нурууны байгалийн зурган индекс судалгааны...

Баруун Хэнтийн Хонин нуга, Зүүн Хэнтийн Онон-Балж болон

Алтай Соёны бүс нутаг дахь Мянган угалзатын нурууны байгалийн

цогцолборт газарт 2010 оны зун хэрэгжүүлсэн

Зэрлэг амьтдын зурган индекс судалгааны тайлан

Тайланг бэлтгэсэн:

Сюсэн И Таунсэнд

Мягмарын Мөнхжаргал

Галтбалтын Батбаяр

Степ форвард хөтөлбөр

Монгол улсын их сургууль

Их сургуулийн гудамж 1

Улаанбаатар 210646

Шуудангийн хайрцаг 46/377

Монгол улс

WPI Mongolia, ZSL ii

Гарчиг

ТАНИЛЦУУЛГА........................................................................................................... 1 АРГАЗҮЙ ...................................................................................................................... 3

Судалгааны талбай .................................................................................................... 3 Баруун Хэнтийн Хонин нуга ..................................................................................... 4

Зүүн Хэнтийн Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар .................................... 4 Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар, түүний орчны бүс ....................... 5

Камер ашигласан судалгаа ........................................................................................ 6 Өгөгдлийн менежмент ба анализ .......................................................................... 7

Шувуудын цэгэн тооллого ........................................................................................ 7 Жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригч ........................................................................ 7

Шувууны тор ............................................................................................................. 8 Гар далавчтан амьтдын дуу авианы мониторинг ..................................................... 8

Зүйлийн жагсаалт ...................................................................................................... 9 ҮР ДҮН .......................................................................................................................... 9

Камер ашигласан судалгаа ........................................................................................ 9 Шувуудын цэгэн тооллого ...................................................................................... 18

Жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригч ...................................................................... 22 Шувууны тор ........................................................................................................... 26

Гар далавчтаны дуу авианы мониторинг ................................................................ 28 Зүйлийн жагсаалт .................................................................................................... 30

ДҮГНЭЛТ ............................................................................................................ 32 Тусгай хамгаалалттай газруудын менежментэд өгөх зөвлөмж ............................. 34

ИШЛЭЛ АВСАН БҮТЭЭЛҮҮД ................................................................................. 36

WPI Mongolia, ZSL iii

ТАЛАРХАЛ

Хээрийн судалгаанд оролцсон биологичид болох Мандахын Тамир,

Мөнхжаргалын Амартүвшин, Бат-Эрдэнийн Балдан-Осор, Болдын Батбаяр,

Пүрвээгийн Баярмаа, Ганбаатарын Нарантуяа, Дониддэмбэрэлийн Алтантогтох,

Түмэнбаярын Сайн-Эрдэнэ, Санжаагийн Мөнхдалай, Ганбатын Ширнэнбаатар нарт

цуцашгүй шаргуу ажилласанд нь бид гүнээ талархаж байна. Cудалгааны ажлыг

зохион байгуулалцаж, шаардлагатай зарим хэрэглэгдэхүүнээр хангаж, энэхүү

тайлангийн Монгол орчуулгыг хянасан Степ форвард хөтөлбөрийн захирал доктор

Сүндэвийн Гомбобаатарт талархснаа илэрхийлж байна. Монголын Байгаль орчин,

аялал жуулчлалын яамны холбогдох хүмүүс болон дэд сайд Чойжанцангийн

Жаргалсайханд гүнээ талархаж байгаагаа илэрхийлье.

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар дахь судалгааны талбайн

хувьд Нэгдсэн үндэстний байгууллагын хөгжлийн хөтөлбөрийн (НҮБХХ) ажилтан

Онно Ван Дэн Хьѐвэл төслийг зохион байгуулахад тусалсан явдалд баярлалаа. Мөн

“НҮБХХ-ийн Алтай соѐны уулархаг бүс нутгийн биологийн төрөл зүйлийг ард

иргэдийн оролцоотойгоор хамгаалах” төслийн үндэсний менежер доктор

Нямсүрэнгийн Батнасан, биологийн олон янз байдлын хамгааллын асуудал

хариуцсан ажилтан Цэрэндоржийн Мөнхбат нарт талархснаа илэрхийлж байна.

Судалгааг газар дээр нь гүйцэтгэхэд Ховд аймгийн Цэцэг сумын хамгаалалттай

газрын дарга Жамбын Хайсдаваа, мэргэжилтэн н.Галцог, байгаль хамгаалагчид-

Чулуунбаатарын Галбадрах, Батхүүгийн Барсүрэн, Даахүүгийн Төмөрхуяг нарт

судалгааны ажилд үнэтэй хувь нэмрээ оруулсанд талархаж байна. Бидний ажлыг

үргэлж дэмжиж байсан Хар ус нуур орчмын УТХГН-ын хамгаалалтын захиргааны

дарга Д.Чинбат, орон нутгийн удирдлагууд болон иргэдтэй хамтран ажиллахад

туслалцаа үзүүлсэн Алтай-Соѐн төслийн Ховд аймаг дахь хэсгийн орон нутгийн

зохицуулагч Ү.Сувдчимэг нарт баярласнаа илэрхийлье. Бидний ажлыг дэмжин

ажилласан Цэцэг сумын засаг дарга Д.Мөнхтөрт мөн талархлаа.

Хонин нугын судалгааны талбайн хувьд Хонин нуга судалгааны суурингийн

захирал доктор, профессор Михайл Мюленберг, судалгааны суурингийн менежер

А.Энхмаа, судлаач Л.Энхтунгалаг, Хан Хэнтийн тусгай хамгаалалттай газрын

байгаль хамгаалагч Д.Мягмарсүрэн нарт бидний ажлыг дэмжсэнд гүнээ талархаж

байна.

Онон-Балж дахь судалгааны талбайн хувьд Дэлхийн байгаль хамгаалах

сангийн (ДБХС) Улаанбаатар дахь төлөөлөгчийн газар, ялангуяа байгаль

хамгааллын асуудал хариуцсан захирал Бадамжавын Лхагвасүрэн, Монгол дахь

хөтөлбөрийн менежер Балдангомбын Батхуяг, Хөтөлбөрийн газрын захирал

Б.Чимэд-Очир нар бидний ажлыг үргэлж дэмжин ажилласан бөгөөд бид талархлаа

илэрхийлэх нь зүйн хэрэг болно. ДБХС бидэнд Дадал сум дахь салбар нэгжийн

байрандаа ажиллах боломжоор хангасан ба ДБХС-ийн Дадал сум дахь салбарын

захирал Чимэддоржийн Чинбат, санхүү захиргааны асуудал хариуцсан ажилтан

Пүрэвжавын Даваацэцэг нар бидний ажилд гүн туслалцаа үзүүлсэнд баярлалаа.

Судалгааг газар дээр нь хэрэгжүүлэхэд бидний ажилд тусалсан Онон-Балжийн

WPI Mongolia, ZSL iv

цогцолборт газрын захирал Осорын Цэндгомбо, мэргэжилтэн н.Од, н.Одмаа,

байгаль хамгаалагч н.Сүхбаатар, н.Наранболд, н.Гансүх нарт талархаж буйгаа

илэрхийлье. Мөн Дадал сумын засаг дарга Ц.Жамсранжав бидний ажлыг дэмжиж

байсанд талархаж байна.

Жолооч н.Төмөрбаатар, н.Мягмар, н.Буянцогт, тогооч н.Уламбаяр,

н.Уртнасан нарын шаргуу ажилласан явдалд талархаж байна. Монгол улсын их

сургуульд байрлах Степ форвард хөтөлбөр машин болон хүн хүчээр хангасан

явдалд талархаж байгааг хүлээн авна уу.

ТАЛАРХАЛ

Монгол улсын Байгаль орчин аялал жуулчлалын яам болон Дэлхийн банк

хамтран Нидерландын вант улсын засгийн газрын итгэлийн сангийн дэмжлэгээр

хэрэгжүүлж буй Байгаль орчны шинэчлэл-2 төслийн санхүүжилтээр энэхүү

судалгаа хийгдэв. Судалгааны багаж тоног төхөөрөмжийг Лондонгийн амьтан

судлалын нийгэмлэг болон НҮБХХ-ийн Алтай соѐны уулархаг бүс нутгийн

биологийн төрөл зүйлийг ард иргэдийн оролцоотойгоор хамгаалах” төслөөс

хангасан болно.

WPI Mongolia, ZSL

ТАНИЛЦУУЛГА

Монгол орон сүүлчийн хорь орчим жилийн хугацаанд зах зээлийн эдийн

засагтай нийгэмд шилжсэнтэй холбоотойгоор нийгэм, эдийн засаг болон хүрээлэн

буй орчинд ихээхэн өөрчлөлт гарсан юм. Энэхүү өөрчлөлт нь хүн амд ч нөлөөлөв.

Үүнээс шалтгаалан ажилгүйдэл хэд дахин нэмэгдэж, улмаар хууль бус агнуур,

зэрлэг амьтдын худалдаа газар авч, одоогийн байдлаар жилд 100 сая америк доллар

давсан гэсэн тооцоо байна (Wingard & Zahler, 2006). Сүүлийн хорь гаруй жилд

амьтдын популяцийн чиг хандлагыг тодорхойлохуйц шинжлэх ухааны ул суурьтай

судалгаа цөөн хийгдсэн учир дээрх хүчин зүйл Монгол орны зэрлэг амьтдад хэрхэн

нөлөөлж буйг тодорхойлоход бэрхшээлтэй байна. Цөөн тооны зүйлүүд харьцангуй

сайн судлагджээ. Тухайлбал, монгол тарваганы тоо толгой их хэмжээгээр

хорогдсон мэдээ баримт байна (Demberel, 1997; Batbold, 2002; Townsend & Zahler,

2006). Дэлхийн банкны тусламжтай хийгдсэн Монгол орны хөхтөн амьтдын улаан

дансанд амьтдын хорогдол өндөр байгааг дурьджээ. Тухайлбал, өвсөн тэжээлт том

хөхтний 79%, мах идэшт амьтдын 12% ховордлын тодорхой ангилалд багтжээ

(Clark et al., 2006). Хэдийгээр улаан данс бүтээх нь ажлын амжилттай эхний алхам

боловч зүйлийн мэдээлэл дутмаг учир зарим зүйл хөхтний үнэлгээг аман яриа

болон мэргэжилтнүүдийн дүгнэлтэд үндэслэн хийжээ.

Монгол орны доройтож буй зэрлэг амьтдын популяци, тэдгээрийг

доройтуулж буй асуудлууд болон түүний цар хүрээг тодорхойлохыг шаардаж

байна. Зэрлэг амьтдын зурган индекс буюу биологийн олон янз байдлын урт

хугацааны мониторингийн стратеги нь Биологийн олон янз байдлын конвенцын

биологийн олон янз байдлын доройтлын эрчмийг 2010 гэхэд бууруулах тухай

зорилтын хэрэгжилтийг хянах, биологийн олон янз байдлын өсөлт бууралтын

хандлагад анализ хийх гэх мэт суурь мэдээллийг бий болгоход чиглэнэ. Монгол

орны өөр өөр бүс нутаг, ялгаатай амьдрах орчинд мониторингийн судалгаа хийх нь

Монгол орны зэрлэг амьтдын олон янз байдал болон тархалт, сайтар судлагдаагүй

зүйлүүдийн зан төрх болон экологийн талаар шинэ мэдээ баримттай болно.

Цаашилбал, тухайн нутаг бүрт хэрэгжүүлбэл зохих зэрлэг амьтдын зохистой

менежментийг тодорхойлж, цуглуулсан өгөгдлөө ашиглан тухайн нутгийн болон

үндэсний хэмжээний биологийн олон янз байдлын индексийг тооцох боломж

олгоно. Монгол орны ховор болон бага судлагдсан зарим амьтдын зургийг авч, тоо

толгойн эрчимтэй бууралт ажиглагдаж буй нь тодорхой болсон тохиолдолд ард

иргэд, эрх баригч, шийдвэр гаргагч хүмүүст эдгээр гэрэл зураг нь нөлөөлж чадах

чухал материал болох ач холбогдолтой.

Зэрлэг амьтдын зурган индексийн протокол хэмээх баримт бичиг нь

Үндэсний хүрээлэн буй орчны судалгааны консул (NERC)-ын санхүүжүүлж зохион

байгуулсан, камер ашиглан судалгаа хийх арга зүй эзэмшсэн дэлхийн шилдэг

шинжээчдийн оролцсон цуврал семинарийн үр дүнд боловсрогджээ. Энэхүү

семинарт Лондонгийн амьтан судлалын нийгэмлэг (ZSL), Зэрлэг амьтан хамгаалах

нийгэмлэг (WCS) зэрэг байгууллагууд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд камер

ашиглан мониторинг хийдэг Даян дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF),

WPI Mongolia, ZSL 2

Conservation International, Flora and Fauna International гэсэн байгууллагууд

оролцсон юм. Зэрлэг амьтдын зурган индексийн протокол нь тохиолдоц болон

зүйлийн баялагийн индекст үндэслэн, хуурай газрын сээр нуруутан амьтдыг тухайн

нутагт байгаа эсэхийг хянах бүлгэмдлийн түвшний арга болно (O’brien et al. 2010).

Камер байрлуулан мониторингийн судалгаа хийх нь зөвхөн ойн ганц нэг

зүйл амьтан, тухайлбал бар, эсвэл ирвэсийг судлах төдийгөөр хязгаарлагдаж

байлаа. Камер байрлуулан судлах аргазүйд дэвшил гарснаар олон янзын амьдрах

орчинд буй хуурай газрын хөхтөн, шувуудын олон янз байдлын чиг хандлага,

элбэгшил, тархалт зэрэгт мониторинг хийх боломжтой болжээ. Камер ашиглан

судлах нь шинэлэг, ажиглагчийн алдаа багатай, мөн гэрэл зургууд нь бодитой

байдаг тул мониторинг хийхэд тохиромжтой арга юм. Энд заавал нарийн

мэргэшсэн хүн шаардлагагүй (сургалтанд хамрагдсан байхад хангалттай), мөн

судалгаа хийсэн газруудыг харьцуулах боломжтой, цуглуулсан өгөгдлийг ашиглан

олон янз байдлын индексийг тооцож болно. Ижил төрлийн, нарийн судалгаатай

харьцуулбал зардал багатай, мөн шийдвэр гаргагчид болон ард иргэдийн анхаарлыг

татаж чаддаг давуу талтай. Судалгааны өгөгдөлд анализ хийж, 2005 онд Бакланд

нарын боловсруулсан геометр дундаж тооцох аргаар индексийг гаргана.

Бид харьцангуй том талбайг хамруулан зүйлийн тохиолдоц, тархалтыг

судлах зорилгоор камер тавьсан нь илүү оновчтой сонголт байлаа. Тохиолдоцын

загварчлалыг ашиглах нь бодит тохиолдоц, илрэх магадлалыг тооцох боломж

олгоно. Зүйлүүд тухайн газар нутагт амьдардаг боловч судалж буй цэгт илрээгүй

байж болох талтай. Энэхүү үзэгдэл нь бодит тохиолдоцыг дутуу үнэлэхэд хүргэдэг.

Ер нь илрүүлэх магадлалыг тооцохоос өмнө тохиолдоцыг хэмжиж болохгүй

(MacKenzie, 2005a). Тохиолдоцын энэхүү загварчлал нь зэрлэг амьтдын зурган

индексийн үндэс суурь болдог (Obrien et al. 2010).

Олон жил цуглуулсан өгөгдөл ашиглан сээр нуруутан амьтдын бүлгэмдлийн

хэмжээнд ажиглагдаж байгаа өөрчлөлт, түүний эрчмийг илрүүлж болно. Зарим

зүйлүүдийн тоо толгойн өсөлтийн хамт тухайн бүлгэмдэлд бусад эмзэг, ховор

зүйлүүдийн тоо толгойн бууралт явагдаж байж болох талтай. Бүлгэмдлийн

түвшинд мониторинг хийхдээ тодорхой бүлэг зүйлүүд (ашиглалтанд өртдөг, устах

аюулд хүрсэн, ховор зүйлүүд гэх мэт)-ийн тоо толгойн өөрчлөлтийг нарийвчлан

авч үзнэ.

Бид 2009 оны зун Монгол орны баруун хэсэг, Ховд аймгийн Цэцэг сумын

нутагт орших Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын хилийн дотор болон

гадна хэсэгт Зэрлэг амьтдын зурган индексийн анхдагч судалгааг хийв (зураг 1).

Мөн жижиг хөхтний амьд баригч, цэгэн тооллого, шувууны тор, гар далавчтан

амьтдад зориулсан хэт авианы багаж зэргийг ашиглан бусад судалгааг хийлээ.

Цогцолборт газрын дотор болон гадна амьдрах зүйлүүдийг хамруулан, зүйлийн

жагсаалтыг боловсрууллаа. Бид камерийн хэвийн ажиллагааг туршихын зэрэгцээ

өөрсдийн судалгааны цаашид ашиглах арга зүйг боловсрууллаа.

WPI Mongolia, ZSL 3

Энэхүү тайланд бид 2010 оны судалгааны үр дүнг багтаалаа. Бид зуны турш

хоорондоо 1 км зайтай 100 камеруудыг гурван судалгааны талбайд ижил цаг

хугацаанд байрлуулсан. Судалгааны гурван бүс нутагт баруун Хэнтийн Хонин

нуга, зүүн Хэнтийн Онон- Балжийн байгалийн цогцолборт газар, Алтайн уулархаг

бүс нутгийн Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрыг багтаасан.

Судалгааны талбай бүрт жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригч тавих, жижиг

шувуудыг барих тор тавих, шувуудыг тоолох цэгэн тооллогын арга, гар далавчтанг

судлах дуу авианы мониторингийн аргуудаар судалгаа хийсэн бөгөөд эдгээрийн үр

дүнг мөн тайланд тусгасан. Тохиолдоцын статистик болон шувуудын нягтшилын

анализын үр дүнгүүдээр эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бэлтгэж тусад нь тайлагнах

болно.

Энэхүү судалгаа нь NEMO2 төслөөр санхүүжигдэн хэрэгжсэн. Зарим нэмэлт

судалгааны багажуудыг Нэгдсэн үндэсний байгууллагын хөгжлийн хөтөлбөрийн

Алтай соѐн төсөл болон Лондонгийн амьтан судлалын нийгэмлэгээс

санхүүжүүлсэн. Мөн Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамны харъяа тусгай

хамгаалалттай газруудын захиргаа биднийг хүн хүч болон орон байраар хангасан

юм.

АРГАЗҮЙ

Судалгааны талбай

Зэрлэг амьтны зурган индексийн судалгааг хэрэгжүүлэхэд дараах бүс

нутгуудыг сонгон авсан. Баруун Хэнтийн бүс нутаг дахь Хонин нуга (KN; Хан

Хэнтийн дархан цаазат газрын орчны бүс), зүүн Хэнтийн бүс нутаг дахь Онон-Балж

(OB), Алтай соѐны бүс нутаг дахь Мянган угалзат (MU) (зураг 1). Судалгааны

талбай бүхэн өөр өөр менежментийн бүсүүд бүхий тусгай хамгаалалттай газрын

статустай (Хүснэгт 1).

