ekdi - 'gümrük birliği, yıkıcı fiyat ve damping

8/14/2019 Ekdi - 'Gmrk Birlii, Ykc Fiyat ve Damping'

1/90


2/90

GMRK BRLEREVESNDE

DAMPNG ve YIKICI FYAT UYGULAMALARI

BarEKD

ANKARA 2003


3/90

Bu eserin tm telif haklar

Rekabet Kurumuna aittir. 2003

lk Bask, ubat 2003Rekabet Kurumu - Ankara

Bu kitapta ne srlen fikirler eserin yazarna aittir;Rekabet Kurumunun grlerini yanstmaz.

ISBN 975-8301-46-2

03/07/2001 tarihindeRekabet Kurumu Bakan Yardmcssmail HakkKARAKELLEBakanlnda, 2 Nolu Daire BakanHalil Baha KARABUDAK,

BaHukuk Maviri Do. Dr. Osman Berat GRZUMAR,Prof. Dr. Ejder YILMAZ ve Prof. Dr. Erdal TRKKANdan oluan

Tez Deerlendirme Heyeti nnde savunulan bu tez,Heyete yeterli bulunmuve Rekabet Kurulunun 18/07/2001 tarih ve

01-34/346 sayltoplantsnda Rekabet Kurumu Uzmanlk Teziolarak kabul edilmitir.

0089


4/90

NDEKLERSayfa No

SUNU.............................................................................................................GR ...............................................................................................................

Blm 1YIKICI FYAT UYGULAMASI

1.1. YIKICI FYAT UYGULAMASI..............................................................

1.1.1. Kavram, Tanm ve Teori.................................................................1.1.2. YkcFiyat Benzeri Uygulamalar ..................................................

1.1.2.1. Limit Fiyatlama..................................................................1.1.2.2. Rakiplerin Maliyetini Ykseltme.......................................1.1.2.3. Fiyat Makas(Price Squeeze)............................................1.1.2.4. ArKapasite Bulundurma................................................

1.1.3. YkcFiyat Teorisine Ynelik Eletiriler.......................................1.1.4. YkcFiyat Uygulamasnn Koullar ............................................

1.1.4.1. Pazar Gc/Hakim Durum.................................................1.1.4.1.1. Pazar Pay...........................................................1.1.4.1.2. Finansal G ......................................................1.1.4.1.3. ArKapasite.....................................................

1.1.4.2. Fiyat-Maliyet likisi..........................................................1.1.4.2.1. Fiyatn ODMnin Altnda Olmas ......................1.1.4.2.2. Fiyatn ODM ile OTM Arasnda Olmas ...........

1.1.4.3. Pazarn Yaps ....................................................................1.1.4.3.1. GiriEngelleri....................................................1.1.4.3.2. kEngelleri....................................................1.1.4.3.3. retim Aralarnn Nitelii................................

1.1.4.4. Niyet...................................................................................1.1.5.YkcFiyat UygulamasnTespit Etmeye ve nlemeye

Ynelik neriler .............................................................................1.1.5.1. Ksa Dnem Maliyetine Dayanan Yaklam......................

1.1.5.2. Uzun Dnem Maliyetine Dayanan Yaklam ....................1.1.5.3. retim Artna Ynelik Yaklam ....................................1.1.5.4. Fiyat Dzenlemesine Ynelik Yaklam............................1.1.5.5. Makul Neden (Rule of Reason)Testi.................................1.1.5.6. ki Aamal(Two-Tier)Test Yaklam .............................

1.2. YIKICI FYAT UYGULAMALARININ NLENMES .........................1.2.1.Genel Olarak YkcFiyatn nlenmesine likin

Dzenlemeler..................................................................................


5/90

1.2.2. Amerika Birleik Devletleri............................................................1.2.2.1. Ttn Davas(Brook Karar).............................................1.2.2.2. Matsushita Karar...............................................................

1.2.3. Avrupa Birlii.................................................................................1.2.3.1. AKZO Karar .....................................................................1.2.3.2. Nappier Brown/British Sugar Karar .................................

1.2.4. Trkiye............................................................................................1.2.4.1. LPG Karar.........................................................................1.2.4.2. Cumhuriyet/Star Karar......................................................

Blm 2DAMPNG ve ANTDAMPNG

2.1. DAMPNG KAVRAMI, TEORSve TRLER ....................................2.1.1. Damping Kavram...........................................................................

2.1.1.1. ktisadi Adan Damping Kavram ....................................2.1.1.2. Hukuki Adan Damping Kavram ....................................

2.1.2. Kavrama Dahil Olmayan Unsurlar .................................................2.1.2.1. Zarar Unsuru ......................................................................2.1.2.2. Ters Damping.....................................................................2.1.2.3. Piyasadaki Fiyat Farkllatrmas ...................................2.1.2.4. Devlet Yardm(Sbvansiyon) ..........................................

2.1.3. Dampingin Trleri ..........................................................................2.1.3.1. Klasik Snflandrma ..........................................................

2.1.3.1.1. Arzi (Sporadic)Damping..................................2.1.3.1.2. Srekli (Persistent)Damping.............................2.1.3.1.3. Ksa Sreli/Ykc(Intermittent/Predatory)

Damping .............................................................2.1.3.2. ktisadi Snflandrma.........................................................

2.1.3.2.1. Ayrmc(Discriminatory)Damping...................2.1.3.2.2. Karlkl(Reciprocal)Damping........................2.1.3.2.3. Ykc(Predatory)Damping..............................

2.1.4. Damping Benzeri Kavramlar ..........................................................

2.1.4.1. Sat

Dampingi...................................................................2.1.4.2. Sosyal Damping.................................................................2.1.4.3. Kur FarkDampingi...........................................................2.1.4.4. Dk Fiyatlthalat ..........................................................

2.1.5. Damping ve Sbvansiyonlar...........................................................2.1.5.1. Sbvansiyonun Tanm......................................................2.1.5.2. Sbvansiyonun Trleri.......................................................2.1.5.3. Damping ve Sbvansiyon likisi ......................................


6/90

2.1.6. Dampingin Koullar.......................................................................2.1.6.1. ktisadi Koullar.................................................................

2.1.6.1.1. ki FarklPiyasa .................................................2.1.6.1.2. ki FarklFiyat ...................................................2.1.6.1.3. Pazar Gc .........................................................

2.1.6.2. Hukuki Koullar.................................................................2.1.6.2.1. ki Ulusal Piyasann Varl ...............................2.1.6.2.2. Normal Deerin Altnda Sat ............................

2.2.ANT-DAMPNG UYGULAMALARI....................................................2.2.1. Antidamping Uygulamalarnn Koullar.......................................

2.2.1.1. Dampingin Varl .............................................................

2.2.1.2. Zararn Varl...................................................................2.2.1.3. Nedensellik Ba ................................................................

2.2.2. Antidamping nlemler ...................................................................2.2.2.1. Geici nlemler.................................................................2.2.2.2. Kesin nlemler ..................................................................

2.2.2.2.1. Taahht...............................................................2.2.2.2.2. Antidamping Vergisi..........................................

Blm 3YIKICI FYAT ve DAMPNG UYGULAMALARININ

KARILATIRILMASI

3.1.YIKICI FYAT ve DAMPNGN KARILATIRILMASI.....................3.1.1. Kavram............................................................................................3.1.2. Ama...............................................................................................3.1.3. Kapsam ...........................................................................................3.1.4. Uygulamalar in Gerekli Koullar.................................................

3.1.4.1. Pazar veya Pazarlarn Yaps.............................................3.1.4.2. Pazar Gc/Hakim Durum.................................................

3.1.4.2.1. ktisadi Adan ...................................................3.1.4.2.2. Hukuki Adan ...................................................3.1.4.2.3. Benzer Mal/lgili rn.......................................

3.1.4.2.4. Fiyat/Maliyet likisi ..........................................3.1.5. YkcFiyatn ve Dampingin Etkisi ................................................3.2.YIKICI FYAT LE DAMPNGNLEMEYE YNELK

KURALLARIN KARILATIRILMASI ................................................3.2.1. Temelleri ve Evrimlemesi..............................................................3.2.2. Dzenlemelerin Nitelii..................................................................

3.2.2.1. Kurallar Hiyerarisi Asndan ..........................................3.2.2.2. Uygulama AlanAsndan................................................


7/90

3.2.3. Uygulama ve Karar Sreci ..............................................................3.2.3.1. Uygulayclar .....................................................................3.2.3.2. ikayet ...............................................................................3.2.3.3. Sje ....................................................................................

3.2.4. Karar................................................................................................3.2.4.1. Kararn (Cezalarn/Tedbirin) Nitelii ................................3.2.4.2. Kararn Denetlenmesi ........................................................3.2.4.3. Kararn Etkisi Asndan....................................................

3.3.ANTDAMPNG KURALLARININ REKABET KURALLARI LEKAME EDLEBLRL.......................................................................3.3.1. Mevcut Durumun Korunmasna Ynelik Grler.........................

3.3.2.Antidamping Kurallarna Rekabet KurallarlkelerininAlanmas ...................................................................................

3.3.3.Antidamping KurallarYerine Rekabet Hukuku KurallarnnUygulanmas ...................................................................................

Blm 4GMRK BRLNDE DAMPNG ve YIKICI FYAT

4.1.BLGESEL EKONOMK BRLEMELERDE DAMPNG veREKABET KURALLARI ........................................................................4.1.1.Blgesel Ekonomik Birlemeler .....................................................

4.1.1.1. Kreselleme ve Blgesel Ekonomik Birlemeler.............4.1.1.2. Blgesel Ekonomik Birlemelerin Trleri .........................

4.1.1.2.1. Serbest Ticaret Blgesi ......................................4.1.1.2.2. Gmrk Birlii...................................................4.1.1.2.3. Ortak Pazar.........................................................4.1.1.2.4. Ekonomik Birlik.................................................

4.1.1.3. Blgesel Ticaret Birlikleri ve Rekabet Politikas...............4.1.2.Blgesel Ticaret Birliklerinde Rekabet ve Ticaret

Politikalarnn Dzenlenmesine likin rnekler ...........................4.1.2.1. Avrupa Birlii ....................................................................4.1.2.2. Avrupa Ekonomik Alan(AEA) ........................................

4.1.2.3. ANZCERTA ......................................................................4.1.2.4. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas(NAFTA) ......4.2.TRKYE-AVRUPA BRLARASINDA REKABET

KURALLARININ UYGULANMASI......................................................4.2.1. Rekabet Kanununun lke DUygulanmas................................4.2.2. Gmrk Birliinin Rekabete likin Kurallar ................................

4.2.2.1. Rekabeti SnrlaycAnlama, Uyumlu Eylem veKararlarn Yasaklanmas....................................................


8/90

4.2.2.2. Hakim Durumun Ktye KullanlmasnnYasaklanmas.....................................................................

4.2.2.3. Devlet Tekelleri, Kamu Teebbsleri ve mtiyazlzel Teebbsler................................................................

4.2.2.4. Devlet Yardmlarnn Dzenlenmesi .................................4.2.2.5. Mevzuatn Yaknlatrlmas ..............................................4.2.2.6. Uygulama Usulleri.............................................................4.2.2.7. Ticaret Tedbirlerinin Askya Alnmas ..............................

4.2.3.OKK ve Ulusal Mevzuat erevesinde KonununDeerlendirilmesi............................................................................4.2.3.1. Antidamping Uygulamalarnn Kaldrlmas.....................

4.2.3.1.1. Tek Pazar Argman..........................................4.2.3.1.2. Yeterli Rekabetin SalanmasArgman ...........

4.2.3.2. Dampinge Kar, YkcFiyatn nlenmesine likinKurallarn Uygulanmas .....................................................

SONU............................................................................................................ABSTRACT.....................................................................................................KAYNAKA ...................................................................................................


9/90

SUNU

Rekabet Kurumu 4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanuntarafndan kendisine verilen grevleri yerine getirmenin yansra dzenledii

bilimsel etkinliklerle ve yaymlad eserlerle toplumda rekabet kltrnnyaygnlatrlmasn da hedeflemektedir. eitli illerde dzenlenen panel vesempozyumlar, Kurum tarafndan karlan Rekabet Dergisi ve dier yaynlar,mutad hale gelen ve alannda uzman konumaclarla konularn geni bir

yelpazede tart

ld

, herkesin kat

l

m

na a

k olan Perembe Konferanslar

bunun rneklerini oluturmaktadr.

Kurum tarafndan uzmanlk tezlerinin bir seri halinde yaymlanmasdabu faaliyetlerin bir parasn tekil etmektedir. Rekabet uzman yardmclarnn yllk uygulama birikimleri ile youn mesleki eitim ve aratrmalarnyanstan uzmanlk tezleri hem Rekabet Kurumuna hem de dier ilgililere ktutacak nemli birer kaynaktr. Bu tezlerin bir blmnde rekabet hukuku ve

politikasnn temel konu balklarn ieren teorik hususlar irdelenmi,dierlerinde ise rekabet hukuku uygulamalar bakmndan ne kan sektrlereilikin almalar yaplmtr. Tezlerden bazlarnn ait olduklar alanlardayaplan ilk akademik almalar olmasnn yansra, bu eserlerin Trkiyeninhalen yrtmekte olduu ekonomik serbestleme srecine de yardm edecek

nitelikler tadna inanyoruz.

