fakulteti shkencave politike juridike departamenti...

kopje

Huamarrja e Qeverisjes Vendore në Shqipëri

1

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES

FAKULTETI SHKENCAVE POLITIKE – JURIDIKE

DEPARTAMENTI ADMINISTRIMIT PUBLIK

MASTER SHKENCOR NE “POLITIKA DHE ADMINISTRIM”

TEMË DIPLOME

“HUAMARRJA E QEVERISJES VENDORE NË SHQIPËRI”

PUNOI UDHËHEQËSI

ELSON REÇI MSc. VIORELA POLENA

DURRËS SHTATOR 2013

kopje


2

DEKLARATA STATUORE

Në pergjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar

para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar. Punimi nuk përmban

material të shkruar nga ndonjë person tjetër, përveç rasteve të cituara dhe referuar.

ELSON REÇI

kopje


3

FALENDERIME

Ky punim është rezultat i studimeve dy vjeçare në Universitetin “Aleksandër Moisiu”

Durrës. Aftësitë analitike të shprehura në këtë punim nuk do të ishin të këtij niveli pa

ndihmën e të gjithë Profesorëve të Departamentit të Administrimit Publik, për të cilët ruaj

një mirënjohje të madhe.

E në veçanti falenderoi profesoreshën udhëheqëse Msc.Viorela Polena për ndihmën e

jashtëzakonshme që më ka dhënë në formimin e këtij punimi.

Faleminderit profesoreshë!

Gjithashtu një falenderim shkon për familjen time, e cila ka qenë gjithmonë mbështetje e

mirë e iniciativave të zgjedhjeve të mia dhe në fund amoren time.

kopje


4

PERMBAJTJA

Abstrakt……………………………………………..…….......…………………............ 6

Fjalët kyçe….………………......……..………………………………….…..….............. 7

Hyrje………………………………………………………………………......…………. 8

Qëllimi ………...………………………………………………………………………… 9

Hipoteza …………………………………………………………………………….…. 9

Metodologjia e përdorur ……………………………………………..…………...…… 9

KREU I

1. QEVERISJA VENDORE DHE DECENTRALIZIMI FISKAL E FINANCIAR I

PUSHTETIT VENDOR NË SHQIPËRI

1.1 Qeverisja vendore dhe parimi i decentralizimit ………………………....10-11

1.2 Qeverisja vendore dhe fillesat e proçesit të decentralizimit fiskal dhe sfidat. 12-13

1.3 Kapacitetet financiare vendore, ndërtimi dhe funksionimi i tyre……….....….....14-16

KREU II

2. DECENTRALIZIMI DHE AUTONOMIA E NJËSIVE VENDORE NË

FOKUSIN E LEGJISLACIONIT

2.1 Karta Europiane e Autonomisë Lokale efektiviteti dhe përgjegjësia…….....……... 17

2.2 Baza ligjore e funksionimit të pushtetit lokal dhe ndryshimet e

kompetencave…………………………………………………………….....………. 17-18

2.3 Legjislacioni për Huamarrjen dhe menaxhimin e huave të Njësive Vendore.......18-19

KREU III

3. BORXHI LOKAL INSTRUMENT I RI PËR FINANCIMIN E NJËSIVE

VENDORE

3.1 Proçedurat dhe rregullat për marrjen e borxhit nga ana e Njësive të Qeverisjes

Vendore……………………………………………………………......……………. 20-22

3.2 Kapacitetet dhe kufizimet e huamarrjes së Njësive Vendore në Shqipëri…........ 22-24

kopje


5

3.3 Përfitimet, kostot dhe risku që mbart huamarrja e Njësive Vendore………....…25-26

KREU IV

4. PËRSHKRIM I PËRVOJAVE TË VENDEVE TË EUROPËS QËNDRORE DHE

LINDORE.

4.1 Republika Çeke ………………………….......…………………...…………… 27-28

4.2 Sllovakia ………………………………………………………….....………… 29-30

4.3 Rumania …………………………………………………………......……………. 31

4.4 Estonia ……………………………………………………………....….……... 32-34

4.5 Polonia………..……………………………………………………….....……... 34-35

KREU V

5. PËRVOJA SHQIPTARE NE HUAMARRJEN VENDORE

5.1 Bashkia Korçë ……………………………………...………………......……….… 36

5.2 Bashkia Fushë-Krujë ………………………………………………......……… 37-39

KREU VI

6. E ARDHMJA E HUAMARRJES LOKALE, PERSPEKTIVA DHE IMPLIKIME

…………………………………………………………………................................. 40-42

KONKULZIONE…..………………………………………..………..……………….. 43

BIBLIOGRAFIA…………………………….………………………….……………. 44

kopje


6

ABASRAKTI SHQIP

Ky punim ka si qëllim të studiojë Huamarrjen Vendore dhe Decentralizimin e pushtetit

vendore si një sfidë dhe domosdoshmëri për autonomi financiare. Për të treguar sfidat dhe

problematikat që hasen nga qeverisja vendore për marrjen dhe financimin e huasë janë

marrë përvojat e disa vendeve të ndryshme te Europës si: Sllovakia, Republika Çeke,

Estonia, Rumania etj. Në këtë punim tregohen hapat dhe sfidat e pushtetit vendorë për të

aplikuar huamarrjen, si dhe praktikat më të mira dhe të këqija të kësaj huamarrje në

Shqipëri duke analizuar Bashkine e Korçës dhe Bashkinë e Fushë-Krujës. Qeverisja

vendore i kushton një vëmëndje të veçantë ofrimit të shërbimeve sa më pranë qytetarit

dhe me cilësi sa më të lartë duke siguruar përdorim sa më efikas dhe efiçient të burimeve

publike, por ofrimi i këtyre shërbime ka nevojë për më shumë para dhe autonomi më të

madhe politike dhe financiare. Më tej në këtë punim trajtohet legjislacioni i Republikës

Shqiperisë dhe Karta europiane e autonomise vendore, mundësitë dhe sfidat që hasen nga

qeverisja vendore në marrjen e huasë publike nga bankat dhe institucionet e tjera

financiare.

Nga ky punim është arrituar rezultati që huaja është e rëndesishme për qeverisjen vendore

dhe ndihmon në rritjen e cilësisë së jetës në komunitet dhe në plotësimin e nevojave të

cilat ka pushteti vendorë për financimin e projekteve. Por është dhe një sfidë për

specialistët e Qeverisjes Vendore në menaxhimin dhe përdorimin me efektivitet të huas të

cilën ato administrojnë.

FJALET KYÇE

Njesia e Qeverisjes Vendore (NJ Q V ), Autonomia Vendore, Hua Afatshkurtëra, Hua

Afatgjata, Transferta Kushtëzuara, Huamarrje Vendore, Granteve Konkuruese,

Qeverisjes Qëndrore, Decentralizim Vendor, Bono Thesarit

kopje


7

ABSTRACT ENGLISH

This paper aims to study domestic borrowing of local goverment and decentraliyation as

a callenge and a neccessitz for financial autonomy. To show the callenges and problems

encounted by local governments for the asquisition and financing for the loan are taken

experiences some different European cuountries such as: Slovakia, the Cyech Republic,

Estonia, Romania. Steps shoën in this paper and the chellenges of local government to

apply borrowng, as well as best practices and bads of this borrowing in Albania analzying

Korça Municipallity and Municipallity of Fushe – Kruja.The local government pays

special attention to the provision of survices closer to the citizen and to the highest

quality by providing more efficient use of public resources and efficient, but the

provision of these services requires more monye and greater political and financial

autonomy. Of this paper is to achieve results is important for foreign and local

government helps us increase the qualitz of the communitz and meeting the needs of local

government ëhich is to finance projects. But it is a chellenge for local government

specialists in management and effective use of loan which administer.

KEYWORDS

Local Government Unit (LGU), local autonomy, short-term debt Long-term loans,

conditional transfers, local borroëing, Competitive Grants, Central Government, Local

Decentralization, Treasury Bonds

kopje


8

HYRJE

Periudha e tranzicionit në Shqipëri, 1991-1992, nisi me decentralizimin politik si fokusi

kryesor i ngritjes së pushtetit vendor si pushtet i zgjedhur me votë të drejtpërdrejtë nga

populli. Megjithatë, pas këtyre nismave të para të decentralizimit, qeveria qëndrore e

përqëndroi vëmendjen e saj krejtësisht në reformat kombëtare, të tilla si stabiliteti

makroekonomik, ekonomia e tregut, privatizimi, ristrukturimi i sistemit bankar, etj. Si

rezultat, edhe pse qeverisja qendrore në Shqipëri ushtrohej brenda kuadrit politik të

decentralizimit, njësitë e pushtetit vendor nuk kishin autoritet apo përgjegjësi të vërtetë

në ushtrimin e funksioneve të tyre apo autoritetin fiskal për të krijuar të ardhura vendore.

Kohët e fundit gjithnjë e më tepër dëgjojmë të flitet për Autonomi Vendore dhe

Decentralizim të pushteteve, po aq sa gjendemi në situatat ku “beteja për territore” duket

se nuk rresht midis Pushtetit Qëndror dhe atij Lokal.

Çfarë ndodh konkretisht dhe cila është arsyeja që këtë temë e nisi kështu? Në fokus të

cështjes sonë është Huamarrja e Njesia Qeverisjes Vendore dhe të trajtoj atë që duhet të

mos harrojmë se, ky instrument ka qënë inekzistent në Shqipëri deri tani dhe vetëm katër

vitet e fundit fal Autonomisë Vendore si dhe plotësimit të kornizës ligjore, tashmë është

një mundësi reale dhe jo një aspiratë për financimin e buxheteve modeste të këtyre

njësive.E pra, janë pikërisht këta organe të qeverisjes vendore të cilat kanë rolin që jo

vetëm të gjejnë “këto pika të dobëta në çatinë e tyre “ por edhe të marrin masa e të gjejnë

mundësi për t’i rregulluar ato.

Një nga mundësitë që tashmë shihet jo vetëm si një zgjedhje e vet njësive vendore, por

edhe si një zgjidhje e mundëshme është huamarrja si një instrument financiar. Ky

instrument mundëson financimin e investimeve kapitale, dhe si rrjedhojë e përmirëson

ndjeshëm shërbimin aktual të këtyre Njësive Vendore ndaj komunitetit të tyre. Në këtë

punim jam përpjekur të evidentoj, hapat e hedhura deri më tani, domosdoshmërinë e

përdorimit të një instrumenti financiar si huamarrja, vonesën, apo edhe sfidat për të cilat

duhet të jenë të përgatitura qeverisjet qëndrore si dhe Njesitë e Qeverisjes Vendore duke

u përpjekur t`i japim përgjigje pyetjes: Pse një nivel i ulët i huamarjes së Njësive të

Qeverisjes Vendore në vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore dhe për më tepër në

Shqipëri?

kopje


9

Qëllimi

Qëllimi i këtij punimi është që të kuptojmë huanë e qeverisjes vendore si një sfidë e

kohëve të sotme të pushtetit vendorë dhe sfidat që hasin pushtete lokale për aplikimin dhe

menaxhimin e kësaj huaje. Duke treguar hapat dhe eksperiencat kombëtare dhe

ndërkombëtare të huasë publike e cila ka nje rëndësi të madhe për mirëfunksionimin e

pushtetit vendor. Po ashtu në këtë temë është trajtuar rëndësia e marrjes së huasë publike

nga pushteti vendor dhe menaxhimi i saj në funksion të qëllimit për të cilën është

përfituar kjo hua.

Metodologjia dhe Hipotezat

Pytjet e Hulumtimit

- Cilat janë ndikimet e Huasë së Qeverisjes Vendore në plotësimin e nevojave financiare

të saj?

- Sa e rëndësishme është Huaja Publike për mirëfunksionimin e Qeverisjes Vendore?

- A ka kapacitetin e duhur Pushteti Vendor për të përballuar sfidat e Huamarrjes

Publike?

Metodologjia

Kjo është një temë diskriptive e zhvilluar në bazë të kërkimit cilësor. Për vërtetimin e

hipotezës së mësipërme jemi mbështetur në bazën ligjore të Republikës së Shqipërisë,

Kartën Europiane ku bazohet funksionimi i qeverisjes vendore si dhe në decentralizimin

fiskal. Instumentat që kemi përdorur janë zhvillimet historike, grumbullimi dhe

përzgjedhja e materialeve, literatura të ndryshme, dokumenta si dhe kërkime në arkiv.

Gjatë përshkrimit të këtij materiali të grumbulluar theksi është vënë në evidentimin e

hapave procedurave që duhen ndjekur për të përfituar Huamarrjen vendore si dhe për të

parë avantazhet dhe disavantazhet që vijnë si pasojë e këtij aplikimi.

Hipoteza

Huamarrja vendore është parë si një instrument shumë i rëndësishëm për fuqizimin e

qeverisjes vendore. Ajo çka është në pikëpyëtje dhe duam ti japim një përgjigje është: A i

ka mundësitë e kapacitetet e duhura qeverisja vendore për ta marrë, menaxhuar dhe

shlyer këtë hua?

kopje


10

1. QEVERISJA VENDORE DHE DECENTRALIZIMI FISKAL E FINANCIAR I

PUSHTETIT VENDOR NË SHQIPËRI

1.1. Qeverisja vendore dhe parimi i decentralizimit

Qeverisja vendore në Republikën e Shqipërisë ngrihet në bazë të parimit të

decentralizimit të pushtetit dhe ushtrohet sipas parimit të autonomisë vendore. Neni 13 i

Kushtetutës së Republikë së Shqipërisë. Njësitë e qeverisjes vendore janë komunat ose

bashkitë dhe qarqet. (Neni 108 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë). Qeverisja

qendrore harton dhe zbaton politikat në nivel kombëtar ndërsa organet e qeverisjes

vendore duke qenë më afër qytetarëve dhe interesave të tyre, po marrin gjithnjë e më

shumë kompetenca e përgjegjësi në kuadër të procesit të decentralizimit, për të

organizuar e drejtuar qeverisjen në nivel vendor. Vazhdimësia e qeverisjes në nivel lokal

sigurohet pikërisht nga organet e pushtetit vendor, të cilat e ushtrojnë autoritetin e tyre në

mënyrë autonome nga qeverisja qendrore. Por, pavarësisht këtij fakti, ato ruajnë lidhje të

vazhdueshme me pushtetin qendror.

Ngritja dhe funksionimi i qeverisë vendore në Shqipëri është garantuar nga:

a. Kushtetuta e Shqipërisë (Neni 108),

b. Karta Europiane për Vetëqeverisjen Vendore ,

c. Ligji “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore në Shqipëri” (Ligji

Organik).

