[email protected] رظنم زا اهکناب یدنبهبتر تعیرش ... banking... ·...
TRANSCRIPT
کلید سرمایه. فصلنامه اختصاصی چرخه اعتباری تسهیلات26نگاه نو. تحلیلی بر رویدادهای اعتباری
وجــود‌شــبهات‌و‌ســوالات‌متعــدد‌در‌بیــن‌دغدغه‌منــدان‌جامعــه‌اعــم‌از‌مراجــع‌تقلیــد،اســاتید،محققــان‌و‌عمــوم‌مشــتریان‌نســبت‌بــه‌رعایــت‌ــاد‌و‌اجــرای‌قراردادهــای ــد‌انعق کامــل‌اصــول‌شــریعت‌اســلامی‌در‌فراینارزیابــی و بانکــداری نظــام عملیــات شفاف‌ســازی ضــرورت بانکــی،ــا‌اصــول‌شــریعت‌را‌بیــش‌از‌پیــش میــزان‌انطبــاق‌قراردادهــای‌بانکــی‌بگاهــی‌از‌مفــاد یــادآور‌می‌ســازد.مهم‌تریــن‌شــبهات‌در‌ایــن‌زمینــه‌عــدم‌آبــودن‌معامــلات، نتیجــه‌صــوری و‌در بانکــی قراردادهــای و‌ماهیــت‌عقــود بــه مشــارکتی عقــود کارکــرد تغییــر و دیرکــرد جریمــه معضــل
مبادلــه‌ای‌اســت.بدیهــی‌اســت‌رفــع‌ایــن‌شــبهات‌از‌طریــق‌اصلاح‌حــوزه‌مقــررات‌و‌نظارت‌بیرونــی‌و‌درونــی‌بــر‌عملکــرد‌بانک‌هــا‌بــر‌اســاس‌قواعــد‌و‌اصــول‌شــریعت،کشــور ضمــن‌افزایــش‌وجاهــت‌و‌حســن‌شــهرت‌نظــام‌بانکــی‌در‌داخــل‌ــد‌موجــب‌افزایــش‌اطمینــان‌خاطــر ــز‌در‌عرصــه‌بین‌الملــل،می‌توان و‌نی
کشــور‌شــود. مشــتریان‌نظــام‌بانکــی‌در‌گرچــه‌اصــلاح‌قوانیــن‌و‌مقــررات‌و‌تقویــت‌ابعــاد‌نظــارت‌بیرونــی‌از‌ســوی‌در اقتصــادی و‌حسابرســی نظارتــی نهادهــای ســایر و مرکــزی بانــک‌ــه ک اصــلاح‌رویه‌هــای‌بانکــی‌مثمــر‌ثمــر‌اســت،امــا‌قدرمســلم‌آن‌اســت‌بــدون‌همــت‌و‌خواســت‌شــبکه‌بانکــی‌و‌تقویــت‌ســازوکارهای‌نظــارت‌کامــل‌و‌جامــع‌نخواهــد‌بــود.از‌ایــن‌رو درونــی‌نتایــج‌اینگونــه‌اقدامــات‌کــه‌انگیــزه‌و‌همــت‌شــبکه‌بانکــی‌در بایســتی‌تدابیــری‌اندیشــیده‌شــود‌کامــل‌اصــول‌شــریعت‌بهتــر‌و تقویــت‌قــوای‌نظــارت‌درونــی‌بــر‌رعایــت
ــرد. بیشــتر‌از‌پیــش‌انجــام‌پذیایــن‌رو‌در‌ادامــه،راهــکار‌سیاســتی‌انگیزشــی‌جهــت‌تقویــت‌ســطح از‌رعایــت‌اصــول‌شــریعت‌در‌قراردادهــای‌بانکــی‌ارائــه‌شــده‌و‌ضمــن‌معرفــی‌می‌شــود. اشــاره آن اجــرای نحــوه بــه راهــکار ایــن شــاخصهای
فرشته‌ملاکریمی کارشــناس ارشــد پژوهشــی پژوهشــکده پولــی و بانکــی
بانــک مرکــزی[email protected]
بررسی یک ابزار انگیزشیبرای تقویت نظارت داخلی نظام بانکی کشور:
رتبه بندی بانک ها از منظر مطابقت با اصول شریعت
وهاب‌قلیچکارشــناس ارشــد پژوهشــی پژوهشــکده پولــی و بانکــی بانــک مرکــزی و دانشــجوی دکتــری دانشــکده اقتصــاد
دانشــگاه علامــه طباطبایــی[email protected]
ــا‌و‌فوائــد‌اجــرای‌ایــن‌طــرح‌و‌موانــع‌و‌محدودیت‌هــای‌آن‌نیــز همچنیــن‌مزایمــورد‌بحــث‌و‌بررســی‌قــرار‌می‌گیرنــد.