Rekabet uzmanlna ykselme tezleri yaklak yllk uygulamadeneyiminin ve yurt ii ve yurt deitim srecinin ardndan, titiz bir akademikaratrma abasnn neticesi olarak ortaya kmrnlerdir. Ele alnan konular

bakmndan kaynak olarak kullanlabilecek yerli eserlerin yok denecek kadar azolmasnn getirdii zorluk ve ilk olmann ykledii sorumluluktan doan bask

bu almalarn deerini bir kat daha arttrmtr.

Rekabet Kurumu tarafndan yaymlanarak ilgililerin ve aratrmaclarnhizmetine sunulan bu tez serisini, rekabet hukuku ve politikalar alanndaki

bilimsel alma saysnn yeterli dzeye ulamaktan henz uzak olduulkemizde nemli bir akapatacainancyla kamuoyuna sunuyoruz.

Prof. Dr. M. Tamer MFTOLURekabet Kurumu Bakan


10/90

GR

II. Dnya Savandan sonra uluslararas ticareti serbestletirme abasbiri kresel dieri de blgesel olmak zere iki ynde gelime gstermitir.Trkiye, 1953 ylnda GATTa ye olarak kreselleme kompartmannda yerinialmtr. 1963 ylnda imzalanan Ankara Anlamasda, blgeselleme alanndaatlan ve Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki serveni balatan ilk admdr.

Her iki platformda da, ticaretin serbestletirilmesine paralel olarakkaldrlan devlet engellerinin yerini zel teebbslerden kaynaklanacakengellerin almasndan ve serbestletirme abalarnn istenilen sonucuvermemesinden endie edilmesi, rekabet hukukuna uluslararas poplaritekazandrmtr. Gnmzde, Dnya Ticaret rgt, Ekonomik birlii veKalknma rgt (OECD), BirlemiMilletler Ticaret ve Kalknma Konferans(UNCTAD) bnyesindeki eitli alma gruplarnda ticaret politikalar ilerekabet politikalarnn etkileimi incelenmekte; rekabet hukukunun nemivurgulanmaktadr. Anlan platformlarda hararetle tartlan bir dier konu da,uygulama skl artan ve giderek korumac politika aracna dnenantidamping nlemleridir.

1994 ylnda 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun ilerekabet hukuku alannda da ann gereklerini yerine getirmek iin kollarnsvayan lkemiz, ertesi yl Avrupa Birlii ile Gmrk Birlii srecine girmitir.Sz konusu sreci balatan ve daha ileri bir btnlemeyi hedefleyen 1/95 sayl

Ortaklk Konseyi Karar ayn zamanda rekabet kurallar ile antidampingnlemlerinin de yollarnkesitirmitir.

Bu almann amac, sz konusu kesiimi, yani rekabet kurallar-antidamping nlemleri ve Gmrk Birlii genini incelemektir. Ancak, rekabethukukunun ve ticaret politikas aralarnn geni bir alana yayld dikkatealnarak, bu almada yalnzca damping ile sk sk dampingle kartrlan ve

1


11/90


12/90

BLM 1

YIKICI FYAT UYGULAMASI

1.1. YIKICI FYAT UYGULAMASI

1.1.1. Kavram, Tanm ve Teori

Rekabet hukukunun temel amac, piyasalarda rekabetin salanmasdr.Bylelikle, artan rekabetin firmalar daha etkin olmaya zorlayaca, firmalarnmaliyetlerini ve fiyatlarn drmek iin aba sarfetmek zorunda kalacaklar,rekabet artna paralel olarak, tketicilerin daha kaliteli ve eitli mal vehizmetleri daha ucuza temin edebilecekleri varsaylr. Dolaysyla, fiyatlarndmesi rekabet hukukunun birincil amacolmamakla birlikte, rekabet hukukuuygulamalarnn nemli bir yan sonucudur ve doal olarak olumlu bir ekilde

karlanr.Dier yandan, baz durumlarda bir firmann fiyat krma yoluna

gitmesi, ilk bakta -zellikle tketiciler asndan- olumlu grnse de, fiyatkran firmann rekabet otoriteleri tarafndan cezalandrlmas szkonusuolabilmektedir. Bu tr bir olayda, firmann cezalandrlmasnn nedeni, fiyatkrma yolu ile rakiplerini piyasann dna itmesi ve tekel konumuna gelmeyealmasdr (Hovenkamp 1999, 336). Rekabetten kaynaklanan, promosyon vb.amalarla yaplan fiyat krma eyleminden farkl olarak rakipleri piyasa dnaitmeyi hedefleyen bu tr bir davran, rekabet hukukunda ykc fiyatuygulamas olarak adlandrlr.

Normal rekabet koullar altnda, fiyatn dmesinin etkin olmayan

firmalarpiyasann dna itmesi, yani bir bakma piyasa mekanizmasnn etkinolmayan firmalar cezalandrmas doaldr. Ykc fiyat uygulamasndaki fark,fiyatlarn suni bir ekilde drlerek etkin olan rakiplerin, kastlolarak piyasadna itilmesidir (Bishop ve Walker 1999,123 ve Hay 1981, 161).

Kaserman ve Mayoya gre (1995, 128), bir teebbs, mevcut rakipleripiyasa dna karmak, potansiyel rakiplerin pazara giriini engellemek, mevcut

3


13/90


14/90

Ykcfiyat uygulamas, birden fazla corafi pazarda faaliyet gsteren veher birinde hakim durumda olan bir firma iin, yukarda ngrlen kazanlardandaha fazlasn sunacak ekilde stratejik amalarla da kullanlabilir. Firma, bu

piyasalarn bir veya birkanda ykc fiyat uygulayarak hem uygulamannyapldpiyasalara girii engelleyebilir; hem de ayntavrdier piyasalarda da

benimseyecei mesajnvererek potansiyel rakipleri dier piyasalara girmektencaydrr. Bylelikle, birka piyasada ksa sreli zarara katlanmakla, faaliyette

bulunduu btn piyasalarda kazan salayabilir (Bishop ve Walker 1999, 125-128). Szkonusu etki, hretetkisi (reputation effect)4olarak adlandrlr.

hret etkisinin ne ekilde iledii aadaki rnekte aklanmtr:

ekil 2 - Pazara yeni girikarsnda pazardaki firmann tepkisi5

A firmasnn 1den 10a kadar toplam 10 corafi pazarda faaliyetgsterdiini ve faaliyet gsterdii her pazarda da tekel konumunda olduunuvarsayalm. Firma bu pazarlarn her birinden 2 birim tekelci kr elde etmektedir.Bu pazarlardan herhangi birinde bir rakibin olmas durumunda ise, firmayalnzca 1 birim kr elde edecektir. Pazarlarn herhangi birine bir rakibin girmesidurumunda firmann nnde iki seenek vardr: Ya yeni geleni kabul edecek ve1 birim kra raz olacak ya da savaacak ve 1 birim zarar edecektir. Buerevede, eer tek bir piyasa szkonusu olsaydAnn yeni geleni kabul etmesi

mant

kl

grnebilir. Dier yandan A, savamay

tercih etmekle, bulunduudier pazarlara girmek isteyenlere gzda vermi olacak, bir pazardaki ksadnem zararna karlk bulunduu btn pazarlara girii engelleyecektir. Hatta,yukardaki kazan/kayp tablosuna gre, Ann birden fazla pazarda ykcfiyatuygulamasyaparak da kr etmesi mmkndr: A pazara girileri kabul ederse,

4Hovenkamp (1999, 343) hret etkisini, rakipleri sindirme etkisi ile birarada multiple-benefitpredationbalaltnda deerlendirmektedir.5Bishop ve Walker (1999, 126)

sava

Pazara giriyok

Pazara girivar

kabul et( 2 , 0 )

( -1 , -1 ) ( 1 ,1 )

5


15/90

on pazardaki toplam kazanc 10 birim olacaktr. Ancak, rnein, pazardasavamay gze alrsa, ykc fiyat uygulamas nedeniyle toplam 3 birim zarareden A, geri kalan yedi pazardan toplam 14 birim kr edecek; bylelikle net kr11 birim olacaktr (Bishop ve Walker 1999, 125-128).

zetle, ykcfiyat;

a- piyasa dna itmek veya fiyat krma eilimlerini bastrmak amacyla mevcutrakiplere kar,

b- yeni firmalarpiyasaya girmekten caydrmak amacyla potansiyel rakiplerekar

uygulanan bir stratejidir.Fiyat krma eilimlerini sindirme ve piyasaya girii caydrma

durumlarnda firma hret etkisinden de yarar salayabilir. Mevcut rakipleripiyasa dna itmek, sindirme ve caydrma eklinde hret etkisine nedenolabilir; ancak doal olarak kendisi ile ayn trde bir etkiye, yani baka

piyasadaki rakiplerin de durup dururken bu piyasalardan kmasna nedenolmaz.

1.1.2. YkcFiyat Benzeri Uygulamalar6

1.1.2.1. Limit Fiyatlama

Limit fiyatlama, hakim durumda olan bir firmann pazara giriiengellemek amacyla tekelci krnn bir ksmndan vazgeerek pazarcazip halegetirmekten kanmas olarak tanmlanabilir. Bu durum, hakim durumdakifirmann rakiplerini srekli olarak piyasann dnda tutmas anlamnagelmektedir7. Limit fiyat, rakipleri srekli olarak darda tutmaya yetecekderecede dk, ancak tekelin srekli olarak kr etmesini salayacak kadaryksek olmaldr. Bu nedenle, limit fiyat ortalama toplam maliyetin zerindedir.

Ykc fiyatn rekabete aykr olduu ve yasaklanmas gerektiikonusunda genel bir eilim mevcut iken, limit fiyatlamann rekabete aykrolupolmadkonusundaki grler muhteliftir.

Areeda ve Turner (1975, 705), limit fiyatlama durumunda oluan fiyatnrekabeti fiyata yakn olacan belirterek, ykc fiyatn belirlenmesine ilikinolarak ne srdkleri analizde deiken maliyetlerin zerindeki her trl fiyatnkanuna uygun kabul edilmesi gerektiini savunmulardr.

6Ykcrn, pazarrne boma gibi ok eitli stratejiler de bu gruba girmektedir; ancak szkonusu stratejilerden yalnzca tezin amacna ynelik olanlarna deinilmitir.7Limit fiyatlamann oyun teorisi asndan analizi iin bkz. Carlton ve Perloff (1994, 394-404)

6


16/90

1.1.2.2.Rakiplerin Maliyetini Ykseltme

OECD (1987, 5) ykc fiyata ilikin almasnda, yerli ya da yabancrakipleri engellemek amacyla, haksz yere dava amak, damping ikayetinde

bulunmak gibi adli ve idari srelerin ktye kullanlmas suretiyle rakiplerinmaliyetlerinin artrlmasnfiyat dykm olarak adlandrmtr.

Bir rn tamamlaycparalarile birlikte reten bir firmann (rneinbilgisayar yazcs ve kablosu veya fotoraf makinesi ve film), sz konusutamamlayc paray farkl bir standartta tasarmlayarak yalnzca para retenrakiplerinin pazara girimaliyetini ykseltmesi; ya da mterilerinin tercihlerini

deitirmelerinin maliyetini art

rarak potansiyel rakibini daha dk bir talepseviyesi ile kar karya brakmas bu duruma rnek olarak gsterilebilir(Carlton ve Perloff 1994, 407-414).

1.1.2.3.Fiyat Makas(Price Squeeze)

Fiyat makas da rakiplerin maliyetini ykseltmenin bir trdr. Ancak,yukarda verilen rnekten farkl olarak burada, rn ve tamamlayc malnreten bir firma deil, bir rn ve onun retiminde girdi olarak kullanlan bir

baka rn reten, dolaysyla alt-st pazarlarda faaliyet gsteren bir firma szkonusudur.

Bu firmann retimin bir st seviyesindeki rakiplerini ezmek iin bir

yandan alt pazarda girdi olarak kullanlan mamuln fiyatn artrmas dieryandan da ikinci pazardaki nihai rnnn fiyatndrmesifiyat makasolarakadlandrlr. Bu durumda firma, st pazardaki rakiplerinin bir yandan maliyetiniartrmakta dier yandan da onlar rnlerinin fiyatlarn drmeyezorlamaktadr8. Bu durumda da st pazarda oluan fiyatn marjinal maliyetin yada deiken maliyetin altnda olmasgerekmez.