Këto dokumente ofrojnë një përkufizim të qartë mbi nivelet e qeverisjes në Shqipëri dhe

mënyrën e funksionimit të tyre. Në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë përcaktohet

se qeverisja vendore mbështetet mbi parimin e decentralizimit, pra të shpërndarjes së

pushtetit. Ndërsa ushtrimi i tij realizohet në përputhje me parimin e autonomisë vendore,

koncepti bazë i Kartës Europiane, i cili nënkupton të drejtën dhe aftësinë e autoriteteve

vendore, brenda kufijve të ligjit, për të rregulluar dhe drejtuar një pjesë të

konsiderueshme të çështjeve publike nën përgjegjësinë e tyre dhe në interes të popullatës

vendore. Kartë europiane synon të rrisë hapësirën e qytetarit në vendim-marrje dhe

ndikimin e tij në këtë proçes, si një ndër themelet kryesore të demokracisë. Ligji “Për

organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore në Shqipëri”, i cili njihet si Ligji

Organik, frymëzohet nga e njëjta filozofi sikurse Karta Europiane. Ligji organik

specifikon qartë parimet e qeverisjes vendore dhe përcakton kuadrin e marrëdhënieve

ndërmjet qeverisë qendrore dhe asaj vendore.

Decentralizimi është një nga parimet bazë të çdo qeverisje vendore jo vetëm në Shqipëri

por në çdo vend ku më parë kanë qënë të centralizuar. Decentralizimi në vetvete

kopje


11

presupozon kalimin nga një pushtet tek një pushtet tjetër kryesisht nga ai qëndror në ato

të niveleve më të ulta nga lartë-poshtë, i një sërë të drejtash dhe detyrimesh, përgjegjësish

dhe kompetencash të cilat lidhen me ushtrimin e funksioneve të caktuara publike.

Parimi i decentralizimit të pushtetit është parim thelbësorë mbi të cilin ngrihet dhe

funksionon qeverisja vendore. Mënyra e organizimit dhe funksionimit të qeverisjes

vendore si dhe raporti që ajo ka me pushtetin qendror varen nga kuptimi kushtetues dhe

ligjor që u jepet decentralizimit të pushtetit, autonomisë vendore dhe vetëqeverisjes1.

Decentralizimi për një konsolidim efektiv të Qeverisjes Vendore konsiderohet si:

a) Decentralizim politik, duke synuar t`ju japë qytetarëve dhe përfaqesuesve të

zgjedhur të tyre më shumë pushtet në proçesin e marrjes së vendimeve publike.

b) Decentralizim Administrativ, duke kërkuar rishpërndarjen e autoritetit,

përgjegjësive dhe mundësisë për sigurimin e shërbimeve publike nëpërmjet

niveleve të ndryshme të qeverisjes.

c) Decentralizimi fiskal, ku autoritet vendore për të kryer më mirë funksionet e tyre

të decentralizuara të kenë të ardhura të mjaftueshme, për të realizuar këto me

burime të veta apo të transferuara nga pushteti qëndror, si dhe autoritet për të marrë

vendime për shpenzime.

Mënyrat e mundshme të shpërndarjes së përgjegjësive dhe autoritetit qeverisës janë:

Transferimi.

Dekoncentrimi.

Delegimi.

Transferimi nënkupton kalimin e përgjegjësive dhe autoritetit vendimmarrës, zbatues

dhe kontrollues për ushtrimin e funksioneve dhe kompetencave nga qeveria qëndrore në

organet e qeverisjes vendore.

Dekoncentrimi nënkupton shpërndarjen e përgjegjësive dhe autoriteteve zbatues e

vendimmarrës ndërmjet niveleve të ndryshme të pushtetit qëndror dhe vendor. Si të tilla

përmendim fushat që janë funksione të pushtetit qëndror, për të cilat nga ministritë janë

krijuar drejtoritë e ndryshme si: drejtoria arsimore, drejtoria e tatim-taksave, etj.

Dekoncentrimi po aplikohet edhe nga organet e qeverisjes vendore në rastet kur këto

krijojnë sektorë të veçantë dhe filiale të menaxhimit p.sh ushtrimi i funksionit të

shërbimit rrugor nga ana e Këshillit të Qarkut.

Delegimi është kalimi i përgjegjësive të veçanta nga pushteti qëndror në pushtetin vendor

pa shmangur përgjegjësitë e pushtetit qendror p.sh. shërbimi i gjendjes civile, krijimi i

inspektoriateve të ndërtimit, etj. Në sistemin e vëte-administrimit, zgjidhja e çështjeve

vendore është deleguar nga qendra dhe ato shihen si çështje publike të përgjithshme që

lindin në terren vendor. Vetë-qeverisja vendore paraqitet me një status kushtetues dhe

pavarësia e saj është e garantuar nëpërmjet saj. Kjo pavarsi qëndron në të drejtën që kanë

shtetasit për të formuar organet përfaqësuese dhe për të ushtruar funksionin e

vetëqeverisjes (referendume) [neni 108, 109, 110 të Kushtetutës].

Gjithashtu, Kushtetuta nënkupton dhe respektimin e dy kritereve të rëndësishme,

ekskluzivitetin e kompetencës, sipas të cilit në çështjet lokale nuk mund të përzgjedh

shteti.

1 Vendim i Gjykates Kushtetuese nr.29, date 21.12.2006

kopje


12

Komplementaritetin, kur njësitë janë në pamundësi të zgjidhin çështjen e tyre, pushteti

qëndror angazhohet qoftë nëpërmjet ndihmës materiale-financiare apo nëpërmjet

delegimit të kompetencave të administratës shtetërore.

kopje


13

1.2. Fillesat e proçesit të decentralizimit fiskal dhe sfidat.

Megjithëse Shqipëria është një vend i pavarur dhe sovran që prej viti 1912, vetëm në

fillim të viteve `90-të ajo filloi të ndërtonte institucionet e saj demokratike (pas pothuajse

gjysmë shekulli të kaluar nën diktaturën komuniste dhe nën një qeverisje tepër të

centralizuar). Në vitin 1992 Shqipëria zhvilloi zgjedhjet e para demokratike në vend, dhe

pas kësaj filloi një periudhë “tranzicioni” e cila do të shërbente për të krijuar dhe forcuar

institucionet dhe bazën ligjore të funksionimit të demokracisë si një sistem e ri politik i

cili kërkohej që të instalohej nga gati më shumë se 80% e popullsisë.

I gjithë ky tranzicion, gati 20 vjeçar i Shqipërisë ka kaluar nëpër një sërë reformash

ekonomike dhe institucionale të cilat kanë synuar krijimin e bazës ligjore dhe

institucionale për mirëfunksionimin e shtetit, demokratizimin e jetës sikurse dhe kalimin

nga modeli i pushtetit të centralizuar drejt decentralizimit të këtij pushteti. Decentralizim

i cili ka synuar kalimin gradual të kompetencave dhe përgjegjësive nga njëri pushtet tek

tjetri.

Megjithatë, në vitet e para të tranzicionit më tepër sesa në decentralizimin politik

(shpërndarje e pushtetit nga pushteti qëndror te ai vendor) orientimi i Pushtetit Qëndror

ishte më shumë në krijimin e reformave strategjike si stabiliteti makro-ekonomik,

ekonomia e tregut, privatizimi, ristrukturimi i sistemit të bankave etj. Ndërtimi i

strukturave të Qeverisjes Vendore ishte detyrë e viteve të para pas ndryshimit të sistemit,

por që gjithsesi ky pushtet mori trajtën e tij të plotë pas miratimit të Strategjisë

Kombëtare të decentralizimit1 si dhe miratimit të Ligjit “Për Organizimin dhe

Funksionimin e qeverisjes Vendore”2.

Të gjitha këto reforma ligjore u ndërmorën për të

vënë në zbatim detyrimet që rrjedhin nga nënshkrimi dhe ratifikimi i Kartës Europiane të

Qeverisjes Vendore3 të njohur nga Qeveria Shqiptare e të ratifikuara nga Parlamenti i

Shqipërisë si kusht për aderimin e Shqipërisë në strukturat e Këshillit të Europës.

2Stability Pact Conference, Fiscal Decentralization in SEE Countries, Case of Albania, 30 September 2006

“Strategjia kombëtare e decentralizimit dhe e autonomisë lokale”, VKM Nr. 615, datë 2/11/2000

3 Ligji nr.8652, datë 31.07.2000: “Për Organizimin dhe Funksionimin e QeverisjesVendore”, ndyshuar me

Ligjin nr. 9208, datë 18.03.2004: “Për disa ndryshime në Ligjin nr. 8652, datë 31.07.2000; “Për

Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore”

4 Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore u nënshkrua nga Shqipëria më 27/05/1998, u ratifikua më

4/04/2000 dhe hyri ne fuqi më 1/08/2000, Ligji nr. 8548, datë 11/11/1999 “Për Ratifikimin e Kartës

Evropiane të Autonomisë Vendore”

kopje


14

Decentralizimi në këndvështrimin ekonomik është më tepër se sa i motivuar madje me të

drejtë mund të konsiderohet si një nevojë urgjente, pasi, decentralizimi krijon një premisë

të domosdoshme për t’i përdorur më mirë burimet financiare në shërbim të komunitetit.

Pra, në këtë mënyrë ky proçes është dhe mbetet një dimension kyç për kalimin

përfundimtar nga ekonomia e komanduar në ekonominë e tregut. Ky hap kërkon shumë

reforma ligjore, institucionale dhe administrative. Në këtë kuadër decentralizimi financiar

dhe fiskal synon jo vetëm ristrukturimin e të ardhurave 4, por edhe të shpenzimeve duke

kaluar përgjegjësitë gradualisht nga Pushteti Qëndror drejt atij Lokal. Përgjatë këtij

proçesi Njësitë e Pushtetit Lokal përballen me sfida të :

a. Reformimit institucional dhe rritjes së kapaciteteve humane

b. Transferimit të kompetencave dhe funksoneve të NJQV-ve

c. Shtimit të kapaciteteve financiare të NjQV-ve.

1.3. Kapacitetet financiare vendore, ndërtimi dhe funksionimi i tyre.

Në kushtet e Decentralizimit dhe Autonomisë vendore, rritja e kapaciteteve financiare

është rrjedhojë e përdorimit të më shumë instrumentave fiskale dhe financiare, ashtu

sikurse edhe rritjes së efektivitetit të punës së Njësive të Qeverisjes Vendore.

Në bazë të ligjit nr. 8652 neni 16 pika 3 datë 31.01.2000 “Për organizimin dhe

funksionimin e qeverisjes vendore” (ndryshuar me ligjin Nr, 9208, datë 18.03.2004),

ligjit nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” (i ndryshuar), Burimet e

Financimi Buxheteve të Pushtetit Vendor janë si më poshtë:

1. Të ardhurat nga (financimi vendorë):

- Taksat vendore (taksa pastrimi, gjelbërimi, ndriçimi, ndërtesë) të cilat mblidhen dhe

administrohen nga pushteti vendor.

- Tatime vendore (taksat e bizneseve fizike dhe juridike të cilat ushtrojnë aktivitet në

territorin e qeverisjes vendore).

- Qeratë janë të ardhura që qeverisja vendore siguron nga dhënia me qera e ambjenteve

të cilat ka në administrim duke mos ju ndryshuar destinacionin.

- Privatizimi i pronave të njësive të pushtetit vendor, ku në bazë të ligjit për

privatizimin e objekteve në pronësi të pushtetit vendor dhe duke siguruar të ardhura për

buxhetin e qeverisjes vendore.

- Taksat e përbashkëta të cilat janë taksat e tatim fitimit të biznesit që i kalojnë pushtetit

vendor dhe pushtetit qendror në bazë të përqindjes.

5 Taksa, transferta, grante etj.

kopje


15

-Grantet (transferta të pakushtëzuara nga pushteti qëndror në pushtetin vendor);

Transferta të pakushtëzuara për mbulimin e shpenzimeve operative Transferta të

pakushtëzuara për investime Grante konkurruese (Transferta të pakushtëzuara për

Investime Konkurruese)5

Transferta të kushtëzuara (nga pushteti qëndror tek pushteti vendor nëpërmjet

ministrive të linjës ) për:

Shpenzime operative për pagat dhe kontributet shoqërore dhe shëndetësore në arsim dhe

shëndetësi.

Shpenzime të tjera operative për mirëmbajtjen dhe ristrukturimin në arsim, shëndetësi,

infrastrukturë, turizëm, etj.

Shpenzime kapitale (në arsim, shëndetësi, infrastrukturë,ujësjellësa,etj).

Shpenzime për asistencën sociale.

Gjithashtu, komunat dhe bashkitë për të financuar buxhetet e tyre krijojnë të ardhura nga:

Taksat dhe tarifat vendore mbi pronat e tundshme dhe të patundshme, si dhe nga

transaksionet e kryera me to.

Taksat dhe tatimet vendore mbi veprimtarinë ekonomike të bizneseve të vogla, të

shërbimit hotelier, restoranteve, bareve si dhe shërbime të tjera.

Taksat dhe tarifat vendore mbi të ardhurat personale që vijnë nga donacionet, trashëgimit,

testamentet, dhe nga llotaritë vendore.

Taksa dhe tarifa të tjera të përcaktuara në ligj.

Përveç të ardhurave të mësipërme të cilat e financojnë buxhetin e Njësive të Qeverisjes

Vendore me miratimin e Ligjit nr. 9869, datë 04.02.2008, “Për Huamarrjen e Qeverisjes

Vendore” Qeverisjet Vendore kanë të drejtë që të aplikojnë dhe të marrin hua

afatshkurtëra dhe afatgjata të cilat mund të përdoren për plotësim likujditetesh si dhe për

investime kapitale.

Në dekadën e fundit6 të ardhurat dhe shpenzimet e Njësive të Qeverisjes Vendore kanë

ardhur duke u rritur dhe duke u kristalizuar në buxhetet e këtyre njësive. Ku të ardhurat

dhe shpenzimet e Njësive të Qeverisjeve Vendore janë rritur vit pas viti.

6 Mbas hyrjes në fuqi të Ligjit Nr. 8652, datë 31.07.2000

kopje


16

Buxheti i Pushtetit Vendor, krahasuar me atë të Qeverisjes Qëndrore.

Krahasimi i shifrave dhe i fakteve për periudhën 2000-2010 tregon rëndësinë e proçesit

decentralizues dhe ndryshimin e dukshëm që kanë pësuar kapacitetet financiare të

Njësive Vendore gjatë këtij 10 vjeçari. Koment.... Pra, edhe njëherë vlen të theksohet

fakti që decentralizimi i buxheteve të Njësive Vendore është mënyra e vetme më e mirë

për të patur një performancë gjithnjë në rritje të këtyre NjQV-ve dhe një përdorim sa më

efikas të këtyre buxheteve. Njësitë e Qeverisjes Vendore duke patur një menaxhim më të

mirë të të ardhurave lokale, duke qënë më pranë komuniteteve si dhe duke ditur më me

detaje të gjitha problematikat e njësive ku ato menaxhojnë, janë të afta të planifikojnë

dhe të gjenerojnë më shumë mjete financiare dhe t’i shpenzojnë ato në funksion të rritjes

së mirëqënies dhe ofrimit të shërbimeve më cilësore.

