edukimi qytetar nË mËsimin klasor standardet e tË...

BYROJA PËR ZHVILLIMIN E ARSIMITSEKTORI PËR VLËRËSIM

NOTIMI NACIONALI TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE

EDUKIMI QYTETARNË MËSIMIN KLASOR

STSTANDANDARDETARDETE TË ARRITURAE TË ARRITURAVEVE

TË EDUKIMIT QYTETTË EDUKIMIT QYTETARAR

Shkup, 2004

BYROJA PËR ZHVILLIMIN E ARSIMITSEKTORI PËR VLËRËSIM

EDUKIMI QYTETAR NË MËSIMIN KLASOR

STSTANDANDARDET E TË ARRITURAARDET E TË ARRITURAVEVETË EDUKIMIT QYTETTË EDUKIMIT QYTETARAR

Autorë:Mr. Gorica Mickovska, këshilltareBojana Naceva, këshilltareGollubina Georgjievska, këshilltareLiljana Gjorgjioska, këshilltare

Anëtarët e grupit punues për Standardet e edukimin qytetar

Projekti është mbështetur nga:

Byroja për Zhvillimin e Arsimit

Catholic ReliefServices

USAID

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNarodna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje

373.312.61:342.7(497.7)

STANDARDET e të arriturave të edukimit qytetar: edukimi qytetar në mësiminklasor: notimi nacional i të arriturave të nxënësve / [Gorica Mickovska... [i dr.];përktheu në gjuhën shqipe Zekerija Ibrahimi]. - Shkup: Byroja për zhvillim earsimit, Sektori për vlërësim, 2004. - 45 str.; 21 sm

Izv. stv. nask.: Standardi na postigawa za gra|ansko obrazovanie

ISBN 9989-939-47-0

1. Mickovska, Goricaa) Gra|ansko obrazovanie - Oddelenska nastava - Ocenuvawe -Makedonija - Standardi

COBISS.MK-ID 59765258

Edukimi qytetar3

PËRMBAJTJA

1. NEVOJA E PËRGATITJES SË STANDARDEVE TË TËARRITURAVE TË NXËNËSVE NË EDUKIMIN QYTETAR

2. CILI ËSHTË QËLLIMI I STANDARDEVE

3. PËRGATITJA E STANDARDEVE3.1. Matja e të arriturave

3.1.1. Përpunimi i programit të provimit3.1.2. Përpunimi i ajtemëve (test-detyrave)3.1.3. Matja e të arriturave të nxënësve

dhe përcaktimi i standardeve empirike3.2. Vendosja e standardeve apriore (eksperte)3.3. Revidimi i vlerësimeve të mëparshme.

3.3.1. Informimi për peshën relative të ajtemëve dhe rishqyrtimi i vlerësimeve

3.3.2. Informimi për të arriturat empirike dhe rishqyrtimi i vlerësimeve

3.3.3. Përcaktimi i standardeve3.4. Përshkrimi i niveleve të standardeve

4. STRUKTURA E STANDARDEVE

5. PËRSHKRIM I PËRGJITHSHËM I NIVELEVE TË STANDARDEVE TË TË ARRITURAVE

6. FUSHAT DHE QËLLIMET PROGRAMORE

7. PËRSHKRIMI I STANDARDEVE SIPAS NIVELE DHE FUSHAVEStandardi minimalStandardi i mjaftueshëmStandardi i lartë

8. SHEMBUJ TË AJTEMËVE SIPAS NIVELEVE DHE STANDARDEVE

5

8

10101011

111213

13

131415

16

17

19

24242629

33

Standardet e të arriturave4

Edukimi qytetar5

NEVOJA E PËRGATITJES SË STANDARDEVE TË TË

ARRITURAVE TË NXËNËSVE NË EDUKIMIN QYTETAR

dryshimet në arsim të cilat me theks të veçantë janë përsh-pejtuar viteve të fundit, kanë për qëllim që të ngrihet cilësia

në aspektet e ndryshme të arsimit, por para së gjithash nga të gji-tha ato angazhime pritet cilësi më e lartë e të arriturave të nxë-nësve. Në ato procese posaçërisht insistohet që arsimi të bazohetnë standarde si mënyra më të qëlluara për përcjellje të vazh-dueshme të punës dhe të të arriturave, gjë që është bazë për ngri-tjen e vazhdueshme të cilësisë. Që të gjithë pjesëmarrësit në pro-cesin arsimor (si dhe opinioni më i gjerë) të kenë qëndrim të njëjtëndaj të arriturave, nevojitet që ato të përshkruhen qartë dhe të je-në të pranuara.

Për këtë qëllim përgatiten edhe standardet e të arriturave tënxënësve të mësimit klasor në arsimin fillor1.

Standardet paraqesin përshkrime të pranuara2 për nivelet ecilësisë dhe sasisë së diturive të cilat pritet që nxënësit t'i arrijnënë fund të periudhës së caktuar të arsimit.

Në esencë, të arriturat e nxënësve janë të përcaktuara mesecilin program mësimor. Në programe është përcaktuar ajo qënxënësit duhet ta dinë dhe të mund ta bëjnë, si rezultat i përmbaj-

N

1 Në vitin 2001 janë përgatitur standarde për të arriturat në gjuhën maqedonase, gjuhënshqipe dhe në matematikë, gjithë kjo si pjesë e Notimit nacional të të arriturave të nxë-nësve në mësimin klasor, ndërsa në vitin 2004 janë përgatitur standardet e edukimitqytetar në mësimin klasor.

2 Janë propozuar nga grupe më të mëdha ekspertësh dhe janë miratuar me vendim tëministrit të Arsimit dhe Shkencës.


tjeve të përvetësuara të cilat i parasheh programi. Lidhur me këtopërcaktime në programet mësimore, standardet paraqesin kon-kretizim dhe diferencim të të arriturave sipas niveleve. Pikërisht kylloj i konkretizimit dhe i diferencimit mundëson qëndrim më objek-tiv dhe më valid ndaj të arriturave të nxënësve dhe njëherit e leh-tëson matjen dhe vlerësimin e tyre.

Me dokumentet programore të arsimit fillor janë parashtruarqëllimet për zhvillimin e nxënësve të cilat vështirë mund të lidhenme një lëndë mësimore të caktuar. Të tilla janë qëllimet dhe për-caktimet që kanë të bëjnë me edukimin qytetar. Ato në dokumen-tet programore të mësimit klasor janë të vëna në pjesën e qëllime-ve të përgjithshme të arsimit fillor dhe në qëllimet dhe përmbajtjete lëndëve të ndara mësimore (më së shpeshti në lëndët Shoqëriadhe Gjuha amtare). Që nga viti 1998 me qëllim që të përforcohetedukimi qytetar në mësimin lëndor, realizohet edhe një program iposaçëm, "Bazat e demokracisë", në të cilin, gjithashtu janë para-shtruar qëllime që kanë të bëjnë me njohjen dhe kuptimin e kon-cepteve themelore të edukimin qytetar: Përgjegjësia, Autoriteti,Drejtësia, Privatësia, si dhe me përdorimin e diturive të tilla nësjelljen e përditshme të nxënësve në familje, shkollë dhe në bash-kësinë më të gjerë. Këtu pritet që arsimtarët dhe shkolla si tërësi,përmes të gjitha aktiviteteve mësimore dhe jashtëmësimore nëshkollë, si dhe përmes krijimit të kulturës adekuate demokratikenë shkollë, të insistojnë t'i mësojnë dhe aftësojnë nxënësit për jetënë shoqërinë qytetare demokratike. Disa qëllime që i takojnë fu-shës së edukimit qytetar arrihen edhe përmes realizimit të projek-teve të tjera në mësimin klasor, posaçërisht në projektet "Lojërapër zgjidhjen e konflikteve" dhe "Të drejtat e fëmijëve".

Në qasjen e tillë të edukimit qytetar edhe më tepër ështëtheksuar nevoja për përpilimin e standardeve për të arriturat enxënësve në edukimin qytetar, sepse nuk ekziston mënyrë tjetërsistematike për përcjelljen e të arriturave në këtë fushë e cila ësh-të aq shumë e rëndësishme për një vend në tranzicion siç ështëMaqedonia. Liria e madhe në zgjidhjen e përmbajtjeve dhe nëqasjet metodike të edukimin qytetar, gjithashtu e imponojnë nevo-jën e përcaktimit dhe vlerësimit eksplicit të të arriturave të edukim-it qytetar.

