factsheet

องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ISBN : 978-616-11-0917-2

ทปรกษา :

นายแพทยศภมตร ชณหสทธวฒน นายแพทยทรงคณวฒฯ

กรมควบคมโรค

นายแพทยคานวณ องชศกด นายแพทยทรงคณวฒฯ


นายแพทยรงเรอง กจผาต ผอานวยการสานกโรคตดตออบตใหม


บรรณาธการ :

แพทยหญงวรยา เหลองออน สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

ผชวยบรรณาธการ :

แพทยหญงรจนา วฒนรงสรรค สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

ดร.อจฉรา วรารกษ สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

ผเรยบเรยง :

คณะทางานปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม

สาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป 2554

รวมดวย

นางสาวนลนภสร ธนาเจรญรศม สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

นางสาวลดาวลย สนถวไมตร สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

นางสาวชญานศ เมฆอากาศ สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

เผยแพรโดย :

สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

พมพครงท 1 : กนยายน 2554

จานวน : 25,000 เลม

พมพท : โรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรมราชปถมภ

ในชวงหลายทศวรรษทผานมา ไดเกดการระบาด

ของเชอโรคตดตออบตใหมทมความรนแรงมาอยางตอเนอง

อาทเชน โรคไขหวดนก โรคซารส โรคไขสมองอกเสบนปาห

โรคอโบลา เปนตน โดยมสาเหตมาจากปจจยเสยงหลายๆ

ดาน ทงทเกดจากปจจยตามธรรมชาต และทเกดจากการ

กระทาของมนษยโดยรเทาไมถงการณ รวมทงยงอาจเกดจาก

การจงใจกระทาใหเกดขน นอกจากนนการเปลยนแปลงใน

ยคโลกาภวตน กยงทาใหความเสยงของการแพรระบาดขาม

ประเทศขามทวปเพมสงขนไปดวย ดวยเหตนจงเกดกระแสการ

ตนตวของทกภาคสวนทกระดบ ทงในระดบพนท ระดบชาต

และนานาชาต ในการเตรยมความพรอมทจะปองกนและ

ควบคมมใหโรคทเกดขนใหมแพรกระจายออกไปเปนวงกวาง

ดงนน เพอพฒนาศกยภาพในการปองกนควบคม

โรคตดตออบตใหมและมาตรฐานการดาเนนงานของบคลากร

ทางการแพทยและสาธารณสขทปฏบตงานอยในหนวย

ตางๆ ซงจะเปนกลไกทสาคญในการจดการปญหาโรค

ตดตออบตใหม จงมความจาเปนอยางยงในการจดทา

หนงสอรวบรวมองคความรทางวชาการ (Fact sheet)

เพอสนบสนนใหแกบคลากรสาธารณสขทวประเทศ สาหรบ

นาไปใชเปนขอมลอางองเบองตนในการปฏบตงานเฝาระวง

ปองกน และควบคมโรคตดตออบตใหมในพนทรบผดชอบ ทงน

ผจดทายนดนอมรบขอเสนอแนะจากทานผอานตอไป

กนยายน 2554

คณะผจดทา

กองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

คานา

การดาเนนงานจดทาองคความร (Factsheet) เรอง

โรคตดตออบตใหม ประสบความสาเรจลงไดโดยการไดรบ

ความรวมมอเปนอยางดยงจากคณะทางานปรบปรงคมอการ

ปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม (รายชอดงในภาคผนวก)

และเจาหนาทสานกโรคตดตออบตใหม ในการรวบรวมขอมล

วเคราะหขอมล รวมการประชมตางๆ เพอใหไดองคความร

(Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม นอกจากน ยงไดรบการ

ใหคาปรกษาและคาแนะนา จากคณะทปรกษากรมควบคมโรค

ซงเปนประโยชนอยางยงในการดาเนนงานจดทาองคความร

(Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหมในครงน ในการนสานก

โรคตดตออบตใหม จงขอขอบคณทกทานอยางสงมา ณ โอกาสน

กตตกรรมประกาศ

ข องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญหนา

คานา กกตตกรรมประกาศ ขกลมอาการโรคทางเดนหายใจโรคตดเชอไวรสฮานตา (HANTAVIRAL DISEASES) 1โรคไขหวดใหญ (INFLUENZA, SEASONAL) 8โรคไขหวดนกและไขหวดใหญในสตวชนดอน 16 (INFLUENZA, AVIAN) โรคลเจยนแนร (LEGIONELLOSIS) 23 โรคปอดอกเสบลเจยนแนร (LEGIONNAIRES’S PNEUMONIA) โรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบ (NONPNEUMONIC LEGIONELLOSIS) หรอไขปอนเตยก (PONTIAC FEVER) กาฬโรค (PLAGUE) 31โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคซารส 38 (SEVERE ACUTE RESPIRATORY SYNDROME; SARS) กลมอาการไขสมองอกเสบและโรคเยอหมสมองอกเสบโรคสมองฝอ (ENCEPHALOPATHY, 43 CREUTZFELDT-JAKOB DISEASE, SUBACUTE SPONGIFORM) โรคตดเชอไวรสเฮนดราและไวรสนปาห 48 (HENDRA AND NIPAH VIRAL DISEASES) ไขเวสตไนล (WEST NILE FEVER) 54ไขรฟตวาลเลย (RIFT VALLEY FEVER) 59โรคตดเชอสเตรพโตคอคคส ซอส 66

(STREPTOCOCCUS SUIS)

คองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญ (ตอ)หนา

กลมอาการโรคไขออกผน

โรคไขปวดขอยงลาย 76

(CHIKUNGUNYA VIRUS DISEASE)

โรคตดเชอไวรสอโบลา-มารบรก 82

(EBOLA-MARBURG VIRAL DISEASES)

โรคไขกาฬหลงแอน 86

(MENINGOCOCCAL INFECTION)

คดทะราด (YAWS) 92

กลมอาการโรคทางเดนอาหาร

โรคตดเชอไวรสเอนเทอโร 98

(ENTEROVIRUS DISEASES):

โรคมอเทาปาก

(HAND, FOOT AND MOUTH DISEASE; HFMD)

กลมอาการไขไมทราบสาเหต

โรคบรเซลโลสส (BRUCELLOSIS) 104

โรคแมวขวน (CAT-SCRATCH DISEASE) 109

โรคไขลสสา (LASSA FEVER) 114

โรคลชมาเนย (LEISHMANIASIS) 117

โรคเมลออยโดสส (MELIOIDOSIS) 126

โรคไขคว (Q FEVER) 132

โรคทลารเมยหรอไขกระตาย (TULAREMIA) 137

ง องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญ (ตอ)หนา

กลมโรคทอาจเกดจากการกอการรายทางอาวธชวภาพ

(Bioterrorism)

โรคแอนแทรกซ (ANTHRAX) 144

โรคโบทลซม (BOTULISM) 151

โรคไขทรพษ (ฝดาษ) (SMALLPOX) 160

กลมไขตวเหลอง

โรคไขเหลอง (YELLOW FEVER) 166

ภาคผนวก

คายอ 171

คาสงกระทรวงสาธารณสข ท ๒๓๑๘ / ๒๕๕๓ 173

เรอง แตงตงคณะทางานปรบปรงคมอการปองกน

ควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากร

ทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔

จองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญรปภาพหนา

รปท 1 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยโรคระบบ 6

ทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา

พบนาในเยอหมปอดทงสองขาง

รปท 2 ไวรสไขหวดใหญ สายพนธ AUSSR77 H1N1 8

จากกลองอเลคตรอนไมโครกราฟฟ

รปท 3 แบบแผนโครงสรางของเชอไวรสไขหวดใหญ 9

ชนด เอ

รปท 4 เชอไวรสไขหวดนกจากกลองอเลคตรอน 16

ไมโครกราฟฟ (สทอง) เจรญบนเซลลเลยงเชอ

MDCK (สเขยว)

รปท 5 เชอลเจยนเนลลาจากการเพาะเชอ 24

(Cultures of Legionella pneumophila)

รปท 6 จานวนผปวยโรค Legionaire ในประเทศไทย 26

จาแนกตามป พ.ศ. 2536-2553 จากขอมล

การเฝาระวงของ European Working

Group for Legionella Infection

(EWGLI) Network

รปท 7 เชอลเจยนเนลลาในเนอเยอปอด 27

รปท 8 โรคลเจยนแนรทปอดขางขวา 27

รปท 9 ผปวยตดเชอกาฬโรคตอมนาเหลอง 33

(Bubonic plague) ผานทางแผลถลอกทขาขวา

รปท 10 ผปวยกาฬโรคในกระแสโลหต (septicemia 34

plague) มลกษณะเปนเนอตายทนวเทาขวา

รปท 11 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยกาฬโรค 35

พบการลกษณะการตดเชอทปอดทงสองขาง

และมการตดเชออยางรนแรงทปอดขางขวา

ฉ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญรปภาพ (ตอ)หนา

รปท 12 เชอไวรสโคโรนา สายพนธ HCoV-229E 38

จากเซลลทตดเชอ

รปท 13 โรคสมองฝอซเจดจากภาพถายเอกซเรย 46

คลนแมเหลกไฟฟา แสดงใหเหนถง DWI

sequences จากผปวยโรคสมองฝอซเจด

3 ราย

รปท 14 ลกษณะโครงสรางอนภาคของเชอไวรสนปาห 49

ทแยกจากเพาะเชอ

รปท 15 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาแบบ 52

ตดขวางโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาห

ในผปวยระยะเฉยบพลน และระยะกลบเปนซา

รปท 16 ภาพจากกลองอเลกตรอนไมโครกราฟฟ 54

แสดง virion เชอไวรสเวสตไนลทแยก

ไดจากการเพาะเชอ

รปท 17 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟา 56

แสดงลกษณะการเปลยนแปลงของโรคสมอง

อกเสบไขเวสตไนล

รปท 18 เชอสเตรพโตคอกคส ซอส จากอาหารเลยง 66

เชอเหลว และโคโลนของเชอสเตรพโตคอกคส

ซอส บน blood Agar

รปท 19 ยงลายบาน เปนแมลงนาโรคหลกของ 79

การตดเชอไวรสชคนกนยา

รปท 20 เชอไวรสอโบลา สายพนธยอยซารอ 82

ในปอดคน (Ebola virus, Zaire subtype,

human lung)

ชองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

สารบญรปภาพ (ตอ)

หนา

รปท 21 เชอกอโรคไขกาฬหลงแอน Neisseria 86

meningitidis จากกลองจลทรรศนอเลกตรอน

รปท 22 เดกทารกเพศหญงอาย 4 เดอน มภาวะตดเชอ 88

Meningococcal ในกระแสโลหต

(meningococcaemia) พบลกษณะเนอตาย

ทแขน ขา

รปท 23 แผลแบบรอยยนปด (papilloma) 94

บรเวณตนขาดานบน

รปท 24 รอยแผล paillomata ลกษณะหนาคลาย 95

หนงคางคกบรเวณขาทเกดขนในระยะแรก

รปท 25 รอยโรคทมการทาลายกระดกและกระดกออน 95

รวมทงจมก (Gangosa)

รปท 26 แผลบนลนและนวหวแมมอ โรคมอเทาปาก 100

รปท 27 ผนบนฝามอและนวตมพองใสบนฝามอ 100

และนว โรคมอ เทา ปาก

รปท 28 ตมพองใสบรเวณหลงเทา โรคมอเทาปาก 101

รปท 29 ลกษณะโคโลนทลนและขรขระของ 109

B. henselae ทเจรญบนอาหารเลยงเชอ

Chocolate agar

รปท 30 อาการตาแดงในผปวยกลมอาการ 112

Parinaud’s oculoglandular syndrome

โดยพบขางเดยวกนกบตอมนาเหลองทเกด

พยาธสภาพของโรค

รปท 31 เชอไวรสลสสาใน Vero cell จากกลองจลทรรศน 114

อเลคตรอน (กาลงขยาย 121,000 เทา)

ซ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม


หนา

รปท 32 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทผวหนง 118

(Cutaneous Leishmaniasis) สวนใหญ

มกเกดจากเชอ L. tropica มลกษณะแผล

เปนตรงกลาง และมผดเลกๆ กระจายลอมรอบ

รปท 33 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทเยอบบรเวณปาก 119

จมก (Mucosal Leishmaniasis)

รปท 34 ผปวยเดกโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบ 120

อวยวะภายใน ประเทศเคนยา มอาการขาด

สารอาหารและมามโต

รปท 35 อาการทางผวหนงซงเกดตามหลงการรกษา 121

โรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน

(Post Kala-azar dermal lesion)

รปท 36 รนฝอยทราย (sandfl y) เพศเมย 123

ขณะกาลงดดเลอดเปนอาหาร มลกษณะปก

เปนรปตววขณะพกมเสนเลอดดาและ

ขนเลกๆ ขนานไปตามรอยขอบของปก

รปท 37 โคโลนเหยวยนของ B. pseudomallei 126

ทดคลายโคโลนของเชอรา

รปท 38 ตมหนองทผวหนงจานวนมากในผปวยดวย 128

โรคเมลออยโดสส

รปท 39 ภาพถายเอกซเรยปอดแสดงหนอง 128

ในปอดผปวยดวยโรคเมลออยโดสส

ฌองคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม


หนารปท 40 ภาพถายเอกซเรยคอมพวเตอรปอดทม 129 กอนหนองขนาดใหญในผปวยโรคเมลออยโดสส รปท 41 ฝาขาวแผกวางในปอดกลบบนขางซาย 129 ในผปวยดวยโรคเมลออยโดสส รปท 42 ตวอยางแผลทพบใน 139 Ulceroglandular turaremia รปท 43 ภาพถายเอกซเรยปอดของผปวย 140 โรคปอดอกเสบทลารเมยทไมไดรบการรกษา รปท 44 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ 145 (Cutaneous anthrax lesion on the neck) รปท 45 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณแขน 146 (Cutaneous anthrax lesion on the volar surface of the right forearm) รปท 46 ภาพเอกซเรยปอดพบสวนกลางชองอก 147 (mediastinum) ขยายกวาง ในผปวย โรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ กอนผปวยเสยชวต 22 ชวโมง รปท 47 โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound 152 botulism) เนองจากกระดกแขนขวาหก ในผปวยเดกเพศชาย อาย 14 ป รปท 48 โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) 153

อาย 6 สปดาห อาการไมมแรง และคอออนพบ รปท 49 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขา 163 ในวนท 6 รอยโรคจะเปนตมหนอง แลวจง ตกสะเกด และลอกออกไป โดยผปวยจะ

แพรเชอไดจนกวาสะเกดจะลอกออกไปหมด

ญ องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

1องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

โรคตดเชอไวรสฮานตา(HANTAVIRAL DISEASES)

โรคนสามารถทาใหเกดกลมอาการไขเลอดออกรวมกบกลมอาการทางไต และชนดทเปนโรคระบบทางเดนหายใจ

A : กลมอาการไขเลอดออกรวมกบกลมอาการทางไต (HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอเฉยบพลนจากเชอไวรสทตดตอจากสตวมาสคน เชอกอโรค ไดแก เชอไวรสฮานตา (Hantaviruses) อยในวงศ Bunyaviridae

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคทเกดจากไวรสฮานตาพบมากและกลายเปนปญหาสาธารณสขในจน โดยมรายงานโรคปละประมาณ 40,000 - 100,000 ราย ระยะไมกปมานมรายงานโรคในเกาหลปละประมาณ 1,000 ราย โรคจะเกดมากนอยตามฤดกาล โดยพบมากทสดในชวงปลายฤดใบไมผลตอตน ฤดหนาว โดยสวนใหญพบในคนชนบทในคาบสมทรบอลขาน พบโรคชนดรนแรงจากไวรสฮานตา หรอไวรสโดบราวา ปละ 200 - 300 ราย โดยอตราตายสงไมนอยกวาทพบในเอเชย ผปวยสวนใหญพบในฤดใบไมผลและชวงตนฤดรอน ผปวยทมพยาธสภาพทชนนอกของไต (nephropathia epidemica) จากไวรสพอมาลา สวนใหญพบในยโรป รวมทงรสเซย แถบตะวนตกของเทอกเขาอราล และแถบคาบสมทรบอลขานมกพบโรคในชวงฤดรอน หรอปลายฤดใบไมรวง และตนฤดหนาว กลมอาการเหลานทพบในนกวจยทางการแพทย หรอคนเลยงสตวในเอเชยและยโรป มกเกดจากหน (rat)

2 องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

ในหองทดลองทตดเชอไวรสโซล ไวรสโซลมกแยกไดจากหนทจบไดในเมองใหญทวโลก รวมทงประเทศไทย สหรฐอเมรกา บราซล และอารเจนตนา แตทพบความสมพนธกบการเกดโรคในผปวยมเฉพาะในจนและรสเซย สวนทอยในเอเชยปจจบนมเทคนคการตรวจใหมๆ ทาใหพบเชอโรคไวรสฮานตาและการตดเชอไวรสฮานตาทวโลก

สถานการณโรคในประเทศไทย : ในป พ.ศ. 2528 เคยมรายงานการพบแอนตบอดตอ Hanta - like virus ในผปวย ทจงหวดกาญจนบรและกรงเทพ (Edwell, R.M. และคณะ) และตอมาในป พ.ศ. 2541 มการศกษาในผปวยมไขไมทราบสาเหต ทคณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล (แพทยหญงยพน ศพทธมงคล) พบผปวย 1 ราย ในกรงเทพฯ มผลยนยนการวนจฉยโดยวธ ELISA วาตดเชอ Hanta - like virus และ ปตอๆ มาพบแอนตบอดชนด IgG ในผปวยกลมอาการนอกหลายราย นอกจากนนขอมลการศกษาของศนยวจยโรคตดเชอไวรสชนดระบาดใหม (โครงการความรวมมอกบมหาวทยาลยมหดล) กแสดงใหเหนวา มไวรสนทงในคนและในสตวฟนแทะ เชน Rattus rattus, Rattus exulans, Rattus norvegicus, Bandicota indica, Bandicota savilei อยในชวงระหวางรอยละ 2 - 24 ซงขอมลดงกลาวชใหเหนวา มเชอไวรสฮานตาแพรกระจายอยในประเทศไทย

3. อาการของโรค : อาการเรมดวยมไขฉบพลน ปวดเอว มเลอดออกลกษณะตางๆ มากนอยแตกตางกนไป และอาการทางไต อาการของโรคจะแบงเปน 5 ระยะ คอ

ก) ระยะไข ข) ระยะความดนโลหตตา ค) ระยะปสสาวะนอย ง) ระยะปสสาวะมาก จ) ระยะฟนไข


ระยะทมไขมกจะเปนอยนาน 3 - 7 วน ซงจะมลกษณะเฉพาะคอ ไขสง ปวดศรษะ ออนเพลย และเบออาหาร ตามดวยอาการปวดทองหรอปวดเอวมาก รวมกบอาการคลนไส อาเจยนและหนาแดง ตาแดงและม จดเลอดออกในชนผวหนง ตอมาเปนระยะความดนโลหตตา อาจเกดนานหลายๆ ชวโมงจนถง 3 วน มกมอาการตวเยน ความดนตกฉบพลนอาจถงเกดภาวะชอก และเลอดออกจะปรากฏมากขน ในระยะปสสาวะนอย ความดนโลหตจะกลบปกตหรอสงกวาปกต ระยะอาจเกดนาน 3 - 7 วน อาจยงคงมอาการคลนไส อาเจยน เลอดออกมาก และปสสาวะจะนอยลงอยางมาก

4. ระยะฟกตวของโรค : อาจสนเพยงไมกวนหรอนานไดถง 2 เดอน สวนใหญประมาณ 2 - 4 สปดาห

5. การวนจฉยโรค : ทาไดโดยการตรวจ ELISA หรอ IFA หาแอนตบอดจาเพาะตอเชอ ผปวยสวนใหญจะพบแอนตบอดชนด IgM ตงแตแรกเขาโรงพยาบาล การตรวจทชวยสนบสนนการวนจฉยโรค ไดแก การพบโปรตนในปสสาวะ เมดเลอดขาวเพมขน ภาวะเลอดขน เกลดเลอดตา และระดบยเรยไนโตรเจนในเลอดสงขน ไวรสฮานตาอาจถายทอดไดอยางจากดในเซลลเพาะเลยง และหนทดลองเพอการศกษาวจยทงหนแรท (rat) และหนไมซ (mouse) ในการวนจฉยแยกโรคตองนกถงโรคเลปโตสไปโรสสและโรครกเกตเซยเสมอ

6. การรกษา : ตองดแลรกษาผปวยอยางเหมาะสม และระมดระวงในระยะชอกและไตวาย ปองกนการใหสารนามากเกนไป การใหยาไรบาวรน (Ribavirin) เขาทางหลอดเลอดโดยเรวทสดตงแตวนแรกทเรมปวยพบวามประโยชน

7. การแพรตดตอโรค : เกดโดยการสดเอาละอองจากสงขบถาย ไดแก ปสสาวะ อจจาระ และนาลายของสตวฟนแทะทตดโรคโดยไมมอาการ โดยพบไดมากทสดในปอด


8. มาตรการปองกนโรค : 1. ปองกนหรอขจดสตวฟนแทะ มใหเขาไปในบานเรอน

หรออาคาร2. เกบอาหารไวในททสตวฟนแทะเขาไปกนไมได3. ฆาเชอบรเวณทมสตวฟนแทะ โดยการพนนายาฆา

เชอโรค (เชน สารฟอกขาวทเจอจาง) กอนทาความสะอาด หามใชวธการกวาดหรอดดฝนบรเวณทหนเคยเขาไป ใหใชวธถดวยผาเปยกหรอโดยใชผาชบสารเคมฆาเชอโรค

4. ดกและกาจดสตวฟนแทะดวยวธการทเหมาะสม ไมแนะนาวธการดกจบเปนๆ

5. ในบรเวณทมสตวอยมาก ลดการสมผสกบสตวฟนแทะในปา รวมทงสงขบถายจากตวสตวเหลานน

6. สตวฟนแทะในหองทดลองโดยเฉพาะหนทอ (Rattus norvegicus) ใหตรวจสอบวาไมมตวใดตดเชอไวรสฮานตาโดยไมมอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : ควบคมสตวฟนแทะ เฝาระวงการตดเชอโรคไวรสฮานตาในสตวฟนแทะในปา หากตรวจพบความสมพนธระหวางเชอโรคในสตวและในผปวย ใหขจดกวาดลางสตวฟนแทะตางๆ รวมทงการฆาเชออยางทวถงดวย

B : โรคระบบทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา (HANTAVIRUS PULMONARY SYNDROME)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอเฉยบพลนจากเชอไวรสทตดตอจากสตวมาสคน ในทวปอเมรกาสามารถแยกเชอได 2 ชนดหรอมากกวานน เชอไวรสซนนอมเบร (Sin Nombre virus) พบในผปวยสวนมากในอเมรกาเหนอ และเชอไวรสแบลคครกคะแนล (Black Creek Canal virus) พบในผปวยทรฐฟรอรดา มเชออกอยางนอยสองชนดทแยกไดจากเนอเยอของคน พบปฏกรยาทาง


นาเหลองขามสายพนธกบไวรสฮานตาชนดอน โดยเฉพาะกบไวรสพรอสเพคฮลล และพอมาลา

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบผปวยครงแรกในชวงฤดใบไมผลและฤดรอน ในป พ.ศ. 2536 บรเวณจดตอสมม (Four Corners area) ของรฐนวเมกซโกและรฐอรโซนา ในคนพนเมองของอเมรกา หลงจากนนมการพบผปวยทยนยนการวนจฉยในแคนาดาและฝงตะวนออก ของอเมรกา พบผปวยประปรายทางฝงตะวนตกของสหรฐอเมรกา (อารเจนตนา โบลเวย บราซล ชล และปารากวย) รวมทงในรฐฟลอรดา โรดไอแลนด นวยอรคและอนเดยนา โรคนไมจากดเฉพาะในคนบางเผาพนธเทานน การพบโรคมากหรอนอยตามฤดกาล จะสมพนธกบการเพมจานวนของสตวฟนแทะในแถบนน อตราการตายโดยเฉลยประมาณรอยละ 40 - 50 ผปวย 103 รายแรกทพบนน มอตราตายสงถงรอยละ 52 สวนผทรอดชวต การฟนไขเปนไปอยางรวดเรว โดยปอดกลบมาทางานไดเหมอนปกต ไมปรากฏอาการทางไตและอาการเลอดออก ยกเวนในบางรายทอาการรนแรง

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมพบรายงานของโรคน

3. อาการของโรค : ไข ปวดกลามเนอ และอาการของระบบทางเดนอาหาร ตามดวยอาการหายใจลาบากชนดฉบพลน (ดงรปท 1) และความดนโลหตตา อาการจะทรดลงอยางรวดเรวจนเกดภาวะหายใจวายและชอกจากหวใจลมเหลว ความเขมขนเลอดสง มโปรตนอลบมนในกระแสเลอดตา และเกลดเลอดตา อตราตายสงถงรอยละ 35 - 50 ใน ผทรอดชวต การฟนไขเปนไปอยางรวดเรว แตจาเปนตองใชเวลาพกฟนหลายสปดาห ปอดจงสามารถกลบมาทาหนาทไดเหมอนปกต ไมปรากฏอาการทางไตและอาการเลอดออก ยกเวนในบางรายทอาการรนแรง


รปท 1 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยโรคระบบทางเดนหายใจจากการตดเชอไวรสฮานตา พบนาในเยอหมปอดทงสองขาง (This AP chest x-ray reveals the midstaged bilateral pulmonary effusion due to Hantavirus pulmonary syndrome, or HPS)

4. ระยะฟกตวของโรค : ยงไมสามารถระบไดอยางแนชด แตสนนษฐานวาประมาณ 2 สปดาห อาจอยในชวงนานระหวาง 2 - 3 วน ถง 6 สปดาห

5. การวนจฉยโรค : ทาโดยการตรวจพบแอนตบอดชนด IgM ทจาเพาะโรคโดยวธ ELISA วธ Western blot หรอ เทคนค strip immunoblot ผปวยสวนใหญพบแอนตบอดตอเชอดงกลาวตงแตแรกเขาโรงพยาบาล ในหองปฏบตการบางแหงสามารถตรวจโดยเทคนคพเศษ คอ PCR ในชนเนอจากผปวยหรอจากศพ รวมทงวธ immunohistochemistry

6. การรกษา : ใหการดแลอภบาลระบบทางเดนหายใจอยางเตมท ระมดระวงมใหสารนาเกนอนจะนาไปสภาวะปอดบวมคงนา ควรใหยากระตนหวใจ และเพมความดนโลหตแตเนนๆ ภายใตการดแลอยางใกลชด เพอปองกนภาวะชอก ใหออกซเจนอยางเตมทโดยเฉพาะในรายทตองสงตอ


ผปวย ยาไรบาวรน (Ribavirin) อยระหวางการศกษาวจย ซงจากขอมลในปจจบนไมพบวามประโยชนในผปวยกลมน

7. การแพรตดตอโรค : เชอวาเกดจากการสดฝนละอองจากสงขบถายของสตวฟนแทะ เชนเดยวกบชนดททาใหเกดอาการทางไตและอาการเลอดออก

8. มาตรการปองกนโรค : ปฏบตเชนเดยวกบชนดททาใหเกดอาการทางไต

9. มาตรการควบคมการระบาด : ใหการศกษาประชาชนใหหลกเลยงสตวฟนแทะ และใหชวยกนกาจดสตวฟนแทะในบานเรอน โดยเฉพาะเมอพบโรคหรอเมอมการระบาด การศกษาจานวนสตวฟนแทะ และอตราการตดเชอเปนสงทอาจเปนประโยชน

เอกสารอางอง:1. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. ความรเรอง

โรคตดเชอไวรสฮานตา. [สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] : จาก : URL: http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items= 251.

2. Heymann DL., Editor, Control of Communicable Diseases Manual 19th Edition, American Associa-tion of Public Health, 2008.

3. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010.


โรคไขหวดใหญ(INFLUENZA)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคระบบทางเดนหายใจทเกดจากการตดเชอไวรสอยางเฉยบพลน เชอกอโรค ไดแก เชอไวรสไขหวดใหญ (Infl uenza virus) โดยลกษณะเชอไวรสไขหวดใหญตามฤดกาล มรปรางเปนทรงกลม (spherical) หรอเปนสาย (fi lamentous form) ขนาด 80-120 nm. (ดงรปท 2) สามารถจาแนกออกเปน 3 ชนด ไดแก ชนดเอ, บ และ ซ คณสมบตการเปนแอนตเจนของโปรตนทเปนโครงสรางทเสถยรอยภายใน ไดแก นวคลโอโปรตน และแมตทรกซโปรตน เปนตวจาแนกชนดของไวรส ไวรสไขหวดใหญชนด เอ แบงเปน subtypes โดยไกลโคโปรตนทผวของไวรส 2 ชนด คอ ฮแมกกลตนน (hemagglutinin, H) และนวรามนเดส (neuraminidase, N) (ดงรปท 3)

รปท 2 ไวรสไขหวดใหญ สายพนธ AUSSR77 H1N1 จากกลองอเลคตรอน ไมโครกราฟฟ (Electron micrograph of infl uenza AUSSR77 H1N1 กาลงขยาย ×189,000 เทา)


รปท 3 แบบแผนโครงสรางของเชอไวรสไขหวดใหญ ชนด เอ (Schematic model of infl uenza A virus)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : สถานการณการระบาดของโรคไขหวดใหญทวโลกเปนวกฤตทางสาธารณสขของประเทศทวโลก โดยพบการแพรกระจายของโรคไขหวดใหญในภมภาคเอเชย อเมรกา และยโรป ในเขตซกโลกเหนอ มกพบระบาดมากในชวงฤดหนาว สวนซกโลกใตระบาดมากในฤดฝน โดยเชอทเปนสาเหตของการระบาดของโรคไขหวดใหญตามฤดกาล คอ ไขหวดใหญชนด เอ (H1N1) (H3N2) และ ชนด บ

สถานการณในประเทศไทย : ขอมลการเฝาระวงโรคทางระบาดวทยาและผลการศกษาวจยในประเทศไทย คาดประมาณจานวนผปวยโรคไขหวดใหญทงประเทศได 700,000 - 900,000 รายตอป และมผปวย ไขหวดใหญทมภาวะแทรกซอนรนแรง เชน ปอดอกเสบ ตองรบไวโรงพยาบาลประมาณ 12,575 - 75,801 รายตอป


อตราปวยตายของโรคไขหวดใหญทมภาวะแทรกซอนสงถงรอยละ 2.5 และในป พ.ศ. 2552 สานกระบาดวทยาไดรบรายงานผปวยโรคไขหวดใหญ จานวน 120,400 ราย อตราปวย 189.73 ตอประชากรแสนคน โดยอตราปวยในป พ.ศ. 2552 เพมขนเมอเปรยบเทยบยอนหลง 3 - 5 ป เนองจากมการระบาดใหญของเชอไวรสไขหวดใหญสายพนธใหมชนด A H1N1 2009 (Infl uenza A novel H1N1; pandemic strain)

โรคไขหวดใหญสายพนธใหมชนด A (H1N1) 2009 ไดเรมแพรระบาดในประเทศเมกซโก และสหรฐอเมรกา ดงนนกรมควบคมโรค โดยสานกระบาดวทยาจงไดเรมดาเนนการเฝาระวงไขหวดใหญสายพนธใหม ชนด A (H1N1) 2009 ตงแตวนท 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2552 และพบผปวยรายแรกของประเทศไทยในปลายเดอนพฤษภาคม จากนนเรมพบผปวยเพมมากขน และเรมมการแพรระบาดในวงกวางในเดอนมถนายน ผลการดาเนนการเฝาระวงผปวยยนยนไขหวดใหญสายพนธใหมในป พ.ศ. 2552 พบวา ไดรบรายงานผปวยทงสน 30,956 ราย อตราปวย 48.78 ตอประชากรแสนคน อตราสวนเพศหญงตอเพศชายเทากบ 1:1.03 มผเสยชวต 157 ราย อตราตาย 0.31 ตอประชากรแสนคน อตราปวยตายรอยละ 0.64 โดยพบผปวยมากในชวงฤดฝน ระหวางเดอนมถนายนถงกนยายน ซงมแนวโนมการระบาดตามฤดกาลใกลเคยงกบไขหวดใหญทระบาดตามฤดกาล โดยภาคทมอตราปวยสงสด คอ ภาคกลาง สดสวนอาชพผปวยสงสด คอ นกเรยน

จากการเฝาระวงโรคไขหวดใหญสายพนธใหมชนด A (H1N1) 2009 ทมการระบาดไปทวโลก โดยสานกระบาดวทยาไดจดทารายงานการเฝาระวงสถานการณไขหวดใหญสายพนธใหมทกสปดาห จนกระทงองคการอนามยโลกไดลดระดบการระบาดใหญของไขหวดใหญ


สายพนธใหมชนด A (H1N1) 2009 ลงเปนระยะหลงการระบาดใหญ ทางสานกระบาดวทยาจงไดปรบเปลยนการรายงานจากการเฝาระวงไขหวดใหญสายพนธใหมชนด A (H1N1) 2009 เปนการเฝาระวงไขหวดใหญโดยรวมเพอใหการเฝาระวงโรคมประสทธภาพมากขน

3. อาการของโรค : มไข ไอ (สวนมากเปนไอแหงๆ) ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ ไมมแรง เยอบโพรงจมกอกเสบ และเจบคอ อาการไอนมกจะรนแรงและไอเปนเวลานานอาจถง 2 สปดาหขนไป ไข และอาการอนๆ ในผปวยสวนใหญมกจะหายไดเองในเวลา 5 - 7 วน ในเดกอาจพบอาการแสดงทางระบบทางเดนอาหาร เชน คลนไส อาเจยน ทองรวง รวมกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ อาการทางระบบทางเดนอาหารพบไดไมบอยในผใหญ ทารกอาจจะพบอาการของโรคตดเชอในกระแสเลอด ผสงอายทเปนโรคไขหวดใหญมกมโรคประจาตวรวมดวย เชน ภาวะหวใจลมเหลว (Congestive Heart Failure) และไมแสดงอาการไข

4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย 2 วน (ในชวง 1 - 4 วน)5. การวนจฉยโรค : ตรวจหาไวรสโดยการแยกเชอไวรส

ไขหวดใหญไดจากคอหอยหรอสารคดหลงจากจมกหรอนาลางโพรงจมก ซงสามารถแยกเชอไดจากการเพาะเลยงเซลลหรอไขฟก การตรวจแยกสารแอนตเจนของไวรสโดยตรงในเซลลจากโพรงจมกและของเหลว (FA หรอ ELISA) ชดทดสอบเรว (ซงสามารถจาแนกตามชนดของเชอไวรสไขหวดใหญ) หรอการเพมจานวน RNA ของไวรส สวนการตรวจทางระบบนาเหลองวทยา โดยการตรวจหาแอนตบอดไตเตอรในซรมค (4-fold or greater rise in specifi c antibody titer) ในระยะเฉยบพลนและระยะฟนตวจากโรค อาจจะชวยในการยนยนการตดเชอชนดเฉยบพลนไดเชนกน ตวอยางตรวจทางระบบนาเหลองวทยาอยางเดยวไมสามารถใชตรวจวนจฉยการตดเชอ


เฉยบพลนได ในทางทฤษฎการเกบตวอยางระบบทางเดนหายใจควรเกบในชวงแรกตงแตเรมปวยเทาทเปนไปได การแพรเชอไวรสจะเรมลดลงในวนท 3 จากวนทเรมมอาการ และตรวจไมพบการแพรหลงจาก 5 วน ในผใหญ แตสาหรบผปวยเดก เคยมรายงานการแพรเชอเกดขนไดนานกวา

6. การรกษา : ดแลทวไปเหมอนกบผปวยไขหวด การใหยาตานไวรสทไดผลด ควรใหภายใน 48 ชวโมงแรก หลงเรมปวยดวยไขหวดใหญชนด เอ เปนเวลา 3 - 5 วน เพอลดอาการเจบปวย และลดปรมาณไวรสในสารคดหลงจากทางเดนหายใจ และอาการแทรกซอนทอาจเกดจากโรคไขหวดใหญ และยงใชไดผลเมออาการปวยไมเกน 5 วน ขนาดยาทแนะนาในผใหญและวยรนอาย 13 ปขนไปนน คอ 150 มก.ตอวน โดยแบงให 75 มก. 2 ครงตอวน เปนเวลานาน 3-5 วน ยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) ยงไมมรายงานประสทธภาพในการรกษาเดกทอายตากวา 1 ป

ระหวางการรกษาดวยยาไมวาชนดใดชนดหนง เชอไวรสทดอตอยาอาจจะอบตขนในชวงหลงของการรกษา และสามารถแพรกระจายไปสผอนได การใหยาในกลมผปวยทอยรวมในหองเดยวกน ควรจะตองพจารณา โดยเฉพาะอยางยงในกลมประชากรปด ซงมผทมความเสยงสงอยมาก ผปวยควรไดรบการเฝาดภาวะแทรกซอนจากเชอแบคทเรย รวมถงการตดเชอรวมจาก Methicillin Resistance Staphylococcus Aureus (MRSA) เพอเลอกใชยาปฏชวนะ และเนองจากความสมพนธของกลมอาการรายส ใหหลกเลยงยาในกลมซาลไซเลท (Salicylates) ในเดกทสงสยตดเชอไขหวดใหญ

7. การแพรตดตอโรค : การแพรกระจายของฝอยละอองขนาดใหญ ฝอยละอองขนาดเลก (แพรกระจายในอากาศ) และการตดตอโดยการสมผสใกลชด (สมผสโดยตรง และ


โดยทางออม) ในการแพรระบาดของไขหวดใหญยงไมเปนททราบแนชด แมวาเปนทเชอกนวาการกระจายของฝอยละอองขนาดใหญ โดยการไอ และจามจากผปวย จะเปนวธการแพรโรคหลก ไวรสไขหวดใหญสามารถมชวตอยไดหลายชวโมงบนพนผว โดยเฉพาะอยางยงในทมอากาศเยนและความชนตา

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชนและบคลากรสาธารณสขเรอง

การดแลสขอนามยสวนบคคล รวมถงการลางมอ และมารยาทในการไอจาม โดยเฉพาะอยางยงการแพรโรคผานการไอและจามทไมไดปองกน และแพรผานมอทเปอนเชอไปสเยอเมอก

2. ใหภมคมกนโรคดวยวคซน ทงชนดเชอตายและชนดเชอออนแรง การใหวคซนโดสเดยวนน เพยงพอสาหรบผทสมผสเชอไวรสไขหวดใหญชนด เอ และ บ แตสาหรบเดกอายตากวา 9 ป ทไมเคยไดรบวคซนปองกนโรคไขหวดใหญมากอน มความจาเปนตองไดรบวคซน 2 โดสหางกน 1 เดอน

3. มกลมยาตานไวรส 2 กลม ทใชในการปองกนหลงการสมผสโรค และใชในการรกษาโรคไขหวดใหญ ไดแก (I) กลมยาตานนวรามนเดส (Neuraminidase inhibitors) ซงไดแก ยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) และยาซานามเวยร (Zanamivir) มความปลอดภยและมประสทธภาพทงในการปองกนและรกษาไขหวดใหญชนด เอ และ บ ยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) เปนยาชนดรบประทาน ใชในผปวยอาย 1 ปขนไป สวนยาซานามเวยร (Zanamivir) เปนยาผงชนดพนเขาทางจมก ไดรบการอนมตในการรกษาผปวยอาย 7 ป และ 5 ป สาหรบการปองกน ขนาดของยาตานไวรสในการรกษาใหทาน 2 ครงตอวน ทานตดตอกน 5 วน และ


1 ครงตอวน สาหรบการปองกน ปรมาณยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) สาหรบเดกใหปรบตามนาหนกตว การใหยาเพอการปองกนหลงสมผสโรค ควรใหทานตดตอกน 7 - 10 วน หลงการสมผส (II) ยากลมอะดาแมนทน (Adamantanes) (ยาอะแมนตาดน; Amantadine และ ยาไรแมนตาดน ; Rimantadine) เปนยาตานไวรสทมประสทธภาพในการปองกน และรกษาโรคไขหวดใหญชนด เอ แตไมมผลกบชนด บ ยาตานไวรสกลมนใชในผปวยอาย 1 ปขนไป

9. มาตรการควบคมการระบาด :1. การวางแผนสาธารณสขและการใหสขศกษาทด โดย

เฉพาะอยางยงโครงการใหภมคมกนในพนททมกลมผปวยความเสยงสง และบคลากรทดแลระบบเฝาระวงโรค โดยเจาหนาทและรายงานโรคใน ชมชนเปนสงสาคญมาก การตอบโตตอการระบาดใหญของโรคไขหวดใหญจาเปนตองมการวางแผนในระดบประเทศ

2. การปดโรงเรยน ถงแมยงไมไดพสจนวาเปนมาตรการควบคมโรคทมประสทธภาพ แตเปนมาตรการทแนะนาใหใชในการระบาด

3. ผบรหารโรงพยาบาลตองมสวนรวมในการสงการสาหรบการรกษาพยาบาลในชวงมการระบาด และเมอมการขาดงานของบคลากรทางการแพทย เนองจากโรคไขหวดใหญ ดงนนเพอเปนการปองกน บคลากรทางการแพทยควรไดรบวคซนปองกนปละครง

4. สนบสนนยาตานไวรสทเพยงพอเพอการรกษาผปวยทมความเสยงสง และบคลากรทจาเปนในเหตการณฉกเฉน เมอมการระบาดใหญของเชอสายพนธใหมเกดขน และยงไมมวคซนใชในการระบาดชวงแรก


เอกสารอางอง:1. การดาเนนมาตรการทางสาธารณสขในภาวะฉกเฉนจาก

โรคระบาด. โรคตดตอทเปนปญหาใหม. กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรจากดแหงประเทศไทย 2541 หนา 227-244.