Decentralizimi dhe Autonomia Vendore kanë sjellë një pamje ndryshe në shpërndarjen e

fondeve duke kaluar gjithnjë e më tepër nga shpenzimet operative drejt investimeve dhe

veprave publike (kryesisht infrastrukturë ). Në vitin 2000 investimet në buxhetin e

Njësive Vendore kapnin shifrën e 20% ndërkohë që për një periudhe 10- vjeçare ky

raport është dyfishuar, ndryshime gjejmë edhe brenda strukturës së shpenzimeve

operative duke zvogëluar peshën e pagave dhe sigurimeve dhe duke rritur shifrën që

shkon për mirëmbajtje.

Të përpiqesh që t’i vendosësh Njësitë e Qeverisjes Vendore në një tablo të vetme, do të

thotë që ngjyrat e rajoneve të krijojnë një mozaik, ku secila prej tyre tregon performancën

në kuadrin e decentralizimit financiar dhe mirëpërdorimin e fondeve në shërbim të

komunitetit. Performanca e NjQV-ve dhe mënyra se si operohet me buxhetet varion nga

një Njësi Vendore tek tjetra, ç’ka ka bërë të dukshme jo vetëm ndryshimet në kapacitete

që mbartin këto njësi, por edhe arritjet e tyre. Në këtë këndvështrim mund të pranojme se

përgjithësisht njësitë vendore më të vogla e gjejnë më të vështirë që pa ndihmën dhe

mbështëtjen e programeve të ndryshme, të paktën në eksperiencat e tyre të para, të

“garojnë “ mes njësive vendore për një performancë të mirë, apo shumë të mirë. Shumë

herë stafet teknike të NjQV-ve ngurrojnë të ndërmarrin iniciativa të tilla si huamarrja,

megjithëse janë të bindur për përfitimet që do të kishin NjQV-të dhe komuniteti fal kësaj

përpjekje.

Ajo që mund të theksoj është fakti se, ashtu sikurse ndryshojnë të ardhurat nga njëra njësi

në tjetrën, po ashtu ndryshon edhe shifra e investimeve e cila varion nga Njësitë Vendore

të përmasave të vogla tek ato të mesme dhe për të mbërritur tek portofoli i investimeve të

njësive të mëdha. Kështu shifra e investimeve ndjek një shkallë rritëse duke nisur me

30% të totalit të buxhetit për Njësitë Vendore të vogla, 40% për Njësitë Vendore me

përmasa mesatare dhe 55% për Njësitë Vendore të mëdha7.

7 Siç janë Bashkitë e Tiranës, Durrësit, Vlorës etj

kopje


17

Por, gjithësesi me miratimin e ligjit për huamarrjen mundësohet një tjetër burim i

rëndësishëm i financimit të buxheteve të NjQV-ve, huaja. Ky burim financimi është një

instrument financiar i cili do të krijonte mundësi për NjQV-të që të financonin projektet e

tyre të zhvillimit pas studimit dhe gjykimit se huaja është zgjidhja e duhur për plotësimin

më të mirë të nevojave të NJQV-ve.

Në kushtet e zgjedhjes së huasë si burim i financimit të një projekti NJQV-të mund t`i

drejtohen huamarrjes nga:

Bankat dhe institucionet financiare

Emetimi i Bonove të NjQV-ve

Falë hapsirave të krijuara nga korniza ligjore NjQV -të mund të sigurojë fonde me anë

të dy formave të huave:

Hua afatëshkurtër, për të financuar mungesën e përkohshme të likujditeteve, hua e cila

maturohet në ditën e fundit të muajit nëntor të vitit fiskal, një hua e cila merret pa të

drejtën për të rifinancuar apo për të shtyrë më tej afatin e kthimit.

Hua afatëgjatë, qëllimi i marrjes së të cilave është financimi i shpenzimeve kapitale dhe

rifinancimi i huave ekzistuese afatgjata në kushtet kur kjo e fundit ka afat maturimi më të

gjatë sesa huaja që e rifinancon.

Për të siguruar huanë Njësitë e Qeverisjes Vendore duhet të ofrojnë garanci në favor të

subjektit që jep huanë në këmbim të fitimit të kësaj huaje.

Bonove të tregëtuara në tregun kombëtar /ndërkombëtar të kapitalit.

2. DECENTRALIZIMI DHE AUTONOMIA E NJËSIVE VENDORE NË

FOKUSIN E LEGJISLACIONIT.

2.1 Karta Europiane e Autonomise Lokale (efektiviteti dhe përgjegjësia).

Karta Europiane e Autonomisë është një nga dokumentët më të rëndësishëm dhe “guri i

themelit” të funksionimit dhe menaxhimit të pushteteve vendore në të gjithë Evropën.

Shqipëria e ka nënshkruar këtë dokument më datë 27/05/1998. Bazuar në Kartën

Europiane, qeveritë e ndryshme të Shqipërisë kanë marrë një sërë masash dhe kanë

miratuar paketën ligjore për t’a përshtatur legjislaconin shqiptar me këtë dokument.

Karta Europiane sanksionon pavarësinë e Pushtetit Vendor si dhe përgjegjësitë që ky

pushtet ka në raport me komunitetin si dhe me Organet e Qeverisjes Qëndrore.

kopje


18

Autoritetet lokale gëzojnë të drejtën që “brenda kufijve ligjor të rregullojnë dhe drejtojnë,

nën përgjegjësinë e tyre dhe në interes të popullatës lokale, një pjesë të konsiderueshme

të çeshtjeve publike” 8.

Karta Eurpiane duket se e vë theksin tek përgjegjshmëria dhe tek efektiviteti i Organeve

Lokale. Një qeverisje lokale mund të konsiderohet e mirë, atëherë kur vendimmarrja,

performanca, kontrolli, drejtimi institucional arrijnë pritshmëritë e zgjedhësve të tyre9.

Të gjitha vendet e Bashkimit Europian, por jo vetëm ato , të cilat e kanë nënshkruar dhe

ratifikuar këtë Kartë, kanë përshtatur legjislacionet e tyre për të krijuar një Autonomi të

Njësive të Qeverisjes Lokal si në aspektin administrative ashtu dhe në atë financiar.

Në Kartën Europiane të Autonomisë është e sanksionuar qartë se NjQV për të financuar

shpenzimet e tyre investuese, duhet që sipas ligjit, të hyjnë në tregun kombëtar dhe

ndërkombëtar të kapitaleve10

dhe të bëhen aktorë të këtij tregu nëpërmjet huamarrjes apo

emetimit të bonove të Njesive Qeverisjes Vendore.

2.2 Baza ligjore e funksionimit të pushtetit lokal dhe huamarrjes nga ky pushtet

(ndryshimet dhe kompetencat).

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e vitit 1998 përcakton se: “Pushtetet vendore

bazohen në parimin e decentralizimit dhe se marrëdhëniet midis pushtetit qëndror dhe atij

vendor bazohen tek autonomia, ligjshmëria dhe bashkëpunimi”11

Në bazë të Kartës Europiane të Autonominë Vendore12

dhe Kushtetuës së Republikës së

Shqipërisë, qeveritë shqiptare për të realizuar autonominë financiare dhe administrative të

Pushtetit Lokal kanë miratuar këto ligje:

Ligji nr.9869, datë 4.2.2008 “Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore”.

Udhëzim nr.35, datë 5.11.2008 për zbatimin e ligjit nr 9869, datë 4.02.2008, “Për

Huamarrjen e Qeverisjes Vendore”.

Ligji nr.8652 datë 31.07.2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor”, i

ndryshuar me: Ligjin Nr. 9208, datë 18.03.2004.

Ligji nr.9936, datë26.06.2008 “Për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e

Shqipërisë”.

Ligji nr.8743, datë 22.02.2001 “Për Pronat e Paluajtshme Shtetërore”.

8 Karta Europiane e Autonomisë së Pushetit Vendor Neni 3

9 “Menaxhimi dhe paratë publike” 16,2, faqe 714

10 Karta Europiane e Autonomisë së Pushetit Vendor Neni 9 pika 8

11 Neni 13, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (Ligji Nr. 8417, datë 21/10/1998).

12 e cila u ratifikua nga Parlamenti Shqiptar më datë 04.04.2000

kopje


19

Ligji nr.8744, datë 22.02.2001 “Për Transferimin e Pronave të Paluajtshme Shtetërore në

Pushtetin Vendor”.

Ligji nr.9228, datë 29.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”.

Ligji nr.9665, datë 18.12.2006 “Për Huamarrjen Shtetërore, Borxhin Shtetëror dhe

Garancitë Shtetërore të Huasë”.

Ligji nr.10 158, datë 15.10.2009 “Për obligacionet e shoqërive aksionare dhe të qeverisë

vendore”.

2.3 Legjislacioni për Huamarrjen dhe menaxhimin e huave të Njësive Vendore

Bazuar në këtë paketë ligjore, Pushteti Vendor është organi i vetëm i cili menaxhon

territorin në të cilin ai shtrihet, të ardhurat, si dhe kryen shpenzimet në favor dhe në të

mirë të komunitetit.

Kjo paketë ligjore e cila padyshim ka vend për përmirësime dhe shtesa të mëtejëshme,

shërben si një bazë ligjore për mirëfunksionimin e Njësive të Pushtetit Lokal dhe për të

krijuar dhe forcuar akoma më shumë autonominë e këtij Pushteti nga ai Qëndror.

Strategjia Kombëtare për Decentralizimin Vendor13

është udhërrëfyesi më i mire drejt

kredisë tregtare dhe tregjeve të kapitalit, kjo strategji sanksionon se “në kushtet e

zgjerimit të Autonomisë Fiskale Vendore dhe transferimit gjithnjë në rritje të

kompetencave tek Pushtetit Vendor, për të garantuar ushtrim efektiv të mandateve të të

përzgjedhurve vendor si dhe ofrimin e shërbimeve të përmirësuara dhe të shtuara nga ana

e njësive të pushtetit vendor, aksesimi i huave nga sektori financiar/bankar do të forconte

në mënyrë të rëndësishme kapacitetet financiare dhe ekonomike të Njësive Vendore”.

Kjo paketë ligjore krijon bazën e duhur ligjore për një decentralizim të pushtetit

administarativ dhe financiar të Njësive të Qeverisjes Vendore. Këto Njësi, bazuar edhe në

ligjet e mësipërme kanë të drejtë dhe detyrimin që të planifikojnë dhe menxhojnë

buxhetet e tyre lokale. Një nga instrumentat që do të financonin buxhetet e këtyre Njësive

është dhe huamarrja mbështetur në një bazë ligjore e cila ka filluar të miratohet vetëm

gjatë 5 viteve të fundit.

Pra, në pesë vitet e fundit Qeverisja Vendore ka në duart e veta një tjetër instrument

financiar që është kredimarrja nga institucionet financiare dhe bankat e nivelit të dytë si

dhe emëtimi i obligacioneve të Njësive të Qeverisjes Vendore, të cilat rregullohen me

ligje e udhëzime të ndërtuara në modelet e përvojat e vendeve të ngjashme në traditën

politike e ekonomike me atë të Shqipërisë14.

13

Miratuar në 1999/2000 dhe e rishikuar më 2006 14

Ligji Nr 9869 datë 4-2-2008 “Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore” dhe Ligji Nr 10158 “Për

obligacionet e shoqërive aksionare dhe të qeverisë vendore”

kopje


20

Kjo paketë ligjore synon jo vetëm të sigurojë burime të mjaftueshme financiare për

Njësitë e Qeverisjeve Vendore për të financuar buxhetet e tyre dhe sidomos zërin e

investimeve kapitale, por njëkohëshit synon që të garantojë edhe institucionet

kredidhënëse. Kjo garanci për këto institucione do të realizohet nëpërmjet:

Transparencës më të madhe të Buxheteve Lokale.

Kontrollit dhe vërtetësisë së informacionit i cili në këtë rast do të jepet dhe çertifikohet

dhe nga Ministria e Financave dhe Thesari i Shtetit.

Duke minimizuar riskun falë krijimit të regjistrit të borxhit vendor, dokument i cili

identifikon Njësitë e Qeverisjes Vendore që kanë problem me shërbimin e borxhit.

kopje


21

3.BORXHI LOKAL, INSTRUMENT I RI PËR FINANCIMIN E NJËSIVE

VENDORE

3.1 Proçedurat dhe rregullat për marrjen e borxhit nga ana e Njësive të Qeverisjes

Vendore.

Sikurse përmendëm më sipër historia e huamarrjes së Njësive Vendore në Shqipëri është

absolutisht e re. Ajo daton vetëm ne vitin 2009 kohë në të cilën nëpërmjet një programi të

USAID-it 10 bashki dhe komuna u bënë pjesë e një praktike të tillë. Mungesa e

eksperiencës në huamarrjen lokale, mungesa e një mendësie që edhe buxheti lokal mund

të financohet në rast nevoje nga huaja, ashtu sikurse edhe mungesa e praktikave dhe e

proçedurave të nevojshme në rastet kur bashkitë apo komunat vendosin të aplikojnë për

hua janë disa nga pengesat që stepin Njësitë e Qeverisjes Vendore në një inisiativë të

tillë. Mundësia që Njësitë e Qeverisjes Vendore të financojnë infrastrukturën apo projekte

të tjera të rëndësishme nëpërmjet marrjes së një huaje nga sistemi privat bankar apo

institucionet e tjera financiare është e njohur në praktikën botërore, si një mundësi e mirë

për të fuqizuar buxhetin e Qeverisjes Lokale. E gjithë kjo proçedurë, mundësohet vetëm

kur ekziston korniza ligjore brenda së cilës këto Njësitë e Qeverisjes Vendore mund të

veprojnë, praktikat e qarta sikurse edhe projektet e mirëstudiuara e në pritje të

financimeve. Në këtë këndvështrim në prill të 2009 në Shqipëri për herë të parë u

përgatit Manuali për Huamarrjen e Njesive Vendore, përgatitja dhe procedura për

huamarrje kërkon përmbushjen e një sërë rregullave të caktuar me ligj15.

Deri në këtë moment të gjitha palët e shihnin si një mundësi teorike huamarrjen nga

Njësitë e Qeverisjes Vendore. Parë nga këndvështrimi i Njësive të Qeverisjes Vendore

mosnjohja e proçedurave dhe formati i dokumentacionit të duhur për t’u përdorur në këto

raste ishte një barrierë e konsiderueshme. Nga ana tjetër institucionet financiare ,

megjithë interesimin për të patur klient potencial si kundër Njësitë e Qeverisjes Vendore

ndienin mungesën e informacionit të duhur mbi bazën e të cilit do të kryenin vlerësimin e

kapaciteteve financiare dhe ecurinë ekonomike të këtyre Njësive Vendore.

Mundësitë për kreditim të Njësive të Qeverisjes Vendore rriten përpjestimisht me rritjen e

kredibilitetit të këtyre Njësive, sikurse edhe me ngritjen dhe aftësimin e kapaciteteve të

stafeve që mund të përmbushin këtë qëllim. Tashmë që, hapsirat ligjore egzistojnë dhe

që shtimi i kapaciteteve financiare është më tepër sesa domosdoshmëri, njohja dhe

aplikimi sipas proçedurave do t`i rriste ndjeshëm mundësitë financimit të buxhetit të

Njësive të Qeverisjes Vendore.