Edukimi qytetar7

Me fillimin e Notimit nacional të të arriturave të nxënësve nëmësimin klasor, në kuadër të të cilit do të përgatiten standarde përtë gjitha lëndët mësimore dhe/ose fushat në mësimin klasor, ek-ziston edhe një arsye për përgatitjen e standardeve të të arritura-ve të edukimin qytetar që do të mundësojnë vlerësim të pranuartë të arriturave në këtë sferë.


CILI ËSHTË QËLLIMI ISTANDARDEVE

tandardet si bazë e përcaktimit të të arriturave të nxënësvedo të mund të përdoren nga subjekte të ndryshme që janë

të interesuar për ndodhitë në veprimtarinë edukativo arsimore.Ato para së gjithash i dedikohen Notimit nacional të mësi-

min klasor, i cili përfshin matje (testime) të njëpasnjëshme të cilatdo të realizohen në fund të ciklit arsimor, me qëllim që ashtu tësigurohen tregues për të arriturat e nxënësve në nivel nacional nëraport me standardet e parashtruara. Me këtë do të sigurohen tre-gues për atë se rezultatet e fituara përmes matjeve të tilla për-puthen ose janë jashtë standardeve të pranuara. Përsëritja e për-piktë e disa gjendjeve të caktuara në arritjen e standardeve do tëjetë tregues për nevojën e mbajtjes së praktikës ekzistuese osepër futjen e ndryshimeve. Ndryshimet në arritjet e standardeve nëtestimet e ardhshme do ta nxjerrin në pah efikasitetin e masave tëmarra për përmirësimin e gjendjeve të konstatuara më parë.

Përshkrimet e niveleve të të arriturave të dhëna në stan-darde do t'u mundësojnë shkollave dhe arsimtarëve që ta vlerëso-jnë gjendjen dhe t'i vlerësojnë të arriturat e nxënësve të tyre3, metë edhe efektet e punës personale. Notimi dhe vlerësimi i këtillëdo ta shtyjë arsimtarin që të ndërmarrë aktivitete të cilat pret tësjellin ndryshime pozitive në të arriturat e nxënësve.

Për prindërit dhe për opinionin më të gjerë standardet do tëparaqesin mjet i cili do t'u ndihmojë atyre që më mirë ta kuptojnë

S

3 Gjatë kësaj duhet të kihet parasysh se standardet janë në nivel nacional dhe se me tonuk mund të vlerësohen në mënyrë të drejtpërdrejtë të arriturat e shkollave, pa mos ipasur parasysh edhe faktorët specifikë që ndikojnë aty.

Edukimi qytetar9

atë që e presin nga nxënësit në fushën e edukimit qytetar dhekështu t'i vlerësojnë të arriturat e nxënësve.

Gjendjet në arritjen e standardeve në nivel nacional pritet tëbëhen nxitje për faktorët përgjegjës që të ndërmarrin masa (zgji-dhje adekuate të përmbajtjeve, mënyrave dhe mjeteve për përkry-erje profesionale, ndryshime në metodat mësimore, organizim dheudhëheqje të shkollës etj.), që do t'i kushtëzojnë ndryshimet poz-itive në shkallë më të lartë të arritjes së standardeve për të arritu-rat në edukimit qytetar.

Standardet nacionale mund të krahasohen edhe me stan-dardet e ngjashme të vendeve të tjera4 ose me standardet ndër-kombëtare të përgatitura në kuadër të matjeve ndërkombëtare tëtë arriturave të nxënësve në të cilat ndoshta në të ardhmen do tëmarrë pjesë edhe vendi ynë.5

4 National Assessment Governing Board, NAEP Civics: Civics Framework for the1998 National Assessment of Educational Progress, U.S. Department of Education,Washington.

5 P.sh: në projektet Civic Education Study, IEA.


PËRGATITJA E STANDARDEVE

tandardet e të arriturave të nxënësve në edukimin qytetarnë fund të mësimit klasor fitohen nga kombinimi i qasjes

eksperte (apriore) dhe empirike (statistikore).Me qasjen eksperte (apriore) fitohen gjykimet nga grupi i

ekspertëve (këshilltarë, arsimtarë, prindër) për nivelin e duhur dhepër nivelin e pritur të të arriturave në edukimin qytetar.

Me qasjen empirike (statistikore) fitohen tregues të cilët e pa-raqesin nivelin e situatës aktuale në të arriturat e nxënësve (në ma-tjen e të arriturave të edukimin qytetar të realizuar në vitin 2004).

Përcaktimi për qasje të kombinuar në arritjen e standardevee ka përcaktuar edhe mënyrën e përgatitjes së tyre, e cila ka kalu-ar në disa faza.

Qasja e këtillë përfshin tri faza: (1) parashtrimi i standarde-ve eksperte të mëparshme, (2) matja e të arriturave dhe përcakti-mi empirik i standardeve të të arriturave dhe (3) parashtrimi i stan-dardeve si rezultat i përputhjes së asaj që pritej nga ekspertët dhenga treguesit empirikë të të arriturave.

MATJA E TË ARRITURAVE

3.1.1. PËRPUNIMI I PROGRAMIT TË PROVIMIT

Një grup ekspertësh (arsimtarë klasorë, këshilltarë të mësim-it klasor dhe këshilltarë për notim) së pari e përpiluan programinpër provimin e matjeve të të arriturave të nxënësve të mësimit kla-sor në edukimin qytetar.

S

Edukimi qytetar11

Gjatë përgatitjes së programit të provimit si bazë u morënqëllimet e përgjithshme të arsimit fillor dhe të mësimit klasor, pro-gramet mësimore të mësimit lëndor, si dhe qëllimet e programit"Bazat e demokracisë". Në bazë të tyre janë parashtruar edhevlerësimet e ekspertëve për përmbajtjen e matjes së të arrituravetë nxënësve të mësimit klasor në edukimin qytetar. Këtu para sëgjithash ishte e nevojshme të mbahej llogari për tërë atë që mundtë matej me detyrat e tipit laps-letër6.

Programi për provim përfshin regjistrim të fushave dhe qëll-imeve kumulative në kuadër të çdo fushe që ka të bëjë me të arrit-urat e nxënësve në fund të mësimit klasor.

3.1.2. PËRPUNIMI I AJTEMËVE (TEST-DETYRAVE)

Anëtarët e grupeve të ekspertëve për matjen e arritjes sësecilit nga qëllimet, përpiluan më tepër ajtemë (test pyetje/detyra)duke u përpjekur kështu të jenë me zgjidhje të ndryshme (të lehta,mesatarisht të vështira, të vështira). U përgatitën rreth 3000 ajte-më. Në ndërkohë, në vitin 2004, janë përdorë 112 prej tyre, nga tëcilët gjysma ishin përdorë edhe në paratestimin e vitit 2003, i cili urealizua ndaj një modeli të nxënësve të pilot-shkollave të projektit"Edukimi qytetar".

3.1.3.MATJA E TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE DHE PËRCAKTIMI I STANDARDEVE EMPIRIKE

Në fund të majit të vitit 2004 është bërë matje e të arrituravetë nxënësve në edukimin qytetar në një model reprezentativ tënxënësve të klasës IV të mësimit klasor në shkollat fillore të Ma-qedonisë.

6 Hëpërhë në matjet e këtilla përdoren vetëm teste të tipit laps-letër, para së gjithash,për shkaqe financiare.


Të dhënat janë përpunuar dhe, pas heqjes së test-detyraveme karakteristika të dobëta psikometrike, të arriturat janë paraqi-tur në shkallë të të ariturave për secilën fushë programore ndaras.

