UNIVERZITET U BEOGRADUGEOGRAFSKI FAKULTET

Seminarski rad iz predmeta etnološke osnove turizma

ETNO TURIZAM I FESTIVAL FOLKLORA “JASENIČKO PRELO”

Asistent: Studenti:Antić Bojan 22/2008

Balović Milica 42/2008Jovanović Ivana 38/2008

Kojić Aleksandra 84/2008Popović Dušan 53/2008

Beograd, 2009.

1. UVOD

1.1. GEOGRAFSKI POLOŽAJ

Opština Smederevska Palanka nalazi se u severoistočnom delu Šumadije, na 44°23’ severne geografske širine i 20°53’ istočne geografske dužine. U administrativnom smislu opština Smederevska Palanka pripada Podunavskom regionu, koja se sa istoka graniči sa opštinom Velika Plana, sa severa sa opštinom Smederevo, sa jugozapada sa opštinom Topola, sa zapada sa opštinom Mladenovac1 i sa juga sa opštinom Rača.

Smederevsku Palanku nazivaju i administrativnim centrom Donje Jasenice, kako zbog svoje velicine tako i zbog institucija koje su smeštene u gradu, a imaju nadležnost za veći broj opština.

Smederevska Palanka je od Beograda udaljena oko 80 km, a od koridora 10 vazdušnim putem svega 8 km. Iz Beograda u Smederevsku Palanku stiže se iz četiri pravca sa koridora 10 -Autoputa E-75 i to:

1. isključenjima kod Mladenovca (udaljenost 41 km),2. isključenjem kod Kolara ( 27 km) čime su povezana i dva velika seoska

naselja u opštimi Azanja i Selevac,3. isključenjem kod Požarevca (25 km) preko Mihajlovca i prigradskog

naselja Grčac i 4. isključenjem kod Velike Plane (12 km).

Pored dobre saobraćajne povezanosti sa glavnim gradom Smederevska Palanka je solidno povezana i sa centralnom Srbijom i to regionalnim pravcima Smederevska Palanka– Rača- Kragujevac (50 km) i pravcem Smederevska Palanka– Topola- Rudnik (56 km) sa Ibarskom magistralom. Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da opština Smederevska Palanka ima dobar geografski položaj. Kroz opštinu Smederevska Palanka prolazi i železnička pruga Beograd – Niš koja je i prva pruga2 u Srbiji.

Slika 01. Položaj opštine u Srbiji Slika 02. Opština Smederevska Palanka

1 Opština pripada gradu Beograd.2 Kroz Smederevsku Palanka prvi voz je prošao 15. septembra 1884. godine.

2

1.2. KLIMA

Klima Smederevske Palanke je umereno kontinentalna sa prosečnim padavinama 636 mm vodenog taloga. Godišnje trajanje sunčevog sjaja iznosi 2101 ha. Ceo ovaj kraj se odlikuje malom umerenom oblačnoscu. Srednja godišnja oblačnost od 5-6 desetina pokrivenosti neba pokazuje da je ovo relativno sunčano područje. Relativna vlažnost vazduha iznosi 73,3% i odgovara nešto suvljem umereno kontinentalnom klimatu. Apsolutna maksimalna temperatura koja je zabeležena iznosila je 41.3°C, a apsolutna najniža zabeležena temperatura je –29.9 °C. Ovi podaci govore o izuzetno velikim temperaturnim amplitudama.

1.3. RELjEF

Cela teritorija opštine se odlikuje ravničarsko- brežuljkasto- brdovitim reljefom koji ima prosečnu nadmorsku visinu oko 120 m. Prema konfiguraciji terena cela teritorija se može podeliti na tri dela:

1. Niziski deo oko reka Jasenice, Kubršnice i njihovih pritoka.2. Prostor blago zatalasanog brežuljkastog tipa- jugoistočnom delu se pruža

lanac talasastih brežuljaka: Obešenjak (285 m), Lipar (194 m) i Karaula (297 m), koji je istovremeno i najveće uzvišenje u Donjoj Jasenici.