راهکار سیاستی
بدیهــی‌اســت‌بانک‌هــا،چــه‌در‌حــوزه‌ســپرده‌گذاری‌و‌چــه‌در‌زمینــه‌اعطــای‌تســهیلات،بــا‌مشــتریان‌وارد‌قــرارداد‌می‌شــوند.طراحــی‌قــرارداد‌در‌اختیــار‌ــا خــود‌بانک‌هاســت‌و‌بانک‌هــا‌در‌چارچــوب‌قانــون‌عملیــات‌بانکــی‌بــدون‌ربــه‌طراحــی ــزی‌ب ــک‌مرک ــی‌بان ــا‌اســتفاده‌از‌آیین‌نامــه‌اجرای ــی‌و‌ب ــون‌مدن و‌قان
قــرارداد‌مبــادرت‌می‌ورزنــد.کشــور‌در‌می‌یابیــم بــا‌نگاهــی‌آسیب‌شناســانه‌نســبت‌بــه‌عملکــرد‌نظــام‌بانکــی‌ــه‌اصــول‌شــریعت ــی‌بانک‌هــا‌ب ــزام‌عمل ــه‌بخشــی‌از‌مشــکلات‌موجــود‌در‌الت کاســلامی‌از‌دو‌ناحیــه»متــن‌قراردادهــای‌بانکــی«و»نحــوه‌اجــرای‌قراردادهــای‌در کشــور بانک‌هــای رتبه‌بنــدی جهــت، ایــن از میشــود. ناشــی بانکــی«ــزی‌اســت. ــل‌طرح‌ری ــوق‌قاب ــه‌اصــول‌شــریعت‌در‌دو‌شــاخه‌ف ــزام‌ب ــزان‌الت میدر‌همیــن‌راســتا‌ابتــدا‌بــه‌معرفــی‌شــاخص‌های‌مهــم‌رتبه‌بنــدی‌بانک‌هــا‌از‌حیــث‌التــزام‌بــه‌شــریعت‌در‌متــن‌قراردادهــا‌و‌اجــرای‌آن‌پرداختــه‌و‌ســپس‌محدودیت‌هــا‌و‌چالش‌هــای‌موجــود‌در‌اجــرای‌ایــن‌راهــکار‌سیاســتی‌مــورد
ــرار‌می‌گیــرد. اشــاره‌ق
شاخص های رتبه بندی
قراردادهــای اســت ضــروری ع شــر بــا انطبــاق میــزان ســنجش منظــور بــه‌بانکــی‌را‌از‌دو‌منظــر‌احــکام‌و‌قواعــد‌اختصاصــی‌هــر‌عقــد‌و‌قواعــد‌و‌احــکام‌عمومــی‌بــاب‌معامــلات‌مــورد‌ســنجش‌قــرار‌داد.در‌توصیــف‌احــکام‌و‌قواعــد‌کــه‌هــر‌یــک‌از‌معامــلات‌در‌فقــه‌اســلامی اختصاصــی‌عقــود‌بایــد‌بیــان‌داشــت‌گــر‌هنــگام‌انعقــاد‌قــرارداد،معاملــه‌بــا تعریــف‌و‌احــکام‌خــاص‌خــود‌را‌دارد.اع‌اســت،مخالفــت‌داشــته‌باشــد‌قطعــا کــه‌مــورد‌نظــر‌شــر تعریــف‌و‌ضوابطــی