2. ปราณ ธวชสภา, มาลน จตตกานตพชย, สนทรยา วยเจรญ และ วฒนา อวาณชย. การตรวจวนจฉยและจาแนกโรคไขหวดใหญและไขหวดนกจากตวอยางผปวย : ตาราโรคไขหวดนก/ไขหวดใหญ พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สานกพมพกรงเทพเวชสาร 2548. หนา 103-107.

3. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทาง หองปฏบตการ. ใน: การเกบและการสงตวอยางวนจฉยโรคไวรสระบบทางเดนหายใจ ไวรสอนฟลเอนซาไวรสพาราอนฟลเอนซา ไวรสอาร-เอส ไวรสอะดโน. กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 31 - 33.

4. Heymann DL., Editor, Control of Communicable Diseases Manual 19th Edition, American Association of Public Health, 2008.

5. World Health Organization. WHO Animal Infl uenza Training Manual, The National Training Course on Animal Infl uenza Diagnosis and Surveillance, Harbin China, 20-26 May 2001.

6. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p. 2266.


โรคไขหวดนกและไขหวดใหญในสตวชนดอน(INFLUENZA VIRUS INFECTION OF AVIAN

AND OTHER ANIMAL ORIGIN)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคทเกดจากเชอไวรสไขหวดใหญ ชนดเอ ในสตวปก หรอเรยกวา เชอไวรสไขหวดนกและเกดการตดเชอในคน แมวาการระบาดในคนจะพบไดประปราย หรอพบการแพรจากคนสคนนอย แตเชอไวรสไขหวดนกกมหลายสายพนธทกอใหเกดโรคในคนไดโดยเฉพาะอยางยงสายพนธทมความรนแรงสงและเปนสาเหตการระบาดอยในหลายประเทศในขณะน ไดแก สายพนธ H5N1 (ดงรปท 4)

รปท 4 เชอไวรสไขหวดนกจากกลองอเลคตรอนไมโคร

กราฟฟ (สทอง) เจรญบนเซลลเลยงเชอ MDCK

(สเขยว) (Colorized transmission electron micrograph of Avian infl uenza A H5N1 viruses (seen in gold) grown in MDCK cells (seen in green).


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก (ขอมล ณ 30 มถนายน พ.ศ. 2554) :

สรปรายงานขององคการอนามยโลก ตงแตป พ.ศ. 2546 จนถงวนท 30 มถนายน พ.ศ. 2554 มผปวยยนยนโรคไขหวดนก รวม 562 ราย เสยชวต 329 ราย ใน 15 ประเทศ คอ ประเทศอาเซอรไบจน บงคลาเทศ กมพชา จน สาธารณรฐจบต อยปต อนโดนเซย อรก ลาว เมยนมาร ไนจเรย ปากสถาน ไทย ตรก และเวยดนาม

สถานการณโรคในประเทศไทย (ขอมล ณ 30 มถนายน พ.ศ. 2554) :

กระทรวงสาธารณสขไทย ไดประกาศยนยนการพบผปวยโรคไขหวดนกสายพนธ H5N1 รายแรกของประเทศ เมอวนท 23 มกราคม พ.ศ. 2547 เปนเดกชายอาย 7 ป จากจงหวดสพรรณบร จนถงปจจบน (30 มถนายน พ.ศ. 2554) จากขอมลของสานกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข สรปยอดผปวยในประเทศไทย ทงสน 25 ราย เสยชวต 17 ราย ใน 18 จงหวด โดยป พ.ศ. 2547 พบผปวยไขหวดนกทยนยน 17 ราย เสยชวต 12 ราย ป พ.ศ. 2548 พบผปวย 5 ราย เสยชวต 2 ราย ป พ.ศ. 2549 พบผปวย 3 ราย เสยชวตทงหมด โดยผปวยรายสดทายในประเทศไทย เรมปวยเมอวนท 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2549 จากนนจนถงปจจบน ยงไมพบผปวยโรคไขหวดนกเพมอก และจากการสอบสวนโรคในผปวยทงหมด 25 ราย พบวา ผปวย 22 ราย (รอยละ 88) มการเลยงไกในบานทอยอาศย ผปวย 15 ราย (รอยละ 60) มการสมผสกบซากไกทตาย และผปวย 4 ราย (รอยละ 16) ชาแหละไกดวยตนเอง ทงนไมพบผปวยยนยนทเปนคนงานในฟารมสตวปก ผทาลายสตวปกในชวงการระบาดหรอบคลากรการแพทยและสาธารณสข


โดยรวมแลว โรคไขหวดนก H5N1 ในคน ยงคงเปนโรคทพบไดนอย แตผปวยสวนใหญมอาการรนแรง ตองไดรบการดแลอยางใกลชด และตองทาการศกษาตอไป เนองจากไวรสชนดนสามารถววฒนาการไปจนกลายเปนจดเรมตนของการระบาดใหญทวโลกได

3. อาการของโรค : มไข (ปกตสงกวา 38oซ.) และไอ รวมกบสญญาณและอาการของโรคระบบทางเดนหายใจสวนลาง เชน อาการหายใจลาบาก สวนอาการโรคระบบทางเดนหายใจสวนบน เชน เจบคอ และอาการไขหวด จะพบเพยงบางครง อาการในระบบทางเดนอาหาร มรายงานบอยในประเทศไทย และเวยดนาม ในป พ.ศ. 2547 แตพบนอยตงแตป พ.ศ. 2548 สนนษฐานวาอาการแสดงทางคลนก อาจจะแตกตางกนขนกบไวรส อาการแสดงของโรคระบบทางเดนหายใจสวนลางทรนแรงเกดขนบอยในชวงแรกของอาการปวย และมกพบโรคปอดอกเสบอยางชดเจน ดวยการเปลยนแปลงจากภาพถายรงส การดาเนนโรคจะเกดขนอยางรวดเรว และพฒนาไปสอาการระบบทางเดนหายใจลมเหลวเฉยบพลน จากรายงาน ระยะเวลาโดยเฉลย 4 วน จากเรมมอาการ และ 9 - 10 วน จนกระทงเสยชวต อาการแสดงทผดปกต ไดแก มไขและทองรวง แตไมมอาการปอดอกเสบ และมไขรวมกบทองรวง และมอาการชกจนถงอาการวกฤต

4. ระยะฟกตวของโรค : 7 วน หรอนอยกวา และปกตอยท 2 - 5 วน

5. การวนจฉยโรค : การตรวจไวรสไขหวดใหญในสตวตองการหองปฏบตการทจาเพาะ เมอไวรสเหลานไมสามารถระบสายพนธ โดยใชสารตรวจพสจนทใชกบไวรสไขหวดใหญตามฤดกาลได การตรวจสอบ RNA ของไวรสในระบบทางเดนหายใจ และตวอยางทางคลนกอนๆ โดยวธ Real-time RT-PCR หรอ Conventional RT-PCR ยงคงเปนวธทดทสดสาหรบการวนจฉยเบองตน


การตดเชอไดรบการยนยนโดยผลจาก seroconversion ทมการรายงานตามการเพมขนของระดบแอนตบอดไตเตอร ระหวางตวอยางซรมระยะเฉยบพลน และระยะพกฟน นอกจากน การทดสอบอยางรวดเรว ณ จดคดกรอง (บางครงเรยกชดทดสอบอยางรวดเรว) ทใชสาหรบไวรสไขหวดใหญในคน ไมมความไวสาหรบไวรสไขหวดใหญในส ตว จ ง ไม ม ประ โยชนท จ ะน ามา ใชทดสอบ และถาเกดสงสยการตดเชอไวรสไขหวดใหญในสตว และผลการทดสอบใหผลลบจากการทดสอบ ณ จดคดกรอง จงยงไมสามารถใชแยกสถานะของการตดเชอไวรสได

6. การรกษา : แนะนาใหรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) อยางรวดเรว จากขอมลการศกษาทางคลนกระบโอกาสการรอดชวตทเพมขน อางองจากการศกษาในหลอดทดลองและการทดลองในสตว ทใหผลลพธทด แพทยอาจจะพจารณาการใชขนาดของการรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) ทสงกวา ระยะเวลาของการรกษาทนานกวา หรอการรกษาดวยยาตานไวรสหลายชนดรวมกน (ยาโอเซลทามเวยร; Oseltamivir รวมกบยาอะแมนตาดน; Amantadine)

ผลการศกษาการดอยาของไวรสไขหวดนก พบวา ไวรสไขหวดนก H5N1 Clade 1 และ Clade 2 subclade 1 จากอนโดนเซย ดอตอยาตานไวรสทยบยง M2 inhibitors ขณะทไวรสไขหวดนก H5N1 Clade 2 subclade 2 จากความเชอมโยงในสวนอนๆ ของยเรเซย และแอฟรกา และ Clade 2 subclade 3 จากจนยงคงไวตอยาตานไวรส ในชวงทใหการรกษาดวยยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) ไดพบวามผปวยจากประเทศเวยดนามตดเชอไวรสไขหวดนก H5N1 ทดอตอยาตานไวรส และสงผลใหผปวยเสยชวต และการตดเชอไวรสทดอตอยาโอเซลทามเวยร (Oseltamivir) เพยงบางสวน ในผปวยชาวอยปตจานวน 2 ราย กอนใหการรกษา สงผลให


ผปวยเสยชวตเชนกน การรกษาผปวยไขหวดนก H5N1 ทเกยวของกบ ARDS ควรปฏบตตามแนวทางปฏบตระดบประเทศทตพมพออกมา โดยหลกการแลวการใชมาตรการ Intermittent Positive Pressure Ventilation (IPPV) โดยใช low tidal volumns และ low pressure ventilation ในชวงแรก อาจจะชวยไดและเปนคาแนะนาใหใช สวนการรกษาดวยยาคอรตโคสเตอรอยด (Corticosteroid) ไมแสดงประสทธภาพในการรกษาผปวยไขหวดนก H5N1 และไมมการตดตามประโยชนของ immunomodulators และ serotherapy

7. การแพรตดตอโรค : การตดเชอในคนจากไวรสไขหวดใหญในสตวเกดขนจากการสมผสกบสตวทตดเชอโดยตรง สาหรบการตดเชอไวรส H5N1 วธการตดตอและตาแหนงของทางเขาของไวรสยงไมเปนทเขาใจอยางสมบรณ แตเทาทเปนไปได เกดจากการสดละอองฝอยขนาดเลกเขาไปทางระบบทางเดนหายใจสวนลาง การปนเปอนของเนอเยอเมอกทางใบหนา โดยการนาเขาไปดวยตนเองหรอสมผสฝอยละออง หรอการกลนเขาไป การไปตลาดคาสตวปกมชวตเปนปจจยเสยงอยางมาก การตดตอจากคนสคนเกดขนไดในบางกรณ เมอมการสมผสกนอยางใกลชดและเปนระยะเวลานาน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. การปองกนการสมผสสตวทตดเชอหรอสงแวดลอม

ทปนเปอนของคน และการควบคมการ แพรระบาดของโรคในประชากรสตวเลยง

2. การแลกเปลยนขอมลอยางรวดเรวระหวางหนวยงานดานสตว และ/หรอหนวยงานดานเกษตรกรรม และเจาหนาทสาธารณสข และการสอสารความเสยงแกกลมประชากรทมความเสยงสงในพนททไดรบผลกระทบ

3. การใชอปกรณปองกนตนเองอยางเหมาะสม และการฝกอบรมการใสอยางเพยงพอ


4. การสรางเสรมภมตานทาน: การใชวคซนปองกนไขหวดนก H5N1 ชนดเชอตายในคน ซงขณะนเรมมการใชแลว แตยงไมไดวางจาหนายในทองตลาดเปนวงกวาง

5. ใหคาแนะนาประชาชน ดงตอไปน5.1 รบประทานเนอไกและไขทปรงสก5.2 หลกเลยงการสมผสสตวปกทมอาการปวยหรอ

ตาย โดยเฉพาะเดก5.3 หามนาซากสตวปกทปวยตายไปใหสตวอนกน5.4 หากตองสมผสกบสตวปกในระยะทมการ

ระบาดในพนท ใหสวมหนากากอนามย สวมถงมอ

5.5 ลางมอทกครงหลงการสมผสสตวปกและสงคดหลงของสตวปกดวยสบและนา

5.5 หากมอาการเปนไข ไอ โดยเฉพาะผมอาชพเลยง ฆา ขนสง ขนยาย และขายสตวปกหรอเกยวของ กบซากสตวปก ใหรบพบแพทย บอกประวตการสมผสพรอมอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. แพทยและเจาหนาทสาธารณสข ควรพจารณาการ

ตดเชอไวรสไขหวดนก H5N1 ดวยการตรวจวนจฉยทแตกตางออกไป สาหรบผปวยทมาดวยอาการไข และมการพฒนาเปนโรคปอดอกเสบอยางรวดเรว และมปจจยเสยงทางระบาดวทยา

2. การพฒนา หรอการใชนยามผปวย และการใชระบบเฝาระวงเชงรกในระบาดวทยาทเหมาะสม

3. จดตงกลไก เพอใหไดผลการทดสอบทางหองปฏบตการทเชอถอไดอยางรวดเรว

4. จดหาขอมลเกยวกบโรค และมาตรการปองกนกลมเสยง การอยรวมกนทางสงคม รวมถงการรณรงค และการใหขอมลแกประชาชนอยางรวดเรว


5. รวบรวมขอมลทางระบาดวทยาทางคลนก และขอมลอนๆ ทเขาถงสถานการณ หากสงเกตเหนการแพรเชอจากคนสคน ควรพจารณาดาเนนการควบคมโรคขนาดใหญเพอหยดการแพรระบาดของโรค

เอกสารอางอง:1. ปราณ ธวชสภา, มาลน จตตกานตพชย, สนทรยา วยเจรญ

และ วฒนา อวาณชย. การตรวจวนจฉยและจาแนกโรคไขหวดใหญและไขหวดนกจากตวอยางผปวย : ตาราโรคไขหวดนก/ไขหวดใหญ พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สานกพมพกรงเทพเวชสาร; 2548. หนา 103 - 107.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน : การตรวจวนจฉยโรคไขหวดนก. กระทรวงสาธารณสข ; 2552. หนา 34 - 35.

3. สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค. การเฝาระวงโรคไขหวดนกในคน. [สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] : จาก : URL : http://www.boe.moph.go.th/fi les/report/20110714_16610850.pdf

4. Heymann DL., Editor, Control of Communicable Diseases Manual 19th Edit ion, American Association of Public Health, 2008.

5. World Health Organization. WHO Animal Infl uenza Training Manual, The National Training Course on Animal Infl uenza Diagnosis and Surveillance, Harbin China, 20 - 26 May 2001.

6. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010.


โรคลเจยนแนร (LEGIONELLOSIS)โรคปอดอกเสบลเจยนแนร

(LEGIONELLOSIS’S PNEUMONIA)

โรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบ (NONPNEUMONIC LEGIONELLOSIS)

หรอโรคไขปอนเตยก (PONTIAC FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยชนดเฉยบพลนจากสงแวดลอม เชอกอโรค ไดแก เชอ Legionellae เปนเชอแบคทเรยรปแทง ทตดสแกรมลบ (ดงรปท 5) โรคนสามารถกอใหเกดอาการทางคลนกได 2 รปแบบ ไดแก โรคปอดอกเสบลเจยนแนร และโรคลเจยนแนรชนดไมมปอดอกเสบ หรอทเรยกวา ไขปอนเตยก


รปท 5 เชอลเจยนเนลลาจากการเพาะเชอ (Cultures of Legionella pneumophila)

(A) เชอลเจยนเนลลาบนอาหารเลยงเชอ BCYE∝ ทมลกษณะเฉพาะเปนโคโลนทมสคลายโอปอล (ขยาย 10 เทาดวยกลองจลทรรศนสเตอรโอ) (Typical opal-like colony of L. pneumophila grown on BCYE∝ agar)

(B) เชอลเจยนเนลลาจากการยอมสแกรม (ขยาย 1,000 เทา) (Gram stain of L. pneumophila taken from cul-ture plate)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มบนทกการพบผปวยรายแรกใน พ.ศ. 2490 และการระบาด ครงแรกใน พ.ศ. 2500 ทรฐมนนโซตา มการระบาดครงใหญของโรคปอดอกเสบในหมผ รวมประชมทหารอเมรกน (American Legion Convention) ทเมองฟลาเดลเฟย สหรฐอเมรกาใน พ.ศ. 2519 มผปวย 182 ราย เสยชวต 29 ราย อก 6 เดอนตอมา McDade JE และคณะ จงไดพบเชอแบคทเรยทเปนสาเหตจากปอดของผเสยชวต จงเปนทมาของชอ “Legionella pneumophila”

โรคลเจยนแนรเปนโรคทตางประเทศใหความสนใจเนองจากม อตราปวยตายสงโดยเฉพาะ ประเทศ ในแถบยโรปมระบบเฝาระวงและมคณะทางานสาหรบ


โรคนโดยเฉพาะเรยกวา European Working Group for Legionella Infections (EWGLI) อตราปวยของโรคนโดยเฉลยในยโรปเทากบ 4.45 ตอประชากรลานคน ในป พ.ศ. 2539

สถานการณโรคในประเทศไทย : มรายงานการพบผปวยโรคลเจยนแนรครงแรกในป พ.ศ. 2527 โดยเปนผปวยชาวไทย ตอมาพบผปวยชาวตางชาตจากยโรปทปวยเปนโรคลเจยนแนรเกอบทกป แตมจานวน ไมมาก เชน ในป พ.ศ. 2542 พบผปวยจานวน 3 ราย ทจงหวดเชยงใหม และลาสดในป พ.ศ. 2553 พบผปวยเปนนกทองเทยวชาวสกอตแลนด ทจงหวดประจวบครขนธ มประวตเปนโรคปอดอดกนเรอรงและสบบหรจดรวมดวย นอกจากน ยงมขอมลการรายงานโรคจากหนวยงานตางประเทศ เชน European Working Group for Legionella Infection (EWGLI) Network ซงเปนเครอขายเฝาระวงและควบคมโรคลเจยนแนรในระหวางกลมสมาชกรวม 29 ประเทศ ซงเมอประเทศในกลมสมาชกพบผปวยตงแต 2 ราย ทเดนทางมาทองเทยวตางประเทศ และพกอยโรงแรมเดยวกน (โดยพจารณาจากระยะฟกตวของโรค) จะมการดาเนนการแจงขอมลไปยงหนวยงานสาธารณสขของประเทศทเกดเหตและหนวยงานสาธารณสขของแตละประเทศในเครอสมาชก จากขอมลการเฝาระวงของ EWGLI ระบวาผปวยทไดรบเชอจากโรงแรมในประเทศไทย ระหวางป พ.ศ. 2536 - 2553 มจานวน 109 ราย (ดงรปท 6) สวนใหญเปนนกทองเทยว ซงสงผลกระทบตอการทองเทยวจากภมภาคตางๆ ไดทวโลก ดงนน จงไดมมาตรการควบคมและปองกนการตดเชอ โดยการแจงใหโรงแรม และบรษทธรกจดแลทาความสะอาดระบบเครองปรบอากาศ และนาหลอเยน รวมถงการเฝาระวงในกลมเสยง โดยเฉพาะผสงอายและผสบบหร นอกจากน หนวยงานทเกยวของ ควรกวดขนเรองมาตรการการปองกนควบคมโรคอยาง


เขมแขงกบธรกจโรงแรม สปา ใหมการทาความสะอาดและฆาเชอในระบบนาทงโรงแรม โดยเฉพาะในทอสงนา เพอปองกนการปนเปอนเชอ

รปท 6 จานวนผปวยโรค Legionaire ในประเทศไทย จาแนกตามป พ.ศ. 2536 - 2553 จากขอมลการเฝาระวงของ European Working Group for Legionella Infection (EWGLI) Network

3. อาการของโรค : มอาการเบออาหาร ออนเพลย ปวดกลามเนอ ปวดศรษะ และมไขสง โดยทวไปมกพบอาการใน 2 - 5 วน ปวดทอง และอจจาระรวงเกดขนตามมา โรคลเจยนแนรเปนสาเหตของโรคปอดบวมและมอาการไอ ไมมเสมหะ ปอดมการอกเสบเปนปนหรอจดขาว (ดงรปท 7 และ 8) ถาเปนมากอาจพบลกลามไดในปอดทงสองขาง การปวยคอนขางรนแรงและอาจจะทาใหการหายใจลมเหลว สวนผปวยไขปอนเตยกจะสามารถหายไดเองและไมมอาการปอดอกเสบหรอรนแรงถงขนเสยชวต


รปท 7 เชอลเจยนเนลลาในเนอเยอปอด

รปท 8 โรคลเจยนแนรทปอดขางขวา

4. ระยะฟกตวของโรค : ปรากฏอาการในชวง 2-10 วนหลงไดรบเชอ แตสวนใหญจะปรากฏอาการภายใน 5-6 วน โรคไขปอนเตยกจะปรากฏอาการในชวง 5-72 ชวโมงหลงไดรบเชอ แตสวนใหญจะปรากฏอาการภายใน 24-48 ชวโมง


5. การวนจฉยโรค : อาศยการแยกเชอกอโรคจากเนอเยอ หรอนามก นาลาย โดยใชอาหารเพาะเชอทเฉพาะตอเชอชนดน (BCYE∝), การตรวจหาเชอ Legionella pneumophila serogroup 1 จากปสสาวะ หรอโดยการตรวจพบ immunofl uorescent antibody titer ขนสงมากหรอมากกวา 4 เทา เทยบนาเหลองเจาะครงแรกกบอกครงหางกน 3-6 สปดาห วธทใชในการตรวจหาแอนตเจนในปสสาวะและการตรวจหาแอนตบอดสวนใหญจะใหผลตอ L. pneumophila ดงนนโรคทเกดจาก species อน จะตรวจไมพบ จงควรเนนความสาคญไปทการเพาะเชอ เกยวของหรอสารคดหลงในระบบทางเดนหายใจ แตความไวและความจาเพาะของผลทได จะมคาความแปรปรวนสงขนกบประสบการณของเจาหนาทในหองปฏบตการ การวนจฉยไขปอนเตยกมกจะระบจากอาจใชวธยอมส Direct immunofl uorescent antibody stain เนอเยอทอาการทมความสอดคลองกบกลมโรคทางระบาดวทยา การทดสอบแอนตเจนจากปสสาวะและเซรมสามารถใชยนยนผลการวนจฉยได แตความแมนยาของการวนจฉยจะตากวา

6. การรกษา : ไขปอนเตยกจะจากดตวมนเองและไมจาเปนตองรกษาดวยยาปฏชวนะ สาหรบคาแนะนาในการรกษาโรคลเจยนแนร คอ ยาทใชรกษาโรคตดเชอในระบบทางเดนหายใจในกลมฟลโอโรควโนโลน (Fluoroquinolones) เชน ยาลโวฟลอกซาซน (Levofl oxacine) หรอยาแมคโครไลด (Macrolide) ชนดใหม ยาอะซโทรมยซน (Azithromycin) การศกษาจากการสงเกตชใหเหนวา ยาลโวฟลอกซาซน (Levofl oxacine) อาจจะมผลขางเคยงมากกวายาแมคโครไลด (Macrolide) โดยเฉพาะอยางยงกบผปวยทมอาการรนแรง ยาไรแฟมปซน (Rifampicin) ถกนามาใชรวมดวยในผปวยทการรกษาลมเหลว แตขอมลทใกลเคยงขอสนบสนนนยงมไมเพยงพอ แตยาในกลม


ยาเพนซลนเพนซลลน (Penicillin), ยาเซฟาโลสปอรน (Cephalospor ins ) และยาอะม โนกลยโคไซด (Aminoglycosides) จะใชรกษาไมไดผล

7. การแพรตดตอโรค : แพรกระจายไดในอากาศ สวนทางอนกอาจจะเปนไปได รวมถงการหายใจนาเชอทปนเปอนอยในละอองฝอยของนาเขาไป การสาลกนาทมเชอเขาไปในปอดและการตดเชอในกระแสเลอดโดยผานทางบาดแผล สวนการแพรเชอจากคนไปสคนยงไมมปรากฎ

8. มาตรการปองกนโรค : แหลงนาทมนษยสรางเปนแหลงแพรโรคปฐมภมของโรคลเจยนแนร ดงนนจาเปนทตองหลกเลยงสภาวะทสงเสรมการเจรญเตบโตของเชอ Legionella เมอไมไดใชงานหอหลอเยน ตองเปดนาทงใหแหง และทาความสะอาดลางคราบไคลและตะกอน เตม Biocides ในปรมาณทพอเหมาะเพอปองกนการกอตวของไบโอฟลม ตงอณหภมระบบนารอนใหสงกวาหรอเทากบ 50oซ. เพอลดความเสยงตอการแพรเชอหามใชนาประปาเตมในเครองชวยหายใจ

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาปจจยเสยงรวมและทบทวนบนทกการบารงรกษาระบบนาทออาจเปนแหลงโรค ในการหาสาเหตของการระบาดนนอาจมความจาเปนตองเพาะเชอจากแหลงโรค การแกไข/ฟนฟแหลงนาทาไดโดยการเตมคลอรน และ/หรอใหความรอนระดบสง ซงพบวา ไดผลด การบารงรกษาและการฆาเชออยางเหมาะสมใน อางนาวนของสปา, หอหลอเยน, และแหลงนาดม เปนมาตรการทมประสทธภาพทสดในการปองกนการระบาด


เอกสารอางอง:1. Department of Health and Human Services,

Center for Disease Control and Prevention.

Procedures for Recovery of Legionella from the

Environment. Atlanta (U.S); 2005.

2. Heymann DL., Editor, Control of Communicable

Diseases Manual 19th Edit ion, American

Association of Public Health, 2008.3. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas,

and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010.


โรคกาฬโรค(PLAGUE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดตอจากสตวสคน (zoonosis) ทเกยวของกบสตวฟนแทะและหมดของมน ซงแพรเชอแบคทเรย Yersinia pestis ไปยงสตวอนอกหลายชนดรวมทงคน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : กาฬโรคพบไดในประเทศตางๆ ของทวปแอฟรกาไดแก บอตสวานา (Botswana) สาธารณรฐประชาธปไตยคองโก เคนยา มาดากสกา มาลาว โมซมบก สหสาธารณรฐแทนซาเนย ยกนดา แซมเบย ซมบบเว และกาฬโรคยงเปนโรคประจาถนในสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศอนเดย สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มองโกเลย เมยนมาร เวยดนาม และอนโดนเซย โดยมการระบาดใหญเปนครงคราว เชน การระบาดของกาฬโรคปอดบวมในเอกวาดอร เมอป พ.ศ. 2541 หรอการเกดกาฬโรคทางตะวนตกของประเทศสหรฐอเมรกา ซงเปนลกษณะกระจาย (ตงแตป พ.ศ. 2543 พบผปวย 5 - 15 ราย/ป) บางพนทพบผปวยเพยงรายเดยวหรอเปนกลมเลกๆ โดยผปวยจะมประวตสมผสกบสตวประเภทฟนแทะในปาหรอหมดทอาศยบนตวสตวฟนแทะ และไมมการตดตอจากคนสคนในสหรฐอเมรกา นบตงแตป พ.ศ. 2467

สถานการณโรคในประเทศไทย : ไดรบรายงานการระบาดของกาฬโรคครงแรกโดยนายแพทยเอช แคมเบลไฮเอต เจากรมแพทยสขาภบาล พบผเสยชวตทนาสงสยจะเปนกาฬโรคบรเวณทอย ของพอคาชาวอนเดยทางฝงธนบร เมอวนท 20 ธนวาคม พ.ศ. 2447 การระบาดของโรคสนนษฐานวา นาจะเกดจากหนทมเชอกาฬโรคตดมากบเรอสนคาทมาจากเมองบอมเบย ประเทศอนเดย


ซงเปนแหลงทเกดการระบาดของกาฬโรค หลงจากนน โรคกแพรระบาดออกไปหลายทองทของฝงธนบร และ ขามมาระบาดในฝงพระนครอกหลายทองท รวมถงรอบนอกของพระนครดวย โดยมการเกดโรคในฝง พระนครและธนบรตดตอกน 2 ป จากนนกระบาดไปตามจงหวดตางๆ ทมการคาขายตดตอกน ทงทางบก ทางเรอ และทางรถไฟ โดยเฉพาะจงหวดทเปนศนยกลางตลาดใหญๆ มการคาขายมาก และมรายงานการเกดกาฬโรคอยางตอเนองมาจนถงป พ.ศ. 2495 จากนนไมมรายงานการเกดกาฬโรคในประเทศไทยจนกระทงปจจบน

3. อาการของโรค : อาการและอาการแสดงเรมแรกจะยงไมจาเพาะ คอ มไข หนาวสน ครนเนอครนตว ปวดกลามเนอ อาเจยน ไมมเรยวแรง เจบคอ และปวดศรษะ อาการตอมนาเหลองอกเสบจะเกดในบรเวณทตอมเหลานนรบนาเหลองมาจากบรเวณทถกหมดกด มกเปนบรเวณขาหนบ (ดงรปท 9) และอาจจะพบรองรอยของแผลหมดกดเหลออย ตอมนาเหลองทอกเสบจะบวม แดง เจบ และอาจจะกลายเปนฝ มกจะมไขรวมดวยเสมอ ภาวะแทรกซอนทพบ ไดแก ภาวะการตดเชอในกระแสเลอด (ดงรปท 10) ปอดบวม (ดงรปท 11) หากไมไดรบการรกษากมโอกาสเสยชวตได รอยละ 50-60 โรคกาฬโรคนนบเปนภาวะฉกเฉนทางการแพทยและสาธารณสข


รปท 9 ผปวยตดเชอกาฬโรคตอมนาเหลอง (Bubonic plague) ผานทางแผลถลอกทขาขวา จากการถกหมดกดหรอในรายนสมผสเชอเขาทางบาดแผลทผวหนง มอาการบวม และกดเจบบรเวณตอมนาเหลอง (This patient acquired a plague infection through abrasions on his upper right leg. Bubonic plague is transmitted through the bite of an infected fl ea, or as in this case, exposure to inoculated material through a break in the skin. Symptoms include swollen, tender lymph glands known as buboes)


รปท 10 ผปวยกาฬโรคในกระแสโลหต (septicemia plague) มลกษณะเปนเนอตายทนวเทาขวา เนองจากมการแพรกระจายของเชอกาฬโรคไปในกระแสโลหต ทาใหผปวยมการแขงตวของเลอดทผดปกตบรเวณหลอดเลอดทมาเลยงนวเทา (This patient presented with symptoms of plague that included gangrene of the right foot causing necrosis of the toes. In this case, the pres-ence of systemically disseminated plague bacteria Y. pestis, i.e. septicemia, predis-posed this patient to abnormal coagulation within the blood vessels of his toes)


รปท 11 ภาพถายเอกซเรยปอดผปวยกาฬโรค พบการลกษณะการตดเชอทปอดทงสองขาง และมการตดเชออยางรนแรงทปอดขางขวา (This x-ray reveals a bilateral pulmonary infection experienced by this plague victim with a greater infection in the left lung)

4. ระยะฟกตวของโรค : 1 - 7 วน หรออาจนานกวานน5. การวนจฉยโรค : การตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศนนน

พบเชอจากหนองทดดมาจากฝ เสมหะ หรอนาไขสนหลง มรปรางยาวรตดสแกรมลบทหวและทาย ลกษณะเหมอนเขมกลดซอนปลาย กอาจเปนเชอกาฬโรค แตยงตองตรวจยนยนตอไป การตรวจดวย FA test หรอใช Antigen-capture ELISA หรอ dipstick formats หรอ PCR จะจาเพาะกวา และมประโยชนในบางกรณ การวนจฉยตองยนยนดวยการเพาะเชอ และตรวจพบเชอจากสารเหลวทดดมาจากฝ เลอด นาไขสนหลง หรอเสมหะ หรอมระดบแอนตบอดเพมขนหรอลดลงมากกวา 4 เทา ปจจบนองคการอนามยโลกไดเสนอแนะการใช dipstick assays เพอตรวจสอบ Yersinia pestis antigen เพอยนยนการตดเชอ จากธรรมชาตของเชอทเจรญเตบโตชาทอณหภมทใชบมเชอปกต อาจนาไปสการวนจฉยดวยระบบอตโนมต


ทผดพลาด วธทนยมใชยนยนการวนจฉยทางซรม ไดแก การทดสอบ Passive Hemagglutination (PHA) โดยใชแอนตเจน Fraction-4-1 ของเชอ Yersinia pestis

6. การรกษา : การใหยาปฏชวนะในการรกษาจะมประสทธผลสง หากใชรกษาในชวงแรกเมอเรมมอาการ ยาสเตรปโตมยซน (Streptomycin) เปนยาเลอกอนดบแรก ใช ยาเจนตามซน (Gentamicin) ไดหากไมม ยาสเตรปโตมยซน (Streptomycin) สวนยาเตตราซยคลน ( Te t r a c y c l i n e s ) แ ละย าคลอแรม เฟน ค อล (Chloramphenical) เปนยาตวเลอกลาดบตอไป สาหรบการรกษากาฬโรคเยอหมสมองอกเสบ ควรใชยาคลอแรมเฟนคอล (Chloramphenical) หลงการรกษาดวยยาไดผล ไขทเกดขนทหลงอาจจะเกดจาก การตดเชอซาซอน หรอจากฝเปนหนองมากขน ถงขนตองกรดและระบายหนองออก หรอถาทาไดควรผาตดฝออก

7. การแพรตดตอโรค : กาฬโรคในคนทแพรระบาดทวโลกเปนผลจากการทคนถกหมดหน (Xenopsylla cheopis หรอ oriental rat fl ea) ทมเชอกด สาหรบปจจยอน ไดแก การจบตองสตวทเปนโรคโดยเฉพาะสตวฟนแทะ กระตาย และสตวกนเนอชนดอนๆ การหายใจละอองเชอจากผปวย หรอสตวเลยงในบาน เชน แมว สนข การถกสตวกด การสมผสกบหนองฝจากสตว หรอการจบตองตวอยางเชอทเพาะเลยงใน หองปฏบตการอยางไมระมดระวง การตดตอจากคนสคนโดยถกหมดคน (Pulex irritans) กดเปนสาเหตสาคญในสถานททมการระบาดของกาฬโรคหรอมหมดในสตวเลยงเปนจานวนมาก

8. มาตรการปองกนโรค : ลดความเสยงของประชากรไมใหถกหมดทมเชอกด หลกเลยงการสมผสเนอเยอของสตวทเปนโรครวมทงสารคดหลง หรอหลกเลยงการคลกคลกบผปวยทเปนกาฬโรคปอดบวม

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สอบสวนผสงสยปวยกาฬโรคทตายทกราย โดยการ

ผาศพและผลการตรวจทางหองปฏบตการ หนวยงานสาธารณสขควรตระหนกและรบรายงานผ ปวยใหรวดเรว


2. พยายามลดการตนตระหนกของประชาชนโดยการประชาสมพนธหรอใหขาวทถกตอง รวมทงการใหสขศกษาแกประชาชนผานสอตางๆ

3. ดาเนนการกาจดหนในพนทเกดโรค และควบคมหมดอยางเขมขน โดยใชจดเกดโรคเปนศนยกลางและขยายการควบคมโดยรอบ

4. เจาหนาทภาคสนามตองปองกนตวเองไมใหถกหมดกดโดยการชบเสอผาหรอโรยยาฆาแมลงบนเสอผา และควรทายาไลแมลงทกวน

เอกสารอางอง:1. พมพใจ นยโกวท. ความรทวไปเกยวกบโรคตดเชอและ

พาหะนาโรคกาฬโรค. ใน: ศนยขอมลโรคตดเชอและพาหะนาโรค. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข. [สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] : หนา 1-2. จาก: URL: http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_nih/a_nih_1_001c.asp? info_id=394

2. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. ความรเรองโรคกาฬโรค. [สบคาเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] : จาก: URL: http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items=26

3. Heymann DL., Editor, Control of Communicable Diseases Manual 19th Edit ion, American Association of Public Health, 2008.

