Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

Editör:

Gürbüz OCAK

Editör: Prof. Dr. Gürbüz OCAK

EĞİTİMDE EYLEM ARAŞTIRMASI VE ÖRNEK ARAŞTIRMALAR

ISBN 978-605-241-618-1DOI 10.14527/9786052416181

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mart 2019, Ankara

Yayın-Proje: I. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara

(0312 341 36 67)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 25931

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

Dostlarından, öğrencilerinden

Emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa ERGÜN’e…

ÖN SÖZ

Bireye yapılan yatırım sonsuz fayda sağlar. Bireyi yetiştirmede en etkili faktör öğretmendir. Öğretmen sınıftaki başarıyı etkileyen en önemli değişkendir. Çok iyi bir öğretim programı hazırlamış, en iyi öğretim materyalleriyle sınıfı donatmış ol-sak da öğretim programının uygulayıcısı öğretmenin uygulamadaki yaşadıklarını bilmek başarı için kaçınılmaz şartlardan biridir. Onların uygulamada yaşadıkları olumlu ve olumsuz durumları bilmek, bir sonraki uygulamanın düzeltilmesi, ek-siklerinin giderilmesi anlamına gelir. Öğretmenin araştırmacı bakış açısıyla yeni uygulamaya başlamadan önce yaşadığı sorunları giderecek yeni kararlar alması, uygulaması ve değerlendirip yeni uygulamalarının temelini oluşturması eylem araştırmasıyla mümkündür. Gerek sınıftaki uygulamaların gerekse okul ikliminde yaşanan sorunları gidermeye yönelik uygulamaların en pratik, paylaşımcı ve eko-nomik yolu eylem araştırmalarıdır. Bu kitap eylem araştırmalarının eğitim alanına yayılması, eğitim sorunlarına akademik işbirliği içinde öğretmenlerce araştırma temelli çözüm bulunmasına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Bu kitabı okuyan birisinin eğitimde yaşanan bir problemi gidermek için ça-reler aradığını düşünüyorum. Araştırma temelli olarak problemi çözmeye çalıştı-ğımız diğer araştırma türlerinin çoğunda sonucu görmekte ve problemin çözül-mediği durumlarda bizlerde yaşadığımız problemi çözmekten kaçınıyoruz. Oysa eylem araştırması problemin çözümüne yönelik yapılan çabayı gösteriyor, çaba-nın sonucunda ulaşılan noktayı belirtiyor. Benzer bir problemi yaşayan biri eylem araştırmasıyla aynı durumları denemekten kaçınarak zaman kaybını azaltacağı gibi, başarılı olan bir çözümü kendi yaşadığı sorunların çözümünde de kullana-bilir. Eylem araştırması bir problemi “nasıl çözdüm?” “nasıl yaptım?” sorularının cevabını verirken öğretmenden akademisyene işi “öğretmek” olan her araştırma-cının, uygulayıcının bilmesi gerekene bir araştırma türü olmuştur.

Bu kitap üç yıllık araştırmaların ve uygulamaların bir ürünüdür. Kitaptaki her bir örnek araştırma defalarca kontrol edilerek, tartışılarak ve uygulanarak hazırlanmıştır. Eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştirme alanında önemli bir ek-siği gidermeye çalıştığımız bu kitapta yer alan örnek araştırmalarla, Eylem araş-tırmalarında uygulama ile akademik bakışı bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen lisansüstü öğrencilerime ve akademisyen arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca kitabın okumalarını yaparak destek olan yetiştirdiği öğrencilerle, fikirleriyle ülkemiz eğitim alanın-da önemli bir yeri olan “eğitimde büyük usta” metaforuyla adlandırabileceğimiz emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa ERGÜN’e teşekkür ederim.

Prof. Dr. Gürbüz OCAK

Mart 2019-Afyonkarahisar

ÖN SÖZ

Öğrenme çocuklara, öğretme de öğretmenlere büyük bir haz, sevinç ve mem-nuniyet verir. Eğitim bir kültürdür, bir iklimdir, ümittir, heyecandır. Bu ifadeler eğitimde eylem araştırması çalışmalarını çok güzel ve doğru anlatan sözlerdir.

Bütün dünyada en zorlu rekabet alanlarından birinin eğitim olmaya devam ettiği görülüyor. Eğitim sistemlerinde de kaliteli öğretmen hala en önemli yeri tu-tuyor. Eğitim reformlarının odak noktası kaliteli öğretmen yetiştirme politikaları geliştirmek ve yeni öğretmen yetiştirme sistemleri kurabilmektir.

Okullarımızda eğitim kalitesini arttırma konusunda ciddiysek, öğretmenle-rin eğitim sorunlarını görme, inceleme, analiz etme, anlama ve buna göre; başta program geliştirme olmak üzere diğer önlemleri alarak sorunu çözme, öğretimi geliştirme konusunda onları cesaretlendirmeliyiz. Eylem araştırması bu konuda öğretmenlere yapılacak en büyük yardımlardan bir tanesidir. Sınıfındaki öğrenme durumlarını ve öğrencilerin özelliklerini, zayıf ve güçlü yanlarını en iyi bilenler öğretmenlerdir. Dolayısıyla eğitim sorunlarını öğretmenlerin öğretme ve öğren-me konusuna odaklandıkları ve doğrudan dahil oldukları aşamalı araştırmalar yoluyla çözmek, en doğru sonuçları verecektir. Ayrıca öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri ve eğitimde kaliteyi yükseltmelerinin de yolu budur.

