalimin e kompetencave dhe fondeve në njësitë e qeverisjes vendore. Financimi i programeve të ndihmës ekonomike dhe pagesës për personat me aftësi të kufizuar, do të vazhdojë të bëhet tërësisht nga buxheti qendror i shtetit. Financimi nga buxheti qendror i shtetit, realizohet në përputhje me nevojat që paraqesin njësitë e qeverisjes vendore, konform kritereve e standardeve, që vendosen në nivel kombëtar, si dhe mundësitë që ka buxheti i shtetit. Ndërkaq është parashikuar mundësia, qe bashkitë / komunat me fondet e veta, mund të rrisin buxhetin për ndihmën ekonomike, mbi atë që përfitojnë nga buxheti qendror.

Për shërbimet e përkujdesit shoqëror, procesi i decentralizimit dhe delegimit të përgjegjësive dhe fondeve, parashikohet të realizohet nëpërmjet dy rrugëve komplementare:

Financimi i shërbimeve sociale do të jetë përgjegjësi e pushtetit qendror, duke siguruar qëndrueshmërinë e shërbimit. Pushteti vendor do të mbështesë plotësimin e nevojave për fonde për shërbimet sociale nga të ardhurat vendore. Pushteti qendror do të decentralizojë fondet për shërbimet sociale, të cilat do ti jepen pushtetit vendor si fonde të kushtëzuara në bllok. Ministria përkatëse që mbulon këto çështje do të miratojë rregullat, standardet, kriteret e përdorimit të tyre dhe do të monitorojë procesin, ndërsa pushteti vendor do të administrojë dhe përgjigjet për realizimin e shërbimeve sociale.

Burimet e financimit për shërbimet e përkujdesit shoqëror, që realizohen nga institucionet, publike dhe jopublike, në nivel qarku ose

57

bashki/komunë, në institucionet rezidenciale, në qendrat ditore, në familje apo shërbime të lëvizshme në komunitet, do të jenë buxheti i shtetit dhe buxheti vendor. Organet e qeverisjes vendore mund të përdorin të ardhurat e veta për financimin e shërbimeve sociale.

Për zhvillimin e politikave dhe shërbimeve të reja shoqërore, krijohet Fondi Shoqëror, rregullat e përdorimit të të cilit, përcaktohen me akte të veçantë të Këshillit të Ministrave.

Kujdesi parësor shëndetësor dhe mbrojtja e shëndetit publik

Organet e Qeverisjes Vendore mund të kenë autoritet (të vetin apo të deleguar) rregullator, shërbimi, administrativ, financimi dhe investimi, brenda politikave të Strategjisë Kombëtare për kujdesin shëndetësor parësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik dhe në përputhje me standardet e Bashkimit Evropian.

Organet e Qeverisjes Vendore, si autoriteti publik më i afërt me përfituesit, kanë autoritet të pavarur për të marrë nisma në interes të komunitetit, nëse këto nuk janë përgjegjësi ekskluzive e ndonjë autoriteti tjetër publik shtetëror në nivel vendor ( pika 1 neni 7, ligji nr. 8652 dt.31.07.2000 “ Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore” ).

Në fushën e shëndetit Publik Organet e Qeverisjes Vendore kanë përgjegjësi dhe autoritet të plotë për sektorë të veçantë me rendësi jetike për mbrojtjen dhe përmirësimin e shëndetit të popullatës si:

- Furnizimi e popullsisë me ujë higjenikisht të pastër,- Krijimi i një mjedisi të shëndetshëm (grumbullimi dhe heqja e

mbeturinave, etj),- Evakuimi dhe përpunimi i urave të zeza,- Siguria ushqimore për mbrojtjen e konsumatorit, - Pastrimi dhe gjelbërimi.

Njësitë e Qeverisjes Vendore kanë një rol mbështetës në procesin e realizimit të programeve kombëtare në fushën e shëndetit publik (programe të vaksinimit, luftës për parandalimin e HIV-AIDS, për kufizimin e përdorimit të drogës, alkoolit, duhanit, etj). Ato bashkëpunojnë me institucionet shëndetësore, Autoritetet Rajonale të Shëndetësisë dhe Institutin e Shëndetit Publik në mbështetje të këtyre programeve dhe nëse është e nevojshme mund të angazhojnë mundësitë e tyre materiale, burime njerëzore dhe financiare për realizimin e pjesëve të programit në bashkëpunim me njësitë dhe institucionet përgjegjëse. Përgjegjësia dhe autoriteti do të varen nga programi konkret dhe do të përcaktohen me marrëveshje dypalëshe për çdo program të veçantë.

58

Në fushën e shërbimit shëndetësor parësor Bashkitë dhe komunat ushtrojnë të drejtën e pronësisë mbi ambulancat dhe qendrat shëndetësore, objekte të cilat transferohen nga pushteti qendror. Transferimi do të realizohet në përputhje dhe në zbatim të legjislacionit në fuqi si, ligjit nr. 8743 datë 22.02.2001, “Për pronat e paluajtshme të shtetit’, ligjit nr.8744 datë 22.02.2001, “Për transferimin e pronave të paluajtshme publike të shtetit në njësitë e qeverisjes vendore”, VKM nr.500, datë 14.08.2001 “Për inventarizimin e pronave të paluajtshme shtetërore dhe transferimin e pronave në njësitë e qeverisjes vendore”, si dhe udhëzimeve të nxjerra nga MPVD për realizimin e këtij procesi.Njësitë e qeverisjes vendore nuk mund të ndryshojnë destinacionin e këtyre pronave.Transferimi në pronësi bëhet edhe për objektet që do të ndërtohen nga buxheti i shtetit, buxheti vendor apo donatorë të ndryshëm, në këtë kontekst njësitë e qeverisjes vendore do të kenë kompetenca administrative, shërbimi, investime dhe financiare. Arsimi parauniversitar

Që nga viti 2000, një numër dokumentesh strategjike kanë trajtuar çështjen e decentralizimit të gjitha funksioneve qeverisëse në përgjithësi dhe të sistemit arsimor në veçanti. Megjithë arritjet e deritanishme, është e nevojshme të formulohet një platformë më e qartë decentralizimi, e shoqëruar nga një plan konkret veprimi.

Decentralizimi në këtë fushë synon:a. Ndarjen e përgjegjësive funksionale në sektorin e arsimit

ndërmjet niveleve të qeverisjes, dhe b. Identifikimin e kushteve për të rritur përgjegjësinë mbi

funksionet që priten të decentralizohen, nga niveli qendror në nivel vendor.

Institucionet qendrore (Ministritë) do të përcaktojë parimet, rregulloret dhe standardet. Nevojat do të identifikohen nga organet e qeverisjes vendore (komunë dhe bashki), do të përpunohen në nivel qarku, përfshirë në mënyrë specifike bashkitë, dhe do të dërgohen në Institucionet qendror (Ministritë). Organet e qeverisjes vendore në nivel qarku dhe baskitë janë përgjegjëse për përdorimin e këtij buxheti. Njësitë e qeverisjes vendore mund të financojnë nga të ardhurat e veta për ndërtimin dhe rikonstruksionin e kopshtëve dhe shkollave të arsimit parauniversitar.Bashkitë dhe Komunat përgjigjen për realizimin e investimeve të reja ndërtimore dhe riparimet kapitale me fonde nga buxheti i shtetit,

59

fondet e veta apo nga donatorët, mbi bazën e planit vjetor dhe duke respektuar standardet e vendosura nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës.

Siguria civile

Në këtë fushë do të hyjnë funksione të tilla si i) rendi publik dhe ii) mbrojtja civile. Qeverisja vendore do të ndajë përgjegjësitë me qeverinë qendrore brenda politikave nacionale. Për këtë, qeverisjet vendore mund të krijojnë organet e veta (p.sh policinë komunale, inspektoriate, ekipe të sigurimit civil, etj). QV do të mund të nxjerrin akte dhe norma ligjore, të marrin masat e domosdoshme për sigurimin e zbatimit të tyre, të shpërndajnë burimet etj. Përgjegjësitë e qarta të qeverisjes vendore në çdo nënfushë, do të shoqërohen me autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator, brenda standarteve, normave dhe proçedurave nacionale të përcaktuara qartësisht.

C. Financat vendore dhe buxhetimi

Për të rregulluar dhe administruar në mënyrë të pavarur çështjet vendore në juridiksionin e vet, qeverisja vendore do të ketë të drejtë të mbledhë dhe të shpenzojë të ardhura nën autoritetin dhe diskrecionin e vet.

Struktura e të ardhurave të qeverisjes vendore do të duhet të garantojë vetëmjaftueshmërinë, duhet të jetë e ndryshueshme dhe t’i përgjigjet prirjeve ekonomike, duhet të jetë fizibile dhe e thjeshtë në mbledhje, si dhe të sigurojë qëndrueshmërinë afatshkurtër dhe afatgjatë.

Të ardhurat e qeverisjes vendore përbëhen nga: i) të ardhura vendore dhe ii) të ardhura të gjeneruara nga ndarja e të ardhurave nacionale.

Të ardhurat e gjeneruara në vend Të ardhurat e gjeneruara në vend janë i) taksa vendore, ii) tarifa/pagesa vendore, iii) huatë, iii)donacione të ndryshme dhe iv) të ardhura të tjera që gjenerojnë nga veprimtaria ekonomike dhe qiratë.

Taksat vendore janë një instrument tepër i rëndësishëm i të ardhurave të qeverisjes vendore dhe njëkohësisht përbëjnë një kusht bazë për autonominë vendore. Në parimet kryesore për taksat vendore do të përfshihen:

Taksat vendore do të përbëjnë një listë të mbyllur. Ligji do të vendosë listën e taksave vendore, bazën uniforme nacionale të tyre dhe në disa raste minimumin dhe/ose maksimumin e nivelit të taksës, për t’i lënë hapësirë lirisë së veprimit të qeverisjes vendore.

60

Qeverija vendore ka autoritet dhe përgjegjësi për të vendosur nivelin e taksës (brenda caqeve të ligjit), administrimin e taksës, ta mbledhë vetë apo të zgjedhë agjentin e taksës, si dhe të vendosë për gjobat dhe mbledhjen e tyre (me përjashtim të rasteve kur taksa mund të mblidhet më lehtë nga administrata qendrore e taksave). Në raste të veçanta të përcaktuara me ligj dhe kur cenon balancat makrofiskale, Qeverisja Vendore nuk do të ketë të drejtë të bëjë përjashtime/të lirojë nga detyrimi për të paguar taksat. Gjithashtu Qeverisja vendore nuk ka të drejtë të beje amnisti fiskale apo të marre vendime prapavepruese ne sistemin fiskal vendor.