27 چنیــن‌قــراردادی‌فاقــد‌مشــروعیت‌لازم‌اســت.افــزون‌برایــن،عقــود‌اســلامی‌در‌ــار‌ویــژه‌ای‌اســت کارکردهــا‌و‌آث جهــت‌تامیــن‌نیازهــای‌اقتصــادی‌افــراد‌دارای‌گردیــده‌اســت.برخــی‌دیگــر کــه‌احــکام‌قــرارداد‌نیــز‌بــا‌هــدف‌تضمیــن‌آن‌مقــرر‌از‌قراردادهــا‌نیــز‌بــرای‌افــراد‌خطرپذیــر‌طراحــی‌شــده‌اســت.در‌واقــع‌در‌اســلام‌گزینه‌هــا‌و‌افــراد‌ریســک‌پذیر‌و‌ریســک‌گریز‌و گســتره‌ای‌از‌قراردادهــا‌بــرای‌انــواع‌قابل‌اعتمــاد‌و‌غیرقابــل‌اعتمــاد‌بــه‌چشــم‌می‌خــورد.یــک‌بانــک‌اســلامی‌بایــد‌در‌تدویــن‌و‌انعقــاد‌قراردادهــا‌ضمــن‌تأمیــن‌نیازهــای‌افــراد‌و‌ســلایق‌مختلــف‌کارکــرد‌و‌آثــار‌ویــژه‌هــر‌عقــد‌را‌حفــظ از‌طریــق‌رعایــت‌احــکام‌اختصاصــی‌عقــود‌کنــد.امــا‌یکــی‌دیگــر‌از‌معیارهــای‌ارزیابــی،میــزان‌انطبــاق‌قراردادهــای‌بانکــی‌بــا‌مبانــی‌و‌احــکام‌عمومــی‌قواعــد‌فقهــی‌اســت.قواعــد‌فقهــی،ضوابــط‌و‌کــه‌منشــأ‌اســتنباط‌قوانیــن‌محدودتــر‌می‌شــوند کلــی‌هســتند چارچــوب‌هــای‌و‌بــه‌یــك‌مــورد‌ویــژه‌اختصــاص‌نــدارد،بلکــه‌مبنــاى‌قوانیــن‌مختلــف‌و‌متعــدد‌کــه کلــی‌فقهــی‌اســت قــرار‌می‌گیــرد.بــه‌عبــارت‌دیگــر‌قواعــد‌فقهــی‌دســتورهاى‌ــا‌نظــر‌بــه‌ایــن‌قواعــد‌بــه گــون‌راه‌‌دارنــد‌و‌فقیــه‌ب گونا در‌باب‌هــا‌و‌بخش‌هــای‌اســتنباط‌احــکام‌می‌پــردازد.در‌فقــه‌اســلامی‌برخــی‌از‌قواعــد‌فقهــی‌بــه‌حــوزه‌کــه‌فقیــه‌بــا‌ملاحظــه‌ایــن‌قواعــد‌در گونــه‌ای معامــلات‌مربــوط‌می‌شــود‌بــه‌مــورد‌احــکام‌شــرعی‌معامــلات‌نظــر‌می‌دهــد‌و‌حکــم‌بــه‌صحــت‌یــا‌بطــلان‌یــک‌قــرارداد‌می‌کنــد.توجــه‌بــه‌ایــن‌قواعــد‌و‌رعایــت‌آن‌در‌تدویــن‌قراردادهــای‌بانکــی‌بــه‌ویــژه‌قراردادهــای‌جدیــد‌در‌احــراز‌مشــروعیت‌قــرارداد‌نقــش‌بســزایی‌دارد.بــا‌توجــه‌بــه‌اهمیــت‌دو‌حــوزه‌معرفــی‌شــده‌در‌زمینــه‌صحــت‌شــرعی‌بــه ناظــر رتبه‌بنــدی ارائــه‌شــاخص‌های و اســتخراج اســت معامــلات،لازم‌کــه‌رعایــت ایــن‌دو‌حــوزه‌باشــد.بــر‌همیــن‌اســاس‌مهــم‌تریــن‌شــاخص‌هایی‌آن‌بــرای‌تحقــق‌یــک‌قــرارداد‌مشــروع‌بانکــی‌لازم‌اســت،در‌ادامــه‌تشــریح
میشــود.
