Filipino Kasaysayan ng Wikang FilipinoKatangian ng Wika // Panahon ng Kastila

1. Dinamiko/Buhay2. Malikhain3. Systema ng tunog at Kahulugan4. Recursive/Generative5. Isang Social Phenomenon6. Isang Mental Phenomenon

Siyam na Diyalekto- Tagalog- Bikolano- Cebuano- Illokano- Hiligaynon- Kapampangan- Pangasinense- Waray- Maranaw

Tuntunin sa Panghihram ng Salita

Alfabeto:a. Filipinob. Baybayin ayon sa Kastilac. Baybayin ang Ingles ayon sa Fil.d. Hiramin nang buo

Halimbawa:1. Ability – Kakayahan [A]2. Christmas Tree – Krismas Tri [C]3. Science – Science [D]4. Chair – Silya [B]5. Chalk – Tisa[A]//Tsok[C]

Alfabetong Filipino

I. Bago dumating ang mga KastilaAlibata – Katutubong PalatitikanII. Panahon ng KastilaAbecedario – Alpabetong EspañolIII. Lumang Balarila*Lope K. Santos – Ama ng Balarilang FilipinoAbakada:Patinig: a e i o uIV. 1976 Alpabeto20 Abakada 3 Digrapo [ch, ll, rr]235 Patinig, 26 KatinigV. 1987AlpabetoInalis ang DigrapoKautusang Pangkagawaran Blg. 81 ng DECSVI. 2001 – KasalukuyanAlfabeto – Binigyan tuon ang mga tuntunin sa paggamit ng 8 hiram na letra (28 na letra)Pagkakaroon ng patnubay sa ispelling at panghihiram ng salita (C F J ñ Q V X at Z) Ponolohiya- Pag-aaral ng mga tunog.

Ponema

- Yunit ng tunog na nagbubuklod ng salita.

Ponemang Segmental

Pares Minimal – magkaiba ang kahulugan, pero parehas ang pagbigkas.

Ponemang Malayang Nagpapalitan - Hal. Lalaki – Lalake

Babae – BabaiMadiin – MariinMadumi – MarumiDiyalekto – Dayalekto

Ponemang Suprasegmental p.53

Haba (Length) – haba ng bigkas Tono (Pitch) Antala (Juncture) – pansamantalang pagtigil pag

nagsasalita Diin (Emphasis/Stress) – Ang lakas o bigat sa

pagbigkas

Klaster ay ang dalawa   o higit pa ng magkakatabing konsonant sa loob ng isang salita. Halimbawa: Eroplano

GrapoDiptonggo ang magkatabing patinig. (AY, EY, IY, OY, UY, AW at IW.)Halimbawa: Tagumpay

Dilaw

MaLUmay: Walang Tuldik. (Dalaga)MaLUmi: Paìwas. (Malùmi)MabiLIs: Pahilís (Mabil ís)MaragSA: Pakupyâ (Dukhâ)

Pagbuo ng Salita/Kayarian p.68- Payak, Inuulit, Maylapi, Tambalan

PayakHal. Ulan, Basag, AralInuulitGanap: gabi-gabi, tayu-tayoDi-Ganap: aawit, uusokMaylapiUnlapi : UmalisGitlapi: SinulatHulapi: AlisinKabilaan: NagtalunanTambalanAsal + Hayop = asal-hayop (ill-mannered)Bahay + Hari = bahayhari (Rainbow)Hampas + Lupa = hampaslupa (Bum/Hobo)Silid-tulugan (Sleeping Room)

TALASALITAAN (2nd Q)Pipis- Pango likumin – ipunin/kolektahinMahahabag – Maaawa Napopoot - NagagalitPunto – Tono sa pagsalitaIpinid - IsaraNalulumbay – Nalulungkot

MorpolohyaMorpema – Pinakamaliit na elemento ng pananalitaPagbubuo – Salitang Ugat, Paglalapi, Pagtatambal & Pag-uulitKayarian – Payak, Maylapi, Tambalan, Inuulit

*Di ko alam kung kasama ito.

Asimilasyong Di-ganap

-ng = m // n (Pang-laba = PanlabaMangbato - Mambato)Asimilasyong Ganap

-ng = m // n (Pantakot – Pantakot = Panakot)Metaesis-Nagpapalit ng posisyon(Linabhan = Nilabhan)Pagkakaltas(Sarahan = SarhanBukasan = Buksan)PagpapalitMandadagit – MandaragitTuluy-Tuloy – Tuluy – TuloyReduplikasyonPanunuluyan- PanuluyanPaniniwala – PaniwalaPagdaragdagPaalala + Han = Paaalahan//Paaalahanan

Anyo ng Pangungusap/SintaksiPayak – 1 sugnay na Malaya (SM) / Nagpapahayag ng isang diwa/kaisipan lamang.Tambalan – 2 SM o higit/Pangungusap na nagpapahayag ng dalawang diwa/kaisipan. (At, Pati, Saka, O, Ni, Maging, Ngunit)Hugnayan – 1 SM + 1/ 2+ Sugnay na di-makapag-iisa (SDM)//Pangungusap na binubuo ng isang punong kaisipanLangkapan – Pangungusap na nagbubuo ng dalawang punong kaisipan.Nalilito ka pa? p. 96

