1 سعید محسن نژاد

نکات مهم و کلیدی

مالیه عمومی ویژه دانشجویان دانشگاه پیام نور

( براساس کتاب رنجبری و بادامچی)

2 سعید محسن نژاد

صل اولف

مالیه عمومی که گاهی اقتصاد بخش عمومی یا اقتصاد عمومی نیز خوانده می شود در مورد فعالیتهای مالی،

ص منابع و توزیع درآمد بحت می کند.درآمدها و هزینه های دولت و تأثیر آنها روی تخصی

در علم اقتصاد شاخه ای است که موضوع آن عبارت است از تجزیه و تحلیل درآمدها و مالیه عمومی

هزینه های عمومی و آثار آن.

و قوانین مالی و طرق فنی : علومدر ترمینولوژی حقوقی محمد جعفر لنگرودیتعریف مالیه عمومی دکتر

مور مالی در حقوق عمومی. قانونی مربوط به ا

: قواعد مربوط به وضع مالیاتها و عوارضی که مأموران دولت می توانند از افراد دکتر ناصر کاتوزیانتعریف

.می گویند مالیه مطالبه کنند و همچنین مقررات ناظر بر بودجه عمومی و وظایف دیوان محاسبات را حقوق

است که لی است. در حقیقت حقوق مالیاتی رشته ای از حقوق عمومیبخشی از حقوق ما حقوق مالیاتی

مقررات مالیاتی و مزایای اجرای آنها را مقرر می دارد.

و بودجه : علم تجزیه و تحلیل قوانین و قواعد مربوط به در آمدها و هزینه های دولتتعریف حقوق مالی

عمومی کشور و آثار آن.

. ومی است جزء شاخه های حقوق عم حقوق مالی

پیشینه و تحوالت مالیه عمومی

باستان دوره اول .

گیرد کمتر توجه شده است ور را در بر میکش عمومی خرج و دخل که عمومی مالیه به قدیم یونان در

هر چند در میان آثار متفکرانی مانند افالطون و ارسطو مطالبی در این زمینه یافت می شود. در دوران

ز مالیه اهمیت چندانی نداشت زیرا اوال بودجه عمومی امپراطوری محل فتوحات و امپراطوری روم نی

3 سعید محسن نژاد

شد و نیازی به اخذ مالیات نبود و ثانیاً اندیشمندان رومی اغلب خراج ممالک تحت الحمایه تأمین می

در توسعه حقوق اهتمام داشتند تا اقتصاد.

وجه مورد ت اکمیت مطلق کلیسا مالیه عمومیدر دوره قرون وسطی نیز به دلیل حکومت ملوک الطوایفی و ح

قرار نداشت.

اخالقی کلیسا در این دوران عبارتند از: اصلی ثبات، اصلی قناعت و اصلی تداوم. -سه اصلی مالی : نکته

سوداگران مکتبدوم .

کامح برای مطلق صالحیت و اقتدار به اعتقاد سو یک از زیرا است عمومی مالیه توسعه هدور ،هدور این

نتیجه گسترش روزافزون هزینه های عمومی گردید که نیاز به اخذ در و آنان فعالیت افزایش موجب

مالیات برای پرداخت مخارج دولتها را آشکار ساخت و از سوی دیگر زوال حکومت مذهبی کلیسا بر

ممنوعیت مطالعات اقتصادی و مالی پایان داد.

شور میزان طال و نقره در اختیارشان است و این موجب وجود سوداگران معتقد بودند ثروت واقعی هر ک

خشونت و شدت غیرقابل تردید در تفکراتشان می شد. به همین دلیل در این دوره مخارج ارتش و نیروهای

نظامی به شدت افزایش یافت و برای تامین این هزینه ها نیاز به اخذ مالیات های سنگین ایجاد گردید.

همان سوداگران معتقد بودند درآمد عمده دولت برای تأمین این هزینه ها عالوه بر امالک مرکانتیلیست ها یا

گردد. ز طریق حقوق و عوارض گمرکی تحصیلدولتی و خالصجات بایستی ا

4 سعید محسن نژاد

فیزیوکرات ها سوم .

ار قر فیزیوکرات ها یا طبیعیون عمل اقتصادی را از سیاست منفک کرده و آن را به طور مستقل مورد توجه

دادند. تکیه بر قوانین طبیعی از اصولی بنیانی این مکتب محسوب می گردد. عدم مداخله دولت و آزادی کسب و

کار در داخل کشور و آزادی بازرگانی اساس نظریات اقتصادی فیزیوکرات ها است. عقیده دیگر فیزیوکرات ها

.باید یک مالیات واحد از اراضی اخذ شود این بود که منشأ ثروت ملی زمین است و به جای کلیه مالیاتها

مکتب کالسیک ها چهارم .

بنیانگذار این مکتب آدام اسمیت بود. وی با ارائه نظریه دولت ژاندارم اعتقاد داشت چنانچه آزادی فردی و

اصلی رقابت و آزادی داد و ستد فراهم شود نیازی به دخالت دولت نیست. کالسیک ها در ابتدا محدوده

یار کمی برای فعالیت دولت در نظر گرفته بودند و دخالت دولت را تنها در حوزه های تأمین امنیت و بس

عمومی مجاز می شمردند . دفاع ملی، تضمین آزادی های فردی و دادگستری و تامین برخی کاالهای

بهترین دولتها، دولتی است که کمتر حکومت کند. عقیده کالسیکها: نکته

الیه مدو مکتب کالسیک و فیزیوکرات که معتقد به عدم مداحله دولت در اقتصاد بودند از اهمیت : کتهن

عمومی در حد وظایف محدود دولت کاستند و به همین دلیل مالیه عمومی در سایه این دو مکتب یک مالیه

غیرفعال می باشد.

سوسیالیزم پنجم .

نفع پرستی انسان و آزادی مطلقی کسب و کار بناشده و به و ردیف آزادی مبنای بر که ها کالسیک عقاید

ادی و قتصاکلی به سرنوشت جامعه و رفاه اجتماعی بی توجه بود، نتایج بسیار نامطلوبی از لحاظ عدالت

اجتماعی به بار آورد. شرایط ایجاد شده افکار عمومی را تحت تاثیر قرار داد و متفکران زیادی در این

ان عقاید پرداختند. سن سیمون نقص عمده مکاتب فیزیوکرات و کالسیک را دوری آنان از اصول زمینه به بی

5 سعید محسن نژاد

و قواعد اخالقی یافته و پایبندی به اخالق را در اقتصاد چاره کار می دانست. بعد از وی افراد زیادی در

و کمونیسم کارلطیف های متنوع به ادامه این تفکرات پرداختند اما موسی و تدوین کننده سوسیالیزم

مارکس بود که نظراتش بعدا با تغییراتی به شکل عملی پیاده گردید.

مارکسیسم و سوسیالیزم بدون شک دامنه مالیه عمومی را بیش از اندازه توسعه می دهند. زیرا این

مکتب مخالف با مالکیت خصوصی بوده و خواهان آن است که کلیه امور اقتصادی جامعه بویژه وسایل

د به صورت اشتراکی و به وسیله دولت اداره گردد. در نتیجه محدوده فعالیتهای دولت و مالیه تولی

ی گردد.م عمومی وسعت قابل مالحظه ای می یابد و متقابال قلمرو مالیه خصوصی بسیار تنگ

6 سعید محسن نژاد

صل دومف

قانون اساسی، منابع معتبر ۷۶۱ ز انجا ضرورت پیدا می کند که اصلبررسی مالیه عمومی در اسالم ا

کم ه اگر حسالمی و فتاوای معتبر را یکی از منابع حقوقی کشورمان شناخته و به قاضی اجازه می دهد کا

دعوایی را در قوانین مدونه نیابد با استفاده از منابع معتبر اسالمی حکم قضیه را صادر کند.

منابع مالیه عمومی در اسالم

زکاتاول .

زکات اولین منبع مالی ثابت است. یعنی منبعی که تحت هیچ شرایطی مورد عفو واقع نمی شود.

زکات به منابع زیر تعلق می گیرد:

غالت اربعه )گندم، جو، خرما و کشمشی( - الف

انعام ثالثه )شتر، گاو و گوسفند( -ب

نقدین )طال و نقره( -ج

زکات باید در موارد زیر به مصرف برسد:

فقرا و مساکین -الف

ماموران جمع آوری ذکات -ب

ی شوند کفاری که در جنگ به مسلمانان کمک می کنند یا به اسالم متمایل م -ج

بندگان مکاتب -د

بدهکاران -و

. مصالح عمومی اسالمو افراد در راه مانده -ه

7 سعید محسن نژاد

خمس دوم .

: است واجب چیز تهف در و است مالی پنجم یک و مشاع کسر سمخ

شود می کرفته غنیمت به جنک اهل از آنچه -الف

معادن -ب

کنج –ج

ی ایند گوهرهایی که از زیر اب به دست م -د

آنچه از مخارج ساالنه خود و خانواده باقی بماند -و

. مالی حاللی که به حرام مخلوط گرددو زمینی که کافر ذمی از مسلمانان بخرد -ه

و دانند می رایکی مالیات و زکات و خمس اسالمی دانشمندان از برخی: مالیات با زکات و رابطه خمس

باید مالیات دیدگاه این در. است اسالمی دولت عمومی آمد در منابع از مالیات مثل مہ زکات و خمس معتقدند

هزینه ها و احتیاجات عمومی دولت اسالمی را مسلمین اخذ گردد که خمس و زکات به تنهایی کفافاز زمانی

نکند.