Autoriteti për taksat vendore do t’i jepet këshillit të njësisë se qeverisjes vendore, ndërsa administrimi i taksës do të jetë detyrë e administratës së njësisë vendore brenda kudrit unik rregullator dhe normave dhe rregullave të miratuara nga këshilli i njësisë se qeverisjes vendore.

Taksat vendore janë: taksa mbi pronën (ndërtesat dhe tokën), taksa mbi biznesin e vogël, taksa e hotelit, taksa mbi dhurimin, trashëgiminë dhe testamentin (nqs do të aplikohet), taksa mbi transaksionet e patundshme, taksa mbi kafshët, taksa mbi të ardhurat personale për lotaritë nacionale dhe vendore, taksa mbi automjetet, etj.

Sistemi taksave mbi pasurinë (ndërtesat) duhet të reformohet. Aktualisht, baza e taksës mbi ndërtesat është treguesi m2, . Kjo mënyrë taksimi është e vjetëruar dhe për vitet e ardhshme kjo duhet të ndryshohet duke kaluar nga taksimi për m2 në taksimin mbi vlerën e pasurisë.

Tarifat/pagesat vendore. Tarifa vendore aplikohen për shërbimet vendore që i ofrohen komuniteteve të tyre dhe do të klasifikohen në: Tarifat për shërbimet publike bazë (furnizimi me ujë, pastrimi) bazuar

në parimin e mbulimit të kostos dhe që do të përcaktohen lirisht nga qeverisja vendore, brenda politikave të përgjithshme nacionale dhe parimeve të përgjithshme mbi tarifat publike. Në raste të posaçme, kur burimet lokale nuk mund të sigurojnë standardin minimal ligjor të shërbimit publik, qeveria qendrore do të mbështesë/financojë pjesën e pambuluar të kostos.

Tarifat për të drejtën e përdorimit të një të mirë publike vendore, për të cilat qeverisja vendore do të ketë liri të plotë veprimi, me përjashtim të disa të mirave publike me interes kombëtar (psh. mjedisi), për të cilat mund të aplikohen tarifa kombëtare minimum.

Tarifat për dokumentime, lëshimin/nxjerrjen e licencave, të cilat përcaktohen lirisht nga qeverisja vendore, bazuar në parimet përgjithësisht të pranuara për tarifat publike.

61

Të gjitha të ardhurat nga tarifat vendore i kalojnë QV. Ato mblidhen nga ai nivel që jep/ofron shërbimin. Në të gjitha rastet, QV do të vendosë lirisht për mënyrën e mbledhjes dhe administrimit.

Pushteti qendror në mënyrë të vazhdueshme mbështet me mjete dhe nëpërmjet moduleve dhe programeve të ndryshme ngritjen e kapaciteteve vendore për mbledhjen administrimin dhe menaxhimin e taksave dhe tarifave vendore. Organet përfaqësuese të pushtetit vendor dhe ato të pushtetit qendror në mënyrë permanente sipas përcaktimeve në aktet ligjore bëjnë shkëmbimin e informacionit fiskal me qëllim uljen e evazionit fiskal, rritjen e të ardhurave publike, rritjen e eficences se mbledhjes dhe administrimit të të ardhurave publike si dhe krijimin e lehtësirave të mundshme joburokratike per biznesin. Meqenëse Qeveria Shqiptare ka filluar procesin e legalizimit të ndërtimeve pa leje proces i cili do të përfundojë shpejt, gjithashtu tregu i kapitaleve dhe kryesisht i pasurive të paluajtshme përgjatë këtyre viteve është zhvilluar, në një periudhë afatmesme taksat mbi pasurinë do aplikohet mbi vlerën e saj.

Me qëllim rritjen e autonomisë së të ardhurave vendore, mund të konsiderojë si të rëndësishme zhvillimin e tre linjave kryesore të veprimit.

Nxitjen e eficencës fiskale dhe përgjegjshmërisë, si një synim kryesor i strategjisë se Qeverise për decentralizimin përmes:

1. Përmirësimit të autonomisë se të ardhurave vendore dhe nxitjes se mbështetjes se një takse vendore baze, përmes shqyrtimit të fisibilitetit të caktimit, njësive të qeverisjes vendore mbi bazën e vendbanimit (ose bashkive, komunave, apo qarqeve, me seleksionim) një mbitakse proporcionale PIT të kursyer mbi normën e kombëtare progresive të PIT-it. Kjo do te behet ne menyre graduale dhe ne konsultim me aktoret e interesit e cila do t'u japë autoriteteve vendore një instrument për të shfrytëzuar në mënyre efikase bazën e tyre të taksave dhe për të zvogëluar pabarazitë vertikale.

2. Ngritja në mënyre të ligjshme e një mekanizmi të para-caktuar, taksave kombëtare të përbashkëta në baze të gjere, si një raport i (disa) taksave kombëtare, për t'u shpërndare ne përputhje me një formule të bazuar në skemën e barazimit. Kjo mase do të vere në vend një mekanizëm të parashikuar të ardhurash për organet e qeverisjes vendore, ndërsa fshin ndonjë ndikim politik apo autokratik në përcaktimin e madhësisë se përgjithshme të transfertave/granteve në përdorim të përbashkët.

3. Forcimit të bashkëpunimit midis pushtetit qendror dhe atij vendor për uljen e evazionit fiskal.

62

4. Mbështetjes me programe dhe trajnime për rritjen e kapcitetve vendore për menaxhimin fiskal.

5. Racionalizimi i përdorimit të taksave dhe tarifave të shërbimeve duke hequr tarifat dhe taksat e "dëmeve"; duke shpjeguar strategjitë sektoriale dhe politikat e tarifave për shërbimet publike të ndara nga politikat sociale; duke shqyrtuar prezantimin e disa burimeve të mbështetura dhe të drejta të ardhurave vendore, siç janë mbledhja e taksave për energjinë dhe telefonat, për transferimin e pronësisë dhe licencën e drejtimit të automjetit. Këto masa, janë kusht i domosdoshëm nëse duhet të ketë në vend një sistem të arsyeshëm racional të taksave dhe tarifave të shërbimeve.

Maksimizimi i mbledhjes së të ardhurave vendore për të siguruar autoritetet vendore me mjetet e nëvojshme për të ushtruar përgjegjësitë e tyre nga:

1. Përmirësimi i sistemit te vlerësimit te vlerës se pasurisë me miratimin sipas vlerës se çmimit të sistemit të vlerësimit, si një drejtim strategjik për afatet e mesme dhe të gjata. Për ketë duhet të merren hapa të menjëhershëm, në mënyrë që të gjendet financimi i përshtatshëm, të ngrihen kapacitete dhe të pilotohet në qytetet kryesore. Ndërkohë, në një periudhe afatmesme duhet të zgjidhen, dy dobësitë më të mëdha lidhur me sistemin e tanishëm të vlerësimit: (a) vendosjen e kriterit të përshtatshmërise për garantimin e përjashtimeve për të varferit në një linje me kriterin e zbatueshëm për asistencën sociale; dhe (b) përmirësimin e shkëmbimit të informacionit mbi referencat midis katër perberesve kryesore të administrimit të taksës mbi pasurinë (identifikimi i pasurisë, mbajtja e regjistrave, vlerësimi dhe grumbullimi).

2. Përmirësimi i kapacitetit të administratës se taksave vendore në përgjithësi, duke përfshire pajisjet dhe trajnimin e stafit të qeverisjes vendore.

Përmirësimi i paanësisë së sistemit fiskal nëpërmjet kompensimit të pabarazive horizontale, të cilat janë acaruar nga reforma fiskale e taksave dhe tarifave të shërbimeve mbi bazë derivate. Përdorimi i mekanizmave të barazisë fiskale duhet të plotësohen, përshtaten dhe forcohen përkatësisht me kalimin e kohës për t'u kompensuar për kapacitetin e kufizuar të ardhurave potenciale të juridiksioneve me të varfra.

Të ardhura të tjera. Qeverisja vendore ka të drejtën të shfrytëzojë burime të tjera të ardhurash si veprimtaria ekonomike, qiratë dhe shitja e pronave, dhurimet, fitimet nga interesat, etj. Këto janë forma dytësore, pasi nuk përbëjnë funksion thelbësor të qeverisjes vendore. Me

63

përjashtim të ardhurave nga dhurimet, të cilat përdoren në përputhje me marrëveshje reciproke që lidh qeverisja vendore me dhuruesin, për llojet e tjera të burimeve rekomandohet që të përdoren për investime fizike (infrastrukturë) në funksion të shërbimeve publike të QV.

Huaja do të jetë një instrument tjeter në duart e QV për të siguruar të ardhura. Në kushtet e një autonomie të zgjeruar fiskale dhe të kalimit të më shumë funksioneve dhe kompetencave në njësitë e qeverisjes vendore, me qëllim garantimin e ushtrimit efektiv të mandatit nga të zgjedhurit vendorë dhe garantimin e sa më shumë shërbimeve publike të ofruara nga njësitë e qeverisjes vendore me një cilësi më të lartë, problemi i huamarrjes për njësitë e qeverisjes vendore do të forconte ndjeshëm kapacitetet financiare dhe ekonomike të tyre.Kuadri ligjor për huamarrjen shtetërore dhe vendore duhet të respektojnë standartet e BE-së dhe të jenë në përputhje me Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit. Ligjet duhet të respektojnë limitet integrale të borxhit publik në kuadër të treguesve makrofiskal të shtetit. Politika publike e Republikës së Shqipërisë është ajo e kujdesjes për integritetin financiar të Qeverisjes Vendore për sigurimin e shëndetit, sigurisë dhe mirëqenies së qytetarëve; të paguajë në afat principalin dhe interesin mbi detyrimet e huasë, të plotësojë detyrimet financiare ndaj punonjësve, shitësve dhe furnitorëve dhe të sigurojë procedura të duhura të kontabilitetit, buxhetimi dhe praktikash për taksat. Dështimi i Pushtetit Vendor për t’i bërë të gjitha këto është përcaktuese dhe ndikon në mënyrë negative mbi shëndetin, sigurinë dhe mirëqenien jo vetëm të qytetarëve të Qeverisjes Vendore por gjithashtu të gjithë qytetarëve të Shqipërisë.Me qëllim garantimin e tregut (huamarrës-huadhënës) dhe ruajtjen e balancave makrofiskale dhe treguesve makro të borxhit publik, kuadri ligjor për huamarrjen duhet të trajtojë me kujdes “Problemet financiare të pushtetit vendor dhe pamundësinë për të paguar”. Të ardhura nga burime kombëtare Në këto burime do të hyjnë i) taksat e ndara, ii) transfertat e pakushtëzuara, dhe iii) transfertat e kushtëzuara.Taksat kombëtare të ndara do të përbëhen nga ndarja e të ardhurave nga taksa të caktuara/specifike. Taksa të ndara do të jenë: taksa mbi të ardhurat personale dhe taksa mbi fitimin e kompanive. Niveli ndarjes se ketyre taksave do ti nënshtrohet nje diskutimi dhe vendimmarrje te gjere midis pushtetit qendror dhe vendor dhe aktoreve te tjere te interesit. Këto taksa do të mblidhen dhe shpërndahen nga autoriteti qendror.Transfertat e pakushtëzuara do të jenë:

64

i) Transfertat për kompensimin vertikal, të cilat bazohen në ndarjen e përgjegjësive/funksioneve ndërmjet autoriteteve qendrore dhe vendore dhe kanë për qëllim mbështetjen, në mënyrë të përgjithshme dhe pa destinacion, të shpenzimeve për shërbimet dhe funksionet publike të qeverisjeve vendore.

ii) Grantet barazuese ose transfertat e kompensimit horizontal të cilat kanë për qëllim mbështetjen e QV që kanë mungesë objektive të ardhurash vendore dhe burimesh.

Për një periudhë afatshkurtër dhe me një formulë specifike, mbështetur në tregues të qenësishëm të sektorit mund të përdoren grantet e pakushtëzuara apo gjysmë të kushtëzuara per investim të vogla dhe të mesme në arsimin parunivesritar, shërbimin parësor shendetësor, në sektorin ujesjelles-kanalizimeve etj.Të dy tipet e transfertave do të përcaktohen mbi bazën e një formule të qartë dhe të thjeshtë, dhe me ligj, dhe do të kenë për qëllim të rritin sigurinë e të ardhurave të qeverisjes vendore. Fondet e transfertave do të përdoren lirisht nga QV sipas sferës së tyre të përgjegjësive dhe funksioneve. Fondet e mbetura do të të mbarten për shpenzimet e vitit pasardhës.

Ne mbeshtetje te politikave zhvilluese dhe per te inkurajuar ngritjen e kapaciteteve menaxhuese të njesive te qeverisjes vendore do perdoren “Grandet Konkurruese”. Keto fonde do shpërndahen; sipas nje politike te qarte zhvilluese te mbështetur ne strategjite kryesore te zhvillimit te vendit, si dhe ne kritere te qarta dhe transparente konkurrimi.Transfertat e Kushtëzuara do të financohen nga qeveria qendrore për arritjen e objektivave nacionale apo rajonale në nivel vendor. Transfertat e kushtëzuara do të duhet të kalojnë gradualisht nga kushtëzimi i rreptë dhe përdorimi për projekte të vogla, në një kushtëzim më të lehtë dhe përdorim për sektorë dhe fusha më të gjera. Monitorimi do të përqendrohet më shumë tek autputet se sa tek kontrolli i inputeve. Transfertat e kushtëzuara të sotme, për zëra të caktuara shpenzimesh si pagat, investimet, etj, mund të marrin formën e transfertave të kushtëzuara në bllok (të paspecifikuara në zëra). Shpërndarje e këtyre transfertave duhet të behet me një transparencë maksimale me të gjitha njësitë e qeverisjes vendore.Buxheti vendor Buxheti i qeverisjes vendore do të hartohet, miratohet dhe administrohet nga vetë organet vendore në fillim të vitit fiskal/buxhetor. Ligji do të duhet të përcaktojë rregullat sipas të cilave do të menaxhohet buxheti vendor, por pa cënuar autonominë financiare të qeverisjes vendore. Miratimi dhe ndryshimi i buxhetit do të jetë kompetencë e plotë e këshillit vendor, ndërsa menaxhimi i buxhetit do të jetë detyrë e

65

organit ekzekutiv të qeverisjes vendore. Autoriteti i qeverisë nacionale do të kufizohet vetëm në rregullat e disbursimit të transfertave të kushtëzuara dhe ta pakushtëzuara dhe pjesës tjetër të të ardhurave vendore që vijnë nga ndarja e taksave kombëtare. Buxheti vendor do të ketë një strukturë unike të përcaktuar me ligj për të gjithë vendin. Buxheti vendor do të hartohet dhe zbatohet me defiçit zero duke ju referuar kuadrit ligjor “Mbi Menaxhimin e Sistemit Buxhetor”. Buxheti vendor eshte i balancuar. Perjashtimisht buxheti vendor mund te kete deficit vetem per shpenzimet kapitale te financuar me hua, sipas kuadrit ligjor “Mbi Menaxhimin e Sistemit Buxhetor” ose ne ligje te veçanta.Buxheti lokal do të ekzekutohet nëpërmjet sistemit unik të thesarit i cili do të përmirësojë proçedurat për të shmangur mundësitë e cenimit të autonomisë vendore. Kriteret dhe rregullat e marrëdhënieve fiskale ndërqeveritare ndërmjet qeverise vendore dhe asaj qendrore përcaktohen me ligje të veçantë.Në rastet e transaksioneve për huamarrjet apo për rastet të tjera të përcaktuara me ligj njësit e qeverisjes vendore me miratim te Ministrit te Financave, mund të hapin llogari rrjedhëse në një banke të përzgjedhur sipas kushteve të tregut të interesave.Kontrolli financiar Qeverisja vendore do të ngrejë organe të specializuara të kontrollit të brendshëm financiar. Ligji përcakton autoritetin e këshillit vendor të zgjedhur në raport me organin ekzekutiv lidhur me kontrollin financiar. Për rastet kur një njësi vendore (veçanërisht komunat) nuk do të jetë në gjendje të ngrejë organet e veta të kontrollit për shkak të kostos së lartë të tij, ato mund të bashkëpunojnë për realizimin/kryerjen e kontrollit të brendshëm nëpërmjet ngritjes së një njësie të përbashkët. Kontrolli i brendshëm mund të jetë ex-post dhe ex-ante. Anëtaret e këshillit të njësisë vendore do të kenë të drejtë të ushtrojnë kontroll financiar mbi ekzekutivin e njesis vendore nëpërmjet njësive apo axhencive të treta të specializuara për kryerjen e kontrolleve ekonomiko-financiare.

Kontrolli i jashtëm do të ushtrohet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Ai mund të kontrollojë zbatimin e ligjeve dhe të rregullave/proçedurave që lidhen me administrimin financiar. Në rastet e funksioneve opcionale të deleguara, organet kontraktuese do të vendosin për audituesin/kontrollin. Për kontrollin e jashtëm, ligji do të shprehet në veçanti për autoritetin e agjencisë kontrolluese. Mosmarrëveshjet midis qeverisjes vendore dhe agjencive të kontrollit do të zgjidhen në gjykatë.

Përgjegjshmëri

Organet e qeverisjes duhet të rrisin transparencën në raport me komunitetin për mbledhjen dhe përdorimin e fondeve publike. Në kuadër të një qeverisje më të mirë duhet të rritet pjesëmarrja e komuniteteve në përcaktimin e prioriteteve për shërbime dhe investime publike.

66

Paketat fiskale te taksave dhe tarifave vendore duhet të jenë patjetër të konsultuara me grupet e biznesit dhe grupe të tjera të interesit. Të gjitha raportet financiare periodike dhe vjetore duhet të publikohen dhe publiku në mënyre periodike duhet të informohet mbi punët publike të njësive vendore.

Raportimet dhe statistikat

Organet e qeverise vendore janë të detyruara të raportojnë të dhënat statistikore të financave vendore, punëve publike dhe të tjera të dhëna, në organet e qeverise qendrore. Pushteti qendror është i detyruar të jap informacionin e duhur njësive vendore për hartimin dhe zbatimin e buxhetit etj. Mënyra, lloji i informacionit dhe koha e raportimit të tije nga pushtetit vendor dhe ai qendror përcaktohet me ligje të veçantë. Të dhënat statistikore duhet të botohen dhe publikohen në mënyre periodike dhe vjetore sipas përcaktimeve ligjore.Të dhënat statistikore do të përdoren dhe shfrytëzohen nga pushtetit qendror për hartimin dhe zbatimin e politikave të reja në lidhje me financat dhe punët publike, në interes të thellimit dhe konsolidimit të procesit të decentralizimit, në interes të hartimit të politikave të reja efektive për punët publike vendore, në realizimin e transparencës për financat dhe punët publike, si dhe në shërbime të një qeverisje me të mirë vendore dhe qendrore.

III- POLITIKAT - Zbatimi i Strategjisë së Decentralizimit

A. Fazat kryesore në proçesin e decentralizimit

Arritja e vizionit dhe e synimeve të decentralizimit kërkon një aksion afatgjatë, i cili do të kombinojë në mënyrë koherente dhe të kontrollueshme komponentë, faktorë, kushte dhe aktorë të ndryshëm. Kjo do të bëjë të mundur arritjen e objektivave të strategjisë në mënyrë të matshme dhe në kohë.

A Fazat e Reformës

A.1 Reforma të menjëhershme vitit i parë (deri në Janar 2008)

Reforma e menjëhershme përfshin disa aksione dhe masa, realizimi i të cilave është i mundur në periudhën afatshkurtër. Realizimi i këtyre masave do të kishte një impakt të dukshëm mbi qeverisjen vendore dhe, nga ana tjetër, do të ishte një tregues i fortë pozitiv i vullnetit real politik të qeverisë për ndryshim.