واقعی بودن قرارداد
ــا‌یــک ــه‌مشــتری‌و‌بانــک‌ب ک ــی‌محقــق‌می‌شــود ــودن‌قراردادهــا‌زمان واقعــی‌بکننــد. کــه‌در‌عالــم‌واقــع‌در‌پــی‌آن‌هســتند،قصــد مفاهمــه‌مشــترک‌آنچــه‌را‌کــه ــا‌آنچــه کــه‌قصــد‌طرفیــن‌قــرارداد‌ب گــر‌انعقــاد‌قراردادهــا‌بــه‌نحــوی‌باشــد ادر‌حقیقــت‌اتفــاق‌می‌افتــد،متفــاوت‌باشــد‌و‌صــورت‌قــرارداد‌تنهــا‌ابــزاری‌نســبت متعاملیــن بی‌آنکــه باشــد، ســود کســب و تســهیلات انتقــال بــرای‌ــه‌شــکل ــرارداد‌ب ــط‌آن‌پایبنــد‌باشــند،ق ــرارداد‌و‌احــکام‌و‌ضواب ــه‌موضــوع‌ق بواقعــی‌و‌در‌مســیر‌صحیــح‌خــود‌صــورت‌نپذیرفتــه‌و‌مصــداق‌ایــن‌قاعــده‌فقهــی‌گاهــی می‌گردد:»مــا‌وقــع‌لــم‌یقصــد،و‌مــا‌قصــد‌لــم‌یقــع«.در‌واقــع‌بــدون‌آگرفتــه‌مترتــب طرفیــن‌از‌ماهیــت‌قــرارداد،اثــری‌بــر‌ایجــاب‌و‌قبــول‌صــورت‌نیســت‌و‌مالکیــت‌طرفیــن‌نســبت‌بــه‌عوضیــن‌معاملــه‌دچــار‌اشــکال‌می‌گــردد.گاهــی‌آن‌هــا احــراز‌قصــد‌واقعــی‌متعاملیــن‌تنهــا‌از‌طریــق‌ســنجش‌میــزان‌آمیســر‌اســت‌و‌یــا‌اینکــه‌تــا‌چــه‌حــد‌توجیــه‌شــده‌اند‌و‌یــا‌هنــگام‌انعقــاد‌معاملــه،کرده‌انــد.ضــرورت‌برخــورداری‌از‌قصــد‌واقعــی‌ریشــه‌در‌ایــن قــرارداد‌را‌مطالعــه‌کــه‌ماهیــت‌حقوقــی‌رابطــه‌بانــک‌و‌مشــتری‌از‌عنــوان‌عقــد‌خــارج اصــل‌دارد
بخشی از مشکلات موجود در التزام عملی بانک ها به اصول شریعت اسلامی از دو ناحیه »متن قراردادهای بانکی« و »نحوه اجرای قراردادهای بانکی« ناشی
می شود
نیســت‌و‌بــر‌اســاس‌قاعــده‌فقهــی»العقــود‌تابعــه‌للقصــود«،مهمتریــن‌رکــن‌هــر‌عقــد،قصــد‌و‌اراده‌باطنــی‌اســت)حلّــی،1408ق،ج3،ص4؛نجفــی،1415ق،ج22،ص265؛انصــاری،1415ق،ج3،ص29(.طبــق‌ایــن‌قاعــده‌بانــک‌و‌کننــد مشــتری‌می‌بایســت‌موضــوع‌هــر‌قــراردادی‌را‌بــه‌صــورت‌صحیــح‌قصــد‌کــه‌نســبت‌بــه تــا‌احــکام‌و‌آثــار‌ویــژه‌آن‌عقــد‌محقــق‌شــود.لــذا‌ضــروری‌اســت
گاهــی‌و‌توجــه‌داشــته‌باشــند. معنــا‌و‌مفهــوم‌قراردادهــای‌بانکــی‌آبــه‌طــور‌قطــع‌ملاحظــه‌قاعــده‌تبعیــت‌عقــد‌از‌قصــد‌و‌اهمیــت‌انشــاء‌صحیــح‌گامــی‌مهــم‌در‌اجــرای‌بانکــداری‌اســلامی‌بــه‌شــمار و‌واقعــی‌عقــود‌بانکــی،کاهــش‌معامــلات‌صــوری‌عقــود‌بــه‌معنــای‌معاملاتــی می‌آیــد‌و‌نقشــی‌بســزا‌در‌نداشــته آن آثــار‌حقوقــی آوردن وجــود بــه بــرای جــدی قصــد کــه‌طرفیــن‌باشــند،ایفــا‌می‌نمایــد.معامــلات‌صــوری‌هــم‌در‌شــریعت‌مقــدس‌بــه‌موجــب‌قاعــده»العقــود‌تابعــه‌للقصــود«باطــل‌شــمرده‌اســت‌و‌در‌قانــون‌مدنــی‌نیــز‌بــه‌تبــع‌از‌فقــه‌امامیــه‌و‌ذیــل‌مــواد463،196،191و1149از‌حیــث‌عــدم‌وجــود