است که هر ینمهمترین وجه تشابهی که بین مالیات های اسالمی و مالیات های امروزی وجود دارد ا: تشابه

دوی آنها از درآمدهای عمومی محسوب می شوند و برای تامین هزینه های عمومی تحصیل می شوند و به همین

و هزینه های عمومی صحبت می کند. دلیل هر دو داخل در بحث کلی مالیه عمومی هستند که از درآمدها

است در حالی که مالیاتها از : منابع تعلق خمس و زکات و موارد مصرف آنها مشخص گردیده تفاوت

هر منبعی که قانونگذار تصمیم بگیرد وصول و در هر جهتی که قانوناً معین شده باشد به مصرف می

رسد. از طرفی علمای اقتصاد معتقدند دولت باید از طریق مالیات به ارشاد اقتصادی بپردازد در صورتی

لی دخالت و ارشاد اقتصادی قابل اعمال نیست. که با توجه به تعیین متعلقات مالیات های اسالمی اص

8 سعید محسن نژاد

همچنین مطابق اصل شخصی ساختن، بسته به اینکه درآمد شخصی ناشی از کار اوست و در اثر زحمت

و تحمل مشقت به دست آمده یا با بکار بستن سرمایه، میزان مالیات باید تفاوت داشته باشد در حالی

سرمایه تفاوتی نیست. در نهایت خمس و زکات ضمانت که در شمول خمس بر درآمد ناشی از کار یا

مجازاتی تعیین نشده است ولی اجرای اخروی و اعتقادی دارند و در قانون برای عدم پرداخت آنها

مالیاتها ضمانت اجرای مادی و قانونی دارند.

انفال و فی سوم .

شخص اول جامعه اسالمی می باشد . انفال به معنی زیاده است و از نظر فقهی اموالی است که متعلق به

این اموالی عبارتند از اراضی انفال، جنگل های طبیعی و نیزارها، اموالی کسی که وارت قانونی ندارد،

اموال شخصی روسای ممالک خارجی که در جنگ با حکومت اسالمی مغلوب می شوند و ...

ن هایی است که از کفار به پیامبر اعاده فیء در لغت به معنای رجوع و بازگشت است و منظور از آن زمی

شده است. در حقیقت فیء چیزی مستقل از انفال نیست و جزئی از آن است. این دو خود بخشی از

درآمدهای عمومی حکومت اسالمی است که امروزه اصطالحاً درآمدهای خالصه نامیده ته کی ( شود.

جزیه و خراج چهارم .

ه طور سرانه و در عوض زکات و خمسی به دولت اسالمی می پردازند. مالیاتی است که کفار ب جزیه

ردد. گجزیه به طور ساالنه پرداخت می گردد و هرگاه کافری مسلمان شود از پرداخت جزیه معاف می

مالیات مخصوصی اراضی بود که دولت اسالمی از مسلمین یا اجانب تحت مقررات معین خراج

بوسیله امام تعیین می شود. می گرفت. مقدار این مالیات نیز

عالوه بر موارد فوق کفارات، طسق، عشره و ... نیز از جمله در آمدهای دولت اسالمی محسوب: نکته

می گردند.

9 سعید محسن نژاد

فصل سوم

منابع حقوق مالی

بع سیاستهای قدرت عمومی در امور مالی است و سیاستهای عمومی دولت زمانی الزام مالیه عمومی تا

آور است که تبدیل به قانون شود.

قانون اساسی اول .

قانون اساسی هر کشوری نظام مالیه عمومی آن کشور را از لحاظ اصول کلی و سیاستها و خط مشی

رین موضوعاتی که مورد توجه قوانین اساسی های اسراساسی مشخص می نماید. همچنین یکی از مهمت

ور ما اصولی متعددی از جمله اصلاست مسایلی مالی و مقررات مالیاتی است. در قانون اساسی کش

مربوط به موضوعات حقوق مالی هستند. ۱۱و ۱۵، ۱۵، ۱۷

قانون عادی دوم .

ب قانون اساسی و با در نظر قانون عادی به قوانین مصوب پارلمان گفته می شود که باید در چارچو

گرفتن ضوابط و حقوقی که برای اشخاصی در قانون اساسی شناخته می شود مثل حق مالکیت،

تصویب شوند. بنابراین قوانین عادی باید سعی خود را معطوف به تامین هزینه های عمومی و مصرف

نند. بوسیله دولت جلوگیری کآنها در محل تعیین شده بنمایند و در عین حال از تضییع حقوق اشخاصی

اهداف قانونگذار در زمینه در آمدهای عمومی عبارتند از:: نکته

تعیین محل درآمدهای عمومی -الف

مقررات وصول درآمدهای مذکور -ب

مرجع و نحوه رسیدگی به اعتراضات -ج

10 سعید محسن نژاد

اهداف قانونگذار در زمینه هزینه های عمومی عبارتند از:: نکته

ش بینی و تصویب هزینه های عمومیپی -الف

نظارت بر انجام هزینه ها -ب

تعیین نحوه رسیدگی به تخلفات و جرایم -ج

دولتی های نامه آیینسوم .

"انحصارا هک مالیاتی تحقیف و کی بحشود و معاقیت موارد و مالیات تعیین به مربوط ضوابط استثنای به

قانونی بوسیله انبوهی از مقررات دولتی که خالهای ها مینهز سایر در شود، می تعیین قانون موجب به

ممکن است به صورت تصویب نامه، آیین نامه یا بخشنامه باشد رفع می گردد.

آیین نامه های دولتی گاهی مستقل و گاهی برای اجرای قانون مصوب مجلس است اما نمی تواند

تحمیل نماید.تکالیفی بیش از آنچه قانون مقرر داشته به شهروندان

معاهدات بین المللی چهارم .

مقررات عهودی که بر طبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دولی منعقد شده باشد در حکم قانون

معاهدات بین است. قراردادهای اجتناب از اخذ مالیات مضاعف و جلوگیری از فرار مالیاتی از جمله این

المللی است.

رویه قضایی

ه دادگاهها، هیأت های اختالف مالیاتی و هیأت های مستشاری دیوان محاسبات کشور صادر آرایی ک

می کنند نشان دهنده برداشت محاکم و تفسیر های قضایی از قوانین مالی است و بخشی از آنها الزام

آور است. در ایران آرای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری و شورای عالی مالیاتی در این خصوصی

نبع بسیار مهمی تلقی می گردد.م

11 سعید محسن نژاد

سایر منابع

منابع دیگری از جمله عرف و دکترین هرچند تاثیر مستقیمی در حقوق مالی ندارند اما در توسعه و

تحول آن به ویژه به صورت مطالعات تطبیقی مفید هستند.

12 سعید محسن نژاد

فصل چهارم

آمدهای عمومیمخارج و در

مخارج عمومی

رتند از: بهای کاالها و خدمات مصرقی و هزینه اقدامات و فعالیت های دولت که در مخارج عمومی عبا

راستای وظایف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن صرف می شود.

اهمیت مخارج عمومی

خارج عمومی نیز در حد در گذشته وظایف دولت محدود به برقراری امنیت و عدالت بود و به همین دلیل م

ش و دیپلماسی بود. تحوالت بعدی این وضعیت را دگرگون ساخت و لزوم دخالت دولت را در و ارت مخارج پلیس

و نوسازی و صنعتی کردن ۰۳اقتصاد محرز نمود. امحای آثار جنگ های جهانی، مبارزه علیه رکود بزرگ، دهه

مخارج عمومی کشورها گردید. کشورها موجب سلطه روزافزون دولت در اقتصاد و اقزایش

می دهند. در حال حاضر در اغلب کشورها هزینه های عمومی یک پنجم تولید ناخالص داخلی را تشکیل: نکته

انواع تقسیم بندی مخارج عمومی

براساسی وظایف دولت -الف

بر اساسی هزینه های عمومی اجباری و اختیاری -ب

بر اساسی نهادهای مختلف عمومی -ج

ادی و فوق العادهبر اساسی هزینه های ع -د

هزینه های انتقالی و غیر انتقالی -و

مخارج عمومی اداری و مخارج اقتصادی -ی

13 سعید محسن نژاد

هزینه های انتقالی هزینه هایی هستند که به گروهها و طبقات دیگری از جامعه منتقل می شود. : نکته

دهد. هزینه های غیر مانند بودجه ای که دولت به هالل احمر می دهد تا آن را به نیازمندان اختصاص

ل منتق انتقالی هزینه هایی هستند که اختصاص به دریافت کنندگان آن دارند و به طبقات دیگر

نمی شود. مثل حقوق کارمندان دولت.

در آمدهای عمومی

درآمدهای عمومی درآمدهایی هستند که قدرت عمومی برای تأمین هزینه های عمومی را به دست

می آورد. به طور کلی درآمدهای عمومی در دو دسته مالیاتی و غیر مالیاتی قرار می گیرند که نشان

از درجه اهمیت مالیات به عنوان منبع اصیل تامین مالی دولت دارد.

دسته زیر طبقه بندی کرد: ۴درآمدهای عمومی را می توان به

در آمدهای خالصهاول .

یر منقولی است که دولت به عنوان یک مالک خصوصی مالک آن است. اراضی از لحاظ حقوقی خالصه مالی غ

کشاورزی، امالک، معادن، منابع طبیعی از خالصه های قدیمی تر و شرکتهای دولتی، ارائه خدمات اداری و اخذ

وجوهی جهت صدور ورودیه ها، گواهینامه ها، پروانه ها و ... از خالصه های جدیدتر هستند.

مدهای استقراضیدر آ دوم .