Хүснэгт 1: Судалгааны талбай бүрийн дотоод бүсүүд (талбай км2)

Бүсүүд KN OB (А,

B)

OB A OB B MU

Орчны бүс 17,594 8,332 8,332 0 3,173

Хязгаарлалтын бүс 8,803 2,562 2,030 532 223

Аялал жуулчлалын бүс 0 1,050 733 317 286

Хамгаалалтын бүс 2,664 0 0 0 0

Онцгой бүс 983 343 135 208 122

Нийт 30,044 12,287 11,230 1,057 3,804

WPI Mongolia, ZSL 4

Баруун Хэнтийн Хонин нуга

Хонин нуга нь Хан Хэнтийн дархан цаазат газрын орчны бүсэд орших

бөгөөд баруун Хэнтийн далайн түвшнээс дээш 930 м өндөрт өргөгдсөн (N

49°05’17’’; E 107°17’36’’) уулын хөндий юм (зураг 2). Хэнтийн уулс нь Сибирийн

ойн өмнөд хэсэг болон хээрийн бүстэй хиллэдэг. Энэ газар нь Хан Хэнтийн тусгай

хамгаалалттай газрын орчны бүсэд хамаарагдах учраас ой болон бэлчээр нь

хуулиар хамгаалагдсан байдаг. Бидний судалгааны талбай мөн Сибирийн тайгын

өмнөд хэсэг ойт хээр болон үргэлжлэх шилжилтийн бүсэд байрласан. Цэвдэгт

хөрсөнд ургаж буй байгалийн ой уулынхаа умард хажууд ургадаг байхад өмнөд

хажууд нь нилээд их хэмжээний нарны цацраг хүлээн авсны улмаас харьцангуй

хуурай нөхцөл бүрдэж хээрийн ургамлаар бүрхэгдсэн байна (гэрэл зураг 1A-D).

Энэ шилжилтийн бүсэд тайгын шилмүүст ойн элемент төв азийн хээрийн ургамлын

аймгийн элементтэй нэгддэг (Дуламсүрэн нар, 2004).

Хонги, Шарлан голууд нийлж Байгаль нуурын усны ай савын дээд хэсэг

болох Ерөө голыг бий болгох бөгөөд энэ уулзвар дээр Хонин нуга судалгааны

суурин байрладаг. Энэхүү судалгааны суурин нь Монгол улсын их сургуулийн

Биологийн факультет болон Жѐорж Аугустын нэрэмжит Геттенгений Их

сургуулийн хамтын ажиллагааны хүрээнд Германы эрдмийн солилцооны алба

(DAAD)-ны дэмжлэгтэйгээр 1997 онд байгуулагдсан. Германы Volkswagen сан

болон Германы BMBF (Шинжлэх ухааны судалгаа, боловсролын яам) судалгааны

сууринг санхүүжүүлж байгуулсан бөгөөд одоогоор дэд бүтцийн урсгал зардлыг

GAUG хариуцан ажилладаг.

Зүүн Хэнтийн Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар нь Амар мөрний сав газрын

экобүс буюу зүүн Хэнтий дэхь Дорнод аймгийн Баян-Уул сум (345 км2), Хэнтий

аймгийн Баян-Адарга (87 км2), Норовлин (216 км

2), Биндэр (690 км

2), Дадал (2818

км2) сумдын нутагт оршино (Зураг 3, хүснэгт 1). 4157 км

2 талбайтай энэхүү

байгалийн цогцолборт газар нь онцгой бүс, аялал жуулчлалын бүс, хязгаарлалтын

бүс хэмээх дотоод бүсчлэлтэй “А” болон “Б” гэсэн хоѐр хэсгээс бүрдэнэ. Орчны

бүс нь нилээд том бөгөөд Хэнтий аймгийн Батширээт, Биндэр, Норовлин, Дадал,

Баян-Адарга, Дорнод аймгийн Баян-Уул хэмээх 6 сумын нутагт тохиолдоно. Онон-

Балжийн байгалийн цогцолборт газрыг байгуулсан нь Онон мөрний сав газар болон

түүний цэвэр усны баялаг нөөц, ойт хээрийн экосистем, экологийн тогтоц болон

ландшафтын хамгаалалт, байгалийн нөөцийн тогтвортой ашиглалтаар биологийн

олон янз байдлыг хамгаалах, экологийн тэнцвэрийг хадгалах, байгалийн болон

түүхэн дурсгалт үзэсгэлэнт газруудад түшиглэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх

зэрэгт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тусгай хамгаалалттай газрын зүгээс цогцолборт

газар болон орчны бүсэд амьдарч байгаа орон нутгийн ард иргэдийн байгаль

хамгаалах санаачлагыг дэмжин бүс нутгийн тогтвортой хөгжлийг бататган

ажилладаг.

Уг цогцолборт газар нь Сибирийн тайгын шилмүүст ойн өмнөд захад орших

бөгөөд дагуурын хээр лүү сунаж тогтсон байдаг. Онон-Балжийн сав газар нь

WPI Mongolia, ZSL 5

биологийн олон янз байдлаар баялаг бөгөөд маш эмзэг экосистем юм. Дундаж

өндөртэй уулсууд босоо тэнхлэгийн дагуу сунаж тогтсон бөгөөд Хэнтийн нурууны

тайгын шилмүүст ой нь ойт хээрийн ландшафт болон солигдож онцгой

экосистемийг бүрдүүлдэг (Гэрэл зураг 2A-D).

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар болон түүний орчны бүс нь

дээрх 6 сумын 18000 оршин суугчид болон 407351 толгой малыг тэтгэдэг. Тусгай

хамгаалалттай газрын хил дотор 365 өрхийн 1527 оршин суугчид амьдардаг бөгөөд

31251 толгой мал бэлчээрлэдэг. Байгаль хамгаалах зорилготой 75 бүлэг нөхөрлөл

болон төрийн бус байгууллагууд орчны бүсийн сумдуудад үйл ажиллагаа явуулж

байна. Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газрын хамгаалалтын захиргаа нь

2006 оны 7-р сарын 24-нд байгаль орчны яамны 238-р тогтоолоор Хэнтий аймгийн

Өндөрхаан хотод байгуулагдсан. Хамгаалалтын захиргаа 2009 онд Хэнтий аймгийн

Дадал суманд нүүн шилжсэн юм. Уг хамгаалалтын захиргаа нь дарга, орон нутгийн

иргэдийг идэвхижүүлэх, мөн мониторинг судалгаа хариуцсан 2 мэргэжилтэн, 5

байгаль хамгаалагч болон Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн Монгол дахь

хөтөлбөрийн газраас санхүүжигддэг нэмэлт 2 байгаль хамгаалагчаас бүрдсэн хамт

олонтойгоор үйл ажиллагаа явуулдаг.

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар болон түүний орчны бүс нь

дэлхий дахинаа танигдсан Чингис Хааны төрсөн нутаг бөгөөд түүний хүүхэд

настай нягт холбоотой. Мөн түүнчлэн Чингис хаантай холбоотой түүхэн газрууд уг

цогцолборт газарт элбэг бий.

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газарт сөргөөр нөлөөлж буй томоохон

асуудал бол ой хээрийн түймэр юм. Түймэр ихэвчлэн 4, 5, 6-р саруудад тохиолдох

бөгөөд ургамал ургах болон нөхөн сэргэх үйл явцад сөргөөр нөлөөлдөг. Сүүлийн

арван жилд ой хээрийн түймэр жил болгон тохиосон ба хил дамнасан түймэр 6 жил

давтагдсан. Түймрээс болж ойн ургамлын бүлгэмдлүүд доройтон өөрчлөгдсөн

бөгөөд шилмүүст ой нь аажмаар хусан ойгоор солигдож байна.

Сүүлийн жилүүдэд тухайлбал 2000 оноос хойш нарсны шюте хэмээх өвчин

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар болон түүний орчны бүсэд өргөн

тархсаны улмаас Монгол орны ховор зүйлийн нэг Криловын нарсан ой энэ өвчнөөр

их хэмжээгээр өвчилсөн. Энэ өвчний тархалтаас болж нарсан ой доройтож, ихээр

хатаж шарлах болсон.

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар, түүний орчны бүс

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар, түүний орчны бүс нь

Монгол орны баруун хэсэг, Ховд аймгийн Цэцэг сумын нутаг, Алтай-Соѐны бүс

нутгийн өмнөд хэсэгт оршино (зураг 1). Тус цогцолборт газар нь нийт 631 км2

талбайтайгаас 122 км2 нь онцгой, 286 км

2 нь аялал жуулчлал, 223 км

2 нь

хязгаарлалтын бүс болно (зураг 4, хүснэгт 1). Орчны бүс нь 3173 км2 талбайтай

бөгөөд Цэцэг, Алтай, Мөст гэсэн гурван сумын нутагт байрладаг.

Алтайн уулс нь миоцен болон плиоцений үе буюу одоогоос 23-5 сая жилийн

өмнө үүсжээ (AMCS, 2009). Уулс хоорондын өргөн хөндийнүүд нь плейстоцений

үеийн мөстлөгийн улмаас хэлбэр хэлбэржин дүрсээ олсон байна. Цэцэг сумын төв

нь Их нууруудын хотгор дахь зүүн хойш болон баруун урагш сунаж тогтсон

уулсаар хүрээлэгдсэн том хэмжээтэй сав газар юм (The Altai Mountains Conservation

WPI Mongolia, ZSL 6

Strategy, 2009). Энэхүү сав газар нь баруун хойноос зүүн өмнө зүгт үргэлжилнэ.

Сумын төвөөс хойд зүгт 5 км зайд Цэцэг нуур байршина. Цогцолборт газрын

орчны бүс Цэцэг сумын төвөөс өмнө зүгт 10 орчим километрт байрлах ба мөнх

цаст Сутай уул зүүн зүгт 27 километрт оршино.

Алтайн уулс, уулс хоорондын хөндий нь өвөрмөц уур амьсгал бүрэлдэхэд

нөлөөлжээ. Жилд орох хур тунадасны хэмжээ 160-200 мм (World Meteorological

Organization, Climate data, 1961– 1990; The Altai Mountains Conservation Strategy,

2009). Өндөршлийн хэлбэлзэл бүхий энэ нутагт хээр, уулын хээр, хуурай хээр,

нуга, чийглэг нуга болон горхи, мөн эгц хадархаг амьдрах орчин зонхилдог ба ой

модгүй, бутлаг ургамал ховор тааралдана (гэрэл зураг 3A - D).

Камер ашигласан судалгаа

Нэг зуун камерыг хоѐр өөр менежментийн бүсүүд эсвэл хүний нөлөөллийн

түвшин ялгаатай газруудад 50 км2 талбай сонгож хооронд нь 1 км зайтай

байрлуулсан. Байгаль хамгаалагчдын тусламжтайгаар тусгай хамгаалалттай газрын

дотоод бүсчлэлтэй газар дээр нь танилцсан. Судалгааны талбай дахь эхний

камерын байрлалыг санамсаргүйгээр сонгож, тэдгээрийг A1, A2, A3, гэх мэтчилэн

тэмдэглэж, солбилцол тодорхойлогч ашиглан камер хоорондын зайг тодорхойллоо. “Scoutguard 550” загварын камерийг хөхтөн, шувуудын зураг авах

боломжтойгоор, амьтад явж өнгөрөх магадлалтай чиглэл, замтай тэгш өнцөг үүсгэх

байдлаар (3-5 метрийн зайд) байрлуулав. Ингэхдээ өмнөх камераас нэг километр

зайд эргэн тойрны 100 м дотор камер байрлуулах тохиромжтой цэгийг сонгов.

Газар суулгаж бэлтгэсэн 1.2 м модон шонд камерийг зориулалтын уяагаар бэхлэнэ.

Байрлуулсан камер бүрийн байршил, судалгааны талбайн дугаар, камерийн

эгнээний дугаар, багийн гишүүдийн нэрс, SD карт болон камерийн серийн дугаар,

огноо, цаг зэргийг тэмдэглэж авсан юм. “Scoutguard 550” загварын камерт 4, эсвэл

8 ширхэг “АА” зай хийж, SD карт бүр дээр өөрийн хувийн дугаарыг нь бичиж,

камерийн удирдлага ашиглан цаг болон огноог тохируулав. Дараах байдлаар бусад

тохируулгыг хийлээ. Үүнд: Camera Mode/ Камерийн горим: Camera (камер), Image

size/ Зургийн хэмжээ: 5М (5 мегапиксел), Video size/ Видео бичлэгийн хэмжээ:

Ignore (тохируулахгүй), Interval/ Давтамж: 8 sec (8 сек ), Sense Level/ Мэдрэх

түвшин: High (Өндөр), Time Stamp / Зураг дээр огноо тавих: On (Идэвхтэй), Timer

switch/ Унтрах цаг: Off (Идэвхгүй).

Тохируулгын зөв эсэхийг камерт удирлагыг холбож, шалгах горимд

шилжүүлэн, төлөвлөсөн цэгт камер хөдөлгөөн мэдэрч буй эсэхийг шалгахын тулд

судлаач камераас ойролцоогоор 3-5 метрийн зайд алхаж, камерийн улаан гэрэл

анивчиж буй эсэхийг харна. Байрлуулсан огноо, эгнээний дугаар бүхий цагаан

самбарыг тухайн камерийн өмнө барьж зургийг авч, тэмдэглэв.

Хэвийн ажиллагааг хангах үүднээс 7 хоногт нэг удаа камеруудыг шалгав.

Хэрвээ ямар нэг байдлаар камерийн үйл ажиллагаа хэвийн бус байвал шалгах

явцдаа SD карт дээрх мэдээллийг компьютер руу хуулж авсан ба мөн SD картыг

WPI Mongolia, ZSL 7

солив. Камерийн ажиллагааг шалгаж, авсан зургийн тоо, зайн цэнэгийн хэмжээ,

огноо зэргийг тэмдэглэж авлаа.

Камеруудыг хурааж авах үед дээрхтэй адил мэдээллийг тэмдэглэн,

камерийн ажиллагаа хэвийн байгаа эсэхийг шалгаж, SD картын дугаарыг

тэмдэглэж авсны дараа цэвэр уутанд хийж, зайг арчиж цэвэрлэв.

Өгөгдлийн менежмент ба анализ

SD картнаас өгөгдлийг компьютерт хуулан хадгалж, өгөгдлийн санг

бүрдүүлэхдээ камерийн байршил, камер суурилуулсан болон хураасан хугацаа,

камерийн эгнээний дугаар зэргээр нь ангилав. Джитал гэрэл зургуудийг

каталогижуулж, тэдгээрийн газарзүйн солбилцолын талаарх мэдээллийг гэрэл зураг

тус бүрт оруулсан. Камер ажилласан өдрийн нийт тоо, зүйлийн тоо, бодгалийн тоо,

гэрэл зураг авагдах амжилт зэргийг тооцоолов.

Шувуудын цэгэн тооллого

Бид цэгэн тооллогыг 1 км2 хэмжээтэй хэд хэдэн талбайд гүйцэтгэв. Талбай

бүрт 1 км урттай 6 трансектын дагуу 200 м тутамд буюу нийт 36 цэгт тооллого

хийлээ.

Тооллого эхлэхийн өмнө ажиглагчид судалгааны талбай бүрт тухайн бүс

нутаг дахь түгээмэл шувуудын зүйлүүдийг таньж тодорхойлоход тодорхой хугацаа

зарцуулж шувуудийг хараад таньж тодорхойлоход мэргэшсэн.

Бид тооллогын цэг бүрийн байрлал, цаг агаар, тооллого эхлэсэн цаг, шувуу

ажиглагч болон өгөгдөл хөтлөгчийн нэрийг бичиж тэмдэглэсэн. Тооллогыг 07:30-

аас 10:30 – ын хооронд гүйцэтгэж, тухайн цэгт очоод 2 минут болсны дараа

ажиглагч эргэн тойрноо 10 минутын турш гүйлгэн харж, зүйлийн нэр, бодгалийн

тоо, зайн бүлгийг тэмдэглэж авна. Бодит зай ба зайн бүлгийг тодорхойлохын тулд

зай хэмжигч багажийг хоѐр баг ээлжлэн хэрэглэж, тэмдэглэл хөтлөгчид тооллого

эхэлсэн болон дууссан цагийг бичиж авав. Ажиглагчид бодгалийг давхардуулан

тоолохгүй байхыг хичээсэн юм. Бид судалгаанд дараах дөрвөн зайн бүлгийг

хэрэглэсэн юм. Үүнд: < 10 м, 10 – 25 м, 25 – 50 м, ба > 50 м, мөн ”нисэн өнгөрсөн”

гэсэн нэмэлт ангиллыг ашиглав.

Жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригч

Камер суулгасан судалгааны талбай бүрт 4 өдрийн турш жижиг хөхтөн

амьтдыг барих Шейрманы 100 ширхэг амьд баригчийг хооронд нь 10 м зайтайгаар

ялгаатай амьдрах орчинд өндөршлийн дагуу байрлуулав. Өдрийн турш нээлттэй

тавьсан амьд баригчуудыг 4 цаг тутамд нэг удаа шалгаж байв. Шөнийн турш амьд

баригчуудыг нээлттэй орхихдоо үдээс хойш эсвэл орой амьд баригчуудыг нээн

маргааш өглөө нь нар мандсанаас 2 цагийн дараа (Хонин нугад өглөөний 10 цагаас

WPI Mongolia, ZSL 8

өмнө) шалгана. Амьд баригч дотор ноос, шар будаа, самрын тосны холимог хийж,

газрын гадаргатай тэнцүү байрлуулсан ба амьд баригч бүрийн байршил, тавьсан

болон хураасан цагийг тэмдэглэж авсан юм. Шалгах бүртээ өгөгдлийн хуудас

бөглөв. Амьд баригч бүрийн тухайн эгнээний байрлалаар нь a1, a2, a3 гэх мэтээр

дугаарласан болно.

Амьд баричид амьтан баригдсан тохиолдолд уг амьтныг болгоомжтойгоор

амьд баригчаас гаргаж гялгар уутанд хийнэ. Тэмдэглэл хөтлөгч амьтан барьсан цаг

хугацаа, амьд баригчийн дугаар (1 А гэх мэт), тухайн бодгалийг барьж хэмжилт

хийж буй хүний нэрийг тэмдэглэж авна. Хэрэв боломжтой бол барьсан бодгалийг

зүйлийн түвшинд тодорхойлж, нас, хүйс, жин, биеийн ерөнхий байдал зэрэг

мэдээллийг авч, гэрэл зургийг нь авч баталгаажуулсан юм. Жижиг хөхтнийг барьж,

биеийн дараах хэмжилтийг авна. Үүнд: зүйлийн нэр / хэрэв тодорхойлох

боломжгүй бол гэрэл зураг авах, хойд хөлийн урт, сүүлний урт, биеийн урт, чихний

урт, үржлийн байдал, насны бүлэг, тэмдэглэсэн эсэх гэх мэт. Дахин баригдсан

бодгалийг дал мөрний хэсгээс нь бага зэрэг үс хайчлан тэмдэглэв. Хэмжилтийг

богино хугацаанд гүйцэтгэж, амьтныг барьсан газар нь суллан тавьсан болно.

Шувууны тор

Шувууны торыг голын сайрын дагуу болон шувуу барихад тохиромжтой

бусад газар байрлуулсан. Байрлуулсан тороо цагт дор хаяж нэг удаа шалгаж байв.

Баригдсан шувууг тодорхойлон гэрэл зураг авч, биеийн хэмжээ болон жинг

тэмдэглэн, буцааж сулласан. Хожим нь гэрэл зургуудаа ашиглан Монгол улсын их

сургуулийн профессор, шувуу судлаач, доктор С.Гомбобаатарын тусламжтайгаар

шувуудыг зүйлийн түвшинд тодорхойлсон.

Гар далавчтан амьтдын дуу авианы мониторинг

A Pettersson D240x загварын хэт авианы багажийг “Iriver” дуу бичлэгийн

төхөөрөмжтэй холбож, Онон-Балж болон Хонин нугын судалгааны талбайд нар

жаргахаас нэг цагийн өмнө задгай газар, шонд бэхлэн суурилуулав. Багажийг хэдэн

цагийн турш эсвэл шөнийн турш байрлуулав. Багажийг суурилуулах болон хурааж

авахдаа байршил, агаарын хэм, салхины хурд зэрэг цаг уурын хүчин зүйл, цаг

хугацааг тэмдэглэж авсан юм.

Багажнаас файлуудыг компьютер руу хуулан, багажны байршил, амьдрах

орчин, солбилцол, цаг агаар болон бусад тэмдэглэлийг хавсран хаяглаж хадгална.

Файлыг “.wav” өргөтгөлтэй болгон хувиргаж, “Sonobat” (v2.9.2, DNDesign, Arcata,

CA, USA) программ ашиглан сонограм хийв. Хэд хэдэн зүйлийг дуу авианы

онцлогоор нь сонограм хийж, харьцуулан таньж тодорхойлов.