. – Tuldok, - Kuwit? – Tandang Pananong! – Tandang Padamdam- = Gitling; - Tutuldok— = Gatlang“ “ – Panipi: - Tuldok-tuldok

Anyo ng PagpapahayagPaglalahad – MagpaliwanagPaglalarawan – Bumuo ng ImahePagsasalaysay – MagkwentoPangangatwiran – Mangumbinsi/Magpaniwala

Balita-isang pangyayari na naganap na, nagaganap o magaganap pa na. Ito ay makatotohanan, tumpak, kawili-wili at walang kinikilingan.Katangian-Kawastuhan-Timbang (Balanse/Binibigay dii)-Walang kinikilingan o obhetibo (objective)-Kaiklian at Kalinawan-Kasriwaan

Elemento/Langkap ng BalitaKapanauhan (Timeliness)Kalapitan (Proximity)Katanyagan (Prominence)Tunggalian (Conflict)Kahulugan/Kalalabasan (Significance)

Pambihira (Oddity)Pagbabago (Change)Pamukaw/Damdamin (Human Interest)Romansa at Pakikipaguna (Romance and Adventure)

Hayop (Animals)Pangalan (Names)Drama Kasarian (Sex/Gender)Pag-unlad (Progress)Bilang (Numbers)

Inverted Pyramid – TAGILO (Refer to your notes on this one)Pamatnubay

- Maituturing na buod na balitaUriKombensyonal/Kabuuran Pamatnubay (Summary Lead)-KaraniwanDi Kombensyonal/Makabagong Pamatnubay (Novelty Lead)-Madaling makatawagHal. Kampeon si Manny sa Laban!Panggulat PagkakaibaSaligan PaglalarawanTahasang-Sabi EpigramTanong

Kaganapan ng Pandiwa7 Uri – D A L G I K SBahagi ng panaguri ng pangungusap na nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa.

Uri Ibang TawagDireksyunal DireksyonalAktor TagaganapLayon Gol (Goal)Ganapan Lokasyon/Lokatib (Locative)Instrumental Gamit/KagamitanKalaanan Tagatanggap/BenepaktiboSanhi Dahilan/Kosatib (Causative)

OR

Tagaganap – Gumaganap sa Kilos na sinasaad na pandiwaLayon – bagay na tinutukoy ng pandiwaTagatanggap – sino nakikinabang sa kilos ng pandiwaKagamitan – anong bagay ginamit upang magawa ang kilosGanapan – lugar ng ginanapan

Sanhi – kung ano ang dahilan ng pagkaganap ng kilos ng pandiwa

Direksyunal – hal. Ang mga tao ay nagtungo sa EDSA upang mag-alsa.

PakikipanayamInformativ p. 38

- Nagpapaliwanag ng mahalagangimpormasyon o kaalaman nang malinaw at walang pakiling.

Descriptiv p. 94- Ang mambabasa ay direktang nakasaksi sa mga

pangyayaring inilalahad sa pamamagitan ng masining na paglalarawang ginamit ng manunulat. (Parang pagpinta [painting])

Argyumentativ p. 9- Naglalahad ng proposisyon ng manunulat na

naglalayong makahikayat at magpaliwanag ng kanyang pananaw(paningin) sa mga mambabasa.

Ekspositori p.182- nagbibigay ng impormasyon at nagpapaliwanag

tungkol sa isang paksa. paggamit ng totoong datos at istatistika pagsasaad ng sanhi at bunga pagbibigay ng mga makatotohanang halimbawa o

resulta ng pananaliksik

Pang-Ugnay:

Pang-angkop p. 312- kinokonekta ang isang pangungusap.- -na at -ng

Halimbawa:Mapagmahal na panguloMabuting pangulo

Pang-ukol-Nagsasaad ng kaugnayan ng pangngalan o panghalip sa ibang salita.Halimbawa:Para sa Labag saUkol sa Ayon sa Tunkgol saPara kay/kina Batay sa

Pangatnig-bahagi ng salita nag-uugnay ng isang salita o kaisipan sa isang pangungusap.

a. Pamukod- maging, ni, o

b. Paninsay o Pasalungat- subalit, datapwat, bagama’t

c. Panubali o Panlinaw- kung, kapag, pag

d. Pananhi- sapagkat, dahil sa, palibhasa

Pang-abay p.291

Ingklitik – man, kasi, sana, tuloy, nang, etc.Pamanahon – sumasagot sa tanong ‘kailan’Panlunan – sumasagot sa tanong ‘saan’Pamaraan – sumasagot sa tanong ‘paano’Pang-agam – nagsasaad ng pag-aalinlangan (tila, marahil)

Talambuhay

Talambuhay na Pang-iba-paglalahad ng mga kaganapan sa buhay ng isang tao na sinulat ng ibang taoTalambuhay na pansarili-paglalahad tugnkol sa buhay ng isang tao na siya mismo nagsulat.Talambuhay Karaniwan-paglalahad tungkol sa buhay na isang tao mula pagsilang hanggang kamatayan.Talambuhay Di-karaniwan o Palahad-walang masyadong detalye tungkol sa buhay. Binibigyan pansin lang ditto ay ang mga layunin, adhikain, simulain, paninindigan ng isang tao.