بر خالف گذشته که استقراضی یک منبع درآمد استثنایی و فقط برای مقابله با بحران اقتصادی، جنگ و

اوضاع غیرعادی بود امروزه جذب سرمایه های خصوصی از طریق انتشار اوراق قرضه یا مشارکت کامال

به دوره های کوتاه مدت، میان طبیعی است. درآمدهای استقراضی را می توان بر حسب زمان بازپرداخت

خارجی تقسیم بندی نمود. مدت و بلندمدت و همچنین از حیث منبع تامین مالی به داخلی و

14 سعید محسن نژاد

استقراض داخلی از نظر سیاسی و اجتماعی مفیدتر از اعتبارات خارجی است. زیرا قرضه داخلی: نکته

ه قه و دلبستگی مردم را نسبت بنسبت به استقراض خارجی استقالل دولت را استحکام می بخشد، عال

سرنوشت اقتصادی و اجتماعی افزایش می دهد و موجب همبستگی دولت و ملت برای مقابله با بحران

ها می گردد. همچنین قرضه داخلی قدرت خرید افراد را کنترل کرده و به این ترتیب موجب کاهش

معایبی از جمله محدودیت منابع لیتقاضای کل و کنترل تورم می گردد. از طرف دیگر استقراض داخ

مالی، دامن زدن به رکود و زمان بر بودن دارند.

دودیت و عدم مح استقراض خارجی نیز محاسنی مثل استفاده از پس انداز خارجیان برای استفاده در توسعه کشور: نکته

و اقتصاد کشور وام گیرنده قدرت خرید مردم کشور دارد . ضمن اینکه کشور وام دهنده را نگران سرنوشت سیاسی

عالوه بر این محدودیتی نیز در جذب منابع خارجی وجود نموده و به این ترتیب حمایت بین المللی ایجاد می کند .

سریعتر و بیشتر خواهد بود. در طرف مقابل استقراض خارجی به مثابه یک تهدید جدی ندارد و تامین مالی به این شکلی

اقتصادی و استقالل ملی قابل توجه است. علیه امنیت سیاسی و

قرضه خارجی به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم قابل تبدیل است :

ارجیخ استقراض و است کشور یک دولتی ایھک بان یا دولت از دولت یکشامل استقراض استقراض خارجی مستقیم

خارجی است . قرضه در بورسهایغیر مستقیم شامل استقراضی از بخش خصوصی خارجی از جمله فروشن اوراق

در آمدهای پولیسوم .

د. در غیر بانکی کشور باش درآمدهای پولی نوعی از استقراض است البته به شرطی که به شکل گرفتن اعتبار از سیستم

یظرفیت پولی جامعه بیشتر باشد می توان ان را نوع اینصورت اگر به صورت انتشار پول بوده و حجم پول منتشره از

مالیات دانست.

.بانک مرکزی به منزله صندوق دولت است و استقراضی از آن مستلزم پرداخت بهره نیست: نکته

15 سعید محسن نژاد

در آمدهای مالیاتی چهارم .

مالیات پدیدد ای قاهرانه و قانونی بوداد و استثنا بر اصلی تسلط اشخاصی بر اموال خود است و به همین دلیل باید

یعنی دولت نتواند هر چقدر که می خواهد از مالی مردم برداشت نماید. -د در حداقل ممکن محدود بمان

عمومی است. پرداخت مالیات جنبه ارادی و داوطلبانه ندارد و اخذ آن یک عملی اقتداری و انحصاری قدرت

:انواع مالیات

مالیات سرانه و مالیات حقیقیاول .

ار آن به تعداد افراد بستگی دارد اما مالیات مالیات سرانه به شخصی مودی تعلق می گرفت و مقد

حقیقی به میزان مصرف یا دارایی کاالها تعلق می گرفت.

مالیات مقطوع و مالیات نسبیدوم .

برخی اوقات میزان و مبلغ مقطوعی به عنوان مالیات از مودی اخذ می گردد و گاهی نیز مالیات به

میزان دارایی یا درآمد مودی بستگی دارد.

مالیات توزیعی و مالیات نرخیسوم .

گاهی اوقات ابتدا میزان کل مالیات را تخمین می زدند و آن را به تعداد جمعیت تقسیم نموده و از هر

کسی سهمش را وصول می کردند اما مالیات نرخی مالیاتی است که بر اساسی اعمال نرخ مالیات در

ت نرخی می تواند متناسب و یا تصاعدی باشد.ماخذ متعلق به هر مودی به دست می آید. مالیا

مالیات جنسی و مالیات نقدیچهارم .

مالیات واحد و مالیات متعددپنجم .

16 سعید محسن نژاد

طبقه بندی های جدید ششم .

منفی مالیات و ہافزودمالیات بر ارزش -الف

وقتی .شود می منتقل نهایی کننده مصرف به که است فروش بر مالیات نوعی هافزود ارزش بر مالیات

.گویند می منفی مالیات اصطالحاً گردد پرداخت یارانه شخصی به

لیات مستقیم و غیرمستقیمما - ب

مالیات مستقیم به طور مستقیم از خود مودی گرفته می شود ولی مالیات غیرمستقیم از شخصی که

. شودمودی محسوب می گردد وصول شده و به طور غیرمستقیم به مودی واقعی تحمیل می

مهمترین تفاوت مالیات های مستقیم و غیرمستقیم مساله انتقال مالیات است. در مالیات مستقیم: نکته

دولت مالیات را از خود مودیان می گیرد و این مبلغ به طبقه یا گروه دیگر منتقل نمی گردد اما در مالیات

می دهد مبلغی را که به دولت غیرمستقیم دولت به شخصی که مالیات را از او وصول می کند اجازه

ت همچنین مالیامنتقل کند . پرداخته است از طریق افزایش قیمت محصوالت یا خدماتش به مصرف کننده

های مستقیم عادالنه تر از مالیات های غیر مستقیم هستند چون مالیات مستقیم با در نظر گرفتن وضع مالی

پرداخت کننده مالیات غیرمستقیم فارغ از وضع مالی کسی مودی و متناسب با توان وی تعیین می شود اما

غیرمستقیم چون از مودی واقعی وصول نمی شوند سهل است که محصولی را می خرد. درضمن مالیات های

الوصول تراند.

17 سعید محسن نژاد

صل پنجمف

اصول مالیات از نظر اقتصاددانان

اصول کالسیک اول .

۴رای تعیین و وصول مالیات ها بیان کرده اند. آدام اسمیت این اصول اقتصاددانان گذشته اصولی را ب

بیان کرده است:« ثروت مللی»گانه را در کتاب

عدالت اصل -الف

ایدنب هیچکس. رددگ وصول همه از عادالنه شکل به و تقسیم مردم همه بین و داشته عمومیت باید مالیات

باید مالیات همچنین. تشود اعمال تبعیضی مالیات پرداخت برای افراد بین و باشد معاف مالیات پرداخت از

دالنه و برابر بین مودیان توزیع گردد یعنی هر کسی به تناسب درآمدی که دارد مالیات بپردازد.عا

اصل اطمینان -ب

مودی باید از صحت و دقت عمل ماموران مالیاتی اطمینان داشته باشد. میزان، ماخذ، زمان و طریقه

رداخت مالیات بایستی دقیقاً مشخص شده باشند.پ

اصل سهولت -ج

مالیات باید سهل الوصول باشد یعنی مالیات و تشریفات وصول آن باید به گونه ای باشد که هم برای

مودی و هم برای دولت کمترین زحمت را ایجاد کند.

صرفه جویی اصل -د

نه بیشترین میزان مالیات وصول گردد. در حقیقت هزینه این اصلی بیان می کند که باید با کمترین هزی

وصول مالیات باید نسبت ناچیزی از اصلی آن باشد.

18 سعید محسن نژاد

اصول جدید دوم .

اقتصاددانان در سالهای اخیر اصولی دیگری را به عنوان اصول مالیات اعالم کرده اند.

اصل شخصی ساختن مالیات -الف

رد . بگی و وضع زندگی و سطح و کیفیت درآمد وی مدنظر قراردر تعیین مالیات باید خصوصیات مودی

اصلی تصاعدی بودن نرخ مالیات -ب

برخالف گذشته که نرخ مالیات نسبت به درآمد اشخاص به صورت ثابت افزایش می یافت، امروزه

یزن اقتصاددانان معتقدند با باال رفتن سطح درآمد، عدالت ایجاب می کند که درصد مالیات متعلقه

اصلی دخالت -ج

اقتصاددانان کالسیک معتقد بودند مالیاتها نباید به ابزاری برای پیشبرد اهداف اقتصادی یا سیاسی

دولتها تبدیل شوند اما امروزه مالیات تنها وسیله درآمدزایی دولت نیست بلکه وسیله ای برای اعمال

از این ابزار فعالیتهای دلخواه خود را تشویق سیاستهای اقتصادی دولت است. دولت می تواند با استفاده

یا تحدید نماید.

بهای خدمات، قدرت پرداخت و فداکاری اصل -د

گروهی از اقتصاددانان معتقدند مالیاتها باید به گونه ای تنظیم شوند که کسانی که از خدمات دولتی بهره

مات کمتر استفاده می کنند مالیات کمتریزیادی دارند مالیات بیشتری بپردازند و کسانی که از این خد

بپردازند. اما دسته دیگری اعتقاد دارند این برداشت درست نیست زیرا اغلب کسانی که از خدمات و

م سنگین را ندارند چون معموال از قشر ک امکانات دولتی استفاده بیشتری می کنند توان پرداخت مالیات

درآمدتری هستند.

ده بیشتر برای افراد متمکن و متمول نوعی فداکاری نسبت به جامعه محسوب می شود.مالیات مقرر ش: نکته

19 سعید محسن نژاد

اصول حقوقی مالیات

اصل قانونی بودن مالیات اول .