قصــد‌واقعــی،محکــوم‌بــه‌بطــلان‌شــده‌انــد.ــاد ــه‌انعق ــوان‌ب ــاد‌صــوری‌عقــود‌در‌نظــام‌بانکــی‌می‌ت ــق‌آشــکار‌انعق از‌مصادیگــر‌واقعــاً کــرد.در‌قــرارداد‌خریــد‌دیــن،ا صــوری‌قــرارداد‌خریــد‌دیــن‌اشــاره‌دیــن،دیــن‌واقعــی‌نباشــد‌و‌اســناد‌بدهــی‌صــوری‌باشــد،معامــلات‌مــورد‌نظــر‌ربــوی‌خواهــد‌بــود.یعنــی‌آنچــه‌در‌عمــل‌رخ‌می‌دهــد،قــرض‌اســت‌و‌در‌پایــان‌کــه‌قطعــاً‌معنــای‌آن کــرد بانــک‌مبلــغ‌اســمی‌روی‌ســند‌را‌دریافــت‌خواهــد
رباســت.کــه‌جهــت‌تعمیــر‌مســکن‌در‌قالــب‌عقــد کــه‌در‌تســهیلاتی مــورد‌دیگــر‌ایــن‌کننــده جعالــه،داده‌می‌شــود‌بانــک‌بــه‌عنــوان‌عامــل‌جعالــه‌تنهــا‌بــه‌مراجعــه‌گیرنــده‌پــول‌حتــی )جاعــل(،پــول‌می‌دهــد.در‌ایــن‌حالــت‌ممکــن‌اســت‌گــر‌دارای‌مســکن‌هــم‌باشــد،نیــازی‌بــه‌تعمیــر‌نــدارد مســکن‌نداشــته‌‌باشــد‌یــا‌ا
کار‌می‌انــدازد. و‌پــول‌آن‌را‌بــرای‌مصــارف‌دیگــری‌بــه‌بــر باشــد، شــده تعییــن خاصــی جهــت قــرارداد بــرای گــر ا کــه آن حــال‌کــه‌آن‌را‌در‌جهــت‌خــود‌مصــرف دریافت‌کننــده‌تســهیلات‌لازم‌و‌واجــب‌اســت‌کنــد.در‌غیــر‌ایــن‌صــورت‌قــرارداد‌از‌حیــث‌قانونــی‌محکــوم‌بــه‌بطــلان‌اســت.کــه‌مشــتریان‌نمی‌تواننــد‌تســهیلات‌دریافــت کــی‌از‌آن‌اســت آراء‌فقهــا‌نیــز‌حا
کنــد. شــده‌را‌در‌غیــر‌موضــوع‌قــرارداد‌مصــرف‌ــر گواهــی‌اســت‌ب ــز ــدن‌برخــی‌از‌شــروط‌در‌ضمــن‌قراردادهــای‌بانکــی‌نی گنجاناینکــه‌بانــک‌و‌مشــتری‌قصــد‌حقیقــی‌و‌واقعــی‌بــرای‌انعقــاد‌قــرارداد‌ندارنــد.بــه‌عنــوان‌مثــال‌بانــک‌بــه‌جــای‌اینکــه‌قــرض‌ربــوی‌دهــد،تحــت‌عنــوان‌مشــارکت،تــا‌متقاضــی‌بــه‌عنــوان مقــداری‌ســرمایه‌در‌اختیــار‌متقاضــی‌قــرار‌می‌دهــد