Öğretmen artık kendisini dondurmayacak, sürekli sorgulayacak, karşılaştığı sorunları bilimsel yöntemlerle çözmeye çalışacaktır. Burada eğitim ve öğretme işini anlamak zordur; bir kere anladıktan sonra da eyleme geçmek kolaydır. Yani okul-lardaki eğitimin kalitesini artıracak olan, oradaki öğretmenlerin öğretme ve eğitim işini anlamaları ve doğru eylemleriyle çözmeleridir. Öğretmenler yaptığı işi bilerek ve anlayarak yapmalıdırlar; bunun için de kendi stratejilerini geliştirmeli, deneme-li ve daha da geliştirmelidirler. Sınıfta bir gözü saatte olan, öğretmenler odasında emekliliğini düşünen öğretmenler kendilerini de eğitimi de geliştiremezler. Bir ara eğitimde yeterlikler, standartlar, ulusal ders programları ve test temelli öğretim gibi gelişmeler öğretmenleri sadece bir test tekniklerini öğreten uzman durumuna dü-şürmüş ve sorun çözme becerileri geri plana itmiştir. Ancak yeni gelişmeler, eğitim-de kaliteli öğretmene tekrar büyük bir ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Öğretmenler, eğitim politikacılarının emirleri ile eğitim bağlamlarının belir-sizliği ve çelişkili doğası içinde birçok zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bu zorluk-larla baş ederken kendi geliştirecekleri çözüm yolları üzerinde eleştirel analizler yapma, çözüm yolları geliştirme, bunları uygularken içine düştükleri kişisel ve profesyonel ikilemler ve tavizler hakkında derinlemesine düşünme (refleksiyon), çelişkileri giderme, dağınıklıkları toparlama, ara değerlendirme ve yolu düzelterek tekrar sabırlı çalışmaların içine girme süreci yaşama; bunları bilimsel uzmanlarla birlikte veya onların denetiminde yapma durumunda kalmaktadırlar.

Çağımızda öğretmen yetiştirme teorik hazırlıktan ziyade pratik çalışmaya dö-nüşmektedir. Ancak bu pratik (uygulama) da geleneksel yapısını değiştirmeli, eği-

vi Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

timdeki idari işlerle bazı örnek ders anlatımlarının ötesine geçmelidir. Artık eğitimde kişisel (personalised) eğitim ön plana çıkmaktadır. Bu, bireysel (individual) eğitim-den farklıdır; burada öğrenciyle bireysel ilgilenme yerine onun birçok sosyal ve psi-kolojik özelliklerinin dikkate alınması öngörülmektedir. Bazıları tıp hekimi yetiştirir gibi, her eğitimi sorunu ve alanında doğrudan saha çalışmaları yapacak, öğrencilerin eğitim sorunlarıyla veya gelişmeleriyle tek tek ilgilenecek bir sistem (Klinik öğretim gibi) önermektedirler. Eğitim teori ile pratiğin dinamik bir karışımıdır. Bunun teorik kısmını öğretmenliğe hazırlık, pratik kısmını da öğretmenlik yaparken göstermek yanlıştır. Her iki safhada da teori-pratik karışımı çok iyi ayarlanmalıdır.

Tarihsel olarak eylem araştırmasının konuları ve biçimleri değişmekte idi. Örneğin İlerlemeci eğitim uygulamalarında, okul reformu projelerinde, eğitim vasıtasıyla toplumun yeniden yapılandırılmasında vs. birbirinden çok farklı çalış-malar yaptırılmakta idi.

Eylem araştırması, bir eğitim sisteminde çocukların öğrenme kalitesinin nasıl iyileştirileceği veya gelişim sürecini araştırmak için, araştırmacı ile uygulayıcı araş-tırmacıların ortak çalışmalarının geliştirildiği, tekrar tekrar analiz edilip yeniden ge-liştirildiği bir çalışmanın raporlanmasıdır. Aslında yöntem yıllardır eğitim, işletme, sağlık, danışmanlık ve sosyal çalışma etkili olarak kullanılmaktadır; ama ülkemizde bu yöntemle daha yeni yeni etkili araştırmalar yapılmaktadır. Araştırmacılar yıl-lardır eğitim olgusunu dışardan gözleyerek, eğitim işine katılan öğrenci, öğretmen veya velilere çeşitli ölçekler uygulayarak durum değerlendirmesi yapacak şekilde çalıştılar. Eylem araştırması, eğitim araştırmacılarını doğrudan eğitim uygulaması-nın içine sokmakta ve orada sorunu çözmede bilimsel araştırma adımlarını uygula-maya zorlamaktadır. Bu yöntem, akademisyenleri “eğitim laboratuvarına/ortamına” sokmaya çalışıyor, pratik eğitimcilere bilimsel sorun çözme aşamalarını öğretiyor.

Bu kitapta yöntem tanıtıldıktan sonra birçok değişik alanlarda bu yöntem kulla-nılarak yapılmış araştırma örnekleri verilmektedir. Bu da birçok öğretmeni, karşılaştığı sorunları bu örneklerden çıkartacağı derslerle çözmeye yönlendirecektir. Bu kitap, eylem araştırması hakkında bilmeniz gereken her şeyi, neden bilmeniz gerektiğini ve yansıtıcı bir uygulayıcı-araştırmacı olmanız için neler yapmanız gerektiğini gösterir. Eylem araş-tırmasının anlaşılması için fikir ve çerçeveler sunar, eylem araştırması yapmanın pratik ve karmaşıklıkları konusunda size rehberlik edecek pratik çalışma örnekleri sunar.