برخالف گذشته که میزان و شکل مالیات به تصمیم حاکم بستگی داشت در حال حاضر هر نوع مالیاتی

قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران مقرر کرده ۱۷باید در قالب قانون تصویب و اجرا شود. اصلی

تخفیف هیچ نوع مالیات وضع نمی شود مگر به موجب قانون، موارد معافیت و بخشودگی و)است:

( . مالیاتی به موجب قانون مشخص می شود.

اصلی محرمانه بودن اطالعات مالیاتی دوم .

تحقیق و تفحص در فعالیتها و کسب اطالعات ون مقدار میزان مالیاتی که مودی باید بپردازد بدون چ

الزم از هزینه ها و درآمدهای وی امکان پذیر نیست، قانونگذار ناچار است به ماموران خود اجازه

بررسی دقاتر و اسناد مودی را بدهد. این در حالی است که افشای این اطالعات می تواند خساراتی بر

اصولی مالیات محرمانه بودن اطالعاتی است که ماموران مودی تحمیل نماید. به این ترتیب یکی از

مالیاتی در نتیجه بازرسی از دفاتر و اسناد مربوط به فعالیتهای وی به دست می آورند.

مودیان بیناصل عدم تبعیض سوم .

این. ستانسانها میان تبعیضی بردن بین از برای تالشی و مبارزه مدنیت دستاوردهای مهمترین از یکی

متمم قانون ۷۱ اصل. است درآمده قانون شکل به و ساخته متجلی را خود نیز مالی حقوق در الشت

در موارد مالیاتی هیچ تفاوت و امتیازی فی »اساسی مشروطیت ایران به صراحت اعالم داشته بود که

اسی هرچند چنین اصلی به این وضوح و صراحت در قانون اس«. مابین افراد ملت گذارده نخواهد شد

ناروا و ایجاد تبعیضات رفع ه ازماده های دیگری وجود دارند ک وفعلی موجود نیست اما بندها

امکانات عادالنه برای همه در زمینه های مادی و معنوی سخن گفته است.

20 سعید محسن نژاد

فصل ششم

منابع مالیاتی در ایران

مالیات بر دارایی اول .

مالیات برارث -الف

ی است که مشمولین زحمتی برای به دست آوردن آن نکشیده اند و در اثر مالیات بر ارث یکی از منابع

حمایت قانون به دست آمده است. همچنین به لحاظ تعداد و کثرت منبع سرشاری است. هرگاه در

مشمول مالیات قانون مالیات های مستقیم ۷۱نتیجه فوت شخصی اموالی از متوفی باقی بماند طبق ماده

خواهد بود.

قانون مالیات های مستقیم هر چه ورات نسبت دورتری با متوفی داشته باشند ۵۳بر مبنای ماده : نکته

نرخ مالیاتی بیشتر می شود.

حق تمبر - ب

خذ مالیات از طریق الصاق و ابطال تمبر بر روی اسناد، اوراق و مدارک از شیوه های جدید آست. این أ

ی دهد و هم درآمدی نصیب دولت می نماید.روش هم به اسناد و مدارک اعتبار قانونی م

مالیات بر درآمددوم .

مالیات بر درآمد امالک -الف

این مالیات از درآمد امالک یعنی از درآمد ناشی از واگذاری حقوق اشخاصی نسبت به امالک خود

ق واگذاری ، انتقال ح/۱وصول می گردد. نقل و انتقال قطعی امالک به مأخذ ارزش معامالتی و به نرخ

در تاریخ انتقال از طرف مالکین ٪۵محل به مأخذ وجوه دریافتی مالک یا صاحب حق و به نرخ

21 سعید محسن نژاد

مشمول مالیات می باشد. درآمد مشمول مالیات امالک مورد اجاره نیز عبارتست از کل مال االجاره

بابت هزینه ها و استهالکات. ٪۵۱ساالنه اعم از نقدی و غیرنقدی پس از کسر

الیات بر در آمد کشاورزیم -ب

هرچند این نوع مالیات از قدیمی ترین انواع مالیات بوده است اما از زمانی که دولتها به اهمیت

. د ندازمی پر کشاورزی و لزوم حمایت از ان پی برده اند با معافیت این بخشی به ترغیب و تشویق این بخشی

درآمد مشاغل مالیات بر درآمد حقوق و مالیات بر - (د)و (ج)

عالیت اشخاص کاهی به صورت مشاغل مستقل و کاهی در خدمت دیگری تعریف می کردد. نوع اول مالیات ف

بر درامد مشاغل و نوع دوم مالیات بر درامد حقوق نام دارند. هر دو نوع درآمدها مشمولی مالیات هستند.

حقوقی اشخاص درآمد بر مالیات - ہ

رد را آن موضوعه قوانین که عمومی منافع از منفعتی یا افراد از هیگرو از عبارتست حقوقی شخص

و موضوع حقوق و تکالیف قرار داده باشد. جمع درآمد ناشی از فعالیت های طبیعی شخصی حکم

انتفاعی اشخاصی حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج تحصیل شده باشد، پس از وضع

خواهند بود./ ۵۱ف و کسر معافیت های مقرر مشمولی مالیات با نرخ زیانهای حاصل از منابع غیر معا

مالیات بر درآمد اتفاقی -و

درآمد اتفاقی عبارتست از درآمدی که به طور غیرمستمر و اتفاق به دست بیاید مانند پاداش، جایزه، حق

می نهان پدید مأموران مالیاتی تالیف غیرمستمر و .... این منابع از منابع ناشناخته مالیاتی هستند و اغلب از

درآمدها نیز مشمول مالیات هستند. قانون مالیات های مستقیم این ۷۷۷ماند در حالیکه مطابق ماده

برخالف سایر منابع مالیاتی، در آمدهای اتفاقی از معافیت های مالیاتی برخوردار نمی باشند و: نکته

درآمد حاصله. ٪۷۳۳ درآمد مشمول مالیات موضوع این فصل عبارتست از

22 سعید محسن نژاد

فصل هفتم

مالیات دهنده یا مودی و شخص ای دو جانبه است و از دو طرف تشکیل می گردد. همالیات پدید

اه دارایی است.تگطرف مالیات گیرنده که دس

خود اظهاری

مودی دقیقتر و بیشتر از هر کس دیگری از میزان دارایی و درآمد خود اطالع دارد. بنابراین اظهار

لیات بوسیله مودی و همکاری او با اداره دارایی تشخیص و ارزیابی مالیات را آسان تر و واقعی تر ما

می سازد. اظهار مالیات از طرف مودی بواسطه تسلیم اظهارنامه صورت می گیرد.

اعتماد مودی به نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم و نیز درجه رشد اجتماعی و تربیت ملی

مودی با دستگاه مالیاتی بسیار موثر است.در همکاری

اصلی خوداظهاری: در نظامهای حقوقی کشورهای مختلف اصلی بر صحت اظهار مودی مالیاتی : نکته

است مگر آنکه خالف آن ثابت شود.

:رده استکاستفاده برای پیشگیری و یا کاستن از میزان خطر تقلب و یا اختفای ماخذ قانونگذار از سه ابزار مهم

: فصل هفتم قانون مالیات های مستقیم تشویق هایی را با عنوان جوایز خوشی حسابی تشویق -لف ا

در حق مودیانی که در تسلیم اظهارنامه و سایر وظایف قانونی از جمله پرداخت به موقع کوشا بوده اند

پیش بینی کرده است.

ى داده شده بوسیله موصحت و سقم اطالعات دبررسی : مقنن روشهایی را برایتحقیق و بررسی - ب

پیش بینی کرده است: به شرح زیر

رسیدگی به اسناد و مدارک مودی

.تحقیق و رسیدگی به اسنادی که نزد اشخاص ثالث است

23 سعید محسن نژاد

تحقیقی از ظریق تحصیل اطالعات از دوایر دولتی

ه است که چنانچقانونگذار مودیان بد حساب و مستن کف را تهدید کرده : تنبیهات و جرایم مالیاتی - ج

از انجام تکالیف قانونی خود و پرداخت مالیات استنکاف نمایند، با ابزارها و اهرمهای زیر تنبیه می کند:

علی الراس تشخیص

ممنوع الخروج شدن

أبطال اسناد أنتقال صورى

مجازات اداری

و حبس جریمه

از معافیت و بخشودگی محرومیت

دیگری به عنوان عدم ایجاد مزاحمت در زندگی خصوصی مودی رعایت صحت و دقت با اصل: نکته

ضوع به تدبیر و خالقیت بیشتری نیاز دارد.در تعارضی هستند و به همین دلیل این مو

شیوه های مختلف ارزیابی اداری

ارزیابی آزاد . ول ا

در این نوع ارزیابی اداره مجاز است از هر وسیله و روشی برای ارزیابی مأخذ استفاده نماید و فقط این

حق برای مودی وجود دارد که به ارزیابی اعتراض نماید.

و شواهد ارزیابی بر اساس قرائن . وم د

در این شیوه ارزیابی مأخذ با توجه به قرائن و نشانه های خارجی ارزیابی میشود. قرائن مالیاتی

عبارت است از عواملی که در هر رشته از مشاغل با توجه به موقعیت شغلی برای تشخیصی درآمد

مشمول مالیات به طور علی الراس به کار می رود.

24 سعید محسن نژاد

. مزاحمت و پیشگیری از تقلب: سهولت و عدم محاسن این روش

تقریبی روش معایب این روش: برخی مأخذها از روی نشانه ها قابل ارزیابی نیستند، همچنین این

است و ممکن است عادالنه نباشد.