WPI Mongolia, ZSL 9

Зүйлийн жагсаалт

Бид хөхтөн амьтдын улаан данс (Clark et al., 2006) болон Gombobaatar (2009)

зэрэг хэвлэгдсэн Монгол орны шувуудын жагсаалтыг ашиглаж, тохиолдох

боломжтой зүйлийн ерөнхий жагсаалтыг гаргалаа. Бид судалгааны өдрийн

тэмдэглэлд бүртгэсэн зүйлүүдийг зүйлийн жагсаалт бэлтгэхэд ашигласан.

ҮР ДҮН

Камер ашигласан судалгаа

Ерөнхий анализ

Камер ажилласан өдөр гэдэг нь нийт байрлуулсан камерууд тус бүрийн

хэвийн ажилласан хоногуудын нийлбэр юм. Бид анализ хийхдээ үйл явдлын тоог

(гурван зураг авалтыг нэг үйл явдал гэж үзсэн) ашигласан ба зураг нь авагдсан

зүйлүүд болон бодгалийн тоог (үйл явдал бүрийн үед авагдсан гэрэл зургуудад

багтсан хамгийн их бодгалийн тоо) бичиж авсан. Ургамлын хөдөлгөөн, амьтан

өнгөрсний дараа зураг авалт болох, камер бэхлэсэн шон сулрах болон бусад

тодорхойгүй шалтгаанаас хоосон зураг авагддаг. Бид хүн, мал, зэрлэг амьтдын

зураг мөн камеруудыг шалгах үед авагдсан зургууд дээр анализ хийсэн.

Судалгааны цар хүрээ

Камер ажилласан өдрүүд судалгааны талбай бүрт өөр байсан бөгөөд гурван

судалгааны талбайд нийт 16787 өдөр камер ажиллсан байна (хүснэгт 2). Онон-

Балжийн судалгааны талбайд хамгийн их гэрэл зураг авагдсан байхад Мянган

угалзатын судалгааны талбайд хамгийн цөөн гэрэл зургууд авагдаж нийт 255149

гэрэл зургуудыг ангилж түүнд анализ хийлээ. (Хүснэгт 3).

Хүснэгт 2: Судалгааны талбай бүрд камер ажилласан өдрийн тоо

Судалгааны талбай Камер ажилласан өдөр

Хонин нуга 7,250

Онон-Балж 3,648

Мянган угалзат 5,889

Нийт 16,787

WPI Mongolia, ZSL 10

Хүснэгт 3: Судалгааны талбай бүрд авагдсан гэрэл зургийн тоо (Хонин нуга= KN,

Онон-Балж = OB, Мянган угалзат = MU)

Судалгааны талбай KN OB MU

Талбай 1 59,835 71,490 9,584

Талбай 2 45,383 43,300 25,557

Нийт 105,218 114,790 35,141 255,149

Хонин нуга

Хэнтий болон Сэлэнгэ аймгийн нутаг дэвсгэрт орших Хан хэнтийн дархан

цаазат газрын орчны бүсэд Хонин нуга судалгааны суурингийн ойролцоо

судалгааны 2 талбай сонгож 100 камерыг байрлуулсан. Ерөө голын өмнөд болон

умард хэсэгт судалгааны суурингийн ойролцоо 50 камерыг 50 км2 талбайд

байрлуулав (талбай 1; Зураг 5). Судалгааны 2-р талбайг Хонин нугын судалгааны

суурингаас зүүн тийш 6.5 км зайд голын дагуу сонгосон ба 50 камерыг 50 км2

талбайд дархан цаазат газрын хязгаарлалтын бүсээс 14 км хүртэл зайд байрлуулсан

болно (талбай 2; зураг 5). Судалгааны хоѐр талбайн аль аль нь замаар

хязгаарлагдмал бөгөөд судалгааны суурингаас зүүн тийш байрлуулсан 2-р талбайг

хүний нөлөөлөл бага хэмээн таамаглаж байв. Мал бэлчээрлэлт бараг байхгүй

боловч мод огтлох явдал аль аль талбайд байсаар иржээ.

Нэгдүгээр талбайн камеруудыг 2010 оны 5-р сарын 21-ээс 24–ний хооронд

байрлуулсан ба 8-р сарын 27–оос 30 хооронд хурааж авлаа. Нэгдүгээр талбайн

камеруудыг 2 удаа шалгасан (6-р сарын 11-17 мөн 6-р сарын 29–өөс 7-р сарын 4).

Хоѐрдугаар талбайн камеруудыг 2010 оны 5-р сарын 30-аас 6-р сарын 3-ны

хооронд байрлуулав. Мөн энэ талбайн камеруудыг 2 удаа шалгав (6-р сарын 19-21

мөн 7-р сарын 9-13).

Нийт камер ажилласан өдөр 7250 байлаа (хүснэгт 2). Нэгдүгээр талбайн

камер ажилласан өдөр 3804, харин 2-р талбайн камер ажилласан өдөр 3446 байсан

бөгөөд камер болгоны ажилласан өдөр харилцан адилгүй байлаа (зураг 6a болон

6b). Камер болгоны ажилласан өдөр ялгаатай байгаа нь камер унасан (ихэнх

тохиолдолд баавгай унагаасан), хулгайд алдагдсан (5 камер), эвдэрсэн зэрэг

шалтгаанаас үүдэлтэй.

Аль аль талбайн камеруудад авагдсан зургуудын 90 гаруй хүвь нь хоосон

зураг байсан нь улирлын сүүлээр ургамал өндөр ургаж, түүний хөдөлгөөнөөс

шалтгаалан хий зураг авагдсантай холбоотой (хүснэгт 3). Өвс өндөр ургаж хоосон

зураг авснаар SD карт нь хоосон зургаар дүүрсний улмаас камерын хэвийн

ажиллагаатай өдрийн тоо бага болох нэг шалтгаан болсон. Энэ нөлөөллийг

багасгахын тулд өндөр ургамлыг хайчлан, мөн камерын мэдрэмтгий түвшнийг

багасгасан.


Хүснэгт 4: Хонин нуга дахь судалгааны 2 талбайн камерт авагдсан гэрэл зургийн

тоо болон ангилсан бүлэг бүрийн үйл явдлын хувь

Хонин нуга Зургийн

тоо

Үйл

явдал

хоосон шалгалт Зэрлэг

амьтан

мал хүн

Талбай 1 59,835 19,945 18,752 240 678 239 36

Хувь 0.9898 0.0127 0.0358 0.0126 0.0019

Талбай 2 45,383 15,128 14,277 232 474 1 144

Хувь 0.9437 0.0153 0.0313 0.0001 0.0095

Хүснэгт 5: Хонин нуга дахь судалгааны 2 талбайн нийт зэрлэг амьтны илэрц болон

илэрцийн хувь

Ангилалзүйн бүлэг Талбай 1 хувь Талбай 2 хувь

Туулайнхны овог 32 5.1 5 1.2

Махчидын баг 43 6.8 20 4.9

Туруутны баг 535 84.9 370 91.4

Шувууд 20 3.2 10 2.5

Нийт 630 405

Зэрлэг амьтан судалгааны 2 талбайд ижил хувьтай илэрсэн. (3.58% болон

3.13%, Хүснэгт 4). Мал судалгааны 1-р талбайд 2-р талбайгаас илүү хувиар илэрсэн

байхад хүн 2-р талбайд харьцангуй олон илэрсэн байна. Энэ нь судлаачид (WPI-ын

бус) болон мод зөөдөг машины хөдөлгөөнөөс үүдэлтэй (Хүснэгт 4). Судалгааны 2

талбайд салаа туруутны багийн амьтад хамгийн их давтамжтай илэрсэн (84.9%

болон 91.4%) байхад туулайнхны овгийн амьтад 1-р талбайд (5.1%) 2-р талбайнхаас

(1.2%) илүү их давтамжтай илэрсэн байна (Хүснэгт 5). Зэрлэг амьтан, мал болон

хүн илрэх эрчим (100 камер ажилласан өдрийн илэрц) судалгааны 2 талбайд

ялгаатай байсан бөгөөд 1-р талбайд зэрлэг амьтан илрэх эрчим арай илүү байхад

хүн илрэх эрчим 2-р талбайд өндөр байлаа (Хүснэгт 6). Ийм үр дүн гарахыг бид

таамаглаагүй, харин Хонин нуга судалгааны сууринд ойр байх тусам хүн илрэх

эрчим өндөр, зэрлэг амьтан илрэх эрчим бага байна хэмээн таамаглаж байлаа.


Хүснэгт 6: Судалгааны талбай бүрийн илрэх эрчим (100 камер ажилласан өдрийн

илэрц) KN

талбай 1

KN

талбай 2

OB

талбай 1

OB

талбай 2

MU

талбай 1

MU

талбай 2

Зэрлэг амьтан 17.84 13.75 19.42 10.95 13.00 39.63

Мал 6.29 0.03 44.20 30.68 10.00 74.70

Хүн 0.95 4.18 6.14 4.70 1.00 2.78

Нэгдүгээр талбайн камеруудад нийт 11 зүйлийн хөхтөн амьтан, 2-р талбайн

камеруудад 8 зүйлийн хөхтөн амьтан илэрсэн байна. Нэгдүгээр талбайд махчдын

овгийн олон зүйлүүд илэрсэн. Шилүүс (Lynx lynx, гэрэл зураг 4) болон хүрэн

баавгай (Ursus arctos, гэрэл зураг 5) 1-р талбайд илүү их давтамжтай илэрсэн ба

саарал чоно (Canis lupus) 2-р талбайд илүү их илэрсэн. Туруутны багаас зэрлэг

гахай (Sus scrofa, гэрэл зураг 6), буга (Cervus elaphus, гэрэл зураг 7), хүдэр (Moschus

moschiferus, гэрэл зураг 9) зэрэг амьтад нэгдүгээр талбайд илүү давтамжтай

илэрсэн. Харин хандгай (Alces alces, гэрэл зураг 8) болон бор гөрөөс (Capreolus

pygargus, гэрэл зураг 10) 2-р талбайд илүү давтажтай илэрсэн (Хүснэгт 7).

Туулайнхан болон шувууд 1-р талбайд илүү давтамжтай илэрсэн. Цаашид анализ

хийхдээ бид эдгээр ялгааг тайлбарлахын тулд амьдрах орчин болон бусад нөлөөлж

болохуйц хүчин зүйлүүдийг авч үзнэ. Судалгааны 2 талбайн хувьд хоѐулаа тусгай

хамгаалалттай газрын орчны бүсэд байрласан боловч 2-р судалгааны талбай Хонин

нугын судалгааны суурингаас нилээд зайтай бөгөөд тусгай хамгаалалттай газрын

хилд илүү ойр байрласан.


Хүснэгт 7: Судалгааны бүс нутаг бүрийн 1 болон 2–р талбайн зэрлэг амьтан илрэх эрчим (100 камер ажилласан өдрийн

илэрц). Хэрэв бодгалийн илэрц нь зүйлийн илэрцээс өөр байвал хаалтанд оруулсан болно. Ангилалзүй болон зүйлүүд KN Талбай 1 KN Талбай 2 OB Талбай 1 OB Талбай 2 MU Талбай 1 MU Талбай 2

Танигдаагүй 1.26 1.33 1.73 1.03 1 2.01

Анги. Шувуу

Шувуу 0.53 0.29 3.10 3.10 3.84 1.63

Баг. Туруутан

Sus scrofa 3.18 (5.58) 2.23 (2.38) 0 0 0 0

Ovis ammon NE NE NE NE 0.72 (1.28) 0

Capra sibirica NE NE NE NE 0.25 (0.38) 0

Capreolus pygargus 3.03 4.61 2.15 5.33 NE NE

Moschus moschiferus 1.42 0.12 0 0 NE NE

Cervus elaphus 5.63 (6.16) 2.03 (2.03) 0 0 0 0

Alces alces 0.79 (0.84) 2.03 (2.09) 0 0 NE NE

Баг. Туулайтан

Lepus timidus 0.84 0.15 0.42 1.15 NE NE

Lepus sp. 0 0 0.16 0 0 0

Lepus tolai 0 0 0 0 0.91 (0.94) 0.71 (0.71)

Ochotona pallasi NE NE NE NE 3.34 (3.53) 0

(OB = Онон-Балж, KN = Хонин нуга, MU = Мянган угалзат), NE = тооцоологдоогүй (тархалтын хилээс гадна)


Хүснэгт 7 (үргэлжлэл). Судалгааны бүс нутаг бүрийн 1 болон 2 –р талбайн зэрлэг амьтан илрэх эрчим (100 камер ажилласан

өдрийн илэрц). Хэрэв бодгалийн илэрц нь зүйлийн илэрцээс өөр байвал хаалтанд оруулсан болно.. Ангилалзүйн болон зүйлүүд KN Талбай 1 KN Талбай 2 OB Талбай 1 OB Талбай 2 MU Талбай 1 MU Талбай 2

Баг. Махчид

Ursus arctos 0.89 (0.92) 0.46 (0.46) 0 0 NE NE

Lynx lynx 0.05 0 0 0 0 0

Meles leucurus 0.03 0 0 0.06 0 0

Martes zibellina 0.11 0 0 0 NE NE

Mustella eversmanni 0 0 0 0 0.19 0.04

Felis silvestris 0 0 0 0 0.09 0

Octolobus manul 0 0 0 0 0.03 0

Vulpes sp. 0 0 0 0 0.25 0

Vulpes corsac 0 0 0 0 0.31 0

Vulpes vulpes 0 0 0.16 0.34 0.38 0.33

Canis lupus 0.05 0.12 0.05 0 0 0.15 (0.19)

Gulo gulo 0 0 0 0 0 1.08 (1.34)

Баг. Мэрэгчид

Marmota sibirica 0 0 11.86 0 1.19 30.39 (34.84)

Allactaga sibirica NE NE NE NE 0.09 0

Spermophilus undulates 0 0 0.10 0 0 3.31


Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар буюу Хэнтий аймгийн Дадал

сумын бүс нутагт мөн 100 камер байрлуулсан. Цогцолборт газрын хязгаарлалтын

бүсэд 50 камерыг 50 км2 талбайд байрлуулсан (зураг 7, талбай 1). Хоѐрдугаар

талбайг аялал жуулчлалын бүсэд сонгож, 50 камерыг 50 км2 талбайд байрлуулсан.

Судалгааны 2 талбайд малчдын намаржаа болон өвөлжөөний газар их байсан

бөгөөд тэдний мал сүрэг мөн нилээдгүй бэлчиж байв. Бидний судалгаа хийсэн

хугацааны сүүлчээр камер байрлуулсан 2-р талбайд жуулчид олширч, мөн нутгийн

иргэдийн хадлан хадаж, жимс түүх үйл ажиллагаа эхэлсэн бөгөөд аль аль талбайд

машин тэрэг ихээр холхилдож байв.

Нэгдүгээр талбайд камеруудыг 2010 оны 6-р сарын 6-аас 10–ны хооронд

байрлуулж дууссан бөгөөд 7-р сарын 31-ээс 8-р сарын 1 хооронд хурааж авсан.

Нэгдүгээр талбайн камеруудыг 6-р сарын 17-18, мөн 7-р сарын 5-7-ны өдрүүдэд 2

удаа шалгасан. Хоѐрдугаар талбайд камеруудыг 6-р сарын 11-ээс 16-нд байрлуулж

дууссан бөгөөд 8-р сарын 2-оос 5-ны хооронд хурааж авсан. Хоѐрдугаар талбайн

камеруудыг 6-р сарын 19-21 ний хооронд, мөн 7-р сарын 10-13 хооронд 2 удаа

шалгасан.

Нийт камер ажилласан өдөр 3648 байсан ба 1-р талбайд 1905, 2-р талбайд

1744 байлаа. Камер бүрийн ажилласан өдөр харилцан адилгүй байв (Хүснэгт 2,

зураг 8a болон 8b). Камер унасан (ихэвчлэн мал унагасан), хулгайд алдагдсан (нийт

20 камер болон 25 SD карт), эвдэрсэн болон бусад шалтгааны улмаас камер бүрийн

ажилласан өдрийн тоо харилцан адилгүй байна. Онон-Балж дахь судалгааны

талбайд камер хулгайд алдагдах нь ноцтой асуудал байсан бөгөөд бидний

судалгааны хүчин чармайлтыг үлэмж хэмжээгээр бууруулсан.

Камерт авагдсан зургуудын ихэнх хувь нь хоосон зураг байсан нь өвс

ургамал хурдацтай ургасны улмаас хөдөлгөөн үүсгэж, камерууд хий зураг авсантай

холбоотой (хүснэгт 8). Мөн түүнчлэн өндөр өвс ургамлын хөдөлгөөн SD картыг

хоосон зургаар дүүргэж камер ажилласан өдөр бага болоход нөлөөлсөн. Энэ

нөлөөллийг багасгахын тулд өндөр ургамлыг хайчлан, камерын мэдрэмтгий

түвшнийг бууруулсан.

Хүснэгт 8: Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газарт сонгосон судалгааны 2

талбайн камерт авагдсан гэрэл зургийн тоо болон ангилсан бүлэг бүрийн үйл

явдлын хувь Онон-Балж Зургийн тоо Үйл

явдал

хоосон шалгалт Зэрлэг

амьтан

мал хүн

Талбай 1 71,490 20,856 18,813 273 370 842 117

Хувь 0.9020 0.0131 0.0177 0.0404 0.0056

Талбай 2 43,300 13,415 12,100 226 191 535 82

Хувь 0.9020 0.0168 0.0142 0.0399 0.0061


Хүснэгт 9: Онон-Балжийн судалгааны талбайн нийт зэрлэг амьтны илэрц болон

хувь Ангилалзүйн бүлэг Талбай 1 хувь Талбай 2 Хувь

Овог. Туулайнхан 11 9.6 20 11.5

Баг. Махчид 4 3.5 7 4.0

Баг. Туруутан 41 35.6 93 53.4

Шувууд 59 51.3 54 31.0

нийт 115 174

Хүн, мал, зэрлэг амьтан илрэх эрчим судалгааны 2 талбайд ялгаатай байсан

бөгөөд нэгдүгээр талбайд илрэх эрчим нь 2–р талбайд илрэх эрчимээс яльгүй өндөр

байлаа (Хүснэгт 6). Туруутны багийн амьтад 2-р талбайд харьцангуй түгээмэл

байсан (Хүснэгт 9). Харин шувууд 1-р талбайд харьцангуй түгээмэл байлаа.

Туулайнхан болон махчидын багийн амьтад судалгааны 2 талбайн камеруудад

ойролцоо давтамжтай ажиглагдлаа (тус тус 9.6 болон 11.5 мөн 3.4 болон 4.0;

Хүснэгт 9).

Нийт 8 зүйлийн хөхтөн амьтан илэрснээс 1-р талбайд 6 зүйл, 2-р талбайд 4

зүйлийн хөхтөн амьтан илэрлээ (Хүснэгт 6). Шувууд судалгааны 2 талбайд тэнцүү

эрчимтэй илэрсэн (Өвөгт тогоруу, гэрэл зураг 11). Мэрэгчдийн багийн 2 зүйл

судалгааны 1-р талбайд илэрсэн (Монгол Тарвага - Marmota sibirica, гэрэл зураг

12). Махчдын багийн амьтад судалгааны 1-р талбайд илүү илэрсэн. Шар үнэг аль

аль талбайд илэрсэн. Саарал чоно зөвхөн 1-р талбайд илэрсэн бол халздай дорго 2-

р талбайд зөвхөн ганц удаа илэрсэн. Туруутны багаас зөвхөн бор гөрөөс (гэрэл

зураг 13) илэрсэн бөгөөд судалгааны 2-р талбайд илүү их давтамжтай илэрсэн.