Kitabın okunmasında öndeki teorik kısmı okuyup buna göre arkada verilen örnekleri inceleme yolu da tercih edilebilir; önce örnekleri inceleyip oradan teorik kısımla daha anlaşılır hale getirme yolu da tercih edilebilir. Her iki kısım da birbi-rinin tamamlayıcısıdır ve birbirinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

Bu çalışmayı yapan ve yaptıran, bir araştırma ve akademisyen yetiştirme us-tası olan sayın Prof. Dr. Gürbüz Ocak’ı ve örnek çalışmaları burada yayınlanan akademisyenleri tebrik ederim.

Prof. Dr. Mustafa ERGÜNEmekli Öğretim Üyesi

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editör: Prof. Dr. Gürbüz OCAK

1. Bölüm: Eylem Araştırmasını Anlamak Prof. Dr. Gürbüz OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Emine AKKAŞ BAYSAL - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

2. Bölüm: Eylem Araştırması Süreci Prof. Dr. Gürbüz OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Emine AKKAŞ BAYSAL - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

3. Bölüm: Mental Retardasyon Tanısı Olan Öğrencinin Görsel Eşleme Yapma Sürecinde Yaşadığı Sorunların Giderilmesi: Bir Eylem Araştırması Doç. Dr. İjlal OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Banu ARAS - Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

4. Bölüm: Asperger Sendromu Olan Öğrencinin 2 ile Çarpma İşlemi Yapma Sürecinde Karşılaştığı Sorunların Giderilmesi: Eylem Araştırması Emine AKKAŞ BAYSAL - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens. İrem ŞİRİNGÜL - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens. Ferat PARK - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

5. Bölüm: Ortaokul Öğrencilerinin Seçenekli Ödevler Yoluyla Matematik Dersi Ödev Alma İsteklerinin Arttırılması Prof. Dr. Gürbüz OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Soner KARATAŞ - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

6. Bölüm: Matematik Dersinde Çokgenler Konusunda Yaşanan Problemlerin Etkileşimli Materyal Kullanımıyla Giderilmesi Dr. Öğr. Üyesi Eray EĞMİR - Afyon Kocatepe Üniversitesi Rabia ALTINTAŞ - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

viii Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

7. Bölüm: İlköğretim Öğrencilerinde Matematik Kavram Yanılgıları ve Hatalarının Giderilmesi Öğr. Gör. Serkan BOYRAZ, Aksaray Üniversitesi Gizemnur POYRAZ - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

8. Bölüm: İşbirlikli Grupla Oyun Yoluyla Öğrencilerin Matematik Dersi Destekleme ve Yetiştirme Kursuna (DYK) Devamsızlık Sorununu Giderme Çalışması: Bir Eylem Araştırması Öğr. Gör. Burak OLUR - Afyon Kocatepe Üniversitesi Ayşe Betül DOĞRUEL - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

9. Bölüm: Kavram Haritalarının İngilizce Okuduğunu Anlama Üzerine Etkisi: Bir Eylem Araştırması Prof. Dr Gürbüz OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Semra AYDINLIK - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

10. Bölüm: Peynir Sevmeyen Çocuklara; Oyunlaştırma, Klasik Koşullanma ve Eşik Yöntemi Kullanılarak Peynir Sevdirilmesi (Eylem Araştırması) Gülçin KARAKUŞ - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens. Hatice ALTINOK - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

11. Bölüm: Anasınıfında İki Basamaklı Sayıların Okunmasında Oluşan Problemlerin Eğitici Çocuk Oyunları ile Giderilmesi: Bir Eylem Araştırması Doç. Dr. İjlal OCAK - Afyon Kocatepe Üniversitesi Ayşe ŞAHİN - Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ...................................................................................................................................ivÖn Söz ....................................................................................................................................vBölümler ve Yazarları .........................................................................................................vii

1. BÖLÜM

EYLEM ARAŞTIRMASINI ANLAMAK

Eylem Araştırmasına Giriş ..................................................................................................1Eylem Araştırmasının Tanımı ......................................................................................2Eylem Araştırmasının Tarihsel Gelişimi .....................................................................9Eylem Araştırmasının Özellikleri ..............................................................................12Eylem Araştırmasının Önemi ....................................................................................15Eylem Araştırması Türleri ...........................................................................................16Bölüm Özeti ..................................................................................................................23Alıştırma ve Aktiviteler ...............................................................................................24

Kaynakça..............................................................................................................................25Eylem Araştırmasını Araştırma Sürecinde Kullanma ...................................................28

Eylem Araştırmasının Uygun Olduğu Durumlar ....................................................28Eylem Araştırmasını Öğretimde Kullanma ..............................................................31Eylem Araştırmasının Yararları ..................................................................................33Eylem Araştırmasında Sınırlılıklar ............................................................................37Bölüm Özeti ..................................................................................................................39Alıştırma ve Aktiviteler ...............................................................................................40

Kaynakça..............................................................................................................................40