ارزیابی مقطوع . وم س

این روش بسیار نزدیک به ارزیابی بر اساسی قرائن است لیکن از دقت و واقعی بودن ان روشی

اینکه به نشانه ها و قرائن متعدد دار نیست و جنبه تقریبی دارد و برای ارزیابی ماخذ به جایبرخور

توجه می شود. توجه شود تنها به عاملی که مربوط به مأخذ است

روش مالیات های مستقیم به طور مشخص به روش های تشخیص مالیات اشاره نکرده اما چهار قانون

زیر را می توان از آن استخراج نمود:

(۶۴تعیین ارزش معامالتی )ماده -لف ا

(۱۴تعیین مالی االجاره )ماده - ب

و ...( ۷۱و ۷۶و ۷۱تشخیص مالیات با رسیدگی به اسناد و مدارک ) مواد - ج

ا و ...( ۱۵و ۷۹تشخیص علی الراس )مواد - د

25 سعید محسن نژاد

فصل هشتم

وصول مالیات

نقدی و وصول جنسی وصول

یکی از مهمترین مراحل مالیاتی مرحله وصول است. در این مرحله کلیه اقدامات و عملیات قبلی به

جه می رسند و ثروت از مودیان به صندوق دولت منتقل می گردد. امروزه وصول مالیات به صورت نتی

نقدی است و حتی االمکان از گرفتن مالیات غیرنقدی اجتناب می شود زیرا اوال محاسبه و ارزشیابی

لوازم اجناس و معادل ریالی اجناس و اشیاء آسان نیست و ثانیاً جمع آوری، حمل و نقل و نگهداری

برای ادارات مالیاتی مقدور نیست.

در زمینه وصول مالیاتها این است که در گذشته دولت برای وصول مالیات تحصیلدار نتحول نوی: نکته

معین می کرد و به وسیله ماموران اقدام به جمع آوری مالیاتها می نمود در حالیکه امروزه ایصال و

ه مودی است.رساندن مالیات متعلق به مودی به دولت، وظیف

پیش پرداخت، تقسیط و تهاتر در مالیات

مالیات باید پس از معین و قطعی شدن آن به طور یکجا وصول گردد. هرچند در قانون به اداره امور

مالیاتی اجازه داده شده است که قبوضی پیش پرداخت مالیاتی تهیه و برای استفاده مودیان عرضه نماید

لغ پیش پرداخت به اضافه دو درصد آن را به ازای هر سه ماه زود پرداخت و در موقع واریز مالیات، مب

وراثی که قادر به پرداخت مالیات بر ی موارد مثلنین قانونگذار در برخاز بدهی مالیاتی کسر کند. همچ

ارث نباشند و یا مودیانی که قادر به پرداخت بدهی مالیاتی خود اعم از اصلی و جریمه بطور یکجا

، اجازه تقسیط مالیات را داده است. نیستند

26 سعید محسن نژاد

تهاتر که در حقوق مدنی مجاز است در حقوق مالی مقبول نیست. یعنی مودی نمیتواند با تهاتر، از

پرداخت مالیات خودداری نماید. دلیل ممنوعیت تهاتر در حقوق مالی این است که دولت و مودی با هم

عمومی است و طلب وی نیز مربوط به منافع عمومی برابر نیستند زیرا دولت نماینده و مدافع منافع

است و به همین جهت به طلب مودی که جنبه شخصی دارد مقدم است. ضمناً تهاتر نوعی اعمال قدرت

از سوی مودی بر علیه قدرت عمومی است که با اصلی حاکمیت دولت مغایرت دارد. دلیل دیگر

ر مورد تهاتر قرا می نیاز به پول دارد و مالیاتی کهممنوعیت این است که دولت برای تامین مخارج عمو

بگیرد پول نقد در اختیار دولت قرار نمی دهد.

در موارد استثنایی با اجازه قانونگذار تهاتر ممکن است. برای مثال دولت موظف است اسناد : نکته

ا بعد از سر رسید در مقابل بدهی های مالیاتی بپذیرد.خزانه و اوراق قرضه ر

وزن حقوقی و اقتصادی وصول مالیات

اصوال مالیات از خود مودی وصول می گردد و مودی است که متحمل وزن حقوقی و وزن اقتصادی

مالیات می گردد. در صورتی که مالیات از مودی مطالبه گردد و اشخاصی دیگر مسوول پرداخت مالیات

وزن اقتصادی مالیات را مودی و وزن حقوقی ان را اشخاصی مسوولی پرداخت مالیات وی دی باشند،مو

ود.ش خواهند شد. مثل وقتی که کارفرما قانوناً مسوول پرداخت مالیات کارکنان خود می متحمل

.دننده در امتمایز بدهکار و مودی معموال در دو حالت اتفاق می افتد: تضامن و وصول مالیات از توزیع ک : کتهن

وصول ارادی و وصول قهری

اصل بر پرداخت ارادی مودی و همکاری وی با دستگاه مالیاتی است اما از آنجا که مالیات یکی از اعمال

ہنکند ادار حاکمیت دولت بوده و جنبه آمرانه و اجباری دارد چنانچه مودی به وظایف قانونی خود عملی

.کرد خواهد مالیات قهری وصول هبدام اق قانونی اجراهای ضمانات استفاده با مالیاتی

27 سعید محسن نژاد

صل نهمف

قانون مالیات های مستقیم اظهار می کند که مرجع رسید کی به هر کونه اختالف که در تشخیص ۷۱۳ ادهم

حلی اختالف مالیاتیمالیات های موضوع این قانون بین اداره امور مالیاتی و مودی ایجاد شود هیات

تعیین شده باشد . می باشد، مگر در مواردی که به موجب مقررات سایر مواد این قانون مرجع دیگری

هیات حل اختالف مالیاتی یکی از نمونه های دادگاههای اداری در ایران است.: نکته

مراجع دادرسی قانون مالیات های مستقیم مراجعی را برای رسیدگی به شکایات مودیان و حل

اختالفات مالیاتی پیشی بینی کرده است:

مالیاتی امور ہادار . ول ا

در مواردی که برگ تشخیصی مالیات صادر و به مودی ابالغ می گردد، چنانچه مودی نسبت به آن

معترضی باشد می تواند ظرف مدت سی روز از تاریخ ابالغ به اداره امور مالیاتی مراجعه و با ارائه دلیل

ثبت درخواست مودی و مدرک کتباً تقاضای رسیدگی مجدد نماید. مسوول مربوطه موظف است پس از

صورت )رد یا تایید( در دفتر مربوط و ظرف مهلتی حداکثر سی روزه به موضوع رسیدگی و در هر

مراتب را ظهر برگ تشخیصی درج و امضا نماید.

هیأت حل اختالف . وم د

هر هیأت حل اختالف متشکل از نمایندگان طرف اختالف )اداره مالیاتی و مودی( و یک عضو

نفر تشکیل می شود: ۵دادگستری( است. در حقیقت هر هیأت از بی طرف )قاضی

یک نماینده از سازمان امور مالیاتی

و بازنشسته ی شاغلیک قاض

28 سعید محسن نژاد

مجمع های حرفه یک نماینده از اتاق بازرگانی، صنایع و معادن یا اتاق تعاون یا شورای اسالمی سهر یا

اب مودی.ای و تشکل های صنفی به انتخ

جلسات هیات های حل اختالف مالیاتی با حضور سه نفر رسمی است و رای هیات های مزبور : کتهن

اکثریت آراء قطعی و الزم االجراست، ولی نظر اقلیت باید در متن رای قید گردد.با

اداره امور هیأت های حل اختالف مالیاتی و مسوولیت تشکیل جلسات هیأت ها به عهده سازمان امور

نای احکام هبشود. البته یمجلسات در محل اداره أمور مالیاتی تشکیل وباشد یممالیاتی کشور

مالیاتی عالی شورای به اختالف حل هیأت رای از مودی هرگاه. کرد اعتراض توان می ها هیأت

رفی کند ملکی مع، وجه نقد یا تضمین بانکی سپرده و یا وثیقه رأی مورد مالیات میزان به و کند شکایت

یا ضامن معتبر معرفی نماید، رای هیأت تا صدور رای شورای عالی مالیاتی موقوف االجرا می ماند.

شورای عالی مالیاتی . وم س

نفر عضو که از بین اشخاصی صاحب نظر، مطلع و مجرب در ۵۱شورای عالی مالیاتی مرکب است از

که دارای حداقل مدرک کارشناسی یا معادل آن امور حقوقی، اقتصادی، مالی، حسابداری و حسابرسی

باشند به پیشنهاد رییس کلی سازمان امور مالیاتی کشور و حکم وزیر امور اقتصادی و دارایی منصوب

نفر از اعضا باید از کارکنان وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمانها و ۷۱می شوند. حداقل

ی شش سال سابقه کار در مشاغل مالیاتی باشند. جلسات واحدهای تابعه آن باشند که حداقل دارا

۔شورای عالی مالیاتی با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسمی است

: از عبارتند مالیاتی عالی شورای اختیارات و وظایف

تهیه آیین نامه ها و بخشنامه های مربوط به اجرای قانون مالیات های مستقیم در مواردی که از -لف ا

ارجاع می گردد. اقتصادی و دارایی یا رییس کلی سازمان امور مالیاتی کشور طرف وزیر امور

29 سعید محسن نژاد

بررسی و مطالعه به منظور پیشنهاد و اعالم نظر در مورد شیوه اجرای قوانین و مقررات مالیاتی و -ب

و مقررات مالیاتی و یا حذف بعضی از آنها به وزیر امور همجنین پیشنهاد اصالح و تغییر قوانین

.اقتصادی و دارایی یا رییس کل سازمان امور مالیاتی کشور

سازمان کلئیس ی و دارایی یا رزیر امور اقتصادمالیاتی که و اظهارنظر در مورد موضوعات و مسایل - ج

شورای عالی مالیاتی ارجاع می نماید.امور مالیاتی کشور حسب اقتضاء برای مشورت و اظهارنظر به

رسیدگی به آراء قطعی هیأت های حل اختالف مالیاتی که از لحاظ عدم رعایت قوانین و مقررات - د

موضوعه یا نقصی رسیدگی مورد شکایت مودی یا اداره امور مالیاتی واقع شده باشد.