Чандага туулай судалгааны 2-р талбайд илүү давтамжтай илэрсэн. Цаашид анализ

хийхдээ бид эдгээр ялгааг тайлбарлахын тулд амьдрах орчин болон бусад нөлөөлж

болохуйц хүчин зүйлүүдийг авч үзнэ. Камер байрлуулсан судалгааны 2 талбай

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газрын менежментийн ялгаатай 2 бүсэд

(Хязгаарлалтын болон аялал жуулчлалын бүс) байрласан боловч судалгааны 2

талбай хоѐулаа хүний нөлөөлөл ихтэй байсан (гэрэл зураг 14).

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар

Мянган угалзат болон түүний орчны бүсэд 100 камер байрлуулсан. Мянган

угалзатын байгалийн цогцолборт газрын орчны бүсэд 50 камерыг 50 км2 талбайд

тус бүр 10 камертай 5 эгнээгээр хооронд нь 1 км зайтай байрлуулсан (цаашид,

талбай 1 гэх; Зураг 9). Судалгааны 2-р талбайг онцгой бүсэд сонгосон бөгөөд 50

камерыг 50 км2 талбайд тус бүр 10 камертай 5 эгнээгээр хооронд нь 1 км зайтай

байрлуулав (Цаашид талбай 2 гэх, зураг 9).

Нэгдүгээр талбайд камеруудыг 2010 оны 6-р сарын 7-оос 9 хооронд

байрлуулж, 8-р сарын 14-өөс 15 хооронд хураан авсан. Судалгааны 1-р талбайн

камеруудыг 3 удаа шалгасан (6-р сарын 19-22, 7-р сарын 3-7 мөн 7-р сарын 15-16).

Судалгааны 2-р талбайд камеруудыг 6-р сарын 16-аас 17 нд байрлуулж, 8-р сарын


17-19 хооронд хурааж авсан. Судалгааны 2-р талбайг 2 удаа шалгасан (6-р сарын

25-30 мөн 7-р сарын 9-14).

Нийт камер ажилласан өдөр 5889 байсан ба 1-р талбайд 3197 харин 2-р

талбайд 2692 камер ажилласан өдөр байна. Камер бүрийн ажилласан өдөр харилцан

адилгүй байсан. Энэ нь камер унасан, хулгайд алдагдсан (3 камер, 12 SD карт),

эвдэрсэн, болон бусад шалтгаантай холбоотой.

Судалгааны 2 талбайн камеруудад авагдсан зургуудын 50 орчим хувь нь

хоосон зураг байлаа (хүснэгт 10). Энэ нь голдуу өвс ургамал хөдөлсний улмаас

камер хоосон зураг авсантай холбоотой. Зэрлэг амьтад судалгааны 2 талбайд

тэнцүү хувьтай илэрсэн байна (0.156 болон 0.149; Хүснэгт 10).

Хүснэгт 10: Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар дахь судалгааны

талбайн камеруудын авсан гэрэл зургийн тоо болон ангилсан бүлгүүдийн нийт үйл

явдлын хувь Мянган угалзат Зургийн

тоо

Үйл

явдал

Хоосон шалгалт Зэрлэг

амьтан

мал Хүн

Талбай 1 9,584 2,595 1,549 302 405 305 29

Хувь 0.597 0.116 0.156 0.118 0.011

Талбай 2 25,557 7,157 3,720 235 1067 2011 75

Хувь 0.520 0.033 0.149 0.281 0.010

Ангилалзүйн бүлгүүдийн хувьд 2 судалгааны талбай зэрлэг амьтнаар

ялгаатай байсан ба туулайтны баг, махчдын баг, туруутны багийн амьтад болон

шувууд судалгааны 1-р талбайд илүү байлаа. Харин мэрэгчдийн багийн амьтдын

хувьд судалгааны 2-р талбайд хамгийн элбэг байсан байна (89.54%; Хүснэгт 11).

Хүснэгт 11 Судалгааны 1 болон 2-р талбайн камеруудад зураг нь авагдсан нийт

зэрлэг амьтны хувь болон илэрцийн тоо Ангилалзүйн бүлэг Талбай 1 Хувь Талбай 2 Хувь

Туулайтны баг 136 36.66 19 1.88

Махчдын баг 40 10.78 43 4.24

Туруутны баг 31 8.36 0 0.00

Мэрэгчдийн баг 41 11.05 907 89.54

Шувууд 123 33.15 44 4.34

нийт 371 1013

Судалгааны 2 талбайд хүн, мал, зэрлэг амьтны илрэх эрчим (100 камер

ажилласан өдрийн илэрц) харилцан адилгүй байсан. Зэрлэг амьтны илрэх эрчим 2-р

талбайд илүү өндөр байсан бөгөөд хүн малын илрэх эрчим ч мөн адил судалгааны

2-р талбайд өндөр байлаа (Хүснэгт 6).

Камерууд нийт 14 зүйлийн хөхтөн амьтан илрүүлсэн бөгөөд 1-р талбайд 11

зүйл, 2-р талбайд 7 зүйлийн амьтан илэрсэн. Туруутны багаас аргаль хонь (Ovis

ammon, гэрэл зураг 16) болон янгир ямаа (Capra sibirica,гэрэл зураг 15) зөвхөн 1-р

талбайд илэрсэн (хүснэгт 7). Махчдын багийн олон янз байдлын хувьд судалгааны

2 талбайн хувьд тэнцүү байсан боловч тэдгээрийн зүйлийн бүрэлдэхүүн нь өөр

байлаа. Саарал чоно ( гэрэл зураг 17) болон нохой зээх (Gulo gulo, гэрэл зураг 18)


зөвхөн судалгааны 2-р талбайд илэрсэн. Хярс үнэг (Vulpes corsac гэрэл зураг 19) 1-

р талбайд илэрсэн ба шар үнэгний (Vulpes vulpes, гэрэл зураг 20) судалгааны 2

талбайд илрэх эрчим бараг тэнцүү байсан. Цоохондой (Felis silvestris,гэрэл зураг

21) болон мануул (Otocolobus manul, гэрэл зураг 22) судалгааны 1-р талбайд

илэрсэн. Жижиг бор шувууны багийн шувууд болон бор туулай (Lepus tolai) 1-р

талбайд илүү их давтамжтай илэрсэн. Монгол тарваганы (Marmota sibirica, гэрэл

зураг 23) илрэх эрчим судалгааны 2-р талбайд маш их байсан. Мөн нөмрөг тас

илэрсэн (гэрэл зураг 24).

Шувуудын цэгэн тооллого

Хонин нуга

Камер байрлуулсан судалгааны 1-р талбайд 1 км2 болон 800 м

2-ын

хэмжээтэй 2 талбайд шувуудын цэгэн тооллогыг хийсэн ба (зураг 10a), камер

байрлуулсан судалгааны 2-р талбайд 1 км2 хэмжээтэй 2 талбайд шувуудын цэгэн

тооллогыг хийж гүйцэтгэлээ (зураг 10b, Хүснэгт 12 болон 13). Шувуудын цэгэн

тооллогыг камер байрлуулсан 1-р талбайд үүр цайх болон үдшийн бүрийн үед

буюу 06:00-10:00 цаг, мөн 19:10-21:30 цагийн хооронд харин камер байрлуулсан 2-

р талбайд 05:30-10:05 мөн 18:30-21:12 цагуудын хооронд хийж гүйцэтгэлээ. Цэгэн

тооллогын явцад нийт 33 зүйлийн шувуу илэрсэн ба камер байрлуулсан 1-р талбайд

25 зүйл шувуу харин камер байрлуулсан 2-р талбайд 16 зүйлийн шувуу илэрсэн

болно (Хүснэгт 14).

Хүснэгт 12: Хонин нугын судалгааны талбайд хийсэн шувуудын цэгэн тооллогын

(ШЦТ) цэгүүдийн байрлал, өндөршил, салхины хурд, температур, илэрсэн

бодгалийн тоо.

Байрлал Он сар, өдөр

Бодгалийн

тоо

Амьдрах

орчин

Темп

(град C)

Салхины

хурд

Өндөршил

(м)

1-р талбай ШЦТ 1 6-р сарын 5 - 11 86 1 2 3 10 4 6 9 8 - 12 0-2 км/ц 991 - 1007

1-р талбай ШЦТ 2 7-р сарын 3 - 5 75 4 8 9 11 16 -25 0 км/ц 1519 - 1610

2-р талбай ШЦТ 1 6-р сарын 20 - 21 88 3 4 11 10 - 27.8 0 км/ц 1079 - 1183

2-р талбай ШЦТ 2 7-р сарын 8 - 11 75 7 11 3 17 - 27 0-2 км/ц 1099 - 1180

Хүснэгт 13: Амьдрах орчны ангилал

Дугаар Амьдрах орчин

1 Голын хөндий

2 Хээр

3 Сөөгт хээр

4 Нуга

5 Сөөгт нуга

6 Холимог нуга

7 Голын татмын нуга

8 Ой

9 Холимог ой

10 Хусан ой

11 Шатсан ой


Хүснэгт 14: Хонин нугын судалгааны талбайд хийсэн шувуудын цэгэн тооллогоор

илэрсэн зүйлүүд

Овог/бүлэг Зүйлүүд Түгээмэл нэр Талбай 1 Талбай 2

Accipitriformes Pandion haliaetus Явлаг сар ●

Corvidae Nucifraga caryocatactes Бидэрт самарч шаазгай ●

Corvidae Corvus corone Хар хэрээ ●

Cuculidae Cuculus canorus Хөхөө ● ●

Falconiformes Falco amurersis Амарын шонхор ● ●

Fringillidae

Coccothraustes

coccothraustes Банхар булжуухай ●

Motacilla Motacilla alba Хөх цэгцгий ● ●

Passerine Tarsiger cyanurus Гургалдай хөхзоот ●

Passerine Unidentified Тодорхойлоогүй ● ●

Passerine Phoenicurus auroreus Дагуур галсүүлт ●

Passerine Luscinia calliope Өнгөлүүрт гургалдай ● ●

Passerine Phylloscopus sp Дууч шувуу ●

Passerine Phylloscopus fuscatus Бухт дууч шувуу ●

Passerine Oenanthe oenanthe Адууч чогчоохой ●

Passerine Emberiza sp. Хөмрөг ●

Passerine Emberiza leucocephala Цагаан шанаат хөмрөг ●

Passerine Phoenicurus sp Гал сүүлт ●

Passerine Parus sp Хөх бух ● ●

Passerine Parus montanus Хүрэнтолгойт хөхбүх ●

Passerine Motacilla cinerea Уулын цэгцгий ●

Passerine Motacilla sp Цэгцгий ●

Passerine Emberiza sp. Хөмрөг ● ●

Passerine Phoenicurus sp Гал сүүлт ●

Passerine Sitta sp Тоншголжин ● ●

Laniidae Lanius sp. Дунхай ●

Laniidae Lanius cristatus Ухаа дунхай ●

Picidae Unidentified ●

Picidae Dryocopus martius Хар тоншуул ●

Picidae Dendrocopos sp Тоншуул ● ●

Picidae Dendrocopos major Их алаг тоншуул ●

Tetraonidae Tetrao parvirostris Нургийн сойр ●

Онон-БалжОнон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар

Камер байрлуулсан 1 (зураг 11a) болон 2-р талбайд (зураг 11b) тус бүр 1км2

хэмжээтэй 2 талбай сонгож шувуудын цэгэн тооллогыг хийж гүйцэтгэв (хүснэгт 15

болон 16). Шувуудын цэгэн тооллогыг өглөөний 06:00-10:30 цагийн хооронд хийв.

Нийт 21 зүйлийн шувууд илэрснээс 1-р талбайд 13 зүйлийн шувуу, 2-р талбайд 15

зүйлийн шувууд илэрсэн (Хүснэгт 17).


Хүснэгт 15: Онон-Балжийн судалгааны талбайд хийсэн шувуудын цэгэн тооллогын

(ШЦТ) цэгүүдийн байрлал, өндөршил, температур, илэрсэн бодгалын тоо.

Байрлал Он сар, Өдөр

Бодгалийн

тоо

Амьдрах

орчин

Темп

(град C)

Өндөршил

(м)

Талбай 1 ШЦТ 1 6-р сарын 22 - 25 75 1 2 3 4 5 18.5 – 31.7 1082-1204

Талбай 1 ШЦТ 2

6-р сарын 31 –8-

р сарын 2 42 5 12.6 - 26 986-1070

Талбай 2 ШЦТ 1 7-р сарын 1-4 298 3 5 10 22.1 – 32.5 972-1059

Талбай 2 ШЦТ 2 8-р сарын 3-6 9 2 3 5 6 7 8 9 16.4 - 25.2 1011-1115

Хүснэгт 16: амьдрах орчны ангилал

дугаар Амьдрах орчин

1 Хус шинэсэн ой

2 Холимог ой

3 Уулын хээр

4 Бутлаг ургамалтай уулын хээр

5 Хээр

6 Ойн зах

7 Голын татмын нуга

8 Сөөглөг хээр

9 Сөөгт хусан ой

10 Нуга

Хүснэгт 17: Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газрын судалгааны талбайд

хийсэн шувуудын цэгэн тооллогоор илэрсэн зүйлүүд

Овог/бүлэг Зүйлийн латин нэр Түгээмэл нэр

Талбай

1

Талбай

2

Accipitridae Milvus migrans Сохор элээ ● ●

Accipitridae Aquila nipalensis Хээрийн бүргэд ●

Alaudidae Melanocorypha mongolica Монгол болжмор ● ●

Alaudidae Calandrella brachidactyla Талын жиргэмэл ● ●

Columbidae Columba rupestris Хадны тагтаа ●

Corvidae Corvus corone Хар хэрээ ● ●

Corvidae Corvus dauuricus Алагтуу ● ●

Corvidae Pica pica Шаазгай ● ●

Corvidae Corvus corax Хон хэрээ ●

Cuculidae Cuculus saturates Ханамал хөхөө ●

Cuculidae Cuculus canorus Эгэл хөхөө ●

Emberizidae Emberiza cioides Шар хөмсөгт хөмрөг ●

Falconidae Falco subbuteo Шууман шонхор ●

Falconidae Falco naumanni Зээрд шонхор ●

Falconidae Falco tinnunculus Начин шонхор ●

Gruidae Anthropoides virgo Өвөгт тогоруу ● ●

Muscicapidae Oenanthe isabellina Бужимч чогчиго ●

Paridae Parus palustris? Хар толгойт хөхбух ●

Phasianidae Coturnix japonica Наран бөднө ●

Picidae Dendrocopos major Их алаг тоншуул ●

Ploceidae Passer montanus Хүрэн толгойт хөхбух ●



Камер байрлуулсан 1 (зураг 12a) болон 2-р талбайд (зураг 12b) тус бүр 36

цэг бүхий 1 км2 хэмжээтэй 2 талбай сонгож шувуудын цэгэн тооллогыг хийж

гүйцэтгэв (хүснэгт 18 болон 19). Камер байрлуулсан 1-р талбайд өглөөний 07:30-

10:30 цагийн хооронд, харин камер байрлуулсан 2-р талбайд 07:40-10:30 цагийн

хооронд шувуудын цэгэн тооллогыг хийж гүйцэтгэв. Тооллогыг явцад нийт 27

зүйлийн шувууд илэрснээс 1-р талбайд 15 зүйл шувуу, 2-р талбайд 23 зүйл шувуу

илэрсэн (хүснэгт 20).

Хүснэгт 18: Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын камер байрлуулсан

судалгааны талбайд хийсэн шувуудын цэгэн тооллогын цэгүүдийн байрлал,

өндөршил, температур, илэрсэн бодгалийн тоо

Байрлал Он сар, Өдөр

Бодгалийн

тоо

Амьдрах

орчин

Темп

Өндөршил (м) (град C)

Талбай 1 тооллого 1

6-р сарын 11 - 24, 2010 86 1 2 7 8 9 16.5-32 1988-2055

Талбай 1

тооллого 2

6-р сарын 11 - 24,

2010 122 2 9 16.5-32 2016-2051

Талбай 2

тооллого 1

6-р сарын 27 - 29,

2010 137 3 5 8 10 - 21.3 2700-2773

Талбай 2

тооллого 2

6-р сарын 27 - 29,

2010 171 1 2 4 5 6 7 10 - 21.3 2749-2859

Хүснэгт 19: Амьдрах орчны ангилал Дугаар Амьдрах орчин Код

1 Хуурай сайр DrRiStr

2 Хуурай хээр DrSt

3 Намгархаг газар Marshy

4 Нуга Mea

5 Уулын хээр MoSt

6 Уулын нуга MouMea

7 Гол горхи RiStr

8 Уулын чулуурхаг хээр RoMoSt

9 Чулуурхаг хээр RoSt


Хүснэгт 20: Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын судалгааны талбайд

хийсэн шувуудын цэгэн тооллогоор илэрсэн зүйлүүд

Бүлэг Зүйлийн латин нэр Түгээмэл нэр Талбай 1 Талбай 2

Raptor Aegypius monachus Нөмрөг тас ● ●

Passerine Anthus sp Шийхнүүхэй ●

Passerine Apus pacificus Хондлой цагаан ураацай ●

Raptor Aquila chrysaetos Цармын бүргэд ● ●

Raptor Buteo hemilasius Шилийн сар ● ●

Charadriiformes Charadrius leschenaultii Зэвэн хязат ●

Corvid Corvus corax Хон хэрээ ●

Corvid Corvus corone Хар хэрээ ●

Passerine Delichon urbica Хүрээний хараацай ●

Passerine Eremophila alpestris Шоорон эвэрт болжмор ● ●

Raptor Falco cherrug Идлэг шонхор ● ●

Raptor Falco sp. Шонхор ●

Raptor Falco tinnunculus Начин шонхор ●

Raptor Gyps himalayansis Ухаа хажир ●

Passerine Hirundo sp Алтан хараацай ●

Raptor Milvus migrans Элээ ● ●

Passerine Montifringilla nivalis Цасны богшоохой ● ●

Passerine Motacilla citreola Шартүрүүт цэгцгий ●

Passerine Oenanthe deserti Цөлийн чогчиго ●

Passerine Oenanthe isabellina Бужимч чогчиго ● ●

Passerine Oenanthe oenanthe Адууч чогчиго ● ●

Passerine Oenanthe sp Чогчиго ● ●

Passerine Phoenicurus erythrogaster Цээжмэгт галсүүлт ●

Passerine Prunella fulvescens Шарга хайруулдай ●

Passerine Pyrgilauda davidiana Монгол божирог ●

Corvid Pyrrhocorax pyrrhocorax Улаан хушуут ●

Water bird Tadorna ferruginea Ангир ● ●

Жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригч

Хонин нуга

Бид камер байрлуулсан 1-р талбайд Шейрманы 100 амьд баригчийг 6-р

сарын 5-аас эхлэн 4 хоногийн турш хооронд нь 10м зайтай байрлуулсан бөгөөд

нийт амьд баригчийн тоог тавьсан хоногт үржүүлж 400 амьд баригч тавьсан хоног

гэж тооцов (зураг 13a). Амьд баригч бүрийг оройн 18:00 цагт нээсэн бөгөөд

өглөөний 10:00 цагаас өмнө шалгаж байлаа. Өдрийн температур хэт өндөр байсан

учир амьд баригчуудыг өдрийн цагаар хаалттай байлгав. Энэ хүчин чармалтын үр

дүнд 6-р сарын 7 нд азийн хулганы (Apodemus peninsulae) эр, эм бодгалиудыг

барьсан (гэрэл зураг 25).

Судалгааны камер байрлуулсан 2-р талбайд тус бүр 25 Шейрманы амьд

баригчтай 4 эгнээ амьд баригчуудыг 7-р сарын 8-аас эхлэн 4 хоногийн турш


байрлуулсан бөгөөд үүнийг амьд баригчийн тоог тавьсан хоногт үржүүлээд 400

амьд баригч тавьсан хоног гэж тооцов (зураг 13a). Амьд баригчуудыг өдрийн цагт

хаалттай байлгасан бөгөөд оройн 18 цагт нээж өглөөний 10 цагаас өмнө шалгаж

байв. Үүний үр дүнд өргөөнч огтны (Microtus fortis) 11 бодгалийг барьлаа (хүснэгт

21, гэрэл зураг 26).