2. BÖLÜM

EYLEM ARAŞTIRMASI SÜRECİ

Eylem Araştırmasının Adımları .......................................................................................43Araştırma Teorisini Açık Olarak İfade Etme ............................................................50Araştırma Sorularını Belirleme ..................................................................................51Araştırma Problemine İlişkin Alan Tarama/Bilgi Toplama....................................53Toplanan Bilgilerin Analizi ve Yorumlanması ........................................................69Eylem Planlarının Hazırlanması ve Uygulanması ...................................................80Sonuçların Değerlendirilmesi .....................................................................................82Bulguları Rapor Etme ..................................................................................................83

x Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

Bölüm Özeti ........................................................................................................................85Alıştırma ve Aktiviteler......................................................................................................87Kaynakça..............................................................................................................................87

3. BÖLÜM

MENTAL RETARDASYON TANISI OLAN ÖĞRENCİNİN GÖRSEL EŞLEME YAPMA SÜRECİNDE YAŞADIĞI SORUNLARIN

GİDERİLMESİ: BİR EYLEM ARAŞTIRMASI

Giriş ......................................................................................................................................92Araştırmanın Önemi .........................................................................................................95Araştırmanın Amacı ..........................................................................................................95Terimlerin Tanımlanması ..................................................................................................96Yöntem .................................................................................................................................96Araştırma Deseni................................................................................................................96Katılımcılar ..........................................................................................................................97Verilerin Toplanması ..........................................................................................................97Materyaller ..........................................................................................................................98Verilerin Analizi .................................................................................................................98Uygulama.............................................................................................................................99Eylem Planı 1 ......................................................................................................................99Eylem Planı 2 ....................................................................................................................102Eylem Planı 3 ....................................................................................................................104Eylem Planı 4 ....................................................................................................................106Eylem Planı 5 ....................................................................................................................109Bulgular .............................................................................................................................109Sonuç, Tartışma ve Öneriler ...........................................................................................115Kaynakça............................................................................................................................118

4. BÖLÜM

ASPERGER SENDROMU OLAN ÖĞRENCİNİN 2 İLE ÇARPMA İŞLEMİ YAPMA SÜRECİNDE KARŞILAŞTIĞI SORUNLARIN

GİDERİLMESİ: EYLEM ARAŞTIRMASI

Giriş ....................................................................................................................................123Araştırmanın Önemi .......................................................................................................125Araştırmanın Amacı ........................................................................................................126

İçindekiler xi

Terimlerin Tanımlanması ................................................................................................126Araç ve Gereçler ...............................................................................................................127Araştırmanın Sayıltıları ve Sınırlılıkları ........................................................................127Yöntem ...............................................................................................................................127Araştırma Deseni..............................................................................................................127Katılımcılar/Çalışma Grubu ...........................................................................................128Verilerin Toplanması ........................................................................................................128Verilerin Analizi ...............................................................................................................130Uygulama...........................................................................................................................130Eylem Planı I .....................................................................................................................130Eylem Planı II....................................................................................................................132Eylem Planı III ..................................................................................................................134Eylem Planı IV ..................................................................................................................136Eylem Planı V ...................................................................................................................137Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................138Sonuç, Tartışma ve Öneriler ...........................................................................................144Kaynakça............................................................................................................................147

5. BÖLÜM

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇENEKLİ ÖDEVLER YOLUYLA MATEMATİK DERSİ ÖDEV ALMA İSTEKLERİNİN ARTTIRILMASI

Giriş ....................................................................................................................................151Araştırmanın Önemi .......................................................................................................153Araştırmanın Amacı ........................................................................................................153Sayıltı ..................................................................................................................................154Sınırlılıklar .........................................................................................................................154Yöntem ...............................................................................................................................154Araştırma Deseni..............................................................................................................154Katılımcılar ........................................................................................................................154Verilerin Toplanması ........................................................................................................155Verilerin Analizi ...............................................................................................................155Uygulama...........................................................................................................................156Bulgular ve Yorumlar 1 ....................................................................................................159Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................170Kaynakça............................................................................................................................171

xii Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

6. BÖLÜM

MATEMATİK DERSİNDE ÇOKGENLER KONUSUNDA YAŞANAN PROBLEMLERİN ETKİLEŞİMLİ MATERYAL KULLANIMIYLA

GİDERİLMESİ

Giriş ....................................................................................................................................175Matematikte Zorluk .........................................................................................................175Materyal Kullanımı .........................................................................................................175Matematik ve Materyal Kullanımı .................................................................................176Araştırmanın Önemi ......................................................................................................177Araştırmanın Amacı ........................................................................................................177Yöntem ...............................................................................................................................178Araştırmanın Deseni ........................................................................................................178Çalışma Grubu ..................................................................................................................179Verilerin Elde Edilmesi ...................................................................................................179Verilerin Analizi ...............................................................................................................182Uygulama...........................................................................................................................183Eylem Planı........................................................................................................................183Eylem Planı .......................................................................................................................185Eylem Planı .......................................................................................................................186Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................186Eylem Planı Sonrası Görüşme ........................................................................................189Eylem Planı Sonrası Görüşme ........................................................................................194Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................196Kaynakça............................................................................................................................199

7. BÖLÜM

İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNDE MATEMATİK KAVRAM YANILGILARI VE HATALARININ GİDERİLMESİ

Giriş ....................................................................................................................................202Araştırmanın Önemi .......................................................................................................204Araştırmanın Amacı ........................................................................................................204Yöntem ...............................................................................................................................205Araştırma Deseni .............................................................................................................205Katılımcılar ........................................................................................................................205Verilerin Toplanması ........................................................................................................206Verilerin Analizi ...............................................................................................................207