Proçesi i huamarrjes dhe dokumentat e nevojshme.

Proçesi i huamarrjes të Njësive të Qeverisjes Vendore kalon në disa faza, ç’ ka

pasqyrohet në plotësimin e një serie dokumentash dhe përfshirjen e një numri relativisht

të madh aktorësh.

15

Manual i Huamarrjes Vendore, prill 2009.

kopje


22

Procesi i huamarrjes së njesive vendore mund t’i bëjë këto të fundit t’iu drejtohen

bankave private apo institucioneve financiare brenda ose jashtë vendit. Përpjekja për të

marrë huanë çon në përcaktimin e hapave që do të ndiqen nga personat përgjegjës për

secilin hap, afatin kohor në të cilin do të ndërrmerret secili hap, si dhe bazën apo

dokumentacionin ligjor që do të përgatitet.

PO CILAT JANE HAPAT NE KUADRIN E HUAMARRJES LOKALE?

Proçedura për huanë afatgjatë kalon nëpër këto etapa:

- Krijimin e një grupi pune të përbërë nga persona përgjegjës të cilët e njohin mirë

projektin që do të zbatohet si dhe nga një specialist i Zyrës së Financës së Njësisë së

Qeverisjes Vendore. Detyrë e këtij grupi është analiza e nevojave dhe përcaktimi i

projekteve prioritare për komunitetin.

- Pergatitja e analizes financiare dhe përllogaritja e kufijve të huasë, (Koha në të cilën

kryhen këto parapërgatitje përkon me periudhën e hartimit të Projekt-buxhetit për

vitin e ardhshëm) Dokumentat që pergatiten jane tabela financiare përmbledhëse që

janë publikuar në piken A të udhëzimit nr. 35 të Ministrisë së Financave në datën

5/11/2008.

- Njoftimi i Ministrisë së Financave për planin e huamarrjes. (Persona të cilët janë

përgjegjës për këtë janë Kryetari i Bashkisë ose i Njësisë Lokale, Komunës dhe

Drejtoria e Financës.) Afati kohor gjatë së cilës përmbushet kjo detyrë është përpara

datës 31/12/ të vitit në vazhdim dhe ky planifikim bëhet pjesë e buxhetit për vitin e

ardhshëm. Dokumenti që përgatitet në këtë rast është njoftimi për Ministrinë e

Financave.

- Fillimi i proçesit me bankat apo institucionet financiare, hap i cili është atribut i

grupit të punës i cili çon një ftesë për bankat dhe institucionet financiare në mënyrë të

tillë që ato mund të shprehin interesin e tyre.

- Ky hap karakterizohet nga fluksi i ofertave të bankave dhe institucioneve të tjera

financiare në drejtim të Njesive Vendore.

- Ngritja e një komisioni për vlerësimin e ofertave çka kërkon krahasimin e ofertave

dhe vlerësimin e tyre nga ky komision. Krahasimi i ofertave bëhet përsëri sipas një

standarti të përcaktuar në udhëzimet e Min. së Financave lidhur me proçedurat e

huamarrjes lokale.

- Negocim me Bankën apo Institucionin financiar që ka dorëzuar ofertën më të mirë,

negocim i cili kryhet nga stafi teknik i Njësisë së Qeverisjes Vendore

- Njoftimi i bankave në rastin kur ato janë fituese ose jo, për rezultatet e vlerësimit.

kopje


23

- Hartim i draftit të marrëveshjes së huasë me institucionin financiar apo bankën që

ka paraqitur ofertën më të mirë.

- Njoftimi publik për takim të Këshillit të Njësisë së Qeverisjes Vendore në të cilin

do të diskutohet huamarrja, moment në të cilin një rëndësi të veçantë e merr

komunikimi me mediat dhe zhvillimi i një takimi të hapur.

- Takimi i këshillit të Njësisë së Qeverisjes Vendore në të cilin synohet aprovimi i

huasë. Ky takim shoqërohet me raporte shpjeguese, draftin e vendimit, draftin e

kontratës së huasë dhe marreveshjes paraprake me bankat.

- Kërkesë drejtuar Ministrisë së Financave për miratimin e marrëveshjes së huasë (në

rast se kjo hua merret në tregun e brendëshëm Ministia e Financës verifikon

përputhshmërinë e huasë me kufizimet ligjore dhe në rastin e huasë në tregje

financiare të huaja bëhet vlerësimi i riskut të shtuar të huasë)

- Nënshkrimi i kontratës së huasë me bankat apo institucionet e tjera financiare nga

Kryetari i Njësisë Vendore dhe titullari i Bankës.

- Disbursimi i huasë nga banka apo insitucioni financiarë drejt Njësive së Qeverisjes

Vendore, proçedurë në të cilën i bëhet një kërkesë Degës së Thesarit për disbursimin

apo kalimin e shumës në llogaritë e njesisë vendore.16

Proçeura për huanë afat shkurtër.

Proçedura për marrjen e huasë afat shkurtër është më e përshpjetuar dhe shoqërohet me

raportim periodik në Drejtorinë e Borxhit pranë Ministrisë së Financave. Ky raport mujor

përmban:

a. Shumën e shërbimit të borxhit të paguar për periudhën e raportimit

b. Lëvrimin e fondeve të huasë për llogari të huamarrësit.

16

Shih praktikat e Huamarrëjes së Rastit Studimor Fushë Krujë .

kopje


24

3.2 Kapacitetet, kufizimet dhe garancitë e huamarrjes së Njësive Vendore në

Shqipëri.

Ligji për huamarrjen vendore për shumkënd konsiderohet si një levë e mirë në duart e

Njësive të Qeverisjes Vendore me të cilin mund të luajnë “planetin” e tyre financiar,

ashtu sikurse jo rrallë herë edhe nga specialistët e fushës konsiderohet si “konservator”

dhe shpresohet që të mos sjellë pengesa në gjetjen dhe shlyerjen sa më me lehtësi të

huave aq të dëshiruara nga Njesitë e Qeverisjes Vendore. Po ta shohim me kujdes në këtë

ligj gjejmë në të përkujdesje për kapacitetet, kufizimet dhe garancitë.

Kapacitetet huamarrëse të NjQV në funskion të huamarrjes vendore bazohen në të

ardhurat e pakushtëzuara të këtyre njësive. Mbështetur në legjislacionin për huamarrjen

këto të ardhura kanë në përbërje të tyre:

- Të ardhurat e veta ( Taksa,tarifa etj)

- Transfertat e pakushtëzuara të qeverisë

Njësi të ndryshme vendrore gjenerojnë të ardhura të cilat kushtëzojnë nivele të ndryshme

të huamarrjes. Përpjekja për të shtuar burimet e financimit të NjQV mund të

konkretizohet edhe me rritjen e ndjeshme të të ardhurave të veta krahasuar me grantet e

marra nga Qeverisja Qëndrore. Kështu nga krahasimi i të dhënave të vitit 2000 me ato të

vitit 2010, të ardhurat e veta janë rritur nga 25% në 54%. Struktura e buxheteve ndryshon

nga njëra njësi në tjetrën, në të njëjtën mënyrë ndryshojnë edhe kapacitet përthithëse të

fondeve, sikurse edhe risku i shlyerjes së kredisë i cili varet nga të ardhurat e

pakushtëzuara.

Përveç kapaciteteve të huamarrjes lokale, kufijtë ligjor janë një tjetër parametër i cili

duhet respektuar dhe mbajtur parasysh nga NjQV në përgatitjen e projekteve të cilat

kërkojnë financime nga tregjet e kapitaleve.

Kufizimet e huasë vendore kanë të bëjnë me stokun e borxhit dhe shërbimi vjetor i tij.

Mbështetur në legjislacionin tonë Stoku i Borxhit nuk mund të jetë më shumë se 130

% (njëqind e tridhjetë për qind) e të ardhurave të pakushtëzuara17.

Shërbimi i borxhit vjetor nuk duhet të tejkalojë:

20% (njëzet për qind) të buxhetit total të të ardhurave nga transfertat e pakushtëzuar,

taksat dhe tatimet e ndara dhe taksat e tarifat vendore, të tre viteve fiskale paraardhës të

njësisë së qeverisjes vendore,

17

Të ardhurat e pakushtëzuara të njësive vendore përfshijnë të ardhurat e veta nga taksat, tarifat, donacionet,

ndërmarrjet në pronësi, institucionet e varësisë, menaxhimi i aseteve vendore (dhënie me qera; privatizim

etj) si dhe transferta e pakushtëzuar e qeverisë qendrore.

kopje


25

71% (shtatëdhjetë e një për qind( e tepricës operative18

(teprica 1.4 herë më e madhe se

shërbimi i borxhit).

Për kriterin e shërbimit të borxhit njësia vendore përzgjedh atë kriter që i lejon asaj

shumën më të vogël financiare për këtë shërbim (pra nëse supozojmë se 20% e mesatares

aritmetike e të ardhurave të pakushtëzuara është më e vogël sesa 71% e buxhetit të

investimeve atëherë njësia vendore mund të bëjë shërbim borxhi sa 20% e mesatares

aritmetike të të ardhurave të pakushtëzuara të saj gjatë tre viteve të fundit).

Përveç kapaciteteve e kufizimeve vëmendja e duhur i kushtohet edhe garancive që duhet

të ofrojnë NjQV në rastin e huamarrjes lokale, këto garanci përfshijnë:

Kolaterale me prona fizike të cilat futen:

Prona fizike në hapësira private, sipas ligjit për kthimin e pronave;

Tokat e pazëna, ndërmarrjet, etj., por nuk mund të jenë shkollat, rrugët, etj.

Huaja me detyrim të përgjithshëm:

Huaja afatshkurtër dhe afatgjatë e njësisë së qeverisjes vendore përbën detyrim të

përgjithshëm të kësaj njësie, i pagueshëm si shpenzim parësor nga të gjitha fondet,

ligjërisht të disponueshme, të njësisë së qeverisjes vendore,të cilat nuk janë vendosur si

garanci për huadhënës të tjerë, sipas nenit 13 të këtij ligji.

Të gjitha huatë me detyrim të përgjithshëm gëzojnë barazi statusi, pavarësisht nga koha

kur janë krijuar dhe pavarësisht nëse janë në formë titujsh apo marrëveshjesh financimi.19

Hua me garanci specifike të ardhurash:

Veçanërisht për projekte specifike (d.m.th., huaja për investime në asete të furnizimit me

ujë mund të garantohet nëpërmjet tarifës së furnizimit me ujë);

Interpretimi i financimit (një instrument i posaçëm)

18

Teprica operative llogaritet si diferenca e të ardhurave operative të njësisë së qeverisjes vendore, nga

burimet e veta, taksat e ndara dhe transferta e pakushtëzuar me shpenzimet jo të kushtëzuara operative të

njësisë së qeverisjes vendore. 19 Ligji Nr.9869, datë 4.2.2008” Për Huamarrjen E Qeverisjes Vendore” Neni Nr 12

kopje


26

Njësia e qeverisjes vendore mund të japë garanci shtesë për huanë e garantuar, sipas nenit

13 të këtij ligji, duke lidhur një marrëveshje që, në rast mospërmbushjeje, lejon pagesën e

huasë drejtpërdrejt nga transfertat e pakushtëzuara ose taksat e ndara të pagueshme nga

Buxheti i Shtetit për llogari të kësaj njësie. Këto fonde i paguhen huadhënësit, në

përputhje me kushtet dhe rregullat e marrëveshjes së huasë.20

Garanci të tjera

Për garanci mund të ofrohen edhe taksa dhe tarifa në një nivel të caktuar me ligj, për të

vjelë një sasi të caktuar të ardhurash apo administrimi i një ndërmarrje apo prone në

përputhje me kushtet e huasë.

Por ,një tjetër detyrim që duhet të përmbushin NJ Q V në emër të mirëqeverisjes është

transparenca buxhetore. “Transparenca”, të qënit të hapur lidhur me qëllimet, formulimin

dhe zbatimin e politikave është një element kyç i qeverisjes së mirë. Buxheti është

dokumenti individual më i rëndësishëm i qeverive që ka të bëjë me politikat, ku

objektivat e politikave harmonizohen dhe gjejnë zbatim në termat praktik”21

.

Rregulli i “artë” i balancimit të buxhetit nënkupton që të ardhurat dhe shpenzimet të jenë

të barabarta duke përjashtuar të ardhurat nga huatë. Përdorimi i huave afatgjata vetëm për

qëllime investimesh është përsëri një tjetër kufizim ashtu sikurse edhe fakti që ndaj

komunave apo bashkive që kalojnë vështirësi të momentit në rikthimin e huave vendosen

kërkesa specifike.

3.3 Përfitimet, kostot dhe risku që mbart huamarrja e Njësive Vendore.

Përpjekja për huamarrja nga NjQV ka impakt pozitiv e konkretizohet para së gjithash në

rritjen e efiçencës dhe përgjegjësisë së këtyre Njësive22

. Aksesi në tregjet e kapitalit i

ndihmon Njësitë e Qeverisjes Vendore për:

kombinim më të mirë të të ardhurave me shpenzimet, rritjen e efiçencës së investimeve të

bëra falë këtyre huave të cilat gjenerojnë përfitime afat-gjata për komunitetin. Huatë

afat-shkurtëra bëjnë të mundur tejkalimin e ngërçeve në rastet e mungesës së likujditeteve

duke shmangur kështu një kolaps të përkohshëm të këtyre Njësive të Qeverisjes Vendore.

Indirekt, decentralizimi dhe rritja e huamarrjes nga ana e këtyre Njësive çon në ngritjen

dhe fuqizimin e tregjeve të kapitalit, sikurse dhe në shërbime publike shumë më cilësore

të këtyre njësive për komunitet . Në kuadrin e përfitimeve nga huamarrja, sidomos ajo

afatgjatë, vlen të theksohet forcimi i partneriteti publik/privat dhe përfshirja gjithnjë në

rritje e këtij komunitetit në zhvillimin e Njësisë Vendore.

20 Ligji Nr.9869, datë 4.2.2008 “Për Huamarrjen E Qeverisjes Vendore “Neni Nr 14

21 OECD (2001), “Praktikat më të mira të OECD-së për transparencën e buxhetit”.

22 “Local Governance in Developing Coutries” Shah,Anëar faqe 260

kopje


27

Po kështu, financimi i Njësive të Qeverisjes Vendore nëpërmjet instrumentit financiar të

huamarrjes dhe investimi i këtyre kapitaleve çon në rritjen e mirëqënien e të gjithë

komunitetit. Falë decentralizimit dhe huamarrjes, një tjetër përfitim është dhe ulja e

presionit që Autoritetet Lokale kanë ushtruar historikisht ndaj organeve të Pushtetit

Qëndror për transferta fondesh në rritje.

Por në listën e përfitimeve renditet edhe të pasurit e një të mire ose shërbimi publik që i

tejkalon kapacitetet aktuale të të ardhurave të NJ Q V-e, siç mund të jenë:

- Rrugët

- Urat

- Ujësjellsat

- Etj

të ndërtuara me fonde një pjesë e të cilave financohet nëpërmjet një huaje.