Хүснэгт 21: Хонин нугын судалгааны талбайд баригдсан жижиг хөхтөн амьтдын

зүйлүүд болон тэдгээрийн биеийн хэмжилтүүд

Он сар

өдөр байрлал зүйлүүд

Хойд

тавхай

сүүл

(мм)

Биеийн

урт

(мм)

Чих

(мм) хүйс нас

7/9/2010 Талбай 2 баригдаагүй

7/10/2010 Талбай 2 Microtus fortis 19 40 105 8 Эм juv

7/10/2010 Талбай 2 Microtus fortis 19 50 113 8 Эм ad

7/10/2010 Талбай 2 Microtus fortis 19 53 125 10 Эр ad

7/10/2010 Талбай 2 Microtus fortis Эр ad

7/10/2010 Талбай 2 Microtus fortis 17 45 114 7 Эм juv

7/11/2010 Талбай 2 Microtus fortis juv

7/11/2010 Талбай 2 Microtus fortis 19 25 90 10 Эр juv

7/11/2010 Талбай 2 Microtus fortis


7/11/2010 Талбай 2 Microtus fortis 20 32 110 13 Эр Ad



Цогцолборт газрын хязгаарлалтын бүсэд камер байрлуулсан судалгааны 1-р

талбайд тус бүр 25 Шейрманы амьд баригч бүхий 4 эгнээ амьд баригчуудыг

хооронд нь 10м зайтайгаар 7-р сарын 21-ээс эхлэн 4 хоногийн турш байрлуулсан

бөгөөд үүнийг 400 амьд баригч тавьсан хоног гэж тооцов (зураг 13b). Бид амьд

баригчуудыг уулын хээр, ойн зах, холимог ойн амьдрах орчинд өндөршлийн дагуу

1060–1096 метрт байрлуулав (хүснэгт 22). Амьд баригчуудыг оройн 20:00-21:00

цагийн үед нээсэн ба өглөөний 06:15-06:40 цагийн хооронд шалгаж байв. Өдрийн

цагт амьд баригчуудыг 4 цагийг зайтай шалгаж байсан боловч хэт халуун болох үед

амьд баригчуудыг 10:00 цаг эсвэл 14:00 цагийн үед хааж байв. Судалгааны үед 6

бодгалийг барьсан (хүснэгт 22).

Цогцолборт газрын аялал жуулчлалын бүсэд тус бүр 25 Шейрманы амьд

баригч бүхий 4 эгнээ амьд баригчуудыг 7-р сарын 1-ээс эхлэн 4 хоногийн турш

хооронд нь 10м зайтайгаар байрлуулсан бөгөөд үүнийг 400 амьд баригч тавьсан

хоног гэж тооцов (зураг13b). Бид амьд баригчуудыг уулын хээр, уулын хажуу,

сөөгт болон холимог ойд өндөршлийн дагуу 1030–1060 метрт тавьлаа. Амьд

баригчуудыг оройн 19:00-20:00 цагийн үед нээж өглөөний 06:00-07:00 цагийн үед

шалгаж байв. Өдрийн цагт амьд баригчуудыг 4 цагийн зайтай шалгаж, хэт халуун

болох үед хааж байлаа. Үүний үр дүнд 9 бодгаль барьсан юм (хүснэгт 23).


Хүснэгт 22: Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газарт байрлуулсан жижиг

хөхтөн амьтны амьд баригч тавьсан хоногийн тоо болон баригдах эрчим (нэг амьд

баригч тавьсан өдөр эсвэл шөнөд ноогдох амьтдын тоо)

талбай

Солбицол

тав

ьса

н

шөн

ө

бодгал

и

йн

тоо

эрч

им

тав

ьсан

өдөр

бодгал

и

йн

тоо

эрч

им

UTM Easting Northing

Талбай

1 49 U 531675 5416312 400 5 0.013 200 1 0.005

Талбай 2

49 U 527160 5432131 400 9 0.023 200 0 0

Хүснэгт 23: Онон-Балжийн судалгааны талбайгаас баригдсан жижиг хөхтөн амьтад

болон тэдгээрийн биеийн хэмжилт Он сар

өдөр талбай Зүйлүүд

Хойд

тавхай

Сүүл

(мм)

Биеийн

урт (мм)

чих

(мм) Хүйс Нас

6/22/2010 Талбай 1 Cricetulus barabensis 17 22 87 8 Эр sub ad

6/23/2010 Талбай 1 Cricetulus barabensis 18 27 60 11 Эр juv



6/24/2010 Талбай 1 Ochotona hyperborean 28 - 150 17 Эм adult


7/2/2010 Талбай 2 Ochotona hyperborean 30 - 150 20 Эм sub ad

7/2/2010 Талбай 2 Cricetulus barabensis 12 19 55 9 Эм juv

7/2/2010 Талбай 2 Cricetulus longicaudatus 14 32 67 12 Эм sub ad

7/2/2010 Талбай 2 Cricetulus barabensis 15 21 100 13 Эм sub ad

7/3/2010 Талбай 2 Ochotona hyperborean 25 - 120 16 Эр sub ad

7/4/2010 Талбай 2 Ochotona dauurica 17 - 100 14 Эр juv

7/4/2010 Талбай 2 Cricetulus barabensis 15 25 100 15 Эм sub ad

7/4/2010 Талбай 2 Mus musculus 19 85 105 14 Эм sub ad


Бид Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газарт жижиг хөхтөн амьтны 5

зүйлийн 15 бодгалийг барьсан. Хөх шишүүхэй (Cricetulus barabensis), аль аль

талбайд хамгийн олон баригдсан (гэрэл зураг 27). Асганы огдой (Ochotona

hyperborea), мөн аль аль талбайд баригдсан. Сүүлэрхэг шишүүхэй (Cricetulus

longicaudatus), дагуур огдой (Ochotona dauurica, гэрэл зураг 28), болон гэрийн

хулгана (Mus musculus), зөвхөн камер байрлуулсан 2 талбай буюу тусгай

хамгаалалттай газрын аялал жуулчлалын бүсэд баригдсан.

Мянган угалзат

Бид 5 талбайд тус бүр 100 амьд баригчийг хооронд нь 10м зайтайгаар

байрлуулсан ба 2 талбай нь онцгой бүсэд буюу бидний камер байрлуулсан

судалгааны 2-р талбайд харин 3 талбайг орчны бүс буюу камер байрлуулсан

судалгааны 1-р талбайд сонгож байрлуулав (зураг 13c). Бид амьд баригчуудыг

оройн 20:00 цагт нээж өглөөний 7 цагт шалгаж байв. Өдрийн цагт амьд


баригчуудыг 4 цагийн зайтай шалгаж байлаа. Орчны бүс дэх 1-р талбайн 100 амьд

баригчийг хуурай чулуурхаг хээрийн амьдрах орчинд 1986-2013 метрт өндөршлийн

дагуу 2010 оны 6-р сарын 10-аас эхлэн 2 шөнө, 3 өдрийн турш тавьсан. Орчны бүс

дэх 2-р талбайн 100 амьд баригчийг хуурай чулуурхаг уулын хээрийн амьдрах

орчинд 2158–2216 метрийн өндөршилд 6-р сарын 21-25 ны хооронд тавьлаа. Орчны

бүс дэх 3-р талбайн 100 амьд баригчийг 7-р сарын 3-7 ны хооронд 4 шөнө 5 өдрийн

турш тавьлаа. Ингэхдээ бид чулуурхаг уулын хээрт 2190–2212 метрийн өндөршилд

байрлуулав.

Онцгой бүс дэх 1-р талбайн 100 амьд баригчийг 6-р сарын 25-30–ны

хооронд чулуурхаг уулын хээр болон нуга намгархаг амьдрах орчинд 2775–2800

метрийн өндөршилд тавьсан (зураг 13c, хүснэгт 24). Онцгой бүс дэх 2-р талбайн

100 амьд баригчийг 7-р сарын 9-14-ны хооронд тавьсан. Энэ талбайн амьд

баригчууд уулын хээр болон уулын чулуурхаг хээрт 2754–2778м өндөршилд

байрласан байна.

Хүснэгт 24: Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газарт тавьсан

жижиг хөхтөн амьтдын амьд баригчийг байрлуулсан талбай болон хугацаа, амьтан

баригдах эрчим (1 амьд баригч тавьсан өдөр эсвэл шөнө баригдсан бодгалийн тоо ).

талбай

Солбицол

та

вьса

н

шө

нө

бо

дга

ли

йн

то

о

эрч

им

та

вьса

н

өд

өр

бо

дга

ли

йн

то

о

эр

чи

м

Zone

UTM Easting Northing

Орчны бүс,

талбай 1 46 T 517044 5146852 200 1 0.005 300 1 0.003

Орчны бүс,

талбай 2 46 T 511994 5142114 400 2 0.005 500 0 0.000

Орчны бүс,

талбай 3 46 T 512089 5140613 400 12 0.030 500 10 0.020

Онцгой бүс,

талбай 1 46 T 509193 5122067 400 0 0.000 500 1 0.002

Онцгой бүс,

талбай 2 46 T 510664 5121751 400 5 0.013 500 0 0.000

Бид Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газраас нийт 7

зүйлийн мэрэгчдийн 30 бодгалиудыг барьсан (хүснэгт 25). Орчны бүсийн 1-р

талбайд шар чичүүл (Meriones meridianus, гэрэл зураг 29) 2 удаа баригдсан. Мөн

орчны бүсийн 2-р талбайд говь-алтайн барагчин (Alticola barakshin) болон барагчин

(Alticola sp) барьсан. Бид хамгийн олон мэрэгчдийг орчны бүсийн 3-р талбайгаас

барьсан ба үүнд: сибирийн алагдаага (Allactaga sibirica, гэрэл зураг 30) мөн говь-

алтайн барагчин зэрэг амьтад .олон давталттай баригдсан. Онцгой бүсэд амьтан

баригдах эрчим бага байсан бөгөөд 1-р талбайд зөвхөн хэргэлзий оготно (Microtus

gregalis) харин 2-р талбайд тавшгар барагчин (Alticola strelzowi) дахин

давталттайгаар баригдсан.


Хүснэгт 25: Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газраас барьсан

жижиг хөхтөн амьтдын зүйлүүд Зүйлүүд Орчны

бүс

талбай 1

Орчны

бүс

талбай 2

Орчны

бүс

талбай 3

Онцгой

бүс

талбай 1

Онцгой

бүс

талбай 2

Нийт

Allactaga sibirica 0 0 8 0 0 8

Alticola barakshin 0 1 10 0 0 11

Alticola semicanus 0 0 1 0 0 1

Alticola sp 0 1 1 0 0 2

Alticola strelzowi 0 0 0 0 4 4

Meriones meridianus 2 0 0 0 0 2

Meriones

unguiculatus

0 0 1 0 0 1

Microtus gregalis 0 0 0 1 0 1

Нийт 2 2 21 1 4 30

Шувууны тор

Хонин нуга

Камер байрлуулсан 1-р талбайд 96м2 хэмжээтэй шувуу барих торыг 2010

оны 8-р сарын 27-29, мөн 31-ний өдөр UTM 48 U 0667086, 5439639 болон UTM 48

U 0667034, 5439640 солбицолд байрлуулав (зураг14a). Торыг 8-р сарын 27-нд

17:30-19:45 цагийн хооронд, 8-р сарын 28-нд 08:15-20:10 цагийн хооронд, 8-р

сарын 29 нд 05:10-09:00 цагийн хооронд, мөн 8-р сарын 31 нд 06:10-21:00 цагийн

хооронд нээсэн бөгөөд нийт 31.75 цаг шувууны тор тавьсан. Нийт 10 зүйлийн 46

бодгалийг барьж тодорхойлон хэмжилт хийж сулласан ба шувуу баригдах эрчим

(нэг цагт баригдах бодгалийн тоо) 1.29 байлаа.

Камер байрлуулсан 2-р талбайд шувууны торыг 9-р сарын 2 нд 06:00-09:00

цагийн хооронд 3 цагийн турш нээв. Нэг зүйлийн 2 бодгалийг барьлаа.


Хүснэгт 26: Хонин нугын судалгааны талбайд тавьсан шувууны тороор барьсан

зүйлүүд болон бодгалийн тоо Судалгааны талбай Зүйлүүд Түгээмэл нэр

Бодгалийн тоо

Талбай 1 Carpodacus erythrinus Улаавар бужмар 1

Талбай 1 Coccothraustes coccothraustes Банхар булжуухай 1

Талбай 1 Ficedula albicilla Хурган намнаа 3

Талбай 1 Parus major Их хөхбух 8

Талбай 1 Parus montanus Хүрэн толгойт хөхбух 5

Талбай 1 Phoenicurus auroreus Дагуурын галсүүлт 14

Талбай 1 Phylloscopus fuscatus Бухт дуучшувуу 8

Талбай 1 Phylloscopus inornatus Борлог дуучшувуу 4

Талбай 1 Sylvia curruca Тарчигнаа зэржигэнэ 1

Талбай 1 Turdus obscures Халиун хөөндэй 1

Талбай 2 Тодорхойлогдоогүй 2

Онон-Балж

Дадал сумын төвийн нуурын ойролцоох бургастай амьдрах орчинд 48м2

хэмжээтэй шувууны торыг 7-р сарын 31 болон 8-р сарын 1-нд 18:00-21:00 цагийн

хооронд 3 цагийн турш нээсэн боловч шувуу баригдаагүй.

Камер байрлуулсан 1-р талбайд хус, бүргастай амьдрах орчинд шувууны

торыг 8-р сарын 3-нд 15:50-20:00 цагийн хооронд 49 U 05433273 N, 0530362 E

солбицолд 1027м өндөршилд байрлуулж нээсэн (зураг 14b). Цаг агаарын хувьд 50

хувийн үүлшилттэй, температур 26.5 градус, салхины хурд 3.6 км/ц байсан бөгөөд

энэ удаад мөн шувуу баригдсангүй.

Камер байрлуулсан 2-р талбайд голын эргийн бургас улиас бүхий амьдрах

орчинд 49 U 0537384, 5435372 солбицолын 931м өндөршилд талбайд шувууны

торыг 2010 оны 8-р сарын 5-нд 18:15–20:15 цагийн хооронд тавьсан (зураг 14b).

Цаг агаарын байдал тогтуун салхигүй, температур 20 градус байлаа. Энэ хүчин

чармайлтын үр дүнд нэг бодгаль барьсан бөгөөд эндээс шувуу баригдах эрчмийг

тооцоолбол 0.11 байлаа (нэг цагт баригдах бодгалийн тоо, хүснэгт 27).

Хүснэгт 27: -Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар баригдсан шувуу

Байрлал Зүйл Түгээмэл нэр Бодгалийн тоо

Талбай 1 Anthus sp Шийхнүүхэй 1

Мянган угалзат

Камер байрлуулсан 1-р талбайд 48м2 хэмжээтэй торыг 8-р сарын 14-16

хооронд UTM 46 T 514063, 5143000 солбицолд байрлуулав (зураг 14c). Торыг 8-р

сарын 14-нд 18:00–20:00 цагийн хооронд, 8-р сарын 15-нд 06:00–08:00 цагийн

хооронд, 8-р сарын 16-нд 05:40–09:00 цагийн хооронд мөн 19:00–21:00 цагийн

хооронд нийт 9 цагийн турш тавьсан. Адууч чогчиго (Oenanthe oenanthe, гэрэл


зураг 33), мөн тольт дунхай (Lanius isabellinus, гэрэл зураг 34) зэрэг 6 зүйлийн

шувуудын 19 бодгалийг барьсан бөгөөд үүнээс шувуу баригдах эрчмийг тооцвол

(нэг цагт баригдах шувуудын тоо; хүснэгт 28) 2.11 байна.

Хүснэгт 28: Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын орчны бүсэд буюу

камер байрлуулсан 1-р талбайд баригдсан шувуудын зүйлүүд болон бодгалийн тоо

байрлал Зүйл Түгээмэл нэр Бодгалийн

тоо

Талбай 1 Bucanetes mongolicus Монгол алтанжигүүр 1

Талбай 1 Eremophila alpestris Шоорон эвэрт болжмор 1

Талбай 1 Lanius isabellinus Тольт дунхай 5

Талбай 1 Oenanthe isabellina Бужимч чогчиго 6

Талбай 1 Oenanthe oenanthe Адууч чогчиго 5

Талбай 1 Upupa epops Бөвөөлжин өвөөлж 1

Гар далавчтаны дуу авианы мониторинг

Хонин нуга болон Онон-Балж

Бид Хонин нугын судалгааны суурингийн ойролцоо судалгааны хугацааны

эхэнд болон төгсгөл үед 2 шөнө гар далавчтаны хэт авианы багаж байрлууласан

(зураг 15a). Онон-Балжийн судалгааны талбайд гар далавчтаны хэт авианы

багажийг Дадал сумын төвийн нуурын эрэг дээр, мөн камер байрлуулсан 2 талбайн

ойролцоо голын эрэг дээр 8-р сарын эхээр байрлуулсан (зураг 15b). Бид нийт 566

файл бичив (Хүснэгт 29). Илүү олон гар далавчтаны дуу авиа Хонин нугын

судалгааны суурингийн ойролцоо 2010 оны 8-р сарын 27-нд бичигдсэн. Бид эдгээр

талбайд 8 орчим зүйлийн гар далавчтан тохиолдож болохыг мэдсэн (хүснэгт 30).

Хүснэгт 29: Хонин нуга болон Онон-Балжид хийсэн гар далавчтаны

мониторингийн байршил

бай

рл

ал

Он

са

р ө

дө

р

UT

M N

UT

M E

Ни

йт

фай

ли

йн

тоо

Гар

дал

ав

чта

ны

фай

л

өн

дө

рш

ил

(м)

тем

пер

ату

р

Ам

ьдр

ах

ор

чи

н

са

лх

и

өн

дө

р (

ft)

Хонин

нуга 10.05.25

48 U

0667323 5439724 24 19 922 25.5 гол 0 ~15

Хонин

нуга 10.08.27

48 U

0667228 5439689 422 419 922 17 гол 0 ~10

Онон-

Балж 10.08.01

49 U

0547119 5431003 79 68

цөөр

өм 0 ~18

Онон-

Балж 10.08.05

49 U

0537344 5435552 67 60 931 20 гол 0 ~20


Хүснэгт 30: Хонин нугын судалгааны суурин болон Онон-Балжийн байгалийн

цогцолборт газар тохиолдох боломжтой гар далавчтаны зүйлүүд

дугаар Латин нэр Түгээмэл

1 Eptesicus nilssonii Умардын сармаахай

2 Myotis brandti Ойсог багваахай

3 Myotis mystacinus Сахалт багваахай

4 Myotis daubentonii Уссаг багваахай

5 Plecotus auritus

Жижиг соотон

багваахай

6 Vespertilio murinus Буурал сармаахай

7 Vespertilio superans Дорнын сармаахай

8 Murina leucogaster

Цорго хамарт

багваахай

9 Murina hilgendorfi

Цорго хамарт

багваахай

Бид шувууны тор ашиглан гар далавчтаныг барьж дуу авиагаар нь таньж

тодорхойлох боломжгүй байлаа. Бид зүйл тус бүрийн дуу авиаг ялгахын тулд

сонограмыг харьцуулж дууны үзүүлэлтүүдийг ашиглан хүснэгт байгуулсан.

Цаашид секунд дахь дуу авиа, дуу авианы үргэлжлэх хугацаа, өндөр болон нам

давтамж, дуу авиа бүрийн дээд хэмжээний давтамж зэрэг сонограмын олон

үзүүлэлтүүдийг ашиглан зүйлүүдийг тодорхойлохоор төлөвлөж байна. Бид файл

болгоныг ялгаатай дууны төрлүүдэд хуваасан (хүснэгт 13). Сонограмуудыг

хавсралтад оруулав (Хавсралт A).