عامــل،آن‌را‌در‌یــک‌فعالیــت‌اقتصــادی‌ســودآور‌بــه‌جریــان‌درآورد.ݢطبــق‌قــرارداد‌شــرکت،بانــک‌و‌مشــتری‌می‌بایســت‌در‌ســود‌و‌زیــان‌ســهیم ݢ ݢکــه‌شــریک‌را‌ملــزم‌و‌متعهــد گنجانــده‌می‌شــود باشــند؛امــا‌در‌قــرارداد‌شــرطی‌کــه‌سهم‌الشــرکه‌متعلقــه‌بانــک‌بعلاوه‌ســود‌ابــرازی‌موضوع‌مشــارکت‌و می‌کنــد‌کند. ضرر‌و‌زیان‌وارده‌به‌بانک‌را‌صلح‌و‌تبرعا‌از‌اموال‌خود‌تأمین‌و‌پرداخت‌ــه‌صــورت‌شــرط‌ضمــن‌عقــد‌اســت،شــرط‌خــلاف‌مقتضــای ــه‌ب ک ــح ایــن‌صلــه ک ــرد؛چــرا عقــد‌شــرکت‌اســت‌و‌ماهیــت‌قــرارداد‌مشــارکت‌را‌زیــر‌ســؤال‌می‌ببــه‌نظــر‌می‌رســد زیــان‌اســت. اقتضــای‌عقــد‌شــرکت،مشــارکت‌در‌ســود‌و‌ــه ک ــرد‌صــوری‌عقــود‌می‌بایســت‌سیســتمی‌طراحــی‌شــود کارب ــرای‌پرهیــز‌از ببــه را قــرارداد،ماهیــت‌آن انعقــاد از قبــل باشــند بانــک‌موظــف کارمنــدان‌صــورت‌اجمالــی‌بــرای‌مشــتریان‌توضیــح‌دهنــد.می‌تــوان‌در‌هــر‌شــعبه‌فــردی‌ــرای‌مشــتریان‌را‌برعهــده کــه‌مســئولیت‌توضیــح‌قراردادهــا‌ب گرفــت را‌در‌نظــر
28
کــی‌از‌عــدم‌قصــد‌جــدی‌طرفیــن‌معاملــه‌اســت.ایــن‌شــروط‌شــاید‌بــه خویــش‌خــارج‌ســازد،حاکــه‌منجــر‌بــه‌تغییــر‌ماهیــت‌قــرارداد صــورت‌مســتقل‌منــع‌شــرعی‌نداشــته‌باشــند،امــا‌در‌صورتــی
شــود،صحیــح‌اســت.
دوطرفه بودن معامله
توضیــح‌اینکــه‌در‌بســیاری‌از‌مــوارد‌شــروط‌ضمــن‌عقــد‌در‌قراردادهــای‌بانکــی‌صرفــاً‌باهــدف‌تضمیــن‌منفعــت‌بانــک‌صــورت‌می‌پذیــرد.در‌مقابــل،ایــن‌شــروط‌حــق‌هرگونــه‌چانه‌زنــی‌از‌کــه‌بــرای‌دریافــت‌تســهیلات کــرده‌و‌مشــتری‌را‌در‌شــرایطی‌قــرار‌می‌دهــد مشــتری‌را‌ســلب‌خســارات و مســئولیت‌ها ســنگین بــار درحالی‌کــه گــردد قــرارداد مفــاد پذیــرش بــه مجبــور
احتمالــی‌نیــز‌بــر‌عهــده‌وی‌قــرار‌دارد.بــه‌نظــر‌می‌رســد‌مهم‌تریــن‌عامــل‌ایــن‌مســئله،عــدم‌دسترســی‌بانک‌هــا‌بــه‌اطلاعــات‌مشــتری‌اســت.وقتــی‌بانــک‌در‌یــک‌فعالیــت‌اقتصــادی‌بــا‌یــک‌مشــتری‌شــریک‌می‌شــود،ولــی‌دسترســی‌بــه‌اطلاعــات‌نــدارد‌و‌نمی‌دانــد‌هزینه‌هــای‌تولیــد،میــزان‌آن‌و‌قیمــت‌فــروش‌و‌درنهایــت‌ســود‌ایــن‌فعالیــت‌و‌ســهم‌بانــک‌از‌ســود‌ایــن‌فعالیــت‌اقتصــادی‌چقــدر‌اســت،به‌هیچ‌وجــه‌نمی‌توانــد‌کــه‌بانــک‌بــه کــی‌از‌آن‌اســت کنــد.شــروط‌تحمیلــی‌حا اعتمــاد‌شــخصی‌و‌دســتگاهی‌ایجــاد‌کــه‌خــود‌را‌از‌خطــر‌مصــون‌بــدارد‌و‌بــه‌همیــن‌دلیــل،در‌بســیاری‌از‌مــوارد دنبــال‌راهــکاری‌اســت