1.1.2.4.ArKapasite Bulundurma

Ar kapasite, normal rekabet koullar altnda pazardaki talebingerektirdiinden daha byk bir kapasitedir. Bir firmann ihtiyacolmadhaldekapasitesini bytmesi ve atl kapasite ile almas, piyasaya gireceklerzerinde caydrc bir etki yarataca iin stratejik bir neme sahiptir. Bununyansra firma, pazara giri olduunda yeni bir yatrm yapmak durumundakalmayaca iin sz konusu kapasite sabit maliyet kalemleri altnda

8Hem deri ileyen hem de deri ayakkabreten bir firmann, yalnzca deri ayakkab reten vegirdi olarak kendisinden ilenmi deri temin eden rakiplerini ezmek amacyla, bir yandanilenmi derinin fiyatn ykseltirken, dier yandan da br pazarda deri ayakkablarnnfiyatlarndrmesi bu duruma rnek olarak gsterilebilir.

7


17/90

deerlendirilecek ve firmann ykcfiyat testlerinden ksmen kurtulmasda szkonusu olabilecektir (Hovenkamp 1999,349-351).

1.1.3. YkcFiyat Teorisine Ynelik Eletiriler

Ykc fiyat teorisine kar yaplan eletirileri, olay incelemeleri9,deneysel ve teorik almalar olarak snfa ayrabiliriz:

Olay incelemeleri alannda ilk eletiri, ABDde Standart Oilin ykcfiyat uygulamalar yolu ile tekel konumuna geldii ve bu konumunu kurduukonusundaki yaygn gre itiraz eden McGee tarafndan gelmitir: McGee(1958), ykc fiyat uygulayann pazar gcnn daha yksek olduu dikkatealndnda, uygulamann kurbandan ok faile zarar vereceini; kurbann uzundnemli tedarik anlamalar ile pazardaki mterilerden desteksalayabileceini; mevcut durumda piyasaya girmeye teebbs eden birininvarlnn ileride de giriler olabileceini gsterdiini, dolaysyla zararlarkarlamak iin tekelci fiyat uygulama ihtimalinin ok zayf olduunu; kurbanndevralnmasnn tekelleme amac iin daha uygun ve daha ucuz bir yololduunu ne srerek, ykc fiyat uygulamasnn kolay kolay karmzakamayacan iddia etmitir. Sz konusu makaleden yirmi iki yl sonrayaynladbir baka almasnda da McGee (1980) ykcfiyat uygulamasnarastlanmasolaslnn gerekte ok az olduu ve bu tr uygulamalarnlemeyeynelik kurallara gerek olmadkonusunda srar etmektedir.

Bowman (1967) Utah Pie Davasnda, Zerbe (1969, 374 ve 375) ise TheAmerican Sugar Refinery Company Davasnda uygulanan fiyat stratejilerininrekabetin gerei olduunu ve ykc fiyat olarak deerlendirilemeyeceinisavunmulardr.

Gunpowder Trust olayn inceleyen Elzinga (1970, 240) u sonucaulamtr:

Ykc fiyat uygulamasnn belirli koullar altnda rasyonel birtekelleme davranolduuna hl inananlar asndan bile grnen odur ki,

birleme/devralmalar ve karteller serbest pazarlar iin ykc fiyatuygulamasndan ok daha byk bir tehlike oluturmaktadr. Meydana gelmeihtimalinin az olduu ve salkl rekabetle olan benzerlii dikkatealndnda, ykc fiyat uygulamas antitrst otoritelerinin nceliklerlistesinde ok alt sralarda yer almaldr.

9Burada yer alan olay incelemelerinde, yargsal sreci tamamlanm, karara balanmdavalar,dosyalarnda yer alan verilere dayanlarak mikro-iktisat teorisi asndan tekrar gzdengeirilmekte; bir bakma kararda varlan sonucun doruluu iktisat teorisi erevesinde kontroledilmektedir.

8


18/90

Bir baka incelemenin (Barron, Loewenstein ve Umbeck 1985, 139)sonucunda da fiyat indirimlerinin engellenmemesi gerektii savunulmaktadr10.

Koller (1992, 140) deerlendirmeye ald 26 davann 16 tanesindeykc fiyat grlmedii, 4nde rakipleri piyasa dna karmak amacyla,3nde rakipleri birlemeye veya anlamaya zorlamak amacyla ykc fiyatuyguland, geri kalan 3 davada da ykc fiyat uygulanp uygulanmadkonusunda belirsizlik olduu sonucuna ulamtr.

Teorik almalar alannda Easterbrook, kurbann sermaye piyasasndankaynak bularak ykc fiyat uygulamasna direnebileceini, mterilerin ykcfiyat uygulamassonucunda fiyatlarn artacandikkate alarak kurbana yardm

edeceklerini, uzun dnemdeki belirsizliin getirdii risk ve parann zamandeeri dikkate alndnda, ykcfiyat uygulamasnn matematiksel adan krlolamayacanne srmtr (OECD 1989).

Easterbrookun hret etkisi konusundaki gr, Selten tarafndanZincir Dkkan Paradoksu ad altnda oyun teorisine aktarlm ve piyasadakiaktrlerin tam bilgili olmas, aktrlerin birbirleri ile anlamaya girmelerinin yada birbirlerini devralmalarnn engellenmesi koullar altnda firmann hretetkisini kullanamayaca matematiksel olarak hesaplanmtr11 (Philips 1987,13-17 ve Salop 1981, 14-22).

Ykc fiyat konusunda, bilgisayar simlasyonu yardmyla yaplandeneysel almann da, Seltenin grlerini destekledii grlmve antitrst

kurallarnn uygulanmasnn pazardaki rekabeti ve etkinlii azaltt sonucunaulalmtr (Isaac ve Smith, 1985).

Ykc fiyata ilikin bunca alma dikkate alndnda, ykc fiyatuygulamasnn gerek hayatta ortaya kp kmayacaciddi bir tartma konusuolabilir. Ancak, teorik ve deneysel almalarn deerleri yadsnmamakla

birlikte, bunlarn sonularnn ncelikle eitli varsaymlara dayandklar(rnein piyasada tam bilgi olmas) ve bu varsaymlarn gerek hayatta herzaman kabul edilebilir nitelikte olmad gz nnde bulundurulmaldr.

Nitekim, olay incelemelerinde de ykc fiyat uygulamalarnn sk olmad vebirok durumda yanldeerlendirildii, rekabeti davranile ykcdavrann

10 Yazarlarn kendi ifadeleri ile (s.139) Fiyat indirimlerini nlemek mevcut

mterilere kesinlikle zarar verecektir, stelik gelecekteki mteriler de bundan yararsalayamayabilir. Bu durumda makul olan strateji eldeki kuu tutmaktr; nk eldeki kudaldaki kutan iyidir.11 Milgrom-Roberts ise, aktrler arasnda eksik bilgi olmas durumunda hret etkisininileyebileceini kantlamtr. Seltenin ve Milgrom Robertsin teorilerinin matematikselaklamas ve Nash Dengesi erevesinde zmlemeleri konusunda ayrntl bilgi iin bkz.Philips (1987, 13-33).

9


19/90

ayrmnn yaplamadna dikkat ekilmekte, ancak ykc fiyat uygulamasnnuygulayan iin krlolmasa dahi12- mmkn olduu kabul edilmektedir.

1.1.4. YkcFiyat Uygulamasnn Koullar

Bir firmann ykcfiyat uygulamasnda baarlolabilmesi iin gerekenkoullar hususunda farkl ekonomistlerin farkl grleri vardr. Ancak,

bulutuklarortak noktalar firmann pazar gc, fiyat/maliyet ilikisi ve pazarnyaps balklar altnda deerlendirilebilir. Ykc fiyatn tespitinde vecezalandrlmasnda belirli durumlarda dikkate alnmasgerektii dnlen vehukuki adan nem tayan niyet unsuru da bu ksmda ele alnacaktr.

1.1.4.1.Pazar Gc/Hakim Durum13

Ykc fiyat uygulamasnn temelinde, bir teebbsn piyasadaki fiyatamdahale etmesi ve bu fiyatplanladekilde drebilmesi yatmaktadr. Tamrekabet piyasalarnn, alclarn ve satclarn fiyat etkileyemeyecek derecedeok sayda olmalar ve arz-talep koullar erevesinde oluan fiyatlarn tmaktrler iin veri olduu varsaymlar dikkate alndnda, ykc fiyatuygulamalarnn hereyden nce aksak rekabet piyasalarna zg olduunusyleyebiliriz. Dolaysyla, firma piyasa fiyatn tek bana14 belirleyebilecekgte ise, karmza tekelci talep erisi kacaktr:

12Aktrlerin rasyonel olmalarve krlarnenoklamayamalamalarda teorik bir varsaymdrve gerek hayatta rasyonel olmayan davranlara rastlanmasda olaandr.13 Amerikan literatrnde pazar gc, daha ok tekel kavramna yakn bir ekildekullanlmakta ve Avrupa literatrndeki hakim durum kavramndan farkllk arzetmektedir.Bir teebbsn AB normlar asndan hakim durumda olduunun kabul, ABD asndantekel olduunun kabulnden daha kolaydr (Martinez, s.97 ve dn.6). Konumuz asndannemli olan piyasadaki fiyatbelirleyebilme gcdr. ATADn United Brands (Case 27/76) veMichelin (Case 322/81) davalarndaki hakim durumu srasyla, etkin rekabet basksndan verakipleri ile mterilerinden bamsz davranabilme gc olarak tanmlad dikkatealnarak, bu almann amac asndan hakim durum ve pazar gc kavramlar aynanlamda kullanlacaktr. Hakim durum kavramiin bkz. Gl (2000) ve ykcfiyat uygulamasiin hakim durumda olma koulunun gerekip gerekmedii iin ayrca bkz. Newton (1999).14

Y

k

c

fiyat uygulayacak olan teebbs, ilgili pazarda tek ba

na hakim durumda olmakdurumunda m? Birden fazla teebbsn anlaarak piyasaya girmek isteyenleri caydrmak ya dapiyasadaki firmalardan birini dlamak amacyla ykc fiyat uygulamalar szkonusu olamazm?, sorularna hem iktisadi hem de hukuki adan ayrayryant verilebilir. (a) ktisadi adan,oligopolistik bir piyasada firmalarn hem ykm hem de bundan sonraki tekelci fiyatlama dnemiiin anlamalarihtimalinin bir firmann tek bana bu uygulamayyapmasndan daha zor olduudnlmektedir. (b) Hukuki adan bakldnda zm daha kolaydr: ki veya daha fazlateebbsn aralarnda fiyatlar belirlemek amacyla yaptklar anlama, dorudan rekabethukukuna aykrdr ve yaptrma tabidir. Dolaysyla, anlamann varlkantlandanda ykcfiyat ya da hakim durum analizi yapmaya gerek kalmayacakt r.

10


20/90

ekil 3 Tekelci firma ve talep erisi

Ykc fiyat uygulamaya olanak verecek nitelikte bir pazar gcnn uunsurlarda iermesi gerekmektedir:

1.1.4.1.1.Pazar Pay

Pazar gcnn en nemli ve en ok bavurulan ltlerinden biri pazarpaydr. Ykcfiyat uygulayacak olan firmann bu amala aldretim kararlarnnpiyasada ksa srede ciddi bir etki yaratabilmesi iin firmann pazar paynn bykolmas gerekir. Bunun yansra firmann pazar pay ile kurbanlarnn pazar payarasndaki fark da nemlidir15(Hovenkamp 1999, 347-348).

15Bu konuyu aklamak iin Hovenkamp (1999,347-348)n rneine bavurulabilir:

Be firmann (A-E) bulunduu bir pazarda, Ann %30, B, C ve Dnin herbirinin %20, Enin

%10 pazar pay

olduunu; talebin esnekliinin 1 olduunu ve y

k

c

fiyat uygulamas

ndan ncetoplam talebin 1000 birim olduunu varsayalm.Bu durumda B firmasnn toplam retimi 200birimdir. Bnin, ykc fiyat uygulamaya karar vererek fiyat 1$den 80ye indirmesidurumunda, fiyattaki %20lik azal, toplam talepte 200 birimlik (1000x%20) arta nedenolacaktr. B firmas bu durumda pazara yeni giren mterileri (artan talebi) karlamak iin daha rakiplerinden mevcut mterileri almad halde retimini iki katna karmakdurumundadr. B eer retimini 600 birime kartrsa, rakiplerinden toplam 200 birimalabilecektir. Sz konusu mterilerin rakiplerinden pazar payna oranla alndnvarsayarsak, B, rakiplerinin herbirinin pazar paynn %25ini almak iin birim bana 20 zararetmek kaydyla retimini 3 kat artrmak durumunda kalacaktr. Bu aamada, %25lik kayba

m1 m2 m3 miktar

f1

f2

f3

0

fiyat

MM

OM

ODM

MH

T

a

11


21/90

1.1.4.1.2.Finansal G

Ykc fiyat uygulamasna giriecek olan firma, rakibini pazardankarana, sindirene ya da pazara girmekten caydrana kadar maliyetinin altndasatyaparak zarar edecektir. Doal olarak, firmann bu zararlara katlanabilmesiiin, finansal gce ihtiyac vardr. Finansal g, firmann daha nceki tekelcikrlarndan kaynaklanan birikimlerinden salanabilecei gibi, firmann balolduu gruplardan da salanabilir. Bunun yansra, firmann sermaye

piyasalarna ulamada rakibine oranla daha stn olmas16(Salop 1981, 11) yada birden fazla pazarda (corafi pazar ya da rn pazar) faaliyet gstererekzararn bu piyasalardaki kazanlar ile karlamas (Kaserman ve Mayo 1995,

129) da mmkndr.