Хүснэгт 31: Судалгааны талбай бүрийн дуу авианы төрлүүдийн үзүүлэлт ( хавсралт

A) [До =давтамжийн онцлог, Өн дав = өндөр давтамж, нам дав=нам давтамж,

ХамИхДав = дууны хүч хамгийн их байх үеийн давтамж (дууны үргэлжлэх хугацаа

миллсекундээр, давтамж кГц-ээр)]

Хонин нуга 5-

р сарын 25

Секундэд

ноогдох

дуу

Дууны

үргэлжилэх

хугацаа До Өндав Намдав

Давтамжийн

урт ХамИхДав

дуу 1 7.46 14.10 28.16 47.74 28.04 19.70 33.64

дуу 2 9.90 3.38 51.85 113.31 38.58 74.72 83.14

дуу 3 13.27 4.16 45.73 104.40 37.52 66.88 49.50

дуу 4 6.48 10.98 28.18 32.73 27.60 5.13 28.99

Хонин нуга

8-сарын 27

Секундэд

ноогдох

дуу

Дууны





дуу 1 11.58 4.64 37.03 62.06 34.80 27.26 38.35

дуу 2 24.12 10.05 23.12 25.90 23.01 2.88 23.83

дуу 3 9.30 3.70 39.45 96.90 33.72 63.17 43.00

дуу 4 9.76 4.61 35.32 54.85 33.60 21.25 36.98

дуу 5 16.53 11.14 28.64 43.11 28.51 14.60 29.00

дуу 6 16.01 3.43 39.82 76.12 35.70 40.42 51.67

дуу 7 13.43 3.75 46.02 115.52 39.50 76.02 49.59

дуу 8 22.12 9.23 24.20 45.75 24.14 21.62 27.92

Онон-Балж

8-р сарын 1

Секундэд

ноогдох

дуу

Дууны





дуу 1 7.40 11.58 28.75 32.53 28.01 4.51 29.87

дуу 2 7.13 7.06 41.29 67.09 32.42 34.68 41.97

дуу 3 13.04 6.18 42.68 82.42 37.77 44.66 50.84

дуу 4 3.87 47.64 10.08 22.35 10.05 12.31 12.40

дуу 5 6.10 3.86 49.45 129.50 38.05 91.45 64.54

дуу 6 4.74 9.33 29.11 38.28 28.24 10.04 32.01

Онон-Балж

8-р сарын 5

Секундэд

ноогдох

дуу

Дууны





дуу 1 7.77 5.92 29.45 47.25 28.51 18.74 34.74

дуу 2 6.81 4.99 40.93 63.94 33.47 30.47 41.54

дуу 3 5.08 4.47 18.91 42.81 18.90 23.90 31.77

дуу 4 12.91 8.85 30.22 60.07 29.43 30.64 36.06

дуу 5 8.26 5.06 41.30 84.33 41.29 43.04 41.91

Зүйлийн жагсаалт

Хонин нуга

Бид 35 зүйлийн шувуу мөн 14 зүйлийн хөхтөн амьтан нийт 49 зүйлийн

амьтан илрүүлсэн (Хавсралт Б). Энэ жагсаалтад гар далавчтанг оруулаагүй. Учир

нь бид хэдэн зүйлийн ямар сарьсан багваахай илэрсэн болохыг сайтар

тогтоогоогүй. Мониторинг хийх явцад илэрсэн зүйлүүд болон нэмэлт ажиглалтаар

илэрсэн зүйлүүдийг багтаав. Бид камер байрлуулсан 1-р судалгааны талбайд 32


зүйл шувуу, 23 зүйл хөхтөн амьтан илрүүлсэн ба 2-р талбайд 9 зүйл хөхтөн, 11 зүйл

шувуу илрүүлсэн. Цөөн зүйлийн шувууд 2-р талбайд илэрсэн нь 2-р талбай цөөн

зүйлийн шувуудтай гэсэн үг биш бөгөөд энэ нь магадгүй цөөхөн биологич 2-р

талбайд ажилласантай холбоотой байж болох юм.


Бид 35 зүйлийн шувуу болон 14 зүйлийн хөхтөн илрүүлсэн (Хавсралт Б).

Шувуудын зүйлийн жагсаалтад Дадал сумын төв, Гурван нуур, цогцолборт газар

болон түүний орчны бүсэд ажиглагдсан шувуудыг оруулав.

Бид Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар болон түүний орчны бүсэд

шувуу болон хөхтний 49 зүйл (мөн дээр нь хэд хэдэн зүйлийн гар далавчтан)

амьтныг илрүүлэв. Орчны бүсэд 20 зүйл шувуу, харин тусгай хамгаалалттай

газраас 23 зүйлийн шувуу илрүүлснээс13 зүйл шувууг хязгаарлалтын бүсээс, 17

зүйл шувууг аялал жуулчлалын бүсээс илрүүлэв. Бид 14 зүйлийн хөхтөн

илрүүлснээс 9 зүйлийн хөхтөн амьтныг хязгаарлалтын бүсээс, 13 зүйлийг аялал

жуулчлалын бүсэд илрүүллээ.


Бид нийт 23 зүйл хөхтөн, 48 зүйл шувуу илрүүлсэн (хавсралт Б). Шувуудын

зүйлийн жасаалтад Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газар болон

түүний орчны бүс, Цэцэг нуур, Цэцэг сумын төвд ажиглагдсан шувуудыг багтаасан

болно.

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар болон түүний орчны бүсэд

56 зүйлийн шувуу болон хөхтөн амьтад илрүүлсэн ба Цэцэг нуур болон сумын төвд

15 зүйлийн шувуу илэрсэн. Орчны бүсэд 40 зүйлийн шувуу болон хөхтөн амьтан

илрүүлэв (24 зүйлийн шувуу, 16 зүйлийн хөхтөн) . Тусгай хамгаалалттай газраас 34

зүйлийн амьтан илрүүлснээс 24 зүйлийн шувуу, 10 зүйлийн хөхтөн амьтан байлаа.

Бидний судалгааны бүс нутгуудад тохиолдож болох зүйлийн жагсаалтуудыг

Монгол орны хөхтөн амьтны улаан дансны (Clark et al. 2006) тархалтын зургийг

ашиглан гаргаж авлаа. Судалгааны бүс нутгуудад олон зүйлийн шувууд тохиолдож

болох учраас бид тохиолдож болзошгүй зүйлүүдийн жагсаалт гаргах ажлыг

үргэлжлүүлэн хийж байна. Бид Wilson and Reeder (2005) нарын хөхтөн амьтны

ангилалзүйг ашиглав.


ДҮГНЭЛТ

Энэ жил бид судалгаа хэрэгжүүлэх бүс нутгийн тоо (1 байсныг 3 болгов)

болон камерын тоог нэмснээр (40 камераас 300 камер хүртэл) судалгааны цар

хүрээгээ өргөжүүллээ. Баруун болон зүүн Хэнтийн судалгааны 2 бүс нутаг хээр

болон ойн экосистемийн шилжилтийн бүсэд байршдаг бөгөөд Мянган угалзатын

судалгааны талбайгаас илүү хур тунадас унадаг.

Дүгнэж хэлэхэд Хонин нугын судалгааны талбайд зарим зүйлийн махчид

(талбай 1) байсан, мөн тууртан амьтны олон янз байдал өндөр байв. Гэсэн хэдий ч

дундаж хэрийн биетэй махчид (үнэг болон мийн овгийн амьтад) тохиолдсонгүй.

Онон-Балжид тууртан болон махчдын олон янз байдал бага. Мянган угалзатын

нурууны байгалийн цогцолборт газрын махчдын олон янз байдал их ба 1-р талбайд

тууртны олон янз байдал арай илүү байна.

Хонин нугын судалгааны талбайд махчин амьтдын баялаг өндөр байснаас

баавгай хамгийн түгээмэл илэрсэн бөгөөд дунд хэрийн биетэй махчдын олон янз

байдал бага байлаа.

Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар бид зөвхөн нэг зүйлийн тууртан

(бор гөрөөс) болон цөөн тооны үнэг илрүүлэв. Ерөнхийдөө бидний камерууд Онон-

Балжид тохиолдож болох хэд хэдэн зүйлүүд тухайлбал хүрэн баавгай, зэрлэг гахай,

шилүүс зэргийг илрүүлээгүй. Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар

менежментийн ялгаатай 4 бүсчлэлтэй бөгөөд орчны бүс нь хамгийн сул

хамгаалалттай, харин онцгой бүс нь чанга болно. Дундаж хамгаалалттай бүсүүд

болох хязгаарлалт болон аялал жуулчлалын бүсэд бид камер байрлуулах 2

талбайгаа сонгосон юм. Дээрх 2 бүсэд хүмүүс амьдардаг бөгөөд зам тээвэр, мал

бэлчээрлэлт болон аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа мэдэгдэхүйц их байлаа. Энэ

мэт үйл ажиллагаа нь амьтдын олон янз байдал, тэдгээрийн шилжилт хөдөлгөөнд

сөргөөр нөлөөлөх боломжтой бөгөөд бидний байрлуулсан камеруудын 25 хувь нь

ямар нэгэн байдлаар алдагдсан нь энэ бүс нутгийн зэрлэг амьтдыг үнэлэх

боломжийг бууруулсан юм.

Бид Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газрын онцгой бүсэд

нохой зээх байгааг баримтжуулсан бөгөөд энэ нь тухайн зүйл энэ бүс нутагт

амьдардгийн баталгаа болж байна. Мөн түүнчлэн Мянган угалзатын нурууны

байгалийн цогцолборт газрын орчны бүсэд анх удаа цоохойндойг баримтжууллаа.

Монгол тарвага Мянган угалзатын нурууны байгалийн цогцолборт газрын онцгой

бүсэд давамгайлж байгаа нь мөн сонирхолтой үр дүн юм.

Хонин нугын судалгааны талбай нь бусад судалгааны талбайнуудтай

харьцуулахад хүний нөлөөлөл харьцангуй бага ялангуяа малын тоо эрс бага. Гэсэн

хэдий ч Хонин нугын 2-р талбайд байрлуулсан камерууд 1-р талбайгаас хүний үйл

ажиллагааг илүүтэй баримтжуулсан ба 2-р талбайд мөн тууртан болон махчин


амьтад ч бага илрэв. Бид судалгаа эхлүүлэхийн өмнө 2-р талбайд харьцангуй бага

хүний нөлөөтэй, илүү их зэрлэг амьтан байна гэж таамаглаж байв.

Бид Хонин нуга болон Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газраас хэд

хэдэн Монгол орны улаан дансанд орсон зүйлүүдийг илрүүлсэн юм (хүснэгт 32).

Хүснэгт 32: Судалгааны бүс нутгуудаас илэрсэн Монгол орны улаан дансанд орсон

зүйлүүд (Clark et al. 2006)

Зүйл Түгээмэл нэр

Хамгааллын

статус

KN

OB MU

Cervus elaphus Халиун буга Устаж байгаа D

Marmota sibirica Монгол тарвага Устаж болзошгүй D D

Moschus

moschiferus Хүдэр Устаж болзошгүй D

Ovis ammon Аргаль хонь Устаж болзошгүй D

Alces alces Хандгай Устаж болзошгүй D

Martes zibellina Булга Эмзэг D

Lynx lynx Шилүүс

Ховордож

болзошгүй D

Otocolobus manul Мануул

Ховордож

болзошгүй

D

Canis lupus Саарал чоно

Ховордож


D D

Vulpes corsac Хярс үнэг

Ховордож

болзошгүй

D

Vulpes vulpes Шар үнэг

Ховордож

болзошгүй

D D

Sus scrofa Зэрлэг гахай

Ховордож


Capra sibirica Янгир ямаа

Ховордож

болзошгүй

D

(D = илэрсэн)

Бидний судалгааны талбай бүрийн шувуудын цэгэн тооллогын үр дүн өөр

байв. Хонин нугын камер байрлуулсан судалгааны 2 талбайн шувуудын илэрцийн

тоо (75-88) ойролцоо байсан бол Онон-Балжийн хувьд эрс ялгаатай (9-288) байлаа.

Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын хувьд шувуудын илэрц онцгой

бүсэд орчны бүсээс илүү. Хамгийн олон зүйлийн жижиг хөхтөн амьтад Мянган

угалзатын байгалийн цогцолборт газар илэрсэн нь олон газар амьд баригчийг

байрлуулсантай холбоотой байж болох юм. Хонин нугад 2 зүйлийн жижиг

хөхтнийг баримтжуулав. Хонин нугын судалгааны талбайд илүү олон хоногийн

турш шувууны тор тавьсны үр дүнд илүү олон зүйлийн шувууд (10 зүйлийн 46

бодгаль)-ыг барив. Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар 6 зүйлийн 19

бодгаль шувуу барьсан юм. Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар нэг

зүйлийн 1 бодгалийг тороор барив. Бидний суурилуулсан гар далавчтаны хэт

авианы багаж Хонин нугын судалгааны талбайд сарьсан багваахайн идэвх маш


өндөр байгааг илрүүлсэн бөгөөд нийт 8 орчим ялгаатай дууг харин Онон-Балжид 6

орчим болно. Эдгээр дуунууд нь өөр өөр зүйлийг илтгэж болох боловч зарим зүйл

нэг, эсвэл хоѐр ялгаатай давтамж бүхий дуутай байж болно.

Зэрлэг амьтдын зурган индексийн судалгааг үндэсний түвшинд болон орон

нутагт түшиглэж биологийн олон янз байдлийн илтгүүр болгон хэрэглэснээр

Монгол орны биологийн олон янз байдлын чиг хандлагын талаар, мөн бага

судлагдсан зүйлүүдийн тухай мэдээлэл бий болгох, үндэсний түвшинд биологийн

олон янз байдлийн мониторинг хийх чадавхийг дээшлүүлэх, үр дүн болон зурган

мэдээллүүдийг солилцох боломж бүрдэх бөгөөд эдгээрийн үр дүнд нэн тэргүүнд

хэрэгжүүлэх шаардлагатай үйл ажиллагааг тодорхойлох олон талт уулзалтыг 2011

онд зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Тусгай хамгаалалттай газруудын менежментэд өгөх зөвлөмж

Бид хүний нөлөөллийн түвшин ихтэй газрыг (талбай 1) нөлөөллийн түвшин

багатай газартай (талбай 2) харьцуулах замаар судалгаа хийхийг зорив. Үүнийг

менежментийн ялгаатай бүсүүдэд үндэслэсэн бөгөөд Хонин нугын хувьд хүний үйл

ажиллагааны төв болон замд ойр байдал, мөн тусгай хамгаалалттай газрын онцгой

бүсэд ойр байдлыг нь харгалзан авч үзэв. Бид хүний нөлөөллийг үнэлэхдээ хүн ам,

малын тоо, тархалтыг харгалзав. Хонин нугад хүний нөлөөлөл (илрэх эрчим) камер

байрлуулсан 2-р талбайд 1-р талбайгаас их. Харин Онон-Балжийн хувьд камер

байрлуулсан 1-р талбайд, Мянган угалзатын хувьд онцой бүс буюу камер

байрлуулсан 2-р талбайд хүн, малын нөлөө их илэрсэн.

Бид эдгээр 3 судалгааны бүс нутгуудад зөвлөмж болгон дараахь саналуудыг

дэвшүүлж байна. Үүнд:

1. Тусгай хамгаалалттай газрын хилийн тэмдэгжүүлэлт: – Хүмүүс түгээмэл

ашигладаг замын дагуу тусгай хамгаалалттай газрын бүсчлэлийн хилийг

тэмдэглэсэн замын тэмдэг тавих, мөн бүс тус бүрт хориглосон үйл ажиллагааг

тайлбарласан самбар, таних тэмдэг байршуулах шаардлагатай. Учир нь

судалгааны 3 газрын аль алинд тэмдэгжүүлэлт ховор байна.

2. Менежментийн бүс бүрийн хориглох үйл ажиллагааны тухай хуулийг

хэрэгжүүлэх: Буухыг хорьсон хэсэгт буусан мал бүхий айл өрхөөс нүүхийг

шаардах, мөн хууль бус анчдыг хянах нь зүйтэй.

3. Орон нутагт түшиглэсэн агнуурын бус аялал жуулчлалыг дэмжих: Хөнөөлт бус

аргаар байгалийн сайхан, амьтдыг үзүүлэх байгалийн аялал жуулчлалын

чиглэлийг хөгжүүлснээр нутгийн иргэдэд ландшафт, экосистемийг хамгаалахын

үнэ цэнийг илүүтэй ойлгуулах хэрэгтэй байна. Онон-Балж болон Мянган

угалзатын байгалийн цогцолборт газрын хувьд ан агнах явдал нилээд

ажиглагддаг бөгөөд энэ нь зарим тохиолдолд хуулийн дагуу боловч зарим

тохиолдолд хууль бус болох нь илэрхий байв. Агнуурын үйл ажиллагаа нь

зэрлэг амьтдыг дайжуулан, үргэмтгий болгож, алсад шилжих шалтгаан болдог

нь эдгээрийг үзэж сонирхох хүсэлтэй хүмүүс - жуулчдын тухайн амьтдыг харах


боломжийг бууруулдаг. Сүүлийн 10 хүрэхгүй жилийн хугацаанд зэрлэг амьтад

ховор үзэгдэх болсон тухай нутгийн иргэдийн ярианаас дүгнэвэл агнуур (зарим

зарим зэрлэг амьтдад хөнөөлт хэрэглээ) тогтвортой, зохистой хэмжээнд

байгаагүйг харуулж байна.

4. Орон нутгийн нөхөрлөлийг дэмжих, сургах:Онон-Балж болон Мянган угалзатын

байгалийн цогцолборт газруудад орон нутгийн нөхөрлөлүүдтэй хамтран

ажиллаж тэдний амжиргааг дээшлүүлэх чиглэлээр идэвхитэй, санаачлага өрнөн

ажиллаж байна. Энэ хэлбэрийн үйл ажиллагаа нь зэрлэг амьтдыг хамгаалах үйл

ажиллагаанд чухал тустай юм.

5. Бусад тусгай хамгаалалттай газруудтай туршлага солилцох: Тусгай

хамгаалалттай газрын удирдлагын зүгээс зохистой менежмент сонгон

хэрэгжүүлэхийн тулд байгалийн аялал жуулчлал, хамгааллын арга хэмжээг

хослуулан амжилттай үйл ажиллагаа явуулж буй жишиг тусгай хамгаалалттай

газарт очиж ажиллах, харилцаа тогтоох замаар туршлага солилцох, улмаар

менежментээ сайжруулах боломжтой. Онон-Балж болон Мянган угалзатын

байгалийн цогцолборт газарт ийм хэлбэрийн хамтын ажиллагааг өрнүүлэх

боломжтой.

6. Судалгааны байгууллагууд болон төсөл хөтөлбөрүүдэд мэдээлэл өгөх: –Онон-

Балжийн байгалийн цогцолборт газарт төрийн бус байгууллагууд идэвхитэй үйл

ажиллагаа явуулж байна. Мөн Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газарт

нилээд идэвхитэй үйл ажиллагаа өрнөж байгаа бөгөөд тус газар нарийвчилсан

судалгаа, мониторинг тэр бүр хийгдэж байгаагүй, цаашид хамгааллын зохистой

арга хэмжээ авах, нутгийн иргэдэд түшиглэсэн байгаль хамгааллын үйл

ажиллагааг явуулахад дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай байгаа талаар төрийн,

төрийн бус, судалгаа шинжилгээний байгууллага, хөрөнгө оруулагчдад мэдээлж,

тэдний анхаарлыг татах нь зүйтэй байна.