Ashtu sikurse huamarrja e Nj Q V siguron barazi midis gjeneratave në shfrytëzimin e

këtyre investimeve.

Huamarrja nga ana e Njësive të Qeverisjes Vendore, ashtu sikurse çdo huamarrje tjetër

shoqërohet me një kosto financiare . Kjo kosto në terma afatshkurtër apo afatgjatë duhet

të llogaritet që të mbulohet tërësisht nga buxheti i këtyre Njësive, pa prekur apo cënuar

shërbimet dhe investimet e tjera të domosdoshme për komunitetin. Pra, i gjithë investimi

që do të kryhet me sigurimin e financimit të huasë duhet të jetë i mirë llogaritur në

mënyrë të tillë që, perveç përfitimit në mirëqënie dhe shërbime më cilësore ,mundësisht

të ketë dhe të sjellë një rritje të ardhurash në buxhetin e këtyre NJ Q V.

Parë në këndvështrimin mikro-ekonomik, huamarrja vendore mund të gjenerojë vështirësi

financiare në përballimin e pagesës së kredisë si dhe tejkalim të barrës optimale fiskale.

Këto vështirësi mund të jenë rrjedhojë e:

Planifikimit jo të mirë të investimeve.

Keqpërdorimit dhe keqmenaxhimit të këtyre fondeve nga ana e stafeve të NJ Q V,

të cilat do të sillnin një situatë të paaftësisë për të kryer shërbimin e borxhit dhe do të

çonin drejt falimentimit financiar të Njësive të Qeverisjes Vendore, deri në nxjerrjen në

ankand të pasurive të këtyre njësive dhe marrjen e këtyre njësive në menaxhim nga

qeverisja qendrore23.

23

Sikurse ka ndodhur në vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore

kopje


28

Planifikimi i huamarrjes duhet të jetë i tillë që të parashikojë jo vetëm nevojat e

investimit aktual, por edhe pamundësitë e pagesave nga situata të tilla financiare që nuk

kanë lidhje të drejtpërdrejt me to, por janë rrjedhojë e faktorëve të tjerë (si luhatja e kursit

të këmbimit, rënia ekonomike etj).

Ndërkohë që, në këndvështrimin makro-ekonomik borxhi i NJ Q V, si pjesë e borxhit

publik mund të ndikojë në treguesit që karakterizojnë ecurinë e ekonomisë si një e tërë.

kopje


29

4. VËSHTRIM KRAHASUES I PËRVOJAVE TË VENDEVE TË

EUROPËS QËNDRORE DHE LINDORE.

Në dy dekadat e fundit të gjitha vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore janë përfshirë në

këtë “sipërmarrje” kush më herët e kush më vonë. Në këtë proçes të gjitha këto vende

kanë krijuar fizionominë e tyre dhe kanë përpunuar proçedura ligjore apo rregulla e

teknika kufizuese të kushtëzuara edhe nga veçoritë e secilit vend.

Ka mjaft ekonomi të Europës Qëndrore dhe Lindore në të cilat analiza kosto-përfitim e

huamarrjeis vendore tregon se balanca shkon në favor të përftimeve, vende të tilla si

Hungaria, Polonia, Çekia, kanë treguar një rritje të vazhdueshme të financimeve

nëpërmjet huamarrjes në tregjet e brendëshme apo dhe ato ndërkombëtare të kapitalit.

Kjo prirje pozitive nuk do të thotë se, në këtë rrugëtim këto vende nuk kanë hasur

vështirësi, apo nuk kanë evidentuar problematika të cilat për ekonominë tonë do të

shërbenin si një kujtesë për të mos përsëritur gabimet e këtyre vendeve.

Studimi im shkon deri në vitin 2005 pasi për periudhën e 2005 -2012 të dhënat

statistikore mbi huamarrjen e Njësive të Qeverisjes Vendore në të gjithë shtetet të cilat

unë jam munduar të marr informacion janë shumë të pakta në faqe zyrtare ose nuk

publikohen në buxhetet e vendeve respektive të publikura në faqet e internetit të

ministrive të financave si burim zyrtar i referimit24

Republika Çeke

Vitet `90 shënojnë fillimet e diskutimeve në nivel të Nj Q V-ve , nëse duhet t’i drejtohen

huamarrjes, sa duhet të jetë kjo huamarrje dhe sa të kujdesëshëm duhet të tregohen lidhur

me normat e interesit, të cilat për kohën ishin relativisht të larta (veçanërisht për huatë

afathkurtëra).

Një nga vështirësitë e hasura në Republikën Çeke në këtë periudhë, në lidhje me

huamarrje e NjQV-ve është ndryshimi i përherëshëm i rregullave, rishpërndarja e

taksave, ç’ka jep një impakt të menjëherëshëm në proçesin e huamarrjes25

.nga ana e

NjQV-ve. Në fillimet e proçesit decentralizues, marrja e huasë nuk shihet me të njëjtën

besueshmëri nga njëra NJ Q V tek tjetra, nga njëri stafë në tjetrin, fakt i cili konstatohet

më lehtë tek Njësitë e vogla ose në ato njësi të cilat kanë drejtues me mendësi

“populiste”26.

Gjatë viteve 2001-2009 borxhi i NjQV-ve është rritur nga 34.4 bilion CZK në 79 bilion

CZK, por nëse e shohim nga një këndvështrim tjetër borxhi lokal ndaj % së PBB ngelet

në të njëjtin nivel gjatë pesë viteve të fundit (2007-2012)27.

24

Fillesat e rënies ekonomike dhe ndryshimi në trendin rënës të huamarrjes vendore mund të ishin një tjetër temë studimore. 25

Ndikime negative kanë patur amendimet i Ligjit për Buxhetet Lokale në vitet 1996 dhe 2001. 26

Markova ,H ; “Finance of Municipalities, Toëns and Regions” 27

Javoda,R.(2006) “Dept Menagment of Czeç Local Governments: Problem and Solution”

kopje


30

Po cili ishte qëllimi i huamarrjes nga këto njësi…..?

Huamarrja e këtyre NjQV-ve si instrument financimi është përdorur kryesisht për:

Investimet publike, (të cilat për NjQV të vogla janë një barrë jo e vogël)

Kostot Operacionale. (të cilat në kushtet e një mungese të një rezerve të trashëguar nga

periudha parardhëse e vështirësonte fillim vitin) .

Por, megjithë ecurinë e mirë jo të gjitha, NjQV-të patën të njëjtën eksperiencë e ecuri

pozitive, mjafton të përmendim rastin e bashkisë së Rokytnice e cila në përpjekje për të

ofruar shërbime (në furnizimin me ujë,apo ndërtimin e sistemit kabllor) ju drejtua huasë

dhe emetimit të bonove dhe mbërriti në situatën kur nuk mund të kryente shërbimin e

borxhit të marrë , duke çuar drejt ankandit pasuritë e NjQV-së. Duke u nisur nga ky rast,

por jo vetëm, në pranverën e vitit 2004 Qeveria Çeke adoptoi rregulla për zgjidhjen e

situatave të tilla të huamarrjes lokale. Republika Çeke dekretoi në 2004 vendimin ” Mbi

huamarrjen e NjQV-ve” duke publikuar gjithashtu Indeksin e Shërbimit të Borxhit. Ky

indeks, krahasonte shërbimin e borxhit (Interesa+Principal) me vëllimin e “Bazës së

borxhit”. Kalkulimi dhe publikimi i këtij indeksi borxhi realizohej nga Ministria e

Finanacave mbi bazën e të dhënave të dërguara nga Nj Q V . Sipas këtij vendimi të

gjitha Nj Q V-të që tejkalonin masën 30% të shërbimit të borxhit në raport me të

ardhurat, rekomandoheshin të adoptonin rregulla për një nivel të ri të shërbimit të borxhit

për periudhën e ardhshme. Në përllogaritjen e këtij indeksi MF respektonte të dhënat e

vëna në dispozicion nga Nj Q V-të, duke mbajtur në konsideratë:

Shumën e huasë të NjQV-ve.

Stokun e borxhit për banor.

Shuma e të ardhurave prej taksave për banor.

Prirjen e huamarrjes në tre vitet e fundit.

Përmasat e NjQV-së.

Situatën financiare të NjQV-së.

Pas këtyre përllogaritjeve MF publikonte listen e disponueshme për të gjitha institucionet

financiare.

Publikimi i fundit të vitit 2004 solli dhe problematikat e para të kësaj përpjekje për

kontrollin e situatës së huamarrjes së NjQV.28

28

Javoda,R.(2006) “Dept Menagment of Czeç Local Governments: Problem and Solution”/Case Study: Jindriçovice pod Smrkem.

kopje


31

Përgjithësisht, menaxhimi i borxhit nga ana e NjQV-ve në Republikën e Çekisë është në

një niveli të lartë. Këto NJQV kanë një “kalendar” të mirëpërcaktuar për ripagimin e

borxhit. Duke e riprogramuar herë pas herë këtë “kalendar” në mënyrë të tillë që të ruajnë

kufirin ligjor 30%.

SLLOVAKIA

Sllovakia është një shtet i ri i cili doli nga ndarja e Republikës Çekosllovake. Reformat

decentralizuese në Sllovaki patën një ritëm të shpejtë e të qëndrueshëm duke bërë që

megjithëse vinte nga i njëjti background me Republikën Çeke ndryshimet të ishin më të

shpejta dhe të dukshme krahsuar me të.

Në Sllovaki sikur në të gjithë vendet në tranzicon borxhi i Njësive të Qeverisjes Vendore

duhet të kuptohet në kontekstin e decentralizinmit fiskal dhe financiar. Borxhi i këtyre

njësive përfaqëson një burim të rëndësishëm për financimin e zhvillimin lokal

(infrastruktura etj) dhe shihet si një pjëse e rëndësishme e portofolit financiar dhe

buxhetit të kapitalit në kushtet e Autonomisë Vendore .

Periudha e viteve 90’, pasqyronte varësinë e Njësive të Qeverisjes Vendore nga qeverisja

qëndrore, megjithëse çdo vit buxheti i shtetit kontribonte 1/3 e të ardhurave të Njësive të

Qeverisjes Vendore nga taksat dhe transfertat.

Duke ditur se asnjëherë burimet e të ardhurat e veta nuk janë të mjaftueshme për të

përmbushur detyrimet ndaj komunitetit, huamarrja është një tjetër mundësi për të rritur

fondet e investimit. Në Sllovaki shumë shpejt ....? si risi u themelua Banka e Parë

Komunale e cila si objekt të saj kishte shërbimet financiare në interes të NjQV-ve. Situata

e borxhit në Republikën Sllovake pasqyrohet dhe ka ndikim si kudo në variablat makro-

ekonomik. Kështu vit pas viti shifra e borxhit të Njësive Lokale ka ardhur duke u rritur

dhe bërë Sllovakinë që me 19% GDP të renditet midis vendeve me shifra të

konsiderueshme të konsumit publik29.

29

Burimi i informacionit është Ministria e Financave të Sllovakisë dhe OECD

www.olis.oecd.org/olis/2004doc dhe IMF dhe ËB www.finance.gov.sk/mfsr/mfsr.nsf Mayerki, Radovan

2005 “The process of fiscal decentralization”.

http://www.finance.gov.sk/mfsr/mfsr.nsf

kopje


32

Nga viti 2002 proçesi i decentralilizimit u përshpejtua dhe një numër funksionesh u

transferuan nga Qeverisja Qëndrore drejt asaj Lokale dhe në të njejtën kohë problemet

dhe vështirësit filluan të shfaqen. Kështu transferimi i burimeve financiare kryhej me

njësi kohore vonesë pas transferimit të pushtetit. Fondet e transferuara nga Qeveria

Qëndrore dhe që buronin nga taksat nuk e fuqizuan mjaftueshëm Qeverisjen Lokale në

mënyrë të tillë që kjo e fundit të përmbushte më së miri nga ana fiskale detyrimet ndaj

komunitetit. Po kështu ”subvencionet në mbështetje të decentralizimit” ishin të pa

mjaftueshme për të përmbushur shërbime të tilla si arsimi, shëndetësia etj. Ashtu sikurse

ligji i ndalonte Qeverisjet Lokale që për të përmbushur përgjegjësitë e saj e për të ofruar

shërbimë më cilësore të transferonte fondet e kursyera nga njëra fushë tek tjetra30.

Një tjetër problem që evidentohet në Sllovaki janë kostot që Njësitë e Qeverisjes Vendore

duhet të përballojnë si rrjedhojë e transferimit të kapitalit (rasti i banesave), kostot e

riparimeve të së cilave e rëndojnë buxhetin e Njësive të Qeverisjes Vendore. Ky problem

i kombinuar me menaxhimin e defiçitit të Njësive të Qeverisjes Vendore frikson shumë

prej këtyre Njësive.

Deri në vitin 1995 borxhi lokal në krahasim me shpenzimet nuk e tejkalojnte shifrën prej

10% të totalit të shpenzimeve. Një shifër e cila shkoi në 16.8 % në vitin 1999 dhe në

25.8% në vitin 2000. Por kjo shifër ra në mënyrë të menjëherëshme në 11.4% në vitin

2001 pasi në këtë vit Qeveria Qëndrore amendoi ligjin për buxhetin dhe financat lokale

duke vendosur kufinjtë për masën e borxhit lokal në % me të ardhurat korrente.

Duke filluar nga viti 2001 NjQV-të kanë filluar të menaxhojnë më mirë borxhin e tyre.

Në dekadën aktuale sjellja e qeverisjes vendore në lidhje me borxhin lokal është bërë më

i kujdeshme dhe këto Njësi e shohin atë si një rrezik më të vogël për bilancet e tyre

financiare31

.

Rritja aktuale e borxhit publik është një nga shqetësimet e Qeverisë Sllovake kjo për

shkak të ristrukturimit të bankave të nivelit të dytë dhe rritjes së normave të interesit për

shërbimet e ofruara prej tyre.

Problemet më të mëdha në Sllovaki lidhur me borxhin janë shfaqur pas periudhave të

zgjedhjeve32

dhe që kanë pasur si shkak keqpërdorimin e burimeve financiare nga

administratat e mëparshme.

30

KLING,Jaroslavski dhe Viktor Nizansky (2004) “From deregulation to Regulation and stabilization in

Slovakia”, in Paëel Sëianieëicz ed, Local Government Borroëing: Risk and Reëards: A report on Central

and Eastern Europe, (Budapest Open Society Institute) 175-226. 31

KLING,Jaroslavski dhe Viktor Nizansky (2004) “From Deregulation to Regulation and Stabilization in

Slovakia”, in Paëel Sëianieëicz ed, Local Government Borroëing: Risk and Reëards: A report on Central

and Eastern Europe, (Budapest Open Society Institute) Faqe 200-215. 32

Një nga rastet më flagrante i cili është dhe rasti më serioz i vërejtur është ai i Banska Bystrica në 1998 Bashkia e të cilës ka marrë 7 hua ku 6 prej të cilave janë marrë vetëm 1998 dhe u përdorën për projekte “elektorale”. Problemi i këtyre kredive qëndronte në periudhën e maturimit aspak të favorëshme.

kopje


33

Për të parandaluar dhe tejkaluar situata të tilla tregues të ndryshëm përdoren për

vlerësimin e kapaciteteve të borxhit si: treguesi i barrës së borxhit i cili krahason borxhin

me të ardhurat korrente të Njësive të Qeverisjes Vendore.