Me këtë test janë fituar rezultate të cilat e nxjerrin në pahrëndësinë e secilit ajtem të testit. Në shkallët në të cilat u paraqi-tën të arriturat nëpër fusha të caktuara, test-detyrat janë radhitursipas përqindjes së zgjidhjes, gjegjësisht sipas asaj se sa kanëqenë të vështira: prej më të lehtave deri në më të vështirat. Atygjithashtu janë paraqitura prerjet kryesore që i përcaktojnë të trianivelet e standardeve: minimale - detyra që i kanë zgjidhur 90% enxënësve, mjaftueshëm - detyra që i kanë zgjidhur 75% të nxë-nësve dhe lartë - detyra që i kanë zgjidhur 10% të nxënësve.

Në fakt, këto janë standardet e arritura në mënyrë empirike.

VENDOSJA E STANDARDEVE APRIORE (EKSPERTE)

Grupi i pavarur i ekspertëve i përbërë prej 15 personave (ar-simtarë klasorë të shkollave me karakteristika të ndryshme, këshi-lltarë të mësimit klasor dhe prindër), prej të cilëve shumica nukishin të inkuadruar në test-detyra, punonte në parashtrimin e stan-dardeve.

Në fillim është pranuar përshkrimi i përgjithshëm i standar-deve të tria niveleve të të arriturave, ku nivelet janë përcaktuarsipas cilësisë dhe sasisë së diturisë në raport me mundësitë që iofrojnë për mësimin e mëtutjeshëm të edukimit qytetar dhepërmes numrit të nxënësve që pritet se do ta arrijnë atë7.

Në bazë të përshkrimit të përgjithshëm të standardeve, nëtë tria nivelet e të arriturave: minimal, mjaftueshëm dhe lartë, se-cili anëtar i grupit punues, sipas përvojës së tij personale dhe vle-rësimit të nevojave dhe mundësive të nxënësve, secilin ajtem eklasifikonte në njërin nga tri nivelet gjegjëse. Pastaj, vlerësimet in-

7 Përshkrimi i përgjithshëm i standardeve është dhënë në faqen 17.

Edukimi qytetar13

dividuale të anëtarëve të grupeve krahasoheshin. Vlerësimet përajtemët te të cilët eksiztonte pajtueshmëri e plotë, pranoheshin siajtemë për kontrollim të arritjes së nivelit. Për ajtemët për të cilëtekzistonte mospajtueshmëri, secili anëtar e elaboronte qëndrimine tij dhe e argumentonte vlerësimin e tij. Pas këtij diskutimi, secilianëtar përsëri për secilin ajtem bënte vlerësim të ri.

Zgjedhja e ajtemëve për secilin nivel të të arriturave nëfushën e dhënë, paraqiste parashtrim apriori të standardeve për tëarriturat e nxënësve në atë fushë.

REVIDIMI I VLERËSIMEVE TË MËPARSHME

3.3.1. INFORMIMI PËR PESHËN RELATIVE TË AJTEMËVE DHE RISHQYRTIM I VLERËSIMEVE

Në këtë fazë të përgatitjes së standardeve, grupit të eksper-tëve së pari i jepet radhitja e ajtemëve sipas rëndësisë së tyre nëtestimin e realizuar, por pa të dhëna për procesin e zgjidhjes së ty-re. Në bazë të këtyre të dhënave, secili anëtar i ekipit e shqyrton-te vlerësimin e tij të parë për rëndësinë e secilit ajtem një nga një,gjegjësisht të nivelit të standardit të cilit duhet t'i takojë. Pastaj atëe diskutonte me anëtarët e grupit. Në bazë të kësaj, secili anëtarka parashtruar kufij të secilit nivel të standardeve.

3.3.2. INFORMIMI PËR TË ARRITURAT EMPIRIKE DHE RISHQYRTIMI I VLERËSIMEVE

Në këtë fazë anëtarët e grupit të ekspertëve morën informa-ta për arritjet e vërteta të nxënësve në matjen e të dhënave përzgjidhjen e secilit ajtem. Këtu u shënuan qartë kufijtë empirikë tëstandardeve: detyrat që i kanë zgjidhur 90%, 75% dhe 10% të nxë-nësve.


Treguesit empirikë të të arriturave secili një nga një i kraha-soi me standardin e parashtruar paraprakisht dhe përsëri e rish-qyrtoi atë që ai e ka pritur. Secili anëtar përsëri në mënyrë indi-viduale i parashtroi tre nivele të standardeve duke e shënuar ven-din e shkallëve që paraqesin kufij ndërmjet standardeve. Në bazëtë këtyre vlerave janë llogaritur edhe meset aritmetike për kufijndërmjet niveleve të standardeve, si dhe të devijimeve të standar-deve.

3.3.3. PËRCAKTIMI I STANDARDEVE

Vlerat e arritura u dorëzohen anëtarëve të grupit tëekspertëve, ndërsa ata diskutojnë se a u duken vlerat të pranuara.Posaçërisht diskutohen ajtemët që ishin afër vlerave kufitare. Nëfund grupi vendos për pranimin e kufijve ndërmjet standardeve.

Kështu për secilën fushë janë përcaktuar ato vende tëshkallës ku përfundon njëri, ndërsa fillon niveli tjetër, gjegjësishtqëllimet që me siguri do t'i arrijnë nxënësit e nivelit përkatës, ndër-sa nuk do të mund t'i arrijnë nxënësit e nivelit më të ulët.

Standardet e parashtruara për të gjitha nivelet dhe për tëgjitha fushat në edukimin qytetar janë dukshëm më të larta sesatë arriturat e nxënësve në matjen e vitit 2004. Dallimet janë më tëmëdha ndërmjet nivelit të parashtruar dhe të arritur në standardinminimal dhe të mjaftueshëm.

Anëtarët e grupeve eksperte u përcaktuan për nivele tëkëtilla duke vlerësuar se çka në të vërtetë duhet të pritet nga fëmi-jët në edukimin qytetar që ata të aftësohen për jetë në shoqëridemokratike dhe duke pasur parasysh se në matjen e të arrituravenë pilot-shkolla në vitin 2003 të arriturat ishin më të larta. Atagjithashtu konsideronin se standardet më të larta do të kontribuo-jnë më tepër në përpjekjet për realizimin dhe ngritjen e të arritu-rave në edukimin qytetar.

Edukimi qytetar15

PËRSHKRIMI I NIVELEVE TË STANDARDEVE

Përcaktimi i ajtemëve sipas niveleve mundëson që për seci-lën fushë programore për provim të bëhet përshkrim i hollësishëmi secilit nga tri nivelet e të arriturave të nxënësve. Këto përshkrimekanë të bëjnë me sasinë dhe cilësinë e miratueshmërisë së përm-bajtjeve dhe arritjes së qëllimeve në atë fushë.

Përshkrimet e këtilla paraqesin standarde me të cilatkrahasohen të arriturat e nxënësve në edukimin qytetar nëmatjet e ardhshme.

Nxënësi do të arrijë standard të caktuar nëse i plotëson kër-kesat e parashtruara, gjegjësisht nëse me sukses i zgjidh detyrat(ajtemët) me të cilat matet arritja e atij niveli të miratimit të përm-bajtjeve.

Ato gjithashtu do të shërbejnë si orientues për atë që pritetta arrijnë grupet e caktuara të nxënësve në edukimin qytetar nëfund të mësimit klasor.


STRUKTURA E STANDARDEVE

tandardet janë stukturuar ashtu që së pari jepet përshkrimii përgjithshëm i niveleve të standardeve. Pastaj jepet për-

shkrimi i fushave dhe i qëllimeve që maten në secilën fushë. Përsecilin prej të tria niveleve të definuara të standardeve ështëdhënë përshkrim i hollësishëm i diturive, kuptimit dhe shkathtësivetë secilës fushë të cilat pritet t'i kenë nxënësit që e kanë arriturnivelin e caktuar. Në fund janë dhënë shembuj të ajtemëve qëduhet t'i matin dituritë dhe shkathtësitë e secilës fushë nga të trianivelet e të arriturave.

S

Edukimi qytetar17

PËRSHKRIM I PËRGJITHSHËM I NIVELEVETË STANDARDEVE TË TË ARRITURAVE

tandardet e të arriturave të nxënësve në edukimin qytetarnë fund të mësimit klasor janë përcaktuar me përshkrimin e

cilësisë dhe sasisë së diturive dhe me atë që pritet ta arrijë numrii nxënësve që konsiderohet se duhet dhe mund ta arrijnë8.