3. Niski brdoviti deo koji zauzima periferiju prema jugu, istoku i zapadu.Iako se ne može izuzeti ni jedan morfološki oblik i označiti kao vredan prirodni

turistički motiv, od posebnog značaja za razvoj turizma, svi oni zajedno čine jednu morfološki interesantnu reljefno - pejzažnu celinu, pogodnu za razvoj dekorativno - boravišnog turizma, a posebno u letnjem periodu godine.

1.4. HIDROGRAFIJA

Reke mogu predstavljati samostalne i komplementarne turističke motive, dok turizam koji se razvija na njima ima prvenstveno rekreativno-izletničko obeležje.Jasenica je najveća i najznačajnija reka. Izvire na planini Rudnik, pod Velikim Šturcem (1159 m), sa dužinom toka 69 km, i površinom slivnog područja od 1377 km2.Kubršnica je druga reka po dužini, i najveća pritoka Jasenice. Izvire pod planinom Bukuljom i teče kroz grad Aranđelovac gde ima regulisan tok. Dužina toka iznosi 41 km, a površina sliva 742,5 km2.

1.5. STANOVNIŠTVO

Prema popisu iz 2002. godine na području opštine Smederevska Palanka živi ukupno 56.011 stanovnika, što u odnosu na 1981.godinu predstavlja pad od 5.032 ili za 8.24 %. Navedeno smanjenje je u svakom slučaju rezultat nepovoljnog odnosa između nataliteta i mortaliteta, kao i migracije stanovništva u inostranstvo (oko 5% stanovništva), i odlaska mladih u veće centre.

Prema popisu iz 2002. godine broj domaćinstava u opštini iznosio je 17.454, sa prosečnim brojem od 3,21 stanovnika po domacinstvu.

3

2. MOGUĆNOSTI ZA RAZVOJ ETNO TURIZMA U SMEDEREVSKOJ PALANCI

Etno turizam u Smederevskoj Palanci ima osnovu, ali čeka na potpunu turističku afirmaciju. Od svih vidova turizma, najkarakterističniji je manifestacioni. Ni jedna manifestacija nema tradiciju dužu od decenije što objašnjava razvijenost samo na lokalnom nivou.

S obzirom na to da broj manifestacija raste iz godine u godinu, trebalo bi kategorisati ih. Ukoliko dodje do toga, većina manifestacija lokalnog karaktera ce biti ugašena. To bi se nepovoljno odrazilo na razvoj etno turizma Smederevske Palanke jer zavisi od njih. U okolini nema etno kompleksa koji bi etno turizam u ovom kraju podigli na viši nivo.

Pored naše teme – „Jaseničkog prela“ - izdvajaju se i „Jasenička šarenica“, „Azanjska pogačijada“, „Dani Miloja Djaka“ i „Dani Stanoja Glavaša“. Stanovništvo aktivno učestvuje u organizaciji. Karakteristično za ove manifestacije da među njima postoji veliko rivalstvo pa u tome treba tražiti prolaz za dalje aktiviranje stanovništa da učestvuju u manifestacijama.

Opština Smederevska Palanka ima sve predispozicije da postane važan regionalni turistički centar. Što se etno-turizma tiče, mogućnosti za razvoj ima, dok postoje i opcije kombinovanja etno motiva u opštini sa etno motivima u susednim opštinama (kao što su „Moravski Konaci“ u Velikoj Plani). Međutim, glavni problemi su nezainteresovanost nadležnih organa za razvoj i promociju etno turizma pa samim tim i nezainteresovanost građana. Jaka volja stanovništva postoji, i uz prave propagande i promotivne akcije moglo bi se postići mnogo na jačanju svake etno-manifestacije na prostoru opštine Smederevska Palanka.

Mogućnosti za eventualno proširivanje uticaja svih manifestacija sa lokalnog na republički ili međunarodni nivo nisu velike zbog velikog odsustva smeštajnih kapaciteta. Trenutno stanje u Smederevskoj Palanci je takvo da je u ovom trenutku moguće smestiti maksimum 100 posetilaca, što je za neku međunarodnu manifestaciju ispod svakog nivoa. Ulaganjem opštine u izgradnju novih kapaciteta može se prevazići ovaj problem ali za tako nečim nema niti volje niti para.