Si përfundim mund të themi se reformat u ndërmorën në kohën e duhur për të shmangur

problemet e menaxhimit të borxhit, por kjo nuk do të thotë se nuk ka vështirësi si

rrjedhojë e gjykimit jo të plotë apo respektimit jo të plotë të disiplinës buxhetore.

Pjesën më të madhe të borxhit publik në Sllovaki si në shumë vend të tjera e zë borxhi i

marrë nga Qeveria Qëndrore, megjithëse borxhi lokal ka ardhur në rritje vit pas viti.

Borxhi Lokal kryesisht zotërohet nga Bashkitë e mëdha. Rregullimi ligjor i borxhit bënë

që frika lidhur me problemet që shoqërojnë borxhin të bëhet gjithmonë e më e vogël.

Sllovakia nga viti 2001 ka themeluar dy agjensi të cilat bëjnë listimin e NjQV-ve në bazë

të ecurisë dhe të problematika të tyre financiare. Nga eksperienca Sllovake rezulton se

NjQV-të e kanë mirëpërdorur pushtetin dhe kapacitetet e tyre financiare në termat

ekonomik-financiar e buxhetor por që ka vend akoma për përmirësimin e:

Buxhetit, Teknikave standart të vlerësimit në raste huamarrje,

Përpjekjeve për një planifikim financiar strategjik shumëvjeçar.

kopje


34

RUMANIA

Praktika e huamarrjes së NjQV-ve në Rumani (sikurse edhe në shumë vende të tjera) nuk

ishte praktikë shumë e njohur megjithëse këto Njësi hasnin kufizime të shumta

buxhetore. Por hap pas hapi NjQV filluan që të implementojnë projekte zhvillimi duke

përdorur instrumenta të tilla jo “tadicional” si huamarrje.

Për një vend të madh si Rumania është e vështirë të përgjithsosh qëndrimet dhe

eksperiencat e NjQV-ve. Përgjatë kësaj ekperience pati Bashki të mirëmenaxhuara të cilat

arritën shpejt një stabilitet financiar. Huamarrja e NjQV-ve për shumë kohë shihej me

“sytë” e pasigurisë dhe të kujdesit. Për shumë bashki ishte e vështirë që të adoptonin

praktikat e ekonomisë së tregut dhe t’u drejtoheshin bankave apo institucioneve të tjera

financiare. Përveç mungesës së kornizës ligjore pati edhe të tjera pengesa të cilat patën

ndikim të drejtpërdrejt në faktin që pak autoritete Lokale provuan të nënshkruanin një

hua apo të emetonin bono (një nga arsyet është edhe mungesa e trajnimit të stafeve të

NjQV-ve). Një tjetër arsye që vlen të përmendet është gati pamundësia për të bërë

parashikime afatgjata të buxhetit, ky buxhet planifikohet vit pas viti. Çështja e huamarrjes

lokale në Rumani është trajtuar shumë shpesh në mënyra krejt të kundërta nga Autoritete

Lokale të NjQV-ve, herë si “Ekstravagancë” e herë si Eksperiencë shumë pozitive.

Qendrimi i Qeverisjes Qëndrore në raport me atë lokale është një nga problemet e tjera që

hasen në eksperiencën Rumune pasi vihet re një trajtim ekstremisht i diferencuar nga

njëri rajon në tjetrin (për arsye politike)33

. Megjithatë eksperienca Rumune tregon se

kontraktimi i huave dhe emetimi i bonove pavarësisht ritmit të ngadaltë është një fillim i

mirë. Bashkitë që kanë aplikuar janë bërë njëkohësisht mbrojtëse dhe nxitëse të

përmirësimit të kornizës ligjore në funksion të humarrjes lokale.

Por ajo ç`ka duket shqetësuese është mungesa e një pakete ligjore që të rregullojë situaten

dhe mungesën e aftësisë paguese nga ana e Nj.Q.V. Në rastin e Bonove përsëri ka një

ngërç ,cka flet për përpjekje individuale të kreditorve për të arritur rikthimin e parave.

Problematika tjetër fokusohet në analizën e ecurisë së kredisë (Vlerësim i Kredisë ) nga

ana e Nj.Q.V apo edhe në mungesën e një Agjensie që të mund ta kryej këtë

vlerësim/klasifikim. Ajo ç`ka vlen të përmendet në rastin e Rumanisë është se garancia e

huave të Nj.Q.V janë kryesisht të ardhurat e këtyre njësive megjithëse nuk ka ndonjë

dispozitë lidhur me sigurimin e këtij borxhi nëpërmjet pasurisë fizike. Pa harruar këtu që

edhe fondet rezerve janë gjithashtu një mundësi garancie apo edhe garancitë private apo

Sigurimet e borxhit lokal nga Kompani private sigurimesh.

Krahasuar me vendet e tjera Rumania ka ende shumë për të bërë në mënyrë që borxhi

lokal të shihet si një instrument i rëndësishëm financiar në duart e NjQV-ve.

33

Swianiewizc,R “Local Government Borrowng:Risks and Rewards”A Report on Central and Eastern

Europe

kopje


35

ESTONIA

Edhe në Estoni përdorimi i fondeve të huajtura gjithashtu është konsideruar si një burim

natyral i financimit të aktiviteteve të Njësive të Qeverisjes Vendore veçanërisht nëse

bëhet fjalë për financim afat-gjatë të kapitalit. Në harkun kohor të 15 viteve Estonia ka

mundësuar një legjislacion të cilësuar prej shumë kujt si “Liberal” e që ju krijonë

mundësinë e Borxhit Njësive të Qeverisjes Vendore që paracakton:

Shuma totale nuk duhet të tejkalojë 60 % të të ardhurave të buxhetit korrent.

Shërbimi i borxhit (Principali, interesat, etj) nuk duhet të tejkalojë 20 % të të ardhurave

neto të buxhetit të Njësisë së Qeverisjes Vendore

Njësitë e Qeverisjes Vendore kanë akses huamarrjeje si në tregjet e brendshme edhe në

ato të ndërkombëtare të kapitalit.

Kolaterali i vetëm i borxhit janë të ardhurat e vet njesisë dhe jo pasuria e paluajtshme apo

të tjera vlera.

Njoftimi paraprak i Ministrisë së Financave dhe qarkut janë të detyrueshme.

Në rastin e shkeljes së kufizimeve Qeveria mundet të ul madhësinë e Grante-ve të

pakushtëzuar të transferuara për Njësitë e Qeverisjes Vendore, apo në rast të paaftësisë

paguese nëse nuk funksionon “Plani i ristrukturimit” të borxhit, të mund ta nxjerrë nga

kjo vështirësi.

Fakti që politikat e borxhit i japin mjaftueshëm mundësi të një sjellje fleksibël Njësive të

Qeverisjes Vendore tregon për përpjekje maksimale për të shmangur akumulimin e

borxhit apo paaftësinë për të paguar.

Pjesa më e madhe e kapitaleve të marra hua në Estoni vjen nga tregu i brendshëm

financiar dhe shumë pak nga huazimet në banka jo të tregut vendas.

Riformatimi i Buxhetit dhe krijimi i një zëri të veçantë si Huaja e Njësive të Qeverisjes

Vendore e evidentuar veçmas nga të ardhurat e tjera është përsëri një risi dhe avantazh i

kesaj ekonomie.

Huamarrja nga Bankat vendase mbetet instrumenti më i përdorur fal faktit që sektori

bankar është mjaft i përhapur në Estoni dhe si rrjedhojë shërbimi i tyre është më i liri,më i

shpejti e më i lehti për t’u përdorur.

kopje


36

Faktorët që kanë çuar në një rritje të instrumentave të huasë së Njësive të

Qeverisjes Vendore janë:

Rritja e funksioneve dhe kapaciteteve te Njësive të Qeverisjes Vendore

Përmirësimi i bazës ligjore për buxhetin dhe rritja e eksperiencës së Njësive të Qeverisjes

Vendore në menaxhimin e borxhit

Pranueshmëria e Njësive të Qeverisjes Vendore si huamarrës të besueshëm në Bankat

Brenda dhe jashtë ka ardhur duke u rritur.

Institutet e kreditimit kanë promovuar instrumenta të reja dhe llojshmërinë e huamarrjes.

Cikli politik ka efektet e veta në veprimtarinë huamarrëse të Nj.Q.V

Problematikat që po vihen re së fundmi në Estoni.

Me ndryshimin e situatës ekonomike mbarëbotërore edhe ekonomia Estoneze ka

reflektuar në buxhetet dhe planifikimet e tyre pasojat e kësaj krize. Kjo situatë ka sjellë

uljen e ritmeve të huamarrjes si në nivel Qëndror ashtu edhe në atë Lokale. Ritmi i

kredimarrjes së Qeverive Lokale në Estoni ka ardhur duke u ulur përgjatë dy viteve të

fundit 34

.

Shifrat tregojnë se kjo huamarrje është ulur nga rreth 2,4 miliadrë E.E.K në vitin 2008 në

600 milionë E.E.K në vitin 2010, pra fondet nga ky burim financimi është ulur me gati 4

herë nga viti 2008 në vitin 2010 35

Kjo rënie e ritmeve të marrjes së huave nga ana Njësive Vendore ka sjellë problem për

këto Njësi pasi një pjesë e investimeve nuk janë përfunduar dhe si pasojë të ardhurat e

pritshme në këto buxhete lokale nuk do të realizohen.

Gjithashtu problematika të ndryshme janë vërejtur me menaxhimin dhe përdorimin e

fondeve të huave pasi ato janë përdorur në mënyrë jo korrekte nga administratat lokale si

p.sh:

Keqpërdorimit të financave në periudha parazgjedhore.

Disa nga Njësitë Vendore kanë kapërcyer normën e huamarrjes në mënyrë të qëllimshme,

veçanërisht ato të qyteteve të mëdha, ku të ardhurat e larta nxisin entuzazmin për të

ofruar shërbime publike më atraktive (Qëndra Sportive) nëpërmjet huasë.

35

Burimi i informacionit Ministria e Financave të Estonisë, www.fin.ee

kopje


37

Tejkalim i aftësive paguese, i cili bën që Qeverisja Qëndrore të ndërhyjë për të marrë nën

kontroll situatën (p.sh. rasti i Püssi36

).

Duke folur për kapacitetet financuese të borxhit dhe sfidat decentralizuese që i bëhen atij,

raste të tilla si Estonia megjithë impaktin pozitiv që ka patur huamarrja në ekonominë

estoneze, përsëri ka hasur në jo pak vështirësi apo sfida të tilla si, monitorimi hap pas

hapi apo kontrolli i huave të Njësive të Qeverisje Vendore nga Pushteti Qëndror.37

POLONIA

Sipas vëzhgimeve dhe studimeve në tregun Polak deri në fund të viteve 2000 është një

nga tregjet me prirje më pozitive. Kjo prirje për shkak të mirëmenaxhimit të legjislacionit

pasi Polonia shmangu fragmentarizimin juridik i cili ka ndodhur në shumë vende të tjera.

Në po të njëjtën mënyrë qeveria delegoi në kohë përgjegjësitë në nivelin e duhur të

qeverisjes dhe krijojë hapësira për të gjeneruar të ardhura në këto nivele qeverisjeje.38

Polonia gjithashtu ka bërë një punë të mirë jo vetëm përsa i përket legjislacionit për

Decentralizim dhe Autonomi Lokale por ka miratuar në kohë gjithashtu kornizën ligjore

për buxhetin lokal dhe huamarrjen.

Problematik shfaqet në lidhjet Qeverisja Qëndrore-Qeverisja Vendore përballë këto dy

nivele lidhur me respektimin e shumën e Borxhit Publik i cili nuk duhet të kalojë masën

50% të PBB. Ky fakt konsiderohet jo i ndershëm dhe jo shumë i matur pasi në këtë

mënyrë frenohen edhe projekte të mirëstudiuara nga pikpamja e fizibilitetit sikurse dhe

frenohen NjQV të cilat mund të kenë kapacitete pagese të shërbimit të borxhit.

Një tjetër problematikë që haset në nivelin e Nj Q V në Poloni është ngritja dhe forcimi i

kapaciteteve humane të këtyre Njësive, veçanërisht e atyre që janë në administrimin e

zonave rurale.

Vlen të theksohet se tregu i kapitalit polak ndryshe nga pjesa tjetër, mirëfunksionon

lidhur me bonot e NjQV-ve mbështetur në ligjin e miratuar në vitin 1995. Të huazuar si

model nga ato të USA, por që tashmë kanë krijuar fizionominë e vet. Bonot ishin fillesat

e huamarrjes në kushtet kur një kreditor i vetëm nuk mund të plotësonte të gjithë

kërkesën ,situatë e cila tashmë është tejkaluar fal zhvillimeve të shpejta në tregjet

financiar të brendshëm.

36

P.sh. Qyteti i Püssi ishte i shtrënguar të merrte një hua për të investuar në sistemin e ngrohjes pasi deri në vitet 90 sistemi i ngrohjes qëndrore mbulohej nga një prej fabrikave të qytetit e cila pas vështirësive financiare dhe rënies së prodhimit refuzoi të furnizonte qytetin me këtë shërbim. Në vitin 2004-2005 në të gjithë rajonin nisi rënia ekonomike ç’ka rezultoi me pamundësi për të përmushur shërbimin e borxhit, si dhe me zgjedhjet e reja qyteti zgjodhi një administratë ndoshta jo të duhur për të menaxhuar situatën. Burimi i informacionit Ministria e Financave të Estonisë www.fin.ee 37

“The Challenge of Fiscal Decentralization in Tranzition Countries Issues 2002-2013”, Dabla-Norris.E;

Wade.P, IMF 2002 38

Borodo, A. (2000). Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej. Zagadnienia prawne.

Ofi cyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz.

kopje


38

Por megjithatë ekzistojnë dy mundësi për marrje huaje:

Nëpërmjet Bonove

Kreditimi nga institucionet financiare

duket se ende Bonot mbeten tërheqëse edhe fal kostove më të ulta krahasuar me koston e

një huaje në bankë. Rritja e vazhdueshme e dëshirës së bankave për të qenë huadhënës të

Nj V. Prej të dyja mundësive, zgjedhja më e preferuar në tregun Polak mbeten Bonot. Kjo

përzgjedhje përvëç avantazheve të sipërpërmendura vjen dhe për arsyen se huamarrja me

anë të bonove shoqërohet me :

Mungesen e burokracive të tepërta si prokurimi paraprak, tenderimi etj,

Mungesën e një kontrolli paraprak të situatës ekonomike të debitorit.