1.1.4.1.3.ArKapasite

Ykc fiyat uygulamay dnen bir firmann pazar paynn byklya da finansal gc tek bana yeterli bir lt olmayacaktr. ekil 3tegrld zere, firmann piyasadaki fiyat f1 seviyesinden f3 seviyesineindirmeyi planladn varsayalm. Bu durumda, firmann, f3 fiyatnda oluantalebin tamamn ya da rakiplerini piyasa dna itmeye yetecek kadarnkarlamak iin retimini m1den m2ye karmasgerekecektir.

Firmann ksa dnemde retimini gereken miktarda artrp artramayaca

ise, mevcut kapasitesine bal

d

r. retimin, uygulaman

n gerektirdii miktardaartrlamamas durumunda, talep fazlas piyasa dna itilmek istenen rakiplertarafndan karlanacaktr. Dolaysyla, firmann elinde fazla kapasitenin olmasgereklidir17. Tam kapasitede alyor olmas durumunda, uygulamann baarl

dayanamayan Cnin pazardan ktnvarsayarak, Cnin pazar pay(150/1400=%10.7) pazardakalanlar arasnda bir ekilde dalacaktr. Bunun yansra, pazardan kan Cnin retimaralarnn Bnin rakiplerinden biri tarafndan ucuza satn alnmas ve bu surette Bnin geridekalan rakiplerinden birini kendi eliyle glendirmesi riski de ortaya kacaktr. Dier yandan,ayn talep esnekliine sahip bir pazarda yalnzca %90 ve %10luk pazar paylarna sahip olanA ve B firmalarnn bulunmas durumunda, A %10luk bir fiyat indirimi ile 900 birimlikretimini 200 birim artrarak Byi pazarn dna itebilir.16 Bishop ve Walker (125-128) de benzer bir ekilde ykc fiyat uygulamasnn baars iin

sermaye piyasas

nda aksakl

klar

n mevcut olmas

gerektiini; aksi takdirde kurban

n sermayepiyasasndan destek bulabileceini ve bir sre direnerek ykc fiyat uygulayan eylemindenvazgemek durumunda brakabileceini; ardnda da fiyatlar eski haline dndkten sonra eldeedecei krlarla sermaye piyasasna olan borcunu karlayabileceini ne srmektedir. (Budurumda ykc fiyat uygulamasna maruz kalan firma, pazarn dna kmann maliyetindendaha dk olan finansman maliyetine katlanmaktadr.)17Pazar paynn nemine ilikin rnekte (bkz. dn.16), B firmasnn fiyatlar%20 drmek iinretimini 3 kat artrmak durumunda kaldngrmtk. Firmann bunu yapabilecek kapasitesiolmasa idi, fiyatlar drmesi de mmkn olamazd. Ayn durum, rnein devamndaki %90pazar payna sahip A firmasiin de geerlidir.

12


22/90

olmas iin firma retimini artrmak iin yeni yatrmlar yapmak durumundakalabilir ki, bu yatrm da Areeda-Turner testi asndan deiken maliyet olarakdikkate alnmaldr (Hovenkamp 1999, 341-350).

1.1.4.2.Fiyat-Maliyet likisi

Rekabeti koullarda oluan bir fiyatn pazardakilere oranla daha azetkin olan firmalar pazarn dna itmesi rekabetin gerei olarakdeerlendirilmelidir. Bunun yansra, rekabeti basklardan doan ve salklbirrekabetin sonucu olan fiyat krma davran ile ykc fiyatn birbirlerindenayrdedilebilmeleri gerekmektedir. Bu noktada, fiyat-maliyet ilikisi nem

kazanmaktadr.

1.1.4.2.1.Fiyatn Ortalama Deiken Maliyetin Altnda Olmas

Teorik olarak, piyasalar tam rekabet artlarna yaklatka, rekabetbasksfiyatlarn marjinal maliyete yaklamasna neden olur. Dolaysyla, fiyatnmarjinal maliyete eit olmas tam rekabet artlar ile; fiyatn marjinal maliyetinstnde olmas ise tekelci kr ile uyumludur. Bu adan bakldnda, krnenoklamaya alan bir firma asndan, rettii rnn fiyatn ksa dnemmarjinal maliyetin altna drmesi eer farkl stratejik amalar gtmyorsarasyonel bir davrandeildir; yani ne rekabeti fiyatlama ne de tekelci fiyatlamaasndan makuldr (Hovenkamp 1999, 337).

Bir firmann rnnn fiyatn ksa dnem marjinal maliyetinin altnadrmesi ykc fiyat olarak nitelendirilebilir. Ne var ki, marjinal maliyetinhesaplanmasok zordur.

Bu nedenle, Areeda ve Turner (1975, 700-701), bir firmann biri sabitdieri ise deiken olmak zere iki tr maliyetle karkarya olduunu, sabitmaliyetlerin firmann retimindeki deiikliklere gre deiiklik gstermediini

hatta firma hibir rn retmese dahi bunlara katlanlmasgerektiini -, ancakdeiken maliyetin retim miktarndaki deiikliklere gre deiiklikgsterdiini, marjinal maliyetin de deiken maliyetin bir fonksiyonu olduunu

belirtmilerdir. Uzun dnemde btn maliyetlerin deiken olacandan yolakan Areeda ve Turner, ykcfiyatyakalamada en uygun lt olarak ksa-dnem deiken maliyetin dikkate alnmasnnermilerdir.

13


23/90

Dolaysyla, ortalama toplam maliyete eit ya da ondan fazla olmadmddete, ksa dnem marjinal maliyetin ya da ksa dnem deiken maliyetinaltnda belirlenen fiyat, ykcfiyat olarak kabul edilmektedir18.

1.1.4.2.2.Fiyatn Ortalama Deiken Maliyet le Ortalama ToplamMaliyet Arasnda Olmas

Ortalama deiken maliyetin altnda fiyat uygulama ykc fiyatbelirlemek iin yeterli bir kriter olmakla beraber, ykc fiyat uygulamasndafiyatn her zaman iin ortalama deiken maliyetin altnda olmasgerekmemektedir. Baz durumlarda ortalama deiken maliyet ile ortalama

toplam maliyet arasndaki bir fiyat da ykc fiyata iaret edebilir19: Firma,ortalama toplam maliyetin altnda bir fiyat uygulayarak en az kendisi kadar etkinolan rakiplerini piyasa dna itebilir veya piyasaya girii engelleyebilir; piyasayayeni giri olana dek de tekelci fiyat uygulama olanana kavuur20. Byle birdurumda, pazarn yapsal nitelikleri ykc fiyat uygulamaya elverili ise,ortalama toplam maliyeti karlamayan bir fiyat firma aksini kantlamay

baaramad mddete ykc fiyat olarak deerlendirilmelidir (Joskow veKlevorick 1979, 252-253).

ABDde bu konuda herhangi bir standart mevcut olamamakla birlikte, buyaklam Avrupa Rekabet Hukuku asndan objektif bir kurala balanmtr:ATAD AKZO Davasnda, ortalama toplam maliyetin altnda ancak ortalama

deiken maliyetin zerinde olacak ekilde belirlenen fiyatlar, bir rakibi dlamaamacyla oluturulan bir plan iinde yer almalar kouluyla ykc fiyat olarakdeerlendirmitir. Bunun temel gerekesi de, en az hakim durumdaki firmakadar etkin olan firmalarn finansal kaynaklarnn yeterli olmamas nedeniyle

piyasa dna itilme riski ile karkarya kalmalardr (Martinez 1993, 120).

18

Areeda ve Turner ne srd bu kural erevesinde birok Amerikan Mahkemesi taraf

ndanksa dnem deiken maliyetin altnda satn ispat ykc fiyat uygulamas iin tek banayeterli bir delil olarak kabul edilmi; ancak zaman iinde mahkemelerin konuya yaklamfarkllk arzetmeye balamtr (Hurwitz, Kovacic et al. 1981, 110). ATADn AKZO kararndada bu kriter benimsenmitir (Wish ve Sufrin 1993, 530-532).19 Bu durum ABD Yksek Mahkemesi tarafndan Utah Pie Co. v. Continental Banking Co.davasnda dikkate alnmtr (Hurwitz, Kovacic et al. 1981, 107); ayrca bkz. Bowman (1967).20 Joskow ve Klevorick (1979, 252)in bu nerisinde, rekabeti bir piyasada denge fiyatnnortalama toplam maliyete eit olduu, ortalama toplam maliyetin yatrmn normal getiri orannda ierdii ve bunun da uzun dnem marjinal maliyete eit olduu varsaylmaktadr.

14


24/90

1.1.4.3.Pazarn Yaps

Ykc fiyat uygulamasnn baarya ulama ans pazarn yapsna skskya balolduu iin, deerlendirmede dikkate alnmasgereken nc grupunsurlar da pazarn yapsile ilgilidir.

1.1.4.3.1.GiriEngelleri 21

Ykc fiyat uygulayann amac, rakiplerini piyasa dna ittikten,sindirdikten ya da piyasaya girmekten caydrdktan sonra tekelci kr eldeetmektir. Dolaysyla ekil 1de gsterilen ikinci aama boyunca firma, fiyatlar

ykselterek ar kr elde etmeye alacaktr. Bu durum da doal olarakpiyasayyeni giriler iin cazip hale getirecektir.

Potansiyel rekabet ve piyasaya giriin kolay olmas, hakim durumda olanbir firmann tekelci fiyatlamaya gitmesini engelleyebilirken, piyasaya giriinyksek maliyetli22 ya da zaman alc olmas tekelci fiyatlama yapabilmesinimmkn klmaktadr (Joskow ve Klevorick 1979, 227-231).

Ykcfiyat uygulamak isteyen firma, piyasaya girilerin kolay olduunugrd takdirde bu tr bir uygulamaya gitmesinin kendisine yararsalamayacananlayarak uygulamadan vazgeebilir; ancak rakiplerini bir kere

piyasa dna ittikten sonra, piyasaya yeni giriler olana dek geen srede tekelcifiyatlama yapabilme olana olan ve bu frsatn zararn fazlasyla

karlayacandnen firmann ykcfiyat uygulamasmmkndr.

1.1.4.3.2.kEngelleri

k engelleri ise, birinci aama iin; yani rakibin piyasadankarlmasna kadarki aama iin nem tamaktadr. Kurban batk maliyetlerineoranla kalma abasn da artracaktr.Dier yandan, ykc fiyat uygulayan nekadar baarlolursa kurbana verecei zarar da o kadar ok olacaktr (Carlton vePerloff 1994, 387).

1.1.4.3.3.retim Aralarnn Nitelii

retim aralarnn nitelii hem birinci hem de ikinci aama asndannem tamaktadr:

21Burada kastedilen, ykcfiyat uygulamasile yaratlan giriengeli (potansiyel rakibin pazaragirmekten caydrlmas) deildir.22Hovenkamp (1999, 349) giriengellerinin Stiglerian deil Bainian nitelikte olmasgerektiini(yani piyasaya yeni girecek olanla piyasadakinin katlanmasgereken maliyetlerin farkl olmasgerektiini) ne srmektedir.

15


25/90

Ykc fiyat uygulamas, ancak kurbann retim aralarnn piyasadansilinmesiyle mmkndr. Uzun bir ykc fiyat uygulamas dneminden sonraiflasn eiine gelen kurbann retim aralarnn daha gl bir potansiyel rakiptarafndan stelik de ok ucuza satn alnarak (ki bu da yeni rakibe nemli bir sabitmaliyet avantajsalayacaktr) ykcfiyat uygulayana karkullanlmas ihtimali,ykma girienin en byk kabuslarndan biridir (Hovenkamp 1999, 351).

Dolaysyla, kurbann retim varlklarnn endstriye zg deil de genelnitelikte olmas (rnein soutucu kamyonlar yerine normal kamyonlar)

bunlarn baka dier piyasalarda kullanlma ansn artracaktr23. Benzer birekilde, eer piyasada ar kapasite varsa, kurbann fabrikasna talip

kmayabilir (Hovenkamp 1999, 351).Ykcfiyat uygulamayanlamsz klan bir da durum udur: Ykcfiyat

uygulanan dnemde (birinci aama), eer retim aralar elverili ise, kurbanretim hattnda ufak deiikliklere, ksa sreliine daha krlbir rne ynelipzararnen aza indirebilir (rnein, ykcfiyat uygulayan okul sralarnn fiyatndrrse, kurban masa retimine ynelebilir); ardndan da fiyatlar tekrarykseldiinde piyasaya girebilir (Carlton ve Perloff 1994, 387).

1.1.4.4.Niyet

Fiyatlar dren bir firmann rakiplerini pazar dna karma ya dapazara girii engelleme niyetinin de ayrca tespit edilmesinin gerekip

gerekmedii tartma konusu olmutur.