Судалгааны бүс нутаг бүр шувуу болон хөхтөн амьтдын биологийн олон янз

байдал ихтэй Монголын өвөрмөц экосистемүүдийн төлөөлөл юм. Хан хэнтийн бүс

нутаг нь Сибирт устсан боловч хил орчмоор нутагладаг хэд хэдэн зүйлийн амьтдыг

тэтгэдэг. Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар, түүний орчны бүс,

тэдгээрийг хүрээлэн буй уулсууд, түүний дотроос Сутай хайрхан, Цэцэг нуур зэрэг

газрууд нь үзэсгэлэнтэй бөгөөд хэд хэдэн экосистемийг төлөөлөх хөхтөн,

шувуудын олон зүйл амьтдаар баялаг. Тусгай хамгаалалттай газруудад

менежментийн ялгаатай дотоод бүсчлэлүүдийг тогтоох нь зэрлэг амьтдыг

хамгаалахад чухал ач холбогдолтой. Хэдий тийм боловч биологийн олон янз

байдлыг хамгаалахад зориулсан эдгээр менежментийн бүсүүдийг үнэн утгаар нь

бий болгоход хуулийг чандлан сахиулах шаардлагатай байна. Онон-Балжийн

байгалийн цогцолборт газрын аялал жуулчлалын болон хязгаарлалтын бүсийн аль

алинд, мөн Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газрын онцгой бүсэд хоѐр

дахь жилдээ хүн, мал бэлчээрлэлт ихсэж байгаа нь энэхүү бүсчлэл нь үнэн утгаар

хэрэгжиж байгаа эсэх нь эргэлзээтэй байна. Хэрэв малчдын амжиргаа нэн тэргүүнд

тавигдах зүйл гэж үзвэл орон нутгийн иргэдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн

(жишээ нь орчны бүс болгон хамгааллын зэрэглэлийг бууруулах гэх мэт) өөрчилж

болох юм. Хэрэв зэрлэг амьтдыг хамгаалах нь гол зорилго гэж үзвэл бүсчлэлийн

зохион байгуулалтыг сайжруулж хуулийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай.


Тусгай хамгаалалттай газар, түүний менежментийн бүсүүдийг байгуулах нь

биологийн олон янз байдлийг хамгаалахад чухал алхам болно. Олон жилийн турш

зэрлэг амьтдын зурган индексийн судалгааг үргэлжлүүлэн хийснээр тусгай

хамгаалалттай газрууд, тэдгээрийг хүрээлэн буй газар нутгуудад менежментийн

түвшинг тодорхойлж, биологийн олон янз байдлыг бууруулахгүй, нэмэгдүүлэх

боломжтой ба Монгол оронд болон дэлхий дахинд тус нутгийн гайхалтай тогтоц,

ер бусын амьтны аймгийг гэрэл зургаар илэрхийлэн үзүүлэх боломж бүрдэнэ.

ИШЛЭЛ АВСАН БҮТЭЭЛҮҮД

Batbold, J. 2002. The problem of management of Mongolia. In: Holoarctic Marmots as a

Factor of Biodiversity – Proceedings of the 3rd

International Conference on

Marmots, Cheboksary, Russia. 25-30 August 1997 (K.B. Armitage and V.Y.

Rumiantsev, eds.) ABF Publishing House, Moscow.

Buckland S. T., D. R. Anderson, K. P. Burnham, J. L. Laake, D. L. Borchers & L.

Thomas 2001. Introduction to Distance Sampling: Estimating abundance of

biological populations. Oxford University Press.

Buckland, S.T., A. E. Margurran, R.E. Green, and R.M. Fewster. 2005. Monitoring

change in biodiversity through composite indices. Phil. Trans. R. Soc. Lond. B.

360:243-254.

Burnham, K.P. & D.R. Anderson. 2002. Model Selection and Multimodal Inference. 2nd

Edition. Springer-Verlag, New York.

Clark, E. L., Munkhbat, J., Dulamtseren, S., Baillie, J. E. M., Batsaikhan, N., Samiya, R.

and Stubbe, M. (compilers and editors) 2006. Mongolian Red List of Mammals.

Regional Red List Series Vol. 1. Zoological Society of London, London. (In

English and Mongolian)

Demberel J. & J. Batbold. 1997. Distribution and resources of Mongolian marmot in

Mongolia. In Epidemiological survey of the plague natural foci in the Central

Asian Region. Ulaanbaatar: Institute of Biology, Academy of Sciences.

Ferguson-Lees, J. & D. Christie. 2001. Raptors of the World: A field guide. Christopher

Helm, London.

Gombobaatar, S. 2009. A Dictionary of vertebrate animals of Mongolia. Ulaanbaatar,

Mongolia.

Hines, J.E. 2006. Presence2 – Software to estimate patch occupancy and related

parameters. USGS-PWRC.

MacKenzie, D.I., J.D. Nichols, J.E. Hines, M.G. Knutson, and A.D. Franklin. 2003.

Estimating site occupancy, colonization, and local extinction when a species is

detected imperfectly. Ecology 84: 2200-2207.

MacKenzie, D.I., J.D. Nichols, N. Sutton, K. Kawanishi, and L.L. Bailey. 2005.

Improving inference in population studies of rare species that area detected

imperfectly. Ecology 86: 1101-1113.

O’brien, T.G. 2010. Wildlife Picture Index: implementation manual version 1.0. WCS

Working Paper No. 39.

O’brien, T.G., Baillie, J.E.M., Krueger, L., & M. Cuke. 2010. The Wildlife Picture Index:

Monitoring top trophic levels. Animal Conservation 13:335-343.


Townsend, S.E. & P. Zahler. 2006. Mongolian Marmot Crisis: Status of the Siberian

Marmot in the Eastern Steppe. Mongolian Journal of Biological Sciences 4:37-44.

UNDP. 2009. Altai Mountain Conservation Strategy Safeguarding the biological

diversity and natural ecological processes of the Altai Mountains landscape

alongside local livelihoods and economic development.

Wilson, D.E. & D. M. Reeder. 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and

Geographic Reference (3rd

ed), Johns Hopkins University, 2,142 pp.

(http://www.press.jhu.edu).

Wingard, J.R. & P. Zahler. 2006. Silent Steppe: The Illegal Wildlife Trade Crisis in

Mongolia.

Зураг 1: Зэрлэг амьтдын зурган индэксийн (WPI) 2010 оны судалгааны бүс нутгууд

Зураг 2: Тусгай хамгаалалттай газрын бүсүүд болон Хонин нугын байрлал, WPI 2010

Зураг 3: Онон балжийн байгалийн цогцолборт газар болон түүний бүсчлэл, WPI 2010

Зураг 4: Мянган угалзатын байгалийн цогцолборт газар болон түүний бүсчлэл, WPI 2010

Зураг 5: Хонин нугын зэрлэг амьтдын зурган индэксийн судалгааны камер байрлуулсан 1

болон 2-р талбай.

Зураг 6a: Камер байрлуулсан 1-р талбайн камер бүрийн ажилласан өдрийн тоо

Зураг 6b: Камер байрлуулсан 2-р талбайн камер бүрийн ажилласан өдрийн тоо

GrI -A1 GrI-A2 GrI-A3 GrI-A3a GrI-B1 GrI-B2 GrI-B3 GrI-B8 GrI-B9 GrI-B10 GrI-C2 GrI-C3 GrI-C4 GrI-C5 GrI-C6 GrI-C7 GrI-C8 GrI-C9 GrI-C10 GrI-D1 GrI-D2 GrI-D3 GrI-D4 GrI-E1 GrI-E2 GrI-E3 GrI-F1 GrI-F2 GrI-F3 GrI-G1 GrI-G2 GrI-G3 GrI-H0 GrI-H1 GrI-H2 GrI-H3 GrI-H-1 GrI-I0 GrI-i1 GrI-I-1 GrI-J3 GrI-J4 GrI-K3 GrI-K4 GrI-L2 GrI-L3 GrI-L4 GrI-Z4 GrI-Z5 GrI-Z6 GrI-Z7

0 20 40 60 80 100 120 GrI -A1

GrI-A3a GrI-B3

GrI-B10 GrI-C4 GrI-C7

GrI-C10 GrI-D3 GrI-E2 GrI-F2 GrI-G2 GrI-H1

GrI-H-1 GrI-I-1 GrI-K3 GrI-L3 GrI-Z5

Кам

ер

ын

дуга

ар

Камер ажилласан өдрийн тоо

GrII-A0 GrII- A1 GrII-A2 GrII-A3 GrII-A4 GrII-A5 GrII-A6 GrII-A8 GrII-A-1 GrII-B0 GrII-B4 GrII-B5 GrII-B-1 GrII-C3 GrII-C5 GrII-C6 GrII-C-2 GrII-D6 GrII-D-3 GrII-E7 GrII-E-3 GrII-E-4 GrII-F7 GrII-F-5 GrII-F-7 GrII-F-8 GrII-G-8 GrII-H-8 GrII-H-9 GrII-H-10 GrII-H-11 GrII-M1 GrII-M2 GrII-M3 GrII-M4 GrII-T1 GrII-T2 GrII-T3 GrII-T4 GrII-X0 GrII-X-1 GrII-X-2 GrII-X-3 GrII-Y0 GrII-Y-1 GrII-Z0 GrII-Z7 GrII-Z8 GrII-Z9 GrII-Z-1

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 GrII-A0 GrII-A3 GrII-A6 GrII-B0

GrII-B-1 GrII-C6

GrII-D-3 GrII-E-4 GrII-F-7 GrII-H-8

GrII-H-11 GrII-M3 GrII-T2 GrII-X0

GrII-X-3 GrII-Z0 GrII-Z9

камер ажиллсан өдрийн тоо

Зураг 7: Онон балжийн зэрлэг амтдын зурган индэксийн судалгааны камер байрлуулсан 1

болон 2-р талбай

Зураг 8a: Камер байрлуулсан 1-р талбайн камер бүрийн ажилласан өдрийн тоо

Зураг 8b: Камер байрлуулсан 2-р талбайн камер бүрийн ажилласан өдрийн тоо

0 10 20 30 40 50 60 GrII - A1 GrII - B2 GrII - B4 GrII - C2 GrII - C4 GrII - C6 GrII - C8

GrII - C10 GrII - D2 GrII - D4 GrII - D6 GrII - E1 GrII - E3 GrII - E5 GrII - E7 GrII - F1 GrII - F3 GrII - F5 GrII - G1 GrII - G3

GrII - H-1 GrII - H1 GrII - H3 GrII - I0 GrII - I2

Кам

еры

н д

угаар


GrI - A1 GrI - A2 GrI - A3 GrI - A4 GrI - A5 GrI - A6 GrI - A7 GrI - A8 GrI - A9 GrI - A10 GrI - B1 GrI - B2 GrI - B3 GrI - B4 GrI - B5 GrI - B6 GrI - B7 GrI - B8 GrI - B9 GrI - B10 GrI - C1 GrI - C2 GrI - C3 GrI - C4 GrI - C5 GrI - C6 GrI - C7 GrI - C8 GrI - C9 GrI - C10 GrI - D1 GrI - D2 GrI - D3 GrI - D4 GrI - D5 GrI - D6 GrI - D7 GrI - D8 GrI - D9 GrI - D10 GrI - E1 GrI - E2 GrI - E3 GrI - E4 GrI - E5 GrI - E6 GrI - E7 GrI - E8 GrI - E9 GrI - E10

0 10 20 30 40 50 60 GrI - A1 GrI - A3 GrI - A5 GrI - A7 GrI - A9 GrI - B1 GrI - B3 GrI - B5 GrI - B7 GrI - B9 GrI - C1 GrI - C3 GrI - C5 GrI - C7 GrI - C9 GrI - D1 GrI - D3 GrI - D5 GrI - D7 GrI - D9 GrI - E1 GrI - E3 GrI - E5 GrI - E7 GrI - E9

Кам

еры

н д

угаар


Зураг 9: Мянган угалзатын зэрлэг амьтдын зурган индэксийн судалгааны камер

байрлуулсан 1 болон 2-р талбай

Зураг 10a: Хонин нугын судалгааны 1-р талбайд хийсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 10b: Хонин нугын судалгааны 2-р талбайд хийгдсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 11a: Онон балжийн судалгааны 1-р талбайд хийгдсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 11b: Онон балжийн судалгааны 2-р талбайд хийгдсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 12a: Мянган угалзатын судалгааны 1-р талбайд хийгдсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 12b: Мянган угалзатын судалгааны 2-р талбайд хийгдсэн шувуудын цэгэн тооллого

Зураг 13a: Хонин нугын судалгааны талбайд тавьсан жижиг хөхтөн амьтны амьд

баригчдын байрлал

Зураг 13b: Онон балжийн судалгааны талбайд тавьсан жижиг хөхтөн амьтдын амьд

баригчдын байрлал

Зураг 13c: Мянган угалзатын судалгааны талбайд тавьсан жижиг хөхтний амьд баригчийн

байрлал

Зураг 14a: Хонин нугын судалгааны талбайд тавьсан шувуу барих торны байрлал

Зураг 14b: Онон балжийн судалгааны талбайд тавьсан шувуу барих торны байрлал

Зураг 14c: Мянган угалзатын судалгааны талбайд тавьсан шувууны торны байрлал

Зураг 15a: Хонин нугад хийсэн дуу авианы мониторингийн байрлал

Зураг 15b: Онон балжид хийсэн дуу авианы мониторингийн байрлал

Гэрэл зураг

WPI 2010

Гэрэл зураг 1: Хонин нугын судалгааны талбайн амьдрах орчин

A) Хус, шинэс болон өвлөг хээр B)

C) D)

Гэрэл зураг 2: Онон балжийн судалгааны талбайн амьдрах орчин

A) Хусан ой B) Бургас болон нуга

C) Ойт хээр, хээр D) Шилмүүст ой захын бургас

Гэрэл зураг 3: Мянган угалзатын судалгааны талбайн амьдрах орчин

A) Өндөр уулын чулуурхаг хээр B) Өндөр уулын чулуурхаг хээр

C) Хээр D) Хуурай хээр

Хонин нугын судалгааны талбайн камерт авагдсан гэрэл зургууд

Гэрэл зураг 4: Lynx lynx, талбай 1 Гэрэл зураг 5: Ursus arctos, Хонин нуга

Гэрэл зураг 6: Sus scrofa, Хонин нуга Гэрэл зураг 7: Cervus elaphus, Хонин нуга

Гэрэл зураг 8: Alces alces, Хонин нуга Гэрэл зураг 9: Moschus moschiferus,

Гэрэл зураг 10: Capreolus pygargus, Хонин нуга

Онон балжийн судалгааны талбайн камерт авагдсан гэрэл зургууд

Гэрэл зураг 11: Өвөгт тогоруу, Онон балж Гэрэл зураг 12: Marmota sibirica,

Гэрэл зураг 13: Бор гөрөөс, Онон балж Гэрэл зураг 14: Онон балж

Мянган угалзатын судалгааны талбайн камерт авагдсан гэрэл зургууд

Гэрэл зураг 15: Янгир, Мянган угалзат Гэрэл зураг 16: Аргаль, Мянган угалзат

Гэрэл зураг 17: Canis lupus, Мянган угалзат Гэрэл зураг 18: Мянган угалзат

Гэрэл зураг 19: Vulpes vulpes, Гэрэл зураг 20: Vulpes corsac,

Гэрэл зураг 21: Felis sylvestris, Гэрэл зураг 22:Мануул, Мянган угалзат

Гэрэл зураг 23: Marmota sibirica, Гэрэл зураг 24: Нөмрөг тас

Амьд баригчид баригдсан жижиг хөхтөн амьтдын гэрэл зураг

Хонин нугын судалгааны талбай

Гэрэл зураг 25: Apodemus peninsulae Гэрэл зураг 26: Microtus fortis,

Онон балжийн судалгааны талбай

Гэрэл зураг 27: Cricetelus barabensis, Гэрэл зураг 28: Ochotona dauurica

Мянган угалзатын судалгааны талбай

Гэрэл зураг 29: Meriones meridianus, Гэрэл зураг 30: Allactaga sibirica,

Торонд баригдсан шувуудын гэрэл зураг


Гэрэл зураг 31: Parus major, Гэрэл зураг 32: Coccothraustes coccothraustes,


Гэрэл зураг 33: Oenanthe oenanthe Гэрэл зураг 34: Lanius isabellinus,

ХАВСРАЛТ A

ГАР ДАЛАВЧТАНЫ СОНОГРАМ

Гар далавчтаны дуу авианы файл, 2010 оны 5-р сарын 25, Хонин нуга

Дуу 1 KN 2010.05.25 жишээ Дуу 2 KN 2010. 05.25 жишээ

Дуу 3 KN 2010. 05.25 жишээ Дуу 4 KN 2010. 05.25 жишээ

Гар далавчтаны дуу авианы файл, 2010 оны 8-р сарын 27, Хонин нуга

KN 2010.08.27 дуу 1 KN 2010.08.27 дуу 2

KN 2010.08.27 дуу 3 KN 2010.08.27 дуу 4

KN 2010.08.27 дуу 5 KN 2010.08.27 дуу 6

KN 2010.08.27 дуу 7 KN 2010.08.27 дуу 8

Гар далавчтаны дуу авианы файл, 2010 оны 8-р сарын 1, Онон балж

дуу 1 2010.08.01 дуу 2 2010.08.01

дуу 3 2010.08.01 дуу 4 2010.08.01

дуу 5 2010.08.01 дуу 6 2010.08.01

Гар далавчтаны дуу авианы файл, 2010 оны 8-р сарын 5, Онон балж

OB 2010.08.05 дуу 1 OB 2010.08.05 дуу 2

OB 2010.08.05 дуу 3 OB 2010.08.05 дуу 4

OB 2010.08.05 дуу 5

ХАВСРАЛТ Б

ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ

Зүйлийн жагсаалт Хонин нуга KN

ТОХИОЛДСОН ШУВУУДЫН ЗҮЙЛҮҮД Ангилалзүйн

бүлэг

Зүйлийн латин нэр Түгээмэл нэр

1-р

талба

йд

2-р

талбай

д

Anseriformes

Anatidae Tadorna ferruginea Ангир ●

Charadriiformes

Charadriidae Actitis hypoleucos Эгэл хөгчүү ●

Cuculiformes

Cuculidae Cuculus canorus Эгэл хөхөө ● ●

Falconiformes

Accipitridae Aquila chrysaetos Цармын бүргэд ●

Accipitridae Pandion haliaetus Явлиг сар ●

Falconidae Falco amurersis Амрын шонхор ● ●

Galliformes

Tetraonidae Tetrao parvirostris Нургийн сойр ●

Tetraonidae Tetrao tetrix Хар хур ●

Passeriformes

Loxia Carpodacus erythinus Улаавар бужмар ●

Fringillidae

Coccothraustes

coccothraustes Банхар булжуухай ●

Corvidae Corvus corax Хон хэрээ ●

Corvidae Corvus corone Хар хэрээ ●

Corvidae Cyanopica cyanus Цэнхэр шаазгай ●

Emberizidae Emberiza sp. Хөмрөг ●

Emberizidae Emberiza leucocephala Цагаан шанаат хөмрөг ●

Muscicapidae Ficedula parva Хурган намнааr ●

Motacillidae Motacilla alba Хөх цэгцгий ● ●

Motacillidae Motacilla citreola Шар түрүүт цэгцгий ●

Motacillidae Motacilla flava Шар цэгцгий ●

Laniidae Lanius cristatus Ухаа дунхай ●

Turdidae Luscinia calliope Өнгөлүүрт гургалдай ● ●

Muscicapidae Oenanthe oenanthe Адууч чогчоохой ●

Paridae Parus sp. Хөх бух ●

Paridae Parus major Их хөхбух ●

Paridae Parus montanus Хүрэн толгойт хөхбух ●

Corvidae Pica pica Шаазгай ●

Turdidae Phoenicurus auroreus Дагуур галсүүлт ● ●

Sylviidae Phylloscopus fuscatus Бухт дуучшувуу ●

Sylviidae Phylloscopus inornatus Борлог дуучшувуу ●

Corvidae Nucifraga caryocatactes Бидэрт самарч шаазгай ●

Sittidae Sitta sp. Тоншголжин ● ●

Sylviidae Sylvia curruca Тарчигнаа зэржигэнэ ●

Turdidae Tarsiger cyanurus Гургалдай хөхзоот ●

Turdidae Turdus obscurus Халиун хөөндэй ●

Piciformes

Picidae Dendrocopos major Их алаг тоншуул ● ●

Picidae Dryocopus martius Хар тоншуул ●

Picidae Picus canus Буурал тоншуул ●


ТОХИОЛДСОН ХӨХТӨН АМЬТДЫН ЗҮЙЛҮҮД Ангилалзүйн

бүлэг

Латин нэр Түгээмэл нэр Илэрсэн Талба

й 1

Талба

й 2

Artiodactyla

Cervidae Alces alces Хандгай CT ●

Cervidae Capreolus pygargus Бор гөрөөс OBS, CT ● ●

Cervidae Cervus elaphus Халиун буга OBS, CT ●

Moschidae Moschus moschiferus Хүдэр CT ●

Suidae Sus scrofa Зэрлэг гахай OBS, CT ●

Carnivora

Canidae Canis lupus Саарал чоно OBS, CT ● ●

Felidae Lynx lynx Шилүүс CT ●

Mustelidae Martes zibellina булга CT ●

Mustelidae Meles leucurus Халздай дорго CT ●

Ursidae Ursus arctos Хүрэн баавгай CT ●

Lagomorpha

Leporidae Lepus timidus Чандага туурай CT ● ●

Rodentia

Arvicolinae Microtus fortis Өргөөнч оготно SMT ●

Muridae Apodemus peninsulae Азийн хулгана SMT ●

Sciuridae

Spermophilus

undulatus Сүүлэрхэг зурам

Obs

●

Кодууд Ажигласан хэлбэр OBS Ажиглалт CT Камер APC Цэгэн тооллого SMT Амьд баригч MN Шувууны тор