Bonot e emetuara në tregun financiar Polak janë:

Bono të Përgjithëshme (që kanë si garanci pronat e paluajtëshme)

Bono të Ardhurave (që ofrojnë si garanci fluksin e të ardhurave)

Huamarrja sidomos me anë të bonove është rritur vit pas viti. Të dhënat tregojnë se janë

rreth 200 NjQV të cilat përdorin këto instrumenta financiare për të financuar projektet e

tyre. Gjithnjë e më shumë janë bankat që i blejnë këto hua, duke gjetur NjQV-të si një

klient të lakmueshëm39.

NjQV-të sipas ligjit Polak nuk mund të falimentojnë, por faktet tregojnë se gjatë 2004-

2005 njësi të vogla vendore kanë patur problem me shërbimin e borxhit madje edhe me

mbledhjen dhe sigurimin e të ardhurave.40

Thesari i shtetit në Poloni nuk mund të marrë

përsipër pagesën e huasë për këto njësi problematike por mund t’i ndihmojë ato

nëpërmjet një huadhënie në funksion të një programim ringritje41

.

Ndërkohë që një pjesë tjetër e NjQV-ve (20%) nuk kanë tentuar të rrisin stokun e borxhit

por kanë ruajtur nivelin paraardhës (përjashtuar situatat parazgjedhore).42

39

Sëianieëicz P; Kopanska A (2005) Analysis of Impediments to Development of Sub-National Bond Market; Raport dla Banku Sëiatoëego; materialy niepublikoëane;9/2005 40

Kopanska.A “Communal bond market in Poland” 41

Neni 65 i “Ligjit për financimin public në Poloni” 42

Kopanska.A Levitas.T 2004 “The regulation and development of subsovereing dept market in Poland”

kopje


39

Gjithashtu në Poloni problematikë tjetër vihet re dhe në:

Mungesa e Auditit Financiar43

Ngurrim i Njësive të Qeverisje Vendore të marrin hua.

Konkurrenca midis Bankave dhe kreditorëve të tjerë44

.

43

Mungesa e një auditi të mandatuar që do të kontrollonte zbatimin dhe funksionimin e rregullave dhe kufizimeve nga kreditorët. 44

Pasi bankat kanë supermaci edhe si factor i hyrjes të mëherëshme në këtë treg.

kopje


40

5. PËRVOJA SHQIPËTARE NE HUAMARRJEN VENDORE

Huamarrja nga NjQV-të në Shqipëri është një proçes i cili sapo ka nisur45.

Për të siguruar

financime për projektet e tyre të zhvilimit urban deri më sot kanë aplikuar vetëm dy

bashki;

BASHKIA E KOÇËS, me mbështetjen e Programit e USAID-it për Qeverisjen Vendore

në Shqipëri (LGPA) ka aplikuar dhe ka firmosur për një kredi në shumën e 100 milion

ALL. Kjo kredi do të përdoret nga Bashkia e Korçës për të financuar rehabilimin e

infrastrukturës në Lagjen 15 të këtij qyteti. Investimi parashikon:

Shtrimin dhe asfaltimin e 13,610 m2 rrugë

Sistemimin dhe shtrimin e 2.069 m linear bordurë.

Sistemin dhe gjelbërimin e 2,240 m2 lulishte.

Gjithashtu një pjesë e fondeve të përfituara nga kredia do të përdoren për:

Përmirësime të infrastrukturës në Bulevardin “Republika”,

Rigjenerimin e Shëtitores “Fan Noli”

Dhe të tjera ndërhyrje në infrastrukturë.

I gjithë projekti për rehabilimin e infrastrukturës së qytetit kërkon një vlerë e investimi në

shifrën e 400 milion ALL. Një pjesë e këtij investimi do të kryhet nga të ardhurat e vetë

bashkisë, një pjesë do të financohet nga Grantet Konkuruese dhe shuma prej 100 milion

ALL është siguruar nga huaja e marrë në Bankës Procredit. Sipas studimit të Bashkisë

Korçë për fizibilitetin e këtij projekti, përmirësimet në infrastrukturë do të sjellin

përmirësimin e qarkullimit, shtimin e sigurisë, si dhe rritje të aktivitetit të biznesit në këto

zona.

Në 31 mars 2010, Bashki e Korçës është e para Njësi e Qeverisjes Vendore e suksesshme

e cila arriti të siguronte një hua pasi firmosi një marrëveshje kredie me Bankën Procredit

për shumën prej 100 milionë ALL. Në gusht 2010 u realizua disbursimi i kësitit të parë të

kredisë prej 45 milionë ALL dhe pjesa u disbursua në fillim të vitit 2011. Bashkia Korçë

në fillim të vitit 2013 ka përfunduar implementimin e projektit dhe vazhdon me shlyrjen e

huas. Çdo hap në shlyerjen e huas apo dhe në menaxhimin e buxhetit ndiqet nga Ministria

e Financave.

45

Pasi ligji mbi “Huamarrjen e Qeverisjes Vendore” është miratuar në vitin 2008.

kopje


41

BASHKIA E FUSHË-KRUJËS

Për rast studimor kemi zgjedhur Bashkinë e Fushë-Krujës pasi është një nga dhjetë

bashkitë e përzgjedhura nga Programi i Qeverisjes Vendore Në Shqipëri46

(LPGA) për

mbështetjen e Qeverisjes Vendore në proçesin e huamarrjes në tregun financiar dhe gjatë

punës në këtë drejtim, LGPA vuri re se jo vetëm njësitë vendore janë ende të paqarta sesi

duhet të veprojnë në një proçes kreditimi të projekteve të tyre; por se edhe shumica e

Institucioneve Financiare që mund t’u japin hua njësive vendore nuk kanë një

informacion të saktë për vlerësimin e kapaciteteve financiare. Zakonisht metodikat e

përdorura nga bankat janë hartuar për të vlerësuar kompanitë private dhe jo njësitë e

Qeverisjes Vendore dhe mungesa e një informacioni të tillë vështirëson proçesin e

huamarrjes47

.

Bashkia e Fushë-Krujës duke përfshirë të gjithë stafin e saj, ashtu si edhe të gjitha

bashkitë e tjera, nuk ishte mjaftueshëm e familjarizuar me filozofinë e humarrjes për

qëllime investimi. Ky qytet megjithëse me një popullsi modeste48

është duke përballuar

një rritje të shpejtë, të kushtëzuar edhe nga pozicioni gjeografik49

, prezenca e rreth 400

bizneseve të vogla dhe rreth 50 bizneseve të mëdha flet për një potencial të

konsiderueshëm ekonomik që mbart kjo bashki. Ndryshe nga shumë bashki të të njëjtave

përmasa duket se kjo njësi vendore qeverisë një ekonomi me natyrë industriale, prezenca

e një numëri fabrikash50

thekson rolin e madh që merr Qeverisja Vendore në jetën

ekonomike të këtij qyteti.

Prej shumë kohësh infrastruktura rrugore e qytetit është shqetësimi kryesor i të gjithë

komuniteteve, sidomos atij të biznesit. Në këtë këndvështrim ndërtimi,shtimi dhe riparimi

i kësaj infrastrukture rrugore do të jepte një zgjidhje të problematikave që kanë

komunitetet e këtij qyteti.

Mbas një studimi fizibiliteti Bashkia e Fushë-Krujës evidentoi se një zgjidhje afatgjatë të

kësaj problematike do të bëntë ndërtimi i Unazës Veriore të Qytetit e cila do të deviojnte

kalimin e mjeteve të tonazhit të rëndë jashtë qytetit duke lehtësuar kështu jetën e

komunitetit të banorëve dhe njëkohësisht do të lehtësonte punën dhe minimizonte kostot

e komunitetit të biznesit.

46

LPGA-ja është mbeshtetur dhe financuar nga USAID-Tiranë dhe Ministria e Financave Të republikës së Shqipërisë 47

Manuali për Huamarrjene Qeverisjes Vendore Prill 2009 faqe 5 48

Rreth 22,500 banorë 49

Në mes të “trekëndëshit” Tiranë-Durrës-Krujë 50

Të çimentos, tullave, materialeve të ndërtimit, gurore të mëdha, prodhim të këpucëve,mobiljesh etj

kopje


42

Pasi është bërë matja e fluksit të të gjitha mjeteve të cilat kalojnë nëpër qytetin e Fushë-

Krujës51

u vu re se një numër shumë i madh mjetesh e përdornin këtë aks rrugor si aks

tranziti. Fakt ky që sjell vështirësi shumë të mëdha në:

Menaxhimin e trafikut në këtë qytet,

Ndotje të lartë të mjedisit

Kosto të lartë për të gjithë mjetet që e përdornin këtë akses.

Për realizimin e këtij projekti u planifikua një buxhet i cili kërkon një financim prej rreth

256 milion ALL. Të dhënat financiare të bashkisë për vitin 2008 treguan se totali i të

ardhurave të kësaj Njësie Vendore arrinin shifrën 140 milion lekë. Në këtë fond

parashikohej që shpenzimet kapitale të ishin mbi 70 milion lekë ç’ka do të thotë se nëse

për vitin 2009 të gjitha fondet e investimeve do të kanalizoheshin në financimin e kësaj

vepre ato do të financonin vetëm 27% të nevojave të projektit. Pasi u krye analiza e

mësipërme, u kalkulua që vetëm një shumë prej 27 milion ALL mund të vihej në

dispozicion të këtij projekti.

Pra për realizimin e një projekti të tillë një bashki si ajo e Fushë-Krujës ishte larg

kapacitetetve financiare. Për të realizuar gjithë këtë projekt kësaj bashkie i duhej që të

siguronte fondet për pjesën tjetër të investimit. Mbështetur ne mundësitë që legjislacioni

lejon kjo bashki kishte mundësi për të siguruar fonde vetëm nëpërmjet:

Huasë nga Tregu Financiar

Granteve Konkuruese të Qeverisjes Qëndrore.

Huaja nga tregu financiar ishte një nga mundësitë që ligji krijonte hapësirë për realizimi e

këtij projekti. Njohja dhe përllogaritja e kufijve të lejuar të borxhit, bëri që kjo bashki e

mbështetur në treguesit financiar të tre viteve të fundit të niste proçedurat që parashikon

ligji për huamarrjen e Njësive të Qeverisjes Vendore.

Duke qënë limiti që lejonte ligji për marrjen e huasë si dhe duke ditur shumën e cila

mund të vihej në dispozicion nga të ardhurat e veta, kjo bashki shfrytëzoi dhe

instrumentin tjetër ligjor për sigurimin e fondeve për projektin e saj, atë të aplikimit për

Grante Konkuruese pranë Qeverisë Qëndrore. Gjithsesi sigurimi i këtij granti kushtëzohet

edhe nga një seri faktorësh si:

Fizibiliteti i projektit

Fizibiliteti i “konkurentëve”

Shuma që Qeveria Qendrore do të vendosë në dispozicion të Granteve Konkuruese

51

Bashkia Fushe-Kruje

kopje


43

Për të siguruar fonde dhe që projekti të konsiderohej i suksesëshëm nga banaka tregëtare

duhej që performanca financiare e kësaj Njësie Vendore në 5 vitet e fundit të

konsiderohej e qëndrueshme.

Të dhënat tregojnë se të ardhurat e kësaj Njësie të Qeverisjes Vendore kanë pësuar rritje

të konsiderueshme52

kjo falë rritjes së ndjeshme të ardhurave nga taksat dhe tarifat,

pavarësisht uljes së barrës fiskale si pasojë e ndryshimit që pësojë tatimi i fitimit53

. Kjo

rritje e ndjeshme e të ardhurave ishte rrjedhojë e :

Vjeljes së taksave nga ana e organeve tatimore.

Rritje e numërit të bizneseve54

Gjithashtu në vlerësimin e performancës së menxhimit të buxhetit në Bashkinë e Fushë-

Krujës është vënë re edhe një rritje e totalit të shpenzimeve në masën 23%. Por nga ana

tjetër vlen për të theksuar fakti se kjo rritje e shpenzimeve në zëra të veçantë ka patur :

Shpenzimet operative janë rritur mesatarisht vetëm me 18%

Shpenzimet për investime janë rritur me 27%

Kjo Njësi Vendore rritjen e të ardhurave e ka përdorur kryesisht për qëllime investimi

pasi rritjen e shpenzimeve e ka bërë më të lartë në rritje e investimeve, investime të cilat

janë bërë në favor të komuniteteve dhe sidomos atij të biznesit. Si rrjedhojë e këtyre

investimeve bizneset janë shtuar si në numër ashtu edhe në volum në territorin e kësaj

Njësie Vendore fakt i cili tregohet shumë qartë nga shtimi i të ardhuarve nga tatimi dhe

tarifat në buxhetin e kësaj Njësie vendore. Pra mirëmenaxhimi i fondeve publike dhe

investimi i tyre drejt dhe me një plan të mirëstudiuar ka rritur ndjeshëm mirëqënien e të

gjithë komuniteteve të cilët jetojnë dhe operojnë në territorin e kësaj bashkie55

.

Financimi i ndërtimit të Unazës Veriore të qytetit përmbush në të njëjtën kohë një seri

objektivash:

Përmirëson jetën e qytetarëve

Mbështet zhvillimin e mëtejëshëm të industrisë dhe biznesit në këtë rajon

Nxit punëzënien falë zhvillimit

Forcon partneritetin publik-privat

52

Të ardhrat janë rritur me gati 3 herë 53

Nga 20 % tatim fitimi u reduktua në 10% 54

Në vitin 2008 pati një rritje me 20% më shume se viti paraardhës ose rreth 60 biznese të reja. 55

E cila është dhe një nga detyrimet dhe përgjegjësitë e Pushtetit Vendor.

kopje


44

Nxit investimet Brenda së njëjtës Njësi territorial

E bën më “atraktive” këtë Njësi Vendore për të gjithë komunitetin

Ky investim është investimi më i madh kapital i bërë nga Pushteti Lokal në këtë Njësi

Vendore dhe duke qënë një investim i tillë duhet që kjo Njësi të kalkulojë të gjitha

mundësitë e pagesës së shërbimit të borxhit

Nga data 4-Qershor-2009 Bashkia e Fushë-Krujës falë huasë prej 100 milion Lekësh të

nënshkruar me një nga bankat e nivelit të dytë të tregut shqiptar që operon me një degë të

saj në këtë qytet Banka Kombëtare Tregëtare ka filluar implemetimin e projektit për

ndërtimin e unazes veriore të qytetit. Ky projekt është akoma në fazen e parë të tij dhe

disbursimi i huas është i ndarë me keste nga Banka.

6. E ARDHMJA E HUAMARRJES LOKALE, PERSPEKTIVA DHE

IMPLIKIME

Përpara viteve 90 të gjitha vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore qëndronin në nivelin

zero për eksperiencat lidhur me huamarrjen vendore. Duke pasur një background të tillë

shumë nga këto vende ngurronin edhe pas kësaj periudhe të përdornin këtë instrument.