ABD uygulamalar erevesinde genel olarak kabul edilen ilkelerunlardr (Sullivan ve Harrison 1998,318) :

i-

Ksa dnem deiken maliyetin altnda fiyat uygulayan hakimdurumdaki firmann bu davranykc fiyat uyguladynnde karine olarakkabul edilmekte ve ayrca bir niyet unsuru aranmamakta; aksini ispat etme ykykcfiyat uyguladiddia edilen firmaya dmektedir.ii- Uygulanan fiyat ksa dnem deiken maliyetin stnde ancak ortalamamaliyetin altnda ise, fiyatn neden ykcfiyat olarak kabul edilmesi gerektiiniispatlama ykmll iddia edene yklenmektedir.

ATAD da AKZO kararnda benzer bir kanya varm; zellikle ortalamadeiken maliyetin altnda satbizatihi kt niyetin kantolarak kabul etmitir(Martinez 1993, 127 ve Levy 1992).

23 Madalyonun dier yz de udur: Baka piyasalara da kolaylkla aktarlabilen bu retimaralarbatk maliyetleri azaltarak ykcfiyat uygulama ihtimalini de azaltabilirler (Hovenkamp1999, 351).

16


26/90

Ancak bu konuda henz zme kavumam bir nokta daha vardr:zellikle, younlam pazarlarda grece gl bir firmann pazara girmesi,retimin artmasna dolays ile fiyatlarn dmesine neden olacaktr. (rnein,

pazardaki firmalarn retim miktarlarn deitirmedikleri ve esnekliin birolduu varsaylrsa, yeni girenin toplam retimi %20 artrmas, fiyatlarn da %20dmesine neden olacaktr). Bu adan bakldnda, pazardaki firmalarn byle

bir niyeti olmasa dahi girisonrasoluan fiyatlar ksa dnem deiken maliyetinaltna debilir. Bu durumda, giriten nce piyasada bulunan ve fiyat/maliyettestleri nedeniyle g durumda kalmak istemeyen firma, giri sonras fiyatlarrekabeti dzeye ykseltmek iin retimini %20 ksmak durumundakalabilmektedir. (Hovenkamp 1999, 354-355).

1.1.5. YkcFiyat UygulamasnTespit Etmeye ve nlemeyeYnelik neriler

1.1.5.1.Ksa Dnem Maliyetine Dayanan Yaklam

Areeda ve Turner (1975 ve 1976)a gre, firmann uzun dnemmaliyetlerinin deerlendirilmesi speklasyona ak olduu iin, ksa dnemmarjinal maliyeti dikkate alnmaldr. Ancak, muhasebe hesaplarnn gelenekselekli marjinal maliyet hakknda anlamlbir bilgi vermekten uzaktr. Bu nedenle,marjinal maliyetin yerine deiken maliyeti kullanmak daha makul olacaktr.Deiken maliyetlerin hesaplanmasnda uygulamann yapld sre de gz

nnde bulundurulmaldr; nk sre uzadka daha ok maliyetin deikenmaliyet olarak deerlendirilmesi gerekecektir.

Bu erevede Areeda ve Turner u sonuca ulalmtr24:

a- Beklenen ortalama deiken maliyete eit ya da onun stndeki fiyat yasayauygun kabul edilmelidir.

b-

Beklenen ortalama deiken maliyetin altndaki fiyat yasaya aykr kabuledilmelidir.

Areeda ve Turner, OTM ve ODMnin zerinde, ancak ortalama marjinalmaliyetin altnda bir fiyat uygulanmasna cevaz vererek firmalara stratejik birmanevra alanbrakmakla eletirilmilerdir (Hovenkamp 1999, 340 ve 337).

24Areeda ve Turner, sz konusu sonuca ularken marjinal maliyete dayaldrt farklnoktadanhareket etmitir. Ayrnt iin bkz. Areeda ve Turner (1975, 732-733) ve bunlarndeerlendirilmesi iin Hay (1981, 131). Bunun yansra, sz konusu nermeler Areeda ve Turnertarafndan 1978de, Areeda tarafndan 1982de ve Areeda ve Hovenkamp tarafndan 1986daeitli kk deiikliklere tabi tutulmutur. Sz konusu versiyon farkllklarnndeerlendirilmesi iin bkz. OECD (1989, 20).

17


27/90

1.1.5.2.Uzun Dnem Maliyetine Dayanan Yaklam

Posner, bir firmann ksa dnemde marjinal maliyete eit bir fiyatuygulayarak, eitli nedenlerle ksa dnemdeki zarara katlanamayan, uzundnemde ise kendisinden daha etkin olan rakibini piyasa dna itebileceinedikkat ekerek uzun dnem marjinal maliyetin dikkate alnmas gerektiinisavunmu ve pratik nedenlerden tr, marjinal maliyetin yerine deikenmaliyetin kullanlmasnnermitir (OECD 1989, 21).

1.1.5.3.retim Artna Ynelik Yaklam

Williamson, pazara girii engellemek amacyla yaplan ykc fiyatuygulamasile mevcut rakiplere karyaplan uygulamaybirbirinden ayrmtr;mevcut rakiplere karyaplan uygulamada uzun dnemde srekli olarak toplammaliyetin altnda fiyat uygulanmasnn da ykc olduunu ne srmtr(Martinez 1993,102den naklen).

Areeda ve Turnern yalnzca maliyeti ieren yaklamlarnn, firmalarkapasitelerini artrmaya ynelik yatrmlar yapmak gibi yasay dolamayazorlayan faaliyetlere iteceini belirten Williamson, pazara girii engelleyeceknitelikteki uygulamalarnlemek iin ise, hakim durumda olan firmann, pazaragiriten sonraki 12-18 aylk bir dnem boyunca retimini arttrmasnnengellenmesi gerektiini savunmutur. Dier yandan, piyasaya giri esnasnda

fiyatlar ortalama deiken maliyetin alt

nda ise, bu kez firman

n retimini makulfiyat oluana kadar ksmassalanmaldr (OECD 1989, 22).

McGee (1980, 307-316), Williamsonun (giri ncesi ar kapasite giri sonras retim art) yaklamn, giri olduktan sonra hakim durumdakifirmann uzlamaytercih edeceini belirterek eletirmitir.

1.1.5.4.Fiyat Dzenlemesine Ynelik Yaklam

Baumol, ykc fiyat uygulamann amacnn uzun dnemde tekelci krelde etmek olduunu dikkate alarak, firmalarn bu tr nitelikteki planlarnengellemek amacyla, rakibin piyasaya girii aamasnda yaplacak olan fiyatindirimlerine kar klmamas, ancak fiyat bir kez indirildikten sonra 5 yl

boyunca firmann fiyatlarn (arz ve talepteki deiiklikler erevesindeyaplabilecek ayarlamalar dnda) arttrmasna izin verilmemesi gerektiini;

bylelikle de fiyat/maliyet testi gibi zellikle mahkemeler asndan oldukakarmak olan testlere gerek duyulmayacansavunmutur (OECD 1989,23).

18


28/90

1.1.5.5.Makul Neden (Rule of Reason) Testi

Scherer (1976) pazardaki firmalarn greli etkinliklerine, minimumetkinlii salayan lee, hakim durumdaki firmann rakibini piyasa dnaittikten sonra retimini ksp ksmadna ya da retim tesislerine etkinliingerektirdiinden daha fazla yatrm yapp yapmadna baklmas ve bunlaryaplrken teebbsn niyetinin de gz nnde bulundurulmas gerektiinidnmektedir.

Philips de Schereri destekleyerek, hakim durumdaki firmann retim vefiyatlama ilemlerinin dayand nedenlerin de gz nnde bulundurulmas

gerektiini belirtmitir (OECD 1989,25)1.1.5.6. ki-Aamal(Two-Tier) Test Yaklam

Joskow ve Kleworick (1979, 223), yalnzca fiyat/maliyet ilikisinedayanan testlerin her olaya kalp halinde uygulanmasnn iki tr hataya yolatn belirtmilerdir: I. Tip hatada standart testler olay ykc fiyat olaraknitelendirmektedir; ancak gerekte ykcfiyat uygulamasyoktur. II. Tip hatadaise, standart testler ykcfiyat olmadnsylemektedir; ancak gerekte ykcfiyat uygulanmaktadr. Her iki hata da ekonomik etkinlikte kayba yol aar.

Bu hatalardan kanmak iin ncelikle pazarn yapsna baklmal(birinciaama), ardndan da ne srlen dier testler (ikinci aama) dikkate alnmaldr.

Ykc fiyat uygulamasnn firma asndan krl bir strateji olupolmayacann belirlenmesinde pazar yaps nem tamaktadr. Dolaysyla,ykcfiyat uygulamasiddiaskarsnda, birinci aamada pazarn yaps(a) ksadnem tekelci g, (b) giri koullar, (c) rakiplerin ve pazara girmekisteyenlerin dinamik etkileri erevesinde analiz edilmelidir.

Eer birinci aamann sonucunda, firmann pazar gc ve ykc fiyatuygulanmasna msait bir pazar yapsvar ise, bu kez ikinci aamaya geilmelive bir tr makul neden testi uygulanmaldr: (a) ortalama deiken maliyetinaltndaki fiyatlar ykcolarak kabul edilmeli (b) ortalama deiken maliyet ileortalama toplam maliyet arasndaki fiyatlar da (aksi kantlanmad srece)ykckabul edilmeli, ortalama toplam maliyetin stndeki fiyatlar iki yl iindedeimedikleri mddete- ykckabul edilmemelidir.

19


29/90

1.2. YIKICI FYAT UYGULAMALARININ NLENMES

1.2.1. Genel Olarak YkcFiyatn nlenmesine likinDzenlemeler

Ykcfiyat uygulamasnn amacnn tekelleme olmasnedeniyle, ykcfiyatn nlenmesine ilikin kurallar rekabet (anti-trst) hukukunun kapsamnagirmektedir.

Rekabet hukuku henz uluslararas alanda dzenlenmemitir.Dolaysyla Avrupa Birlii haricinde rekabet hukuku ulusal bir nitelik tamayadevam etmekte; bu da sistem ve yorumlama farkllklarn beraberindegetirmektedir.

Buna ramen, rekabet hukuku alannda temel olarak iki sisteminbulunduunu sylemek yanl olmaz: Bunlardan biri, rekabet hukukuna ilikinproblemlerin adli yarg erevesinde zld ve hrriyeti kstlayc cezaiyaptrmlara sahip olan ABD sistemi, dieri ise rekabet hukuku problemlerininidari makamlarca sonuca baland, idari para cezalarnn sz konusu olduuancak hrriyeti balayccezalarn yer almaddaha normatif nitelik tayan ABrekabet hukuku sistemidir. lkemiz, 4054 saylRekabetin KorunmasHakkndaKanun (Kanun) ile AB sistemini benimsemitir.

Ykcfiyat uygulamalarkarsnda bu iki sistemde ve lkemizde hangi

dzenlemelerin bulunduu aa

da anlat

lm

t

r.

1.2.2. Amerika Birleik Devletleri

Amerika Birleik Devletlerinde rekabet hukuku ile ilgili olarak federaldzeyde betemel dzenleme sz konusudur:

1890 tarihinde yrrle girmi olan Sherman Antitrst Yasasnn ilkmaddesi ile ticareti ve rekabeti snrlayan her trl szleme, gizli anlama, trstveya benzeri davranlar; ikinci maddesi ile de tekelleme ve tekellemeyeteebbs yasaklanmtr.

Federal dzeydeki ikinci ve nc dzenleme, 1914 tarihli Clayton

Yasasve Federal Ticaret Komisyonu Yasasdr. 1936 tarihli Robinson PatmanYasas ile Clayton Yasasnn fiyat ayrmclna ilikin hkmleri deiiklieuratlmtr. 1956 ylnda Celler-Kefauver Yasas ile de Clayton Yasasnndevralmalara ilikin hkmlerinde deiiklik yaplmtr (Z 2000, 28).

Ykc fiyat uygulamalar, aslen Sherman Yasasnn ikinci maddesininkapsamna girmektedir:

20


30/90


31/90

Amerikan Yksek Mahkemesi, 11 yl sren davann sonucunda, 1986ylnda;

a- Ykc fiyat uygulamasnn 20 yldr devam etmekte olduunun iddiaedildii, ancak bu srenin sonunda dahi ikayet edilenlerin toplam pazar paynn%50yi bulamad; buna karn Zenithin pazar paynn %24 olduu ve pazardaikinci srada %20lik payile yine bir Amerikan irketinin bulunduu;

b- Yirmi yl boyunca uygulanan stratejinin Japon irketlerinin ABDde tekelkonumuna gelmelerini salayamaddikkate alndnda, bu irketlerin bundansonra da tekelci kr elde etmeleri ynnde bir umutlarnn bulunmasnn makulolmadve ilgili pazarn yapsal niteliklerinin de buna elverili olmad;

c-

ikayetilerin iddia ettikleri komploya ya da rekabeti snrlayc anlamayailikin herhangi bir delil ne sremedikleri

gerekeleriyle davayreddetmitir.