ی مختلف اتخاذ شده باشد، حسب ارجاع وزیر هرگاه در شعب شورای عالی مالیاتی نسبت به موارد مشابه رویه ها

امور اقتصادی و دارایی یا رییس کل سازمان امور مالیاتی کشور یا رییس شورای عالی مالیاتی، هیأت عمومی

شورای عالی مالیاتی با حضور رییس شورا و روسای شعب و در غیاب رییس شعبه یک نفر از اعضای آن شورا

واهد شد و موضوع مورد اختالف را بررسی کرده و نسبت به آن اتخاذ نظر و به انتخاب رییس شورا تشکیل خ

اقدام به صدور رای نماید در این صورت رأی هیأت عمومی که با دو سوم آرای تمام اعضاء قطعی است برای

شعب شورای عالی مالیاتی و هیأت های حل اختالف مالیاتی در موارد مشابه الزم االتباع است.

دالت اداریدیوان ع . هارم چ

دیوان عدالت اداری تنها مرجع قضایی رسیدگی به روابط و اختالفات مالیاتی است. دیوان آخرین

مرجع و در واقع فصل الخطاب رسیدگی های مراجع مختلف است لکن در رسیدگی و آیین دادرسی

لت اداری از این دیوان حلقه مفقوده ای وجود دارد و آن عدم تعیین مهلت برای شکایت به دیوان عدا

آرای مراجع حل اختالف مالیاتی است.

دیوان عدالت اداری هم به آراء شورای عالی مالیاتی و هم به آراء هیأت های حل اختالف : نکته

پردازد.ی م مالیاتی

30 سعید محسن نژاد

فصل دهم

دارد: بودجه در علم مالیه از مخارج و هزینه های عمومی بحت می شود. مالیه عمومی دو قسمت

. مخارج عمومی و درآمدهای عمومی

تطبیق هزینه های عمومی و درامدهای عمومی در سندی به نام بودجه انجام می گیرد.

بودجه سندی است که در یک قسمت آن مخارج عمومی برای یک دوره زمانی مشخص به صورت

عمومی امین مخارجن درامدهای عمومی که برای تآدقیق تعیین و طبقه بندی شده و در قسمت دیگر

باید وصول شود مشخص گردیده است.

بودجه یک سند مالی است مربوط به در آمدها و هزینه های دولت.: کته ن

بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یک سال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمدها و

ه منجر به نیل سیاستها و هدفهای سایر منابع تأمین اعتبار و برآورد. هزینه ها برای انجام عملیاتی ک

گردد: قانونی می شود و از سه قسمت به شرح زیر تشکیل می

بودجه عمومی دولت که شامل اجزای زیر است: . ل وا

پیش بینی دریافت ها و منابع تأمین اعتبار که به طور مستقیم و غیر مستقیم در سال مالی قانون -الف

های خزانه داری کلی اخذ می گردد. بودجه به وسیله دستگاهها از طریق حساب

پیش بینی پرداخت هایی که از محل درآمد عمومی و یا اختصاصی برای اعتبارات جاری و -ب

عمرانی و اختصاصی دستگاههای اجرایی می تواند در سال مربوط انجام دهد.

ار،بودجه شرکتهای دولتی و بانکها شامل پیش بینی درآمد و سایر منابع تأمین اعتب . وم د

. اوین فوق در بودجه منظور می شوندبودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عن. وم س

31 سعید محسن نژاد

فصل یازدهم

اصول بودجه

بودن نهالسا اصل . ول ا

زمانی محدوده اراید باید بنابراین و هاست هزینه و آمدها در تخمین و بینی پیش یک بودجه

ها، این محدوده زمانی یک سال است و بودجه برای یک سال کشور همه در امروزه. باشد مشخصی

تنظیم، تصویب و اجرا می شود. سال مالی یک سال هجری شمسی است که از اول فروردین آغاز و به

هزینه های عمومی برای پایان اسفندماه ختم می شود. اصل ساالنه بودن بودجه و پیش بینی درآمدها و

یک سال مالی در برخی موارد و به دلیل بروز مسایلی نظیر جنگ، بحران های اقتصادی و ... در عمل

نادیده گرفته شده و دولت مجبور است از بودجه چند دوازدهم استفاد نماید.

تقدم در آمد بر هزینه اصل . وم د

تدا میزان درآمد عمومی از منابع مختلف را تخمین بر اساس این اصل به هنگام پیش بینی بودجه باید اب

و مشخصی ساخت و سپس میزان و موارد هزینه های عمومی را تعیین نمود. به عبارت دیگر نباید اول

هزینه ها تعیین شوند و بعد برای آن منبع درآمد پیدا نمود.

اصل تعادل . وم س

ی بودجه است. اگر میزان هزینه های عمومی تعادل هزینه ها و در آمدهای عمومی یکی از اصول اساس

بیشتر از درآمد عمومی باشد، بودجه با کسری مواجه خواهد شد که اصطالحاً کسری : بودجه گفته می

شود. کسری بودجه در غالب موارد دارای آثار تورمی و کاهش قدرت خرید مردم است زیرا با

. استقراضی از بانک مرکزی جبران می شود

32 سعید محسن نژاد

تقدم و بینی پیش اصل. هارم چ

یمشخص بودجه بدون زیرا نیست یرپذ امکان بودجه قبلی بینی پیش بدون عمومی وظایف انجام

امور کشور متوقف و مختل می گردد.

بودجه هر یک از وزارتخانه ها باید در نیمه آخر هر سال از برای سال دیگر تمام شده پانزده: نکته

روز قبل از عید نوروز حاضر باشد.

وحدت اصل . نجم پ

رح ها، برنامه ها و امور جاری پیش برنامه مالی دولت مربوط به کل کشور است، بدین معنی که تمام ط

بینی شده و هزینه مربوط به آنها و همچنین درآمدها و منابعی که به آن اختصاصی داده می شود، با نظم

مشخصی در یک سند واحد درج و برای تصویب، تقدیم مجلسی گردد. اصلی وحدت بودجه موجب حفظ

فقط دارای یک بودجه باشد و براین دولت بایدهماهنگی امور و حفظ شخصیت حقوقی دولت می باشد بنا

.کلیه درآمدهای عمومی کشور از منابع مختلف و همه هزینه های عمومی نیز باید در آن درج شود

اصل تمرکز عایدات . شم ش

بر اساس این اصل، کلیه درآمدهای دولت از منابع مختلف باید به صندوقی که اصطالحاً خزانه نامیده

و همه سازمان هایی که بر اساس مقررات قانونی، مأمور وصول درآمدی هستند، باید می شود واریز گردد

. .برداشت نمایندآن را به خزانه واریز نمایند و مجدداً در حدودی که قانونگذار اجازه داده است از آن

اصل جامعیت -۱

وجب ررسی قرار گیرد. به ماصلی جامعیت یا کاملیت بودجه باید در ارتباط با اصلی تمرکز عایدات مورد ب

این اصل کلیه سازمانهای مأمور وصول درآمدهای دولت، باید درآمدهای مزبور را عیناً و به همان میزانی

خودداری نمایند. که دریافت کرده اند به خزانه واریز نمایند و از کسر هزینه های مربوط به وصول آن

33 سعید محسن نژاد

طبق این اصل تهاتر هزینه ها از در آمدهای دولت ممکن نیست.: نکته

تیشامل اصل . شتم ه

ورتص به و تفکیک به باید ها هزینه و درآمدها تمام کشور کل بودجه در تفصیل، یا شاملیت اصل طبق

داری شود. بر ریز تنظیم و تصویب گردد و از پیش بینی درآمدها و هزینه ها به صورت کلی خود و جزء

. درآمدها و هزینه های دولت از نظر موضوعی و دستگاهی طبقه بندی می شوند اساس این اصل

اصل تخصیص . هم ن

و برسد مصرف به است، کرده تعیین قانونگذار که مواردی همان در باید بودجه قانون در مقرر اعتبارات

.رددگ وصول است، شده مشخص قانون در که ترتیبی همان به بودجه درآمدی های ردیف در مندرج ارقام

اصل انعطاف پذیری . هم د

أصل انعطاف پذیری استثنایی بر اصلی تخصیصی محسوب می گردد. با توجه به تخمینی بودن ارقام

بودجه، اجرای اصلی تخصیصی در برخی موارد مشکالتی را برای مدیران اجرایی ایجاد می کند و با

نونگذار اجازه داده است، تا حدی اعمال اصل انعطاف پذیری و اصالح ارقام بودجه در حدودی که قا

مشکالت موصوف دتر اداره دستگاه مربوط برطرف می شود.