Një seri faktorësh ndikuan në ndryshimin e filozofisë dhe të qëndrimit ndaj huamarrjes

nga NjQV-të, ku përfshihen:

Stabiliteti makro-ekonomik

Rritja e përgjëgjësive dhe kompetencave të NjQV-ve falë Decentralizimit dhe

Autonomisë.

Forcimi i sistemit bankar

Rritja e kapaciteteve menaxhuese

Ndërgjegjësimi për domosdoshmërinë e ofrimit të më shumë shërbimeve dhe të një

cilësie më të lartë.

Nga vëzhgimi i mësipërm i proçesit të humarrjes në Europën Qëndrore dhe Lindore

arrijmë në përfundimin që:

Ende nuk ka një shembull të maturuar të një tregu të huamarrjes.

Në të gjitha vendet që kemi shqyrtuar më sipër si baza ligjore ashtu edhe sjellja e NjQV-

ve apo institucioneve financiare ende nuk janë plotësisht të stabilizuara.

kopje


45

Tregjet janë ende në zhvillim dhe është e vështirë të gjesh një treg plotësisht të maturuar,

por ajo që ne mund të bëjmë është dallimi midis vendeve të rajonit ku dallohen lehtë

vende si Shqipëria, Rumania dhe Rusia (që janë në hapat e para) dhe tregje të tilla si

Hungaria dhe Polonia të cilat kanë një eksperiencë 15-16 vjeçare në këto tregje.

Duke folur me gjuhën e shifrave ende vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore mbeten

larg niveleve të humarrjes lokale në krahasim me vendet e tjera të Europës.

Ka mjaft qeveri të cilat kanë dhënë miratimin për ngritjen e Agjensive për Klasifikimin e

Kredive dhe Zbatimin e Disiplinës Huamarrëse nga Autoritetet e Njësive të Qeverisjes

Vendore ashtu sikurse dhe ka shumë qeveri të cilat parapëlqejnë kontrollin e drejtpërdrejt

të operacioneve të huamarrjes.

Të gjitha vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore megjithëse kanë analogji në sjelljet e

tyre ndaj borxhit lokal në çështjen e kontrollit të këtij borxhi, shpalosin identitet të

reflektuar në:

Shumën maksimale të borxhit vjetor (vende si Shqipëria, Estonia, Hungaria, Polonia dhe

Sllovakia kontrollojnë limitin maksimal të shumës totale të borxhit vjetor)

Tavanet për shumën e borxhit të përgjithëshëm nuk e kalon 60% të GDP-së (si Estonia,

Sllovakia, Shqipëria dhe Polonia)56

Limitin në totalin vjetor të huave afat- shkurtëra (Bullgari, Rumani, Shqipëri)57

Mjaft vende aplikojnë një kontroll sipas rregullave të paracaktuara, por gjithashtu nuk

ngurrojnë të vendosin sanksione në rast të mosrespektimit të kritereve të

sipërpërmendura. E drejta për të marrë në administrim Njësi Vendore të caktuara, pas

situatave të vështira financiare si rrjedhojë e keqmenaxhimit të borxhit është e

sanksionuar në legjislacionin për humarrjen e vendeve të tilla si Hungaria dhe

Shqipëria.58

56

Gurraj et al 2002, Sootla et al. 2002, Balas dge hegedus 2004, Kopanska dhe Levitas 2004, Kling dhe

Nizbabsky 2004, Ghinea et al.2004

57 Popa et al.2002, Tçavdarova et.al 2002

58 Kuadri Rregullator i Huamarrjeve Wetzel (2001), Hogye (2002) dhe (Swianiewicz 2004a)

kopje


46

Disiplinim i buxhetit, ku bën pjesë edhe huamarrja, e konkretizuar në përputhshmërinë,

rregullat dhe sanksionet janë atribut i Qëverisjes Qëndrore. Kurse performanca buxhetore

e Njësive të Qeverisjes Vendore është atribut i të dy pushteteve. Vendosja dhe respektimi

i rregullave dhe kufizimeve është një masë parandaluese që frenon marrjen e borxheve të

mëdha nga Njësitë e Qeverisjes Vendore. Mbështetur në gjithë sa thamë më sipër arrijmë

në konkluzioni se respektimi i disiplinës së buxhetit është një element kyç për të patur një

buxhet të balancuar në nivel vendor. Kjo tendencë për respektim të disiplinës së buxhetit

nuk nënkupton që Qeveritë e Njësive të Qeverisjes Vendore të stepen përpara huamarrjes

por të përpiqen që të përshtasin politikat e tyre të investimit me kapacitetet e tyre fiskale

dhe t’i kushtojnë vëmendjen e duhur analizës kosto-përfitim të këtyre projekteve që

financohen falë huamarrjes. Të dyja sjelljet ekstreme si :

“Euforia” e Njësive të Qeverisjes Vendiore (veçanërisht kur kanë një periudhë kohe me

tregues të mirë financiar) edhe

Vetëkontrolli (që çon deri në frenim total të këtyre inisiativave)nuk janë përvoja për t’u

marrë shembull.

Dy karakteristikat që mund të evidentojmë në lidhje me decentralizimin fiskal, pasi

rishohim edhe njëherë të dhënat (të cilat janë shumë të pakta) krahasuese në lidhje me

Qeverisjen Lokale dhe decentralizimin tregojnë se:

Çfarëdo që Njësitë Lokale shpenzojnë janë shumë më pak sesa këto Njësi kanë nevoja

reale.

Pavarësisht nëse niveli ekonomik i shteteve është i lartë apo i ulët, Qeveritë Lokale kanë

pak ose aspak mundësi të zgjerojnë bazën e taksave lokale59

.

Rregulli i artë i cili përligj faktin që një huamarrje mund të financojë vetëm projekte për

investime mbështetur në parimin “Pay-as-you-use” për vetë faktin se përfitimet nga këto

projekte akumulohen nga shoqëria jo vetëm në një vit por në dekada vitesh fiskale60

.

Megjithë përkujdesjen e vazhdueshme të Njësive të Qeverisjes Vendore për huamarrje të

mirëanalizuar në jo pak raste gjendemi përpara faktit se Njësitë e Qeverisjes Vendore

janë të paafta të kryejnë shërbimin e borxhit. Kjo vjen si rrjedhojë e politikave

menaxhuese të buxhetit jo shumë të mira apo mungesës së aftësive për përgatitjen e

buxhetit dhe studimin e investimeve kapitale. Nga vëzhgimi i eksperiencave të Europës

Lindore arrijmë në përfundimin se situata të njëjta në vende të ndryshme janë rrjedhojë e

gabimeve të bëra në menaxhimin e këtyre projekteve, gabime të cilat mund të jenë:

Gabime me natyrë ekonomike (vlerësimi i fizibilitetit të projektit)

59

“Fiscal Decentralizacion in Developing Countries” Bird. Riçard R / Vailla Court. F (1995) faqe 17 60

Local Public Finance in Europe: “Balancing the Budget and Controling that”, Dafflo,B (2008) faqe 28

kopje


47

Gabime me natyrë politike të cilat janë rrjedhojë e hartimit dhe zbatimit të projekteve në

periudha të caktuara dhe të motivuara jo nga qëllime ekonomike por mirëfillta si politike

( sikundër ndodh në periudhat e zgjedhjeve)

Të gjitha këto gabime mund të çojnë në mënyrë të menjëherëshme në:

Investime që sjellin një shërbim të lartë të borxhit krahasuar me kapacitetin financiar të

Njësive të Qeverisjes Vendore.

Investime të cilat nuk e përligjin plotësisht shpenzimin e bërë për to dhe që kanë kosto të

larta të mirëmbajtjes së tyre.

Investime të cilat kryhen për të “blerë” votat e qytetarëve në periudha elektorale.

kopje


48

KONKLUZIONE

- Qëllimi i qeverisjes vendore është të sigurojë përdorim efikas dhe efeçient të

burimeve publike dhe të kryerjes së shërbimeve në nivelin sa më të afërt për qytetarët,

por përmbushja cilësore e sherbimeve kushtëzohet nga nje seri faktoresh objektiv e

subjektiv.

- Megjithëse NjQV-të në Europën Qëndrore dhe Lindore ndeshin vështirësi (dhe janë

në nivele të ulëta huamarrje) duhet të guxojnë por në mënyrë të kujdesshme të

ndjekin poltikat e humarrjes të destinuara për investime.

- Decentralizimit fiskal synon që, pushteti vendor të ketë mjete të domosdoshme

financiare, për të ushtruar funksionet e përcaktuara me ligj dhe autonomi në

përdorimin e këtyre burimeve por ende përmbushja e këtij qëllimi kërkon impenjim

maksimal në të gjitha nivelet qeverisjes.

- Ky proçes huamarrje duhet të jetë i monitoruar, ç’ka kërkon informacion të plotë, të

saktë dhe të përditësuar nga ana e NjQV-ve.

- Respektimi i disiplinës së buxhetit është një element kyç për të patur një buxhet të

balancuar në nivel vendor të Njësisë Vendore.

- Qeveritë Lokale duhet të kenë një autonomi të konsiderueshme fiskale, të udhëhequr

dhe kontrolluar sa më pak nga Qeveria Qëndrore.

- Në kushtet e zgjerimit të Autonomisë Fiskale Vendore dhe transferimit gjithnjë në

rritje të kompetencave të Pushtetit Vendor, për të garantuar ushtrim efektiv të

mandateve të të përzgjedhurve vendor si dhe ofrimin e shërbimeve të përmirësuara

dhe të shtuara nga ana e njësive të pushtetit vendor, aksesimi i huave nga sektori

financiar/bankar do të forconte në mënyrë të rëndësishme kapacitetet financiare dhe

ekonomike të Njësive Vendore”.

kopje


49

BIBLIOGRAFIA

Local Public Finance in Europe: “Balancing the Budget and Controling that”, Dafflo,B

(2008).

Gurraj et al 2002, Sootla et al. 2002, Balas dge hegedus 2004, Kopanska dhe Levitas

2004, Kling dhe Nizbabsky 2004, Ghinea et al.2004.

Popa et al.2002, Tçavdarova et.al 2002.

Kuadri Rregullator i Huamarrjeve Wetzel (2001), Hogye (2002) dhe (Swianiewicz 2004

Fiscal Decentralizacion in Developing Countries” Bird. Riçard R / Vailla Court.

LPGA-ja është mbështetur dhe financuar nga USAID-Tiranë dhe Ministria e Financave të

Republikës së Shqipërisë.

Manuali për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore Prill 2009.

Pasi ligji mbi “Huamarrjen e Qeverisjes Vendore” është miratuar në vitin 2008.

Swianiewicz P; Kopanska A (2005) Analysis of Impediments to Development of Sub-

National Bond Market; Raport dla Banku Swiatowego; materialy niepublikowane.

Kopanska.A “Communal bond market in Poland”

Neni 65 i “Ligjit për financimin publik në Poloni.

“The Challenge of Fiscal Decentralization in Tranzition Countries Issues 2002-2013”,

Dabla-Norris.E; Wade.P, IMF 2002 .

Borodo, A. (2000). Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej. Zagadnienia prawne.

Ofi cyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz.

kopje


50

Burimi i informacionit Ministria e Financave të Estonisë, www.fin.ee

Swianiewizc,R “Local Government Borrowing: Risks and Rewards”A Report on Central

and Eastern Europe

KLING, Jaroslavski dhe Viktor Nizansky (2004) “From Deregulation to Regulation and

Stabilization in Slovakia”, in Pawel Swianiewicz ed, Local Government Borrowing: Risk

and Rewards: A report on Central and Eastern Europe, (Budapest Open Society Institute)

Burimi i informacionit është Ministria e Financave të Sllovakisë dhe OECD

www.olis.oecd.org/olis/2004doc dhe IMF dhe WB www.finance.gov.sk/mfsr/mfsr.nsf

Mayerki, Radovan 2005 “The process of fiscal decentralization”.

KLING, Jaroslavski dhe Viktor Nizansky (2004) “From deregulation to Regulation and

stabilization in Slovakia”, in Pawel Swianiewicz ed, Local Government Borrowing: Risk

and Rewards: A report on Central and Eastern Europe, (Budapest Open Society Institute).

Javoda. R.(2006) “Dept Menagment of Czeç Local Governments: Problem and

Solution”/Case Study: Jindriçovice pod Smrkem.

Markova. H ; “Finance of Municipalities, Towns and Regions”.

Javoda,R.(2006) “Dept Menagment of Czeç Local Governments: Problem and Solution”.

Local Governance in Developing Coutries” Shah,Anwar.

Ligji nr.9869, datë 4.2.2008”Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore” Neni nr 12.

Ligji nr.9869, datë 4.2.2008 “Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore” Neni nr 14.

OECD (2001), “Praktikat më të mira të OECD-së për transparencën e buxhetit”.

Manual i Huamarrjes Vendore prill 2009.

Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr.29, datë 21.12.2006.

http://www.fin.ee/

http://www.finance.gov.sk/mfsr/mfsr.nsf

kopje


51

Stability Pact Conference, Fiscal Decentralization in SEE Countries, Case of Albania, 30

September.

Stability Pact Conference, Fiscal Decentralization in SEE Countries, Case of Albania, 30

September 2006.

“Strategjia kombëtare e decentralizimit dhe e autonomisë lokale”, VKM nr. 615, datë

2/11/2000

Ligji Nr.8652, datë 31.07.2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e

QeverisjesVendore”, ndyshuar me Ligjin nr. 9208, datë 18.03.2004: “Për disa ndryshime

në Ligjin nr. 8652, datë 31.07.2000; “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes

Vendore”.

Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore u nënshkrua nga Shqipëria më 27/05/1998, u

ratifikua më 4/04/2000 dhe hyri ne fuqi më 1/08/2000, Ligji nr. 8548, datë 11/11/1999

“Për Ratifikimin e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore”.

“Menaxhimi dhe paratë publike”

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë “Ligji nr.8417, datë 21/10/1998”.

Ligji nr .9869, datë 4.2.2008, “Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore”.

Udhëzim numër 35, datë 5.11.2008 për zbatimin e ligjit nr 9869, datë 4.02.2008, “Për

huamarrjen e Qeverisjes Vendore”

Ligji nr. 8652, datë 31.07.2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor”,

i ndryshuar me: Ligjin Nr. 9208, datë 18.03.2004.

Ligji nr. 9936 datë 26.06.2008, “Për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e

Shqipërisë”.

Ligji nr. 8743, datë 22.02.2001, “Për Pronat e Paluajtshme Shtetërore”.

Ligji nr. 8744, datë 22.02.2001, “Për Transferimin e Pronave të Paluajtshme Shtetërore

në Pushtetin Vendor”.

kopje


52

Ligji nr. 9228, datë 29.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” .

Ligji nr . 9665, datë 18.12.2006, “ Për Huamarrjen Shtetërore, Borxhin Shtetëror dhe

Garancitë Shtetërore të Huasë”.

Ligji nr. 10 158, datë 15.10.2009 “Për obligacionet e shoqërive aksionare dhe të qeverisë

vendore”.

Miratuar në 1999/2000 dhe e rishikuar më 2006

fakulteti shkencave politike juridike departamenti...

Documents