4. World Health Organization (WHO). Plague Fact Sheet; Revised Sep 2007. [cited 2010 July 27]; Available from: URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs267/en/

5. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010.


โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคซารส

(SEVERE ACUTE RESPIRATORY SYNDROME; SARS)

1. ลกษณะโรค : โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรง ผปวยมการตดเชอในทางเดนหายใจอยางรนแรง รวมกบอาการในระบบทางเดนอาหาร เชอทเปนสาเหต คอ เชอไวรสโคโรนา (Coronavirus) (ดงรปท 12)

รปท 12 เชอไวรสโคโรนา สายพนธ HCoV-229E จากเซลลทตดเชอ (Coronavirus, stain HCoV-229E, harvested from infected WI-38 cells)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอทรจกกนในชอ โรคซารส ; SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) เกดการระบาดครงแรกในมณฑลกวางตงของประเทศจน ประมาณปลายป พ.ศ. 2545 โดยพบผปวยปอดบวม ซงไมตอบสนองตอยาปฏชวนะ ตอมาเกดการระบาดของโรคปอดบวมในเวยดนาม ฮองกง สงคโปร แคนาดา จากการสอบสวนทางระบาดวทยาสามารถเชอมโยงไดวา มาจากแพทยทานหนงทดแลรกษาผปวยในมณฑลกวางตง ไดเดนทางมาฮองกง ขณะมอาการไข และเขาพกทโรงแรม กอนจะถกนาสงโรงพยาบาลและเสยชวตตอมา ปรากฏวาคนในโรงแรมหลายคนตดเชอ และนาเชอกลบไปยงประเทศของตนหรอเมองทตนเดนทางตอไป จนกระทง ณ วนท 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2546 มการแพรระบาดไปยง 29 ประเทศ รวมมรายงานปวย 8,098 ราย และเสยชวต 774 ราย อตราปวยตายรอยละ 9.6

สถานการณโรคในประเทศไทย : จนถงวนท 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2546 พบผปวยยนยน 1 ราย ในเดอนมนาคม พ.ศ. 2546 ผปวยเปนแพทยชาวอตาลทไปสอบสวนโรคดงกลาวทกรงฮานอยแลวมอาการปวย ในขณะทกาลงเดนทางมาประเทศไทย ไมพบวามการตดเชอในกลมแพทย พยาบาล ททาการดแลรกษาพยาบาล และยงไมพบการแพรระบาดในชมชน

3. อาการของโรค : ครนเนอ ครนตว ปวดกลามเนอและไข ตอมาเกดอาการของระบบทางเดนหายใจอยางรวดเรว ซงมทงไอและหายใจลาบาก อาจจะมอาการทองเสยรวมดวย อาการอาจจะทรดลงหลายวนสอดคลองกบทไวรสในเลอดขนสงหลงจากแสดงอาการได 10 วน

4. ระยะฟกตวของโรค : 3 - 10 วน5. การวนจฉยโรค : อาศยทงลกษณะอาการทางคลนก

และผลการตรวจทางหองปฏบตการรวมกน ตวอยางระบบทางเดนหายใจทใชในการตรวจ ไดแก ตวอยางจาก


คอหอย (Nasopharyngeal aspiration) และอจจาระ ซงเปนตวอยางทดในการตรวจเชอไวรส โดยตรวจหา neucleic acid ดวยวธ RT-PCR หรอ วธแยกเชอไวรสในชวงสปดาหแรก หรอสปดาหทสองของการปวย ระหวางการเกดการระบาดของโรคซารส ความไวของวธ RT-PCR จะอยประมาณรอยละ 70 ในตวอยางทเกบชวงวนแรกๆ ของการปวย วธ PCR ทยนยนใหผลบวก สาหรบโรคซารส ตองใชตวอยางอยางนอย 2 ตวอยาง เชน ตวอยางจากคอหอยและอจจาระ หรอเกบตวอยางเดยวกน ในชวงทปวย 2 วน หรอมากกวา 2 วน เชน เกบตวอยางจากคอหอยทดสอบ 2 ครง หรอมากกวา หรอทดสอบดวยวธทแตกตางกน 2 วธ หรอ การทดสอบดวยวธ PCR ซา โดยใชตวอยางสกดใหมจากตวอยางทเกบมาในการทดสอบแตละครง ตวอยางนาเหลองในชวง ระยะเฉยบพลน หรอระยะฟนตวจากการปวยควรเกบหางกนอยางนอย 8 วน สาหรบการตรวจทางนาเหลองวทยา เชน การตรวจดวยวธ IFA, ELIZA, Western blots และ neutralization tests ELIZA, IFA ตองม acute serum เปนลบ แลวม convalescent serum เปนบวก หรอเพม 4 เทา หรอมากกวาการม antibody rise เปนผลการทดสอบทเฉพาะเจาะจงมาก

การแยกเชอไวรส สามารถทาการเพาะเชอจากตวอยางใดๆ กได รวมทงการยนยนผลจาก PCR

6. การรกษา : เมอรบผปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาล การสงยารกษา ใหสงยาปฏชวนะทครอบคลมเชอ community-acquired pneumonia จนกวาจะวนจฉยแยกโรค Acute Respiratory Distress Syndrome: ARDS ได การใชยาไรบาวรน (Ribavirin) ตวเดยวหรอใชรวมกบสเตยรอยด ยงไมไดรบการพสจนประสทธภาพทชดเจน แตพบวามผลขางเคยงมาก จงเสนอใหมการรวมมอกนจากหลายหนวยงานเพอทดสอบยาตวน ตลอดจนการหาวธอนในการรกษาโรคน


7. การแพรตดตอโรค : โรคซารสตดตอระหวางคนสคนโดยการสมผสใกลชด เชน การดแล, การอาศย อยรวมกนผานทางละอองฝอยจากการไอ จาม หรอการสมผสโดยตรงกบสารคดหลงจากทางเดนหายใจ หรอของเหลวจากรางกายของผสงสยวาปวยหรอผทอาจจะปวยเปนโรคซารส โรคนแพรกระจายขนแรกทางนามกนาลายและวสดทอาจจะปนเปอนเชอ (fomites) อกกรณหนงคาดกนวา แพรโดยพาหะทางสงแวดลอม เชน ละอองฝอยจากทอนาทง หรอจากการขนสงของเสย ซงการศกษายอนหลงยงดาเนนการตอไป

8. มาตรการปองกนโรค : 1. คดแยกผปวยทมาโรงพยาบาลและอยในขายตอง

รบการตรวจหาโรคซารสใหอยสถานททจดไวเฉพาะ รวมทงใหใสหนากากอนามย

2. บคลากรททางานดานคดแยก (Triage process) ตองใสหนากาก (N/R/P 95/99/100 หรอ FFP 2/3 หรอเทยบเทาตามมาตรฐานอตสาหกรรม) พรอมเครองปองกนตา ตองลางมอทกครงกอนและหลงสมผสผปวย หลงกจกรรมทมการปนเปอนและหลงการถอดถงมอทเปอน และอปกรณทางการแพทยอนๆ ตองดแลรกษาอยางระมดระวง เพราะอาจจะเปนแหลงแพรเชอได นายาฆาเชอตองมใชอยางทวถง เชน นายาฟอกขาวทผสมใหมและเขมขนทเหมาะสม

3. แยกกกผทอาจจะเปนโรคซารส ผทอาจจะเปนโรคซารส (probable case) หองทใชตองเปนหองความดนเปนลบ

4. ลางมอบอยๆ และเตรยมนาสะอาดไวใหพรอม ตองลางมอกอนและหลงการสมผสผปวย หรอมการปนเปอนหรอเมอถอดถงมอ นายาฆาเชอทผสมแอลกอฮอลกสามารถใชทาความสะอาดได ถาการปนเปอนไมมสารออรกานค


5. ตดตามผสมผส หรอบคคลทใหการดแลอาศยอยรวมกนหรอสมผสโดยตรงกบสารคดหลงจากทางเดนหายใจของเหลวจากรางกายและ/หรอสงขบถาย เชน อจจาระของผปวยหรอผทสงสยวาปวยหรอผทอาจจะเปนโรคซารส

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. หากเกดสถานการณการระบาด ใหแจงประชาชนให

ไดรบรมาตรการการปองกนควบคมโรค อยางชดเจน2. จดตงคณะทปรกษาโรคซารสแหงชาต ทมหลาย

หนวยงานของรฐทเกยวของ ใชรวมกบการออกมาตรการอยางครบถวนทกดาน ทงทางระบาดวทยา ทางคลนกและการสอบสวนโรคเพอหา ขอมลเพมเตม

3. ใหความรกบประชาชนผานทางสอสาธารณะ เรองอนตรายจากโรคซารส คานยามของผสมผส ลกษณะอาการทวไป และการหลกเลยงการสมผสโรค รวมทงใหมโทรศพทสายดวนเพอการตดตอสอสาร

4. คดแยกผปวยในโรงพยาบาล ซงควรใหประชาชนไดรบรวามและสามารถเขาถงบรการดวย

เอกสารอางอง:1. Heymann DL., Editor, Control of Communicable

Diseases Manual 19th Edition, American Associa-tion of Public Health, 2008.

2. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p. 2188.


โรคสมองฝอ(ENCEPHALOPATHY,

CREUTZFELDT-JAKOB DISEASE, SUBACUTE SPONGIFORM)

1. ลกษณะโรค : เปนกลมโรคทางสมอง ทาใหเกดการเสอมสภาพของเนอเยอสมอง สาเหตของโรคนเชอวาเกดจากโปรตนทมรปรางทผดปกตไป เรยกวา “พรออน” (prion) โรคพรออน (prion disease) ทเกดขนในมนษยนน ขณะนมอย ดวยกน 4 โรค คอ

ครอยทซเฟลด-เจคอบดซส (Creutzfeldt-Jakob

disease) และอนพนธทเปนทรจก 4 ตว คอ โรค

สมองฝอแบบเกดขนประปราย (sporadic CJD;

sCJD), โรคสมองฝอทเกดจากพนธกรรม (genetic

CJD; gCJD), โรคสมองฝอวาเรยนท (variant CJD;

vCJD) ซงเคยพบความสมพนธเชอมโยงกบโรค

สมองฝอในวว (โรคววบา; Bovine Spongiform

Encephalopathy; BSE) โดยผานอาหารทเปนเนอ

ววทตดเชอน และ โรคสมองฝอทเกดจากการรกษา

พยาบาล (iatrogenic CJD; iCJD)

กลมอาการแกรสมานน-สตรอยสเลอร-ไชนเกอร

(Gerstmann-Strassler-Scheinker Syndrome;

GSSS)

โรคคร (Kuru) โรคนอนไมหลบจนถงแกกรรมทเปน

กรรมพนธในครอบครว (Fatal Familial Insomnia;

FFI)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : จนกระทงถงป พ.ศ. 2551 พบผปวยโรคสมองฝอวาเรยนท (vCJD) ทวโลก 206 ราย โดยสวนใหญนนอยในสหราชอาณาจกร (166 ราย) ฝรงเศส (23 ราย) สาธารณรฐไอรแลนด (4 ราย) สหรฐอเมรกา (3 ราย) เนเธอรแลนด (2 ราย) โปรตเกส (2 ราย) สเปน (2 ราย) แคนาดา (1 ราย) ญปน (1 ราย) อตาล (1 ราย) และซาอดอาระเบย (1 ราย) และยงพบมรายงานการเกดโรค gCJD ในครอบครวในประเทศชล อสราเอล และสโลวาเกยอกดวย

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมมการเกบรวบรวมขอมลอยางเปนทางการ แตจากขอมลของโรงพยาบาลทมโรงเรยนแพทย 3 แหงพบวา ในชวง 20 ปทผานมา มผปวย CJD ไมเกน 25 ราย ในจานวนน 1 ใน 4 ไดรบการตรวจยนยนทางหองปฏบตการดวย ทผานมายงไมมรายงานโรคสมองฝอทเกดในครอบครวหรอการตดเชอจากการผาตดหรอฉดฮอรโมน นอกจากนน ในชวงทเกด BSE ในโค และโรค vCJD ในคนในสหราชอาณาจกร ประเทศไทยไดดาเนนการเฝาระวงโรค เนองจากมการนาเขาอาหารสตวททาจากเศษเนอเศษกระดกจากพนทเกดโรค แตจากการสอบสวนโรคโดยกรมปศสตวพบวาไมไดนาไปเลยงโค (สอบกลบไดวาสวนใหญนาไปเลยงสนขซงไมไวตอโรค) นอกจากนนมการเฝาระวงโรคน ในคน โดยศนยอณชววทยา คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และศนยโรคสมองภาคเหนอ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม จนถงปจจบนยงไมพบโรคทงในคนและในสตว

3. อาการของโรค : อาการโรคสมองฝอจะเรมอยางคอยเปนคอยไป ไดแก ความรสกสบสน สมองเสอม และเสยการทรงตวในระดบตางๆ ในระยะทายของอาการจะมกลามเนอกระตก รวมกบอาการผดปกตของระบบประสาทอนๆ


4. ระยะฟกตวของโรค : ในผปวยทเกดจากการรกษาของแพทย จะมระยะฟกตวคอนขางยาวนาน อาจใชเวลา 15 เดอน หรอนานกวา 30 ป และระยะเวลาฟกตวขนกบวธทไดรบเชอ เชน ในรายททราบประวตแนนอนวาตดโรคโดยตรงจากเนอเยอสมองในระบบประสาทสวนกลาง (CNS) จะมระยะฟกตว 15 - 120 เดอน สาหรบผทไดรบจากการรกษาฉดฮอรโมนกระตนการเจรญเตบโตทเตรยมมาจากตอม พทอตาร มระยะฟกตว 4 ปครง ถง 30 ป ระยะฟกตวของผปวย vCJD 3 ราย ทเกดจากการถายเลอด อยในชวง 6.6 ถง 8 ปครง

5. การวนจฉยโรค : อยบนพนฐานของขอมลอาการของผปวย รวมกบผลการสอบสวนโรค รวมทงลกษณะคลนไฟฟาสมองเฉพาะ การตรวจนาไขสนหลง (CSF 14-3-3 assay) และภาพถายสมอง (ดงรปท 13) เพอใหเหนความแตกตางจากโรคทมโครงสราง เชน เนองอก และโรคหลอดเลอด ในโรคสมองฝอวาเรยนท (variant CJD; vCJD) การตรวจชนเนอจากตอมทอนซล (tonsil biopsy) มประโยชนมาก แตบางครงเปนวธทดทสดสาหรบผปวยทมอาการผดปกต และ/หรอไมมการทา MRI pulvinar sign การวนจฉยโรคท เกดจากพรออนขนกบการตรวจสอบพยาธสภาพระบบประสาทของเนอเยอสมอง และการชนสตรศพ การทดสอบทางพนธกรรมจากตวอยางเลอดเปนสงสาคญในการวนจฉยโรคทสงสยวาเกดจากพรออนและเกยวพนดานพนธกรรม การตดเนอเยอสมองสามารถใชในการวนจฉยโรคในผปวยโรค vCJD ขณะยงมชวตอย แตวธนเปนวธเชงรก และเปนวธทยงมขอถกเถยงกนอย ซงเปนวธทางเลอก หากวธอนไมสามารถทาได


รปท 13 โร คสมอ งฝ อ ซ เ จ ด จ า กภ าพถ า ย เ อกซ เร ย

คลนแมเหลกไฟฟา แสดงใหเหนถง DWI sequences

จากผปวยโรคสมองฝอซเจด 3 ราย (MRI appearance

of CJD. The images depict DWI sequences from

MRIs of three patients with CJD.) (A) การกระจาย

อยางมขอบเขตแบบ cortical ribbon ในผปวย

โรคสมองฝอแบบเกดขนประปราย (Restricted

diffusion in a cortical ribbon pattern in a

patient with sporadic CJD) (B) การกระจาย

อยางมขอบเขตในสวน deep cerebral gray matter

จากผปวยโรคสมองฝอแบบเกดขนประปรายอกราย

(Restricted diffusion in the deep cerebral gray

matter in a different case of sporadic CJD)

(C) จากลกศรชแสดงการกระจายอยางมขอบเขตใน

สวนธาลามสสวนหลง ( posterior thalamus ) จาก

ผปวยโรคสมองฝอวาเรยนท (Restricted diffusion

in the posterior thalamus (the pulvinar),

indicated by arrows, in a patient with vCJD) 6. การรกษา : ไมมการรกษาเฉพาะ7. การแพรตดตอโรค : ในผปวยโรค sCJD สวนใหญยง

ไมเปนททราบกนแนชด มเพยงสมมตฐานวา นาจะเกดจากโปรตนแปลกใหมทเกดขนมาเอง (spontaneous


generation) และเพมจานวนไดดวยตวของ มนเอง มผลการศกษา 2 งาน ทบงชวาการผาตดอาจเปนปจจยเสยงตอโรค sCJD และเปนไปไดวา ยงพบการตดเชอจากการรกษาของแพทย (Iatrogenic infection) ดวย โดยเกดจากการฉดฮอรโมน กระตนการเจรญเตบโตทเตรยมมาจากตอมพทอตารของมนษย หรอ duramater และการผาตดเปลยน กระจกตา การตรวจคลนสมอง และการตดเชอจากเครองมอผาตดในสมอง ในบรรดาผปวยเหลาน มการสนนษฐานวาการตดเชอจากผปวยโรค sCJD รายหนงไปสผปวยรายอนๆ เกดขนในระหวางการรกษา หรอการใชเครองมอผาตด

8. มาตรการปองกนโรค : หลกเลยงการใชเนอเยอจากผปวยในการผาตดปลกถายอวยวะหรอเนอเยอ การวดคลนสมองดวยแผน electrode และการใชเครองมอผาตดทอาจปนเปอนเนอเยอจากผปวย CJD นนจะตองทาใหเครองมอเหลานปลอดเชอทกครงกอนนาไปใชในครงตอไป

9. มาตรการควบคมการระบาด : มาตรการหามสงออกและนาเขาโค กระบอ และผลตภณฑจากสตวดงกลาวตามแนวชายแดนจากพนททมการระบาดของโรคววบา



2. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.2433.


โรคตดเชอไวรสเฮนดราและไวรสนปาห

(HENDRA AND NIPAH VIRAL DISEASES)

1. ลกษณะโรค : เปนไวรสทกอโรคในสตว ไวรสนปาหกอโรคไขสมองอกเสบเปนหลก ในขณะทไวรสเฮนดรากอโรคตดเชอในระบบทางเดนหายใจ และเยอหมสมองอกเสบแบบไมรนแรง ลกษณะเชอไวรสเฮนดรา และไวรสนปาห อยในสกล Henipaviruses วงศ Paramyxoviridae มจโนม RNA ลกษณะเปนสายเดยว (single-stranded, nonseg-mented, negative-sense RNA genome) ลอมรอบดวยโปรตน ไวรสนปาห มขนาดตงแต 120 - 500 นาโนเมตร และไวรสเฮนดรามขนาดตงแต 40 - 600 นาโนเมตร (ดงรปท 14)


รปท 14 ลกษณะโครงสรางอนภาคของเชอไวรสนปาหทแยก

จากเพาะเชอ (Ultrastructural characteristics

of Nipah virus isolate in cell culture as seen

by negative stain) (A) nucleocapsid สาย

เดยว ลกษณะเปนรปแฉกแนวขนานซงเปนลกษณะ

ของไวรสในวงศ Paramyxoviridae (A single

nucleocapsid with the typical herringbone

appearance characteristic of the family

Paramyxoviridae) (B) ภาพตดขวาง และภาพ

ตามยาวของ viral neucleocapsid ทเรยงตวตาม

plasma membrane ของเชอไวรสนปาหทตดเชอ

ในเซลล Vero E6 (Viral nucleocapsids, as seen

in cross and longitudinal sections, aligned

along the plasma membrane of Nipah-virus

infected Vero E6-cell) (C) เชอไวรสนปาหทอย

ภายนอกเซลล แสดงลกษณะเปนเสนโคงทพนกน

ไปมาของ nucleocapsid ทอยภายในเยอหมไวรส

(Extracellular Nipah virus particle showing a

curvilinear tangle of nucleocapsids enclosed

within the viral envelop)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคไขสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหถกคนพบครงแรกในประเทศมาเลเซย ตงแตปลายเดอนกนยายน พ.ศ. 2541 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2542 ผปวยรายแรกพบท รฐเปรก เมองคนตา เปนเพศหญง อาย 41 ป อาชพขายเนอสกร และผปวยรายสดทายอยทเมองสไหงบโละ รฐเซลงงอ เปนคนงานในโรงเลอยไม เพศชายอาย 29 ป พบผปวยทงหมด 265 ราย ตาย 105 ราย โดยมการระบาดอยใน 3 รฐ ไดแกรฐเปรก ทเมองคนตา รฐเนเกรเซมบลน มการระบาด 2 แหง ทเมองซกามต และทเมองบกต เปลนดอค รฐเซลงงอ ทเมองสไหงบโละ ในประเทศสงคโปร โรคนระบาดระหวางวนท 13 - 16 มนาคม พ.ศ. 2542 พบผปวย 11 ราย ตาย 1 ราย สาเหตจากการนาเขาสกรจากประเทศมาเลเซย เมอวนท 3 มนาคม พ.ศ. 2542

หลงจากนนกมการระบาดอกหลายครงในประเทศอนเดย ทเมองซรกลในเดอน กมภาพนธ พ.ศ. 2544 โดยมผปวย 66 ราย เสยชวต 45 ราย และมการระบาดในประเทศบงคลาเทศตงแตป พ.ศ. 2544 - 2550 การระบาดของโรคไขสมองอกเสบนปาหในประเทศบงคลาเทศ มปจจยเสยงตอการตดเชอ คอ การสมผสกบโคปวย การบรโภคผลนาจากผลปาลมสดทปนเปอนนาลายของคางคาวแมไก ซงเปนคางคาวจาพวก ทกนผลไม และมการตดตอจากคนสคน ซงสาเหตของการระบาดทมาเลเซยเกดจากเชอไวรสนปาห สายพนธเดยว ซงแตกตางจากการระบาดทบงคลาเทศซงเกดจากหลายสายพนธ ทาใหมลกษณะอาการ ทางคลนกแตกตางกน

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมเคยพบผปวยในประเทศไทย แตจากการศกษาของศาสตราจารย นายแพทยธระวฒน เหมะจฑา และคณะในป พ.ศ. 2546 จากการสารวจคางคาวในบางจงหวดทางภาคใตของประเทศไทยพบวา คางคาวแมไก รอยละ 7 มภมคมกน


ตอไวรสนปาห และพบสารพนธกรรมของเชอไวรสนปาหในนาลายและปสสาวะของคางคาวแมไกดวย ดงนนพนทเสยงทางภาคใต จงควรเฝาระวงสถานการณอยางใกลชด และปองกนไมใหโรคแพรมายงสตวเลยงตามมาตรการของกรมปศสตว

3. อาการของโรค : อาการเพยงเลกนอยไปจนถงมอาการมาก โคมา และ/หรอระบบหายใจลมเหลว และเสยชวต รวมทงมไขสง ปวดศรษะ เจบคอ วงเวยน ซมและสบสน หรออาการคลายไขหวดใหญ และปอดอกเสบผดปกต ในผปวยไวรสนปาหจะมอาการอกเสบของสมองเปนสวนใหญ อาจทาใหวนจฉยวา เปนไขสมองอกเสบ (ดงรปท 15) สวนหนงจะมแสดงอาการของปอด ผปวยทงหมดทมชวตรอดจาก สมองอกเสบเฉยบพลนจะสามารถฟนตวไดเปนปกต แตมประมาณรอยละ 20 ทพบรองรอยความบกพรองของระบบประสาท อตราการเสยชวตประมาณรอยละ 40 และพบวาในคนทมการตดเชอไวรสบางราย ไมแสดงอาการ

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ 4 - 18 วน5. การวนจฉยโรค : อาศยการตรวจทางนาเหลองวทยา หา

IgM และ IgG โดยวธ ELISA หรอวธ serum neutralization ยนยนการวนจฉยโดยการแยกเชอไวรสไดจากผปวย

6. การรกษา : ปจจบนยงไมมการรกษา แตมรายงานพบวา ยาไรบาวรน (Ribavirin) อาจจะลดอตราการตายจากไวรสนปาหได

7. การแพรตดตอโรค : จากการสมผสโดยตรงกบมา (ไวรสเฮนดรา) หรอหม (ไวรสนปาห) หรอผลตภณฑจากมาหรอหมทตดเชอ


รปท 15 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟาแบบตด

ขวางโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหในผปวย

ระยะเฉยบพลน (A) และระยะกลบเปนซา (B)

(Axial magnetic resonance imaging fi ndings

in patients with acute (A) and relapsed

(B) Nipah virus encephalitis with use of

fl uid-attenuated inversion recovery)

(A) รอยโรคลกษณะสเขมกระจายหลายแหงใน

เนอเยอสมองสวน white และ gray matter ใน

ผปวยโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาหระยะ

เฉยบพลน (Multiple discrete hyperintense

lesions in the white and gray matter of a

patient with acute Nipah virus encephalitis)

(B) รอยโรคลกษณะรวมกนในสวน cortical gray

matter ในผปวยโรคสมองอกเสบจากเชอไวรสนปาห

ระยะกลบเปนซา (Confl uent lesions primarily

involving the cortical gray matter in a patient

with relapsed Nipah virus encephalitis)


8. มาตรการปองกนโรค : ใหความรและคาแนะนาเกยวกบมาตรการทจะนามาใช และปองกนสตวไมให สมผสกบมลและปสสาวะของคางคาวกนผลไม และสตวทตดเชอ อยางเชน หมและมา และตรวจสอบใหแนใจวาคางคาวกนผลไมไมไดพกอาศยอยใกลกบคอกหมหรอคอกสตว

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. ปองกนผทางานปศสตว : สวมชดปองกน รองเทาบท

หมวก ถงมอ แวนตา กระจงบงหนา ลางตวและมอใหสะอาดทกครงกอนออกจากฟารม

2. เผาทาลายซากมาและหมทตดเชอ โดยการควบคมดแลของหนวยงานรฐ

3. หามขนยายสตวออกจากบรเวณทมการระบาดของโรค

4. แยกผปวยทตดเชอ หากปรากฏการแพรเชอจากคนสคน



2. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.2239-2240.


ไขเวสตไนล(WEST NILE FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสทมยงเปนพาหะ เกดจากเชอไวรสเวสตไนล (West Nile virus; WNV) (ดงรปท 16) เปนเชอไวรสทอยในวงศ Flaviviridae สกล Flavivirus

รปท 16 ภาพจากกลองอเลคตรอนไมโครกราฟฟ แสดง virion เชอไวรสเวสตไนล ทแยกไดจากการเพาะเชอ (This transmission electron micrograph (TEM) revealed the presence of West Nile virus virions, in an isolate that was grown in a cell culture)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : เชอไวรสเวสตไนล ถกแยกเชอไดเปนครงแรกจากผปวยหญงคนหนงในอาเภอเวสตไนล ของประเทศอกานดา ในป พ.ศ. 2480 จากนนมการแยกเชอไดจากนก ในเขตไนลเดลตา ในป พ.ศ. 2496 โดยกอนหนาป พ.ศ. 2540 เชอวาเชอไวรสเวสตไนลไมไดเปนเชอกอโรคในนก จนกระทงพบการระบาดอยางรนแรงและเสยชวตในนกของประเทศอสราเอล โดยนกมอาการสมองอกเสบและพการ และใน ป พ.ศ. 2542 จงพบการระบาดครงใหญในคนในนวยอรค ของสหรฐอเมรกา และแพรกระจายไปทวทงทวปอเมรกาในปตอมา และมการระบาดตอมาในประเทศกรซ อสราเอล โรมาเนย รสเซย โดยแพรกระจายมาจากนกอพยพ ปจจบนโรคนทงในแคนาดา เวเนซเอลา แอฟรกา ยโรปตะวนออกกลาง เอเชยตะวนตก และออสเตรเลย


3. อาการของโรค : หลงไดรบเชอผปวยจะเกดกลมอาการได 3 แบบ คอ 1. ไมแสดงอาการ พบรอยละ 802. กลมอาการไมรนแรง จะมไข ปวดศรษะ หนาวสน ม

เหงอออก มผนทผวหนง ออนเพลย ตอมนาเหลองอกเสบ ซม ปวดขอ และมอาการคลายไขหวด หรอไขหวดใหญ บางรายม อาการคลนไส อาเจยน โดยทวไปอาการจะดขนภายใน 7 - 10 วน แตจะยงคงมอาการออนเพลยประมาณ 1 สปดาห และมอาการตอมนาเหลองอกเสบอกประมาณ 2 เดอน

3. กลมอาการรนแรง รายทมอาการรนแรงจะมอาการทางสมองรวมดวย ไดแก สมองหรอเยอหมสมองอกเสบ มอาการไขสง คอแขง ซม ชก และหมดสต

เมอเชอเขาสรางกายจะเพมจานวน และกระจาย ไปบรเวณตอมนาเหลอง กระแสเลอด และเขาส


ระบบประสาทสวนกลาง กระตนใหมการเพมระดบของปจจยททาใหเกดการตายของเนองอก (tumor necrosis factor) เพมความสามารถในการซมผานเยอหมสมอง เกดการตดเชอโดยตรงทเซลลประสาท โดยเฉพาะบรเวณนวเคลยส เนอเยอประสาทและสมองสวนทมสเทา กานสมอง และกระดกไขสนหลง (ดงรปท 17)

รปท 17 ภาพถายเอกซเรยคลนแมเหลกไฟฟา แสดงลกษณะการเปลยนแปลงของโรคสมองอกเสบไวรสเวสตไนล (Magnetic resonance imaging changes in West Nile Encephalitis) (A และ B) ภาพถายเอกซเรย คลนแมเหลกไฟฟาโดยเทคนค FLAIR แสดงลกษณะรอยโรคเปนสขาวบรเวณ periventricular gray matter ของ fourth ventricle ท vermits of the cerebellum ในวนท 10 ของการนอนโรงพยาบาลของผปวยโรคสมองอกเสบไวรสเวสตไนล (Fluid - attenuated inversion recovery images for a patient with West Nile Encephalitis on day 10 of hospitalization, showing increased signal intensity in the periventricular gray matter of the fourth ventricle at the vermits of the cerebellum) (A and B) และ (C and D) รอยโรคสขาวบรเวณ สมองสวนธาลามส ทง 2 ขาง และ caudate nucleus ขางขวา (increased signal intensity in both thalamus and the right caudate nucleus) (C and D)


4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย 5 - 15 วน5. การวนจฉยโรค : การตรวจทางนาเหลองจะชวยการ

วนจฉยแยกโรคจากไขไมทราบสาเหต หรอไวรสอนๆ และการตรวจวเคราะห DNA ชวยวนจฉยโรค หรออาจแยกเชอไวรสไดโดยการฉดเขาหน (suckling mice) หรอเพาะเลยงเซลลจากเลอดผปวยทเจาะขณะมไข อยางไรกตามการตรวจในหองปฏบตการของเชอกลมนตองกระทาดวยความระมดระวงเพอปองกนการตดเชอ

6. การรกษา : ไมมยารกษาโดยเฉพาะ ใหรกษาตามอาการ หรอใชการรกษาแบบประคบประคอง

7. การแพรตดตอโรค : คนสวนใหญไดรบเชอจากการทถกยง Culex spp. กด หรออาจตดโดยยงชนดอนๆ เชน ยง Aedes spp. ซงยงจะไดรบเชอขณะทไปกดนก ยงไมมรายงานวามการตดตอของโรคนจากคนถงคนโดยตรง

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ประชาชนไมควรออกไปนอกบานในชวงเวลา

พลบคาและกลางคนเมอมการระบาดของโรคเกดขน ถาจาเปน กอนออกจากบานควรสวมเสอผาปกคลมรางกายใหมดชด

2. ใชยาทาผวหนงปองกนแมลงหรอยงกด (ไมควรใชในเดกเลกทมอายตากวา 3 ป เพราะอาจทาใหเกดการระคายเคองได)

3. ใชยาฆายงตวแกและทาลายลกนายงบรเวณในและนอกบาน

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. คนหาผปวยทเกดขนในชมชน 2. ดาเนนการกาจดยงตวแกและกาจดลกนายงในพนท

ทเกดการระบาดของโรค


3. ใหขอมลเรองโรค การตดตอ การปองกนตนเองแกประชาชนอยางรวดเรว เพอปองกนการตนตระหนกและขอความรวมมอในการควบคมโรค

4. ประสานงานเจาหนาทปศสตวในทองท ถามการตายของสตวมากผดปกต (โดยเฉพาะนก) ตองรบตรวจสอบรายงานและสงชนเนอตรวจหาเชอทนท

5. สารวจยงเพอคนหาการตดเชอในยง 6. หามเคลอนยายสตวจากพนทระบาดไปยงทอนๆ 7. ขยายการเฝาระวงในนกและยงออกไปยงพนทรอบๆ



2. World Health Organization (WHO). West Nile virus Fact Sheet; Revised Sep 2007. [cited 2008 June 25]; Available from: URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs207 /en/index.html

3. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.2147.