Korido - isang uri ng panitikang Pilipino, isang uri ng tulang nakuha natin sa impluwensya ng mga Espanyol. Ito ay may sukat na walong pantig bawat linya at may apat na linya sa isang stanza. Ang korido ay binibigkas sa pamamagitan ng pakantang pagpapahayag ng mga tula.Sukat ng Korido: tig-8 pantig ang bawat taludtodAwit - isang uri ng tulang pasalaysay na binubuo ng tig-aapat na taludtod ang bawat saknong, na ang bawat taludtod ay may lalabindalawahing pantig, at ang tradisyonal na dulong tugma ay isahan.Sukat ng Awit: tig-12 pantig ang bawat taludtod.

Tayutay:

Simile/PagtutuladHal. Ako ay parang alitaptap.

Metapora/PagwawangisHal. Ako ay isang isda.Pagmamalabis (Hyperbole)Hal. Bumaha ng luha ang babae.Pagsasatao/PersonipikasyonHal. Naglalakad ang bolpen ko.Pagpapalit-tawagHal. Ang haligi(tatay) ng tahanan…Ang bulaklak(babae) ng pamilya..Pagpapalit-Saklaw (Buo pero sabihin mo yung parte)Hal. Sampung daliri (Dalawang kamay)Panawagan

Hal. O, Pagmamahal, bakit mo ako pinatay? [? Corny.]

Sining at Pagkwento

Katuturan- Isangmalikhaing pagbasa ng mga akdang panitikan

nang may wastong tinig at sa paraang mensahe.Mga dapat tandaan-Wastong paghinga-Tiyak na panggagalingan ng tinig-Wastong pagpupukol ng tinig-Katamtamang lakas-Wastong bigkas ng mga pantig, patinig & mga salita-Wastong pagbubukod-bukod ng mga salita at parirala ayon sa diwa.-Angkop ng damdaming ipinahahayag ng binabasaLayunin na Programang Panliterari -Maiparating ang minanang panitikan-Maipaunawa ang mga elemento ng panitikan at mapatnubay na makapili ng mahuhusay na panitikan-lumaking nauunawaan ang kanyang sarili-mataya ang kanilang nabasaPaghahanda at Pagsasagawa-Pumili ng kwentong angkop sa edad at karanasan ng mga bata; bukod sa nagtataglay ng katangiang maikli, may kaunting tauhan at usapan at higit sa lahat nakakaaliw.-Pag-aralan at balagkasin ang kwento- May pagmamahal sa gawaing pagkukwento-May malawak na talasalitaan-May malawak na memorya-Masayang disposisyon/ Diwa ng tawa (Sense of humor)-May personalidad-May katamtamang lakasng tinig na nag-iiba ayon sa karakter na kumikilos/nagkukwento.

Katutubong PanitikanSalawikain p.66

- patalinhagang pahayag na ginamita ng matatanga noong unang panahon upang mangaral, magpayo at ituwid ang mga kabataan sa tamang landas at kabutihang asal.

EpikoGreek Word/Griyego – Epos (Salawikain/Awit)-Mahabangtulang pasalaysay maaaring binibigkas o inaawit.Nagsasaad ng kabayanihan at mahiwagang pangyayari sa buhay ng tauhang may natatanging lakas.

BugtongMaikling tugmaan para magamit mo ang iyong kaisipan.

AlamatKwento tungkol sa pinagmulan ng mga bagay

AnekdotaKwento tungkol sa isang karanasan nanangyari sa iyo at naturuan ka ng magandang aral, 3rd Person POV

Maikiling KwentoShort story. Duh.

Zarzuelaay isang Kastilang uri ng lirika-dramatiko na nagpapalit mula sa binibigkas patungo sa inaawit na mga eksena, na sinasama ang mala-opera at tanyag na awitin, gayon din ang sayaw. Lumawak ang uring ito sa mga kolonya ng Espanya, kabilang ang Pilipinas na naging isang tradisyon.

Tula-Ang tula ay anyo ng panitikan at ito ay binubuo ng taludtod, nagpapahayag ng damdamin ng isang tao. Binubuo ito ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud.

-Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.

DulaNahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo sa dula ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.

MitoTradisyonal na kwento. Karaniwang tinatalakay ng mga kwentong mito ang mga diyos at nagbibigay ng mga paliwanag hinggil sa mga likas na kaganapan.

**** Stories needed to be read/remembered [I think]:BantuganAlamat ng Paru-ParoAnekdota ni Manuel QuezonMakapaghihintay ang Amerika (Dula)Pahimakas (Tula)Minsan Maging GuroIbong Adarna