Janë përcaktuar tri nivele të të arriturave.

STANDARDI MINIMAL

Në përgjithësi standardi minimal paraqet nivel më të ulët tëarritjes së qëllimeve që notohen. I përfshin dituritë, aftësitë dheprirjet më elementare në edukimin qytetar të cilat u nevojiten tëgjithë fëmijëve në fund të mësimit klasor.

Këtë nivel duhet ta arrijnë së paku 90% të nxënësve.

STANDARDI I MJAFTUESHËM

Në përgjithësi standardi i mjaftueshëm paraqet nivel tëmjaftueshëm të arritjes së qëllimeve që notohen. I përfshin atoaftësi dhe prirje në edukimin qytetar të cilat duhet t'i kenë fëmijëtnë fund të mësimit klasor.

Këtë nivel duhet ta arrijnë rreth 75% të nxënësve.

S

8 Përqindjet e dhëna për numrin e nxënësve që pritet ta arrijnë secilin nivel flasin për tëpriturat në nivel nacional. Nëse bëhet fjalë për arritje të standardeve në nivel të shkoll-ës, aty priten dallime të rëndësishme ndërmjet shkollave si rezultat i ndikimeve të fak-torëve të ndryshëm.


STANDARDI I LARTË

Në përgjithësi standardi i lartë paraqet nivel më të lartë tëarritjes së qëllimeve që notohen. I përfshin dituritë, aftësitë dheshkathtësitë në edukimin qytetar të cilat mund t'i arrijnë vetëm njëpjesë e fëmijëve në fund të mësimit klasor.

Këtë nivel mund ta arrijnë rreth 10% të nxënësve.

Edukimi qytetar19

FUSHAT DHE QËLLIMET PROGRAMORE

ë edukimin qytetar në mësimin klasor nxënësit mësojnë përkonceptet themelore në shoqërinë qytetare: Përgjegjësi, Au-

toritet, Drejtësi dhe Privatësi, si dhe për zbatimin e tyre në sjellje,familje, shkollë, në mjedisin vendor dhe në shtet.

Më poshtë për secilën përmbajtje të sferave vijuese:Familje;Shkollë;Mjedis vendor;Shtet;

janë dhënë më konkretisht dituri, aftësi dhe prirje që maten.

FAMILJA

Koncepti Përgjegjësi:sa mund t'i identifikojnë dhe shpjegojnë nxënësitpërgjegjësitë dhe të drejtat e anëtarëve në familje;sa dinë t'i vlerësojnë mënyrat e sjelljes të cilat dalin ngatë drejtat dhe përgjegjësitë në familje.

Koncepti Autoritet:sa i dallojnë dhe dinë t'i shpjegojnë nxënësit rregullat nëfamilje që kanë të bëjnë me rregullat e thjeshta familjare;sa i dallojnë situatat e ndryshme të përdorimit tëautoritetit në familje.

N


Koncepti Drejtësi:

sa mund t'i njohin, analizojnë dhe zgjidhin nxënësit situ-atat që kanë të bëjnë me probleme të ndryshme tëdrejtësisë në famije;sa mund t'i analizojnë përfitimet dhe vlerat e tyre ngaplotësimi dhe mosplotësimi i të drejtave dhe detyrave tëtyre në familje.

Koncepti Privatësi:sa mund të identifikojnë nxënësit situata në të cilat nevo-jitet bashkëpunim ndërmjet anëtarëve të familjes dhe nëtë cilat respektohen ose nuk respektohen interesat e tyre;sa dinë ta shpjegojnë të drejtën e privatësisë në familjedhe të përshkruajnë sjellje adekuate në situata tëndryshme që janë të lidhura me privatësinë.

SHKOLLA

Koncepti Përgjegjësi:sa mund t'i identifikojnë dhe t'i shpjegojnë nxënësit tëdrejtat dhe përgjegjësitë në shkollë dhe t'i vlerësojnëmënyrat dhe të drejtat që dalin prej tyre;sa dinë t'i shpjegojnë përfitimet dhe vlerat e plotësimitose mosplotësimit të përgjegjësive në shkollë dhe tësjellin vendime të arsyeshme për plotësimin e përgjegjë-sive në situata të caktuara në shkollë.

Koncepti Autoritet:sa nxënësit i njohin, dinë t'i shpjegojnë dhe t'i vlerësojnërregullat në shkollë dhe të përpilojnë rregulla të thjeshtatë shkollës;sa i njohin situatat e përdorimit dhe keqpërdorimit tëautoritetit në shkollë;

Edukimi qytetar21

sa dinë t'i emërtojnë personat që udhëheqin me shkollëndhe sa mund t'i dallojnë disa karakteristika që duhet t'ikenë ata;

Koncepti Drejtësi:sa i dinë nxënësit të drejtat dhe detyrat e tyre në shkollë,sa mund t'i dallojnë, t'i analizojnë dhe t'i zgjidhin situatatqë janë lidhura me problemet e ndryshme të drejtësisënë shkollë;sa mund t’i identifikojnë situatat e ekzistimit të dallimevenë mjedisin shkollë dhe ato t'i pranojnë si normale, tadallojnë rëndësinë e kuptimit të ndërsjellë të tyre dhe tëbashkëpunimit dhe sa janë të gatshëm të pranojnëmënyrë të qetë të zgjidhjes së konfliktit.

Koncepti Privatësi:sa mund ta shpjegojnë nxënësit të drejtën e privatësisënë shkollë dhe ta përshkruajnë sjelljen adekuate në situ-ata që janë të lidhura me privatësinë në shkollë;sa dinë të shpjegojnë se në cilat situata e kanë merëndësi privatësinë, që ta vlerësojnë dhe mbrojnë qën-drimin lidhur me privatësinë personale në shkollë.

BASHKËSIA VENDORE

Koncepti Përgjegjësi:sa dinë t'i identifikojnë dhe shpjegojnë nxënësit përgje-gjësitë dhe të drejtat themelore të qytetarëve në bash-kësinë vendore;sa mund t'i shpjegojnë përfitimet dhe vlerat e plotësimitdhe mosplotësimit të përgjegjësive në bashkësinë ven-dore dhe të sjellin vendim të arsyeshëm lidhur me plo-tësimin e përgjegjësive në situata të caktuara;


Koncepti Autoritet:sa dinë të shpjegojnë nxënësit se për çfarë arsye nevo-jiten rregulla në bashkësinë vendore dhe sa janë nëgjendje t'i dallojnë rregullat themelore për siguri;sa i njohin autoritetet në bashkësinë vendore dhe sa arri-jnë t'i dallojnë situatat në të cilat përdoret ose keqpërdo-ret autoriteti;

Koncepti Drejtësi:sa mund të shpjegojnë nxënësit se pse duhet duhet tëjepet llogari nëse shkelet ndonjë rregull në bashkësinëvendore dhe ta vlerësojnë në mënyrë të drejtë përgje-gjësinë e kundërvajtjes; sa mund të bëjnë dallime ndërmjet njerëzve në bashkë-shnë vendore dhe ato t'i pranojnë si normale, sa dinë taanalizojnë dhe vlerësojnë drejtësinë gjatë zgjidhjes sëproblemeve në bashkësinë vendore.

Koncepti Privatësi:sa mund ta shpjegojnë nxënësit të drejtën e privatësisësë qytetarëve në bashkësinë vendore dhe të përshkrua-jnë sjellje gjegjëse në situata të ndryshme që janë tëlidhura me privatësinë;sa i identifikojnë situatat në të cilat nevojitet bashkëpu-nim me njerëzit e bashkësisë vendore dhe sa dinë tëpërshkruajnë situata në të cilat respektohen interesat enjerëzve në bashkësinë vendore.

Edukimi qytetar23

SHTETI9

Koncepti Përgjegjësi:sa i njohin nxënësit rregullat themelore në shtet dhepërgjegjësitë e qytetarëve në të dhe sa mund të marrinqëndrim lidhur me respektimin e tyre.

Koncepti Autoritet:sa mund t'i identifikojnë nxënësit karakteristikat theme-lore dhe simbolet e shtetit;sa mund t'i identifikojnë insititucionet themelore të push-tetit në vend, funksionet e tyre dhe ta dallojnë përdorimindhe keqpërdorimin e tyre.