Disa nga aksionet kryesore do të jenë:

67

Përmirësime të sistemit financiar vendor

Sistemi i taksave dhe tarifave vendore vendore është përmirësuar në mënyre të ndjeshme duke transferuar në qeverisjen vendore një volum të konsiderueshëm taksash si dhe duke rritur autonomin në mbledhjen, administrimin dhe përdorimin e tyre. Gjithsesi, në sistemin e sotëm financiar, duke patur parasysh stadin aktual të arritur në decentralizmin si dhe kushtet makroekonomike, ka vend për disa ndryshime, që nuk përbëjnë rrezik, të cilat do të përmirësonin sistemin financiar të qeverisjes vendore, do t’i jepnin asaj më shumë liri veprimi dhe njëkohësisht do të përbënin një përvojë, mbi të cilën do të ndërmerren ndryshime të tjera edhe më të mëdha. Këto ndryshime janë:

Përmirësimi i sistemit të taksave dhe tarifave vendore. Ndryshimet afatshkurtra do të konsistojnë në ndarjen me ligje të taksës mbi të ardhurat personale dhe të taksës mbi fitimin e korporatave midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

Përmirësimi i kuadrit ligjor për marrëdhëniet ndërqeveritare fiskale

për të siguruar implementimin e paketës fiskale për qeverisjen vendore dhe adoptimin e sistemit të transfertës së pakushtëzuar mbi bazën e ndarjes se përgjegjësive. Për ketë duhet të ndërmerren këto hapa: Draftimi i kuadrit ligjor mbi financat vendore dhe marrëdhëniet

fiskale mes qeverisë qendrore dhe asaj vendore. Vendosja e një database mbi kapacitetet fiskale dhe përgatitja e

studimit mbi ekualizimin fiskal, veçanërisht për të identifikuar inbalancat në kapacitetin fiskal.

Hartimi dhe miratimi i ligjit per huamarrjen e pushtetit vendor. Nëpërmjet ketij ligji synohet futja në tregun e kredive dhe letrave me vlerë të pushtetit vendor. Gjithashtu ky ligj synon sigurimin e një tregu pa risqe nëpërmjet krijimit të një sistem të shpejtë paralajmërues për të zbuluar Njësitë Vendore që kanë probleme financiare për shlyerjen e hasë.

Përmirësimi i rolit të Prefektit

Amendimi i ligjit për Prefektin, me qëllim krijimin e raporteve më të drejta institucionale duke ruajtur autonominë vendore.

Përmirësimi i rolit të Prefektit për shërbimet e dekoncentruara dhe një koordinim më të mirë të këtyre shërbimeve në nivel lokal.

Ligji mbi planifikimin hapësinor

Ky ligj do të përcaktojë sferën ligjore të autoritetit dhe përgjegjësisë së qeverisjes vendore; standartet dhe metodat nacionale të planifikimit

68

urban konform prirjeve dhe nevojave të zhvillimit urban, marrëdhëniet institucionale, etj.

A.2 Viti i dytë (deri në Janar 2009)

Kjo fazë do të zgjidhë disa çështje të tjera të rëndësishme, të cilat duan më shumë kohë për t’u formuluar dhe zbatuar. Elementët e kësaj faze kërkojnë të plotësojnë kuadrin ligjor të zhvilluar fillimisht në fazat e mëparshme.

Forcimi kapaciteteve profesionale të të zgjedhurve vendor dhe të stafit të qeverisë vendore

Amendimi i ligjit ekzistues ”Për nëpunësin Civil” për përfshirjen e administratës se komunave. Aktualisht ky ligj zbatohet për administratën qendrore dhe në nivel lokal për administratën e Këshillit të Qarkut dhe Bashkisë.

Vendosja e standarteve për rekrutimin, trajnimin dhe promovimin e zyrtareve të pushtetit vendor.

Paketa e Ligjeve mbi transferimin e Pronës Publike

Gjatë kësaj periudhe, duhet të përfundojë transferimi i plotë i pronave në njësitë e qeverisjes vendore dispozitat dhe propozon proçedurat për regjistrimin e pronës shtetërore.

Ligji mbi ndërmarrjet publike vendore

Midis aksioneve më të rëndësishme që duhet të ndërmerren në periudhën afatshkurtër, është dhe sigurimi që ndërmarrjet ekzistuese shtetërore, përgjegjëse për sigurimin e infrastrukturës bazë të shërbimeve, qe sipas ligjit nr.8652, datë 31.07.2000, i takojnë qeverisjes vendore, të kalojnë në varësi të qeverisjeve vendore. Sot, ka një konfuzion të madh në këtë fushë, kur disa nga ministritë vijojnë të ushtrojnë kontrollin efektiv të përditshëm mbi ndërmarrje të tilla. Gjithashtu, për momentin, nuk është e qartë cili do të jetë roli që do të ketë qeverisja vendore në privatizimin e këtyre ndërmarrjeve. Së fundi, ndonëse të gjithë pajtohen që ndërmarrjet duhet të jenë në varësi/kontroll të qeverisjes vendore, nuk ka asnjë ligj që të përshkruajë natyrën dhe shtrirjen e autoritetit të qeverisjes vendore mbi ndërmarrjet apo procedurat e ushtrimit të këtij autoriteti.

Këndvështrimi për zgjidhjen e problematikave të kalimit të Ndërmarjeve të Ujësjellës Kanalizimeve në qeverisjen vendore: Ndërmarrjet Sh.a të cilat ushtrojnë aktivitetin e tyre brenda

juridiksionit të njësisë vendore kalojnë 100 % në pronësi të pushtetit vendor.

69

Ndërmarje Sh.a qe ushtrojnë aktivitetin e tyre në më shumë se një njësi vendore të ruajnë statukuone e organizimit duke i bere njësitë e qeverisjes vendore zotërues të aksioneve sipas numrit të përfituesve.

Borxhet e këqija të akumuluara prej vitesh nga këto ndërmarrje të merren përsipër nga pushteti qendror për tu shlyer.

Subvencionet aktuale për mbulimin e humbjeve apo problemeve të mungesave të mjetëve të xhiros se këtyre ndërmarrjeve të shndërrohen në politika dhe skema sociale për shtresat e popullsisë të paafta për të përballuar tarifat e furnizimit me ujë të pijshëm.

Enti rregullator i ujit të pijshëm të hartoje dhe miratoje metodologjinë e përllogaritjes se kostos të cilat do shërbejnë si baze për vendosjen e tarifave të ujit nga njësitë e qeverisjes vendore.

Në përputhje me metodologjinë e llogaritjes se kostos të miratuar nga enti rregullator i ujit të pijshëm, këshillat e njësive të qeverisjes vendore të miratojnë tarifat e furnizimit me ujë të pijshëm.

Gjendja e vështire qe kanë disa ujësjellës si rezultat i amortizimit të tyre kërkon një angazhim të veçantë të buxhetit të shtetit për mbështetje të njësive të qeverisjeve vendore me fonde investimesh.

Të përpunohet dhe zbatohet një politikë subvencionesh qe do të mbështesë grupet apo qytetarët në nevoje dhe jo ndërmarrjet e ujësjellësave.

Ekonomia e shkallës synon të rrisë eficiencën e përdorimit të inputeve për prodhimin e produkteve dhe shërbimeve publike por kur prishen ekuilibrat eficiencë-efektivitet në raport me konsumatorin aplikimi i saj kufizohet. Rreth kësaj çështje, sot ekziston një debat i madh për ruajtjen e sh.a-ve ekzistuese, për zvogëlimin apo rajonalizimin e tyre. Sh.a e ujësjellës dhe kanalizimeve aktualisht në Shqipëri nuk janë eficientë dhe kanë shumë probleme në menaxhim dhe në këto kushte është më se e nevojshme qe të studiohen dhe mendohen të gjitha variantet duke i vendosur ato në balancë më ekonominë e shkallës dhe ofrimit sa më afër konsumatorit të këtij shërbimi, por gjithnjë nuk duhet pranuar dhe as lejuar fragmentimi i mëtejshëm i këtyre ndërmarrjeve, as edhe vonesa e mëtejshme e këtij procesi.

Po kaq prioritare paraqitet edhe problematika lidhur me përpunimin e ujërave të zeza dhe të mbeturinave në Shqipëri. Sipas përqasjes evropiane ato janë pjesë e një zgjidhje komplekse të problemit të ujërave, por sidoqoftë është evidente kërkesa imediate për investime në ndërtimin e impianteve të pastrimit të ujërave të zeza. Tendenca ekonomike drejt zhvillimit të sektorit të industrisë, zhvillimi i turizmit dhe kryesisht atij veror, evidentojnë si emergjente ndërtimin e impianteve të përpunimit të ujërave të zeza. Kjo kushtëzon nevojën për më shumë bashkëpunim midis qeverisjes qendrore dhe asaj vendore, bashkëpunim nderkomunal, koordinim më të mirë ndërinstitucional, komplementaritet institucional, bashkëpunim midis autoriteteve vendore dhe komunitetit për vënien e një tarife të re për

70

ketë shërbim, si dhe një interes e vëmendje më të madhe të investitorëve, donatoreve për të trajtuar e gjetur forma të reja investimi në sektor. Në mendojmë se bashkëpunimi në fushën e ujerave është një materie prioritare edhe persë i përket bashkëpunimit ndërkufitar apo dhe në kuadrin e projekteve me Komisionin Evropian siç janë ato Intereeg, të fqinjësisë, crossborder dhe tani se fundi edhe ato të IPA-se.

Inventari i akteve të tjera normative (Ligje dhe vendime qeverie)

Qeverisja vendore preket nga një numër i madh ligjesh dhe aktesh nënligjore/normative. Ky kuadër ligjor do të analizohet për të zbuluar/gjetur ato aspekte që mund të jenë pengesë për decentralizimin dhe vijnë në kundërshtim me strategjinë dhe parimet kushtetuese. Analizat do të identifikojnë ndërhyrjet e ardhshme. Disa vendime të qeverisë, të cilët mund të ndryshohen më shpejt, do të trajtohen në këtë fazë për t’u ndryshuar.

Miratimi i Kuadrit ligjor për financat vendore

Ky kuadër do të përcaktojë:

Përkufizimin e termave kyç të buxhetit dhe financave; Rregullat / mënyrat për sigurimin e hapjes dhe transparencën e

financave publike vendore; Përkufizimin/listën e burimeve të të ardhurave të njësive të

qeverisjes vendore; detajet për taksat vendore/tarifat që do të përfshihen, shprehjen e parimeve të përgjithshme të autonomisë të qeverisjes vendore në përcaktimin e masës së taksave dhe tarifave vendore, brenda masës minimum - maksimum të vënë me ligj.