ไขรฟตวาลเลย(RIFT VALLEY FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรส Phlebovirus ทเกดในสตว สามารถตดตอสคนได ซงโรคสามารถกอใหเกดโรคและอาจเกดอาการรนแรงทงในสตวและคน โดยสตวนาโรคมหลายชนด ไดแก แกะ แพะ วว ควาย อฐ การระบาดของโรคน มกพบการแทงลกและการปวยรนแรงจนทาใหสตวทมการตดเชอไวรสรฟตวาลเลยลมตายได จงเปนโรคทมความสาคญทางดานการเกษตรอยางมาก และกอใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจทสาคญ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบครงแรกเมอป พ.ศ. 2474 จากการสอบสวนการระบาดของแกะในหบเขารฟ วาลเลย ของประเทศเคนยา จากนนมการรายงานโรคนในแอฟรกาเหนอและซบซาหารานเปนระยะ ตอมาในป พ.ศ. 2540 - 2541 พบมการระบาดในประเทศเคนยา โซมาเลย แทนซาเนย และในป พ.ศ. 2543 พบผปวยยนยนโรคในประเทศซาอดอาระเบย และเยเมน ซงเปนครงแรกทมการรายงานโรคนนอกทวปแอฟรกา

สถานการณโรคของประเทศไทย : ยงไมพบรายงานของโรคน

3. อาการของโรค : 1. ลกษณะอาการไมรนแรง (Mild) ระยะเวลาในการฟกตวของเชอไวรส RVF

(ตงแตไดรบเชอจนเรมปรากฏอาการ) อยในชวง 2-6 วน

ผทไดรบเชออาจไมแสดงอาการของโรค หรอมอาการไมรนแรง โดยลกษณะอาการทแสดง คอ มไขฉบพลน ปวดกลามเนอ ปวดขอ ปวดศรษะ


ผปวยสวนใหญ จะมอาการคอแขง แพแสง เบออาหาร อาเจยน ในระยะแรกอาจจะทาใหวนจฉยผดพลาดเปนโรคเยอหมสมองอกเสบได

ภายหลงผปวยมอาการได 4-7 วน จะตรวจพบการตอบสนองของระบบภมคมกน คอ ตรวจพบแอนตบอดตอเชอ และไวรสคอยๆ หายไปจากเลอด

2. ลกษณะอาการรนแรง (Severe) ผปวยบางรายอาจมอาการรนแรง โดยลกษณะ

อาการรนแรง ทพบ อาจพบไดมากกวา 1 ใน 3 กลม คอ ocular (eye) disease (0.5-2% ของผปวย), meningoencephalitis (พบนอยกวา 1% ของผปวย) และ haemorrhagic fever (พบนอยกวา 1% ของผปวย)

รปแบบอาการทางตา ; Ocular (eye) disease : ลกษณะอาการนจะมความเชอมโยงกบกลมอาการทไมรนแรง โดยผปวยจะเกดรอยโรคบนจอประสาทตา และจะมอาการประมาณ 1 - 3 สปดาหหลงจากทแสดงอาการแรก โดยผปวยมกจะตาพรา หรอประสทธภาพการมองเหนลดลง โรคสามารถหายไดเองภายใน 10 - 12 สปดาห แตหากเกดแผลใน macula พบวาผปวย 50% จะสญเสยการมองเหนอยางถาวร การตายในผปวยทมอาการทางตาเพยงอยางเดยวเปนเรองทผดปกต

รปแบบอาการสมองและเยอหมสมองอกเสบ; Meningoencephalitis : กลมอาการน จะแสดงเมอ 1 - 4 สปดาห หลงจากเรมมอาการแรกของโรค ลกษณะอาการทางคลนกทพบ คอ มอาการปวดศรษะรนแรง สญเสยของความจา


เกดภาพหลอน มความสบสน เวยนศรษะ ชก ซม และไมรสกตว ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาทจะปรากฏภายหลง (มากกวา 60 วน) อตราตายในผปวยกลมนจะตา ถงแมวาจะมอาการหลงเหลอจากการตดเชอทางระบบประสาท ซงอาจจะทาใหมอาการรนแรงกเปนเรองทพบไดบอย

รปแบบอาการไขเลอดออก ; haemorrhagic fever : อาการแสดงของโรคจะเรมปรากฏ 2 - 4 วนหลงจากเรมปวย โดยผปวยจะเรมมอาการตบทางานลดลงอยางรนแรง เชน อาการดซาน เปนตน ตอมาเรมปรากฏอาการเลอดออก เชน อาเจยนเปนเลอด มเลอดปนอจจาระ มผนจาเขยว (ซงเกดจากเลอดออกใตผวหนง subcutaneous) มเลอดออกจากจมกหรอเหงอก เปนตน อตราการปวยตายของผปวยในกลม haemorrhagic fever ประมาณ 50% การตายมกจะเกดขนภายใน 3 - 6 วน หลงจากเรมมอาการปวย โดยสามารถตรวจพบเชอไวรสในกระแสเลอดของผปวยกลมน ตงแตเรมแรกจนถง 10 วน

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ 3 - 7 วน 5. การวนจฉยโรค : ใช serological test เชน Enzyme-

Linked Immunoassay (ELISA หรอ EIA) ซงใชยนยน specifi c IgM antibodies ตอไวรส นอกจากน ยงสามารถตรวจวนจฉยไดดวยเทคนค virus propagation, antigen detection tests และ RT-PCR

6. การรกษา : ไมมยาเฉพาะ ใชการรกษาแบบประคบประคอง และการรกษาตามอาการ เพอปองกนอาการแทรกซอน ไมมการรกษาจาเพาะ สวนวคซนขณะนกาลงอยระหวางการศกษาทดลอง


7. การแพรตดตอโรค : การแพรจากสตวสคนม 2 วธการ คอ 1. การแพรโดยพาหะนาโรค คอ ยง ซงวธการแพรดวย

พาหะนาโรคเกดได 2 กรณ คอ กรณทยงพาหะไปกดกนเลอดสตวทเปนโรค

และรบเชอไวรสเขาไปในรางกาย เมอเชอไวรสอยในรางกายยงระยะหนงจะสามารถแพรเชอตอไปได และเมอยงนนไปกดคน เชอไวรสจะถายทอดสคนขณะทยงกาลงดดกนเลอด ทาใหคนทถกยงกดนนไดรบเชอ RVF เขาสกระแสเลอด ยงทเปนพาหะนาโรคนมมากกวา 30 ชนด โดยอยใน 7 กลมใหญ คอ ยงลาย (Aedes) ยงราคาญ (Culex) ซงยงใน 2 กลมนนบวาเปนพาหะนาโรคทสาคญ นอกจากนยงมยงกนปลอง (Anopheles) ยงเสอ (Mansonia) ยง Coquillettidia ยง Eretmapodite และยง Ochlerototus ซงนอกจากยงทง 7 กลมทเปนพาหะสาคญในการแพรเชอแลวนยงมแมลงชนดอนสามารถเปนพาหะนาโรคได คอ Culicoides, Simulium และเหบ เปนตน

ยงไดรบการถายทอดเชอผานทางแม โดยการถายทอดเชอไวรสผานทางไข เชน ในยงลาย (Aedes) บางชนด และเมอยงนไปกดคนกจะสามารถแพรเชอไปสคนได

2. การแพรเชอโดยตรงจากสตวสคน เกดไดหลายกรณ ไดแก การสมผสกบสตวทเปนโรคโดยตรง เชน สมผสของเหลวในรางกายสตว ซากสตว สมผสสวนตางๆ ของสตวขณะชนสตรซากหรอในขณะทดแลสตวปวย หรอขณะทมการฆาสตวในโรงฆา หรอขณะการชาแหละสตว ซงเชออาจเขาทางบาดแผล การ


ถายทอดผานทางการหายใจ โดยการหายใจเอาฝอยละอองเลอดหรอสารคดหลงทฟงอยในอากาศเขาไป และการถายทอดโดยการกนเขาไป เชน การดมนานมดบ

8. มาตรการปองกนโรค : 1. มาตรการการปองกนในคน เปนการจดการทยง

พาหะ เพอลดการสมผสของคนกบยงพาหะ เชน หลกเลยงการทากจกรรมนอกบานในชวงเวลา

ทยงพาหะชกชม ปองกนการถกยงกดเมออยนอกบาน ดวย

การทายากนยง เชน DEET หรอสารสกดจากสมนไพร หรอใชยาจดกนยง สาหรบผทแพสารทากนยง หรอตงกบดกแสงไฟไวบรเวณโดยรอบใกลๆ

ตดประต หรอหนาตางดวยมงลวด และซอมแซมมงลวดภายในบาน ไมใหยงเขามาได

กาจดแหลงเพาะพนธยงหรอกาจดทวางไขของยง เชน ทาลายหรอจดเกบภาชนะหรอวสดท ไมใชทสามารถเปนแหลงขงนาทอยรอบๆ บรเวณบาน บรเวณทมนาขงขนาดใหญ ใหทาทางใหนาไหลไดสะดวก สาหรบหลม ทมนาขงขนาดเลกใหใชดน หรอ ทรายกลบ บอหรอสระนาทมหญาหรอวชพชขนปกคลม ใหกาจดออก เพอใหปลาซงเปนตวหาของลกนายงไดรบแสง เปนตน

กาจดลกนายงและแหลงเพาะพนธ สามารถทาลายระยะลกนาดวยอกทางหนง นอกจากนการใชสารกาจดลกนาทมความปลอดภยสง เชน Bti ใสลงไปในแหลงนาทไมสามารถทาลายได จะชวยทาลายลกนาในแหลงนานนได


การควบคมยง เปนวธการทไดผลคอนขางนอย และไมยงยน แตกรณทมการระบาดเกดขนจาเปนตองทาการควบคมยงเพอลดจานวนยงใหไดมากทสด การควบคมยงดวยการใชสารเคมจงเปนวธการทหลกเลยงไดยาก ซงการพนทาลายยงดวยการพนแบบฟงฝอยกระจาย โดยใชสารเคมกาจดแมลงทมความปลอดภยสงกจะชวยในการลดจานวนยงไดระดบหนง

2. มาตรการการปองกนในสตว เปนการปองกนการแพรเชอ ดงน ผปฏบตงานตองมการปองกน การสมผสกบ

เลอดและสารคดหลงของสตวทปวย โดยใสถงมอ สวมเสอผาทมดชด สวมหนากาก สวมรองเทาบท และการลางชาระรางกายใหสะอาดภายหลงปฏบตงานเสรจสน

หามชาแหละซากสตวทสงสยเปนโรคน คดแยกสตวทสงสยหรอปวยออกจากฝง และ

ควบคมการเคลอนยายสตวออกจากพนทระบาดไปยงเขตปลอดโรค

ควรใหวคซนแกสตว (แพะ แกะ วว ควาย) แตวคซนชนดเปนอาจทาใหแกะแทงลก และผลการกระตนภมคมกนในโคไมสงนก

หลกเลยงการบรโภคเนอสตวจากแหลงตดเชอ หรอเนอสตวทนาเขาจากพนททมการระบาด ตองผานการปรงใหสกกอนรบประทาน และนมดบ ใหตมกอนดม

ทาความสะอาดโรงเรอน หรอคอกสตว หลงจากเคลอนยายสตวออก


9. มาตรการควบคมการระบาด : ใชยาทากนยงถาตองออกนอกบาน

1. ไมชาแหละสตวปวยหรอตายผดปกต หรอสงสย RVF2. กาจดแหลงเพาะพนธยง3. ฉดวคซนแกะ แพะ โค กระบอ4. คนหาแกะหรอสตวทตดเชอ RVF เพอเกบเปนขอมล

วเคราะหพนทเสยง

เอกสารอางอง:1. Centers for Disease Control and Prevention.

Rift Valley Fever Fact Sheet. Available at from URL: http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/spb/mn-pages/dispages/Fact_Sheets/Rift_Valley_Fever Fact_Sheet.pdf


3. Mandell, Douglas, and Bennett, Principles and Practice of Infectious Diseases Manual 7th

4. edition vol.2, Epidemiology of Rift Valley fever, Philadelphia. 2010 : p. 2289-2290.

5. World Health Organization (WHO). Rift Valley fever Fact Sheet; Revised May 2010.[cited 2010 April 20]; Available from: URL:http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs207/en/


โรคตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส(STREPTOCOCCUS SUIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยเฉยบพลน เกดจากเชอแบคทเรย Streptococus suis (ดงรปท 18)

A B

รปท 18 (A) เชอสเตรพโตคอกคส ซอส จากอาหารเลยงเชอเหลว ตดสแกรมบวก รปรางกลมร อยเปนค (oval diplo-cocci) หรอตอกนเปนสาย กลองจลทรรศนกาลง

ขยาย 1000 เทา (B) โคโลนของเชอสเตรพโตคอกคส ซอส บน Blood Agar สเทาใส เหนแนวเมดเลอดแดงแตกบางสวนเปนสเขยวจางในอาหารเลยงเชอ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส (Streptococcus suis) พบครงแรกในมนษยเมอ ป พ.ศ. 2511 ทประเทศเดนมารก ทาใหเยอหมสมองอกเสบ 2 ราย และตดเชอในกระแสเลอด 1 ราย ตอมามรายงานคอนขางนอย พบประปรายเพยงประมาณ 200 ราย จากหลายประเทศทวโลก ไดแก เนเธอรแลนด เดนมารก อตาล เยอรมน เบลเยยม สหราชอาณาจกร ฝรงเศส สเปน สวเดน ไอรแลนด ออสเตรย ฮงการ นวซแลนด อารเจนตนา ฮองกง โครเอเชย ญปน สงคโปร


ไทย และมรายงานการระบาดในประเทศจน 2 ครง คอ พ.ศ. 2541 ในมณฑลเจยงซ พบผปวย 25 ราย เสยชวต 14 ราย และ พ.ศ. 2548 ในมณฑลเฉวน พบผปวย 215 ราย เสยชวต 39 ราย ในเขตปกครองพเศษฮองกงไดมการรวบรวมรายงานการเกดโรคตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส ในผปวยตงแต ป พ.ศ. 2527 - 2536 พบผปวย 25 ราย เสยชวต 1 ราย และในป พ.ศ. 2548 พบผปวยรวม 13 ราย ในเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 พบผปวย 1 ราย ในสาธารณรฐจน (ไตหวน) มรายงานผปวย 3 ราย รายแรกพบในเดอนเมษายน พ.ศ. 2537 หลงจากนนพบผปวยอกรายใน เดอนมนาคม 2543 ในเดอนกนยายน พ.ศ. 2545 พบผปวย อก 1 ราย เพาะเชอจากเลอด พบเชอ สเตรพโตคอกคส ซอส

2. สถานการณโรคในประเทศไทย: มรายงานผปวยตงแต พ.ศ. 2530 ผปวยสวนใหญอยในจงหวดทางภาคเหนอ เชน ลาพน เชยงใหม พะเยา พษณโลก กาแพงเพชร พจตร

มรายงานการศกษาระหวางป พ.ศ. 2530 - 2535 พบผปวย 6 ราย ในโรงพยาบาลรามาธบด คดเปนรอยละ 17 ของผปวยโรคเยอหมสมองอกเสบเปนหนอง มเพยง 3 ราย มประวตสมผสสกรกอนจะมการปวยดวยเยอหมสมองอกเสบ และมอาการหหนวกทงสองขาง

ป พ.ศ. 2540 มรายงานผปวย 3 ราย มอาการรนแรงทง 3 ราย รายทหนงเปนชาย อาย 23 ป อาชพชาแหละสกร ตดเชอทางผวหนงจากบาดแผลทขอมอ ผปวยไดรบการรกษาและหายโดยไมมภาวะแทรกซอนหลงเหลออย รายทสองเปนหญง อาย 49 ป อาชพกรรมกร ไมตอบสนองตอการรกษา และถงแกกรรมในเวลาตอมา ไมพบประวตการสมผสโรค และรายทสามเปนชาย อาย 45 ป อาชพชางสรถยนต ผปวยทง 3 ราย ไดรบการชนสตรยนยนโดยการเพาะเชอวาเปนการตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส ผปวยหายจากโรคแตยงคงมอาการหหนวกเหลออย


ป พ.ศ. 2542 มรายงานจากโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน รายงานผปวยเยอหมสมองอกเสบ 1 ราย เพศชาย อาย 50 ป อาชพตารวจ การตรวจยนยนเพาะเชอจากเลอดและนาไขสนหลง พบเชอสเตรพโตคอกคส ซอส

ป พ.ศ. 2543 มรายงานผปวย 1 ราย จากโรงพยาบาลจฬาภรณ เปนชายอาย 45 ป อาชพขบรถบรรทก ผปวยรายนถงแกกรรม ผลการเพาะเชอจากสารนาในชองทองพบเชอสเตรพโตคอกคส ซอส

ป พ.ศ. 2542 - 2543 มรายงานผปวยจากจงหวดลาพนจานวน 10 ราย ทกรายเปนชาย อาย 40-49 ป มอาการปวยในชวงเวลาเดยวกน และมภมลาเนาอยในพนท และทกรายถงแกกรรม ผลการเพาะเชอชนสตรพบเชอแบคทเรยสเตรพโตคอกคส ซอส

3. อาการของโรค : อาการทพบไดบอย คอ อาการของเยอหมสมองอกเสบ เชน ไขปวดศรษะ คอแขง อาเจยน กลวแสง สบสน ผปวยสวนใหญสญเสยการไดยน จนถงขนหหนวกถาวร ผปวยบางรายมอาการเวยนศรษะ ขออกเสบ เนอเยอใตผวหนงอกเสบ (cellulitis) ในรายทมอาการตดเชอในกระแสโลหตจะมผลตออวยวะตางๆ เชน ตบ ไต เยอบหวใจอกเสบ ปอดอกเสบ ลกตาอกเสบ มผนจาเลอดทวตวและชอก หลงจากทหายจากอาการปวยแลว อาจมความผดปกตของการทรงตวและการไดยน การยนยนการวนจฉยโรคโดยการตรวจพบเชอจากนาไขสนหลง เลอด หรอของเหลวจากขอ (joint fl uid) สวนใหญอาการของผปวยเยอหมสมองอกเสบจะคลายกบการตดเชอจากสเตรพโตคอกคส นวโมเนย (Streptococcus pneumoniae) หรออาการแบบกงเฉยบพลน (subacute meningitis) จะคลายกบผปวยเยอหมสมองอกเสบจากวณโรค


4. ระยะฟกตวของโรค : ระยะฟกตวของโรคประมาณไมกชวโมงถง 3 วน ขนอยกบปรมาณ ทางเขาของการตดเชอ และพนฐานสขภาพผปวย ไมมรายงานการตดตอระหวางคน

5. การวนจฉยโรค : 1. ทาการทดสอบการเฟอรเมนตนาตาล Cystine

trypticase soy agar (CTA) 1% กรณเชอกลม Streptococcus ทดสอบทางชวเคมอนๆ อานผล 24-48 ชม. ซงเปนวธทใชกนแพรหลายในหองปฏบตการ จาแนกชนด โดยเทยบผลกบตารางการตรวจวเคราะห

2. การจาแนก serotype ดวยวธ PCR : กรณทเพาะเชอขน และตรวจวเคราะหยนยนเปน Streptococcus suis ใหสกด DNA จากเชอโดยตรง โดยวธใชสารเคม จากนนนามาทาการทดสอบหา DNA ทจาเพาะตอ Streptococcus suis หรอ DNA ทจาเพาะตอ serotype 1, 2, ½ หรอ 14 ดวย Primer จาเพาะ

3. การทดสอบความไวตอยาตานจลชพ โดยตรวจหาความไวตอยาดวยวธ Disk diffusion บน Mueller-Hinton หรอ Mueller-Hinton sheep blood agar ตามวธของ NCCLS ตอยา 5 ชนด และ Streptococcus pneumoniae สามารถตรวจหาคา Minimum inhibition concentration (MIC) ดวย E-test บน Mueller-Hinton sheep blood agar ตามวธของ NCCLS ตอยา Penicillin และ Cefotaxime (3rd general Cephalosporins)

4. การตรวจหาเชอจากสงสงตรวจโดย PCR : เปนการตรวจหา DNA ของเชอแบคทเรยทสงสย จาก CSF หรอ Hemoculture โดยตรงของเชอกลม Streptococcus pneumoniae, Streptococcus


agalactiae และ Streptococcus suis กรณตองการผลเรงดวนหรอไมสามารถเพาะเชอขน เนองจากตวอยางไมเหมาะสม เชน เกบตวอยางทอณหภมตากอนสงตรวจวเคราะห ซงตองสกด DNA กอนโดยสารเคม

6. การรกษา : แนวทางการรกษาผปวย แบงเปน 2 ลกษณะ คอ การดแลรกษาแบบทวไป และการรกษาเฉพาะโรค

1. การดแลรกษาผปวยโดยทวไป การดแลรกษาผปวยตามอาการเพอใหผปวย

มอาการดข น ประกอบดวยการรกษาแบบประคบประคอง เชน มไข ใหยาพาราเซตามอล (Paracetamol) ลดไข โดยหลกเลยงการใหแอสไพรน (Aspirin) โดยเฉพาะในเดก การใหอาหารและนา กรณทผปวยไมสามารถรบประทานอาหารได หรอมอาการคลนไสอาเจยนมาก นอกจากนควรเฝาตดตาม Vital signs อยางใกลชด

2. การรกษาเฉพาะโรค สาหรบการรกษาเฉพาะนนขนกบตาแหนงของโรค ดงน เยอหมสมองอกเสบ ยาปฏชวนะเปนตวเลอก

อนดบแรก คอ เพนซลลน จ โซเดยม (Penicillin G Sodium; PGS) ในขนาด 12-16 ลานยนตตอวน

การตดเชอของผวหนงและเนอเยอออนและภาวะ Sepsis เชนเดยวกนกบการรกษาเยอหมสมองอกเสบ ยาปฏชวนะทเปนตวเลอกอนดบแรก ไดแก เพนซลลน จ โซเดยม (Penicillin G Sodium; PGS)

การตดเชอของลนหวใจ หลกการรกษาลนหวใจตดเชอจาก viridans streptococci โดยใหดคา MIC ในขนาด 18-30 ลานยนตตอวน


รวมกบเจนตามซน (Gentamicin) ในขนาด 1-1.5 มลลกรมตอกโลกรม ทก 8 ชวโมง ในกรณคา MIC มากกวา หรอเทากบ 0.5 ไมโครกรม/มลลลตร และระยะเวลากควรเปน 4-6 สปดาห ในขณะทถาคา MIC ตากวา หรอเทากบ 0.1 ไมโครกรม/มลลลตร ใหเพนซลลน จ โซเดยม (Penicillin G Sodium; PGS) เดยวๆ ในขนาด 12-18 ลานยนตตอวน นาน 2 สปดาห ถากรณคา MIC เทากบ 0.25 ไมโครกรม/มลลลตร ใหเพนซลลน จ โซเดยม (Penicillin G Sodium; PGS) 18 ลานยนตตอวน รวมกบเจนตามซน (Gentamicin) ในขนาด 1-1.5 มลลกรม/กโลกรม ทก 8 ชวโมง โดยให เพนซลลน จ โซเดยม (Penicillin G Sodium; PGS) นาน 4 สปดาห และใหเจนตามซน (Gentamicin) นาน 2 สปดาห

7. การแพรตดตอโรค : สามารถตดตอโรคได 3 ทาง ดงน1. ทางผวหนง มนษยสามารถตดเชอจากการสมผสกบ

สกรทเปนโรค หรอเนอสกรทตดเชอ เชอจะเขาสรางกายผานทางบาดแผล รอยถลอก ไดแก เกษตรกรผเลยงสกร คนทางานโรงฆาสตว คนชาแหละเนอสกร ผตรวจเนอ สตวบาล สตวแพทย และผทหยบจบเนอสกรดบเพอปรงอาหาร กลมคนทมหนาทตองชาแหละซากสตว หรอทางานในโรงฆาสตว มความเสยงตดเชอสงกวาคนทวไป ผปวยในตางประเทศสวนใหญ (ทงยโรปและเอเชย) ตดเชอจากลกษณะน

2. ทางการกน จากการบรโภคเนอสกรทดบๆ หรอปรงสกๆ ดบๆ หรอเลอดสกรทไมสก ซงผปวยคนไทยสวนใหญมกไดรบเชอโดยวธน

3. ทางเยอบตา


8. มาตรการปองกนโรค : มาตรการปองกนโรค 1. กลมผเลยงสตว เนองจากเชอโรคสเตรพโตคอกคส

ซอส สวนใหญพบในสกรและไมแสดงอาการ ผเลยงสตว ควรปองกนและระวงตนเองในการเลยงหรอจบสกร ซงมความเสยงจากการตดเชอจากสกรทเปนพาหะได การทาความสะอาดคอก ควรใสรองเทา และ

ถงมอทกครง เพอปองกนการสมผสกบของเสย มล หรอเมอตองเขาไปทางานในคอกสกร ลางมอทกครงเมอสมผสกบสกร หรอทาความสะอาดคอกสตว

หลกเลยงจากการจบซากสกรทตายดวยมอเปลา หรอนาออกจากฟารมเพอจาหนายหรอบรโภค

การทาลายซาก ควรฝงใหลกประมาณ 2 เมตร และโรยปนขาวทวกนหลม และบนตวสตวกอนทาการกลบดน

2. กลมผทางานในโรงงานฆาสตว จะเปนผทสมผสโดยตรงกบซากสกร อาจจะทาใหมโอกาสตดเชอสง ดงนน จงจาเปนจะตองมการปองกนอยางด โดยใสเสอกางเกงปกปดมดชด เพอปองกนการกระเดนจากของเสยจากซากสกรทชาแหละ กระเดนเขาสปาก หรอเยอเมอกและผวหนง ใสรองเทาบท และถงมอเพอหลกเลยงการสมผสกบสกรโดยตรง ลางทาความสะอาดมอ เทา และสวนทไมม

การปกปดบอยๆ และไมควรหยบหรอจบตองอาหารเขาปากขณะปฏบตงาน

3. กลมผจาหนายเนอสตว ผจาหนายเนอสกรนบวาเปนจดแรกทมความสาคญตอผบรโภค ดงนน จงตองปองกนการนาเชอโรคนสผบรโภค


เนอสกรทนามาจาหนายควรมาจากโรคฆาสตวทไดมาตรฐาน มการตรวจรบรองจากพนกงานตรวจเนอ โดยปกตแลวเนอสกรทผานจากโรงงานฆาสตวจะมตราประทบรบรองทซากสตวทกซากทจะนาสการจาหนาย

แผงจาหนายควรทาความสะอาด และลางดวยนายาฆาเชอทกวนหลงเลกจาหนาย

ควรเกบเนอทจะขายในอณหภมทตากวา 10 oซ. (ตามคาแนะนาของกรมอนามย ในระหวางจาหนาย และหากเกบคางคนควรเกบทอณหภมทตากวา 0 oซ.) และควรจาหนายเนอทสดทกวน

ผจาหนายเนอสกรควรมสขภาพแขงแรง ไมเปนโรคตดตอ และไมควรมบาดแผลทฝามอควรจาหนายเนอทสดทกวน หากเหลอคางคนควรนาไปผลตเปนผลตภณฑเพอจาหนาย

ผจาหนายเนอสกรควรมสขภาพแขงแรง ไมเปนโรคตดตอ และไมควรมบาดแผลทฝามอ

4. กลมผบรโภค กลมผบรโภคเปนอกกลมหนงทมความเสยงในการตดตอจากโรคน ควรจะตองปองกน เรมตงแตการเลอกซอเนอจนถงการปรงบรโภคทกขนตอน ดงน การเลอกซอเนอสกรเพอบรโภคควรเปนเนอ

สกรทสด ไมมสแดงคลาหรอมเลอดคงมากๆ หรอเนอแดงมเลอดปนผดปกต

รานคาควรมใบรบรองการนาเนอสกรจากโรงงานฆาสตวทมมาตรฐาน ไมเปนเนอสกรทตายเอง และนามาชาแหละขาย

เลอกซอเนอทเกบอยในความเยนตลอดเวลา ลางมอกอนและหลงสมผสเนอหรออวยวะของสกรทจาหนาย


การปรงอาหาร ควรนาเนอสกรมาปรงสกเทานน ไมควรบรโภคเนอสกร เลอด และอวยวะภายในทดบๆ หรอปรงสกๆ ดบๆ เชน ลาบ หล เปนตน

ลางมอกอนและหลงสมผสเนอหรออวยวะของสกรทจาหนาย โดยเฉพาะหากมบาดแผลบรเวณทสมผส

9. มาตรการควบคมการระบาด : การรายงานโรค ใหรายงานผปวยทสงสยทกราย เพอการออกสอบสวนโรครายงานในบตรรายงานเฝาระวงโรค (รง 506) ชองโรคอนๆ โดยดาเนนงานเฝาระวงทวประเทศ

เชอสเตรพโตคอกคส ซอส ถกทาลายไดงายดวยผงซกฟอก สเตรพโตคอกคส ซอส ทปนเปอนใน มลสตว ในนา ดน จะทนตอความรอนท 60 oซ. นาน 10 นาท หรอ 50 oซ. นาน 2 ชวโมง แตท 4 oซ. สามารถอยไดนาน 6 สปดาห และทอณหภม 0 oซ. ในฝนดนมชวตไดนาน 1 เดอน ในมลสตวนาน 3 เดอน และทอณหภมหองในมลสตวมชวตไดนาน 8 วน

เอกสารอางอง:1. สานกโรคตดตอทวไป, กรมควบคมโรค. แนวทางการ

ปองกนควบคมโรคตดเชอสเตรพโตคอกคส ซอส. กรงเทพ: สานกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรมราชปถมภ; 2550.

2. Ruoff K.L., et al., Streptococcus. In Murray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition.USA: Washington, 2003. p. 405-421.

3. Teixeira L.M. and Facklam R.R., Enterococcus. In Murray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition. USA: Washington, 2003. p. 422-433.


4. Ruoff K.L., Aerococcus, Abiotrophia, and Other Infrequently Isolated Aerobic Catalase-Negative,Gram-Positive Cocci. In Murray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition. USA:Washington, 2003. p. 434-444.

5. Funke G. and Bernard K.A., Corynebacterium Gram-Positive Rods. In Murray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition. USA: Wash-ington, 2003. p. 472-501.

6. Bille J. et al., Listeria and Erysipelothrix. In Mur-ray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition. USA: Washington, 2003. p. 461-471.

7. Logan N.A.and Turnbull P.C.B. Bacillus and Other Aerobic Endospore-Forming Bacteria. In Murray P.R. et al Manual of Clinical Microbiology. 8th Edition.USA: Washington, 2003.p.445-60.

8. Harley M.A. and Jephcott A.E. 1994. Cutaneous Corynebacterium diphtheriae infection: Africa. PHLS Microbial. Digest., 1994, 11,95.

9. CLSI. Clinical and Laboratory Standards Institute. Performance Standards for Antimicrobial Sus-ceptibility Testing. Seventeenth Informational Supplement. CLSI document M100-S17 [ISBN 1-56238-625-5] Clinical and Laboratory Stand-ards Institute, 940 West Valley Road, Suite 1400, Wayne, Pennsylvania 19087-1898 USA, 2007.