انعطاف پذیری رعایت موازین مقرر است البته باید توجه داشت در زمانی که کته اساسی در اصلن

وضاع و احوالی اقتصادی کشور دچار نوسانات شدید و غیرمنتظره است، اصلی انعطاف پذیری بودجه

شتر مطلوب و مورد نیاز می باشد تا زمان ثبات اقتصادی و آرامش و امنیت سیاسی و اجتماعی.بی

34 سعید محسن نژاد

صل دوازدهمف

تهیه و پیشنهاد بودجه بودجه در هر کشور دارای مراحل و دوره هایی است. این مراحل با تهیه و

ت بر اجرای بودجه پایان پیشنهاد بودجه شروع شدد و پس از تصویب به مرحله اجرا درامده و با نظار

مرحله، دوره یا سیکل بودجه می گویند. ۴می پذیرد. به این

صالحیت قوه مجریه

تهیه و تنظیم بودجه به وسیله قوه مجریه انجام می گردد زیرا این قوه مجریه است که دارای کلیه امکانات

پیچیده و ظریف انعکاسی رقمی برای پیش بینی هزینه ها و درآمدهاست و از لحاظ فنی می تواند مسایل

فعالیت های خود را براورد نماید. صالحیت قوه مجریه در پیشنهاد بودجه، صالحیت انحصاری است و

مجلسی همچون سایر قوانین از حق ابتکار بودجه برخوردار نیست. یعنی پیشنهاد بودجه صرفاً به صورت

الیحه می تواند به مجلس تقدیم گردد.

هشیوه تدوین بودج

ر د ررسیب در ایران اولین مرحله بودجه با ارسالی بخشنامه بودجه آغاز می گردد. بخشنامه بودجه پس از

هیأت وزیران با امضای رئیس جمهور به کلیه وزارتخانه ها، موسسات و شرکتهای دولتی و سازمان هایی

الی ابالغ می گردد. در که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می کنند در اوایل نیمه دوم هر سال م

بخشنامه بودجه سیاستهای کلی دولت به صورت کالن حسب مورد مطرح و عملکرد کالن بخش های

سقف کالن بودجه عمومی دولت مختلف اقتصادی و اجتماعی و در نهایت تصویر وضع مالی دولت و تعیین

در قالب اعتبارات جاری و عمرانی مطرح می شود.

خشنامه پیام آور اوضاع اقتصادی و اجتماعی جامعه و سیاستهای مرتبط در در حقیقت محتوای کل ب: نکته

مدت توسعه جهت رفع موانع توسعه و سیاست ها و خط مشی های الزم در قالب هدف های برنامه میان

اقتصادی و اجتماعی است.

35 سعید محسن نژاد

ستگاههای اجرایی هنگام ارائه بودجه خود باید آن را به تأیید وزیر مربوط یا مجمع عمومی یاد

باالترین مقام مسوول برسانند.

یر به امضای رئیس جمهور می رسد و به مجلس تقدیم زجهت معموال همراه با اطالعات جه حه بودالی

می گردد :

مقدمه بودجه شامل توضیحات الزم درباره الیحه بودجه پیشنهادی و آثار و نتایج ان

درآمدهای وصول شده و هزینه های انجام شده در سال مالی قبل

ها و برآورد هزینه های سال جاریپیش بینی درآمد

.هر نوع اطالعات دیگر که ضروری تشخیص داده شود

36 سعید محسن نژاد

سیزدهم فصل

ت . بودجه از صالحیت های قوه مقننه استصویب

به وسیله پارلمان یکی از ابزارهای نظارتی قوه مقننه بر همه نهادها و سازمان هایی بودجهتصویب

عمومی کل کشور استفاده می کنند . بودجه است که به نحوی از

مراحل تصویب

یم اصول و مفاد لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون ها تخصصی منظور تنظبه . اول

س ، کمیسیون تلفیق با عضویت کلیه اعضای مجلس ، پس از تقدیم الیحه مربوط توسط دولت به مجل

سیون برنامه و بودجه و دو نفر از هر یک از کمیسیون های دیگر تشکیل می گردد . کمی

بودجه ساالنه کل کشور یک شوری است . الیحه . دوم

بررسی و تصویب طرح ها و لوایح دو شوری است جز در موارد استثنایی مانند الیحه ": اصوال نکته

بودجه که یک شوری است .

مجلس از زمان تقدیم الیحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست ها توسط دولت و نمایندگان . سوم

یند . های تخصصی مجلس تقدیم نماروز می توانند پیشنهادهای خود را به کمیسیون ۷۳توزیع آن تا

روز پس از پایان مهلت اخذ پیشنهادهای ۷۳های تخصصی موظفند حداکثر تا کمیسیون . چهارم

ارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم نمایند . یندگان ، گزنما

کمیسیون های روز ضمن رسیدگی به گزارش ۷۱کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت . پنجم

.نماید تقدیم اسالمی شورای مجلس هبتنظیم و هایی خود رانصی کزارش تحص

37 سعید محسن نژاد

در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهای مربوط به درآمدها و . شم ش

خواهد رسید . سایر منابع تأمین اعتبار بودجه عمومی دولت رسیدگی و سقف آن به تصویب

مهلت اظهارنظر شورای نگهبان ده روز از تاریخ وصول مصوبه مجلس است که برای ده روز دیگر : نکته

قابل استمهال است.

قایسه تصویب بودجه و سایر قوانینم

اختیار تفویض . ول ا

ندک ایجاب ضرورت هرچند گذارد کمیسیون عهده بر را بودجه الیحه موقت تصویب تواند نمی مجلس

.گیرد قرار رسیدگی مورد و مطرح مجلسی علنی جلسات در باید بلکه

جهمحدودیت در اصلح و تعدیل الیحه بود .وم د

گرفتن مصالح و منافع عمومی آن را جرح و مجلس در مقام نظارت استصوابی بر تدوین بودجه، با در نظر

تعدیل می نماید، بدون آنکه موجودیت بودجه را بر هم بزند.

مهلت زمانی مجلس برای تصویب بودجه .وم س

هرچند در قوانین جمهوری اسالمی صراحتی برای مهلت زمانی تعیین نشده است اما با توجه به ماهیت

ظر کمیسیون ها و نمایندگان مجلسی، محدودیتی وجود دارد.بودجه و پیش بینی مدت زمان برای اظهارن

یک شوری بودن . هارم چ

الیحه بودجه سالیانه کل کشور یک شوری است. در حالی که اصوالً لوایح و طرح های قانونی عادی و دو شوری

هستند مگر اینکه تقاضای فوریت برای آنها شود. یک شوری بودن بودجه به این دلیل صورت می گیرد که

می شود، در خصوصی الیحه بودجه نمایندگان مردم در مجلسی بیش از سایر موضوعاتی که در مجلسی مطرح

را می گیرد و اگر ابل توجهی از اوقات مجلسق بررسی و اظهارنظر می کنند و بررسی و تصویب ان، مدت زمان

38 سعید محسن نژاد

شوری بررسی شود. شاید تصویب بودجه به موقع و قبل از بودجه نیز مانند سایر طرح ها و لوایح به صورت دو

شروع سال مالی انجام نگیرد.

بررسی در کمیسیون تلفیق . نجم پ

دارای کمیسیون های تخصصی است و هر طرح یا الیحه قانونی با توجه به موضوع به یکی از کمیسیون مجلس

یدر کمیسیونی با حضور نمایندگان ی های خاصهای مزبور ارجاع می گردد ولی الیحه بودجه به دلیل داشتن ویژگ

و اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مورد بررسی قرار می گیرد. مجلساز همه کمیسیون های تخصصی

مشارکت همه کمیسیونهای تخصصی در بررسی الیحه بودجه . شم ش

یا ن کمیسیون اصلی و یکلوایح و طرح های قانونی بر اساسی موضوع به یک کمیسیون تخصصی به عنوا

چند کمیسیون تخصصی دیگر به عنوان کمیسیون های فرعی برای بررسی ارجاع می شود، در صورتیکه در

الیحه بودجه کل کشور، همه کمیسیون های تخصصی عالوه بر داشتن نماینده در کمیسیون تلفیقی بخش های

مربوط به خود را در الیحه بودجه بررسی می کنند.

زمان مذاکره نمایندگان و بررسی الیحهمدت . فتم ه

با توجه به اهمیت بودجه و لزوم بررسی دقیق آن و تأمین فرصت کافی برای اظهارنظر نمایندگان، قانون آیین نامه

کره نمایندگان در داخلی مجلس مدت زمان بیشتری را نسبت به سایر طرح ها و لوایح و موضوعات برای مذا

کرده است. پیش بینی جلسه علنی مجلس

فعالیت غیر عادی مجلس . شتم ه

و ترتیبات وزیران هیأت به اعتماد رأی و بودجه الیحه مانند موضوعات برخی بررسی برای مجلس داخلی نامه آیین

جلسات باید بال انقطاع در کلیه ایام هفته غیر از . هنگام طرح الیحه بودجه در مجلستاس کرده مقرر را خاصی نامه آیین

ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ ۴عطیالت رسمی حداقل روزی جمعه و ت

نمی شود و هیچ الیحه یا طرح دیگر نمی تواند مطرح باشد. نشده است از دستور کار خارج

39 سعید محسن نژاد

فصل چهاردهم

مراحل تفصیلی اجرای بودجه

امهبودجه پس از طی مراحل قانونی توسط رییس جمهور امضا و برای اجرا به سازمان مدیریت و برن

ریزی کشور ابالغ می شود. سازمان مزبور بودجه هر یک از دستگاههای اجرایی را به تفکیک

نماید. در اجرای بودجه یمگاهها برای اجرا ابالغ دست هبقالب هر برنامه ردعمرانی واعتبارات جاری

اجرایی و سازمان یادشرح فعالیت ها و طرح ها که بین دستگاه دستگاههای اجرایی مکلفند بر اساس

شده توافق می شود، در حدود اعتبارات مصوب عمل نمایند.