Rregullat për taksat kombëtare të ndara, duke përfshirë edhe taksat specifike që do të ndahen, përqindjen që i jepet qeverisjes vendore, dhe procedurat si dhe kur bëhet transferimi i fondeve në llogaritë e qeverisjes vendore;

Rregullat për transfertat e pakushtëzuara, duke përfshirë parimet dhe formulën për llogaritjen dhe ndarjen e tyre, proçedurat si informohen qeverisjet vendore për shumat e transfertave, mënyrën e transferimit;

Transfertat e kushtëzuara, duke përfshirë parimet për ndarjen e tyre, përdorimin, menaxhimin dhe mbikqyrjen;

Rregullat e huasë për qeverisjet vendore; Rregullat për përgatitjen e projekt-buxhetit, miratimin e buxhetit,

zbatimi dhe kryerja e buxhetit, ndryshimet e buxhetit, kontrolli, mbyllja përfundimtare e rezultateve të buxhetit;

Detyrimet në rastet e shkeljes së disiplinës së financave publike; Veprimet në kesh dhe marrëdhëniet me thesarin.

71

Hartimi i akteve ligjore dhe nën-ligjore për krijimin e standarteve të shërbimeve publike, uniformiteti dhe përcaktimi i nivelit minimal të tyre. Adoptimi i standarteve në fushat e shërbimeve publike dhe

mbështetja financiare, Pilotimi i funksioneve të reja në disa njësi vendore, Adoptimi në shkalle kombëtare.

Ndarje e qartë e përgjegjësive dhe kompetencave të qeverisjes vendore e asaj qendrore në fushën e funksioneve të përbashkëta

Draftimi dhe adoptimi i akteve ligjore e nënligjore për ndarjen e përgjegjësive në fushën e:

Arsimit parauniversitar, Shëndetit parësor, Kujdesit Social.

Forcimi i rolit të Këshillit të Qarkut si nivel i dytë i qeverisjes vendore

Draftimi dhe adoptimi i legjislacionit të nevojshëm për: Llojin e kompetencave, Mënyrën e zgjedhjes, Madhësinë e Qarkut, Burime të qëndrueshme dhe të pavarura.

Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rritja e kapaciteteve për auditin e brendshem dhe të jashtëm financiar për qeverisjen vendore.Vlerësimin i dispozitave ekzistuese ligjore për auditin financiar; hartimi dhe miratimi i legjislacionit të ri, i cili do të siguroje një përcaktim të qartë të kompetencave të strukturave të auditivit, detajomi i modaliteteve të zbatimit dhe mënjanimi i kontrolleve dubluara / mbivendosura.Rritja kapaciteteve dhe përmirësimi i strukturës se auditit Përmirësimi i maredhenieve mes auditit të brendshëm e të jashtëm.

A.3 Viti i tretë (deri në Janar 2010)

Rritja e transparencës dhe përgjegjshmërise

Hartimi i një ligji të posaçëm për transparencën dhe llogaridhënien e organeve të qeverisjes vendore midis institucioneve (administratë-kryetar, me këshillin e njësisë vendore dhe këto institucione me publiken e gjere).

Sistemi i statistikaveHartimi i një ligji për formatet dhe mënyrat e raportimit dhe të shkëmbimit të informacionit midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

72

Hartimi i kuadrit të nevojshëm ligjor të kalimit të mënyrës se taksimit të ndërtesave nga takse/m2 në taksimin mbi vlerën e pasurive të luajtshme.

B. Përballimi i pengesave kryesore në procesin e decentralizimit

Decentralizimi është një poçes, i cili do të duhet të përballojë probleme dhe pengesa të natyrave të ndryshme dhe do të identifikojë politikat dhe mjetet e përshtatshme për kapërcimin e tyre. Aksionet kryesore në këtë drejtim do të përqendrohen në fushat e mëposhtme:

B.1 Komponenti legjislativ

Prioriteti më i rëndësishëm është përgatitja e një pakete ligjesh që do të implementojnë reformat e rekomanduara në këtë strategji. Eshtë e rëndësishme të kuptohet që kuadri ligjor i sistemit të qeverisjes vendore konsiston në shumë ligje që funksionojnë së bashku. Ky kuadër duhet të mbulojë subjektet e fushave kryesore që vijojnë: Kuadri për marrëdhëniet fiskale të qeverisë qendrore me atë

vendore (ligji i financave vendore), Kuadri ligjo për huamarrjen vendore, Kuadri ligjor për qartësimin e funksioneve qe këshillave të qarqeve, Kuadri ligjor për përcaktimin e kompetencave ligjore ndërmjet

qeveris qendrore dhe asaj vendore ne sektorët si; arsimi parauniversitar, shërbimi parësor shëndetësor dhe punët dhe çështjet sociale,

Kuadri ligjor për planifikimin urban, Kuadri ligjor për krijimin e standardeve të shërbimeve publike qe

ofrohen nga njësitë e qeverisjes vendore, Kuadri ligjor për statistikat vendore, auditin e brendshëm dhe të

jashtëm vendor, Kuadri për operimin e ndërmarrjeve dhe pronave publike vendore, Legjislacioni që elaboron pushtetet specifike të qeverisjes vendore. Legjislacioni i ri për taksen mbi ndërtesat.

Këta elementë vendosen nëpërmjet disa ligjesh strukturore, që do të artikulojnë principet bazë dhe të qëndrueshme, dhe do të përpunojnë legjislacionin dhe rregulloret që vënë në jetë këto parime. Është e nevojshme të sigurohet që të gjithë ligjet më vetë duhet të jenë në harmoni me njëri-tjetrin dhe të formojnë një kuadër koherent dhe të qëndrueshëm për qeverisjen vendore.

73

B.2 Analiza të mëtejshme të reformave ligjore dhe administrative 4

Grupi i Ekspertëve për decentralizimin nuk mund të trajtojë dot në një dokument të vetëm të gjitha problemet që prekin qeverisjen vendore, pasi në të përfshihen shumë çështje të vështira politike dhe teknike. Prandaj, do të duhet të ndërmerren një sërë studimesh të specializuara për të vijuar përcaktimin e përmbajtjes së reformave të qeverisjes vendore. Në këto studime përfshihen:

Studime që i paraprijnë miratimit të Ligjit për huamarrjen vendore dhe financat vendore

Studimi mbi huamarrjen vendore dhe financat vendore

Trajton çështjet lidhur me kostot nacionale dhe vendore për shërbimet dhe punët publike, stadin aktual të decentralizimit, nevojën, kushtet dhe kriteret e huamarrjes vendore. Studimi do të përfshije dhe ecurinë fiskale gjatë viteve të fundit, avantazhet dhe disavantazhet e kriterve të formulës se transferues se pakushtëzuar të përdorur përgjatë 4 viteve të fundit, si dhe përcaktimi i koeficienteve për ndarjen e taksës mbi të ardhurat personale dhe taksës se fitimit të korporatave midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

Studimi për financat vendore në përputhje me rolin dhe kompetencat e këshillave të qarqeve do të përcaktoje edhe burimet e financiare (taksat dhe tarifat vendore dhe transfertat nacionale).

Studimi do të trajtoje dhe përcaktoje dhe marrdheinet fiskale institucionale midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

Studimi për monitorimin e performancës qeverisëse lokale

Strategjia thekson rëndësinë e përgjegjshmërisë së qeverisjes vendore para qytetarëve dhe komunitetit të cilit i shërben. Një mënyrë për të rritur përgjegjshmërinë dhe përmirësuar qeverisjen vendore është ngritja e një sistemi për matjen e performancës dhe rezultateve në nivel vendor.

Matja e performancës është një mjet efektiv komunikimi me përfitues të caktuar të shërbimeve publike vendore dhe me komunitetin në përgjithësi. Kjo shërben për katër qëllime kryesore - a) përmirësimin e cilësisë së produkteve; b) përmirësimin e vendimeve për ndarjen e resurseve; c) t’i bëjë ata përgjegjës për proçeset që kanë të bëjnë me rezultatet; dhe d) rritjen e besimit të të gjithë të angazhuarve në proçes. Studimi do të shqyrtojë se si mund të aplikohen këto koncepte 41 Në këtë pjesë sugjerohen disa aktivitete të cilat përmenden me fjalën “studime” e cila nënkupton kryerjen e kërkimit, analizës, diskutimit dhe formulimit të përfundimeve/manualeve/metodikave dhe drafteve normative të cilat bëjnë të mundur veprimin administrativ dhe/ose ligjor.

74

dhe teknika në qeverisjen vendore dhe do të propozojë masa specifike për zbatimin e një sistemi të tillë. Rezultatet do të përfshihen në Ligjin standartet e shërbimeve publike si dhe në ligjin për ndarjen e kompetencave për funksionet e përbashkëta. Gjithashtu, studimi do të propozojë një plan për asistencën për të ndihmuar qeverisjet vendore për të zbatuar matjen e performancës në komunitetet e tyre.

Studime që do t’i paraprijnë fazës pasuese të reformës

Studimi i funksioneve të deleguara – do të trajtojë çështje të tilla si tipet e funksioneve të deleguara dhe listën e tyre, formulat dhe normat, proçesin e negocimit dhe vendimit, funksionet e deleguara opcionale (të lejueshme) dhe mandatorë (të detyrueshme) (rregullat dhe proçedurat përkatëse).

Studimi për shërbimet publike vendore – do të trajtojë çështje të tilla si standartet, pagesat (formulat dhe rregulloret), subvencionet, nevojën për investime, llojin e asistencës teknike.

Studime të posaçme për policinë vendore dhe mbrojtjen civile – këto studime do të trajtojnë çështjet që lidhen me përgjegjësinë dhe autoritetin e organeve përkatëse, tipologjinë e organizimit, marrëdhëniet institucionale me organet përkatëse të qeverisë qendrore, statusi i stafit, marrëdhëniet midis autonomisë vendore dhe standarteve nacionale dhe rregullave të proçedurave, llojin e nevojave teknike dhe financiare.

Studimi për planifikimin urban- do të trajtojë çështjet që lidhen me metodologjinë, proçedurat dhe proçesin rregullator dhe llojin e asistencës teknike.

B.3 Financimi i kostos së decentralizimit

Kjo strategji rekomandon ngritjen e një sistemi krejtësisht të ri të financave të qeverisjes vendore. Nga kjo dalin një numër çështjesh të vështira politike, për sa i përket marrëdhënieve midis financave vendore dhe politikës së përgjithshme fiskale dhe makroekonomike. Gjithashtu, dalin edhe një numër çështjesh teknike që kanë të bëjnë me përvijimin e aspekteve specifike të sistemit të ri të financave vendore. Kjo strategji vendos drejtimin bazë për decentralizimin fiskal.