โรคไขปวดขอยงลาย(CHIKUNGUNYA VIRUS DISEASE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสเกดจากเชอไวรสชคนกนยา สามารถหายเองได

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มรายงานการระบาดของโรคไขปวดขอยงลายครงแรกทางตอนใตของประเทศแทนซาเนยในทวปแอฟรกา ในป พ.ศ. 2495 การระบาดของโรคนในแอฟรกาพบในระดบตาๆ มาเปนระยะเวลานาน จนในป พ.ศ. 2542 - 2543 เกดการระบาดใหญในสาธารณรฐคองโก และในป พ.ศ. 2547 เกดการระบาดใหญในเขตคาบสมทรอนเดย และมการแพรกระจายไปในประเทศในแถบยโรปและสหรฐอเมรกา และพบการระบาดเปนแหงๆ เชน ทางตะวนออกเฉยงเหนอของอตาล ตอมาป พ.ศ. 2550 กเกดการระบาดในการบอน ป พ.ศ. 2552 พบการระบาดในประเทศอนเดย มาเลเซย และทเกาะ Reunion ปจจบนพบโรคนไดในแอฟรกา เอเชย และคาบสมทรอนเดย

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการตรวจพบครงแรกพรอมกบทมไขเลอดออกระบาด และเปนครงแรกในทวปเอเชย เมอ พ.ศ. 2501 โดย Prof.W McD Hamnon แยกเชอชคนกนยา ไดจากผปวยโรงพยาบาลเดก กรงเทพมหานคร ในประเทศไทยพบมรายงานการสอบสวนโรคนมากกวา 6 ครง มรายงานการระบาดทจงหวดปราจนบร (พ.ศ. 2519) สรนทร (พ.ศ. 2531) จงหวดขอนแกน (พ.ศ. 2534) เลย นครศรธรรมราช พะเยา และ หนองคาย (พ.ศ. 2538) ตอมามการระบาดขนอกครงในป พ.ศ. 2551 ทงชวงหาง 13 ป นบจากการระบาดในครงลาสดทเกดในป พ.ศ. 2538 โดยเรมมรายงานผปวยครงแรกในเดอนสงหาคม ในป พ.ศ. 2551


มรายงานผปวยรวม 2,494 ราย จาก 8 จงหวด ภาคใต อตราปวย 3.95 ตอประชากรแสนคน ไมมรายงานผเสยชวต จงหวดทมอตราปวยสงสด ไดแก นราธวาส ปตตาน สงขลา และยะลา อตราปวยตอแสนประชากรเทากบ 201.3, 58.59, 45.55 และ 13.74 ตามลาดบ และในป พ.ศ. 2552 สานกระบาดวทยา ไดรบรายงานผปวยโรคไขปวดขอยงลายจาก 58 จงหวด จานวน 52,057 ราย คดเปนอตราปวย 82.03 ตอประชากรแสนคน ไมพบรายงานผปวยเสยชวตเชนกน

โรคไขปวดขอยงลาย เปนโรคทมรายชออยในรายงาน 506 มาตงแตป พ.ศ. 2551 พบผปวยไดตลอดทงป แตจะพบมากในฤดฝน และพบไดในทกกลมอาย ซงตางจากไขเลอดออกและหดเยอรมนทสวนมากพบในผอายนอยกวา 15 ป อาชพทพบสงสด คอ เกษตรกรรม จากการวเคราะหขอมลทสารวจทางระบาดวทยาและผลการตรวจทางหองปฏบตการพบวา ความชกของลกนายงลายทสง ลกษณะบานเรอนทอยรวมกนเปนกลมและใกลชดกน รวมทงลกษณะสภาพแวดลอมทเหมาะสม เชน ในฤดฝน และการคมนาคมทสะดวก ฯลฯ จะทาใหการระบาดแพรกระจายไดอยางกวางขวางและรวดเรวยงขน นอกจากนน จากขอมลทางหองปฏบตการโดยกรมวทยาศาสตรการแพทย ยงพบการตดเชอเชอชคนกนยารวมกบเชอไวรสเดงก (Dengue) และไวรสไขสมองอกเสบ (JEV) คดเปนรอยละ 0.6 และ 0.2 ตามลาดบ

3. อาการของโรค : ปวดขอหรอขอบวมแดงอกเสบ เรมจากบรเวณขอมอ ขอเทา และขอตอเลกๆ ของแขนขา และมอาการนานหลายวนหรอหลายเดอน ในผปวยสวนใหญจะเรมมอาการปวดขอ หลงจากนน 1 - 10 วน จะเกดผนบรเวณลาตวและแขนขา มกไมคน หรออาจมผนขนทกระพงแกมและเพดานปาก ผนนจะหายไดเองภายใน 7 - 10 วน กลายเปนขยละเอยด พบอาการปวดกลามเนอ


เมอยลา ไข และตอมนาเหลองบรเวณคอโตไดบอย แตพบไมมากทมอาการชาหรอเจบบรเวณฝามอฝาเทา และอาการปวดขอ, โรคไขขอ ปวดกลามเนอ และ/หรอความเมอยลาเกดขนในผปวยรอยละ 10 - 50

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ 3 - 12 วน แตทพบบอย คอ 2 - 4 วน

5. การวนจฉยโรค : การทดสอบทางนาเหลองวทยา พบ IgM ในตวอยางซรมระยะเฉยบพลน และพบไตเตอรในนาเหลองเพมขน ซงจะแสดงผลตอเชอ Alphaviruses ระหวางตวอยางระยะเฉยบพลน และระยะพกฟน โดยทวไป IgM จะคงอยนานเปนสปดาห หรอเปนเดอน การวนจฉยอาจทาไดโดยการตรวจ RT-PCR จากตวอยางเลอด โดยเฉพาะสาหรบโรคไขปวดขอยงลาย และอาจแยกเชอไวรสจากเลอดผปวยระยะเรมมอาการใน 2-3 วนแรก โดยเพาะเชอในลกหนไมซแรกเกด ยง หรอเซลลเพาะเลยง

6. การรกษา : ไมมการรกษาเฉพาะ ใชการรกษาตามอาการ โดยเฉพาะอาการปวดขอ กนยาพาราเซตามอล (Paracetamol) เพอลดไข (หามกนยาแอสไพรน; Aspirin ลดไขเปนอนขาด เนองจะทาใหเกดเลอดออกไดงายขน) และเชดตวดวยนาสะอาดเปนระยะเพอชวยลดไข รวมทงใหผปวยดมนา และนอนหลบพกผอนใหพอเพยง

7. การแพรตดตอโรค : เปนโรคตดตอนาโดยแมลง มยงลายเปนพาหะแพรเชอ ไดแก ยงลายสวน (Aedes albopictus) และยงลายบาน (Aedes aegypti) ( ดงรปท 19)


รปท 19 ยงลายบาน เปนแมลงนาโรคหลกของการตดเชอไวรสชคนกนยา (The Aedes aegypti mosquito is the principle vector responsible for transmitting the chikungunya virus to humans)

8. มาตรการปองกนโรค :1. ปองกนโอกาสทจะเกดโรค โดยกาจดลกนายงลายทก

7 วนและการปองกนตนเองอยาใหยงกด2. คนหาผปวยใหรวดเรวและลดโอกาสการกระจายเชอ

จากผปวย โดยผปวยควรปองกนตนเองจากการถกยงกดในชวง 5 วนหลงเรมปวย

3. ควบคมยงตวเตมวยทมเชอใหเรวทสด หากพบการระบาด รวมทงกาจดลกนาใหครอบคลมพนท

4. เนนการมสวนรวมของทกภาคสวนโดยเฉพาะชมชน5. การประชาสมพนธสประชาชน สาระสาคญ คอ การ

กาจดลกนาทก 7 วน การปองกนตนเองจากยงกด และผอยในพนทแพรเชอหากปวยใหรบไปพบแพทย

6. การใชกฎหมาย โดยกระทรวงสาธารณสขประกาศใหโรคไขปวดขอยงลายเปน


1. โรคตดตอทตองแจงความลาดบท 19 2. เพมเตมชอโรคตดตอและอาการสาคญลาดบท 49 3. รายงานทางระบาดวทยาตามระบบรายงานโรคเรง

ดวน และรายงาน 506 (ลาดบท 84) 4. บทลงโทษ หากไมแจงหรอไมรายงานจะเปนการ

ฝาฝนกฎหมาย ตองระวางโทษจาคก ไมเกน 3 เดอน หรอปรบไมเกน 2,000 บาท หรอทงจาทงปรบ

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สารวจและกาจดแหลงเพาะพนธของยงในบานและ

บรเวณรอบบาน โดยใชวธการตาง ๆ รวมกนตามความเหมาะสม เชน การปกปดภาชนะเกบนาใหมดชด การหมนเปลยนถายนา (เชน ทก ๆ 7 วน) การใสปลากนลกนา การใสสารเคมฆาลกนา เปนตน

2. ฉดพนยาฆาแมลงแบบพนหมอกควนหรอพนฝอยละออง เพอชวยลดความชกชมของยง โดยตองดาเนนการควบคไปกบการกาจดแหลงเพาะพนธลกนายงลาย

3. แนะนาประชาชนใหปองกนตนเองไมใหถกยงกด4. แนะนาประชาชนในครวเรอนทมผปวยโรคชคนกนยา

ในบาน ตองใหผปวยนอนในมง เพอปองกนไมใหยงลายไปกดและแพรเชอได ซงเชอโรคนจะแพรขณะทมไขสง (ในระยะ 2-3 วนหลงเรมปวย)

เอกสารอางอง:1. พไลพนธ พธวฒนะ. Chikungunya virus. ไวรสกอโรค

ไขเลอดออก ใน พไลพนธ พธวฒนะ, บรรณาธการ. ไวรสวทยา, ฉบบพมพครงท 2 กรงเทพฯ : อกษรสยามการพมพ, 2540; 21: 22-23.


2. สจตรา นมมานนตย. Chikungunya infection. การประชมเชงปฏบตการเรองไขออกผน (Chikungunya infection) กระทรวงสาธารณสข นนทบร, 30 มกราคม 2539.



โรคตดเชอไวรสอโบลา-มารบรก(EBOLA-MARBURG VIRAL DISEASES)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสชนดเฉยบพลนรนแรงทมอตราปวยตายสง เกดจากเชอไวรสอโบลา (Ebolavirus) และเชอไวรสมารบรก (Marburgvirus) (ดงรปท 20)

รปท 20 เชอไวรสอโบลา สายพนธยอยซารอ ในปอดคน (Ebola virus, Zaire subtype, human lung) ภาพตดขวาง และตดตามยาวแสดง fi lamentous necleocapsid, viral envelop และ surface projection (กาลงขยาย 17,000 เทา) (longitudinal and cross sections showing fi lamentous nucleocapsids, viral envelope, and surface projection)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : การระบาดของโรคพบการระบาดครงแรกในป พ.ศ. 2519 ทจงหวดแหงหนงในซดาน 800 กโลเมตรจากแซรอร (ปจจบน เปนประเทศคองโก) ตรวจพบเชอครงแรกในผปวยทตดเชอจากการชาแหละลงชมแปนซ ทไอวอรโคด ป พ.ศ. 2547

สถานการณโรคในประเทศไทย : โรคตดเชอไวรสอโบลา-มารบรก เปนกลมโรคไขแลวมเลอดออกชนดหนง อตราการแพรระบาดสงและ เรว และอตราคอนขางสง (50-90%) ในประเทศไทย ยงไมมขอมลการปวยดวยโรคน และโรคนยงไมอยในระบบเฝาระวง อยางไรกด การทองเทยวของประเทศไทย กอาจเปนความเสยงอยางหนง ทเชออาจมาจากพนทระบาดของโรคเขามาในประเทศมาได ดงนน อาจตองใหความระมดระวงเปนพเศษ สาหรบกลมประชากรบางกลม

3. อาการของโรค : ไขสงทนททนใด ออนเพลย ปวดกลามเนอ และปวดศรษะมาก ตามดวยอาการเจบคอ อาเจยน ทองเสย และมผนนนแดงตามตว (maculopapular rash) ในรายทรนแรงหรอในบางรายทเสยชวต อาการเลอดออกงายมกเกดรวมกบภาวะตบถกทาลาย ไตวาย อาการทางระบบประสาทสวนกลาง และชอก โดยอวยวะหลายระบบเสอมหนาท

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ 2 - 21 วน5. การวนจฉยโรค : อาจใชวธ RT-PCR หรอการตรวจหา

แอนตเจนโดยวธ ELISA ในตวอยางเลอด นาเหลอง หรอจากอวยวะ การวนจฉยมกจะเปนการตรวจผสมผสานระหวางการตรวจหาแอนตเจนหรอ RNA รวมกบหาแอนตบอด IgM หรอ IgG (การตรวจพบแอนตบอด IgM แสดงใหเหนวาเพงพบการตดเชอไมนานมาน) การแยกเชอไวรสโดยการเพาะเชอ หรอการเลยงในหนตะเภา ตองทาใหในหองทดลองทมการปองกนอนตรายระดบสงสด (BSL-4) การตรวจดวยวธ ELISA จะใชเพอตรวจ


หาความเฉพาะเจาะจงกบแอนตเจนชนด IgM และ IgG ในนาเหลอง (serum) ของผปวย บางครงอาจตรวจพบเชอไดจากการสองดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนในชนเนอจากตบ มาม ผวหนง หรออวยวะอนๆ การชนสตรศพโดยการตรวจชนเนอ (Formalin-fi xed skin biopsy) หรอการผาศพพสจนดวยการตรวจหาภมคมกนหรอองคประกอบทางเคมของเซลลและเนอเยอสามารถทาได การตรวจหาเชอดวยวธ IFA เพอหาแอนตบอด มกทาใหแปลผลผดพลาด โดยเฉพาะในการตรวจนาเหลองเพอดการตดเชอในอดต เนองจากโรคนมอนตรายตอมนษยสงมาก ดงนนการตรวจและศกษาทางหองปฏบตการทเกยวของกบโรคน กระทาไดเฉพาะในระบบปองกนอนตรายทอาจเกดแกผปฏบตงาน รวมทงชมชนในระดบสงสด (BSL ระดบ 4)

6. การรกษา : ไมมการรกษาจาเพาะ ในรายทมอาการรนแรงตองการการดแลอยางใกลชด ใหสารนาอยางเพยงพอ

7. การแพรตดตอโรค : การตดเชอไวรสอโบลาของคน เกดขนจากสาเหต ดงน1. ในทวปแอฟรกา เกดขณะจดการหรอชาแหละสตว

เลยงลกดวยนมทตายในปาทมฝนตกชก 2. สาหรบไวรสอโบลา สายพนธเรสตน จะพบการตดตอ

สคน โดยการสมผสโดยตรงกบเลอดหรอเครองในของลง cynomolgus ทตดเชอ และยงไมพบรายงานจากการตดเชอผานทางละอองฝอยทลอยในอากาศ การตดตอจากคนสคน เกดจากการสมผสโดยตรงกบเลอดทตดเชอ สารคดหลง อวยวะ หรอนาอสจ นอกจากนการตดเชอในโรงพยาบาลกพบไดบอยผานทางเขมและหลอดฉดยาทปนเปอนเชอ


8. มาตรการปองกนโรค : ยงไมมวคซนหรอการรกษาแบบเฉพาะเจาะจงสาหรบทงไวรสอโบลาหรอมารบรก ควรปองกนการมเพศสมพนธหลงการเจบปวยเปนเวลา 3 เดอน หรอจนกระทงตรวจไมพบไวรสในนาอสจ

9. มาตรการควบคมการระบาด : แยกผปวยสงสยจากผปวยอนๆ และเฝาระวงผสมผสใกลชด ใชมาตรการปองกนการตดเชอในสถานพยาบาลอยางเขมงวด รวมถงดาเนนการใหความรแกชมชนอยางเหมาะสมและรวดเรว





โรคไขกาฬหลงแอน(MENINGOCOCCAL INFECTION)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคทเกดอยางเฉยบพลน มสาเหตจากการตดเชอแบคทเรย Meningococcal ทมชอวา Neisseria meningitidis (ดงรปท 21)

รปท 21 เชอกอโรคไขกาฬหลงแอน Neisseria meningitidis จากกลองจลทรรศนอเลกตรอน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : มรายงานการระบาดของโรคไขกาฬหลงแอนเปนกลมกอนเลกๆ กระจายทวโลก แตกตางกนตามฤดกาลในแตละแหง ถนทมอบตการณของโรคสงทสดอยท African meningitis belt ทมอาณาบรเวณกวางขวางตงแตเซเนกลไปจนถงเอธโอเปย มประเทศทไดรบผลกระทบจากโรคทงประเทศหรอเปนบางสวนรวม 21 ประเทศ ในภมภาคนมอตราการตดเชอแบบประปราย (sporadic) สงถง 1 - 20 ราย


ตอประชากรแสนคน ทมกเกดเปนประจาทกป และเกดการระบาดใหญเปนครงคราว โดยปกตเกดจากเชอกลม A สวนกลม C พบไดเปนครงคราว และเมอไมนานมานพบการระบาดของเชอกลม W-135 ในพนทแถบ African meningitis belt การระบาดใหญอาจมอบตการณสงถง 1,000 รายตอประชากรแสนคน ซงเกดขนทกๆ 8 - 12 ป ในชวงระยะเวลา 50 ปทผานมา นอกจากน ยงเกดการระบาดครงใหญๆ เรมพบในประเทศอนๆทตดกนแตไมจดอยใน African meningitis belt ดวย เชน เคนยา สหสาธารณรฐแทนซาเนย เปนตน

สถานการณโรคในประเทศไทย : จากการทบทวนขอมลของสานกระบาดวทยาพบวา มรายงานผปวยดวยโรคไขกาฬหลงแอนทกป โดยในชวงป พ.ศ. 2536 - 2552 มรายงานผปวยอยระหวาง 15 - 74 รายตอป หรอคดเปนอตราปวยเทากบ 0.02 - 0.12 รายตอประชากรแสนคน เมอพจารณาเปนรายเดอนพบวามรายงานผปวยประปรายตลอดทงป โดยโรคนไมมรปแบบของการเกดโรคตามฤดกาลทชดเจน และเมอพจารณาอตราปวยในชวง 9 ปทผานมา คอระหวาง พ.ศ. 2543 - 2551 พบแนวโนมของอตราปวยลดลง แตในป พ.ศ. 2552 มแนวโนมสงขนเมอเปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2551 สาหรบอตราปวยตายแนวโนมไมชดเจน พบวาป พ.ศ. 2543 - 2546 อตราปวยตายมแนวโนมลดลง ป พ.ศ. 2546 - 2550 มแนวโนมเพมสงขนทกปและลดลงในป พ.ศ. 2551 แตในป 2552 มแนวโนมของอตราปวยตายสงขนเลกนอย เมอเทยบกบป พ.ศ. 2551 โดยโรคนเปนไดกบคนทกกลมอาย แตมกพบในเดกมากกวาผใหญ โดยเฉพาะเดกทอายตากวา 5 ป การระบาดมกมขนาดเลก และมกพบมากในกลมชนทอาศยอยรวมกนอยางหนาแนนและแออด โดยเฉพาะในกลมคนงานตางดาว


3. อาการของโรค : มไขสงทนท ปวดศรษะอยางรนแรง คลนไส อาเจยน คอแขง และกลวแสง มผนเลอดออกใตผวหนง (petechial rash) รวมกบปนสชมพ (pink macules) อาการทพบไดบอยทสดคอเยอหมสมองอกเสบ (meningitis) สวนผปวยทเกดภาวะตดเชอมนงโกคอกคสในกระแสโลหต (meningococcaemia) (ดงรปท 22) หรอภาวะโลหตเปนพษ (meningococcal sepsis) เปนการตดเชอทรนแรงทสด ทาใหเกดผนเลอดออกใตผวหนง ความดนโลหตตา (hypotension) เกดการจบตวเปนลมในหลอดเลอดแบบกระจายทวไป (disseminated intravascular coagulation) และการทางานของอวยวะตาง ๆ ลมเหลว (multiorgan failure) สาหรบรปแบบอนๆ ของโรคไขกาฬหลงแอน เชน ปอดอกเสบ (pneumonia) ขออกเสบเปนหนอง (purulent arthritis) และเยอหมหวใจอกเสบ (pericarditis) มกพบไดนอยกวา

รปท 22 เดกทารกเพศหญงอาย 4 เดอน มภาวะตดเช อ Men in gococca l ใ นกระแส โลห ต (meningococcaemia) พบ ลกษณะเนอตายทแขน ขา (4 month old female with gangrene of hands and lower extremities due to meningococcemia)


4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย 3 - 4 วน (พบไดในชวง 2 - 10 วน)

5. การวนจฉยโรค : การตรวจพบเชอ Meningococci จากบรเวณทปลอดเชอ คอ จากนาไขสนหลง (CSF) หรอจากเลอด อยางไรกตาม ความไวในการเพาะเชอมกจะตา โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทไดรบยาปฏชวนะแลว ในรายทผลการเพาะเชอเปนลบ การจาแนก group-specifi c meningococcal polysaccharides ในนาไขสนหลงดวยวธ latex agglutination จะชวยยนยนการตดเชอได แตกพบผลลบเทยมไดเสมอ โดยเฉพาะกบเชอกลม B การใชปฏกรยาลกโซเอนไซม (Polymerase Chain Reaction) มขอด คอชวยในการตรวจพบ meningococcal DNA ในนาไขสนหลงหรอนาเลอด (plasma) โดยไมจาเปนตองเปนเชอทยงมชวต แตวธการนยงไมแพรหลายในหลายๆ ประเทศ อาจตรวจหาเชอ Neisseria ไดโดยการปายสไลดจากผนทผวหนงมายอมสแกรม แลวสองดดวยกลองจลทรรศน

6. การรกษา : ยาเพนซลลน (Penicillin) ฉดในขนาดทเพยงพอ เปนยาทแนะนาใหใชรกษาผปวยทวนจฉยยนยนวาเปนโรคน ยาแอมพซลลน (Ampicillin) และยาคลอแรมเฟนคอล (Chloramphenicol) มประสทธผลดในการรกษาโรคนเชนกน อยางไรกดในหลายๆ ประเทศ รวมทงสเปน สหราชอาณาจกร และสหรฐอเมรกา มรายงานวาพบเชอดอตอยาเพนซลลน (Penicillin) แลวมรายงานเชอดอยาคลอแรมเฟนคอล (Chloramphenicol) ในฝรงเศสและเวยดนาม

ควรเรมใหการรกษาทนททการวนจฉยทางอาการบงชวานาจะเปนโรคไขกาฬหลงแอน แมวาผลการตรวจหาเชอจะยงไมออกมากตาม การรกษาในเดกนนถายงไมทราบเชอสาเหตของโรค จะตองใหการรกษาทครอบคลมตอ Haemophilus infl uenzae type b (Hib) และ


Streptococcus pneumoniae ดวย และแมวายาแอมพซลน (Ampicillin) จะใชไดดกบเชอทไวตอยาชนดน กควรใชรวมกบ third-generation Cephalosporin หรอยาคลอแรมเฟนคอล (Chloramphenicol) หรอยาแวนโคมยซน (Vancomycin) ในแหลงทพบวา H. infl uenzae type b (Hib) ดอตอยาแอมพซลน (Ampicillin) หรอ S. pneumoniae ดอตอยาเพนซลลน (Penicillin) ผปวยดวยโรคไขกาฬหลงแอนหรอ Hib ควรไดรบยาไรแฟมปซน (Rifampicin) กอนทจะออกจากโรงพยาบาล หากวาไมไดรบการรกษาดวยยาเซฟาโลสปอรน (Cephalosporin) หรอยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofl oxacin) ทงน เพอใหแนใจวาเชอไดรบการกาจดหมดสนแลว

7. การแพรตดตอโรค : จากการสมผสโดยตรงกบละอองฝอยของเชอจากชองจมกหรอชองปากของผปวย เชอเขาสรางกายทางเยอเมอก

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชนเกยวกบวธการปองกนการ

ตดเชอ โดยลดความเสยงทจะสมผสกบนามกนาลายของผปวยจากการสมผสใกลชด

2. ลดความแออดของผคนในสถานททคนอยกนจานวนมาก เชน ในคายทหาร โรงเรยน ทพกแรม และในเรอ

3. ใชวคซนปองกนโรคแกกลมเสยง9. มาตรการควบคมการระบาด :

1. ดาเนนการเฝาระวงโรคอยางเขมงวด วนจฉยโรคเรว และใหการรกษาแกผปวยสงสยทนท

2. ลดความแออดหนาแนนของผทตองอยรวมกน เชน ทหาร คนทางานในเหมอง นกโทษ ฯลฯ จดทอยและหองนอนใหมการระบายอากาศทด


3. ใหยาลวงหนาเพอปองกนโรคแบบวงกวาง (mass chemoprophylaxis) ไมมประสทธภาพในการ ควบคมการระบาดของโรค แตการระบาดในคนกลมเลกๆ (เชน ในโรงเรยนแหงเดยว) อาจพจารณาใหยาเพอปองกนโรคแกทกคนในกลมนนได

4. หากเกดการระบาดในหนวยงานหรอในชมชนขนาดใหญ โดยเกดจากเชอกลม A, C, W-135, หรอ Y ควรพจารณาใชวคซนปองกนโรคในประชาชนทกกลมอายทเสยงในการระบาดนน

เอกสารอางอง:1. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตร

การแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การเกบตวอยางการสงตรวจเชอกอโรคไขกาฬหลงแอน (Meningococcal meningitis). กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 50 - 53.

2. Central for Diseases Control and Prevention. (1998) Laboratory Methods for the Diagnosis of Meningitis caused by Neisseia miningitidis, Streptococcus pneumoniae, and Haemophilus infl uenzae.


4. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรสาธารณสข. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด ; 2551.


คดทะราด(YAWS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคเรอรงเปนแลวเปนกลบซาไดอก เกดจากเชอ Treponema (Treponematosis) ทไมใชโรคตดตอทางเพศสมพนธ แพรกระจายไดงายดวยการสมผส โดยระยะแรก และระยะทสอง มรอยโรคบนผวหนง มกพบทหนาและขา สวนระยะทสาม (tertiary) หรอระยะสดทาย ในระยะนจะไมแพรกระจายเชอ มรอยโรคทมการถกทาลายบนผวหนง

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในป พ.ศ. 2493 - 2513 องคการอนามยโลก และ The United Nation’s Children’s Fund ไดรณรงคกวาดลางโรคคดทะราดโดยการรกษาดวยยาเพนซลลน ในทวปแอฟรกา ทวปอเมรกากลางทวปอเมรกาใต ทวปเอเชย และประเทศในหมเกาะแปซฟก รวม 46 ประเทศ โดยผปวยมากกวา 50 ลานราย ไดรบการรกษาจากการรณรงคครงน ทาใหความชกของโรคคดทะราดทวโลกลดลงอยางรวดเรวมากกวารอยละ 95 โดยเฉพาะในประเทศอนเดย อนโดนเซย และประเทศไทย แตโรคคดทะราดกลบมาปรากฏขนอกครงในป พ.ศ. 2523 ในแถบเสนศนยสตรและตะวนตกของทวปแอฟรกา และพบการตดเชอกระจดกระจายเปนหยอมๆ อยในทวปอเมรกาใตและอเมรกากลาง หมเกาะ คารบเบยน เอเชยตะวนออกเฉยงใต และบางสวนของหมเกาะแปซฟกใต เนองจากขาดการสนบสนนทางทรพยากรและทางการเมองในการกวาดลางโรคคดทะราด ตอมาไดมความพยายามในการกวาดลางโรคอกครงในป พ.ศ. 2538 ในบางภมภาค แตยงขาดการประสานงานในระดบนานาชาตอย และในป พ.ศ. 2549 ประเทศอนเดยกประกาศวา ไดกาจดโรคคดทะราดใหหมดไปจากประเทศ


ในปจจบน ความชกของโรคคดทะราดยงไมทราบแนชด เนองจากไมมการรายงานโรคแบบเปนทางการ ตงแตป พ.ศ. 2533 แตคาดการณวา มผปวยโรคคดทะราดรายใหมปละประมาณ 5,000 ราย จากประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะประเทศอนโดนเซย และตมอรตะวนออก ในป พ.ศ. 2548 มรายงานผปวยจากประเทศการนา ประมาณ 26,000 ราย และมรายงานผปวยจากประเทศ ปาปวนวกนประมาณ 18,000 ราย สวนจานวนผปวยในสหรฐอเมรกานน ยงไมทราบแนชด

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการรายงานการระบาดของโรคคดทะราดในหมบานชนบททางภาคใตของประเทศไทย ในปพ.ศ. 2533 Tharmaphornpilas P. และคณะ ซงพบผปวยจานวน 54 ราย อายตงแต 2 -79 ป โดยเปนผปวยอายนอยกวา 15 ปมากถงรอยละ 53.7 ทาใหมการคนหากลมนกเรยนในโรงเรยนประถมศกษาของพนท พบวา นกเรยน 105 ราย ปวยเปนโรคคดทะราดถง 34 ราย ทาใหเกดความตนตวในการเฝาระวงควบคมไมใหโรคคดทะราดกลบมาระบาดอกครง โดยหลงจากนนในป พ.ศ. 2535 - 2539 พบการรายงานผปวยโรคคดทะราดประปรายเปนบางป จากทกภาคของประเทศไทย โดยมจานวนผปวยไมมากนก ปจจบนไมมรายงานผปวยใหมตงแตป พ.ศ. 2540 - 2553

3. อาการของโรค : ในระยะแรก (mother yaw) บนผวหนงจะเรมเปนแผลแบบรอยยนปด (papilloma) สวนใหญเกดบรเวณของใบหนาและขา รอยโรคเปนไดนานหลายสปดาหหรอเปนเดอน มกไมมอาการเจบนอกจากมการตดเชอแทรกซอน รอยโรคจะเพมจานวนอยางชาๆ และอาจทาใหเกดรอยโรคแบบตมสมวงคลาคลายผลราสเบอรร (framboesial หรอ raspberry lesion) หรอตมทแตกเปนแผลเปอย (ulceropapilloma) (ดงรปท 23) ในระยะทสอง หรอระยะมการกระจายของผนนน (papillomata) หรอมจดดางแบบเปนเกลด (ดงรปท 24) ซงอาการนจะปรากฏในชวงระยะเวลาสนหลงจากการรกษา


รอยแผลเบองตน ในฤดรอนบอยครงจะพบเหนของเหลวในรอยพบของผวและจดนน/ดางเปนจดสนใจ (สาคญ) รอยโรคเหลานทาใหเจบปวดและมกจะทาใหพการ รอยแผล paillomata และรอยลกษณะหนาคลายหนงคางคกบนฝามอและฝาเทาอาจเกดขนในระยะแรกและระยะสดทาย แผลจะหายเองแตกเกดแผลใหมขนอกในตาแหนงอนไดในระยะแรกและระยะหลง ระยะสดทาย จะเกดแผลทมการทาลายผวหนงและกระดก (ดงรปท 25) ซงเกดขนประมาณรอยละ 10 - 20 ของผปวยทงหมดทไมไดรบการรกษาหลงจากการตดเชอนาน 5 ป หรอนานกวา โรคคดทะราดไมทาใหเกดอนตรายถงเสยชวต แตมกทาใหรางกายผดรปทรงหรอพการได

รปท 23 แผลแบบรอยยนปด (papilloma) บรเวณตนขาดานบน ในระยะแรกของโรคคดทะราด ทเรยกวา primary framboesioma หรอ mother yaw รอยโรคมกเรมดวยเปนผนเลกๆ ตามขาแลวคอยๆ ขยายใหญขนเปนตมคลายผลราสเบอรร (Initial papillomatous yaws lesion on upper thigh also called primary framboesioma, mother yaw. Initial lesion usually commences as papule on lower extremities and slowly enlarges to form a raspberry-like lesion)


รปท 24 รอยแผล paillomata ลกษณะหนาคลายหนงคางคกบรเวณขาทเกดขนในระยะแรก (Early ulceropap-illomatous yaws on the leg)

รปท 25 รอยโรคทมการทาลายกระดกและกระดกออน รวมทงจมก (Gangosa)


4. ระยะฟกตวของโรค : ตงแต 2 สปดาห ถง 3 เดอน5. การวนจฉยโรค : โดยวธการ darkfi eld หรอ direct FA

microscopic จากแผลในระยะแรกหรอแผลระยะทสอง การตรวจปฏกรยานาเหลองซงใชตรวจหาซฟลส เชน วธการ VDRL จะใหผลบวกในระยะแรกและอกหลายป บางรายอาจจะมผลบวกตอ titer ของแอนตบอดในระดบตาๆ เสมอตลอดชวต และวธการตรวจนาเหลองหาเชอ treponema จาเพาะเชน FTA-ABS, MHA-TP จะใหผลบวกตลอดชวต

6. การรกษา : ใชยาเพนซลลน (Penicillin) สาหรบผปวยและผสมผสอาย 10 ปขนไป โดยฉดยาเบนซาทน เพนซลลน จ (Benzathine Penicillin G) ขนาด 1.2 ลานหนวยเขากลามครงเดยว และเดกอายตากวา 10 ป ใชขนาด 0.6 ลานหนวย

7. การแพรตดตอโรค : การแพรโรคทางตรง โดยการสมผสกบนาเหลองจากแผลของผปวยในระยะทหนงและระยะทสอง การแพรโรคทางออม จากการปนเปอนเชอของเครองใชหรอวสดตางๆ ซงมการทม ตา หรอเจาะไปในผวหนงอาจเกดจากการเกา หรอแมลงวนซงมาเกาะบนแผลเปดของผปวย

8. มาตรการปองกนโรค : 1. มาตรการสงเสรมสขภาพทวไป ใหความรเรองโรค

จากเชอ Treponema แกประชาชนทวไป ปรบปรงสขาภบาลใหดขน สงเสรมสขนสยการใชสบและนา สงเสรมสภาพเศรษฐกจ และสงคมตางๆ เพอลดอบตการณของโรค

2. จดกจกรรมการควบคมแบบเขมในชมชนทมโรคคดทะราดเปนโรคประจาถน โดยการตรวจคดกรองประชากรทงหมด และใหรกษาผตดเชอทงหมดทงในระยะไมแสดงอาการและระยะมอาการปวย โดยการรกษาผสมผสทไมปรากฏอาการจะมผลดทสด


3. ตรวจหาเชอในนาเหลองหาผปวยระยะทไมแสดงอาการของโรค โดยเฉพาะในเดก เพอปองกนโรคกลบมาเปนใหมและทาใหเกดแผลตดเชอ เพอการควบคมรกษาการเกดโรคในชมชน

4. จดหาวสดอปกรณสาหรบการวนจฉยโรคและการรกษา โดยจดทาเปนโครงการรณรงคการควบคมโรค และรวมเปนแผนบรการสาธารณสขของทองถนอยางถาวร

5. ใหการรกษาผปวยทมอาการทผดปกตของสภาพรางกายจากโรค

9. มาตรการควบคมการระบาด : โครงการรกษาเชงรกในพนททมความชกของโรคสง โดยองคประกอบสาคญของโครงการ ไดแก 1. สารวจประชากรในชมชนเพอคนหาผตดเชอ2. การรกษาผปวย รวมไปถงผสมผสโรคในครอบครว

และชมชน โดยดจากความชกของโรคคดทะราดในชมชน

3. สารวจปละครง นาน 1 - 3 ป โดยเปนกจกรรมสาธารณสขในทองทชนบทของประเทศ





โรคตดเชอไวรสเอนเทอโร (ENTEROVIRUS DISEASES) :

โรคมอเทาปาก (HAND, FOOT AND MOUTH

DISEASE : HFMD)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอไวรสทเกดเฉยบพลน และสามารถหายไดเอง เกดจากเชอไวรสซงมหลายสายพนธ เชน ในกลมไวรสเอนเทอโรหรอไวรสในลาไส มกเกดในกลมเดกทารกและเดกเลกตามสถานรบเลยงเดก โรงเรยนอนบาลฯ โดยมปจจยหลกทโนมนาใหเกดการระบาดมาจากความแออด ระบบการถายเทอากาศไมด สขอนามยสงแวดลอมและสขวทยาสวนบคคลบกพรอง เดกอายตากวา 5 ป มความเสยงตอการตดเชอมากกวาคนในกลมอายอน ผใหญในพนททมโรคนเกดเปนประจามกมภมตานทานตอโรคนแลวบางสวน

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคนพบผปวยและการระบาดไดทวโลก มรายงานการระบาดรนแรงทมสาเหตจากเชอไวรสเอนเทอโร 71 ในหลายประเทศในภมภาคเอเชย เชน มาเลเซย (พ.ศ. 2540) และไตหวน (พ.ศ. 2541) เปนตน ประเทศในเขตรอนชน สามารถเกดโรคนไดแบบประปรายตลอดป พบมากขนในชวงฤดฝน ซงอากาศเยนและชน การระบาดมกเกดขนในศนยเดกเลกและโรงเรยนอนบาล

สถานการณโรคในประเทศไทย : นบแตมรายงานการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ทมอาการรนแรงจากการตดเชอไวรสเอนเทอโร 71 ในประเทศตาง ๆ ของภมภาคเอเชยตงแต พ.ศ. 2540 กระทรวงสาธารณสขไดตระหนก


ถงความสาคญของปญหาดงกลาว จงมอบหมายใหสานกระบาดวทยา และสานกโรคตดตอทวไป (ขณะนแยกออกมาเปนสานกโรคตดตออบตใหม) กรมควบคมโรค รวมกบสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย เรมมการเฝาระวงรายงานและสอบสวนผปวยสงสยตดเชอ เอนเทอโร 71 และปองกนควบคมโรคนบตงแตนนมา โดยเพมเตมโรคมอ เทา ปาก ในระบบรายงานผปวยในขายเฝาระวง ลกษณะการเกดโรคกระจดกระจายหรอระบาดเปนครงคราว มกมผปวยเพมขนในชวงฤดรอนตอตนฤดฝน (พฤษภาคม - มถนายน) มกเปนกบเดกอายตากวา 10 ป ไมคอยพบในวยรน การระบาดมกเกดขนบอยในกลมเดก เชน สถานรบเลยงเดก โรงเรยนอนบาล กลมเสยงตอโรค พบสงสดในเดกกลมอายตากวา 5 ป โดยเฉพาะในพนททไมถกสขลกษณะ อยกนอยางแออด และถามการระบาดเปนระยะเวลานานจะทาใหมโอกาสทจะแพรไปสเดกทมอายมากขนจนถงวยรน และความรนแรงของโรคกจะเพมมากขน

3. อาการของโรค : มไดหลายลกษณะ ดงน1. โรคแผลในคอหอย มไข เจบคอ มตมพองใสขนาด

1 - 2 มลลเมตรบนฐานซงมสแดง กระจายอยบรเวณคอหอย และตมพองใสจะขยายกลายเปนแผลคลายแผลรอนใน โดยมากพบทบรเวณดานหนาของตอมทอนซล เพดานปากดานหลง ลนไก และตอมทอนซล และมกเปนอยนาน 4 - 6 วน หลงเรมมอาการ มรายงานพบวาอาจพบอาการชกจากไขสงรวมได รอยละ 5 แตไมมรายงานผเสยชวต

2. โรคมอ เทา ปาก แผลในปากคอนขางกระจายกวางในชองปาก กระพงแกม และเหงอก รวมทงดานขางของลน (ดงรปท 26) ลกษณะตมพองใสอาจอยนาน 7 - 10 วน และจะมผนหรอตมพองใส เกดทบรเวณ


ฝามอ นวมอ (ดงรปท 27) และฝาเทา (ดงรปท 28) หรอบรเวณกน โดยทวไปหายไดเอง พบนอยมากททาใหเสยชวตในเดกทารก

รปท 26 แผลบนลนและนวหวแมมอ โรคมอเทาปาก (Ulcers in the mouth and on the thumb)

รปท 27 ผนบนฝามอและนวตมพองใสบนฝามอและนว โรคมอ เทา ปาก (Blisters on the palm and fi ngers)


รปท 28 ตมพองใสบรเวณหลงเทา โรคมอ เทา ปาก (Blisters on the soles of the feet)

3. โรคคออกเสบมตอมนาเหลองโต แผลทคอนขางแขง นน กระจาย มตมกอนสขาวหรอเหลองขนาดประมาณ 3 - 6 มลลเมตรอยบนฐานรอบสแดง และพบมากบรเวณลนไก ดานหนาตอมทอนซล และคอหอยดานหลง แตไมพบผนหรอตมพอง

4. ระยะฟกตวของโรค : โดยเฉลย 3 - 5 วน สาหรบโรคแผลในคอหอยและโรคมอ เทา ปาก และโรคคออกเสบมตอมนาเหลองโต มระยะฟกตวประมาณ 5 วน

5. การวนจฉยโรค : สามารถพบเชอไดจากตวอยางจาก ปายแผล ชองปาก และอจจาระ มาเพาะแยกเชอ หรอฉดเพาะเชอในลกหน (suckling mice) และเนองจากเชอมหลายสายพนธยอยซงทาใหเกดอาการคลายกน และไมมแอนตเจนทใชรวมกน การตรวจหาทางนาเหลองจงตองกาหนดการสงตรวจเชอเพอการวนจฉยแบบเฉพาะเจาะจงของเชอชนดนนๆ


6. การรกษา : ไมมการรกษาเฉพาะ ใชการรกษาตามอาการ7. การแพรตดตอโรค : จากการสมผสโดยตรงกบเชอทปน

เปอนในนามก นาลาย หรออจจาระของผปวย หรอผทมเชอแตไมแสดงอาการ หรอการไอจามรดกน แตไมพบหลกฐานการแพรเชอตดตอผานทางแมลง นา อาหาร หรอทอนาทง

8. มาตรการปองกนโรค : ลดการสมผสแพรกระจายเชอระหวางคนสคน เชน การลดความแออด และการมระบบถายเทอากาศทด การลางมอบอยๆ และการปฏบตตามสขอนามยสวนบคคลและอนามยสงแวดลอมทดอยางสมาเสมอ

9. มาตรการควบคมการระบาด : กรณมผปวยเพมขนผดปกต ตองรบแจงสถานการณของโรค และลกษณะของโรคใหแพทยและบคลากรสาธารณสขทราบ เพอการเฝาระวงการระบาด รวมทงควรแยกผปวยและเดกทมไขสงสยตดเชอไมใหคลกคลกบเดกปกต และระมดระวงการสมผสนามก นาลาย หรอสงขบถายของผปวย ถาพบผปวยในหองเรยนเดยวกนมากกวา 2 คน อาจพจารณาปดโรงเรยน/สถานศกษาชวคราวเปนเวลา 5 - 7 วน เพอทาความสะอาดพนผวตางๆ ทเดกปวยสมผส ทงในบาน สถานศกษา สถานทสาธารณะ เชน หางสรรพสนคา แนะนาใหทาความสะอาดดวยสบ หรอผงซกฟอกปกตกอนแลวตามดวยนายาฟอกผาขาว เชน คลอรอกซ ไฮเตอร ทงไว 10 นาท แลวลาง/เชด/แช ดวยนาสะอาด เพอปองกนสารเคมตกคาง สวนของเลนทเดกอาจเอาเขาปากได ใหทาความสะอาดดวยสบหรอผงซกฟอกตามปกต และนาไปผงแดด ลดโอกาสการแพรกระจายของโรค


เอกสารอางอง:1. กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยโรคจากไวรสกลมเอนเตอโร. กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 25.