İçindekiler xiii

Uygulama...........................................................................................................................208Eylem Planı........................................................................................................................208Eylem Planı........................................................................................................................211Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................212Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................221Kaynakça............................................................................................................................222

8. BÖLÜM

İŞBİRLİKLİ GRUPLA OYUN YOLUYLA ÖĞRENCİLERİN MATEMATİK DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSUNA

(DYK) DEVAMSIZLIK SORUNUNU GİDERME ÇALIŞMASI: BİR EYLEM ARAŞTIRMASI

Giriş ....................................................................................................................................227Ortaokul Öğrencilerinin Devamsızlık Nedenleri ve Çözüm Önerileri ....................227İşbirlikli Öğrenme ............................................................................................................229Oyun ..................................................................................................................................230Araştırmanın Önemi ......................................................................................................231Araştırmanın Amacı ........................................................................................................232Sayıltılar .............................................................................................................................233Sınırlılıklar .........................................................................................................................233Araştırma Problemi ..........................................................................................................233Çalışma Soruları ...............................................................................................................233Yöntem ..............................................................................................................................234Araştırma Deseni..............................................................................................................234Çalışma Grubu ..................................................................................................................235Uygulama Ortamı .............................................................................................................235Veri Toplama Aracı ..........................................................................................................237Verilerin Toplanması ........................................................................................................238Verilerin Analizi ve Yorumlanması ................................................................................239Geçerlik ve Güvenirlik .....................................................................................................241Uygulama...........................................................................................................................2421. Eylem Planı ...................................................................................................................2422. Eylem Planı ...................................................................................................................2453. Eylem Planı ...................................................................................................................247Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................249Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................261Kaynakça............................................................................................................................265

xiv Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

9. BÖLÜM

KAVRAM HARİTALARININ İNGİLİZCE OKUDUĞUNU ANLAMA ÜZERİNE ETKİSİ: BİR EYLEM ARAŞTIRMASI

Giriş ....................................................................................................................................271Kavram Haritası Nedir? ...................................................................................................271Okuduğunu Anlama ve Yabancı Dil Öğretiminde Kavram Haritalarının Önemi ..272Araştırmanın Önemi .......................................................................................................273Araştırmanın Amacı ........................................................................................................273Problem ..............................................................................................................................274Alt Problemler...................................................................................................................274Sayıltılar .............................................................................................................................274Sınırlılıklar .........................................................................................................................274Yöntem ...............................................................................................................................275Araştırma Deseni .............................................................................................................275Çalışma Grubu ..................................................................................................................275Veri Toplama Süreci .........................................................................................................276Görüşme Soruları .............................................................................................................277Veri Analizi ........................................................................................................................277Uygulama...........................................................................................................................2781. Eylem Planı ...................................................................................................................2782. Eylem Planı ...................................................................................................................279Eylem Planı........................................................................................................................280Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................281Öğretmen Günlüklerine Göre Elde Edilen Temalar ....................................................288Öğretmen Günlükleri ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi .............................................................................................................292Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................292Kaynakça............................................................................................................................297

10. BÖLÜM

PEYNİR SEVMEYEN ÇOCUKLARA; OYUNLAŞTIRMA, KLASİK KOŞULLANMA VE EŞİK YÖNTEMİ KULLANILARAK PEYNİR

SEVDİRİLMESİ (Eylem Araştırması)

Giriş ....................................................................................................................................300Araştırmanın Önemi .......................................................................................................302Araştırmanın Amacı ........................................................................................................302

İçindekiler xv

Sayıltılar .............................................................................................................................303Sınırlılıklar ........................................................................................................................303Yöntem ...............................................................................................................................303Araştırma Deseni .............................................................................................................303Katılımcılar ........................................................................................................................304Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Demografik Özellikleri .......................................304Çalışma Ortamı ................................................................................................................305Verilerin Toplanması ........................................................................................................305Veri Toplama Araçları ......................................................................................................306Verilerin Analizi ...............................................................................................................306Uygulama:1 .......................................................................................................................306Uygulama: 2 ......................................................................................................................307Uygulama: 3 ......................................................................................................................309Uygulama: 4 ......................................................................................................................310Bulgular ve Yorum ............................................................................................................311Öğretmen Günlüklerinin Alt Problemlere Göre Yorumlanması ...............................315Tartışma, Sonuç ve Öneriler ...........................................................................................317Kaynakça............................................................................................................................320

11. BÖLÜM

ANASINIFINDA İKİ BASAMAKLI SAYILARIN OKUNMASINDA OLUŞAN PROBLEMLERİN EĞİTİCİ ÇOCUK OYUNLARI İLE

GİDERİLMESİ: BİR EYLEM ARAŞTIRMASI

Giriş ....................................................................................................................................322Sayı Öğretiminde Karşılaşılan Güçlükler ......................................................................323Eğitici Oyun ve Oyuncak Yardımı ile Öğrenme ...........................................................323Araştırmanın Önemi .......................................................................................................324Araştırmanın Amacı ........................................................................................................325Sayıltılar .............................................................................................................................325Sınırlılıklar .........................................................................................................................325Yöntem ...............................................................................................................................325Araştırma Deseni..............................................................................................................325Çalışma Grubu ..................................................................................................................326Geçerlik ve Güvenirlik .....................................................................................................327Verilerin Toplanması ........................................................................................................327Verilerin Analizi ...............................................................................................................328

xvi Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

Uygulama Süreci ...............................................................................................................330Bulgular ve Yorumlar .......................................................................................................334Eylem Planı 1 ....................................................................................................................335Öğrenci Görüşlerinden Elde Edilen Kod ve Temalar ..................................................335Öğretmen Günlüklerinden Elde Edilen Görüşler ........................................................338Eylem Planı 2 ....................................................................................................................340Öğretmen Günlüklerinden Elde Edilen Temalar .........................................................344Öğretmen Günlükleri ve Öğrenci Temalarının Karşılaştırılması ..............................346Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................346Kaynakça............................................................................................................................350