Koncepti Drejtësi:sa i njohin nxënësit të drejtat themelore të fëmijëve dhetë qytetarëve në Republikën e Maqedonisë;sa dinë ta identifikojnë ekzistimin e dallimeve ndërmjetnjërëzve dhe ta shpjegojnë rëndësinë e mirëkuptimit tëndërsjellë dhe të bashkëpunimit;sa i njohin mënyrat e drejta për sjelljen e vendimeve nënivel të shtetit.

9 Në fushën Shteti nuk është kontrolluar asnjë qëllim i konceptit Privatësi, ngase konsi-derohet se është tepër e komplikuar që të kuptohet privatësia në nivel aq të përgjith-shëm.


PËRSHKRIM I STANDARDEVE SIPAS NIVELEVE DHE FUSHAVE

STANDARDI MINIMAL

Në sferën Familja nxënësi ka arritur standard minimal nëse:- mund t'i numërojë disa përgjegjësi të tij në familje;- di t'i përmendë rregullat elementare familjare dhe

mënyrat adekuate të sjelljes të cilat dalin prej tyre;- i dallon të drejtat e prindërve në raport me fëmijët, të

cilat dalin nga pozita e tyre si prindër;- i njeh situatat e familjes në të cilat duhet të shpërndahen

detyrat (të drejtat, dobitë) dhe di mënyra të drejta tëshpërndarjes së tyre;

- di të dallojë se në situata të ndryshme në familje duhettë kemi bashkëpunim ndërmjet anëtarëve të familjes;

- mund të thotë sesi dikush nga anëtarët e familjes ndje-het kur nuk respektohet privatësia e tij;

- mund të përshkruajë një mënyrë të mirë të sjelljes së fë-mijës në familje kur ai dëshiron ta ruajë privatësinë e tijnga fëmijët e tjerë.

Në fushën Shkolla nxënësi ka arritur standarde minimale nëse:- i kupton detyrimet e tij elementare që kanë të bëjnë me

mësimin dhe respektimin e rendit në shkollë;- di të udhëheqë me punën e paraleles dhe me punën e

shkollës;

Edukimi qytetar25

- i kupton detyrimet elementare të arsimtarit që kanë tëbëjnë me të mësuarit e nxënësve dhe me udhëheqjen eparaleles;

- e kupton votimin si mënyrë të sjelljes së drejtë të vendi-meve në paralele për çështje që janë të rëndësishmepër nxënësit;

- i kupton të drejtat në lidhje me inkuadrimin e të gjithënxënësve në aktivitete të ndara (p.sh.: vajtja në ekskur-sion) pa marrë parasysh se cili është suksesi i mësimit;

- e kupton mënyrën e drejtë të reagimit ndaj situatavekonfliktuoze që ato të zgjidhen në mënyrë paqësore;

- e kupton sjelljen e mirë të nxënësve në situata kur duhettë respektohet privatësia e nxënësve.

Në fushën Bashkësia vendore nxënësi ka arritur standardeminimale nëse:

- di të dallojë se ekzistojnë rregulla të komunikacionit tëcilat duhet t'i respektojë secili banor i bashkësisë ven-dore;

- mund të shpjegojë se pse duhet të japim përgjegjësinëse e shkelim rregullën e komunikacionit;

- i identifikon institucionet dhe personat që janë përgjegjëspër sigurinë në bashkësinë vendore;

- i identifikon përgjegjësitë që janë të lidhura më ambien-tin e pastër në bashkësinë vendore dhe mund të shpje-gojë se cilat janë dobitë e ambientit të pastër;

- i identifikon shërbimet e bashkësisë vendore që janë tëobliguara për parandalimin e sëmundjeve dhe që duhettë kujdesen për shëndetin e njeriut;

- arrin të analizojë dhe vlerësojë vendime të zgjidhjes sëdrejtë të problemeve të fëmijëve në bashkësinë vendore.


Në fushën Shteti nxënësi ka arritur standarde minimale nëse:- i di simbolet e shtetit (ngjyrën e flamurit dhe titullin e

himnit);- e di se Shkupi është kryeqytet i R. së Maqedonisë;- i identifikon institucionet e shtetit të cilat kujdesen për

sigurinë e qytetarëve dhe i di funksionet e tyre themelore(ARM dhe policia);

- e njeh të drejtën elementare për të mësuar në gjuhënamtare;

- e di se qytetarët kanë të drejtë të punësimit dhe di tavlerësojë respektimin e kriterit të punësimit sipas kualifi-kimeve;

- i vëren dallimet ekzituese (nacionale, sipas interesit,pamjes, religjonit) ndërmjet njerëzve dhe di të bëjë zgje-dhje të shokëve në bazë të interesit të përbashkët, e jonë baza nacionale, gjinore ose religjioze.


Nxënësi, edhe përkundër arritjes së standardit minimale, standardtë mjaftueshëm ka arritur nëse;

në fushën Familja:- i identifikon përgjegjësitë e reja të marra nga familja;- mund t'i vlerësojë mënyrat e sjelljes në situata kur nuk

pranohet përgjegjësia e re në familje, si dhe dobitë dhevlerat e kësaj zgjedhje;

- i kupton detyrat që i merr nga familja dhe ato i kuptonnga detyrimet që rrjedhin nga burime të tjera;

- mund t'i përcaktojë përparësitë e përgjegjësive në famil-je dhe ato t'i shpjegojë;

- i identifikon rregullat familjare;

Edukimi qytetar27

- mund të analizojë situata që kanë të bëjnë me problemete sjelljes së drejtë të prindërve ndaj fëmijëve;

- mund të përshkruajë dhe shpjegojë sjellje të drejtë tëprindërve në situata kur fëmijët e kanë thyer ndonjërregull familjare;

- mund të propozojë zgjidhje adekuate për situatat nëfamilje në të cilat anëtarë të ndryshëm të familjes kanënevoja dhe interesa të ndryshëm;

- i kupton situatat në familje në të cilat është i nevojshëmbashkëpunimi ndërmjet fëmijëve dhe mund të gjejëmënyrë gjegjëse të sjelljes;

- mund ta shpjegojë ndonjë sjellje të caktuar nga fusha eprivatësisë me të drejtën e privatësisë;

- mund të dallojë situatën në të cilën prindërit kanë tëdrejtë ta kufizojnë privatësinë e fëmijëve.

Në fushën Shkolla:- mund t'i numërojë të drejtat dhe detyrat elementare të

nxënësve, të cilat janë të lidhura me mbajtjen e rendit nëshkollë;

- di që nga të drejtat elementare në shkollë të nxjerrëpërgjëgjësi adekuate;

- mund të shpjegojë se pse duhet të respektohen detyri-met që i jep arsimtari në lidhje me mësimin;

- e di se kush duhet të jetë përgjegjës për ndonjë kundër-vajtje të bërë në shkollë;

- i kupton situatat e përdorimit adekuat të autoritetit ngaarsimtari në shkollë;

- i kupton situatat e keqpërdorimit të autoritetit nga nxënësit;- dallon ndarje të drejtë dhe të padrejtë të gjërave në shkollë;- i kupton dhe i pranon dallimet e ndërsjella ndërmjet

nxënësve;


- mund ta shpjegojë sjelljen e caktuar në situata në të cilatme rëndësi të madhe është respektimi i ndërsjellë i pri-vatësisë së nxënësit në shkollë;

- i kupton dhe di t'i dallojë situatat në shkollë në të cilatprivatësia e nxënësve duhet të kufizohet.