โรคบรเซลโลสส(BRUCELLOSIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยในอวยวะตางๆ ของรางกาย (systemic) แบคทเรย โดยจะทาใหเกดอาการเฉยบพลนหรอคอยเปนคอยไปอยางช าๆ เชอกอโรค ปจจบนม 6 species คอ Brucella abortus (Biovar 1-6 และ 9) มกพบใน

โค กระบอ Brucella melitensis (Biovar 1-3) พบในแพะ แกะ Brucella suis (Biovar 1-5) พบในสกร Brucella canis พบในสนข Brucella ceti พบในแมวนา Brucella pinnepedialis พบในปลาวาฬ และ

ปลาโลมา 2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบมการแพร

ระบาดในทกประเทศของโลก โดยเฉพาะประเทศในแถบเมดเตอรเรเนยน (ยโรปและแอฟรกา) ตะวนออกกลาง แอฟรกา เอเชยกลาง อเมรกากลางและใต อนเดย และแมกซโก ซงแหลงโรคและสายพนธของเชอจะแตกตางกนตามพนททางภมศาสตร มการรายงานพบผปวยเพมขนในพนททไมเคยเกดโรคหลงจากทมการเดนทางระหวางประเทศ โรคนเปนโรคจากการประกอบอาชพทเดนชด ซงมการทางานทเกยวของกบสตวหรอเนอเยอของสตวทตดเชอ โดยเฉพาะอยางยงคนงานในฟารม สตวแพทย และคนงานโรงฆาสตว ดวยเหตนจงพบโรคนไดบอยในเพศชาย ปจจยเสยงอนๆ ททาใหเกดโรคและการระบาด ไดแก การบรโภคนมดบ หรอผลตภณฑจากนม โดยเฉพาะเนยแขงชนดออนนม (soft cheese)


ทไมผานการพาสเจอรไรส ทมาจากวว แกะ และแพะท ตดเชอ การแยกเชอ B.canis ทไดจากผปวย มกเกดในผทมการสมผสกบสนข และ B.suis พบในนกลาสตวจากการสมผสกบหมปา โรคนมกไมคอยเปนทรจกและไมไดรบการรายงานผปวย

สถานการณโรคในประเทศไทย : สถานการณโรคบรเซลโลซสพบอบตการณของโรคทเกดจากเชอ Brucella suis เปนครงแรกของประเทศไทย ซงมสกรเปนสตวรงโรค ตงแตป พ.ศ. 2552 สานกระบาดวทยาไดสอบสวนโรคบร เซลโลซสรวม 7 ราย เปนผปวยท ไดจากการเฝาระวงเชงรบ 3 ราย จากจงหวดเพชรบรณ จนทบร และนครพนม ทง 3 รายเปนผปวยพบโดยบงเอญ และพบผปวยจากการเฝาระวงเชงรกในระหวางการสอบสวนโรคอก 4 ราย

จากการสอบสวนโรคพบวาผปวยสวนใหญประกอบอาชพเลยงสตวและชาแหละสตว ไดแก สกร และแพะ เปนตน โดยมประวตสมผสเลอด สารคดหลง รก และลกหมหรอลกแพะทแทงโดยไมใสถงมอปองกน หรอชาแหละเนอสตว แลวนามารบประทานอยางสกๆ ดบๆ

อยางไรกตาม เนองจากโรคบรเซลโลซส เปนโรคตดตอเรอรง ทาใหขาดการตระหนกถงโรคนจงทาใหพบผปวยดวยโรคนนอย ทงๆ ทมรายงานจากกรมปศสตวทตรวจพบโรคนทงในโค กระบอ แพะ และแกะ ตลอดปในหลายจงหวดทวประเทศไทย

3. อาการของโรค : มไขเปนระยะๆ เปนเวลานาน หรอเปนๆ หายๆ ไมแนนอน ปวดศรษะ ออนเพลย เหงอออกมาก หนาวสน ปวดตามขอ มนซม นาหนกลด และปวดตามรางกายทวๆ ไป อาจพบการอกเสบเปนหนองทอวยวะเฉพาะท เชน ตบ มาม และตดเชอเฉพาะทชนดเรอรง หรอไมแสดงอาการ


4. ระยะฟกตวของโรค : อยในชวง 5 - 60 วน สวนใหญประมาณ 1 - 2 เดอน

5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยทางหองปฏบตการทาโดยการแยกเชอจากเลอด ไขกระดกหรอเนอเยออนๆ หรอจากสารคดหลงตาง ๆ ของผปวย การตรวจทางนาเหลองในหองปฏบตการจะมประโยชนมากตอการวนจฉยทแมนยาในผปวยกวารอยละ 95 แตจาเปนตองทดสอบรวมกบการตรวจสอบอน (Rose Bengal และ Seroag-lutination) โดยการตรวจ agglutination antibodies (IgM, IgG และ IgA) กบการทดสอบ non-agglutination antibodies (Coombs-IgG หรอ ELISA-IgG) ซงทดสอบในขนตอนถดไป วธการเหลานไมไดใชทดสอบสาหรบ B.canis ซงการวนจฉยจาเปนตองทดสอบดวยการตรวจแอนตบอดกบ rough-lipopolysaccharide antigens

6. การรกษา : ใหรบประทานยาดอกซซยคลน (Doxycycline) วนละ 200 มลลกรม (ไมใชยานในเดกอายนอยกวา 8 ป) รวมกบยาไรแฟมปซน (Rifampicin) 600 - 900 มลลกรมตอวนตดตอกนนานอยางนอย 6 สปดาห หรอให สเตรปโตมยซน (Streptomycin) วนละ 1 กรม

7. การแพรตดตอโรค : โดยการสมผสโดยตรงกบเนอเยอ เลอด ปสสาวะ สารคดหลงจากชองคลอด ลกสตวทแทงออกมา (โดยเฉพาะรก) โดยเชอจะเขาทางผวหนงทมแผลหรอรอยขดขวน และการตดตออาจเกดโดยการดมน านมดบจากสตวทตดเชอ และผลตภณฑนมดบ การตดตอโดยการหายใจเกดขนไดทงในสตว (ทเลยงรวมในคอกหรอเลา) และในคนททางานในหองปฏบตการและในโรงฆาสตว

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหสขศกษาแกประชาชน เพอไมใหดมนมหรอกน

ผลตภณฑทผลตจากนมทไมผานการฆาเชอโดยการพาสเจอรไรซ หรอการทาใหสกดวยความรอนวธอนๆ


2. ใหความรแกเกษตรกร คนงานในฟารม โรงฆาสตว โรงงานชาแหละเนอ และผจาหนายตามเขยงเนอ เกยวกบธรรมชาตของโรค และความเสยงตอการจบตองซากสตว และผลตภณฑจากสตวทมโอกาสตดเชอและมาตรการตางๆ ทจะลดความเสยงตอการสมผสเชอ (โดยเฉพาะการจดระบบถายเทอากาศในฟารมเลยงสตวใหเหมาะสม)

3. ตรวจสอบการตดเชอในฝงปศสตว โดยใชวธทางซโรโลยและวธ ELISA หรอการใช ring test ในนานมโค กาจดสตวทตดโรคโดยการคดแยกและฆา กรณตรวจพบการตดเชอในสกรมกจาเปนตองสงโรงฆาทงฝง ในพนททมอตราการตดเชอสงควรมการใหวคซนแกสตว โดยในลกแพะและแกะควรใช live attenuated Rev-1 ซงเปนสายพนธหนงของ B. melitensis และในลกโค (บางครงอาจฉดใหแกโคทโตแลว) ใชวคซนทผลตจากเชอ B. abortus สายพนธ 19

4. ใชมาตรการปองกนการสมผสโดยตรงกบเชอ เชน การใชถงมอยางและการลางมอภายหลงการจบตองรก สารคดหลงและลกสตวทแทง รวมทงการฆาเชอบรเวณทปนเปอนสงเหลาน

5. นมจากโค แกะและแพะ จะตองผานการพาสเจอรไรซกอนการบรโภค ถาไมสามารถทาได การตมกฆาเชอไดเชนกน

9. มาตรการควบคมการระบาด : สอบสวนหาแหลงโรครวมทเปนสาเหตของการตดเชอ ซงโดยปกตมกเปนนานมดบและผลตภณฑนม โดยเฉพาะเนยแขงจากฝงปศสตวทตดเชอ ตดตามเกบผลตภณฑทปนเปอนเชอทวางจาหนวย หรอหลงเหลออยตามบานผซอ แลวสงหยดการผลตและการจาหนายจนกวาผผลตจะเรมกระบวนการพาสเจอรไรซไดสาเรจ


เอกสารอางอง:1. กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจบรเซลโลซสดวยวธทางภมคมกนวทยา. กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 100.

2. กลนาร สรสาล และสดารตน มโนเชยวพนจ การเจาะเลอด: ผลกระทบตอคณคณภาพงานบรการทางหองปฏบตการชนสตรโรค พมพครงท 1 กรงเทพ: เอช ท พ เพรส, 2541.



โรคแมวขวน(CAT-SCRATCH DISEASE)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยชนดกงเฉยบพลน สามารถหายไดเอง โรคแมวขวน อาจเกดความสบสนกบโรคอนๆ ทเกดอาการตอมนาเหลองโตได เชน โรคทลารเมย, บรเซลโลสส, ทเบอรคโลสส, กาฬโรค, โรคพลาสเจอเรลโลซส (Pasteurellosis) และโรคมะเรงตอมนาเหลอง

มสาเหตจากการตดเชอ Bartonella henselae (ดงรปท 29) มลกษณะเปน facultative intracellular parasites ตดสแกรมลบ รปรางแบบทอนเคลอนทไดดวย fl agellae เปนเชอฉวยโอกาส (opportunistic pathogens) สามารถตดเชอในคนได โดยมพาหะเปนพวกแมลง เชน หมด, รนฝอยทราย (sand fl ies) และยง

รปท 29 ลกษณะโคโลนทลนและขรขระของ B. henselae ทเจรญบนอาหารเลยงเชอ chocolate agar (กาลงขยาย 40 เทา) (Smooth and verrucous colony types growing concurrently in a chocolate agar culture of B. Henselae)


2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบเกดขนทวสหรฐอเมรกา อบตการณจะมากขนในพนททมอณหภมสงขนและความชน (เชน , ฮาวาย, แปซฟกตะวนตกเฉยงเหนอ ทศตะวนออกเฉยงใตของรฐชายฝงแคลฟอรเนย), ในขณะทอลาสกา, เทอกเขารอกกและมดเวสตของรฐมความชกทตากวาคามธยฐาน เพยง 1 ยนของ B.henselae ทเคยมรายงานในอเมรกาเหนอ ประมาณ 70-90% ของโรคแมวขวน เกดขนในเดอนฤดใบไมรวงและฤดหนาวในชวงตนฤดกาลนเปนสนนษฐานวาจะเกดขนในฤดรอนทเกดมาพรอมกบลกแมวหมดรบกวนเพมขน

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมพบรายงานขอมลโรคน

3. อาการของโรค : มอาการวงเวยน ตอมนาเหลองอกเสบโตเปนกอน (granulomatous lymphadenitis) และมไขไดหลายแบบ เกดแผลเปนผนสแดง เกยวเนองจากตอมนาเหลองภายใน 2 สปดาห และพฒนากลายเปนหนอง ผปวยรอยละ 50 - 90 เกดผดขนบรเวณทถกแมวขวน กลมอาการ Parinaud Oculoglandular Syndrome (granulomatous conjunctivitis with pretragal adenopathy) เกดขนหลงจากการตดเชอตาแดงโดยตรงหรอโดยออม และอาจเกดอาการแทรกซอนทางระบบประสาท เชน สมองอกเสบ และ ระบบประสาทตาอกเสบ (optic neuritis) ได อาการไขสงเรอรงอาจเกดรวมกบรอยโรคของกระดกทมการสลายหรอแทนทเนอกระดกดวยสงอนๆ และ/หรอการเกดกอนทตบ และมาม

4. ระยะฟกตวของโรค : 1 - 2 สปดาห5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยโรคจะใชอาการทางคลนกท

สอดคลองกบหลกฐานการตรวจแอนตบอดทางภมคมกนตอเชอ Bartonella henselae ทตรวจพบไตเตอร 1/64 หรอมากกวา จากการตรวจ IFA ทใหผลบวก


การตรวจสอบทางพยาธสภาพ (Histopathological examination) ของตอมนาเหลองทตดเชอแสดงลกษณะทสอดคลองกน แตไมไดวนจฉย หนองทไดจากตอมนาเหลองจะถกฆาเชอแบคทเรยโดยวธมาตรฐาน การตรวจทางภมคมกน และ PCR มประสทธภาพสงในการตรวจสอบเชอ Bartonella ในการตรวจชนเนอ หรอการดดสารจากตอมนาเหลอง เชอ Bartonella จากเลอด และจากสารทดดออกจากตอมนาเหลองจะเจรญเตบโต หลงจากการบมเชอเปนเวลานานในอาหารเลยงเชอ rabbit blood agar in 5% CO

2 ทอณหภม 36oซ. (96.8oฟ.)

และในระบบ cell culture อนๆ6. การรกษา : ผปวยมภมคมกนโรคปกต และไมมโรค

แทรกซอนจะหายไดเอง โดยไมตองใชยารกษา แตสาหรบผปวยทมภมตานทานตา ตองรกษาเปนเวลา 1-3 เดอน ดวยการใหยาปฏชวนะ เชน อรโทรมยซน(Erythromycin) , ไรแฟมปซน (R i fampicin) , ซโพรโปรฟลอกซาซน (Ciprofl oxacin) หรอเจนตามซน (Gentamicin) ในรายทตอมนาเหลองอกเสบ เปนหนอง การใชเขมเจาะใหหนองออกมากสามารถลดอาการปวดลงได แตแนะนาใหหลกเลยงการตดชนเนอจากตอมนาเหลองไปตรวจ

7. การแพรตดตอโรค : 1. เกดจากการโดนแมวขวนหรอกด2. สมผสกบขนแมว ซงมเชอจากนาลายแมวทมนเลย

ขนตดอย ทาใหมอเกดการปนเปอน แลวไปสมผสกบอวยวะเชน ตา กสามารถทาใหตดเชอได (ดงรปท 30)


รปท 30 อาการตาแดงในผปวยกลมอาการ Parinaud’s oculoglandular syndrome โดยพบขางเดยวกนกบตอมนาเหลองทเกดพยาธสภาพของโรค ซงมกพบบรเวณหนาใบห และสวนนอยพบทใตขากรรไกร (The granulomatous conjunctivitis of Parinaud’s oculoglandular syndrome is a s soc i a ted w i th i p s i l a t e r a l l oca l lymphadenopathy, usually preauricular and less commonly submandibular)

8. มาตรการปองกนโรค : กาจด หมด เหบ จากตวแมวกชวยลดการแพรเชอไดมาก เมอถกแมวกด หรอขวนใหลางแผลดวยนาสะอาด และทายาทาแผลทใชกนทวไป หากมอาการตอไปนใหไปปรกษาแพทย1. แผลกดหรอขวนไมหายในเวลาอนควร2. รอบ ๆ รอยกดหรอขวนแดงขนและกวางขน เกน 2 วน3. เปนไขอยหลายวนหลงถกแมวกดหรอขวน


4. ตอมนาเหลองบวมและปวดนานกวา 2-3 สปดาห5. ปวดกระดกหรอปวดขอ ปวดทอง (โดยไมมไขหรอ

อาเจยนหรอทองรวง) หรอออนเพลยผดสงเกตนานกวา 2 สปดาห

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาแหลงแพรเชอในแมลง และในสตว เพอทาการปองกนและควบคมโรค พรอมทงใหความรในการปองกนตนเองใหกบประชาชน

เอกสารอางอง:1. Heymann DL.,Editor, Control of Communicable




โรคไขลสสา(LASSA FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนไขเฉยบพลนในชวงระยะ 1 - 4 สปดาห เกดจากการตดเชอไวรสลสสา (Lassa virus) ซงเปนสายพนธ arenavirus (ดงรปท 31)

รปท 31 เชอไวรสลสสาใน Vero cell จากกลองจลทรรศนอเลคตรอน (กาลงขยาย 121,000 เทา) (Lassa virus, Electron micrograph of Lassa virus in the fi rst Vero cell)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคไขลสสาเปนโรคในแถบแอฟรกาตะวนตก โรคนพบครงแรกในป พ.ศ. 2493 ทโรงพยาบาลของประเทศไนจเรย ตงแตนนมามการระบาดอยางกวางขวางในประเทศไลบเรย, เซยรราลโอนและกน การระบาดของโรคเกดขนในชวงฤดรอน ตงแตเดอนมกราคมถงเมษายน เปนโรคทมการตดเชอเกดขนไดกบทกเพศและทกวย โดยมหนเปนพาหะนาโรค โดยตดตอจากเศษอาหารหรอของใชในครวเรอนปนเปอนกบอจจาระหน สวนการตดเชอจากหองปฏบตการใน


โรงพยาบาลยงสามารถเกดขนไดโดยเฉพาะอยางยงตดจากสงแวดลอมของโรงพยาบาลทยงไมมมาตรการในการควบคมการตดเชอทเพยงพอ


3. อาการของโรค : มไข ปวดศรษะ เจบคอ มอาการไอ อาเจยน ทองรวง เจบหนาอกและชองทอง อาการไขจะยงคงมอยตลอด หรออาจไขสงเปนระยะ อาการตาอกเสบและคออกเสบเปนหนอง มกพบไดบอย ผปวยรอยละ 80 มกมอาการไมรนแรงหรอไมมอาการ ในรายทมอาการรนแรงจะมอาการเลอดออก ชอก มอาการหนาบวม คอบวม เกลดเลอดจะลดลงและการทางานของเกลดเลอดจะผดปกต ผปวยประมาณ รอยละ 25 มอาการหหนวกจากพยาธสภาพทเสนประสาทสมอง คท 8

4. ระยะฟกตวของโรค : 6 - 21 วน5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยโรคโดยวธ ELIZA หรอ PCR

ซงวธการ PCR เปนการแยกเชอไวรสจากเลอด ปสสาวะ, ตวอยางจากคอหอย และตองมการเกบตวอยางทางหองปฏบตการ เซรมทใชจะตองผานความรอน 140oฟ. เปนเวลา 1 ชวโมง เพอยบยงเชอไวรส

6. การรกษา : ใหยาไรบาวรน (Ribavirin) ทางหลอดเลอดดา ภายใน 6 วนแรกทเรมปวย เรมดวยขนาด 30 mg/kg และตามดวย 15 mg/kg ทก 6 ชวโมงเปนเวลา 4 วน 8 mg/kg ทกๆ 8 ชวโมง เปนเวลา 6 วนถดมา

7. การแพรตดตอโรค : เกดจากการสมผสละอองฝอย หรอการสมผสจากอจจาระของหนทตดเชอตามพนผว เชน เตยงนอน หรอการสมผสอาหารและนาทปนเปอนเชอ หรอการแพรเชอในหองปฏบตการ และสภาพแวดลอมในโรงพยาบาล เชน การฉดวคซนโดยใชเขมทปนเปอนเชอ และตดตอไดทางสารคดหลง ปสสาวะ อจจาระ และโรคนยงสามารถแพรเชอจากคนสคนทางเพศสมพนธ


8. มาตรการปองกนโรค : ควบคมหน สตวกดแทะ เปนกรณพเศษ

9. มาตรการควบคมการระบาด : ควบคมพาหะ คอ หน โดยเกบขาว และอาหารอนๆ ในทเกบทปราศจากหน ควบคมพาหะและผตดเชอในโรงพยาบาล โดย มมาตรการทเขมงวดและใหการรกษาโดยใหยาไรบาวรน (Ribavirin)



2. Mandell, Douglas, and Bennett, Principles and Practice of Infectious Diseases Manual 7th edition vol.2, Epidemiology of Lassa fever, Philadel-phia.2010 : p. 2296-2297.



โรคลชมาเนยซส(LEISHMANIASIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอโปรโตซว Leishmania spp. โดยมรนฝอยทราย (Sandfl y) เปนแมลงพาหะของโรค

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : โรคลชมาเนย พบในประเทศทงแถบเขตรอนและใกลเขตรอน ซงมประเทศทางโลกเกา (ทวปยโรป แอฟรกาตะวนออกกลาง คาบสมทรอนดย) และประเทศทางโลกใหม(อเมรกากลางและอเมรกาใต) อยางนอย 88 ประเทศ สวนใหญเปนประเทศกาลงพฒนา (75 ประเทศ) กบดอยการพฒนา (13 ประเทศ) ประชากรเสยงมากกวา 350 ลานคน พบผปวยประมาณ 14 ลานคน อบตการณ 1.5 - 2 ลานคน/ป ผปวยชายมากกวาผปวยหญง (ชาย 1,249,000 คน หญง 840,000 คน) ผปวยเสยชวตประมาณ 700,000 คน/ป แตการเปนโรคทไมตองแจงทาใหขอมลทางระบาดวทยาตากวาเปนจรง ประมาณ 3 เทา

สถานการณในประเทศไทย : มทงผปวยชาวตางชาต และแรงงานไทยกลบจากแหลงโรคในประเทศตะวนออกกลางนาเขามา (imported cases) รวมจานวน 49 ราย และคนไทยตดเชอในประเทศ (indigenous case) รวมจานวน 14 ราย ตาย 2 ราย มทงชาย หญง และเดก จงหวดทพบผปวย ไดแก เชยงราย นาน กรงเทพฯ จนทบร พงงา สราษฎรธาน นครศรธรรมราช สงขลา สตล และตรง ซงสวนใหญเปนจงหวดทางภาคใต

3. อาการของโรค : เกดได 3 ลกษณะ คอ1. เกดแผลทผวหนง (Cutaneous Leishmaniasis:

CL) อาการ เชน ตมนนพองใสและแดง แผล ซงอาจเปนแผลเปยก หรอแผลแหง แผลมกมขอบ อาจ


แผลเดยวหรอหลายแผล แผลลกลามรวมกนเปนแผลใหญได หรออาจเปนตมๆ กระจายทวตว (ดงรปท 32)

รปท 32 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทผวหนง (Cutaneous Leishmaniasis) สวนใหญมกเกดจากเชอ L. tropica มลกษณะแผลเปนตรงกลาง และมผดเลกๆ กระจายลอมรอบ (Leishmaniasis recidivans. AS chronic oligoparasitic presentation of Cutaneous Leishmaniasis most commonly associated with L. tropica infection. Note the central scar from a previous primary ulcer surrounded by small papules)

2. เกดแผลทเยอบบรเวณปาก จมก (Mucocutane-ous Leishmaniasis : MCL) เปนแผลตามใบหนา โพรงจมก ปาก และลาคอ อาจทาใหรปหนาผดไปจากเดม มไข ซด ออนเพลย นาหนกลด หากอาการรนแรงและไมไดรบการรกษากถงกบเสยชวตได (ดงรปท 33)


รปท 33 โรคลชมาเนยชนดเกดแผลทเยอบบรเวณปาก จมก (Mucosal Leishmaniasis)

3. พยาธสภาพกบอวยวะภายใน (Visceral Leish-maniasis : VL หรอปจจบนนยมเรยกวา คาลา - อซาร (Kala - azar)) ขอบงชทสาคญตามนยามขององคการอนามยโลก คอ ไขเรอรงมากกวา 10 วน ผอม (weight loss) ซด (pale) มามโต (splenomegary) (รปท 34) ตบโต (hepatomeg-ary) ผปวยหลงใหการรกษาจนหายแลวอาจปรากฏอาการทางผวหนงทเรยกวา Post Kala-azar Dermal Lesion (PKDL) เชน ตมนน (nodule) ปน (papule) ดางดวง(macular) หรอหลายลกษณะรวมกน (mixed) (ดงรปท 35)


รปท 34 ผปวยเดกโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน ประเทศเคนยา มอาการขาดสารอาหารและมามโต (Children with visceral Leishmaniasis in Kenya Note signs of malnourishment and protruding abdomen with massive splenomegaly)


รปท 35 อาการทางผวหนงซงเกดตามหลงการรกษาโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน (Post Kala-azar Dermal lesion) แสดงลกษณะเปนตมนน (Papular lesions following the treatment of Visceral Leishmaniasis in Kenya)

4. ระยะฟกตวของโรค : ระยะฟกตวของโรคไมแนนอนอาจตงแต 2 - 3 วน สปดาห จนถงหลายเดอน เปนป หรอหลายๆ ป แตสวนใหญระยะฟกตวคอนขางนาน

5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยโรคประกอบดวย 3 วธ ไดแก อาการทางคลนก พยาธสภาพ และภมคมกนวทยา การวนจฉยโรคจากอาการทางคลนกมความนาจะเปนในการวนจฉยโรคกอนการทดสอบในบางแหง เชน หากผปวยมฝเรอรงหลายสปดาห เกดขนในปาของประเทศเปร อาจวนจฉยวาเปน CL ในทานองเดยวกบ ผปวยทมไข นาหนกลด ซด ตบโต ในพนทระบาด เชน ไบฮาร


ประเทศอนเดย อาจวนจฉยวาเปน VL เปนตน การวนจฉยโรคจากพยาธสภาพ ยนยนโดยการเจาะดดไขกระดกหรอตดชนเนอตบ มามตรวจด amastigote ภายใตกลองจลทรรศน หรอการตรวจหา DNA หรอ RNA ของเชอ Leishmania ดวยวธ PCR และการวนจฉยโรคจากภมคมกนวทยา ดวยการตรวจหาแอนตบอด การวเคราะห cell-mediated และการทดสอบทางผวหนง ซงการเลอกวธวนจฉยโรคขนกบลกษณะของการเกดโรค

6. การรกษา : ยารกษามทงชนดทาแผล รบประทาน และฉด แตยาประเภทหลงมอาการขางเคยงคอนขางรนแรงตอผปวยซงตองอยภายใตการดแลอยางใกลชดของแพทยในโรงพยาบาล ชอยารกษา เชน เพนตะวาเลนท แอนตโมเนยล (Pentavalent Antimonials), เพนทามดน (Pentamidine), พาโรโมมยซน ซลเฟต (Paromomycin sulfateSulfate), มเลทโฟซน (Miletefosine), คโทโคนาโซล (Ketoconazole)

7. การแพรตดตอโรค : รนฝอยทราย (sandfl y) (ดงรปท 36) กดและดดเลอดได amastigote เขาไปในกระเพาะสวนกลางแลวเปลยนรปรางยาวออกเปน promastigote ระยะตดตอ (infective stage) และเคลอนตวไปรวมเปนกอนทคอหอยพรอมจะถกสารอกเขาสรางกายเหยอรายตอไปเมอรนฝอยทรายไดกดและกนเลอดอกครง นอกจากน อาจมความเปนไปไดจากการรบเลอด แลกเปลยนชนเนอ แมสลก อบตเหตจากการปฏบตงานในหองปฏบตการ และการใชเขมฉดยารวมกน


รปท 36 รนฝอยทราย (sandfl y) เพศเมย ขณะกาลงดดเลอดเปนอาหาร มลกษณะปกเปนรปตววขณะพก มเสนเลอดดาและขนเลกๆ ขนานไปตามรอยขอบของปก (A female phlebotomus papatasi sand fl y taking a blood meal. Note the characteristic V shape of the wings at rest, the parallel veins and the fi ne hairs on the trailing edge of the wings)

8. มาตรการปองกนโรค : 1. กาจดเชอลชมาเนยในผปวย โดยคนหาใหพบผปวย

ทงระยะปรากฏอาการและไมปรากฏอาการพรอมทาการกษาอยางรวดเรวจนหายขาด

2. ควบคม กาจดพาหะรนฝอยทรายโดยปรบปรงสงแวดลอมในบาน นอกบานใหสะอาดและเปนระเบยบ ทาลายแหลงเพาะพนธรนฝอยทราย


3. ควบคม กาจดสตวรงโรค โดยสตวเลยงลกดวยนมควรอยหางจากตวบานอยางนอย 10 เมตร กรณเลยงในบานหรอใกลบานควรใหสตวนอนในมงชบเคมหรอคลมดวยผา/กระสอบปาน/ปลอกคอชบเคมตอนกลางคน สตวทมเชอลชมาเนยตองกาจดโดยปรกษาสตวแพทยหรอผปฏบตงานในหนวยงานปศสตว

4. ปองกนตนเองอยาใหรนฝอยทรายกด เชน ทายากนยง สวมเสอผาปกปดทวรางกาย เมอเขาปา ไปถา ทาสวน ทาไร นอนในมงชบเคม ไมอยนอกบานชวงพลบคาทรนฝอยทรายออกหากนมาก

5. คนทมเชอเอชไอว (HIV) ควรปองกนถกรนฝอยทรายกด รวมทงหลกเลยงพฤตกรรมเสยงในการตดเชอ HIV

6. แรงงานไทยและชาวมสลมทกลบจากประเทศแหลงโรคในตะวนออกกลางหากถกรนฝอยทรายกดบอยๆ เมอปรากฏอาการสงสยตองรบไปพบแพทย

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. สอบประวตผปวย2. คนหาผปวยรายอนๆ และเจาะโลหตคนหาผไม

ปรากฏอาการพรอมใหการรกษาจนหายขาด 3. คนหาสตวรงโรคและกาจดสตวทมเชอลชมาเนยทกตว 4. ปองกนสตวเลยงไมใหถกรนฝอยทรายกด5. สอบสวนทางกฏวทยาโดยดกจบรนฝอยทรายตรวจ

หาเชอลชมาเนย6. พนเคมกาจดรนฝอยทราย ทงในบาน นอกบานและ

คอกสตว7. ชมชนทา Big cleaning day8. ใหความรโรคลชมาเนยแกประชาชน


เอกสารอางอง:1. โชตชวง พนโสภณกล. การวนจฉยโรคลชมาเนย (Leish-

maniasis diagnosis) : รนฝอยทรายและโรคลชมาเนย. 2546: 77-97.

2. ธรยทธ สขม. การตดเชอลชมาเนยรวมกบเชอเอชไอว. 2553. 1-30 (เอกสารยงไมเผยแพร)

3. ธรยทธ สขม. โรคตดเชออบตใหมในประเทศไทย. 2553 : 1-30 (เอกสารยงไมเผยแพร)

4. ธรยทธ สขม. Negleted disease in Thailand ; Leishmaniasis. 2552: 116 หนา เอกสารประกอบการบรรยายในการอบรม “โครงการพฒนาศกยภาพเครอขายเพอการเฝาระวงโรคลชมาเนย” วนท 13-14 พฤษภาคม 2552 ณ ลาปารสอรท จงหวดพทลง.


6. World Health Organization. The Leishmaniasis . Technical Report Series 701.1984 ; 140 page.

7. World Health Organization. Regional Strategic Framwork for Elimination of Kala-azar from the South-East Asia Region (2005-2015) WHO Project No : IND CRD 714. 2005; 1-22.

8. World Health Organization. Guidelines and stand-ard operating Procedures for Kala- azar Elimina-tion in South-East Asia Countries. Inter-country Training of trainers workshop for Kala-azar Elimi-nation, Patna, India 19-23 November 2007. 1-82

9. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.3465-3466,3468,3471.


โรคเมลออยโดสส(MELIOIDOSIS)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคท เรย ชอวา Burkholderia pseudomallei (ดงรปท 37)

รปท 37 โคโลนเหยวยนของ B. pseudomallei ทดคลายโคโลนของเชอรา

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : เมลออยโดสสเปนโรคตดเชอทเปนปญหาของหลายประเทศ รายงานวาประเทศทางแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและทางเหนอของทวปออสเตรเลย เปนบรเวณทมโรคประจาถน (Endemic area) และสามารถตรวจพบโรคนไดบางในฮองกง ไตหวน อนเดย นวซแลนด และประเทศอนๆ ทวโลก

สถานการณโรคในประเทศไทย : พบผปวยไดทกภาคทวประเทศ แตพบมากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเฉพาะอยางยงจงหวดขอนแกนและอบลราชธาน ผปวย


สวนใหญ (รอยละ 60 - 95) เปนชาวไรชาวนาหรอผททางานกบดนและนา พบผปวยมากในฤดฝน มรายงานการตดเชอในโรงพยาบาล (nosocomial infection) ผปวยสวนใหญเปนบคคลทมปจจยเสยง เชน โรคตดเชอทางเดนหายใจเรอรง วณโรค เบาหวาน โรคไต โรคเลอด มะเรง และภาวะบกพรองทางภมคมกน เปนตน เดกเปนโรคนนอยกวาผใหญ

จากการคาดคะเนคดวานาจะมผปวยมากกวาปละ 2,000 รายในประเทศไทย แตขาดการศกษายนยนและไมมการรายงานในผปวย สวนมากไดขอมลจากการสารวจระดบแอนตบอดตอเชอของคนปกตในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยพบมการตดเชอ (seroprevalence) ประมาณรอยละ 20

3. อาการของโรค : อาการแสดงมหลากหลายตงแตไมมอาการเลย หรอมจดทปอดแตไมแสดงอาการ จนถงมฝทผวหนง ฝทอวยวะภายใน เนอเยอปอดอกเสบตาย หรอตดเชอในกระแสเลอดจนเสยชวต (ดงรปท 38, 39, 40, 41 ตามลาดบ) ซงอาการอาจคลายคลงกบโรคตดเชอหลายโรค เชน ไขทยฟอยด หรอวณโรคทมโพรงในปอด หนองในชองปอด ฝเรอรง และเยอกระดกตดเชอ เปนตน


รปท 38 ตมหนองทผวหนงจานวนมากในผปวยดวยโรคเมลออยโดสส เพศชาย อาย 46 ป ซงเปนโรคเบาหวานทเสยชวตดวยการตดเชอเมลออยโดสสในกระแสเลอด (Multiple pustules in a 46-year-old diabetic man with fatal septicemic melioidosis)

รปท 39 ภาพถายเอกซเรยปอดแสดงหนองในปอดจานวนมาก ในผปวย อาย 46 ป ซงเปนโรคเบาหวานทเสยชวตดวยการตดเชอเมลออยโดสสในกระแสเลอด (Chest radiography of 46-year-old diabetic patient with fatal septicemic melioidosis, showing multiple pulmonary abscesses)


รปท 40 ภาพถายเอกซเรยคอมพวเตอรปอดทมกอนหนองขนาดใหญ ในผปวยดวยโรคเมลออยโดสส เพศหญง อาย 26 ป เสยชวตดวยโรคเมลออยโดสส (CT scan of the chest of a 26-year-old woman with fatal melioidosis, showing large pulmonary abscess)

รปท 41 ฝาขาวแผกวางในปอดกลบบนขางซาย ในผปวยดวยโรคเมลออยโดสส เพศชาย อาย 54 ป เสยชวตดวยโรคปอดอกเสบจากเมลออยโดสส (Extensive left upper lobe consolidation in 54-year-old man with fatal melioidosis pneumonia)


4. ระยะฟกตวของโรค : ตงแต 2 วน ถงนานหลายป5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยเพอยนยนไดจากการ

แยกเชอ หรอการเพมสงของระดบภมคมกน สาหรบการตรวจ Direct Immunofl uorescent Microscopy นนมความจาเพาะสงรอยละ 90 แตมความไวคอนขางตาเพยงรอยละ 70 เมอเทยบกบการเพาะเชอ จงควรนกถงโรคนในกลมผปวยทไมสามารถตรวจหาสาเหตการปวย โดยเฉพาะอยางยง ทมโพรงในปอด คนทอาศยหรอเดนทางกลบจากแหลงทมโรคชก โรคนอาจเรมแสดงอาการหลงตดเชอนานถง 25 ป

6. การรกษา : ใหการรกษาแบบประคบประคองและใหยาเซฟตาซดน (Ceftazidime) หรอยาอมพเนม (Imipenem) ทางหลอดเลอดอยางนอย 10 วน แลวใหการรกษาดวยยาไตรเมโธพรม - ซลฟาเมธอกซาโซล (Trimetoprim-Sulfamethoxazole) แบบรบประทาน (เปนระยะเวลา 24 สปดาห ) ซ งอาจใหรวมกบ ยาดอกซซยคลน (Doxycycline) ในเดกทอายมากกวา 8 ป

7. การแพรตดตอโรค : มกตดตอจากการสมผสดนหรอนาทนาทปนเปอนเชอ เชอเขาสรางกายผานบาดแผล การสาลกหรอกลนนา หรอหายใจเอาละอองฝนของดนทมเชอปนเปอน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ผทมโรคประจาตว เชน เบาหวาน และผทมบาดแผล

ควรหลกเลยงการสมผสดนหรอแหลงนา เชน ในนาขาว ซงเปนแหลงทมโรคชกชม

2. ในแหลงทมโรคชกชม ควรใหความรแกประชาชนในพนท โดยเฉพาะผทมโรคประจาตวเรอรง หรอมบาดแผล รอยขดขวน ในการปองกนไมใหสมผสดนและแหลงนาโดยตรง เชน สวมรองเทาบท หรอหากจาเปนตองรบทาความสะอาดหลงเสรจงานทนท


9. มาตรการควบคมการระบาด : โดยทวไปมกเปนผปวยเดยว หากมการระบาดตองสอบสวนหาแหลงโรค

เอกสารอางอง:1. กลนาร สรสาล และสดารตน มโนเชยวพนจ การเจาะ

เลอด: ผลกระทบตอคณคณภาพงานบรการทางหองปฏบตการชนสตรโรค พมพครงท 1 กรงเทพ: เอช ท พ เพรส, 2541.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยโรคเมลออยโดสส. กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 97 - 98.


4. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s , editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.2872-2873.



โรคไขคว(Q FEVER)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดตอระหวางสตวและคนทเกดจากเชอแบคทเรย ชอวา Coxiella burnetii ทมกเกดจากการประกอบอาชพ เกยวของกบสตว อาการเรมแรกคลายไขหวดใหญ มไขชนดเฉยบพลน โรคไขควสามารถนามาทาอาวธชวภาพไดเนองจากทนกบสภาพแวดลอมไดด และสามารถตดตอทางอากาศเขาสระบบทางเดนหายใจ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบการระบาดไดทวโลก ยกเวนประเทศนวซแลนด โดยพบรายงานการเกดโรคครงแรกในป พ.ศ. 2478 ทรฐควนสแลนด ประเทศออสเตรเลย ซงทาใหคนงานในโรงฆาสตวปวยจากการสมผสโดยตรงกบสารคดหลงของสตวปวย โดยเฉพาะสวนระบบสบพนธ (reprpductive tissue)

สถานการณโรคในประเทศไทย : ในป พ.ศ. 2509 มรายงานผปวยโรคไขควรายแรกในประเทศไทย จากจงหวดสมทรสาคร จากการศกษาทางระบาดวทยาพบวา โรคไขควเปนโรคประจาถนของหมบานทผปวยอาศยอย และมความเปนไปไดวาสนขเปนสตวรงโรค และในป พ.ศ. 2546 มการศกษาไปขางหนาโดยเปรยบเทยบอบตการณจากกลมทไดสมผสกบเหต ปจจยเสยง และกลมทไมไดสมผส (Prospective study) ในผปวยทมไขชนดเฉยบพลนทเขารบการรกษาในโรงพยาบาล 4 แหง ในพนทตางๆ ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย พบผปวยโรคไขควชนดเฉยบพลนจานวน 9 ราย โดยสงตรวจซรมวทยาในประเทศฝรงเศส จากขอมลนทาใหสามารถยนยนไดวา นบตงแตป พ.ศ. 2509 โรคไขควไดมการแพรกระจายอยในประเทศไทย สาหรบการศกษา


ความชกของโรค พบวาความชกของผปวยทไมแสดงอาการมความแปรผนทรอยละ 0.4 - 2.6 ในสตวเลยงพบความชกการตดเชอทสงทสดในสนข ทรอยละ 28.1 สวนความชกการตดเชอในแพะ แกะ และโค กระบอ มความแปรผนตงแตรอยละ 2.3 - 6.1 และในเดอนมกราคม พ.ศ. 2554 พบผปวยเยอบหวใจอกเสบ สาเหตเกดจากการตดเชอ Coxiella burnetii จานวน 4 ราย จากการวจยในโครงการหาสาเหตการเกดโรคเยอบหวใจอกเสบในผปวย ทดาเนนการโดยโครงการโรคตดเชออบตใหม (International Emerging Infections Program; IEIP) รวมกบมหาวทยาลยขอนแกน

3. อาการของโรค : หนาวสน ปวดศรษะ ไมมแรง ปวดกลามเนอ และเหงอออกมาก จากการตรวจเอกซเรยอาจพบอาการปอดบวม อาการไอ มเสมหะ เจบหนาอก และอาการทางปอดไมเดนชด ซงสามารถเกดไดในผทมโรคลนหวใจอยเดม ตรวจพบหนาทการทางานของตบผดปกต ตบอกเสบชนดเฉยบพลนหรอเรอรง ซงอาจสบสนกบโรคตบอกเสบจากวณโรคได ลกษณะของโรคไขควเรอรงหลกๆ คอ เยอบหวใจอกเสบ

4. ระยะฟกตวของโรค : ขนอยกบจานวนเชอ ระยะฟกตวโดยประมาณ 2 - 3 สปดาห หรอพบในชวง 3 - 30 วน

5. การวนจฉยโรค : การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการแสดงใหเหนแอนตบอดจาเพาะทเพมขน ระหวางระยะเฉยบพลน และระยะพกฟน โดยวธ Indirect Fluorescent (IF) หรอ Complement Fixation test (CF) หรอโดยการตรวจ IgM โดยวธ IF หรอ ELISA การวนจฉยจะใชการเตรยมแอนตเจน 2 ระยะ คอ ระยะท 1 แทนสารกอโรค และ ระยะท 2 เปนชนดทสรางขนจากการตด LPS ในหองปฏบตการ ในระยะเฉยบพลน แอนตบอดตอแอนตเจนระยะท 2 จะมระดบทสงกวาแอนตบอดระยะท 1 และในโรคเรอรง ผลจะกลบกน ระดบไตเตอรของ


แอนตบอดระยะท 1 ทสง จะบงบอกถงการตดเชอเรอรง เชน โรคเยอบหวใจอกเสบ การวนจฉยการฟนตวจากเชอกอโรคจากเลอด ตองทาในหองปฏบตการทไดมาตรฐานหองปฏบตการความปลอดภยทางชวภาพระดบ 3 (BSL-3 containment) และมวธปฏบตการเพอความปลอดภยสาหรบเจาหนาทในหองปฏบตการ แบคทเรยอาจตรวจพบในเนอเยอ จากการตรวจชนเนอตบ หรอลนหวใจ โดยวธ immunohistochemistry และกลองจลทรรศนอเลกตรอน รวมถง PCR

6. การรกษา : โรคชนดเฉยบพลน; ใหรบประทานยาเตตราซยคลน (Tetracyclines) (โดยเฉพาะ Doxycycline) ทางปาก 14 - 21 วน ยาดอกซซยคลน (Doxycycline) และไฮดรอกซคลอโรควน (Hydroxychloroquine) อาจชวยปองกนการเกดโรคเยอบหวใจอกเสบในผปวยโรคไขคว และลนหวใจชนดเฉยบพลน ยาควโนโลน (Quinolones) ใชในการรกษาโรคไขคว (ยาเอนบ เตตราซยคลน (NB Tetracycline) ไมสามารถใชในเดกทอายตากวา 8 ป) ในกรณหญงตงครรภ ยาโคไตรมอกซาโซล (Cotrimoxazole) ใชไดตลอดระยะตงครรภ โรคชนดเรอรง (โรคเยอบหวใจอกเสบ); ใชยาดอกซซยคลน (Doxycycline) รวมกบยาไฮดรอกซคลอโรควน (hydroxychloroquine) เปนเวลา 18 - 36 เดอน หรอ ใชยาดอกซซยคลน (Doxycycline) ทานรวมกบยาไรแฟมปซพน (Rifampicin) เปนเวลา 3 ป หรอ ใชยา ดอกซซยคลน (Doxycycline) ทานรวมกบยาควโนโลน (Quinolone) การผาตดเปลยนลนหวใจทตดเชอเปนสงจาเปนสาหรบผปวยบางราย เพอเหตผลดานการไหลเวยนโลหต

7. การแพรตดตอโรค : เชอ Coxiella จะออกมากบนานม อจจาระ ปสสาวะ ของสตวปวย อยในรกและมดลก ตอมผลตนานมและตอมนาเหลองทเตานม เชอทนความรอน


และความแหงแลงไดด จงอยในสงแวดลอมไดนาน โดยทวไปตดตอไดจากการหายใจเอาฝนทปนเปอนสารคดหลงจากสตวรงโรคทแพรกระจายในอากาศเขาไป ซงฝนละอองทปนเปอนเชอเหลานสามารถลอยไปตามลมไดไกลถง 1 กโลเมตร หรอมากกวา การตดตออาจเกดจากการดมนานมดบจากโค และแพะทตดเชอ หรอจากการสมผสโดยตรงกบเนอเยอ เลอด ปสสาวะ หรอสมผสวสดทปนเปอนเชออนๆ เชน ขนสตว ฟาง ปย และการซกรดวสดทปนเปอน การตดเชอจากเหบกด และจากคนสคน เชน จากมารดาทตดเชอแพรไปสลก หรอจากการชนสตรศพทตดเชอเกดขนนอย

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหความรแกผทาอาชพเสยงสง เชน เกษตรกรทเลยง

แกะ แพะ และทาฟารมนม คนงานทางาน โรงฆาสตว โรงงานชาแหละเนอ นกวจยดานปศสตว ฯลฯ ซงอาจเปนแหลงของการตดเชอ และความจาเปนสาหรบการฆาเชอโรคอยางพอเพยง และความเขาใจในเรองการจาหนายผลตภณฑจากสตว จากดการปลอย โรงนา และหองปฏบตการกบสตวทตดเชอ และเขมงวดกบวธการฆาเชอผลตภณฑนม เชน การพาสเจอรไรสนม

2. การทาลายเชอแบบพาสเจอรไรสนมวว นมแพะ และนมแกะทอณหภม 62.7oซ. (145oฟ.) 30 นาท หรอทอณหภม 71.6oซ. (161oฟ.) 15 วนาท หรอการตมเดอด เพอกาจดเชอ Coxiella สาเหตของโรคไขคว

3. กาจดสตวทตดโรคในฝงปศสตวโดยการคดแยกและฆา

4. ใชมาตรการปองกนการสมผสโดยตรงกบเชอ เชน การใชถงมอยางและการลางมอภายหลงการจบตองรก และสารคดหลง รวมทงการฆาเชอบรเวณทปนเปอนสงเหลาน


5. สรางเสรมภมคมกนดวยการฉดวคซนชนดเชอตาย ในการปองกนเจาหนาทหองปฏบตการ และผทตองปฏบตงานกบเชอ Coxiella burnetii ทมชวต รวมถงคนงานททางานในโรงฆาสตว อาชพเสยงอนๆ และนกวจยดานการแพทย ทตองใชแกะทองในงานวจย

6. นกวจยทใชตวอยางแกะทอง ควรรบรและเขาสโปรแกรมการเฝาระวง และการใหความรดานสขภาพ รวมถงการประเมนดานซรมมาตรฐาน ตามดวยการประเมนประจาป คนทมความเสยง เชน ผปวยทเปนโรคเกยวกบลนหวใจ หญงตงครรภ และคนทถกกดภมคมกน ควรไดรบคาแนะนาดานความเสยงตอการปวยทรนแรง ทเกดจากโรคไขคว สตวทใชในงานวจยสามารถประเมนการตดเชอโรคไขควทางนาเหลองวทยา เสอผาทใชในหองปฏบตการตองมการใสถง และซกทาความสะอาดอยางเหมาะสม เพอปองกนการตดเชอไปสคนซกรด อปกรณททางานกบแกะควรเกบแยกจากพนททอาศยของคน และมการใชมาตรการเพอการปองกนการไหลเวยนของอากาศไปสพนทอนๆ และไมอนญาตใหมการเขาเยยมชมพนท

9. มาตรการควบคมการระบาด : การระบาดจะเกดในเวลาสนๆ มาตรการควบคมจะจากด เพอการกาจดแหลงการตดเชอ การเฝาสงเกตผสมผสโรค และการใหยาปฏชวนะกบผปวย การตรวจตดตามในกลมเสยง เชน หญงตงครรภ ผถกกดภมคมกน และผปวยทเปนโรคลนหวใจ




โรคทลารเมยหรอโรคไขกระตาย(TULAREMIA)

1. ลกษณะโรค : โรคทลารเมย หรอโรคไขกระตาย (Rabbit Fever) เปนโรคตดตอจากสตวสคน อาการแสดงของโรคมหลากหลายขนกบชนดของเชอ และชองทางทเชอเขาสรางกาย เกดจากเชอ Francisella tularensis

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบรายงานผปวยโรคนในกลมประเทศซกโลกเหนอ เชน สหภาพ โซเวยต เอเซยไมเนอร ญปน สหรฐอเมรกา แคนาดา และยโรป (ยกเวน คาบสมทรไอเบอเรยนและเกาะองกฤษ) ไมพบมรายงานโรคในทวปแอฟรกาและอเมรกาใต

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมมรายงานผปวยยนยนโรคนในประเทศไทย แตพบผปวยสงสยและเสยชวตอก 1 ราย ซงเปนผปวยโรคมะเรงทจงหวดประจวบครขนธ ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2550 แตผลการสอบสวนไมพบแหลงรงโรคทเปนสาเหตการตดเชอ โรคนจดเปนโรคอบตใหมในประเทศไทย ซงปจจบนยงไมพบผปวยรายใหม เนองจากโรคเปนโรคตดตอนาโดยแมลง เชน เหลอบ เหบ หมด หรอยง โดยคนถกแมลงนาโรคกด หรอตดโดยสมผสกบเลอด สารคดหลง ของสตวฟนแทะทปวยดวยโรคน เชน กระตาย หน กระรอก กวาง แพรดอก (Parrie dog) หรอการหายใจเอาละอองฝอยเขาไป การสมผส หรอกนอาหาร หรอนา ทมเชอโรคปนเปอนกสามารถทาใหตดเชอได อยางไรกตามยงไมเคยมรายงานการตดตอจากคนสคน จงนบไดวาความเสยงของโรคนในประเทศไทยยงอยในระดบตา

3. อาการของโรค : ไขสงเฉยบพลน คลายโรคไขหวดใหญ มอาการหนาวสน ออนเพลย ปวดเมอยรางกาย ปวดศรษะ


และคลนไส ตอมาจะแสดงอาการของโรคแตกตางกนไปอยางหนงอยางใดใน 6 รปแบบ ไดแก1. แบบมแผลและตอมนาเหลองโต (Ulceroglandular) (ดงรปท 42) สวนใหญมก

จะเกดแผลอกเสบทบรเวณผวหนง โดยเชอเขาทางบาดแผลแลวเขาสตอมนาเหลอง และจะพบวาตอมนาเหลองใกลบาดแผลนนจะบวมโตและเจบ

2. แบบตอมนาเหลองโต (Glandular) โดยจะมตอมนาเหลองโตและเจบคลายแบบแรก แตไมมบาดแผลใหเหนชดเจน

3. แบบคออกเสบ (Oropharyngeal) เกดจากการบรโภคอาหารหรอนาทปนเปอนเชอ กอใหเกดอาการเจบคอ (อาจมหรอไมมแผล) ปวดทอง ถายเหลว และคลนไส อาเจยน

4. แบบไขทยฟอยด (Typhoidal) เกดจากการสดดมวตถทตดเชอ ซงจะเกยวของกบระบบทางเดนหายใจ หรอมอาการโลหตเปนพษ ซงการตดเชอในกระแสเลอดนจะจากดในปอดและสวนของ เยอหมปอด

5. แบบตาอกเสบและตอมนาเหลองโต (Oculoglandular) พบไดยาก โดยเชอเขาทางเยอ

บตาสงผลใหเกดอาการทางคลนกของโรคเยอบตาอกเสบ รวมกบมตอมนาเหลองหนาหหรอทคอโต ซงเปนขางเดยวกนกบขางทมตาอกเสบ

6. แบบปอดอกเสบ (Pneumonic) (ดงรปท 43) จะมลกษณะอาการทางคลนกทซบซอนกวาแบบอนๆ จงตองมการวนจฉยอยางรวดเรว และใหการรกษาทเฉพาะเจาะจง เพอปองกนการลกลามของอาการรนแรงทจะเกดขน


รปท 42 ตวอยางแผลทพบใน Ulceroglandular turaremia (Examples of primary lesions seen in Ulceroglandular turaremia) (A) ตอมนาเหลองโตบรเวณคอและใตขากรรไกรในผปวยเดก (Large cervical and submandibular lymph nodes in a young child) (B) แผลมเนอตายและลอกบรเวณตนขาในผปวยเพศชายวยกลางคน (Papule undergo ing cent ra l nec ros i s w i th desquamation on the thigh of a middle-aged man) (C) ตอมนาเหลองบรเวณขาหนบบวมโตและมหนอง ในนายพรานทถอกระตายปาทเสยชวตไวบรเวณสขาง (Inguinal adenopathy and suppurative mass in a young hunter who had carried a dead hare at his side) (D) แผลทอวยวะเพศชายทสงสยตดเชอซฟลส หรอโรคทางเพศสมพนธอนๆ จนกระทงทราบประวตการถกเหบกด (Penile ulcer that was suspected of being syphilis or another sexually transmitted disease until the history of a recent tick bite was obtained by the infectious diseases consultant)


รปท 43 ภาพถายเอกซเรยปอดของผปวยโรคปอดอกเสบทลารเมยทไมไดรบการรกษา (Chest radiograph of untreated turaremia pneumonia)

4. ระยะฟกตวของโรค : ประมาณ 1 - 14 วน (โดยเฉลย 3 - 5 วน)

5. การวนจฉยโรค : การวนจฉยโรคนคอนขางยาก สวนใหญใชการตรวจเลอดดระดบภมคมกนจาเพาะทเพมขน 4 เทาหลงปวยประมาณ 2 สปดาห การตรวจโดยใช tube-agglutination อาจมการ cross-reaction ทาใหแยกยากจากการตดเชอกลมบรเซลลา (Brucella) เชน บรเซลลา (Brucella), ซลโมเนลลา (Salmonella), เยอซเนย (Yersinia) และ ลเจยนเนลลา (Legionella) แตวธ ELISA จะคอนขางจาเพาะสงตอเชอทลารเมย การตรวจตวอยางจากแผล เจาะนาจากตอมนาเหลอง หรออน ๆ ทดสอบโดยวธ FA หรอวธ PCR จะชวยในการระบเชอ การตดชนเนอตรวจอาจกระตนใหเกดการตดเชอในกระแสเลอด จงควรใหยาปฏชวนะกอน การเลยงเชอในอาหารเลยงเชอพเศษ เชน cysteine-glucose


blood agar ทเพมธาตเหลก หรอการฉดใสเชอจากแผล เลอด หรอ เสมหะเขาไปในสตวทดลอง แยกสายพนธตามลกษณะการเกดปฏกรยาทางเคม เชน ชนด เอ จะทาปฏกรยากบกลซอรอล และเปลยน citrulline เปน ornithine เนองจากเชอสามารถตดตอทางการหายใจไดงายมาก ดงนน ตองระมดระวงเปนพเศษ เพอปองกนการปนเปอน และแพรกระจายของเชอในระหวางการทดลองในหองปฏบตการ และการเพาะพสจนเชอตองทาในหองปฏบตการอางองเทานน แตสวนใหญจะวนจฉยโรคไดจากผลระดบภมคมกน

แตอยางไรกตาม อาจตองวนจฉยแยกโรคอน ๆ ทมอาการคลายกน เชน กาฬโรค และโรคตดเชออน ๆ เชน สเตปโตคอคคส (Streptococcus) สแตปไฟโรคอคคส (Staphylococcus) โรคจากแมวขวน (Cat-Scratch fever) และวณโรค เปนตน

6. การรกษา : การใชยาปฏชวนะจาพวกอะมโนกลยโคไซด (Aminoglycosides) เชน เจนตามซน (Gentamicin) และ สเตรปโตมยซน (Streptomycin) ในรายทตดเชอรนแรง หรออาจใชยาเตตราซยคลน (Tetracycline) (หามใชในเดกทมอายตากวา 8 ป) ซงใชไดผลดในการปองกนโรค และการรกษา โดยมความเกยวของกบอตราการกลบเปนซา (relapse rate) ทสงขน ประสบการณในการรกษาดวยยา ซโปรฟลอกซาซน (Ciprofl oxacin) ไดแสดงใหเหนประสทธภาพทดเยยม โดยการใชยาแบบชนดรบประทานจะมประสทธภาพในการรกษาทดกวา ยาปฏชวนะจานวนมาก รวมทงยาปฏชวนะในกลม เบตาแลคแตม และกลมเซฟาโรสปอรน ไมมประสทธภาพในการรกษา และพบเชอคอนขางดอตอยากลมแมคโครไลด สาหรบการรกษาดวยยาปฏชวนะจาพวกอะมโนกลยโคไซด (Aminoglycosides) หรอยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofl oxacin) ใชตดตอกน 10 - 14 วน และสามารถใชยาเตตราซยคลน (Tetracycline) นาน 21 วน


7. การแพรตดตอโรค : โรคนตดตอมายงคนโดยการถกแมลงกด รวมถงเหบสายพนธ Dermacentor andersoni (wood tick), สายพนธ D. variabilis (dog tick), สายพนธ Amblyomma americanum (lone star tick) และพบนอยกวาปกตในเหลอบ (deer fl y) สายพนธ Cbrysops discalis นอกจากนเชอสามารถเขาสรางกายทางผวหนง, เยอบตา หรอเยอบคอหอย ซงปนเปอนในนา, เลอด หรอเนอเยอ ระหวางการจดการกบซากทตดเชอ (เชน การชาแหละ, การตกแตงบาดแผล หรอการชนสตรศพ) อกทงโดยการสมผส หรอการบรโภคเนอของสตวทตดเชอทปรงไมสก การดมนาทมเชอโรคปนเปอน นอกจากนนการหายใจเอาละอองฝอยจากดน, ธญพช หรอหญาแหงทปนเปอนเชอเขาไป หรอจากผวหนงสตวและองมอ องเทาสตวทปนเปอนเชอ ตลอดจนการจดการกบสตวเลยงทปวยกสามารถทาใหตดเชอได

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหความรแกประชาชนในการปองกนไมใหถกเหบ

หมด หรอยงกด เชน การสวมเสอแขนยาว และทายากนยง รวมทงไมใหสมผสแหลงนาทมการระบาดในสตว

2. สวมถงมอเมอจาเปนตองชาแหละหรอสมผสสตวปา โดยเฉพาะอยางยงกระตาย การปรงอาหารดวยเนอของกระตายปาและสตวฟนแทะควรทาเนอสตวใหสกอยางทวถง และหลกเลยงการสมผสของเนอดบกบผกผลไมสด

3. ปฏบตตามมาตรการปองกนควบคมการตดเชอ ในการสมผสโดยตรงกบสตวขนาดเลก (โดยเฉพาะอยางยงสตวเลยง) ทมลกษณะและอาการของการปวย

4. การใหวคซนชนดเชอเปนในกลมเสยงอยางจากด เฉพาะในกลมประเทศพฒนาแลวบางประเทศ


5. สวมหนากากอนามย ชดปองกน ถงมอยาง ขณะตรวจเชอหรอเพาะเชอ F. tularensis ในหองปฏบตการทมระบบความปลอดภยทางชวภาพ ระดบ 2

9. มาตรการควบคมการระบาด : คนหาแหลงแพรเชอในแมลง สตว ดน นา หญาแหง และพชตางๆ เพอทาการปองกนและควบคมโรค

เอกสารอางอง:1. CDC. Emergency Preparedness and Response:

Tularemia. [cited 2011 Jan 9]. Available from: http://emergency.cdc.gov/agent/tularemia/


3. World Health Organization 2007. WHO guidelines on Tularemia. Geneva. http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241547376_eng.pdf.

4. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Mandell, Douglas, and Bennett’s, editor. Principles and Practice of Infectious Diseases. 7th ed. Vol.2. Philadelphia (USA): Elsevier; 2010 : p.2932,2934.


โรคแอนแทรกซ(ANTHRAX)

1. ลกษณะโรค : เปนโรคตดเชอแบคทเรยแบบเฉยบพลน เกดจากเชอ Bacillus anthracis พบได 3 ชนด คอ เปนแผลทปอด เปนแผลทผวหนง หรอ เปนแผลททางเดนอาหาร ขนกบชองทางการตดเชอ โรคแอนแทรกซมความเกยวของกบโปรแกรมการใชเปนอาวธชวภาพ ผปวยโรคแอนแทรกซทวโลกมากกวารอยละ 95 เปนชนดแผลทผวหนง (Cutaneous anthrax)

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในป พ.ศ. 2551 มรายงานโรคแอนแทรกซทงในคนและในสตวในประเทศจน อนเดย มองโกเลย อฟกานสถาน คาซคสถาน และครกซสถาน ในประเทศเวยดนามพบผปวยสงสยทางภาคเหนอของประเทศ และในประเทศลาวพบการระบาดของโรคในโคและแพะทแขวงจาปาสก

สถานการณโรคในประเทศไทย : จากรายงานการเฝาระวงของสานกระบาดวทยา พบวา ไมมผปวยโรคแอนแทรกซในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2544 ไมพบการตดเชอในสตวในประเทศไทย แตอยางไรกตาม ควรเฝาระวงโรคในสตวทคาขายผานทางชายแดนเนองจากยงมการระบาดของโรคแอนแทรกซในเกษตรผเลยงสตวในประเทศลาวระหวางป พ.ศ. 2544 - 2553

3. อาการของโรค : 1. โรคแอนแทรกซผวหนง (Cutaneous anthrax)

จะเรมดวยอาการคนบรเวณทสมผสเชอ ตามมาดวยตมแดง (popule) แลวกลายเปนตมพองมนาใส (vesicle) ภายใน 2 - 6 วน จะเรมยบตรงกลางเปนเนอตายสดาคลายแผลบหรจ (eschar) รอบๆ อาการ


บวมนาปานกลางถงรนแรงและขยายออกไปรอบเนอตายสดาคลายแผลบหรจ (eschar) อยางสมาเสมอ บางครงเปนตมพองมนาใส (vesicle) ขนาดเลก แผลบวมนา มกไมปวดแผล ถาปวดมกเนองจากการบวมนาทแผลหรอตดเชอแทรกซอน แผลมกพบบรเวณศรษะ คอ (ดงรปท 44) ตนแขน และมอ (ดงรปท 45) (พนทสมผสโรคบนรางกาย)

รปท 44 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ (Anthrax lesion on the neck. Cutaneous anthrax lesion on the neck)


รปท 45 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณแขน (Anthrax lesion on volar surface of right forearm. Cutaneous anthrax lesion on the volar surface of the right forearm)

2. โรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ (Inhalational anthrax) เรมดวยอาการคลายการตดเชอของระบบหายใจสวนบนทไมรนแรง เชน ไข ปวดเมอย ไอเลกนอย หรอเจบหนาอก ซงไมมลกษณะจาเพาะ ตอมาจะเกดการหายใจขดอยางเฉยบพลน รวมถง การหายใจมเสยงดง (stridor), อาการหายใจลาบากอยางรนแรง เกดภาวะออกซเจนลดตาลง (hypoxemia), เหงอออกมาก (diaphoresis) ชอก และตวเขยว ภาพรงสพบสวนกลางชองอก (mediastinum) ขยายกวาง (ดงรปท 46) ตามดวยภายใน 3 - 4 วน ทาใหเสยชวตอยางรวดเรว ตรวจพบนาทวมเยอหมปอด และบางครงพบ infi ltrate จากฟลมภาพรงส


รปท 46 ภ า พ เ อ ก ซ เ ร ย ป อ ด พ บ ส ว น ก ล า ง ช อ ง อ ก (mediastinum) ขยายกวาง ในผปวยโรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ กอนผปวยเสยชวต 22 ชวโมง (Chest radiograph showing widened mediastinum due to inhalation anthrax. Radiograph taken 22 hours before death; AP Chest X-ray)

3. โรคแอนแทรกซทางเดนอาหาร (Gastrointestinal anthrax) อาจเกดในจดใดจดหนงของลาไส และเกดการอกเสบและบวมนามาก นาไปสการมเลอดออก อดตน เปนร และมนาในชองทองมาก โรคแอนแทรกซทางเดนอาหารไมพบการเสยชวตทแนนอน แตดวยการรกษา การเสยชวตสามารถเพมสงได ดวยเกดอาการเลอดเปนพษ ชอก อาการโคมา และเสยชวต

4. ระยะฟกตวของโรค : 1 - 5 วน แตอาจนานไดถง 60 วน


5. การวนจฉยโรค : ทาไดโดยการตรวจหาเชอในเลอด แผล หรอสงขบถายของผปวย (discharge) โดยการปายและยอมสดวยวธ direct polychrome methylene blue (M’Fadyean) stained smear หรอโดยการเพาะเชอบนอาหาร sheep blood agar บางครงอาจตองฉดหน mice หรอหน guinea pigs หรอกระตาย การตรวจหาเชอทรวดเรวทาโดยการวนจฉยทางอมมวโนวทยา ทงวธ PCR, Direct Fluorescence Antibody test (DFA), Immunohistochemistry (IHC), Time-Resolve Fluorescence assay (TRF) และ ELISA อาจทาไดในหองปฏบตการอางองบางแหง

6. การรกษา : ยาเพนซลลน (Penicillin) ใหผลในการรกษาดทสดสาหรบแอนแทรกซผวหนง โดยใหนาน 5-7 วน สวนเตตราซยคลน (Tetracycline), อรโทรมยซน (Erythromycin) และคลอแรมเฟนคอล (Chloram-phenicol) กใหผลดเชนกน ในเหตการณแอนแทรกซ ป พ.ศ. 2544 กองทพสหรฐอเมรกา ไดรเรมใชยาซโปรฟลอกซาซน (Ciprofl oxacin) หรอดอกซซยคลน (Doxycycl ine) ฉดเขาหลอดเลอดดา เพอเพมประสทธภาพการรกษาผปวยแอนแทรกซทางเดนหายใจ แตยงไมมการศกษาวจยถงประสทธภาพการรกษาทชดเจน

7. การแพรตดตอโรค : คนตดโรคจากการสมผสสตวปวย หรอสมผสกบผลตภณฑสตวทมาจากสตวปวย หรออาจตดโรคโดยการหายใจเอาสปอรของเชอเขาไป โดยสปอรตดอยตามฝนละออง ขนสตว หนงสตว

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ใหศกษาแกเกษตรกร โดยเนนวา ถาสตวโดยเฉพาะ

โค กระบอตายกะทนหน ไมทราบสาเหต ใหสงสยวาเปนโรคแอนแทรกซและหามผาซากโดยเดดขาด และใหรบแจงสตวแพทยทนท เพอเกบตวอยางเลอด


ไปสงตรวจชนสตรโรค ควรทาลายซากสตวโดยการเผาตรงจดทสตวตายไมควรเคลอนยายซาก

2. ปองกนโรคโดยการฉดวคซนใหแกสตว โดยเฉพาะโค กระบอ ทกป โดยดาเนนการในบรเวณทเคยเกดโรคระบาดหรอบรเวณตดตอกบพนทเสยง หากมการระบาดเกดขนตองรบรกษา

3. ดาเนนการในโรงงานขนสตว หนงสตว อาหารสตว ดงน3.1 ใหสขศกษาแกคนงาน ใหทราบการปองกนการ

ตดตอของโรคน3.2 จดระบบการถายเทอากาศและควบคมฝน

ละอองภายในโรงงาน ใหเหมาะสม3.3 ใหบรการดานคาปรกษาและบรการทางการ

แพทยอยางตอเนอง3.4 จดเสอผาสาหรบเปลยนเวลาทางาน อปกรณ

ปองกน เชน ถงมอและรองเทาบต มบรเวณชาระลางและทาความสะอาดรางกายภายหลงการปฏบตงาน และจดทรบประทานอาหารแยกจากบรเวณทางาน โรงงานทปนเปอนเชอตองรมควนฆาสปอรดวยฟอรมาลดไฮด (Formaldehyde)

3.5 ลางและทาลายสปอรทอาจปนเปอนมากบวตถดบกอนเขาสกระบวนการผลต

3.6 จดระบบการจากดขยะและของเสย โดยตองมการทาลายเชอกอนนาไปทง

9. มาตรการควบคมการระบาด : การควบคมการระบาดควรเนนการทาลายซากสตวและการทาลายสปอร การฉดวคซนสตวในพนทเกดโรค การรกษาผปวย การคนหาแหลงทมาของสตวหรอผลตภณฑสตวเพอการปองกนการระบาดซา


เอกสารอางอง:1. การตรวจวนจฉยและยนยนโรคแอนแทรกซ. ใน: คมอ

การเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย; 2552 หนา 57-58.

2. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตรการแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยและยนยนโรคแอนแทรกซ (Anthrax). กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา 57 - 58.

3. สรางค เดชศรเลศ. การวนจฉยเชอ Bacillus anthracis ในหองปฏบตการ. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2553.

4. สรางค เดชศรเลศ. โรคแอนแทรกซ. ใน: แนวทางการตรวจวนจฉย โรคตดเชออบตใหมและอบตซาทางหองปฏบตการ. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย; 2553. หนา 42-48.