Parimi bazë që do të udhëheqë reformën e decentralizimit fiskal është: “Reforma do të krijojë një sistem adekuat dhe të qëndrueshëm logjik të të ardhurave vendore, por pa krijuar shtesë të kostove për financat nacionale dhe që është në përputhje me politikat fiskale dhe makroekonomike”.

75

Studimet për çështjet e politikave dhe teknikave do të përcaktojnë hollësitë dhe kohën për zbatimin e reformës. Studimet do të trajtojnë:

Analizën e politikës së decentralizimit fiskal

Strategjia rekomandon që të zbatohet një sistem, i cili parashikon/përmban grante barazuese dhe ndarje të të ardhurave për të plotësuar të ardhurat nga burimet e mundshme të qeverisjes vendore, taksat dhe pagesat vendore. Është shumë e rëndësishme që këto masa të gjykohen nga këndvështrimi i politikës së përgjithshme fiskale. Si mund të axhustohet/ndryshohet me kalimin e kohës kjo ndarje e të ardhurave, kur ndryshojnë kushtet ekonomike dhe fiskale? Kjo ka qenë një çështje tepër delikate dhe e rrezikshme në vendet e tjera të Evropës Lindore si Republika Çeke, Hungaria, Rumania.

Analiza teknike e decentralizimit fiskal

Përveç çështjeve të politikave fiskale dhe makroekonomike, ka një numër të madh çështjesh teknike që duhen trajtuar/përballuar për hartimin dhe konsolidimin e sistemit të ri të financave vendore. Këtu hyjnë tema/zëra të tillë si mekanizma, proçesi dhe formula për grantet barazues, administrimi i taksave dhe pagesave vendore, proçesi dhe struktura e buxhetit vendor, veprimet në kesh dhe marrëdhëniet me thesarin, standartet dhe proçedurat për përgjegjshmërinë financiare dhe të auditimit/kontrollit. Në këtë pikë të proçesit të decentralizimit fiskal, qëllimi i analizave është të sigurojnë inpute thelbësore për ligjin mbi financat vendore, ligjin për huamarrjen vendore dhe të garantojnë funksionimin që në fazën fillestare pas miratimit të ligjit.

Asistenca teknike dhe ndërtimi institucional

Kur ligji për financat vendore dhe ligji për huamarrjen vendore të jetë miratuar do të ndihet nevoja për asistencë që të sigurohet zbatimi me sukses i sistemit të ri të financave vendore. Kjo asistencë do të përqendrohet në ngritjen e sistemit dhe proçedurave të detajuara në nivel vendor në fushën e menaxhimit financiar në përgjithësi. Asistenca do të përqëndrohet edhe në trajnimin e specializuar dhe ngritjen e aftësive/shkathtësive të stafit përgjegjës për financat vendore. Për këtë është e nevojshme që të përvijohet profili i asistencës, që të përfshijë njohjen e punës dhe vlerësimin e nivelit të asistencës së kërkuar. Në fakt, do të ketë më shumë se një profil. Për shembull: mund të ndihet nevoja për një program asistence vetëm për çështjen e llogarive vendore dhe auditimit të tyre. Këto profile do të ndihmojnë GED-in dhe qeverinë në dialogimin me donatorët për sa i takon mbështetjes për zbatimin e reformave të decentralizimit fiskal.

B.4 Transferimi i pronave në njësitë e qeverisjes vendore

76

Në procesin e transferimit të pronave në njësitë e qeverisjes vendore dhe pas kryerjes së tij, GED-i, KND-ja dhe Ministria e Brendshme duhet të hartojnë një plan veprimi për, miradministrimin dhe mirëmenaxhimin e pronave publike vendore, për rritjen e të ardhurave dhe përdorimin e tyre për kredi koletarale.

B.5 Zhvillimi i aftësive vendore për të vepruar

Decentralizimi do të mbështetet nga një investim i madh në kapitalin njerëzor që lidhet me stafin vendor, anëtarët e zgjedhur të këshillave vendore, si dhe me grupe komunitare.

Zhvillimi i aftësive menaxhuese të qeverisjes vendore

Studimi do të trajtojë çështjet e:

Kriteret për krijimin e stafit vendor sipas funksionit

Rritja e përgjegjësive të QV dhe zgjerimi i funksioneve që do të ushtrohen nga ato, do të kërkojë një staf më të kualifikuar dhe profesional. Secili nga funksionet ose kompetencat do të kërkojë numër dhe cilësi të ndryshme të stafit. Për të përcaktuar sa më mirë këto nevoja do të kryhen disa studime dhe projekte pilot.

Strategjitë e mundshme për identifikimin, rekrutimin dhe mbrojtjen ligjore të stafit

Nevojat për staf të kualifikuar mund të zgjidhen duke patur parasysh që i) QV ka autonomi në rekrutimin e stafit, ii) stafi duhet të rekrutohet si nëpunës civil, me marrëveshje kontraktore si punonjës buxhetor, si punonjës i enteve publike, me marrëveshje kontraktore me ente furnizuese jopublike, iii) transferimi i përgjegjësive të tjera tek qeverisja vendore do të ndryshojë rolin dhe funksionet e qeverisë qendrore dhe organeve të saj të dekoncentruara, të cilat do të lirojnë një numër të konsiderueshëm të stafit të tyre që zotëron përvojë në fusha përkatëse. Ky staf mund të jetë një grup potencial për t’u rekrutuar nga QV. Nën normat dhe rregullat e ligjit për statusin e nëpunësit civil do të futen edhe nëpunësit e komunave.

Financimi i kostos së stafit të ri

Shtimi i stafit të QV do të financohet nga burime të ndryshme të tilla si rritja e të ardhurave të veta (taksa, tarifa, etj) dhe nga ndarja e të ardhurave kombëtare (taksa të ndara, transferta). Ka rëndësi të theksohet se thellimi i decentralizimit, nuk do të çojë në rritje të kostos për stafin (ose për shpenzime të tjera) po të merren parasysh shpenzimet e zakonshme si të qeverisë qendrore ashtu dhe të qeverisjes vendore. Në fakt, pritet që decentralizimi të rritë efiçencën e

77

menaxhimit. Megjithatë, do të ketë mjaft aspekte teknike dhe ligjore që duhen trajtuar dhe zgjidhur në kohë për të bërë që proçesi të vijojë pa probleme dhe me sa më pak rreziqe.

Profili i asistencës së trajnimit

Rritja e aftësive vendore do të trajtohet si një çështje tepër e rëndësishme. Për këtë do të krijohen struktura të përshtatshme dhe mundësi për trajnimin në punë për të zgjedhurit vendorë dhe stafin, të tilla si asistencë teknike dhe shkëmbim i përvojës, etj. Një nga objektivat në këtë drejtim është ngritja forcimi dhe konsolidimi i një qendre apo strukture të posaçme për trajnimin e Qeverisjes Vendore. Më parë është e nevojshme të kryhet një studim për të vlerësuar nevojën për trajnim dhe skicuar sistemin e dhënies së trajnimeve. Kjo do të ndihmonte përcaktimin në mënyrë më të saktë mënyrën e organizimit të njësie që do të merret me ketë problem, stafit dhe fondeve të nevojshme, identifikimin e organiztava e apo organizmave të tjera që mund të angazhohen currikulat e trajnimeve etj. Gjithashtu, ky studim do të jepte një përshkrim të llojit të asistencës së huaj që mund të nevojitet për të ndihmuar përpjekjet për zbatimin e sistemit të ri të trajnimit.

Forcimi i pjesëmarrjes së drejtpërdrejtë të komuniteteve vendore në qeverisjen vendore

Një nga pengesat e decentralizimit është edhe mungesa e traditës në këtë fushë, e cila bëhet e dukshme edhe nga niveli i ulët i ndjeshmërisë së komuniteteve vendore ndaj organeve të qeverisjes vendore dhe mbështetja e vazhdueshme në qeverinë qendrore. Rritja e ndjeshmërisë së komuniteteve vendore dhe e pjesëmarrjes së tyre drejtpërdrejt në qeverisjen vendore do të përbëjë një objektiv të rëndësishëm. Për këtë do të synohet dhe nxitet roli i OJQ-ve nëpërmjet aktiviteteve, media vendore, botime, debati publik, ngritja e organeve konsultative mikse pranë organeve të QV, mbështetja me logjistike dhe struktura të nevojshme të këshillave të njësive vendore, rritja e pjesëmarrjes se komuniteteve në vendimmarrje, rritja e transparencës në shpenzimet e fondeve publike, përdorimi i referendumeve etj.

Aksion i parë në këtë drejtim mund të jetë angazhimi i OJQ-ve kombetare dhe vendore në proçesin e rishikimit dhe më pas propagandimin e strategjisë, dhe të gjithe kuadrit ligjor të miratuar për decentralizimin dhe rritjen e autonomisë vendore.

IV- VLERESIMI DHE MONITORIMI I PROCESIT TË DECENTRALIZIMIT

78

Vazhdimi dhe thellimi i reformës se decentralizimit do të jetë një proçes i matshëm. Në këtë kuadër synohet të zhvillohet një vlerësim i pavarur dhe i matshëm i rezultateve konkrete të arritura nëpërmjet strategjisë së decentralizimit. Kjo do të përdorej për të vlerësuar efektivitetin e proçesit, për të modifikuar Strategjinë sipas nevojave dhe për të informuar drejtuesit dhe publikun e gjerë për rezultatet e arritura.

C.1 Komponentët Komponentët kryesorë të matjes do të jenë:

përputhja me parimet e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore, përputhja me objektivat e Qeverise Shqiptare me MSA-në.Këta komponentë do të monitorojnë përputhjen e sistemit të qeverisjes vendore me parimet e KEAV dhe objektivat e Shqipërisë me MSA-në. Kjo mund të përmblidhet në një tabelë të thjeshtë që tregon shkallën e përputhjes me secilin nga parimet e Kartës dhe MSA-se. Përderisa Bashkimi Evropian dhe Këshilli i Evropës janë partner aktiv në procesin e decentralizimit në Shqipëri, ata mund të marrin përgjegjësinë për verifikimin vjetor të rezultateve konkrete.