1. Eylem Araştırmasına Giriş

Öğretmenlerin uygulayıcı olarak eğitim sürecinde karşılaştıkları sorunları çözmeleri gerekmektedir. Öğretmenler veya eğitim yöneticileri eğitim sorunlarını çözerken bir araştırmacı gibi davranmalı, sorunları bilimsel bir bakış açısıyla çöz-melidir. Araştırmanın bir bakış açısı olduğu düşünüldüğünde, bu bakış açısının başkaları tarafından da kullanılması, yeni bir bakış açısının oluşturulması, benzer sorunlarla karşılaşanların sorunları daha kısa ve kalıcı olarak çözebilmesi için bi-limsel bakışın kazanılması ve sonuçların paylaşılması oldukça önemlidir. Hemen her öğretmen sınıflarında benzer sorunlarla karşılaşmasına rağmen birbirlerinin çözümlerinden haberdar olmamakta, çözümler sadece öğretmenler odası konuş-malarında kalmaktadır. Çözümler sistematik bir şekilde paylaşılmadığı için aynı sorunlarla uğraşan öğretmenler denemeler yaparken zaman ve emek kaybı yaşa-maktadırlar. Bu nedenle öğretmenlerin kendi uygulamalarıyla ilgili araştırmala-rını bir sistematiğe, bir düzene bağlamaları gerekir. İşte eğitimde yapılan eylem araştırmaları, öğretmenlerin uygulamalarını, gözlemlerini, problem çözümlerini daha sistematik olarak gerçekleştirmelerini, yansıtma yapmalarını ve sonuçlarıyla birlikte süreçte yaşadıklarını meslektaşlarıyla paylaşma fırsatı verir. Eylem araştır-ması yapan öğretmen yıllardır biriktirdiği problemlerine ilişkin çözümleri başka-larıyla “nasıl yaptım?” başlığıyla paylaşabilir, zaman ve emek kaybını önleyebilir. Eylem araştırması yoluyla öğretmen planla, uygula, gözle ve değerlendir döngü-süyle en doğru çözüme ulaşır. Bu anlamda son yıllarda öğretmenlerin bilimsel araştırma yoluyla gelişimlerine katkıda bulunmak ve yaptıklarını paylaşmaları açısından eylem araştırmaları gerek ülkemizde gerekse uluslararası alanda eğitim sorunlarına çözüm bulmak amacıyla kullanılmaktadır ve hemen her öğretmenin bilmesi gereken bir süreç olarak değerlendirilmektedir.

1. BÖLÜM

EYLEM ARAŞTIRMASINI ANLAMAK

Prof. Dr. Gürbüz OCAK, Afyon Kocatepe Üniversitesi

Emine AKKAŞ BAYSAL, Milli Eğitim Bakanlığı/Afyon Kocatepe Üni. Sosyal Bilimler Ens.

1.1. Eylem Araştırmasının Tanımı

Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan eylem araştırması, son zamanlar-da eğitim alanında sıkça kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Derinlemesine sağladığı bilgiler ile hem eğitim niteliğini hem de öğretmenlerin profesyonel ge-lişiminin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Eylem araştırmaları eğitim çalı-şanlarının kendi okullarını, sınıflarını, eğitimsel çalışmaların ve girişimlerin ge-liştirilmesini ve uygulamasını, bu uygulamaların etkililiğinin değerlendirilmesini eleştirel olarak ele almaktadır. Böylece eğitimsel sorunların ele alınmasında farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Eylem araştırması öğretmenin öğretme ve sınıf içi sorunları çözme çabasının bir yansımasıdır.

Eylem araştırması, eğitim alanında çalışanların (öğretmen, yönetici, uzman vb.) kendi durumlarına özgü sorunlara çözüm bulmak veya gelişimlerini sağla-mak için kullanabilecekleri araştırma yöntemlerinden birisidir. Eylem araştır-maları, günlük yaşamda karşılaşılan sorunların çözümüne odaklanması, küçük gruplar üzerinde uygulanabilmesi ve sorunu yaşayanın araştırmacı olabilmesi gibi nedenlerden dolayı başta öğretmenler olmak üzere birçok eğitim çalışanının kullanabileceği özel bir araştırma yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır (Beyhan, 2013). Eylem araştırması katılımcıların kendi eğitim uygulamalarını, araştırma tekniklerini kullanarak sistematik ve dikkatli bir şekilde kontrol ettikleri süreçtir (Ferrance, 2000).