Në fushën Bashkësia vendore:- mund të shpjegojë se pse janë të nevojshme rregullat

për bashkësinë vendore (rregullat e sigurisë, për ruajtjene ambientit jetësor dhe të pasurisë në bashkësinë ven-dore, rregullat nëpër spitale, ambulanca) dhe i di pasojate mosrespektimit të këtyre rregullave;

- i kupton situatat në të cilat autoritetet e bashkësisë ven-dore nuk sillen njësoj ndaj të gjithë qytetarëve gjatë zba-timit të rregullave;

- i identifikon përgjegjësitë elementare që ai/ajo i kanë sifëmijë në bashkësinë vendore;

- identifikon se kush është përgjegjës në situatat në të cilatpasojat e sjelljes jo të përgjegjshme janë mëse të qarta;

- e di se kush duhet të udhëheqë me Komunën;- i kupton të drejtat elementare të lëvizjes së sigurt nëpër

rrugë dhe di t'i shpjegojë pasojat që mund t'i shkaktojëmosrespektimi i shenjave të komunikacionit;

- i kupton situatat e ekzistimit të dallimeve ndërmjet nje-rëzve që kanë të bëjnë përkatësinë gjinore dhe di tëdallojë se të dyja gjinitë kanë të drejta të barabarta dhedi ta vlerësojë drejtësinë gjatë zgjidhjes së problemeveqë dalin nga mosrespektimi i të drejtave të grave ose tëfëmijëve;

- e kupton ekzistimin e mendimeve të ndryshme ndërmjetnjerëzve dhe mund ta analizojë dhe vlerësojë mënyrën epropozuar të zgjidhjes së problemit që ka dalë ngamendimet e ndryshme;

Edukimi qytetar29

- identifikon situata në të cilat duhet pasur bashkëpunimndërmjet njerëzve, madje ndonjëherë edhe në situata nëtë cilat mund të prishet privatësia;

në fushën Shteti:- i kupton të drejtat elementare të fëmijëve;- mund t'i indentifikojë sjelljet ose procedurat që nënkupto-

jnë keqpërdorim të të drejtave të fëmijëve ose të inter-pretimit të gabuar;

- i kupton mënyrat e drejta të sjelljes së vendimeve nëdisa situata në nivel të shtetit (p.sh.: krijimi i ekipeve përgara ose zgjedhja e përfaqësuesve të shtetit jashtë Ma-qedonisë);

- i kupton festat më të rëndësishme shtetërore (8 Shtatoridhe 2 Gushti) dhe e di shkakun pse ato ditë janë shpall-ur festa shtetërore;

- e di se deputetët zgjedhen në votime të përgjithshme;- mund ta kuptojë mosrespektimin e të drejatve dhe rreg-

ullave të bartësve të funksioneve të pushtetit në shtetedhe e kupton se kjo nuk është e lejuar;

- e vë re ekzistencën e dallimeve ndërmjet njerëzve nëraport me traditat që janë të lidhura me fenë dhe kom-bësinë, si dhe di të shpjegojë se pse duhet të respekto-hen ato.

STANDARDI I LARTË

Nxënësi, edhe përkundër arritjes së standardit të mjaftueshëm,standard të lartë ka arritur nëse:

në fushën Familja:- mund t'i shpjegojë dobitë e sjelljes së përgjegjshme të

fëmijëve në familje;


- mund të përpilojë rregull që ka të bëjë me sjelljen e fëmi-jëve në familje;

- mund të përpilojë rregull që ka të bëjë me sigurinë efamiljes;

- mund të përmendë dobi dhe vlera të kompensimit të res-pektimit të autoritetit (vendimet e prindërve) në zgjidhjene ndonjë problemi të caktuar në familje;

- mund të propozojë sjellje korrekte të prindërve ndaj fë-mijëve (në situata kur ata sillen në mënyrë të ndryshmenë përmbushjen e përgjegjësive të tyre);

- mund t'i analizojë situatat në të cilat (nuk) respektoheninteresat e disa anëtarëve në familje;

- mund t'i shpjegojë situatat në të cilat kufizohet e drejtate privatësisë së fëmijëve në familje që ashtu të mblidhensa më shumë dëshmi;

në fushën Shkolla:- i kupton përgjegjësitë kundërthënëse shkollore dhe

jashtëshkollore;- mund të shpjegojë se pse duhet të dihet se kush është

përgjegjës për ndonjë kundërvajtje të bërë;- mund të shpjegojë situata të mospërmbushjes së përgje-

gjësivë të marra nga nxënësit në shkollë dhe e di secilat janë çmimet e sjelljes së tillë;

- mund të analizojë situatë në të cilën duhet të pranohetpërgjegjësia e re në shkollë;

- i dallon rregullat shkollore nga llojet e tjera të rregullave(urdhrave, ligjeve, ndalesave);

- mund t'i shpjegojë shkaqet për shkak të të cilave janësjellë ato rregulla të cilat vlejnë për shkollën;

- i kupton cilësitë kryesore që duhet t'i kenë personat qëudhëheqin me shkollën;

Edukimi qytetar31

- i kupton situatat e keqpërodrimit të autoritetit gjatënotimit nga arsimtari;

- i kupton situatat e keqpërdorimit të autoritetit nganxënësit që të propozojnë mënyra për ta përmirësuarpozitën e tyre të autoritetit;

- i kupton kriteret themelore për shpërndarje të drejtë tëgjërave në shkollë (sipas aftësive, nevojave, interesavedhe meritave);

- i pranon dallimet e ndërsjella ndërmjet nxënësve dhemund të gjejë mënyra adekuate të sjelljes edhe në situa-ta konfliktuoze;

- mund të propozojë mënyra adekuate të bashkëpunimittë nxënësve për realizim të suksesshëm të punëve tëpërbashkëta;

- mund t'i shpjegojë dobitë dhe vlerat e situatave që kanëtë bëjnë me mbrojtjen e të drejtës së privatësisë nëraportet e ndërsjella mes nxënësve;

- shpjegon situata të respektimit të së drejtës së privatë-sisë së nxënësve nga arsimtari;

- e shpjegon sjelljen e drejtë të nxënësve kur është fjalapër respektimin e të drejtës së privatësisë së nxënësvenga arsimtari.

Në fushën Bashkësia vendore:- i kupton problemet që zgjidhen në nivel vendor;- mund të analizojë dhe vlerësojë sjellje dhe vendim të

drejtë në bashkësinë vendore;- mund të shpjegojë se pse duhet të jepet përgjegjësi në-

se shkatërrohet ambienti vendor (zjarre, prerje të drunjvenga parqet, shkatërrim i pasurisë në bashkësinë vendore);

- indentifikon situata në të cilat bashkëpunimi ndërmjetnjerëzve është i nevojshëm për shkak të përparimit tëbashkësisë vendore;


- i kupton problemet që burojnë nga jeta e përditshme enjerëzve në bashkësinë vendore dhe i analizon e vlerë-son vendimet e zgjidhjes së drejtë të problemeve;

- mund t'i shpejgojë dobitë dhe vlerat e përmbushjes sëdetyrimeve në bashkësinë vendore dhe mund të sjellëvendim të arsyeshëm në lidhje me përgjegjësinë në situ-ata kur dikush është i penguar ose kur për shkak të ndo-një obligimi tjetër nuk ka mundur ta përmbushë detyriminndaj bashkësisë vendore;

- e di se votimi i fshehtë në procesin e zgjedhjes së pre-fektit shërben që të mbrohet privatësia dhe mundësia etë menduarit;

në fushën Shteti:- e di funksionin themelor të Kuvendit të Republikës së

Maqedonisë;- di të përmendë së paku një funskion të kryetarit të shtetit

(komandant suprem i forcave të armatosura, e përfaqë-son shtetin në botë, emëron ambasadorë, nënshkruanligje, falë të burgosur);

- i kupton pasojat e sjelljes së papërgjegjshme dhe mos-repektimin e rregullave dhe parimeve nga bartësit efunksioneve në shtet;

- mund të përmendë së paku një karakteristikë për shkaktë së cilës Shkupi është kryeqytet i Republikës së Maqe-donisë (selinë e së paku një institucioni të pushtetit);

- e di se cilat të drejta burojnë nga detyrimet për fëmijët;- i vëren dallimet ndërmjet fëmijëve në raport me aftësitë

e tyre dhe i pranon fëmijët e tjerë të paraleles dhe tëshkollës.

Edukimi qytetar33

SHEMBUJ TË AJTEMËVE SIPAS NIVELEVE DHE STANDARDEVE

STANDARDI MINIMAL

Familja

- Mund të përshkruajë një mënyrë të mirë të sjelljes së fëmijës nëfamilje kur ai dëshiron ta ruajë privatësinë e tij.