Piketa që tregojnë ecurinë në kohë të reformave kyçe

Ky komponent do të konsistojë në vendosjen e disa piketave që lidhen me reformat e synuara për të parë se çfarë është arritur nëpërmjet legjislacionit të ri. Për shembull, një piketë mund të shënojë kohën kur qeverisjet vendore marrin autoritet të plotë mbi shërbimet publike që do të transferohen (uji i pijshëm, infrastrukturat vendore etj.) në qeverisjen vendore ose planifikimin urban, ose kohën kur futet në fuqi skema e re e financimit dhe huamarrja vendore. Në këtë rast është e rëndësishme të përcaktohet me kujdes kuptimi i saktë i çdo pikete. Pasi të jetë marrë vendimi për piketat është e lehtë të zhvillohet modeli i vlerësimit. Ky monitorim mund të bëhet nga GED-i, ndoshta me një vlerësim të jashtëm të pavarur për dy-tre vjet gjatë proçesit të zbatimit të reformave.

Matja sasiore e decentralizimit fiskal

Ky komponent do të monitoronte proçesin e decentralizimit fiskal, duke përdorur tregues që paraqesin si shpenzimet ashtu edhe të ardhurat e financave vendore. Për shembull, një tregues mund të jetë shpenzimet vendore si përqindje e GDP ose e shpenzimeve të përgjithshme të qeverisë. Tek të ardhurat mund të ketë edhe një tregues për të ardhurat vendore “të veta” si përqindje e totalit të të ardhurave vendore. Të ardhurat e “veta” mund të përcaktohen në dy mënyra. Një mënyrë është që të përmblidhen të gjitha të ardhurat që hyjnë drejtpërdrejt në qeverisjen vendore, ku përfshihen taksat dhe pagesat vendore, si dhe taksat e ndara.

79

Mund të përdoren edhe të dhëna krahasuese nga vendet e tjera që i bëjnë këta tregues më të vlefshëm në gjykimin e proçesit. Kjo mund të bëhet lehtësisht nga vetë GED-i.

Matja cilësore e perceptimeve të qytetarëve për qeverisjen vendore

Ky komponent është ndoshta më sinjifikativi ndër komponentët e monitorimit të proçesit, por edhe më i vështiri për tu zbatuar. Ideale do të qe që këtu të përfshiheshin disa grupe përfaqësimi me bazë nacionale. Është mjaft e rëndësishme që vëzhgimi /anketimi i parë të kryhet sa më shpejt që të jetë e mundur me qëllim që të përcaktohen vlerat bazë. Pastaj ky mund të përsëritet periodikisht, ndoshta çdo dy vjet. Matja më shpesh është pa interes, pasi perceptimet e qytetarëve ndryshojnë pak a shumë ngadalë. Problemi qëndron tek kosto, logjistika e përgatitjes dhe drejtimi i vëzhgimit që të jetë sa më përfaqësues dhe të ketë vlerë statistikore. Një çështje më vete është dhe ajo se kush do të marrë përgjegjësinë për këtë komponent të monitorimit të sistemit.

Plani i Veprimit për Decentralizimin

Detyra kryesore të reformës

Detyra mbështetëse Afati Shënime

I. Reformat e menjëhershme. Viti i pare

Janar 2008

Planifikimi urban Ligji mbi planifikimin urban

Huamarrja vendore

Ligji mbi për huamarrjen e pushtetit vendor

Dhjetor 2007

Përmirësimi i rolit të Prefektit

Ligji (amendimi) për prefektin.

II. Viti i dytë Deri më Janar 2009

Paketa(t) ligjore për Pronat Publike (kuadri rregullator dhe

Ligji mbi Ndërmarrjet Publike Vendore.Inventari i akteve normative

Dhjetor 2008

80

transferimi i tyre) Ndryshimet e menjëhershme në financat vendore

Manual/studimi i decentralizimit fiskal, formulës se ndarjes se transfertës se pakushtëzuar dhe taksat e ndara.

Shkurt 2008

Ligjet mbi Financat vendore

Ligji ose amandemente “Mbi Financat Vendore”

Viti 2008Standartet për shërbimet publike, uniformiteti dhe përcaktimi i nivelit minimal të tyre.

Hartimi i akteve ligjore dhe nën-ligjore për krijimin e standarteve të shërbimeve publike, uniformiteti dhe përcaktimi i nivelit minimal të tyre. Adoptimi i standarteve në fushat e shërbimeve publike dhe mbështetja financiare,Pilotimi i funksioneve të reja në disa njësi vendore,Adoptimi në shkalle kombëtare.

Viti 2008

Ndarje e qartë e përgjegjësive dhe kompetencave të qeverisjes vendore e asaj qendrore në fushën e funksioneve të përbashkëta

Draftimi dhe adoptimi i akteve ligjore e nënligjore për ndarjen e përgjegjësive në fushën e:

Arsimit parauniversitar, Shëndetit parësor, Kujdesit Social.

Viti 2008

Forcimi i rolit të Këshillit të Qarkut si nivel i dytë i qeverisjes vendore

Draftimi dhe adoptimi i legjislacionit të nevojshëm për: Llojin e kompetencave, Mënyrën e zgjedhjes, Madhësinë e Qarkut, Burime të qëndrueshme dhe të

pavarura.

Viti 2008

Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rritja e kapaciteteve për auditin e brendshëm dhe të jashtëm financiar për qeverisjen vendore.

Vlerësimin i dispozitave ekzistuese ligjore për auditin financiar; hartimi dhe miratimi i legjislacionit të ri, i cili do të siguroje një përcaktim të qartë të kompetencave të strukturave të auditimit, detajomi i modaliteteve të zbatimit dhe mënjanimi i kontrolleve dubluara / mbivendosura.

Viti 2008

Ngritja e Kapaciteteve Vendore dhe Trajnim

Manual/studimi mbi vlerësimin e profilit/llojit të trajnimit.

Viti 2008

Paketa të tjera Manual/studimi mbi Formulën e Viti 200881

Manual/studime/manuale

transferues se pakushtëzuar dhe taksat e ndara,

Manual/studimi mbi shërbimet publike vendore,

Manual/studime të posaçme mbi policinë vendore dhe mbrojtjen civile,

Manual/studimi për rolin e këshillave te qarqeve, rajonet dhe rajonalizimet në konceptin ekonomik,

Manual/auditin dhe statistikat për treguesit vendor,

Manual/studimi mbi metodologjinë e vlerësimit të progresit të decentralizimit.

III. Viti i tretë Deri më Janar 2010

Rritja e transparencës dhe pergjegjshmerise

Hartimi i një ligji të posaçem për transparencen dhe llogaridhënien e organeve të qeverisjes vendore midis institucioneve (administratë-kryetar, me këshillin e njësisë vendore dhe këto institucione me publikun e gjere).

Viti 2009

Sistemi i statistikave

Hartimi i një ligji për formatet dhe mënyrat e raportimit dhe të shkëmbimit të informacionit midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

Viti 2009

Ligji mbi funksionet e deleguara

Berja e nje studimi per funksionet publike dhe ndarjen e ketyre funksioneve midis pushtetit qendror dhe atij vendor

Viti 2009

Hartimi i ligjit mbi taksen e pasurise

Hartimi i nje studimi mbi ecurinë e takses mbi pasurinë.

Viti 2009

IV. Vijimi i decentralizimit

Përtej 2010

Vlerësimi i decentralizimit

Vlerësimi i plotë i decentralizimit, sukseset, sfidat dhe dështimet.

Ligje dhe aksione të mëtejshme të lidhura me decentralizimin.

Studime dhe aksione të mëtejshme që do të identifikohen sipas nevojave dhe tëndencave të decentralizimit.

82

ANEKSI 1. Paraqitje tabelare e funksioneve të qeverisjes vendore

Fusha/nënfusha e përgjegjësisë

Tipi i përgjegjësisë dhe i autoritetit

Shërbimet dhe infrastruktura publike e lidhur me to

Furnizimi me ujë dhe kanalizimet

Ka përgjegjësi të plotë dhe posedon të gjithë autoritetin e nevojshëm administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator

Rrjeti rrugor Ka përgjegjësi të plotë për rrjetin rrugor të nivelit të saj (rrugë bashkiake dhe komunale) për ushtrimin e të cilës ka autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullatorMund t’i delegohet përgjegjësi dhe autoritet për mirëmbajtjen e rrugëve të kategorive të tjera (qarku dhe nacionale)

Mbetjet urbane Ka përgjegjësi dhe autoritet të plotë në garantimin e shërbimit të mbledhjes, transportit dhe trajtimit të

83

tyreShpërndarja e energjisë elektrike dhe ndriçimi i vendeve publike

Ka autoritet rregullues nëpërmjet autoritetit të planifikimit urban dhe planeve/lejeve përkatëse urbanistike. Mund të shfaqet si operator shpërndarje në kuadrin e privatizimit të sistemit, në kushte kontraktuale me Operatorin Nacional. Ka pergjegjesi dhe autoritet të plotë ne ndricimin publik.

Rrjeti i telekomunikacionit

Mund të shfaqet/veprojë si operator lokal në kushte kontraktuale me operatorin nacional ose mund të përfshihet (të japë mendim) në seleksionimin e operatorit lokal në kushtet e privatizimit të shërbimit.

Transporti publik Përgjegjës për shërbimin e transportit urban duke patur autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator. Në rastin e shërbimit inter-urban, zotëron vetëm autoritet rregullator.

Ngrohja Nuk ka përgjegjësi veçse e garanton atë në rastin e institucioneve në varësi dhe në kuadrin e mbështetjes ndaj varfërisë, por përcakton vetë format dhe instrumentet. Ka përgjegjësi në lidhje me sigurinë dhe cilësinë e burimeve ngrohëse dhe posedon autoritet rregullator (jep liçenca, përcakton standarte dhe normativa)

Planifikimi urban dhe menaxhimi i tokës

Ka përgjegjësi primare dhe ekskluzive në territorin e vet. Posedon autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator. Në lidhje me këtë të fundit nxjerr norma dhe standarte të aplikueshme në territorin e vet si shtesë e normave dhe rregullave nacionale.