Eylem araştırması, karmaşık durumlarda ne yapılabileceği hakkında açıklık getirerek uygulayıcılara yardım eden bir araştırma türüdür (Baumfield, Hall & Wall, 2013). Eylem araştırmasına farklı anlamlar yüklense de temelde öğretmen ve uygulayıcı odaklı araştırmalardır. Literatürde karşımıza katılımcı eylem araştır-ması (participatory research), işbirlikçi araştırma (collaborative inquiry), özgür-lükçü araştırma (emancipatory research), eylem öğrenme (action learning), bağ-lamsal eylem araştırması (contextual action research) gibi isimlerle de çıkmaktadır (O’Brien, 2001: 3). Eylem araştırmaları sıklıkla eğitim araştırmacıları tarafından araştırmaları tanımlamak için kullanılan diğer terimlerle benzer şekilde kullanılır; tıpkı “sınıf araştırması (classroom research)” (Hopkins, 1985); “eğitimsel eylem araştırması (educational eylem araştırması)” (Carr & Kemmis, 1986); ve “keşfedici öğretme-öğrenme (exploratory teaching and learning) (Allwright & Bailey, 1991) gibi. Tüm bunlara ek olarak literatürde “uygulayıcı soruşturması (practitioner en-quiry)”, “yansıtıcı analiz (reflective analysis)” ya da “kanıta dayalı uygulama (evi-dence-based practice)” gibi isimlerle de karşımıza çıkabilir (Coats, 2005).

Greenwood ve Levin (2007: 3), eylem araştırmasını, genellikle katılımcıla-rın kendi problemlerini tanımlama, çözme ve durumunu geliştirmeyi amaçlayan

2 Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

ve diğer çalışanlarla birlikte yapılan araştırma türü olarak tanımlamıştır. O’Brien (2001: 3) ise eylem araştırmasını yaparak öğrenme olarak tanımlamıştır. Bir grup insan, bir problemi tanımlar, problemi çözmek için bir şeyler yaparlar, yaptıkları-nın ne derece etkili olduğuna bakarlar, yeterli olamaması halinde yeniden sorunu çözmeye çalışırlar. Bu döngü birkaç kez tekrarlanarak en iyi sonuç elde edilmeye çalışılır.

Eylem araştırması, tanılama – değişim – araştırma şeklinde devam eden dai-resel bir süreçtir. Tanılamanın sonuçları değişim için fikir verir; değişim aynı sis-teme uyarlanır ve değişimin etkileri sonraki araştırma ve tanılama süresince not edilir (Cummings & Worley, 1997: 610). Burada araştırmacının rolü genellikle, danışma sürecinde, problemin tanımlanmasında ve mevcut literatür dahilinde soruları açımlamaya çalışan bir kolaylaştırıcı şeklindedir (Marshall & Rossmann, 2006: 164-165).

Eylem araştırması uygulamada ortaya çıkan sorunların anlaşılmasına ve çö-zülmesine yönelik olarak uygulayıcıların tek başlarına ya da bir araştırmacı ile birlikte uygulama sürecini çalışmalarını içerir (Yıldırım & Şimşek, 2008). Lewin (1947) eylem araştırmasını sarmal bir süreçten oluşan üç adımla tanımlamıştır. Bunlar keşfetmeyi içeren planlama, eylemde bulunma ve eylemin sonuçları hak-kında gerçeklere ulaşma. Corey (1953) eylem araştırmasını, katılımcıların prob-lemlerine rehberlik etmek, onları düzeltmek, kararlarını ve eylemlerini değerlen-dirmek için probleme bilimsel açıdan yaklaşma girişimi olduğunu vurgulamıştır. Glickman (1992), eğitimde kullanılan eylem araştırmalarının okuldaki eğitimciler tarafından yürütülen ve kurumu geliştirmeyi amaçlayan çalışmaların sonucu ola-rak ele almıştır. Eylem araştırması, sosyal durumlarda katılımcıların kendi uygula-malarının akılcılığını ve doğruluğunu, kendi uygulamalarını ve uygulamaların yer aldığı durumları anlamalarını geliştirmek için bir öz yansıtıcı sorgulama biçimidir (Carr & Kemmis, 1986; Henson, 1996). Eylem araştırması ile birey yaptığı araştır-ma sürecinde, “daha iyi nasıl yapabilirim?” sorusunun cevabını arar. Bu sorunun cevabını verebilmesi için araştırmacı ve öğretmen birlikte çalışır, sık sık yansıtma-lar yaparak sonuca ulaşmaya çalışır.

Calhoun (1994), eylem araştırmasını mizahi bir şekilde tanımlamış ve “Oku-lumuzda olanları çalışalım ve orayı daha iyi hale nasıl getirebileceğimize karar ve-relim” şeklinde ifade etmiştir. Eylem araştırması öğretmenlerin çalışmak için okul temelli olarak belirledikleri bir konu ya da problem hakkında bilgi toplayıp analiz ederek bir öğretim problemini anlamak ya da çözmek için kullanılan bir araştırma türüdür. Öğretmenlerin uygulamanın farklı yönlerini anlamalarına yardımcı olur. Eylem araştırması eğitimseldir, okullara ve öğretmenlere odaklanır, uygulamada-

Eylem Araştırmasını Anlamak 3

ki problemlere odaklanır ve uygulamanın geliştirilmesini sağlar. Bütün bunların soncunda eylem araştırması probleme odaklanmayı sağlar.

Birçok araştırma türü arasında, eylem araştırması, gelecekteki uygulamaların belirlenmesi ve değiştirilmesi amacıyla öğretmen tarafından yapılan kontrollü bir araştırma sürecini ifade eder. Bu araştırma, öğretmenin çevresinde (öğrencileri, çalıştığı okul vb.) bulunan eğitime ilişkin konularla ilgili olarak gerçekleştirilir (Ferrance, 2000: 1).