Blerta dhe motra e saj janë në dhomën e tyre. Cingëron telefoni.Paraqitet shoqja e Blertës. Blerta dëshiron të flasë në vetmi meshoqen e saj.Çka duhet të bëjë Blerta që të bisedojë në telefon në vetmi?

Përgjigjja:(Procedurë që siguron privatësi)

P.sh.: Të shkojë në vend tjetër.Ta lutë motrën që ajo të dalë jashtë.Të lutë shoqen që ajo të paraqitet më vonë.

Shembuj 1:


- I njeh situatat e familjes në të cilat duhet të shpërndahen detyrat(të drejtat, dobitë) dhe di mënyra të drejta të shpërndarjes sëtyre.

Në familjen Metaj secili ndihmon me atë që mundet. Mimoza ilanë enët, nëna bën drekën, babai e riparon raftin, ndërsa Genci irregullon dollapet me libra. Çka kanë ndarë në familje?

A. detyratB. përfitimetC. të drejtat

Shembuj 2:

0

Shkolla

- I kupton detyrimet elementare të arsimtarit që kanë të bëjnë metë mësuarit e nxënësve dhe me udhëheqjen e paraleles.

Cila prej punëve të përmendura ËSHTË MË E RËNDËSISHMEqë arsimtari ta bëjë?

A. ta mbajë rendin në klasëB. të mbajë mbledhje prindëroreC. t'i mësojë nxënësit

Shembuj 1:

0

- I kupton të drejtat në lidhje me inkuadrimin e të gjithë nxënësvenë aktivitete të ndara (p.sh.: vajtja në ekskurison) pa marrëparasysh se cili është suksesi i mësimit.

Shkolla organizon ekskursion shkencor?Kush mund të shkojë në ekskursion?

A. të gjithë nxënësitB. vetëm nxënësit e shkëlqyeshëmC. vetëm nxënësit e urtë

Shembuj 2:

0

Edukimi qytetar35

Bashkësia vendore

- Di të dallojë se ekzistojnë rregulla të komunikacionit të cilatduhet t'i respektojë secili banor i bashkësisë vendore.

Polici i trafikut e ndali vozitësin që voziste 80 km në orë, ndërsanë shenjë shkruante 40 km.Pse polici e ndali vozitësin?

Përgjigjja:P.sh.: Për shkak se e ka shkelë rregullën e komunikacionit.

Shembuj 1:

- I identifikon institucionet dhe personat që janë përgjegjës përsigurinë në bashkësinë vendore.

Para shkollës shpesh ndodhin fatkeqësi trafiku. Në rrugë nuk kashenjë se në afërsi ka shkollë.Kush është përgjegjës që të vendosë shenjë të tillë?

A. drejtori i shkollësB. qytetarët që jetojnë në afërsiC. shërbimet e komunës

Shembuj 2:

0


Shteti

- E njeh të drejtën elementare për të mësuar në gjuhën amtare.

Arsimtarja e klasës IV u dha detyra fëmijëve që secili të shkruajënjë nga të drejtat elementare të fëmijëve në vendin tonë. Për-kujtohu se cilat janë të drejtat e fëmijëve.Cili nga fëmijët vërtet e ka shënuar ndonjë të drejtë elemen-tare të fëmijëve?

A. Ana: Kam të drejtë të mos shkoj në shkollë nëse nuk dua.

B. Lirija: Kam të drejtë të mësoj në gjuhën time amtare

C. Sara: Kam të drejtë të punoj që të përfitoj të hollaÇ. Tamara: Kam të drejtë të flas kur të dua gjatë orës

Shembuj 1:

0

- E di se qytetarët kanë të drejtë të punësimit dhe di ta vlerësojërespektimin e kriterit të punësimit sipas kualifikimeve.

Në një shpallje për pranim të një punëtori kërkohet njohja egjuhës angleze. Në shpallje u paraqitën: një maqedonas, një serbdhe një shqiptare. Vetëm shqiptarja e njeh gjuhën angleze.Cili duhet të pranohet?

A. maqedonasiB. serbiC. shqiptarjaÇ. ndonjë tjetër

Pse mendon ashtu?

Përgjigjja:P.sh.: Vetëm shqiptarja e di gjuhën angleze.

Shembuj 2:

0

Edukimi qytetar37


Familja

- Mund të përshkruajë dhe shpjegojë sjellje të drejtë të prindërve nësituata kur fëmijët e kanë thyer ndonjë rregull familjare.

Agimi pas orëve ka shkuar te shoku i tij pa u paraqitur në shtëpidhe ka mbetur atje me orë të tëra. Ai e ka shkelur rregullën famil-jare. E ëma e tij ka qenë shumë e brengosur. Për këtë ndodhi ajoe ka dënuar.A ka vepruar e ëma në mënyrë të drejtë? Pse mendon ashtu?

Përgjigjja:P.sh.: Po, duhet të mësojë që të jetë më i përgjegjshëm.

Po, e ka shkelur rendin shtëpiak.

Shembuj 1:

P.sh.: Unë do të ndihmoj.(Përgjigje që flet përbashkëpunim)

Nëna do të kthehetshpejt, ndërsa unë nukarrita ta fshij pluhurinashtu si i premtova.

- I kupton situatat në familje në të cilat është i nevojshëm bashkë-punimi ndërmjet fëmijëve dhe mund të gjejë mënyrë gjegjëse tësjelljes.

Lilja dhe Sanja janë motra.Shkruaj çka duhet të thotë Sanja në këtë situatë.

Shembuj 2:


Shkolla

- Mund të shpjegojë se pse duhet të respektohen detyrimet që ijep arsimtari në lidhje me mësimin.

Mësuesja u ka thënë nxënësve të ushtrojnë detyra nga matemati-ka për shkak se së shpejti do të bëjnë test.Pse nxënësit duhet t'i plotësojnë kërkesat e mësueses?

A. ashtu ka thënë mësuesjaB. që t'i mësojnë detyratC. të shohin prindërit se sa janë të zellshëm

Shembuj 1:

0

- Di që nga të drejtat elementare në shkollë të nxjerrë përgjëgjësiadekuate.

Të gjithë fëmijët kanë të drejtë të shkojnë në shkollë dhe të arsi-mohen. Edhe ti e ke atë të drejtë. Por, ti ke edhe përgjegjësi përatë të drejtë.Shkruaje njërën nga përgjegjësitë tuaja lidhur me të drejtën etë shkuarit në shkollë.

Përgjigjja:P.sh.: Të mësoj.

Shembuj 2:

Edukimi qytetar39

- Identifikon situata në të cilat duhet pasur bashkëpunim ndërmjetnjerëzve, madje ndonjëherë edhe në situata në të cilat mund tëprishet privatësia.

Nderimi ka qenë me të ëmën në treg. Atje kishte shumë njerëzdhe Nderimi u humb. Ai filloi të qajë. Iu afrua një zonjë dhe pasiajo e mori vesh se ç’ka ngjarë, filloi ta pyesë se kush janëprindërit e tij dhe ku jeton ai.Çka duhet të bëjë Nderimi?

Nderimi duhet:A. të heshtë, sepse nuk duhet të bisedojë me të huajB. të heshtë, sepse zonja nuk i njeh prindërit e tijC. të përgjigjet për shkak se përgjigja është shprehje

e kulturësÇ. të përgjigjet që zonja më lehtë t'i ndihmojë

Shembuj 1:

0

- Mund të shpjegojë se pse janë të nevojshme rregullat për bash-kësinë vendore (rregullat e sigurisë, për ruajtjen e ambientit jetë-sor dhe të pasurisë në bashkësinë vendore, rregullat nëpër spi-tale, ambulanca) dhe i di pasojat e mosrespektimit të këtyre rre-gullave.

Në ambulancë ekziston një rregull:

Pse e kanë sjellë këtë rregull të punësuarit në ambulancë?

Përgjigjja:P.sh.: Që secili të kontrollohet me kohë.

Shembuj 2:

Bashkësia vendore

RESPEKTOJENI RENDINNË VENDIN E PRITJES


Shteti

- I kupton festat më të rëndësishme shtetërore (8 Shtatori dhe 2 Gu-shti) dhe e di shkakun pse ato ditë janë shpallur festa shtetërore.