Strehimi Ka përgjegjësi për zbutjen e problemit në lidhje me shtresa të caktuara sociale të përcaktuara në kritere nacionale. Posedon autoritet të plotë administrativ, shërbimi dhe investimi dhe autoritet të pjesshëm rregullator. (Ndjek politikat e përgjithshme nacionale në këtë fushë)

Nën-Fusha e përgjegjësisë

Zhvillimi social kulturor

Arsimi Ka përgjegjësi për garantimin e funksionimit normal të institucioneve arsimore lokale dhe shërbimit arsimor të detyrueshëm, të përgjithshëm dhe profesional. Në lidhje me këtë përgjegjësi posedon autoritet të pjesshëm administrativ (emërimi i personelit joprofesional), investimi (për mirëmbajtjen dhe rikonstruksionin e ndërtesave të shkollave) dhe rregullator. Sidoqoftë mban përgjegjësinë dhe së fundi zotëron edhe mjetet financiare për këtë përgjegjësi.

Shëndeti publik Ka përgjegjësi për garantimin e shërbimit shëndetësor parësor si dhe atë spitalor. Në lidhje me këtë përgjegjësi posedon autoritet të kufizuar administrativ (emërimi i personelit joprofesional), shërbimi, investimi dhe rregullator. Këtë autoritet e ndan me aktorë të tjerë lokalë, rajonalë dhe nacionalë. Sidoqoftë, mban përgjegjësinë kryesore.

84

Kultura, tradita Ka përgjegjësi të plotë ligjore dhe/ose promocionale në lidhje me organizmin dhe zhvillimin e aktiviteteve dhe administrimin e institucioneve kulturore duke poseduar autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator

Zhvillimi social. Mbështetja e shtresave sociale

Mban përgjegjësi për politikat e zhvillimit social të komunitetit duke luajtur rol promocional si dhe garanton mbështetjen e shtresave shoqërore të margjinalizuara (të varfëritë, jetimet, pleqtë të droguarit, të papunët etj), pakicat etnike, duke zhvilluar programet e veta dhe/ose duke ekzekutuar mbi baza delegimi dhe/ose kontraktuake programet e institucioneve qendrore dhe të donatorëve. Sipas rastit posedon autoritet të plotë ose të pjesshëm administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator. Gjithashtu mbron dhe promovon të drejtat e njeriut dhe të drejtën e informimit.

Nënfusha e përgjegjësisë

Zhvillimi ekonomik

Zhvillimi i biznesit Ndërmerr nisma nxitëse për zhvillimin e biznesit, mbështet investimet në rrjetet e rënda dhe të lehta, nxit veprimtari kombëtare dhe ndërkombëtare, nxjerr rregulla dhe standarte për procedura, regjistrime, liçensime, etj.

Zhvillimi i bujqësisë Nxit veprimtari ekonomike, mbështet ose furnizon shërbime ekstensive, mbështet trajnimet dhe informimet, investon ose mbështet investimet në infrastrukturën prodhuese (ujitje, etj.), rregullon regjimin e përdorimit të burimeve, menaxhon dhe rregullon regjimin e përdorimit të burimeve natyrore si uji, fauna, flora, toka bujqësore. Merr nisma të ndryshme brenda politikave dhe standarteve nacionale.

Nënfusha e përgjegjësisë

Rendi Publik Mbrojtja Civile

Rendi publik Nxjerr rregulla dhe norma për rendin publik dhe krijon organe lokale për detyrimin dhe monitorimin e zbatimit të tyre. Mund të krijojë policinë lokale, roli minimal i të cilës është të detyrojë zbatimin e urdhrave dhe akteve të QV, por mund të ketë përgjegjësi edhe për aspekte të tjera të rendit publik si trafiku i rrugor, qetësia publike, si dhe mund të jetë aktive, sipas rregullave të qarta, kundër krimit. Për këtë ka/zotëron autonomi të plotë, brenda standarteve nacionale dhe normave ligjore të përcaktuara qartë lidhur me strukturën, cilësinë e personelit, procedurat dhe metodikat, kooperimin me forca të tjera të rendit publik, etj. Ky zgjerim i përgjegjësive do të jetë një synim opsional afat gjatë.

Mbrojtja civile QV është institucioni i parë publik përgjegjës për mbrojtjen civile në raste të katastrofave natyrore, sociale dhe teknologjike. Për këtë ajo ka/zotëron autoritetin të nxjerrë rregulla, të marrë masa

85

parandaluese, të ngrejë organe të specializuara, të bashkëpunojë me organe të tjera vendore dhe qendrore, kur rreziku del jashtë mundësive të veta për ta përballuar.

86

ANEKSI 2. Taksat Vendore

Llojet e taksave Metodologjia

Vendimi i QV për çdo nivel

Administrimi (procedurat, dokumentimi, identifikimi i paguesve, liçensimi)

Mbledhja Vendimi për sanksionet

Taksa mbi ndërtesat, taksa mbi tokën bujqësore dhe taksa (tatimi) mbi biznesin e vogël

Përcaktuar me ligj

Diskrecion brenda një intervali uniform në të gjithë vendin me një +/- 30 % të një niveli kombëtar fiks

Administrata e taksave e QV

QV ose një agjent i autorizuar

Autoriteti i taksave i QV

Taksa mbi trashëgiminë, taksa mbi testamentin dhe taksa mbi dhurimet

Përcaktuar me ligj

Fikse për të gjithë vendin

Mund të kryhet nga autoriteti kombëtar i taksave

Mund të kryhet nga autoriteti kombëtar i taksave

Autoriteti i taksave i QV vendos bazuar në informacionet e autoritetit kombëtar të taksave

Taksa mbi transaksionet imobiliare, taksa mbi të ardhurat nga lojrat e fatit, taksa mbi automjetet

Përcaktuar me ligj

Diskrecion mbi minimumin kombëtar

Mund të kryhet nga autoriteti kombëtar i taksave ose nga QV sipas

Mund të kryhet nga autoriteti kombëtar i taksave ose

Autoriteti i taksave i QV vendos bazuar në informacionet

87

efiçencës më të madhe.

nga QV sipas efiçencës më të madhe.

e autoritetit kombëtar të taksave

Taksa për fjetjen, taksa mbi kafshët dhe taksa komunale

Përcaktuar me ligj

Diskrecion i plotë

Administrata e taksave e QV

Autoriteti i taksave i QV ose ai qendror

Autoriteti i taksave i QV

88

ANEKSI 3. Tarifat Vendore

II. Tarifat Vendore Metodologjia për llogaritjen e kostos dhe tarifave

Vendimi i QV për çdo nivel

Administrimi (proçedurat, dokumentimi, identifikimi i paguesve, liçensimi)

Mbledhja Vendimi për sanksionet

Tarifat për shërbimet publikeTarifat për: Furnizimi me ujë, shërbimi për mbeturinat, mbetjet e ngurta, ngrohja (nëse jepet nga QV), Transporti Publik, ndriçimi i mjediseve publike.

Uniforme për gjithë vendin duke respektuar disa standarte bazë

Diskrecion i plotë

QV. Enteve furnizuese mund t’i jepet autoritet i kufizuar

Kryesisht enti furnizues, por edhe çdo ent tjetër i autorizuar nga QV

Kryesisht enti furnizues i mbështetur nga autoriteti i taksave dhe policia e QV

Tarifat për të drejtën e përdorimit të të mirave publikeTarifa për tregun, për shërbimin e varrezave, për parkimin e automjeteve, për tabelat e dyqaneve, për reklamat në vende publike, për përdorimin e hapësirave publike (sheshe, parqe)

Principet e përgjithshme për tarifat mbi të mirat publike

Diskrecion i plotë

Qeverisja vendore

Qeverisja vendore

Qeverisja vendore

89

Tarifat për lëshimin e liçensave dhe dokumentaveTarifat për: Lëshim liçense/leje ndërtimi, për zhvillimin e tokës, për lëshim çertifikatash dhe dokumenta të tjera, regjistrimin e automjeteve

Parimet e përgjithshme për këtë qëllim

Diskrecion i plotë

Qeverisja vendore

Qeverisja vendore

Qeverisja vendore

Leje peshkimi, leje gjuetie

Diskrecion mbi minimumin kombëtar

QV QV QV

90

ANEKSI 4- Të drejta pronësore të QV

Transaksioni / operacioni Proçedurat (opsionet ilustrative)

Vendim - marrësi

Komente

Marrje e rregullt

Blerje nga sektori privat apo publik

Shpallje + negociata Qeverisja vendore

Brenda kuadrit ligjor

Këmbim me agjenci të tjera publike

Negociata Qeverisja vendore

Këmbimi është një transaksion që nuk ndryshon nga blerja e shitja

Krijim ndërmarrjeje Iniciativë administrative + shpallje

Qeverisja vendore

Duhet të ketë kufizime për fushën e veprimtarisë ekonomike

Të tjera Trashëgimi, dhurimMarrje e veçantëKonfiskim për mospagim taksash

Proçedura të posaçme*

Nuk e njeh ligji ende

Shtetëzim Proçedura të posaçme*

Qeverisja vendore

Për interesa publike vendore dhe për një numër më të pakët rastesh se sa i njihet qeverisjes qendrore. Personit juridik apo fizik i njihet e drejta të ankohet në gjykatë vetëm për vlerën, ndërsa shtetëzimi mund të interpretohet vetëm në gjykatën kushtetuese.

Dedikim i një pjese Proçedura të posaçme*

Qeverisja vendore

91

Të tjera (Sekuestrimi) Proçedura të posaçme*

Qeverisja vendore

MbajtjaPërdorim vetiak nga një agjenci publike

Menaxhimi i pronave Qeverisja vendore

Dhënje me qera privatëve Shpallje publike + pranim i ofertës më të lartë apo ankandi

Qeverisja vendore

Duhet që të përcaktohen proçedurat qartë që të shmangen efektet negative në shtrembërimin e tregut dhe të mos neglizhohen funksionet bazë qeverisëse të qeverisjes vendore

Konçension Shpallje dhe tender i mbyllur ose negocim

Qeverisja vendore

Kontribute në asetet e ndërmarrjeve pronë e qeverisjes vendore

Iniciativë administrative dhe shpallje

Qeverisja vendore

Disponimi i një pakete pronash abstrakte (obligacione, bono, etj)

Menaxhim i paketës (portofolit)

Qeverisja vendore

Përdorimi si kolateral Iniciativë administrative dhe shpallje

Qeverisja vendore

Të tjeraTjetërsimiShitje Proçedura të hapura

kompetitive (ankand, tender i hapur)

Privatizim Proçedurë e posaçme*

92

Likujdim i ndërmarrjeve Iniciativë administrative dhe shpallje

93