تقسیم می کند: مرحله ۱قانون محاسبات عمومی کشور مراحل تفصیلی اجرای بودجه را به

تشخیص . ول ا

ایبر آن انجام یا تحصیل که هایی پرداخت سایر و خدمات و کاالها انتخاب و تعیین از است عبارت

.است ضروری اجرایی دستگاههای های برنامه اجرای به نیل

تامین اعتبار. دوم

عبارت است از اختصاص دادن تمام یا قسمتی از اعتبار مصوب برای هزینه معین.

تعهد . وم س

عبارت است از ایجاد دین بر ذمه دولت ناشی از:

کاال یا انجام دادن خدمت تحویل -الف

. مقررات منعقد می شوند اجرای قرار دادهایی که با رعایت قوانین و -ب

احکام صادر شده از مراجع قانونی و ذی صالح -ج

40 سعید محسن نژاد

پیوستن به قرار دادهای بین المللی و عضویت در سازمان ها یا مجامع بین المللی با اجازه قانون -د

اختیار و مسوولیت انجام تعهد بر عهده وزیر یا رییس موسسه مربوط است.

تسجیل . هارم چ

ان بدهی قابل پرداخت به موجب اسناد و مدارک اثبات کننده بدهی.عبارت است از تعیین میز

حواله . نجم پ

اجازه ای است که کتباً به وسیله مقامات مجاز وزارتخانه یا موسسه دولتی و یا شرکت دولتی و یا دستگاه

اجرایی محلی و یا نهادهای عمومی غیردولتی و یا سایر دستگاههای اجرایی برای تأدیه تعهدات و بدهی

های قابل پرداخت از محل اعتبارات مربوط عهده ذیحساب در وجه ذینفع صادر می شود.

جهدرخواست و . شم ش

ختسندی است که ذیحساب برای دریافت وجه به منظور پرداخت حواله های صادر شده و سایر پردا

ز محل وجوه متمرکز شده در خزانه مجاز می باشد، حسب مورد ا هایی که به موجب قانون از محل

اعتبارات و یا وجوه مربوط عهده خزانه در مرکز و یا عهده نمایندگی خزانه در استان در وجه حساب

بانکی پرداخت دستگاه اجرایی ذیربط صادر می کند.

هزینه عبارت است از پرداخت هایی که به طور قطعی به ذینفع در قبال تعهد یا تحت عنوان کمک یا. فتم ه

وانین و مقررات مربوط صورت می گیرد.عناوین مشابه با رعایت ق

41 سعید محسن نژاد

فصل پانزدهم

تقسیم می شود: سه مرحلهاجرای بودجه به نظارت بر

نظارت اداری . ول ا

نظارت اداری به وسیله سازمان های قوه مجریه انجام می گیرد و می توان گفت نوعی نظارت درون

سازمانی در درون قوه مجریه است. نظارت اداری بر اجرای بودجه عالوه بر اینکه از سوی مقامات و

و تشکیالت اداری در مراحل مختلف اجرای بودجه صورت می گیرد، متصدیان مربوط در هر سازمان

عمدتاً به وسیله سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام می شود.

نظارت قضایی .وم د

در نظام حقوقی ایران نظارت قضایی بر اجرای بودجه به وسیله سازمان بازرسی کلی کشور و دیوان

صورت می گیرد. هدف از تشکیل دیوان عدالت اداری اعمال کنترل و نظارت مستمر مالی به محاسبات

منظور پاسداری از بیت المال از طریق موارد زیر است:

کنترل عملیات و فعالیت های مالی کلیه وزارتخانه ها، موسسات، شرکت های دولتی و سایر -الف

لی کشور استفاده می کنند. دستگاههایی که به نحوی از انحاء از بودجه ک

بررسی و حسابرسی وجوه مصرف شده و درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار در ارتباط با -ب

سیاست های مالی تعیین شده در بودجه مصوب با توجه به گزارش عملیاتی و محاسباتی مأخوذه از

دستگاههای مربوط.

ظرات خود و ارائه آن به مجلس شورای اسالمی،تهیه و تدوین گزارش تفریغ بودجه به انضمام ن -ج

امور مالی، اداری و استخدامی استقالل داشته و مشمول مقررات رددیوان محاسبات کشور : نکته

. است خاص

42 سعید محسن نژاد

نظارت پارلمانی . وم س

بودجه یکی از مهمترین ابزار کار قوه مجریه و نحوه اجرای آن از حساس ترین و ظریف ترین وسایل و

تی است که مجالس مقننه در اختیار حکومت می کذارند لذا کنترل آن نیز از اهمیت خاصی برخوردار امکانا

است و تا نظارت دقیقی بر چگونگی اجرای بودجه از سوی پارلمان به عملی نیاید، وظیفه پارلمان در این

قدامات فعالیت ها و ازمینه پایان یافته تلقی نمی شود. از طرف دیگر چون سند مصوب بودجه متضمن کلیه

اجرایی است، پارلمان با نظارت در حین اجرا و پس از خاتمه دوره یکساله بودجه می خواهد، اوال بر

اجرای بودجه بازبینی مستمر و گام به گام داشته باشد و ثانیاً با ارزشیابی عملکردهای مالی کابینه موضع

د.خود را در قبال آن برای سال مالی آینده روشن نمای

در اجرای بودجه در دو مرحله انجام می گیرد: نظارت مجلس

نظارت در جریان اجرای بودجه اول . رحله م

از طریق تذکر، سوالی و استیضاح، تحقیق و تفحص

از طریق گزارشی های دریافتی

نظارت بعد از اجرای بودجه دوم . رحله م

ر سال از دیوان محاسبات کشور نظارت مجلس بعد از اجرای بودجه پس از دریافت گزارش تفریغ بودجه ه

و بررسی آن در مجلس صورت می پذیرد. دیوان محاسبات به کلیه حسابهای وزارتخانه ها، موسسات، شرکتهای

دولتی و سایر دستگاههایی که به نحوی از بودجه استفاده می کنند، رسیدگی و حسابرسی می نماید که هیچ هزینه

هر وجهی در محلی خود به مصرف رسیده باشد. دیوان محاسبات حسابها ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و

و اسناد و مدارک مربوط را برابر قانون جمع آوری و گزارشی تفریغ بودجه هر سال را به انضمام نظرات خود به

ی نماید. این گزارش باید در دسترسی عموم گذاشته شود.م مجلس شورای اسالمی تسلیم

43 سعید محسن نژاد

فصل شانزدهم

سازمان ها و دستگاههای مأمور وصول درآمدهای دولتی باید درآمدها را بر اساس مقررات قانونی

وصول کنند و آن را با توجه به اصلی تمرکز عایدات به مرکزی تحویل دهند و همچنین سازمان های

مباحت مالی کز درمأمور انجام هزینه های عمومی وجود الزم را از آن مرکز دریافت کنند. این مر

خزانه نام دارد.

خزانه مرکزی است که کلیه ادارات و دستگاههای وصول درآمد، درآمد خود را به آن مرکز تحویل

می کنند . می دهند و ادارات پرداخت کننده وجوه الزم را برای پرداخت حواله ها از آن مرکز دریافت

خزانه مخزن در امدها و بانکدار بودجه هاست. : کته ن

عملیات خزانه

بودجه کل کشور در هر سال مالی منابع درآمدی و هزینه ای و میزان آنها را معین می کند و کلیه درآمدها به

خزانه واریز و همه هزینه ها نیز از خزانه پرداخت می گردد. پرداخت هزینه ها از خزانه ممکن است در عمل

لی محقق نمی شود و وصول بسیاری از با مشکالتی مواجه شود. درآمدهای دولت الزاماً در اوایل سال ما

درآمدها در طول سال انجام می گیرد، از طرفی خزانه مکلف به پرداخت برخی از هزینه ها مانند حقوق

کارکنان دولت در اوایل سال است. همچنین ممکن است درآمدهای عمومی به میزان ارقام پیش بینی شده در

ه ها بر اساسی مصالح و عواملی باید انجام شود و در نتیجه میزان قانون بودجه تحقق نیابد ولی برخی از هزین

هزینه ها از درآمدها بیشتر می شود و خزانه با کسری مواجه می گردد.

در حقوق مالی برای رفع مشکالت مزبور و تأمین پرداخت ها از سوی خزانه، ابزارها و ترتیباتی در اختیار

به شرح زیر می باشد : می شود نامیده ت خزانهعملیاخزانه قرار می گیرد که مجموعاً

44 سعید محسن نژاد

تنخواه گردان -الف

در اوایل سال مالی است. خزانه با ه ویژهبگردان یکی ابزارهای خزانه برای پرداخت هتنخوااز استفاده

ها را ننماید کسری را از ردان می تواند در مواقعی که درامدها کفایت تأمین هزینه گ هاز تنخوا هاستفاد

پس از وصول درآمدها مبلغ کسر شده را مسترد نماید. بپردازد و این محل

انتشار اسناد خزانه -ب

از دیگر راههای تأمین وجوه مورد نیاز خزانه، انتشار اسناد خزانه است. خزانه با انتشار و فروش اسناد

به بهادار می تواند درآمدهایی را به صورت قرضی از خریداران اسناد مزبور به دست آورد و نیاز خود

احتیاجات مالی پول را در کوتاه مدت رفع نماید. اسناد خزانه اسناد بی نامی هستند که برای تأمین

خزانه داری کلی در جریان سال مالی انتشار می یابد.

اسناد خزانه دارای سر رسید هستند و باید به هنگام سر رسید، همراه با بهره متعلقه از سوی : کته ن

دولت پرداخت شوند.