Festival „Jaseničko prelo“ postoji već 5 godina. Ulicama Smederevske Palanke prodefilovalo je preko 10000 učesnika iz Srbije kao i iz susednih zemalja. Organizatori festivala se trude da on dobije što veći republički značaj i u svetu folklora već stoji na visokim granama. Jedan od razloga je i taj što je festival takmičarskog tipa kojih ima vrlo malo u Srbiji te se svake godine u dane festivala na pozornici bore najbolji folklorni ansambli.

Kada je reč o organizovanim obilascima grada za učesnike u okviru festivala, može se reći da praktično i ne postoji. Jedina prilika da učesnici upoznaju Smederevsku Palanku je na pauzi koja ih obično čeka između defilea i nastupa. Većim učešćem turističke organizacije u ovom delu festivala može da ima ogromne efekte po turizam Smederevske Palanke jer se time na jedan odličan način promoviše sam grad. Ukratko, učesnike festivala možemo shvatiti kao neki vid „turista sa obavezom“ koji gostuju u

4

gradu, ponašaju se kao turisti, obilaze, troše a jedina „obaveza“ je da nastupe na festivalu i da se dobro provedu.

3. ANKETNO ISTRAŽIVANjE O FESTIVALU FOLKLORA “JASENIČKO PRELO“ U SMEDEREVSKOJ PALANCI

3.1. ANKETIRANjE LOKALNOG STANOVNIŠTVA

Anketiranje lokalnog stanovništva izvršeno je u opštini Smederevska Palanka. Anketirano je 22 ljudi u starosti od 17-58 godina među kojima je pola ispitanika bilo muškog, a ostatak ženskog roda. Dole navedena su anketna pitanja i komentari.

1. Šta je karakteristično za turizam vašeg kraja?

Uz pomoć grafikona podataka možemo

zaključiti da je većina ispitanika govorila o stepenu razvijenosti turizma u Smederevskoj Palanci, dok je samo 32% građana govorilo i nabrojalo karakteristične motive za koje smatraju da zaslužuju turističku afirmaciju.

Slika 03. Grafički prikaz prvog pitanja2. Da li znate šta je etno turizam?

Od ukupnog broja ispitanih ljudi, većina, tačnije 64%, potvrdilo je da ne zna šta je etno turizam i da generalno vlada mišljenje kojim se etno turizam poistovećuje sa seoskim turizmom.

Slika 04. Grafički prikaz drugog pitanja

3. Da li mislite da je etno turizam u Smederevskoj Palanci razvijen?

Na ovo pitanje 84% ispitanika je odgovorolo da je etno turizam u Smederevskoj Palanci nerazvijen, a samo 18% da je slabo razvijen.

Slika 05. Grafički prikaz trećeg pitanja4. Koje su, po vasem mišljenju, glavne prepreke za razvoj etno turizma?

Najveći broj ispitanika, tačnije po 39%, smatra da su glavni razlozi prepreke etno turizma nedostatak finansijskih sredstava i nezainteresovanost organizacija zaduženih za razvoj turizma u ovom području; 19% smatra da je to loša saobraćajna povezanst sa većim turističkim centrima i mala prisutnost smeštajnih

5

kapaciteta, dok 3% smatra glavnom preprekom smatra nedostatak novih ideja i projekata. Slika 06. Grafički prikaz četvrtog pitanja5. Da li znate da li ima i koji su uticaji etno turizma?

Od ukupnog broja ispitanika samo se jedan od njih izjasnio da ne zna da li ima i koji su to uticaji etno turizma, dok je ostatak rekao da ne postoji ni jedan uticaj na etno turizam.

Slika 07. Grafički prikaz petog pitanja6. Da li ste dovoljno upućeni u festival folklora „Jaseničko prelo“?

Iako je 45% ispitanika upućeno u festival, to nije dovoljno za dalji razvoj manifestacije i etno turizma, s obzirom na veoma visok procenat ljudi koji ne zna osnovne podatke o manifestaciji.

Slika 08. Grafički prikaz šestog pitanja7. Kakav je uticaj festivala na turizam Smederevske Palanke?

Najveći broj ispitanika, tj 47% se izjasnilo da je uticaj festivala na turizam mali, 31% da ne zna, 13% da nema uticaja, a samo 9% da postoji neki minimalni uticaj.

Slika 09. Grafički prikaz sedmog pitanja8. Da li se uključujete u festival folklora „Jaseničko prelo“?