BD Дуу авианы

мониторинг


ТОХИОЛДОЖ БОЛЗОШГҮЙ ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ*

Ангилалзүй Латин нэр Монгол нэр

O.Erinaceomorpha

Erinaceidae Mesechinus dauuricus Дагуурын зараа

O.Soricomorpha

Soricidae Sorex tundrensis Цармын атаахай

Soricidae Sorex caecutiens Дааган атаахай

Soricidae Sorex daphaenodon Бэсрэг атаахай

Soricidae Sorex isodon Тэгш шүдэт атаахай

Soricidae Sorex minutissimus Өөдсөн атаахай

Soricidae Crocidura sibirica Сибирь малтаахай

O.Chiroptera

Vespertilionidae Eptesicus nilssonii Умарын сармаахай

Vespertilionidae Myotis brandti Ойсог багваахай

Vespertilionidae Myotis mystacinus Сахалт багваахай

Vespertilionidae Plecotus ognevi Бор соотон багваахай

O.Lagomorpha

Leporidae Lepus timidus Чандага туулай

Leporidae Lepus tolai Бор туулай

Ochotonidae Ochotona dauurica Дагуур огдой

Ochotonidae Ochotona hyperborea Асганы огдой

O.Rodentia

Cricetidae Microtus gregalis Хэргэлзий оготно

Cricetidae Microtus oeconomus Мэхээрч оготно

Cricetidae Microtus fortis Өргөөнч оготно

Cricetidae Microtus maximowiczii Ширгийн оготно

Cricetidae Clethrionomys rufocanus Ойн хүрэн оготно

Cricetidae Clethrionomys rutilus Ойн улаан оготно

Cricetidae Myopus schisticolor Ойн хөхвөлжин

Cricetidae Alticola semicanus Хадны барагчин

Cricetidae Ondatra zibethicus Заарт харх

Cricetidae Microtus mongolicus Монгол оготно

Cricetidae Cricetulus barabensis Хөх шишүүхэй

Cricetidae Cricetulus longicaudatus Сүүлэрхэг шишүүхэй

Dipodidae Allactaga sibirica Сибирийн алагдаага

Muridae Micromys minutus Чигчий хулгана

Muridae Apodemus peninsulae Азийн хулгана

Muridae Mus musculus Гэрийн хулгана

Muridae Rattus norvegicus Бор харх

Sciuridae Marmota sibirica Монгол тарвага

Sciuridae Spermophilus undulatus Сүүлэрхэг зурам

Sciuridae Tamias sibiricus Замба жирх

Sciuridae Sciurus vulgaris Бараан хэрэм

Spalacidae Myospalax aspalax Дагуур номин

O.Carnivora

Canidae Nyctereutes procyonoides Нохой элбэнх

Canidae Vulpes corsac Хярс үнэг

Canidae Vulpes vulpes Шар үнэг

Canidae Canis lupus Саарал чоно

Felidae Lynx lynx Шилүүс

Felidae Otocolobus manul Мануул


ТОХИОЛДОЖ БОЛЗОШГҮЙ ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ (үргэлжлэл)

Mustelidae Gulo gulo Нохой зээх

Mustelidae Meles leucurus Халздай дорго

Mustelidae Lutra lutra Голын халиу

Mustelidae Mustela eversmanni Өмхий хүрэн

Mustelidae Mustela nivalis Хотны үен

Mustelidae Mustela erminea Цагаан үен

Mustelidae Mustela sibirica Ойн солонго

Mustelidae Mustela altaica Хээрийн солонго

Mustelidae Martes zibellina Булга

Mustelidae Mustela vison Усны булга

Ursidae Ursus arctos Хүрэн баавгай

O.Artiodactyla

Bovidae Procapra gutturosa Цагаан зээр

Cervidae Alces alces Хандгай

Cervidae Capreolus pygargus Бор гөрөөс

Cervidae Cervus elaphus Халиун буга

Moschidae Moschus moschiferus Хүдэр

Suidae Sus scrofa Зэрлэг гахай

* Онон балжын жагсаалтаас

Онон балжийн зүйлийн жагсаалт

ТОХИОЛДСОН ШУВУУДЫН ЗҮЙЛҮҮД

Ангилалзүйн

бүлэг Латин нэр Түгээмэл нэр

Орчны

бүс Хязгаар

лалтын

бүс

Аялал

жуулчла

лын бүс Anseriformes

Anatidae Bucephala clangula Алаг шунгаач ●

Anatidae Cygnus cygnus Гангар хун ●

Anatidae Melanitta fusca Тольт монхой ●

Anatidae Tadorna ferruginea Ангир ● Charadriiformes

Scolopacidae Tringa totanus Улаанхөрт хөгчүү ●

Charadriidae Vanellus vanellus Хавтгайлж ● Columbiformes

Columbidae Columba rupestris Хадны тагтаа ● Cuculiformes

Cuculidae Cuculus canorus Эгэл хөхөө ● ●

Cuculidae Cuculus saturatus Ханамал хөхөө ● Falconiformes

Accipitridae Aquila nipalensis Хээрийн бүргэд ● ●

Accipitridae Buteo hemilasius Шилийн сар ●

Falconidae Falco naumanni Зээрд шонхор ●

Falconidae Falco subbuteo Шууман шонхор ●

Falconidae Falco tinnuculus Начин шонхор ● Accipitridae Milvus migrans Элээ ● ● ● Galliformes

Phasianidae Coturnix japonica Наран бөднө ● Gruiformes Gruidae Anthropoides virgo Өвөгт тогоруу ● ● Passeriformes

Alaudidae Calandrella cinerea Талын жиргэмэл ● ●

Alaudidae Calandrella cheleensis Дэрсний жиргэмэл ●

Corvidae Corvus corax Хон хэрээ ● ● Corvidae Corvus corone Хар хэрээ ● ● ●

Corvidae Corvus dauuricus Алагтуу хэрээ ● ●

Emberizidae Emberiza cioides Шар хөмсөгт хөмрөг ●

Hirundinidae Hirundo rustica Асрын алтанхараацай ● Alaudidae Melanocorypha mongolica Монгол болжмор ● ● ●

Motacillidae Motacilla alba Хөх цэгцгий ●

Muscicapidae Oenanthe isabellina Бужимч чогчоохой ●

Paridae Parus palustris Хар толгойт хөхбух ●

Ploceidae Passer montanus Хүрэнтолгойт хөхбух ● ● Corvidae Pica pica Шаазгай ● ● ●

Corvidae Pyrrhocorax pyrrhocorax Улаан хушуут жунгаа ●

Hirundinidae Riparia riparia Элсэг эргийнхараацай ● Piciformes

Picidae Dendrocopos major Их алаг тоншуул ● Podicipediformes

Podicipedidae Podiceps cristatus Отгот шунгуур ●

Podicipedidae Podiceps nigricollis Халтар шунгуур ●

Онон-Балжийн судалгааны талбай

ТОХИОЛДСОН ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛ Ангилалзүйн

бүлэг Латин нэр Түгээмэл нэр Илэрсэн Орчн

ы бүс Хязгаар

лалтын

бүс

Аялал

жуулчл

алын

бүс Artiodactyla

Cervidae Capreolus pygargus Бор гөрөөс OBS, CT ● ●

Cervidae Cervus elaphus Халиун буга OBS ● Carnivora

Canidae Canis lupus Саарал чоно OBS, CT ● ●

Canidae Vulpes vulpes Шар үнэг CT ● ●

Mustelidae Meles leucurus Халздай дорго CT ● Lagomorpha

Leporidae Lepus timidus Чандага туулай OBS, CT ● ●

Ochotonidae Ochotona dauurica Дагуур огдой SMT ●

Ochotonidae Ochotona hyperborea Асганы огдой SMT ● ● Rodentia

Cricetidae Cricetulus barabensis Хөх шишүүхэй SMT ● ●

Cricetidae Cricetulus longicaudatus Сүүлэрхаг шишүүхэй SMT ●

Sciuridae Marmota sibirica Монгол тарвага OBS, CT,

APC ● ●

Sciuridae Spermophilus dauricus Дагуурын зурам OBS ●

Sciuridae Spermophilus

undulatus Сүүлэрхэг зурам OBS, CT

● ●

Muridae Mus musculus Гэрийн хулгана SMT ●

Кодууд Ажигласан арга OBS Ажиглалт CT Камер APC Цэгэн тооллого SMT Амьд баригч MN Шувууны тор

BD Дуу авианы

мониторинг


ТОХИОЛДОЖ БОЛЗОШГҮЙ ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ

Ангилалзүй Латин нэр Монгол нэр O.Erinaceomorpha Erinaceidae Mesechinus dauuricus Дагуурын зараа O.Soricomorpha Soricidae Sorex tundrensis Цармын атаахай Soricidae Sorex caecutiens Дааган атаахай Soricidae Sorex daphaenodon Бэсрэг атаахай Soricidae Sorex isodon Тэгш шүдэт атаахай Soricidae Sorex minutissimus Өөдсөн атаахай Soricidae Crocidura sibirica Сибирь малтаахай O.Chiroptera Vespertilionidae Eptesicus nilssonii Умарын сармаахай Vespertilionidae Myotis brandti Ойсог багваахай Vespertilionidae Myotis mystacinus Сахалт багваахай Vespertilionidae Plecotus ognevi Бор соотон багваахай O.Lagomorpha

Leporidae Lepus timidus Чандага туулай Leporidae Lepus tolai Бор туулай Ochotonidae Ochotona dauurica Дагуур огдой Ochotonidae Ochotona hyperborea Асганы огдой O.Rodentia Cricetidae Microtus gregalis Хэргэлзий оготно Cricetidae Microtus oeconomus Мэхээрч оготно Cricetidae Microtus fortis Өргөөнч оготно Cricetidae Microtus maximowiczii Ширгийн оготно Cricetidae Clethrionomys rufocanus Ойн хүрэн оготно Cricetidae Clethrionomys rutilus Ойн улаан оготно Cricetidae Myopus schisticolor Ойн хөхвөлжин Cricetidae Alticola semicanus Хадны барагчин Cricetidae Ondatra zibethicus Заарт харх Cricetidae Microtus mongolicus Монгол оготно Cricetidae Cricetulus barabensis Хөх шишүүхэй Cricetidae Cricetulus longicaudatus Сүүлэрхэг шишүүхэй Dipodidae Allactaga sibirica Сибирийн алагдаага Muridae Micromys minutus Чигчий хулгана Muridae Apodemus peninsulae Азийн хулгана Muridae Mus musculus Гэрийн хулгана Muridae Rattus norvegicus Бор харх Sciuridae Marmota sibirica Монгол тарвага Sciuridae Spermophilus undulatus Сүүлэрхэг зурам Sciuridae Tamias sibiricus Замба жирх Sciuridae Sciurus vulgaris Бараан хэрэм Spalacidae Myospalax aspalax Дагуур номин O.Carnivora Canidae Nyctereutes procyonoides Нохой элбэнх Canidae Vulpes corsac Хярс үнэг Canidae Vulpes vulpes Шар үнэг Canidae Canis lupus Саарал чоно Felidae Lynx lynx Шилүүс Felidae Otocolobus manul Мануул


ТОХИОЛДОЖ БОЛЗОШГҮЙ ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ (Үргэлжлэл)

Mustelidae Gulo gulo Нохой зээх Mustelidae Meles leucurus Халздай дорго Mustelidae Lutra lutra Голын халиу Mustelidae Mustela eversmanni Өмхий хүрэн Mustelidae Mustela nivalis Хотны үен Mustelidae Mustela erminea Цагаан үен Mustelidae Mustela sibirica Ойн солонго Mustelidae Mustela altaica Хээрийн солонго Mustelidae Martes zibellina Булга Mustelidae Mustela vison Усны булга Ursidae Ursus arctos Хүрэн баавгай O.Artiodactyla Bovidae Procapra gutturosa Цагаан зээр Cervidae Alces alces Хандгай Cervidae Capreolus pygargus Бор гөрөөс Cervidae Cervus elaphus Халиун буга Moschidae Moschus moschiferus Хүдэр Suidae Sus scrofa Зэрлэг гахай

Мянган угалзатын зүйлийн жагсаалт

ТОХИОЛДСОН ШУВУУДЫН ЗҮЙЛҮҮД

Ангилалзүй Латин нэр Түгээмэл нэр Илэрсэн

Онцг

ой

бүс

Орчн

ы бүс Бусад

Accipitriformes

Accipitridae Aegypius monachus Нөмрөг тас OBS, APC, CT ● ●

Accipitridae Aquila chrysaetos Цармын бүргэд OBS, APC ● ●

Accipitridae Aquila nipalensis Хээрийн бүргэд OBS, APC ● ●

Accipitridae Buteo hemilasius Шилийн сар OBS ● ●

Accipitridae Gypaetus barbatus Ооч ёл OBS, APC ● ●

Accipitridae Gyps fulvus Ухаа хажир APC ●

Accipitridae Gyps himalayensis Цасны хажир OBS ●

Accipitridae Milvus migrans Элээ OBS, APC ● ●

Anseriformes

Anatidae Anas clypeata Халбага нугас OBS ●

Anatidae Anas rufina

Улаанхушуут

биваан OBS ●

Anatidae Anser indicus Хээрийн галуу OBS ●

Anatidae Tadorna ferruginea Ангир OBS ●

Anatidae Tadorna tadorna Анхидал OBS, APC ● ●

Charadriiformes

Charadriidae

Charadrius

leschenaultii Зэвэн хиазат OBS, APC ●

Charadriidae Vanellus vanellus Хавтгайлж OBS ●

Laridae Larus ichthyaetus Итэлгэн цахлай OBS ●

Recurvirostridae

Himantopus

himantopus Эгэл хилэнжигүүр OBS ●

Scolopacidae Tringa totanus

Улаан хөлт

хөгчүү OBS ●

Ciconiiformes

Ardeidae Egretta alba Цагаан дэглий OBS ●

Columbiformes

Pteroclididae Syrrhaptes paradoxus Ногтруу OBS ●

Coraciiformes

Upupidae Upupa epops Өвөөлж OBS, MN ●

Falconiformes

Falconidae Falco cherrug Идлэг шонхор OBS, APC ●

Falconidae Falco naumanni Зээрд шонхор OBS, APC ●

Gaviiformes

Gaviidae Gavia arctica Хилэнгүеэт гахуун OBS ●

Мянган угалзатын зүйлийн жагсаалт

ТОХИОЛДСОН ШУВУУДЫН ЗҮЙЛҮҮД (Үргэлжлэл)

Passeriformes

Alaudidae Eremophilla alpestris

Шоорон эвэрт

болжмор

OBS, CT, APC,

MN ●

Corvidae Corvus corone Хар хэрээ OBS, APC ●

Corvidae

Pyrrhocorax

pyrrhocorax Улаан хушуут OBS, CT, APC ●

Fringillidae

Bucanetes

mongolicus

Монгол

алтанжигүүр MN ●

Hirundinidae Hirundo rustica

Асрын

алтанхараацай OBS, APC ●

Laniidae Lanius isabellinus Тольт дунхай MN ●

Motacillidae Anthus godlewskii

Годлевскийн

шийхнүүхэй APC ●

Motacillidae Motacilla alba Хөх цэгцгий OBS ●

Motacillidae Motacilla citreola

Шар түрүүт

цэгцгий OBS, APC ●

Motacillidae Motacilla personata Мэлзэн цэгцгий OBS ●

Muscicapidae Luscinia svecica

Сувдан сондорт

гургалдай OBS ●

Muscicapidae Oenanthe desertii Цөлийн чогчиго OBS, APC, CT ●

Muscicapidae Oenanthe isablina Бужимч чогчиго

OBS, APC,

MN ●

Muscicapidae Oenanthe oenanthe Адууч чогчиго

OBS, APC,

MN ●

Muscicapidae

Phoenicurus

erythrogaster

Цээжмэгт

галсүүлт OBS, APC ●

Muscicapidae

Phoenincurus

ochrorus Мойлон галсүүлт OBS, APC ●

Muscicapidae Saxicola insignis

Өгөөлэй

шулганаа OBS ●

Passeridae Montifringila nivalis Цасны богшоохой OBS, APC ●

Passeridae Passer montanus

Хээрийн бор

шувуу OBS ●

Passeridae Petronia petronia Хадны бор шувуу OBS ●

Passeridae Pyrgilauda davidiana

Монгол

богшоохой OBS, APC ●

Prunellidae Prunella fulvescens

Шарга

хайруулдай OBS, APC ●

Podicipediformes

Podicipedidae Podiceps auritus Ухаа шунгуур OBS ●

Strigiformes

Strigidae Bubo bubo Шар шувуу OBS ●


ТОХИОЛДСОН ХӨХТНИЙ ЗҮЙЛИЙН ЖАГСААЛТ

Ангилалзүй Латин нэр Түгээмэл нэр илэрсэн

Онцгой

бүс

Орчны

бүс

Artiodactyla

Bovidae Capra sibirica Янгир ямаа CT, OBS ●

Bovidae Ovis ammon Аргаль хонь CT, OBS ●

Carnivora

Mustelidae Mustella eversmanni Өмхий хүрэн CT ●

Canidae Canis lupus Саарал чоно CT, OBS ●

Canidae Vulpes corsac Хярс үнэг CT, OBS ●

Canidae Vulpes vulpes Шар үнэг CT, OBS ● ●

Felidae Felis manul Мануул CT ●

Felidae Felis silvestris Цоохондой CT, OBS ●

Mustelidae Gulo gulo Нохой зээх CT ●

Lagomorpha

Leporidae Lepus tolai Бор туулай CT, OBS ● ●

Ochotonidae Ochotona alpina Тагийн огдой OBS, CT ●

Ochotonidae Ochotona pallasi Монгол огдой OBS, CT ●

Rodentia

Cricetidae Alticola barakshin Говь алтайн барагчин SMT ●

Cricetidae Alticola semicanus Хадны барагчин SMT ●

Cricetidae Alticola strelzowi Тавшгар барагчин SMT ●

Cricetidae Ellobius tancrei Сохдой оготно OBS ●

Cricetidae Microtus gregalis Хэргэлзий оготно SMT ●

Dipodidae Allactaga sibirica Сибирийн алагдаага

OBS,

SMT ●

Muridae Meriones meridianus Шаргал чичүүл SMT ●

Muridae Meriones unguiculatus Монгол чичүүл SMT ●

Sciuridae Marmota sibirica Монгол тарвага OBS, CT ●

Sciuridae Spermophillus erythrogenys Бозлог зурам OBS ●

Sciuridae Spermophilus undulatus Сүүлэрхэг зурам OBS, CT ●

кодууд Ажигласан хэлбэр OBS Ажиглалт CT Камер APC Цэгэн тооллого SMT Амьд баригч MN Шувууны тор

нурууны байгалийн зурган индекс судалгааны...

Documents