Amerikan Yksek Mahkemesi, pazar paylar, giri engelleri gibiunsurlargznnde bulundurmu, ikayet edilenlerin ykcfiyat uygulamasnateebbs etmelerinin rasyonel bir davran olmayaca sonucuna ulatktansonra, fiyat-maliyet analizi yapmaya gerek duymamtr. Dolaysyla, sz konusukarar, herhangi bir fiyat-maliyet analizine girimeden nce, pazarn yapsalzelliklerinin dikkate alnmas; ncelikle ykcfiyat uygulamasnn mmkn vemakul bir strateji olduunun sorgulanmas ve bu yolla aslsz ikayetlerin

elenmesinin salanmas yolunu amas nedeniyle Amerikan antitrst hukukuasndan nemlidir (Kaserman ve Mayo 1995, 140-142).

1.2.3. Avrupa Birlii

Avrupa Birliinde rekabet hukuku temel olarak Roma Antlamasnn81(e.85)25, 82 (e.86), 86 (e.90) ve 87-89 (e.92-94)uncu maddelerindedzenlenmitir.

Roma Antlamasnn 81inci maddesi, teebbsler arasndaki rekabetisnrlaycanlaama ve uyumlu eylemler ile teebbs birlii kararlarn; 82ncimaddesi, hakim durumun ktye kullanlmasn yasaklamaktadr. Antlamann86nc maddesi kamu teebbsleri ve imtiyazl zel teebbslere rekabetkurallarnn uygulanmasna; 87-89 uncu maddeleri de devlet yardmlarnailikindir (Z 2000, 37).

25 Amsterdam Antlamas ile Roma Antlamasnn madde numaralarnda deiiklikyaplmtr.bu almada yeni numaralandrma sistemi kullanlmtr. Parantez iinde ve e. ilebelirtilen numaralar eski numaralandrma sistemine gredir.

22


32/90

Roma Anlamasnn 82nci maddesinde;

Ortak Pazar veya onun nemli bir blmnde bir veya birden fazlailetmenin hakim durumlarn ktye kullanmalar ye Devletler arasndakiticareti etkiledii lde Ortak Pazarla badamaz kabul edilir ve bundan

byle yasaklanmtr.26

denilmekte ve hakim durumun ktye kullanlmasna ilikin drt rnekverilmektedir. Ykc fiyat uygulamalar da bu madde kapsamnda hakimdurumun ktye kullanlmasolarak deerlendirilmekte ve cezalandrlmaktadr.

1.2.3.1.AKZO Karar27

Bir Birleik Krallk firmasolan ECS, hem un katkmaddesi olarak, hemde plastik (polimer) endstrisinde kullanlan benzoyl peroxide adl maddeyiretmekte olup 1982 ylitibariyle Birleik Krallk ve rlandadaki toplam pazar

pay %35tir. Ayn pazarda faaliyet gsteren AKZOnun pazar pay %52;Diaflexin pazar pay%13tr. ECS benzoyl peroxidi yalnzca un katkmaddesiolarak kullanlmak zere Birleik Krallktaki belli bal deirmenleresatmaktadr. Sz konusu rn ayrca Avrupadaki plastik endstrisine satanAKZOnun buradaki pazar pay%50dir.

1979 ylnda ECS daha krl olarak grd Avrupa plastik pazarnagirmek iin aynzamanda AKZOnun en byk mterilerinden biri olan Alman

BASF firmas

na AKZOdan biraz daha dk bir fiyatla benzoyl peroxidetedarik etmitir. Bunun zerine AKZOnun yetkilileri ECS yetkilileri ile toplantyaparak ECSnin Almanyaya yapt ihracat durdurmasn ve plastikendstrisinden ekilmesini talep etmiler ve ECSyi (ECSnin balca gelirkayna olan) Birleik Krallk ve ngilteredeki un katk maddelerinin fiyatndrmekle tehdit etmilerdir. ECSnin geri adm atmamas zerine AKZO,ECSnin un katkmaddeleri pazarndaki balca mterilerine ECSden ve kendimterilerinden daha ucuza un katkmaddesi salamaya balam; ECS de 1982ylnda AKZOyu AB Komisyonuna ikayet etmitir. Komisyon yetkilileri,AKZOnun Birleik Krallk ve Hollandadaki merkezlerinde yerinde yaptincelemeler srasnda AKZOnun ECSyi pazarn dna atma planlarna ilikini yazmalarn ele geirmilerdir. Sonuta, AKZO hakim durumunu ktye

kulland gerekesiyle Roma Antlamasnn 82nci maddesi uyarncacezalandrlmtr.

Bu kararda ATAD, Komisyonun niyet unsurunu temel alan sbjektifyaklamnreddederek, ykcfiyatn tespiti iin fiyat-maliyet karlatrmasna

26Aslan (1998,5).27 ATAD (1991) Case C-62/86 AKZO Chemie B.V v. Commission ; Komisyon (1989 OJL374/1).

23


33/90

dayanan ve Areeda-Turner testinden de farkllk arzeden bir kural ortayakoymutur (Levy 1992, 415-416) . Buna gre;

a- Hakim durumda olan bir firmann ortalama deiken maliyetin altnda birfiyatla sat yapmasnn rakibi pazarn dna itmekten baka makul biraklamasolamaz. Ancak, istisnai haller olabilecei de dikkate alnarak firmayasz konusu uygulamann rekabeti engellemek amacyla yaplmadnn ispatedilmesi ykmll getirilmitir.

b- Eer uygulanan fiyat ortalama deiken maliyetin zerinde ancak ortalamatoplam maliyetin altnda ise, bu durumda ykcfiyat iddiasancak rakibi piyasadna itme plann paras olduunda anlam ifade edebilir; bu nedenle de sz

konusu plan ve ama kantlanmaldr.Smith (1989) ve Mastromanolis (1998) ise yazdklar makalelerde,

Komisyonun AKZOnun niyetine ilikin dokmanlara nem vermesinden veAreeda Turner testinin sonularn tek bana yeterli delil kabul etmemesindenyola karak; 82nci maddenin uygulanmasiin teebbsn niyetinin de dikkatealnd; teebbsn zarara neden katlandnn ve sz konusu zarar uzundnemde karlayp karlayamayacann sorguland bir yaklamsavunmaktadrlar. Bu amaca ulalabilmesi iin, ikisi de (birbirlerinden farklmodelde) iki-aamaltest nermektedirler.

Martinez (1993, 127) ve Smith (1989) ayrca, zellikle birden fazlapiyasada faaliyet gsteren firmalarn bu pazarlardan herhangi birinde hakim

durumda olmalar gerekmeksizin ykc fiyat uygulamalarna giriebilecekolmalar gerekesiyle, 82nci maddenin Sherman Yasasnn ikinci maddesine

benzer bir ekilde yeniden yaplandrlmasnnermektedirler.

Benzer bir neri de aadaki gereke ile Newton (1999, 132)dangelmektedir:

Ykc fiyat uygulamasnn amac, pazar gc yaratmaktr. Hakimdurum, genellikle baarlbir ykcfiyat uygulamasnn sonucudur; dolaysylaykcfiyat uygulanmasiin hakim durumda bulunma artgerekmemektedir.Bu deerlendirmenin nda, ykc fiyat uygulamalarnn cezalandrlmasiin teebbsn ncelikle hakim durumda bulunduunun tespit edilmesiningerekmesi ekonomi teorisinin uygulanmas asndan problemoluturmaktadr.

Dier yandan, Philips ve Moras (1992, 8)a gre AKZO olaynda ykcfiyat deil, yalnzca makul rekabet vardr; olayn sonucunda Birleik Krallktakiun katk maddeleri pazar, ECSnin (rakibi AKZOnun tepkisini iyihesaplayamayarak) dk fiyat uygulamaya balamas sonucunda hakimdurumda bir firmann bulunduu bir pazar niteliinden karak daha rekabeti

bir yapya doru ynelmitir.

24


34/90

1.2.3.2.Nappier Brown/British Sugar Karar28

Nappier Brown-British Sugar olaynda ise, British Sugar hem ekerpancarpazarnda hem de perakende eker pazarnda hakim durumdadr. Pazarnperakende sat dzeyinde yer alan Nappier Brownu pazarn dna itmeamacyla perakende ekerin fiyatn, hammaddeleri tama maliyetinin de altnadrm ve zellikle Nappier Brownun belirli mterilerine NappierBrowndan ok daha dk fiyatlarla rn satma yoluna gitmitir. Komisyon budavranykcfiyat uygulamasve hakim durumun ktye kullanlmasolarakdeerlendirerek British Sugarcezalandrmtr (Wish ve Sufrin 1993, 532).

Mastromanolis (1998, 223-224) bu davada Komisyonu, British Sugar

nykc fiyat uygulamasndaki zararn daha sonraki bir dnemde tekelci fiyatuygulama yoluyla karlama imkannn olup olmadnya da potansiyel rekabetiaratrmad iin eletirmi, nermi olduu iki aamal yaklamn

benimsenmi olmas durumunda ithalattan kaynaklanan potansiyel rekabetnedeniyle ykc fiyat uygulamasnn British Sugar asndan rasyonelolmadnn ortaya kacan belirtmitir. Bunun yansra, Nappier Brownunpiyasa dna itilmesinin dahi rekabet zerinde olumsuz bir etkisininolmayacan, bilakis bu durumun Birleik Krallkn dier ye Devletlerdenrn ithalatn arttrarak Avrupa Rekabet Hukukunun ye devletler arasndakiticareti gelitirme amacna hizmet edeceiniifade etmitir.

1.2.4. Trkiye

lkemizde rekabet hukukuna ilikin temel dzenleme 4054 saylRekabetin Korunmas Hakknda Kanun (RKHK)dur. RKHKnn 4ncmaddesi ile Belirli bir mal veya hizmet piyasasnda dorudan veya dolaylolarak rekabeti engelleme, bozma ya da kstlama amacntayan veya bu etkiyidouran yahut dourabilecek nitelikte olan teebbsler aras anlamalar,uyumlu eylemler ve teebbs birlikleri kararlar; 6nc maddesi ile de, Birveya birden fazla teebbsn lkenin btnnde ya da bir blmnde bir malveya hizmet piyasasndaki hkim durumunu tek bana yahut bakalar ileyapaca anlamalar ya da birlikte davranlar ile ktye kullanmasyasaklanmaktadr.

Kanunun 7nci maddesi ise, hakim durum yaratacak veya mevcut birhakim durumu glendirecek birleme ve devralmalarn yasaklanmasnailikindir.

28AT Komisyonu Karar(OJ L 284/41, 1988)

25


35/90

Dolaysyla, ykc fiyat uygulamas Kanunun 6nc maddesi uyarncahakim durumun ktye kullanlmas olup yaptrma tabiidir. Aada konuyailikin iki rnek verilecektir.

1.2.4.1.LPG Karar29

Trkiye apnda faaliyet gsteren yedi LPG reticisi, 1997 ylnda, LPGdolumu yapan yerel firmalar piyasa dna karma amacyla bir yl sre ilefiyatlarn drme konusunda anlaarak LPG tplerini maliyetinin altndasatmaya balamlar; Adyamandaki yerel bir bayinin ikayeti zerine deRekabet Kurulu soruturma amtr. Sz konusu soruturma erevesinde

yaplan incelemeler srasnda, ciddi oranda fiyat indirimleri yaplarak yerelrakibin piyasa dna itilmesini amalayan bir toplanttutanabulunmu; ayrcaLPG tplerinin bayilere maliyetinin altnda satldtespit edilmitir.

Kararda ayrca, elde edilen anlamann belli bir pazardaki rakipleripazar dna karmak iin ykc fiyat uygulamasn amalayan bir anlamaolduu sonucuna ulalmtr.

Bu olayda, ykc fiyatn belirlenmesinde dikkate alnan maliyet,LPGnin bayilere olan maliyeti, yani reticilerin bayilere sat fiyatlardr.Bunun haricinde ayrntlbir maliyet analizine girilmemitir.

Dier yandan, soruturma konusu olay, tek bir teebbsn pazardaki

rakiplerini pazar

n d

na

karmaya al

mas

deil, pazardaki teebbslerinaralarnda anlaarak bir baka teebbs pazarn dna karmalardr. Bunedenle, anlamann varlKanunun 4nc maddesi erevesinde tek banayeterli bir delil kabul edilip, birlikte veya tek bana hakim durumda bulunmaunsurunun aranmas ya da fiyat-maliyet ilikisine ynelik ayrntl analizlerinyaplmasgerekli grlmemitir.

1.2.4.2.Cumhuriyet/Star Karar30

1999 ylnn Mart aynda, piyasadaki byk gazete ile ayn fiyattagazete yayncl piyasasna giren Star Gazetesinin, 5 Eyll 1999da fiyatn%61 orannda drmesi zerine TakvimvePostagazeteleri de fiyatlarnbirka

gn iinde sras ile %66 ve %33 orannda drme yoluna gitmilerdir. Buolaylarn ardndan, Cumhuriyet Gazetesini yaynlayan teebbs, anlangazeteleri yaynlayan teebbslerin balbulunduklargruplarn yazlve grsel

29Rekabet Kurulu KararNo: 93/750-159; 1998 (RG. Yay. Tar: 09.12.2000; No: 24255).