Shikoje me vëmendje kalendarin për muajin gusht 2004.

E hëna, më 2 gusht nuk është ditë pune. Pse?

Përgjigjja:P.sh.: Për shkak se është festë shtetërore. Këtë ditë

festohet krijimi i shtetit të ri të Maqedonisë.

Shembuj 1:

- Mund ta kuptojë mosrespektimin e të drejatve dhe rregullave tëbartësve të funksioneve të pushtetit në shtete dhe e kupton sekjo nuk është e lejuar.

Një deputet i Kuvendit të Republikës së Maqedonisë e ka tejkalu-ar shpejtësinë e lejuar gjatë vozitjes. Polici deshi ta dënojë, por aii shpjegoi se është deputet dhe se shpejton në një mbledhje mjafttë rëndësishme.Çka duhet të bëjë polici?Përgjigjja:

P.sh.: Ta dënojë.

Pse mendon ashtu?

Përgjigjja:P.sh.: Ligjet vlejnë për të gjithë.

Shembuj 2:

E hënë E martë Emërkurë E enjte E premte E shtunë EE dd ii ee ll

1122 3 4 5 6 7 889 10 11 12 13 14 11 55

16 17 18 19 20 21 22 2223 24 25 26 27 28 22 9930 31

GUSHTGUSHT 22000044

Edukimi qytetar41

- Mund të përpilojë rregull që ka të bëjë me sjelljen e fëmijëve nëfamilje.

Në familjen Hajrizi të tre fëmijët shkojnë të flejnë kur të duan.Shpeshherë bien vonë. Prindërit mendojnë se kjo nuk është mirë.Shkruaje një rregull me të cilën do të zgjidhet problemi.

Përgjigjja:P.sh.: Në orën ------ fëmijët duhet të flejnë.

Shembuj 1:

- Mund të propozojë sjellje korrekte të prindërve ndaj famijëve (nësituata kur ata sillen në mënyrë të ndryshme në përmbushjen epërgjegjësive të tyre).

Beti dhe Gjokoja duhej ta shkruanin detyrën e tyre të shtëpisë.Beti e mbaroi me kohë, ndërsa Gjokoja ende shkruante. Kurshokët e tyre i ftuan të dalin jashtë, nëna e tyre nuk i lejoi.Si ështa dashur që të veprojë e ëma që të jetë e drejtë ndaj tëdy fëmijëve?Përgjigjja:

P.sh.: Beti të dalë, ndërsa Gjokoja jo.

Shembuj 2:

STANDARDI I LARTË

Familja


- Mund t'i shpjegojë situatat në të cilat kufizohet e drejat e privatë-sisë së fëmijëve në familje që ashtu të mblidhen sa më shumëdëshmi.

Meti e akuzoi motrën e tij se ia ka marë paratë të cilat ai i kambedhur që të blejë top. Nëna gjatë kohë e pyeste të bijën e sajpër këtë. Ajo e luti t'ia japë çantën e shkollës. Ajo e hapi dhe ekontrolloi, e pastaj ia kontrolloi edhe dollapet me libra.Pse ka vepruar nëna ashtu?

Përgjigjja:P.sh.: Të zbulojë se a ka pasur të drejtë Meti kur e

ka akuzuar motrën.

Shembuj 3:

Shkolla

- Mund të shpjegojë situata të mospërmbushjes së përgjegjësivëtë marra nga nxënësit në shkollë dhe e di se cilat janë çmimet esjelljes së tillë.

Fatoni ishte i detyruar t'i lexojë shpalljet në shkollë. Për shkak tëfestës së patronatit nxënësit e përgatitën një shpallje. Të gjithë ishinnë vendet e tyre dhe 15 minuta e pritnin Fatonin me nervozitet.Cila është arsyeja e sjelljes nervoze të atyre që ishin të pran-ishëm?

Përgjigjja:P.sh.: Pse kanë ardhur kot në kohë.

Çka do të ngjajë nëse Fatoni aspak nuk vjen?

Përgjigjja:P.sh.: Organizimi nuk do të jetë i mirë, sepse nuk do

të ketë sa duhet informim.

Shembuj 1:

Edukimi qytetar43

- Mund t'i shpjegojë shkaqet për shkak të të cilave janë sjellë atorregulla të cilat vlejnë për shkollën.

Të gjithë nxënësit në shkollë e dinë se pas lëndës së shoqërisë,harta menjëherë duhet të kthehet në kabinet.Shkruaji dy arsye për të cilat nevojitet kjo rregull.

Përgjigjja:P.sh.: 1. Që të gjithë të mund ta përdorin.

2. Që të ruhet më mirë.

Shembuj 2:

- I kupton kriteret themelore për shpërndarje të drejtë të gjëravenë shkollë (sipas aftësive, nevojave, interesave dhe meritave).

Mësuesja duhet ta zgjedhë një nxënës i cili do të jetë udhëheqës iprogramit të shfaqjes në shkollë.Mësuesja gjatë zgjedhjes duhet të kujdeset që ai:

A. të dëshirojë të bëhet udhëheqësB. të dijë të lexojë mirëC. të jetë nxënës i shkëqyeshëmÇ. të jetë nxënës i urtë dhe i zellshëm

Shembuj 3:

0


Bashkësia vendore

- Indentifikon situata në të cilat bashkëpunimi ndërmjet njerëzveështë i nevojshëm për shkak të përparimit të bashkësisë vendore.

Në fqinjësi është një park i vogël i parregulluar. Njerëzit që jetojnëatje dëshirojnë që parku të rregullohet.Cila nga mundësitë vijuese është më së miri të bëhet?

A. secili që do le ta rregullojë një pjesë të parkutB. të kërkojnë nga bashkia ta rregullojë parkunC. të merren vesh sesi ta rregullojnë parkun

Shembuj 1:

- I kupton problemet që burojnë nga jeta e përditshme e njerëzvenë bashkësinë vendore dhe i analizon e vlerëson vendimet ezgjidhjes së drejtë të problemeve.

Fqinja hyri e hidhëruar në oborrin e Mehmetajve dhe filloi të bërtasë: - Ku janë fëmijët? Të paedukuar! Kanë vrapuar pas topit

dhe m'i kanë shkelë lulet. - Ka dy ditë që fëmijët janë te gjyshja e tyre në fshat - qetë

u përgjigj babai.Fqinja u skuq dhe mbeti pa fjalë.Pse nuk ka thënë asgjë më tepër fqinja?

Përgjigjja:P.sh.: Sepse, para se t'i akuzojë fëmijët, nuk e ka

konfirmuar atë.

Shembuj 2:

0

Edukimi qytetar45

Shteti

- E di se cilat të drejta burojnë nga detyrimet për fëmijët.

Nga disa të drejta dalin edhe detyrimet.Nga cilat të drejta të përmendura del edhe detyra për fëmijët?

A. e drejta e arsimitB. e drejta e lirisëC. e drejta e lojësÇ. e drejta e sigurisë shëndetësore

Shembuj 1:

0

- E di funksionin themelor të Kuvendit të Republikës së Maqedo-nisë.

Cila nga detyrat vijuese është detyrë e Kuvendit të Republi-kës së Maqedonisë?

A. Ta zgjedhë kryetarin e shtetitB. Të kujdeset për zbatimin e ligjeveC. Të sigurojë paqe në shtetÇ. Të sjellë ligje

Shembuj 2:

0

BYROJA PËR ZHVILLIM E ARSIMITSEKTORI PËR VLËRËSIM

rr. "Rugjer Boshkoviq" p.n., Shkup

Për botuesit:Qamil Xheladini, drejtor i BZHA

Mr. Gorica Mickovska, Bojana Naceva,Gollubina Gjeorgjievska, Liljana Gjorgjioska

EDUKIMI QYTETAR NË MËSIMIN KLASORSTANDARDET E TË ARRITURAVE

TË EDUKIMIT QYTETAR

Përktheu në gjuhën shqipe:Zekerija Ibrahimi

Përpunimi teknik dhe grafik:Biljana Mihajllovska

Tirazhi:700 kopje

Shtyp:Vinsent grafika

edukimi qytetar nË mËsimin klasor standardet e tË...

Documents