Genel araştırmaların temel amacı kuramı test etmek ve var olan bilgiyi ge-liştirmektir. Bu tür araştırmalarda araştırmacı, araştırma sonuçlarının uygulama yaptığı örneklemin ötesinde uygulanabilirliği ile ilgilenir. Oysa eylem araştırma-sında temel amaç öğretmene veya yöneticiye okulu ile ilgili karar vermede yardım-cı olacak verileri toplamaktır (Borg, 1987: 284).

Eğitimde eylem araştırması öğretmenler, müdürler, yöneticiler ve eğitim-öğ-retimin diğer paydaşları tarafından yürütülen sistematik araştırmalardır. Bu araş-tırma sürecinde öğrencilerin öğrenmesi, öğretmenlerin öğretmesi ya da okulun çalışma sistemi gibi konularda bilgi toplanır. Bu bilgileri toplamaktaki amaç işle-yişi görmek, içe bakmak, okul çevresini olumlu yönde etkileyecek yansıtıcı uygu-lamalar geliştirmek, öğrenci çıktılarını ve onların yaşamlarını geliştirmektir (Gay, Mills & Airasian, 2009).

Eylem araştırması, birçok nedenle yapılabilir. Bu araştırma türü, hemen he-men tüm alanlarda ortaya çıkan sorunlara çözüm bulmaya yönelik bir araştırma çeşididir; uygulayıcıların her türlü sorunlarını çözmek için kendi uygulamalarını incelemeleri üzerine kurulu bir süreçtir. Genellikle eylem araştırması, sorunların çözümüne yönelik iş birlikçi bir etkinliktir. Eylem araştırması, katılımcıların üze-rinde çalışılan durumla ilgili derinlemesine yaptığı kritik ve pratik tecrübelerine dayanmaktadır. Bu yüzden, araştırmalara ve eyleme rehber olacak bir kuram ge-liştirmeyi amaçlamaktadır (Köklü, 2001: 35).

Eylem araştırması okula dayalı program geliştirme, mesleki gelişme, sistem planlaması, okulu yeniden yapılandırma ve bir değerlendirme aracı olarak kulla-nılır (Ferrance, 2000: 26). Bu araştırmanın eğitim alanındaki en önemli amacı ise, eğitim dünyasında ortaya çıkan gerçekleri anlamak ve sistematik olarak değiştire-rek geliştirmeye çalışmaktır (Kuzu, 2009).

Eylem araştırması bir takım varsayımlara dayanır;

• Eylem araştırmasında eğitim çalışanları kendilerinin tanımladıkları en iyi problem üzerinde çalışırlar.

4 Eğitimde Eylem Araştırması ve Örnek Araştırmalar

• Eğitim çalışanları kendi çalışmalarını değerlendirip gözden geçirdikle-rinde ve farklı çalışma yöntemleri düşündüklerinde daha etkili hale ge-lirler.

• Öğretmenler ve idareciler iş birliği içerisinde çalışarak birbirlerine yar-dım ederler.

• Meslektaşlarıyla iş birliği içerisinde çalışan öğretmen ve idareciler mes-leki gelişimlerine katkıda bulunurlar (Watts, 1985: 118).

Eylem araştırması uygulamayı içi-ne alan, onu geliştirmeyi ve değiştirmeyi amaçlayan bir araştırma türüdür. Eylem araştırması hem eylem hem araştırma hem de ikisi arasındaki bağlantı hakkın-dadır. Elbette araştırma olmadan eylem ya da eylem olmadan araştırma yapmak mümkündür, fakat ikisinin eşsiz kom-binasyonu diğer araştırma türlerinden eylem araştırmasını ayırır. Eylem araş-tırması süreci genellikle birbiriyle ilişki-li dört sarmal aşama ile tanımlanabilir: planlama, eylem, gözlemleme, yansıtma (Şekil 1) (Coats, 2005)

Eylem araştırması süreci genellikle bir konu, bir problem ya da öğrencilerin öğrenmelerinde tecrübe ettikleri zorluklar ile ilgili bir soru ya da gözlem ile başlar. Alternatif olarak, başarılı öğrencilerin güzel uygulamalarını diğer tüm öğrencilere genişleten daha olumlu bir yaklaşım da eylem araştırmasına başlama noktasında araştırmacıyı cesaretlendirebilir. Bu döngü problemi araştırmak için gerekli ey-leme karar verene kadar, belki öğrencinin konuyu algılamasını keşfedene kadar ya da araştırmacı öğretimde farklı bir yaklaşımı nasıl uyarlayabileceğini bulana kadar devam eder. Bu durum araştırmacı öğretmeni hem öğrencilerinden aldığı geri dönütlerden hem de çalışmalarındaki gözlemlerden kanıtlar toplamaya yön-lendirecektir. Bu süreç basit döngüsel fakat daha sarmal bir süreçtir: eylemin yan-sıması ve bulgular araştırmacıyı diğer sorulara ve eylemlere yönlendirir, genellikle uygulamada bir değişiklik meydana gelir. Bu değişiklik araştırmacıyı nasıl öğret-tiği ya da öğretmenlerin nasıl öğrendikleri ile ilgili daha fazla döngüyü oluşturur (Şekil 2).

Planlama

Gözlemleme

EylemDeğerlendirme

Şekil 1. Eylem Araştırması Süreci(Kaynak: Coats, 2005: 5)

Eylem Araştırmasını Anlamak 5