30Rekabet Kurulu KararNo: 99-56/599-381; 1999. (RG. Yay. Tar: 19.08.2000; No: 24145).

26


36/90


37/90

BLM 2

DAMPNG VE ANTDAMPNG

2.1. DAMPNG KAVRAMI, TEORSve TRLER

2.1.1. Damping Kavram

Dampingin ekonomi ve hukuk asndan iki farkltanmvardr. Hukukitanm, iktisadi tanma dayanmakla birlikte, eitli alardan ekonomik tanmdanayrlmaktadr.

2.1.1.1. ktisadi Adan Damping Kavram

ktisadi adan damping, ulusal piyasalar arasndaki nc derecedenfiyat farkllatrmasnn bir trdr. nc derece fiyat farkllatrmas ikiynldr: A ve B pazarlarnda bulunan bir firma, bunlardan hangisinde talepesneklii daha dk ise orada daha yksek fiyat uygular. Dolaysyla, normalkoullarda eer firmann bulunduu pazarda rekabet varsa ve talep esnekliiyksek ise, bu durumda firma dpazarda yksek fiyat uygular.

Dampingde ise bu durum tek ynldr: Fiyat ayrmclnn bulunmasgerekmekle beraber, d piyasada daha yksek fiyat uygulanyorsa bu durumdamping tanmiine girmez.

2.1.1.2.Hukuki Adan Damping Kavram

Damping kavram, 1947 tarihinde imzalanan Gmrk Tarifeleri veTicaret Genel Antlamas (GATT)31n VInc maddesinde hukuki adanstandart bir tanma kavumu; bu tanm 1994 tarihli, GATT 1994n VInc

31Bundan sonra yalnzca GATT olarak anlacaktr.

28


38/90

Maddesinin Uygulanmasna likin Antlama (GATT-AA)32 ile daha ayrntlhale getirilmitir.

GATTn VInc maddesinde damping, bir rnn normal deerininaltnda bir fiyatla bir baka lkede ticarete sunulmas olarak tanmlanmtr.

Dnya Ticaret rgtne ye olan lkeler, antidamping mevzuatlarnveuygulamalarnsz konusu Antlamann hkmleri erevesinde hazrlamak veuygulamak ykmlln stlendikleri iin, Antlamada yer alan tanm ulusalmevzuatlara da aktarlarak yaygnlk kazanmtr.

Ulusal mevzuatmzda da damping, Bir maln Trkiyeye ihra fiyatnn,

benzer mal

n normal deerinin alt

nda olmas

d

r

33

.2.1.2. Kavrama Dahil Olmayan Unsurlar

2.1.2.1.Zarar Unsuru

Dampingin GATTn VInc maddesinde dolayl olarak tanmlanmolmas, damping kavramnn zarar unsurunu ierip iermedii tartmalarndagndeme getirmitir.

Bir gr, dampingden sz edebilmek iin mal ithal eden lkeninekonomisinin zarar grmesi gerektiini ne srerken; bir baka grde, zararkoulunun dampingin belirlenmesine deil, antidamping tedbirlerinin alnmasna

ilikin bir unsur olduunu ne srmektedir.Dirikkan (1996, 20-21), dampingin tespit edilmesi ile dampinge kar

tedbir alnmasnn iki aamal olarak deerlendirilmesi gerektiini, zararnvarlnn unsur olarak kabul edilmesinin damping kavramn daraltacansavunmaktadr.

Bu adan bakldnda, dampingin varolup olmadn belirlemek iinnormal deer ile ihra fiyat arasndaki farka bakmak yeterlidir. Eer dampingtespit edilirse, bu kez antidamping nlemi almaya gerek olup olmadnnanlalmasiin zararn tespitine bakmak daha makul bir yaklamdr.

32 Metnin devamnda GATT 1994 yalnzca GATT; GATT 1994n VInc MaddesininUygulanmasna likin Anlama ise GATT-AA olarak ksaltlacaktr.333577 saylthalatta Haksz Rekabetin nlenmesi Hakknda Kanun (bundan byle, 4412 saylDeiiklik Kanununu da ierecek ekilde HRHK olarak anlacaktr), md.2(a)

29


39/90

2.1.2.2.Ters Damping

Ters damping, rnn normal deerinden daha yksek bir fiyatla ihraedilmesidir. ktisadi adan bakldnda, ters damping de damping gibi ncdereceden bir fiyat farkllatrmasdr; ancak bu kez, ihracat piyasasndakitalebin esneklii ithalatpiyasadaki talebin esnekliinden byktr.

Hukuki adan bakldnda, ters dampingte normal deerin altnda deilstnde bir sat sz konusu olduu iin, ters damping GATTn VIncmaddesinin kapsamnda deildir.

2.1.2.3. Piyasadaki Fiyat Farkllatrmas

GATT Antlamasnda yer alan tanm gerei, dampingin olabilmesi iin,ihracatn varl ve dolays ile de iki piyasann olmas gerekmektedir. Bunedenle, bir lkenin snrlar iindeki iki blge arasndaki fiyat farkllatrmasdamping tanmnn dnda kalmaktadr.

2.1.2.4.Devlet Yardm(Sbvansiyon)

Sbvansiyon, devlet tarafndan idare dndaki nc kiilere,karlksz olarak salanan parasal menfaat olup, damping kavramnnunsurlarndan biri deildir (Dirikkan 1996, 23). Damping ile sbvansiyonun

ilikisi, yap

lan devlet yard

m

n

n, dk fiyatl

ithalata ya da dampinge yolaabilmesinden kaynaklanmaktadr.

2.1.3. Dampingin Trleri

2.1.3.1.Klasik Snflandrma

Jacob Viner, dampingi uluslararaspiyasalardaki grnmleri ve sreleriasndan arzi, ksa sreli ve srekli olarak e ayrmtr (Krishna 1997,7).TC Babakanlk D Ticaret Mstearl (DTM) da bu snflandrmay

benimsemektedir (DTM 2001).

2.1.3.1.1.

Ar

zi (Sporadic) Damping piyasadaki talebin dmesi, tketici tercihlerindeki dalgalanmalar vb.

nedenlerle elinde stoklar artan firmann, sz konusu stoklar eritmek amacylarnlerini deiken maliyetini karlayacak bir fiyattan yabanc lkelerde pazarasunmassonucunda ortaya kan damping tr olup sreklilik arzetmez (DTM, 2001).

30


40/90

2.1.3.1.2.Srekli (Persistent) Damping

Baz firmalarn rnlerini srekli olarak kendi lkelerindekinden dahadk fiyatla d piyasada satmalar durumudur. Temelinde, ileride dedeinilecei zere fiyat ayrmcl yolu ile tekelci kr maksimizasyonunsalanmas (DTM 2001) ya da byk lekli ekonomilerde optimum retiminsalanmasve srdrlmesi (Krishna 1997,7) amacyatmaktadr.

DTM (2001)nin srekli dampinge ilikin tanm ve srekli dampinginortaya kve etkilerine ilikin gr u ekildedir:

[...] firmalar mallarndpiyasalarda srekli olarak i piyasadan daha

dk fiyatlarla satabilmektedirler. Srekli (persistent) damping, monopoldavrann kar maksimizasyonu amac dorultusunda yaplmaktadr. Bu trdamping yapan firmalar, lek ekonomilerinden yararlanmak iin retimhacmini geniletmek dncesine sahiptirler.

Bu amala, sabit giderleri i satlarla karlayarak, darda marjinalmaliyete eit veya bunun zerinde bir fiyat elde ettikleri srece satlarnsrdrmektedirler. Bu kapsamda ithalatlke, srekli dampingde i retimindevam konusunda bir belirsizlik hissetmedike yabanc mallar ucuzasalayarak ekonomik refah dzeyini arttrabilme imkanna sahip

bulunmaktadr.

2.1.3.1.3.Ksa Sreli/Ykc(Intermittent/Predatory) Damping

Ksa sreli damping, bir firmann d pazara girmek, pazar payngeniletmek ve rakipleri piyasadan karmak amacyla yapt dampingdir vesreklilik gstermez (Krishna 1997, 7)

DTM de ykc dampingi, gl bir firmann, ileride tekelci kr eldeetmek amacyla dayanamayacaklarkadar dk fiyatlar uygulayarak rakiplerini

piyasa dna itmesi olarak tanmlamaktadr (DTM 2001).

2.1.3.2. ktisadi Snflandrma

2.1.3.2.1.Ayrmc(Discriminatory) Damping

Ayrmc damping, bir firmann rnn kendi lkesindeki pazardauyguladndan daha dk bir fiyatla dpazara satmasdr. Firma bu durumda,yabanc pazardaki talebin i pazardaki talebe oranla daha esnek olmas ndanyararlanarak krnenoklamaya almaktadr. Eer fiyat ayrmclolmasayd

bu durumda i piyasadaki fiyatlar derken d piyasadaki fiyatlar artacakt.Ancak, u anki durumda i piyasadakiler daha yksek fiyatlara maruz kal rken,dpiyasadakiler bundan yarar salamaktadrlar (Carlton ve Perloff 1994, 760).

31


41/90

ekil 4 -Uluslararaspazarlarda damping (AyrmcDamping)34

ekil 4 de grld zere, rekabet nedeniyle firma d piyasada (Td)kendi piyasasna oranla daha yksek bir talep esneklii ile (Ti) karlamaktadr.Bu durumda tekelci firma krnenoklamak iin fiyat ayrmclna giderek d

piyasada daha dk bir fiyat uygulamakta; d piyasadaki fiyat (Fd), ipiyasadaki fiyata (Fi) oranla daha dk (Fi >Fd) olmaktadr (Kasserman veMayo 1995, 391-392).

Uluslararas ticaret engelleri ve tama maliyeti olmasa idi, fiyatayrmclmmkn olmaz; giriimciler mallar, fiyatlarnn dk olduu lkeden

alarak yksek olduu lkeye satarlar ve bu arbitraj iki piyadaki fiyat eitlenenekadar devam ederdi. Dolaysyla, yeniden sat engellenmedii mddete, fiyatayrmclmmkn deildir (Mller, Khan ve Neumann 1998, 5-6).

34Kaynak: Kasserman ve Mayo (1995, 275 ve 392)

Mi

Miktar

Fi

0

fiyat

Md

Miktar

fiyat

Fd

Mi+Md

fiya

Ti

Td

MHi MHd

MMt

MHt

32


42/90

2.1.3.2.2.Karlkl(Reciprocal) Damping

Uluslararas alanda fiyat farkllatrmasnn bir dier eidi de, herlkenin firmasnn dier lkede kendi i piyasasna oranla daha dk fiyatlasatyaptkarlkldampingdir.

ki lkeyi ele alr ve bu iki lkede de rnlerini (i pazarda) F fiyatndasatan (ayn maliyet yapsna sahip) birer tekel olduunu varsayarsak, bufirmalardan herbiri tama creti35 (T) yeterince dk ise, dier lkeye malsatmak isteyecektir. Bir baka deyile, FTT marjinal maliyetten byk ancakhedef lkedeki fiyattan dk ya da ona eit ise, firma krn enoklamak iin

ihracat yapmay

tercih edebilir. Bu durumda, her iki firma da kendi lkesindetama maliyetine katlanmad iin- rakibine kar maliyet avantaj eldeedecektir.

ki firmann da bu ekilde davranacan dnrsek, her piyasa iinyabancfirmann pazara girii ile oluan rekabet baskso piyasadaki fiyatlarndmesine yol aacaktr. Oluan fiyatlar gene tekelci fiyatlardr36; ancak fiyatlaryabancfirmann piyasaya girmesinden nceki fiyattan daha dk olduu iintketici bu durumdan yarar salamaktadr (Carlton ve Perloff 1994, 760-761;Kasserman ve Mayo 1995, 392-393).

2.1.3.2.3.Ykc(Predatory) Damping

Ykcdamping, bir firmann yabancbir pazardaki rakiplerini (zellikle

bu pazardaki yerel firmalar) pazarn dna itmesidir. Ykcdampingin analizi,ykc fiyat analizi ile hemen hemen ayndr. Firma bu kez, i piyasasndakitekelci krlarnkullanarak mallarnyabancpiyasaya, yabancpiyasadakilerinmaliyetlerinin altnda bir fiyatla satarak onlarpazarn dna itmeyi, ardndan da

bu piyasada tekelci fiyat uygulayarak arkr elde etmeyi planlamaktadr. Budurumda da, ykc fiyat uygulayacak olan firmann hedef piyasadaki pazar

paynn yksek olmas, hedef piyasaya giriengellerinin yksek, piyasadan kmaliyetlerinin dk olmas ve iki piyasa arasnda arbitraj imkannn

bulunmamas37gerekmektedir.