Samo 27% ispitanika se izjasnilo da učestvuje u festivalu uključivanjem u isti, među kojima su bila dva organizatora festivala i par posmatrača, dok se velika većina ne uključuje.

Slika 10. Grafički prikaz osmog pitanja

9. Kako lokalno stanovništvo reaguje na uključivanje drugih domaćinstava u festival folklora „jeseničko prelo“?

6

Veoma mali broj ispitanika reaguje pozitivno na na uključivanje drugih domaćinstava u festival, svega 37%, dok velika većina nije uopšte upućena na to da se druga domaćinstva uključuju u festival, 60%.

Slika 11. Grafički prikaz devetog pitanja

10. Da li se ostalo stanovništvo delimično priključuje domaćinstvima koja pružaju usluge u turizmu?

Kod ovog pitanja vlada podeljeno mišljenje o priključivanjudomaćinstvima koja pružaju usluge u turizmu. Veliki broj njih smatra da se ostalo stanovništvo ili uključuje ili odgovaraju da ne znaju, dok je samo 18% iskreno odgovorilo da ne zna.

Slika 12. Grafički prikaz desetog pitanja

11. Da li mislite da turistička organizacija dovoljno učestvuje u festivalu folklora „Jaseničko prelo“?

Polovina ispitanika smatra da se turistička

organizacija ne angažuje dovoljno u festivalu, 27% je mišljenja da se ona dovoljno uključuje, dok je ostatak od 33% neinformisan o tome što pokazuje da turistička organizacija nema veliki uticaj na isti.

Slika 13. Grafički prikaz jedanaestog pitanja

12. Koje biste novine uveli u festival folklora?

Prva novina za koju su ispitanici naveli da bi uveli u festival, koju je predložila većina, jeste aktivnija promocija festivala jer je dobar deo stanovništva neinformisan o manifestaciji kao i mogućnostima za razvoj etno turizma u Palanci. Pore nje, manifestaciju bi obogatili brojnim takmičenjima u kulinarstvu, promocijom starih zanata, većim uključivanjem omladine, kao i kudova, dužim boravkom učesnika i pruzili mogućnost obilaska grada tokom trajanja manifestacije uz brojne prateće događaje.

7

3.2. ANKETIRANjE TURISTIČKE ORGANIZACIJE SMEDEREVSKE PALANKE

1. Da li i na koji način stimulišete razvoj etno turizma?

Turistička organizacija Smederevske Palanke stimuliše razvoj turizma samo mnogobrojnim kontaktima sa udruženjima koja neguju tradiciju i kulturnu baštinu. Međutim, stimulisanje razvoja na taj način nije dovoljno jer se time samo aktivira određeno stanovništvo sa kojom je organizacija blisko povezana, dok je ostalo neinformisano.

2. Da li i na koji način stimulišete razvoj drugih privrednih delatnosti koje (in)direktno utiču na etno turizam?

Turistička organizacija Smederevske Palanke ne stimuliše razvoj drugih privrednih delatnosti na bilo koji način tako da nema nikakvih (in)direktnih uticaja na etno turizam.

3. Na koji način turistička organizacija učestvuje u organizovanju festivala?

Turistička organizacija učestvuje u organizovanju festivala minimalno jer se u proces organizovanja uključuje tek na kraju, štampanjem propagandnog materijala, što nije dovoljno jer postoji širok spektar mogućnosti organizacije na neki drugi način.

4. Kakva je saradnja između turističke organizacije i organizatora festivala?

Saradnja između turističke organizacije i organizatora festivala je minimalna, odnosno ograničena samo voljom organizatora.

5. Kakva je medijska propraćenost festivala?

Turistička organizacija smatra da je medijska propraćenost festivala zaovoljavajuća u lokalnim okvirima.

6. Kakva je propaganda festivala folklora „Jaseničko prelo“?

Medijska propaganda festivala je nedovoljna zbog nedostatka i neinformisanosti stanovništa koje čak ne zna da festival folklora „Jaseničko prelo“ stoji samostalno u odnosu na festival „Jaseničku šarenicu“. Neinformisanost stanovništva potvrđuje i činjenica da veliki broj ljudi, kada se priča o ovom festivalu, govori o „Jaseničkoj šarenici“ štopotvrđuje da je on medijski bolje propraćen..