โรคโบทลซม(BOTULISM)

1. ลกษณะโรค : โรคโบทลซมมกมอาการรนแรง แตพบไดไมบอย เกดจากทอกซนหรอสารพษของเชอแบคทเรยชอ คลอสทรเดยม โบทลนม (Clostridium botulinum) ทออกฤทธตอระบบประสาท (Botulinum neurotoxin) ทาใหเกดอาการอมพาตกลามเนอออนแรง (fl accid paralysis) ปจจบนพบ ทอกซนนทงหมด 7 ชนด (type) สาหรบชนดททาใหเกดโรคในมนษย ไดแก ชนด A, B และ E พบนอยรายทเกดจากชนด F หรอชนด G

โรคนจาแนกออกไดเปน 4 รปแบบ ทเกดขนเองตามธรรมชาต ดงน1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne botulism)

เกดจากการรบประทานอาหารทปนเปอนสารพษท ม ผลต อระบบประสาทของ เช อแบคท เร ยคลอสทรเดยมเขาไป

2. โบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) เกดจากสปอรของ Clostridium botulinum เกดการงอก และผลตสารพษออกมา ไดปนเปอนเขาสบาดแผล เชอจะเจรญเพมจานวนในสภาวะทมออกซเจนตา โดยทวไปจะพบเกยวของกบการบาดเจบรนแรง อาการจะคลายกบโรคอาหารเปนพษโบทลซม แตอาจใชเวลานานถง 2 สปดาห หลงตดเชอ จงจะเรมแสดงอาการ (ดงรปท 47)


รปท 47 โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) เนองจากกระดกแขนขวาหก ในผปวนเดกเพศชาย อาย 14 ป (Wound botulism involvement of compound fracture of right arm. 14-year-old boy fractured his right ulna and radius and subsequently developed wound botulism)

3. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) เกดจากการสรางโคโลนของเชอในทางเดนอาหารของทารก มกเกดในเดกอายตากวา 12 เดอน สวนใหญพบในเดกทารกอายระหวาง 6 สปดาห - 6 เดอน อาการทพบในเดกทารกเรมดวยทองผก เบออาหาร ออนเพลย ดดกลนลาบาก รองไหเสยงเบา และคอออนพบ (ดงรปท 48)


รปท 48 โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) อาย 6 สปดาห อาการไมมแรง และคอออนพบ (Six week old infant with botulism. Six week old infant with botulism, which is evident as a marked loss of muscle tone, especially in the region of the head and neck)

4. โรคโบทลซมจากลาไสเปนพษในผใหญ (Adult intestinal toxemia botulism)

นอกจากน ยงมอก 2 รปแบบ แตไมไดเกดขนเองตามธรรมชาต ดงน1. โรคโบทลซมจากการสดดม (Inhalational

botulism) เกดจากการสดดมสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทซงลอยอยในอากาศเขาไป


2. โรคโบทลซมท เกดจากการรกษาพยาบาล (Iatrogenic botulism) เกดจากการนาเอาสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทเขาส ระบบไหลเวยนโลหต แทนทวตถประสงคของการรกษาโรคอยางไมไดตงใจ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในปลายศตวรรษท 18 มบนทกการระบาดของอาหารเปนพษทเกดจากการรบประทานไสกรอก ในประเทศเยอรมนตอนใต เรยกวา “ไสกรอกเปนพษ” (sausage poison) ตอมาในป พ.ศ. 2438 พบมการระบาดของอาหารเปนพษภายหลงการรบประทานอาหารเยนในงานศพทประกอบดวยแฮมรมควนในหมบานเลกๆ ในประเทศเบลเยยม ซงในการระบาดทง 2 ครง พบผปวยมอาการคลายคลงกน ในครงหลงจงตรวจพบเชอกอโรคซงมสาเหตจากไสกรอก (ในภาษาลาตนคาวาไสกรอกใชคาวา “botulus” จงตงชอเชอกอโรคนวา “Clostridium botulinum”)

ผปวยทวโลกสวนใหญของถกรายงานจากประเทศสหรฐอเมรกา ซงเกอบครงหนงของรายงานทงหมด มาจากรฐแคลฟอรเนย สวนในประเทศอนๆ พบรายงานผปวยในประเทศอาเจนตนา ออสเตรเลย ญปน แคนนาดา และประเทศในแถบยโรป (สวนใหญ ในประเทศอตาล และองกฤษ) และพบมรายงานผปวยนานๆ ครง ในประเทศชล จน อยปต สาธารณรฐอหราน อสราเอล และเยเมน

ในการระบาดของโรคโบทลซม สวนใหญเกดจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborn botulism) ในขณะทโรคโบทลซมรปแบบอนๆ พบไดบางประปราย ในประเทศสหรฐอเมรกา ในชวงป พ.ศ. 2533 - 2543 พบผปวยทงสน 263 ราย จาก 163 เหตการณของการระบาดของโรคอาหารเปนพษโบทลซม โดยเฉลยพบผปวยประมาณ 17 - 43 รายตอป


โรคโบทลซมในทารก (infant botulism) พบมรายงานในทวปอเมรกา เอเชย ออสเตรเลย และยโรป แตยงไมทราบอบตการณและการแพรกระจายของโรคทแนชด เนองจากมการรายงานนอยกวาทเปนจรง เพราะผปวยมอาการไมรนแรงและความตระหนกของแพทยทใหการรกษา รวมถงความจากดในวธการทดสอบเพอการวนจฉยโรค ในประเทสสหรฐอเมรกา ในชวงป พ.ศ. 2535 - 2549 พบผปวยโรคโบทลซมในทารกจานวน 2,419 ราย (เฉลย 2.1 รายตอแสนเดกเกดมชพ)

โรคโบทลซมทบาดแผล (wound botulism) พบมรายงานครงแรกในสหรฐอเมรกา ในป 2533 โดยพบมความสมพนธกบการปนเปอนของสปอรของเชอโบทลซมกบเฮโรอนทฉดเขากลามเนอ และในป พ.ศ. 2548 พบรายงานการระบาดดวยโรคโบทลซมทบาดแผลในประเทศเยอรมนจานวน 12 ราย โดยพบสมพนธกบการใชเฮโรอนเชนกน

สถานการณโรคในประเทศไทย : มรายงานการระบาดเปนครงแรกทจงหวดนาน เมอป พ.ศ. 2541 มสาเหตมาจากการรบประทานหนอไมอดปบทไมไดตมปนเปอนทอกซน มผปวยทงหมด 13 ราย เสยชวต 2 ราย คดเปนอตราปวยตายรอยละ 15 ตอมา มการระบาดเลก ๆ เกดประปรายในบางปในเขตภาคเหนอบางจงหวด เชน ลาปาง (พ.ศ. 2546) มผปวย 11 ราย เสยชวต 1 ราย สาเหตจากหนอไมปบ จงหวดพษณโลก (พ.ศ. 2548) พบเหตปจจยเสยงรวมกนเปนเนอหมปาดบ และการระบาดครงใหญทสดเกดขนทจงหวดนาน (พ.ศ. 2549) มผปวยรวม 209 ราย แตไมมผเสยชวต สาเหตจากรบประทานหนอไมปบไมไดตม นบเปนภาวะฉกเฉนทางการแพทยและสาธารณสขครงสาคญของประเทศ ตองระดมแพทยผเชยวชาญ เครองชวยหายใจ รวมถง แอนตทอกซนจากตางประเทศเขามาแกพษโดยเรงดวน รวมทงประสานสงตอผปวยไปยงสถานพยาบาลตาง ๆ


3. อาการของโรค : 1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne

botulism) อาการทางระบบประสาท โดยเรมจากเหนอย ออนแรง วงเวยนศรษะ และตาพรามวหรอเหนภาพซอน หนงตาตกหอย (ptosis) ปากแหง กลนหรอพดลาบาก อาจพบอาการคลนเหยน อาเจยน ทองเสย ทองผก หรอทองบวมโตได ตอมาจะเกดอมพาตชนดกลามเนอแขนหรอขาออนแรงทงสองขาง เรมจากสวนบนลงลาง (Descending symmetrical fl accid paralysis) โดยจะเรมจากใบหนา ลามไปทไหล แขนสวนบน แขนสวนลาง ตนขา และนอง ตามลาดบ ซงหากเกดอมพาตทกลามเนอทใชหายใจ จะทาใหการหายใจลมเหลวถงเสยชวตได ผปวยมกไมมไข (ยกเวนมการตดเชอแทรกซอน) และสตรบรมกยงดอย

2. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) ทองผก เบออาหาร ไมมแรง ซม กระสบกระสาย รองไหเสยงเบา และคอออนพบ เดกปวยประมาณรอยละ 5 มอาการหายใจไมทนหรอชะงกไป หวใจหยดเตน และเสยชวตกระทนหน (Sudden Infant Death Syndrome หรอ SIDS)

3. โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) อาการจะคลายกบอาการทางระบบประสาทจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม

4. ระยะฟกตวของโรค : มกจะปรากฏอาการทางระบบประสาทภายใน 12 - 36 ชวโมง

5. การวนจฉยโรค : ในกรณของโรคอาหารเปนพษโบทลซม ทาโดยการหาทอกซนโบทลนมในนาเหลอง อจจาระ นาลางกระเพาะ หรออาหารทสงสย หรอโดยการเพาะเชอคลอสทรเดยม โบทลนม จากอจจาระหรอนาลางกระเพาะ


ผปวย การพบเชอในอาหารทสงสยจะเปนประโยชนตอการสอบสวนโรค แตไมใชการยนยนโรคเสมอไป เพราะสปอรของเชอนตรวจพบไดในสภาวะแวดลอมทวๆ ไปอยแลว การตรวจพบทอกซนจงมความสาคญกวา การวนจฉยโรคนอาจใชไดในผปวยทแสดงอาการคลายกนและรบประทานอาหารชนดเดยวกนกบผปวยยนยนทางหองปฏบตการ สาหรบโรคโบทลซมทบาดแผลใชการตรวจหาทอกซนในนาเหลองหรอเพาะเชอจากแผลการตรวจคลนไฟฟากลามเนอ (Electromyography) ชวยยนยนการวนจฉยโรคโบทลซมทกรปแบบได

การระบ คลอสทรเดยม โบทลนม (Clostridium botulinum) สวนโรคโบทลซมในลาไส มกไมพบทอกซนในนาเหลอง แตจะพบในอจจาระของผปวยไดมากกวา และมกจะเพาะแยกเชอจากอจจาระหรอตวอยางชนสตรศพไดดวย

6. การรกษา : ใหยาตานพษ (antitoxin) ทางหลอดเลอดและเขากลามเนอโดยเรวทสด ควรเจาะเลอดของคนไขเพอเกบตรวจหาสารพษกอนใหยาตานพษแตไมควรรอดผลเลอดเพอใหยาตานพษ และสงทสาคญทสดคอการดแลรกษาในแผนกผปวยวกฤต (Intensive Care Unit) เพอสามารถแกไขภาวะการหายใจลมเหลว ซงเปนสาเหตหลกของการตาย

การรกษาการตดเชอทแผล นอกจากการใชแอนตทอกซนแลว ควรจะเปดปากแผลใหกวาง และ/หรอ ใสทอระบาย และใหยาปฏชวนะท เหมาะสม เชน ยาเพนซลลน (Penicillin) ฯลฯ

การรกษาโรคโบทลซมในลาไส จาเปนตองใหการรกษาประคบประคองอยางใกลชด ไมควรใหแอนต ทอกซนผลตจากซรมมา เพราะอาจเกดอนตรายจากการแพได สวนยาปฏชวนะนน พบวาไมมผลตอระยะการปวย และจาเปนตองใหเฉพาะรายตดเชอแทรกซอน


เทานน ในกลมนอาจจาเปนตองใชเครองชวยหายใจ ในสหรฐอเมรกานนมการใชอมมโนโกลบลน (Human derived botulinal immune globulin: BIG) สาหรบรกษาโรคโบทลซมในลาไส และปจจบนมการพฒนาวคซนปองกนโรคโบทลซม แตยงไมมรายงานผลการศกษาในดานประสทธภาพและผลขางเคยงของวคซนดงกลาว

7. การแพรตดตอโรค : ตดตอโดยการกนอาหารทมสารพษโดยเฉพาะจากอาหารกระปองทผานความรอนในระหวางการบรรจอาหารกระปองไมเพยงพอ และไมมการทาใหอาหารรอนพอกอนรบประทาน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ควบคมมาตรฐานในกระบวนการผลตอาหาร

กระปอง และอาหารทจะเกบรกษาไวเปนเวลานาน2. ปองกนไมใหเกดการปนเปอนเชอและสปอร ในการ

ถนอมอาหารทบรรจในภาชนะปดสนท เชน ขวด กระปอง และปบ ฯลฯ โดยเฉพาะพชผกทมความเปนกรดตา ซงเหมาะตอการเจรญเพมจานวนของเชอและการเกด

3. อาหารกระปองทบวมจงไมควรเปด ควรสงคนรานทซอมา และกรณอาหารมกลนผดปกต ไมควรรบประทานหรอลองชม

9. มาตรการควบคมการระบาด : การพบผปวยทสงสยเพยงรายเดยว เปนเครองบงชการระบาด เมอพบวาอาหารชนดใดเปนสาเหตจากวธการทางระบาดวทยาหรอจากการยนยนทางหองปฏบตการ จะตองรบคนหาผลตภณฑทสงสยและผทรบประทานอาหารเหลานน รวมทงอาหารอนๆ ทเหลอจากแหลงทสงสยเพราะอาจมการปนเปอนดวยเชนกน ควรเกบตวอยางอาหาร เกบนาเหลอง และอจจาระผปวย เพอยนยนสาเหตทนทกอนทจะใหแอนตทอกซน


เอกสารอางอง :1. Heymann DL., Editor, Control of Communicable


2. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรสาธารณสข.กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด ; 2551.


โรคไขทรพษ : ฝดาษ(SMALLPOX)

1. ลกษณะโรค : โรคนเกดจากเชอ Variola virus กลม Orthopoxvirus ทมผลตอรางกายทงหมด โดยทวไปจะแสดงใหเหนถงลกษณะของผวหนงทเกดตมออกมาทวรางกาย โรคนไดถกกาจดหมดสนไปจากโลกตงแตป พ.ศ. 2522 อยางไรกตามในหองปฏบตการบางแหงยงคงเกบรกษาเชอนไวเพอการศกษาวจย จงมความกงวลวาโรคอาจกลบมาระบาดไดอก นอกจากนยงมความเสยงจากการกอการรายดวยอาวธชวภาพอกดวย

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : พบผปวยไขทรพษรายสดทายทประเทศโซมาเลยในป พ.ศ. 2520 ตอมาอก 2 ป องคการอนามยโลก (WHO) ไดประกาศวาไขทรพษถกกวาดลาง (eradicate) หมดไปจากโลกนแลว ตอมาในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2523 การประชมสมชชาองคการอนามยโลก (World Health Assembly : WHA) ประกาศวา มผปวยเสยชวต 1 รายทเกยวของกบเชอโรคไขทรพษในหองปฏบตการของมหาวทยาลยเบอรมงแฮม ประเทศองกฤษ ในป พ.ศ. 2521 หลงจากนนไมพบผปวยอก ในระยะตอมา เชอไวรสไขทรพษทเกบไวในหองปฏบตการและอยในความดแลอยางเขมงวดทศนยปองกนและควบคมโรคแหงชาต (CDC) เมองแอตแลนตา รฐจอรเจย ประเทศสหรฐอเมรกา และท State Research Centre of Virology and Biotechnology เมองโคลทโซโว แควนโนโวซบสค สหพนธสาธารณรฐรสเซย ซงหนวยงานทง 2 แหงในประเทศนไดรบอนญาตจาก WHA ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2542 ใหเปนทเกบไวรส Variola ทมชวต เพอนามาใชในการศกษาวจยในกรณทอาจมโรคไขทรพษ


อบตใหมขนมาจากอบตเหต หรอการ จงใจทจะทาใหเชอหลดออกไปจากหองปฏบตการ

สถานการณโรคในประเทศไทย : มการเกดโรคนปรากฏมาตงแตครงพงศาวดารกรงศรอยธยา ชวงป พ.ศ. 2460 - 2504 มไขทรพษเกดขนทกป ชวงป พ.ศ. 2488 - 2489 เปนชวงเกดสงคราม เกดการระบาดครงใหญสด เรมตนจากเชลยพมาททหารญปนจบมาสรางทางรถไฟสายมรณะขามแมนาแคว ทาใหเชลยศกปวยเปนไขทรพษ และลามไปยงกลมกรรมกรไทยจากภาคตางๆ ทมารบจางทางานในแถบนน เมอแยกยายกนกลบบาน ไดนาโรคกลบไปแพรระบาดใหญทวประเทศ มผปวยมากถง 62,837 คน (เสยชวต 15,621 คน) เทากบ 8 เทาของผปวยในปกอนๆ รวมกนในชวง 25 ป (ชวงป พ.ศ. 2462 - 2487 มผปวย 7,639 คน เสยชวต 2,681 คน)

การระบาดครงสดทายในป พ.ศ. 2504 - 2505 การระบาดทอาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย บรเวณตดตอรฐเชยงตงของพมา มผปวย 34 ราย ตาย 5 ราย

ป พ.ศ. 2504 กระทรวงสาธารณสขเรมโครงการกวาดลางไขทรพษในประเทศไทย จนกระทงป พ.ศ. 2523 องคการอนามยโลกไดประกาศวาไขทรพษไดถกกวาดลางแลว จงหยดการปลกฝปองกนโรคนบแตนนมา

3. อาการของโรค : มไขสงเฉยบพลน (40oซ. หรอ 104oฟ.) ปวดเมอยกลามเนอ ปวดศรษะ ออนเพลยมาก ปวดหลงอยางรนแรง ในบางรายเกดอาการปวดในชองทอง และอาเจยน ซงเปนลกษณะอาการใกลเคยงกบไขหวดใหญ ตอมา 2 - 4 วน กจะมอาการไขลดลง และมตมลกษณะฝงลก deep-seated rash เกดขน โดยแตละตมทเกดขนจะมเชอไวรสซงจะพฒนาไปเปนจดดางบนผวหนง (macules) ผนนนแขง (papules) ตมนา (vesicles) และตมหนอง (pustules) แลวจงตกสะเกด (crusted scabs) และลอกออกไปภายใน 3 - 4 สปดาห (ดงรปท 49) ตมผน


จะเรมขนทใบหนากอนแลวจงกระจายออกไปสวนปลายสดตามแขนขา รวมทงฝามอฝาเทา และตอมาทลาตว ซงเปนลกษณะทเรยกวา การกระจายแบบ centrifugal rash ซ ง เปนระยะเดยวกนของการกระจายของตมในตาแหนงนนๆ

อาการไขทรพษมกจะทาใหเกดความสบสนกบอาการไขสกใส เนองจากรอยผนของไขทรพษมกจะเกดขนในระยะตางๆ ของผนตามรางกายพรอมกน ผนของสกใสมกจะเกดขนมากในสวนทปกปดมากกวาสวนอนๆ ทเปดเผยตามรางกาย และตมผนมกจะกระจายเขาสศนยกลางของลาตว (centripetal) มากกวากระจายออกจากศนยกลางของลาตว (centrifugal) ลกษณะของไขทรพษจะเปนลกษณะเฉพาะในอาการนาของโรคทชดเจน และจะมผนขนมาทนทไมมากกนอย พรอมกบมอาการไข และมกมลกษณะผนทเปนชนดเดยวกนในบรเวณหนงๆ มากกวา successive crops และเปนผนลกษณะ deep-seated lesions มากกวา และมกจะเกยวกบตอม sebaceous และมรอยแผลเปนทเปนรอยบม (pitted lesions) ผนจากไขสกใสมกจะอยทผวตนๆ ของรางกาย และมกจะมอาการคนอยางรนแรง สวนผนจากไขทรพษมกจะไมเคยพบทรกแร (apex of the axilla)


รปท 49 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขา ในวนท 6 รอยโรคจะเปนตมหนอง แลวจงตกสะเกด และลอกออกไป โดยผปวยจะแพรเชอไดจนกวาสะเกดจะลอกออกไปหมด (Close-up of smallpox pustules found on the thigh of a patient during the sixth day of the rash. The smallpox lesions, or pustules, will eventually form scabs that will fall off leaving marks on the skin. The patient is contagious to others until all of the scabs have fallen off)

4. ระยะฟกตวของโรค : ระหวาง 7 - 19 วน โดยทวไปมกเรมมอาการประมาณ 10 - 14 วน และ 2 - 4 วน จะเรมมผนขน

5. การวนจฉยโรค : การตรวจหาเชอไวรสโดยการยนยนการแยกเชอบน Chorioallantoic membrane หรอการเลยงเนอเยอ (tissue culture) โดยการขดผวหนงจากตมผน หรอนาจากตม vesicule หรอ pustule จากผวตกสะเกด หรอบางครงโดยการตรวจเลอดในระยะเรมมอาการ การวนจฉยเบองตนอยางรวดเรวอาจทาไดโดยการตรวจดผาน


กลองจลทรรศนอเลกตรอน หรอ immuno diffusion technique วธการตรวจทางโมเลกลทใชกนอยในปจจบน ตวอยางเชน วธ PCR มกใชในการตรวจอยางเรว (rapid diagnosis) เพอหาเชอไวรสไขทรพษ หรอไวรสชนดอนๆ ในตระกล Orthopoxvirus

6. การรกษา : ปจจบนยงไมมยาใดทใชรกษาโรคน ใหการรกษาแบบประคบประคองและรกษาตามอาการ โดยตองแยกผปวยนอนโรงพยาบาลทรบเฉพาะโรคตดตอ ใหผปวยนอนพกในทนอนทสะอาด และทาความสะอาดทนอนบอยๆ เพอปองกนการตดเชอแบคทเรย แกไขภาวะขาดนาและความผดปกตของเกลอแร ระวงรอยโรคทปากและตา โดยทาความสะอาดอวยวะทงสองบอยๆ ไมควรอาบนาหรอใชนายาใดๆ ทาเคลอบผวหนง

7. การแพรตดตอโรค : การตดเชอมกเกดขนผานระบบทางเดนหายใจจากการตดจากละอองฝอย (droplet spread) หรอการตดเชอเขาทางผวหนง (skin inoculation) บางรายสามารถตดตอไดจากทางเยอบตา (conjunctivae) หรอทางสายรกจากแมสลก

8. มาตรการปองกน และควบคมการระบาดของโรค : พนฐานของการควบคมโรคไขทรพษ คอ การตรวจหาเชอและการแยกกก การใหวคซนในกลมผสมผสโรค รวมทงกลมผทอยอาศยในรอบๆ พนทเกดโรค (ring vaccination) การเฝาระวงผสมผส (รวมถงการตดตามวดไขเปนประจาทกวน) และการแยกกกผสมผสทเรมมอาการไขเพอตดตามอาการ

9. มาตรการควบคมการระบาด : เนองจากระยะฟกตวของโรคมระยะเวลาคอนขางยาว ดงนนการใหวคซนแกผสมผสภายในระยะเวลา 4 วนหลงจากสมผสเชอ จะสามารถปองกนหรอทาใหลดอาการปวยจากหนกเปนเบาได ในกรณทพบผปวยสงสยมอาการใกลเคยงกบไขทรพษ


ซงไมใชอาการสกใส ตองรบแจงเจาหนาทสาธารณสขโดยดวน และตองรายงานใหองคการอนามยโลก ทราบโดยทนท

เอกสารอางอง :1. สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, กรมวทยาศาสตร

การแพทย. คมอการเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ. ใน: การตรวจวนจฉยโรคไขทรพษ. กระทรวงสาธารณสข; 2552. หนา.

2. CDC. Emergency Preparedness and Response: Smallpox. [cited 2011 Jan 9]. Available from: http://emergency.cdc.gov/agent/smallpox/




โรคไขเหลอง(YELLOW FEVER)

1. ลกษณะโรค : โรคตดเชอไวรสชนดเฉยบพลน ไดแก เชอไวรสไขเหลองซงอยในตระกล Flavivirus มระยะเวลาปวยสน และมความรนแรงของโรคทหลากหลาย กรณอาการไมรนแรงทสดอาจไมไดรบการวนจฉยทางคลนก

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : เปนโรคตดเชอไวรสททาใหเกดการระบาดใหญ ในพนทเขตรอนแถบแอฟรการและอเมรกาทมไขเหลองเปนโรคประจาถน จะมเชอไวรสคงอยทวไปในระดบตา แตสามารถแพรขยายเกดเปนการระบาดได ในชวงตนของศตวรรษน เคยมการระบาดเกดขนในยโรป หมเกาะคารบเบยน อเมรกาเหนอและอเมรกากลาง ถงแมปจจบนจะไมปรากฏเชอไวรสในพนทดงกลาวแลว แตกยงมความเสยงทจะเกดการระบาดได มประชากร 468 ลานคนใน 33 ประเทศ บรเวณเสนศนยสตรของทวปแอฟรกาทเสยงตอโรคไขเหลอง ในทวปอเมรกา ไขเหลองเปนโรคประจาถนใน 9 ประเทศแถบอเมรกาใต และทหมเกาะคารบเบยน ประเทศทมความเสยงสงสด ไดแก โบลเวย บราซล โคลมเบย เอกวดอร และเปร ประมาณวามผปวย 200,000 ราย และเสยชวต 30,000 รายตอป อยางไรกตาม จานวนผปวยดงกลาวเปนเพยงสวนนอยทมการรายงาน และยงมการพบผปวยในประเทศทปลอดจากไขเหลอง (imported cases) ถงแมไมเคยมรายงานไขเหลอในทวปเอเซย แตทวปนกมความเสยงตอการเกดโรคจากยงและลง

สถานการณโรคในประเทศไทย : ยงไมมรายงานของโรคน


3. อาการของโรค : มไขทนททนใด หนาวสน ปวดศรษะ ปวดหลง ปวดเมอยกลามเนอ ออนเพลย คลนเหยนและอาเจยน ชพจรอาจจะเตนชาลง และเบาตามสดสวนอณหภมรางกายทสงขน (สญญาณ faget) ภาวะเมดเลอดขาวตาปรากฎในชวงตนของอาการ และเกดขนในวนทหา อาการดซานและไขเลอดออก (hemorrhagic) รวมทงเลอดกาเดาไหล (epistaxis) มเลอดออกจากเหงอก (gingival bleeding) อาเจยนเปนเลอดสด เลอดเกาคลายสกาแฟ (hematemesis) และถายอจจาระเปนสดาเหนยว และมกลนเหมนคาว (melaena) เอนไซมในตบเพมขน ความผดปกตของปจจยการแขงตวของเลอด พบไขขาวในปสสาวะ (albuminuria) และ ปสสาวะนอย (anuria) เปนผลจากความลมเหลวของตบ และไต อตราการตายโดยรวม เทากบรอยละ 20 - 50

4. ระยะฟกตวของโรค : 3 - 6 วน5. การวนจฉยโรค : การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการ

ทาโดยการแยกเชอไวรสจากตวอยางเลอด และเพาะเชอลงในหนไมซทยงไมหยานม ยง หรอเซลล (cell culture) โดยการดผลจากแอนตเจนของไวรสในเลอด ดวยวธ Enzyme Linked Immunosorbent Assay (ELISA) หรอในเนอเยอ โดยเฉพาะ ในตบ โดยการใชวธตดฉลากแอนตบอดจาเพาะ (labeled specifi c antibodies) และโดยการตรวจ RNA ของไวรสในเลอดและเนอเยอ ดวยวธ Polymerase Chain Reaction (PCR) หรอ hybridization probes ซง 2 วธนสามารถใชจาแนกการตดเชอไวรสไขเหลองชนดเฉยบพลน จากการฉดวคซนในปจจบนได การวเคราะหทางนาเหลองวทยาใชวธการตรวจหา IgM จาเพาะในนาเหลองระยะตน หรอระดบไตเตอรของแอนตบอดจาเพาะทเพมขนในนาเหลองคในระยะพกฟน และระยะเฉยบพลน การตรวจดการเพมขนของระดบ IgM ในซรมตวทสองเปนวธทดกวา ปฏกรยาขามทาง


นาเหลองวทยา (serological cross-reaction) เกดขนในการตรวจ Flaviviruses ชนดอนๆ

6. การรกษา : ไมมการรกษาจาเพาะ เนนการรกษาตามอาการดวยการใหยาลดไขและสารนาทางปาก เพอลดไขและทดแทนภาวะขาดนา

7. การแพรตดตอโรค : ตดตอโดยการถกยงทมเชอกด ยงลายทดดเลอดเขาไปแลว ไวรสจะใชเวลาฟกตว 9-12 วน ในเขตอากาศรอน และเมอตดเชอแลว เชอจะอยในตวยงตลอดชวตของยงนน โรคไมตดตอโดยการสมผสหรอจบตองสงของ

8. มาตรการปองกนโรค : 1. เรมโครงการฉดวคซนใหประชากรทกคนทอาย

9 ปขนไป ทอาศย หรอทางาน หรอตองเดนทางเขาไปในเขตตดโรค

2. ไขเหลองในเขตเมอง โดยการกาจดหรอควบคมยงลาย ใหวคซนเมอมขอบงช

3. ไข เหลองในเขตปา โรคแพรระบาดโดยพาหะยง Haemagogus และสายพนธยงลายปาอก หลายชนด การควบคมทดทสดคอการฉดวคซนซงแนะนาใหประชาชนทอาศยในชนบทและมอาชพใกลชดกบปาในเขตตดโรคไขเหลองฉด และยงแนะนาใหผทจะเดนทางเขาไปในเขตดงกลาวฉดดวย นอกจากนสาหรบผทไมไดฉดวคซนใหใชเสอผา เครองแตงกาย มง ยาทากนแมลงเพอ ปองกนยงกด

9. มาตรการควบคมการระบาด : 1. รณรงคฉดวคซน เรมจากชาวบานทเสยงมากทสด

และกลมทอาศยอยในบรเวณทมยงลายอยชกชม ฉดพนยาฆาแมลงในบานทกหลงในชมชนดวยยาฆาแมลงทมคณภาพ ในการควบคมโรคไขเหลองระบาดในเขตเมอง กาจดหรอทาลายลกนาในบรเวณแหลงเพาะพนธยงลาย


2. ไขเหลองในเขตปา ฉดวคซนใหกบประชาชนทอาศยใกลปาทกคนในทนท รวมทงผทจะเดนทางเขาไปในเขตดงกลาวดวย ใหแนใจวาผทไมไดฉดวคซนหลกเลยงการเขาไปตดเชอในปาหรอ กลมทไดรบวคซนแลวจะตองรออก 7 วนหลงฉด จงจะเดนทางเขาไปในพนทดงกลาวได

3. ในพนททเกดโรคไขเหลอง ควรจดใหมระบบการวนจฉยโรคทางเนอเยอ เพอเกบตวอยางตบของผปวยเสยชวตจากไขไมเกน 10 วนหลงปวย

เอกสารอางอง :1. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

ไขเหลอง. หนงสอโรคตดตอทเปนปญหาใหม เลม 2 “คมอการตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการ”. โดยการสนบสนนขององคการอนามยโลก 2541: 43-8.

2. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. ความรเรองโรค ไขเหลอง. [สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2554] : สบคนไดจาก: URL: http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/content.php?items=11

3. Emerging and other Communicable Diseases, Surveillance and Control. World Health

Organization. District guidelines for yellow fever surveillance (WHO/EPI/GEN/98.09).



ภาคผนวก


คายอARDS : acute respiratory distress syndromeBCYE : Buffered Charcoal Yeast ExtractBIG : Human derived botulinal immune

globulinBSL : Biosafety LevelBti : Bacillus thuringiensis subsp. israelensis CF : Complement fi xation testCJD : Creutzfeldt-Jakob diseaseCL : Cutaneous LeishmaniasisCNS : Central Nervous SystemCSF : Cerebrospinal fl uidDFA : direct fl uorescence antibody test DEET : N.N.-diethyl - 3 - toluamideDNA : Deoxyribonucleic acidELISA : Enzyme-linked Immunosorbent AssayFA : Fluorescent AntibodyFFI : Fatal Familial InsomniaFFP : fi ltering face pieceFTA-ABS : Fluorescent Treponemal Antibody -

AbsorptionGSSS : Gerstmann-Strassler-Scheinker syndromeHFMD : Hand, Foot and Mouth DiseaseHIV : Human immunodefi ciency virusIF : Indirect FluorescentIFA : Immunofl uorescence AssayIgA : Immunoglobulin AIgG : Immunoglobulin GIgM : Immunoglobulin MIHC : Immunohistochemistry IM : Intramuscular


IPPV : intermittent positive pressure ventilationIV : intravenouskg : kilogramLPS : Lipopolysaccharide MCL : Mucocutaneous Leishmaniasis mg : milligramMHA-TP : Microhemagglutination Assay for Treponema PallidumMRI : Magnetic resonance imagingMRSA : Methicillin resistance Staphylococcus

aureusPCR : Polymerase Chain ReactionPHA : passive hemagglutinationPKDL : Post Kala-azar Dermal lesion RNA : Ribonucleic acidRT-PCR : reverse transcriptase - Polymerase Chain

ReactionRVF : Rift Valley FeverSIDS : Sudden Infant Death SyndromeSRRT : Surveillance Rapid Response TeamTRF : time-resolve fl uorescence assay VDRL : Venereal Disease Research LaboratoryVL : Visceral LeishmaniasisWHO : World Health OrganizationWNLV : West Nile Live Virusมก. : มลลกรมoซ. : องศาเซลเซยสoฟ. : องศาฟาเรนไฮต


(สาเนา)คาสงกระทรวงสาธารณสข

ท ๒๓๑๘ / ๒๕๕๓เรอง แตงตงคณะทางานปรบปรงคมอการปองกนควบคม โรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรทางการแพทยและ

สาธารณสข ป ๒๕๕๔

ตามท กระทรวงสาธารณสขไดมคาสงกระทรวงสาธารณสข ท ๒๐๔๒/๒๕๕๓ สง ณ วนท ๑๐ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๓ เรอง แตงต งคณะทางานปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ โดยมบทบาทในการจดทาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ และหนงสอรวบรวมองคความรทางวชาการ (Fact sheet) เรองโรคตดตออบตใหม เพอพฒนาศกยภาพรวมถงความพรอมในการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม และมาตรฐานการดาเนนงานของบคลากรการแพทยและสาธารณสขทปฏบตงานอยในหนวยงานตางๆ ซงจะเปนกลไกทสาคญในการจดการปญหาโรคตดตออบตใหม ทเกดขนอยางตอเนองหลายครงในปจจบนทงในประเทศและตางประเทศ เชน การระบาดของโรคไขหวดใหญสายพนธใหม ๒๐๐๙ โรคไขหวดนก โรคมอเทาปาก โบทลซม โรคไขกาฬหลงแอน โรคอาหารเปนพษ และยงมโรคตดตออบตใหมอนๆ ทตอง เฝาระวงอกเปนจานวนมาก เพอใหการปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมฯ และการพฒนาศกยภาพบคลากรสาธารณสขมประสทธภาพและมความครอบคลมเนอหาโรคตดตออบตใหม จงขอยกเลกคาสงกระทรวงสาธารณสข ท ๒๐๔๒/๒๕๕๓ สง ณ วนท ๑๐ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๓ และแตงตงคณะทางาน


ปรบปรงคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ โดยมองคประกอบและอานาจหนาท ดงน๑. ผอานวยการสานกโรคตดตออบตใหม สานกโรคตดตออบตใหม ประธานคณะทางาน๒. แพทยหญงวรยา เหลองออน สานกโรคตดตออบตใหม รองประธานคณะทางาน๓. สตวแพทยหญงอภรมย พวงหตถ สานกโรคตดตอทวไป คณะทางาน๔. สตวแพทยหญงวรดา วรยกจจา สานกโรคตดตอทวไป คณะทางาน๕. แพทยหญงดารนทร อารยโชคชย สานกระบาดวทยา คณะทางาน๖. นายสตวแพทยธรศกด ชกนา สานกระบาดวทยา คณะทางาน๗. นางตวงพร ศรสวสด สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๘. ดร. สภาวด พวงสมบต สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๙. นางสาวกอบกาญจน กาญจโนภาศ สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๑๐. นางนพรตน มงคลางกร สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๑๑. ดร. ปต มงคลางกร สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๑๒. ดร. คณจฉรย ธานสพงษ สานกโรคตดตอนาโดยแมลง คณะทางาน๑๓. แพทยหญงนฤมล สวรรคปญญาเลศ กรมการแพทย คณะทางาน


๑๔. นางรจนา บารงศกด กรมการแพทย คณะทางาน๑๕. นางสาวกรองแกว ศภวฒน กรมวทยาศาสตรการแพทย คณะทางาน๑๖. นางสาวศรมา ปทมดลก กรมวทยาศาสตรการแพทย คณะทางาน๑๗. ดร. อจฉรา วรารกษ สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน๑๘. นางสาวธญญาพรรณ เรอนทพย สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน๑๙. นางสาวรตนาพร บญมปอม สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน๒๐. นางสาวกษมา นบถอด สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน๒๑. นางสาวพรเพชร ศกดศรชยศลป สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน และเลขานการ๒๒. นางสาวอมภาพนธ ขดเรอน สานกโรคตดตออบตใหม คณะทางาน และผชวยเลขานการ ใหคณะทางาน มอานาจหนาท ดงน ๑. รวบรวมเนอหาวชาการ วธปฏบต คาแนะนา รวมถงองคความรและขอมลตางๆ ทจาเปนเกยวกบโรคตดตออบตใหมตางๆ ๒. จดทาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ป ๒๕๕๔ และองคความรทางวชาการ (Fact sheet) เรองโรคตดตออบตใหม ๓. ประสานการจดทาคมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหมฯ กบหนวยงานทเกยวของ


๔. ปฏบตหนาทอนๆ ตามทไดรบมอบหมายทงน ตงแตบดนเปนตนไป

สง ณ วนท ๓๐ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ (ลงชอ) นายศรวฒน ทพยธราดล (นายศรวฒน ทพยธราดล) รองปลดกระทรวง ปฏบตราชการแทน ปลดกระทรวงสาธารณสข

สาเนาถกตอง

(นางสาวพรเพชร ศกดศรชยศลป) นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ สานกโรคตดตออบตใหม ๓๐ ธนวาคม ๒๕๕๓

factsheet

Documents