35T, mallarhedef lkeye ulatrmak iin gerekli tama cretidir; lkenin uzaklna, kullanlan

araca vb. gre deiiklik gsterir.36Yerel firmann maliyet avantajndan bahsedilmiti. Dolaysyla, yabancfirma ile aynmaliyetyapsna sahip olan yerli firma, arzn artmas ile daha dk bir noktada oluan yeni dengefiyatnda yabanc firmadan yabanc firmann tama maliyeti (T) kadar daha fazla kr eldeetmektedir. Bu yabancfirmann piyasaya giriinden nce elde ettii krdan daha dk olsa da,hl marjinal maliyetin stndedir ve firma en azndan T kadar arkr elde etmektedir.37 ki piyasa arasnda arbitraj imkannn bulunmamas bir yolu, ykc fiyat uygulayannpiyasasnn yksek gmrk tarifleri vb. yollarla korunmasdr.Ancak bu her zaman gereklideildir. hracatlkede, ihrac edilen (dampingli) mallara zg bir piyasann bulunmamasdammkndr (Yamur 1998). hra edilen mallarn nitelii da aynetkiyi yaratabilir.

33


43/90

Ykc dampingde, devlet yardmlar vastasyla firmann tekelkonumunda olmakszn da ykc fiyat uygulamasmmkndr (Kasserman veMayo 1995, 393). Ancak kanmca bu durum, firmann en azndan hedef

piyasada fiyatn etkileyecek gce (hakim durum vb.) sahip olmaszorunluluunu ortadan kaldrmamaktadr.

2.1.4. Damping Benzeri Kavramlar

2.1.4.1. SatDampingi

Satdampingi, ithalatnn normal deerinde satn almolduu rnleri

ihracatdan bamsz olarak dk fiyata satmasdr. thalat pazardatutunabilmek, mevcut stoklarn eritebilmek, likidite skklndan kurtulmakgibi kendi i dinamiklerinden kaynaklanan nedenlerle, rn satn almolduufiyattan daha dk fiyata satmakta ve sz konusu satlarn zararn tek banastlenmektedir.

Bu tr bir durumda, mal normal deerinde ihra edilmi olduu iindampingden sz edilemez. Dier yandan, ihracatnn bu tutumunun rekabetihlali olup olmadithalatlkenin rekabet kurallarerevesinde incelenebilir(Dirikkan 1996, 30-31).

2.1.4.2.Sosyal Damping

Kendi lkelerindeki dk cretli igc gibi nedenlerle maliyet avantajkazanan ihracat firmalar, mallarn yerel firmalardan ok daha dk fiyatlaithalat lkenin pazarna srebilirler. Bu durum, sosyal damping olarakadlandrlr.

Sosyal dampingin ithalatlkenin firmalarna zarar verme olaslolsadahi38, zarar unsuru dampingin koullarndan olmad ve maln normaldeerinin altnda ihra edilmesi sz konusu olmadiin, bu davrandampingolarak kabul edilemez (Dirikkan 1996, 31-34).

2.1.4.3.Kur FarkDampingi

hracat lkenin ulusal parasnn deerinin ithalat lkenin ulusalparasnn deerine gre dmesi durumunda, ihracat firmalar mallarn, ithaleden lkenin para birimine gre daha ucuza ihra etmi olurlar; dier yandan

38 Sosyal dampingin ithalat lkeye zarar vermesi durumunda anti-damping nlemlerialnamamakla birlikte, gerekli koullar olutuu takdirde GATT erevesinde yer alan KorunmaMekanizmalarsayesinde bu zararn engellenmesi salanabilir (Stanbrook ve Bentley 1996, 1 ve21-24).

34


44/90

ithalatlkedeki alclar, aynmiktarda maldaha ucuza satn alma imkaneldeederler. Kur dampingi olarak adlandrlan bu durumun GATTn VI. maddesikapsamna girip girmedii ynnde farklgrer mevcuttur (Dirikkan 1996,44)

2.1.4.4.Dk Fiyatlthalat

Dk fiyatl ithalatta, ihra edilen rnn ihracat lkenin ipiyasasndaki fiyat ile ihra fiyat ayndr; ancak bu fiyat rn ithal edenlkenin piyasasnda oluan fiyattan daha dktr.

Grld zere, bu durumda da bir uluslararas fiyat farkllatrmassz konusudur. Ancak, tanm gerei damping, normal deer (ya da i piyasadakifiyat) ile ihracat fiyat arasndaki fark olduuna gre, dk fiyatl ithalatdamping olarak deerlendirilemez (Dirikkan 1996, 46-48).

Dk fiyatl ithalatn temel nedeni, ihracatnn hammadde ve enerjiyidaha ucuza temin etmesinden, retim yerinin seiminden, kullandteknolojiden vb. kaynaklanan maliyet avantajdr. Sosyal dampingden tek farkise, sz konusu avantajlarn igc maliyetine deil, kaynaklara ulamada vekaynak kullanmndaki etkinlie balolmasdr.

2.1.5. Damping ve Sbvansiyonlar

Damping ve antidamping denildiinde ilk olarak akla sbvansiyonlar

gelmektedir. Ancak, baz durumlarda sbvansiyonlara kar antidampingtedbirleri uygulanmakla birlikte, damping ile devlet yardmlarnn ilikisi,sanldnn aksine, snrldr.

Devlet yardmlarilk olarak GATT Anlamasnn XVIncmaddesindedzenlenmi, Uruguay Roundu sonrasnda da sz konusu maddeninaklanmasna ve uygulanmasna ilikin olarak Sbvansiyonlar ve Telafi EdiciTedbirler Anlamas39imzalanmtr.

2.1.5.1. Sbvansiyonun Tanm

GATTn XVIncmaddesine gre sbvansiyon, Bir rnn, dorudanya da dolaylolarak ihracatnartrmak ya da ithalatnazaltmak amacyla, devlet

tarafndan salanan her trl gelir veya fiyat desteidir.HRHKnn 2nci maddesinin (4412 sayl Kanunla deiik) (b)

fkrasna gre ise sbvansiyon Mene veya ihracat lkenin fayda salayan,dorudan veya dolayl mali katksn veya GATT 1994n XVI nc Maddesierevesinde herhangi bir gelir veya fiyat desteini ifade etmektedir.

39Bundan sonra GATT-SA olarak ksaltlacaktr.

35


45/90

Grld zere, GATTn sbvansiyon tanm devlet yardmlarnnbtn trlerini deil, yalnzca ihracatartrmaya ya da ithalatazaltmaya ynelikolanlarn kapsamna almaktadr. HRHK ise, sbvansiyonu Mene veyaihracat lkenin fayda salayan mali katklarolarak daha geni bir ekildetanmlam ve bunun yansra atf yoluyla GATTn XVInc maddesindekitanmda kapsamna almtr.

GATT-SA ile de sbvansiyon tanmdaha ayrntlhale getirilmi, ancakbu kez ihracat sbvansiyonu ile i sbvansiyon ayrmkaldrlmtr40.

2.1.5.2. Sbvansiyonun Trleri

GATTn Sbvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlamasndasbvansiyonlar tre ayrlmtr:

Birinci tr sbvansiyonlar, (a) ihracat performasna balolarak verilen,(b) ithal mallarnn kullanlmas yerine yerli mallarnn kullanlmasna ynelikolan sbvansiyonlardr ve kesinlikle yasaklanmlardr (Byktakn 1997,111).

kinci tip sbvansiyonlar ise, ancak dier bir ye lkenin menfaatineciddi bir ekilde zarar vermeleri, halinde dava edilebilir ve bunlara karnlemalnabilir (Byktakn 1997,111-113).

Sbvansiyonlara kartedbir alnabilmesi veya munzam gmrk vergisikonulabilmesi iin;

1- Birinci tip sbvansiyonlarda, sbvansiyonun varlnn kantlanmas, ikincitip sbvansiyonlarda ise sbvansiyonun varlnn yansra, bu sbvansiyonunikayeti lkenin herhangi bir retim dalna ciddi bir ekilde zarar verdiinin dekantlanmas;2- Taraflarn aralarnda yaptklar mzakereler sonucunda anlamayavaramamolmalar;3- ikayetin Dnya Ticaret rgtnn Anlamazlklarn Halli Mekanizmaserevesinde DT Paneline intikal etmi ve yaplan incelemeler sonucundaikayetinin burada da haklgrlmolmas;4- ikayet edilenin Panelin ald karara uymayp sbvansiyonu devamettirmesi gerekmektedir (Byktakn 1997,112-113).

Bir dier tr ise, spesifik sbvansiyonlardr. Herhangi bir sektreayrcalk tanmayan genel nitelikteki sbvansiyonlar ile, (a) belirlenmikoullarerevesinde firmalar, yksek retim veya aratrma kurulular tarafndanszleme esasna gre yrtlen aratrma faaliyetleri iin yaplan yardmlar (b)

40Ayrntlbilgi iin bkz. Byktakn (1997, 110).

36


46/90

belirlenmi koullarda, blgesel kalknma iin verilen yardmlar bu grubagirerler ve bunlara karnlem alnamaz (Byktakn 1997,111-112).

2.1.5.3.Damping ve Sbvansiyon likisi

Damping, fiyat ayrmcl eklinde ortaya kan bir zel teebbsdavran olmakla birlikte, bu davrann finansmannn ksmen veya tamamendevlet tarafndan sbvansiyonlar yolu ile salandgrlmektedir. Dolaysylasbvansiyon, firmalarn damping yapmasnkolaylatrr.

Sbvansiyonlara kar tedbir almann ynteminin farkl bir prosedretabi olduu ve ok zaman alddikkate alndnda, dampinge ilikin kurallarksmen de olsa sbvansiyonlara kar etkin bir silah olarak kullanlabil-mektedirler.

2.1.6. Dampingin Koullar

Daha nce de deinildii zere, iktisadi adan nc derecede fiyatfarkllatrmas olan damping (Kaserman ve Mayo 1995, 392), hukuki adanihra fiyatnn normal deerin altnda olmasdurumu (GATT VI/1)dur. Heriki tanmda da iki deer arasndaki fark temel zellik olmakla beraber, szkonusu deerlerin nitelii, ortaya kma koullarve hesaplanma yntemleri szkonusu olduunda, iktisadi ve hukuki tanm birbirlerinden ayrlmaktadr.

2.1.6.1. ktisadi koullar

2.1.6.1.1.ki FarklPiyasa

Konuya iktisadi adan bakldnda, snrlar herhangi bir ekildeizilmi iki pazarn varl yeterli deildir. Pazarlarn arbitraja meydanvermeyecek ekilde ayrlmolmas; zellikle ihracatyapan firmann bulunduulkenin pazarna girite engeller41olmasgerekmektedir. Aksi takdirde dampingyapmak isteyen firma, ihra ettii rnlerin kendi piyasasna geri dnerek(boomerang etkisi) fiyatlardrmesi riski ile karkarya kalabilir.

41Bu giri engelleri, ykc fiyat uygulamasndaki giri engelleri ile kartrlmamaldr. Ykcfiyat uygulamasnn ikinci aamdnda tekelci kr elde etmek temel ama olduu iin, ykcfiyatn uygulandpiyasadaki giriengelleri uygulamann yapan firma iin nemli bir kouldur.Dampingde ise her zaman ykc fiyat amac olmas gerekmez; ancak bu durumda da firma,bulunduu pazardaki tekelci fiyat dzeyini koruyabilmek, fiyat ayrmclnbaarabilmek iindaha dk fiyata satt mallarn kendi piyasasna dnmesini engellemekdurumundadr.Dolaysyla burada, uygulamann yaplddeil, uygulamayyapann bulunduupiyasadaki giriengelleri kastedilmektedir.

37


47/90

Pazara giriengellerinin uluslararasticaret alanndaki en tipik (ve resmi)rnei, gmrk tarifeleri ve kotalardr. Gmrk tarifesinin varl durumunda,dampingli olarak ihra edilen rn, ihracatnn piyasasna satmak isteyenlerintama maliyetinin yansra gmrk vergisine de katlanmalar gerekmektedir.Kotalarn varl ise geri dnen rn miktarn snrlayaca iin ihracatlkenin piyasasndaki fiyatlarn dmesini snrlayc bir etkiye sahiptir. Szkonusu resmi engellere, teknik standartlar da eklenebilir42.

Pazara giri engellerinin bir dier tr ise, genellikle zel teebbslertarafndan yaratlan rn farkllatrmas, datm ve sat engelleridir. Yaygn

bir datm ve satana sahip olan ya da dikey anlamalar yolu ile sz konusu

kanallara hkmedebilen bir firma, ihra ettii rnlerin kendi pazar

na ithalat

n

engelleyebilir. Bunu kolaylatrmann yolu ise, firmann ihrac ettii rnlerininmarkasn, ambalajlarn, ufak tefek niteliklerini deitirerek ihra etmesidir.

Yukarda deinilenlerin yansra, arbitrajdoal olarak engelleyen ya dasnrlayan iki durum da sz konusudur:

hra edilen rnn nitelii, yeniden ihracata elverili olmayabilir:Bunun en tipik rnei ise, kull

ekdi - 'gümrük birliği, yıkıcı fiyat ve damping

Documents