8

7. Koliko insistirate na vođenju evidencije o broju posetilaca? Koje podatke tražite za proračunavanje broja?

Turistička organizacija ne insistira na vođenju evidencije o broju posetilaca jer se ne vodi kao jedan od saradnika festivala.

8. Na koji način animirate lokalno stanovništvo da učestvuje u festivalu?

Turistička organizacija lokalno stanovništvo animira „Pozivom“ u lokalnim elektronskim medijima i svojeručnim pozivom što predstavlja jednu od mana samog festivala. Pored ovih načina, potrebno je štampanje dodatnog propagandnog i prodajnog materijala, kao i uključivanje nečega novog u domen etno turizma.

9. Da li insistirate na određenim uslovima ishrane ili prodaje proizvoda turistima?

Turistička organizacija ne insistira na određenim uslovima ishrane ili prodaje proizvoda turistima jer postoje drugi ljudi koji se specijalno brinu o tome. Organizacija ne insistima na tome jer, kao što je prethodno navedeno, se na festivalu ne predstavlja kao jedan od partnera ili saradnika organizatora istog. 10. Da li i na koji način festival folklora „Jaseničko prelo“ utiče na turizam Smederevske Palanke?

Da, najviše neplaćenom propagandom u kojoj su najznačajnije reportaže o istom, kao i posetioci koji će, na osnovu svojih utisaka o festivalu, animirati lokalno i ostalo stanovništvo da posete ovaj festival i omogućiti dalji razvoj festivala i etno turizma u Smederevskoj Palanci.

9

4. ZAKLjUČAK

Festival folklora „Jaseničko prelo“ nije pod okriljem opštinske turističke

organizacije. Upravo zbog toga smo se odlučili za ovu manifestaciju. Zanimalo nas je

koliko je opštinska turistička organizacija voljna da izvršava „samo“ ulogu saradnika.

Prva informacija koju smo tamo dobili bila je više nego intrigantna – nisu čuli za

„Jaseničko prelo“. Sutradan se pojavio direktor i rekao nam da zna o čemu se radi, ali se

protivio popunjavanju ankete. Posle kraćeg ubedjivanja, anketa je popunjena i pečatirana.

Odgovori nas nisu začudili. Dugim, ukrašenim rečenicama pokušali su da nas

ubede u svoju dobru volju da se uključe u organizaciju festivala. No, izmedju redova stoji

nešto drugo. Pošto su isključeni iz kompletnog organizacionog procesa (podjednako

svojom voljom, koliko voljom organizatora), rešili su da „zakinu“ na jedinoj stvari koja

im je dodeljena – promocionom delu.

Pitali smo ih i uopšteno za etno turizam i saznali da se ni na tom polju ne

angažuju. To je dovelo do znatne neinformisanosti lokalnog stanovništva kada je ovaj vid

turizma u pitanju. Mali broj ljudi će se samoinicijativno informisati o etno turizmu. Zato

je angažovanje opštinske turističke organicazije na ovom polju od izuzetnog značaja.

Kako u bližem okruženju ne postoje uslovi za razvoj etno turizma, trebalo bi se više

posvetiti etno manifestacijama. Može se iskoristiti takmičarski duh i rivalstvo koji postoje

izmedju sela-organizatora pojedinih manifestacija, kao i volja gradjana za participacijom.

Učešće lokalnog stanovništva naspram onih koji žele da učestvuju je nezadovoljavajuće.

Nedostatak finansijskih sredstava je svuda problem. Medjutim, kvalitetno

ulaganje u jedan projekat obezbediće sredstva za narednu godinu za dva projekta.

Odsustvo saradnje organizacija predvidjenih za razvoj turizma koči ovaj proces. Čak je i

jedan ispitanik u svojim odgovorima naveo da su idejni projekti loši.

10

Smederevska Palanka ima dosta potencijala i stanovništvo koje želi da bude

integrisano u etno turizam, ali napretka nema zbog nezainteresovanosti nadležnih

institucija. Dok se u drugim opštinama trude da animiraju lokalno stanovništvo, mi ćemo

se truditi da animiramo turističku organizaciju.

11