کنــد. گنجانــدن‌شــروطی‌در‌ضمــن‌قــرارداد‌ریســک‌را‌بــه‌شــریک‌منتقــل تــلاش‌می‌کنــد‌بــا‌ــف‌قاعــده‌عــدل‌و‌انصــاف‌اســت.قاعــده‌عــدل‌و‌انصــاف‌از ــراردادی‌مخال به‌طورقطــع‌چنیــن‌قکــه‌طرفیــن‌قــرارداد قواعــد‌اساســی‌شــریعت‌اســلامی‌اســت.اقتضــای‌ایــن‌قاعــده‌ایــن‌اســت‌کننــد ــر‌اســاس‌عــدل‌و‌انصــاف‌رفتــار معامــلات‌اســلامی‌مکلف‌انــد‌در‌ایجــاد‌و‌اجــرای‌قــرارداد‌بکننــد‌تــا‌وســیله‌‌اتــلاف‌و‌تضییــع‌حقــوق‌دیگــران‌فراهــم‌نگــردد. و‌قــراردادی‌عادلانــه‌را‌منعقــد
کلید سرمایه. فصلنامه اختصاصی چرخه اعتباری تسهیلاتنگاه‌نو.تحلیلی‌بر‌رویدادهای‌اعتباری
کــه‌احــکام‌معامــلات‌نســبت داشــته‌باشــد.از‌آنجایــی‌بــه‌ســایر‌مســائل‌فقهــی‌از‌پیچیدگــی‌خاصــی‌برخــوردار‌لــذا گیــرد اســت‌و‌بایــد‌مــورد‌مطالعــه‌و‌آمــوزش‌قــرار‌نهادهــای‌مالــی‌بایــد‌ایــن‌موضــوع‌را‌جــدی‌بگیرنــد.
کارکردهای واقعی قرارداد توجه به آثار و
بــا یــک‌شــرط‌در‌ســطح‌خــرد‌مطابــق اســت ممکــن‌کلان، شــریعت‌تلقــی‌‌شــود،امــا‌همــان‌شــرط‌از‌منظــر‌تطابــق‌چندانــی‌بــا‌شــریعت‌نداشــته‌باشــد.بــه‌عنــوان‌شــروطی مشــارکتی عقــود در مــوارد برخــی در مثــال‌کــه‌بــا‌دفــع‌هرگونــه‌ضــرری‌از‌بانــک، گنجانــده‌می‌شــود‌کامــلا‌بــه عقــد‌را‌از‌حالــت‌مشــارکتی‌خــارج‌ســاخته‌و‌ــرخ‌ســود‌ثابــت‌و‌از‌پیــش‌تعییــن ــان ــه‌ای‌ب عقــود‌مبادلگرچــه‌از‌لحــاظ ــد.ایــن‌مســئله‌ا شــده‌تبدیــل‌می‌نمایخــرد‌در‌فقــه‌اســلامی‌بلااشــکال‌اســت،ولیکــن‌ضمــن‌نیــز کلان ابعــاد بــا‌روح‌عقــود‌مشــارکتی،در مغایــرت‌موجــب‌می‌شــود‌اقتصــاد‌جامعــه‌از‌مزایــای‌ایــن‌عقــود
محــروم‌شــود.ــرای ــر‌ایــن‌شــروط‌ضمــن‌عقــد‌نیــز‌نشــانه‌ای‌ب افــزون‌بگنجانــدن کشــف‌قصــد‌متعاملیــن‌بــه‌حســاب‌می‌آیــد.واقعــی کارکــرد و ماهیــت از را قــرارداد کــه شــروطی
کنار رعایت عدل و انصاف در تنظیم قرارداد، در بانک نیز می بایست به عنوان وکیل سپرده گذاران و به منظور حفظ منافع ایشان، سازوکاری را تنظیم که تنها در صورت اثبات خسارت واقعی، در نماید
تحمل خسارت با مشتری سهیم شود
و‌درج‌شــروط عدالــت نقــض اســاس بــر‌همیــن الاســلام( فــی و‌لا‌ضــرار )لا‌ضــرر‌غیرمنصفانــه‌در‌قــرارداد‌نیــز‌از‌مصادیــق‌ضــرر‌رســاندن‌بــه‌افــراد‌محســوب‌می‌شــود.
)کریمــی،1362،ص70(کنــار‌رعایــت‌عــدل‌و‌انصــاف‌در‌تنظیــم‌قــرارداد،بانــک‌نیــز‌می‌بایســت‌به‌عنــوان در‌وکیــل‌ســپرده‌گذاران‌و‌به‌منظــور‌حفــظ‌منافــع‌ایشــان،ســازوکاری‌را‌تنظیــم‌نمایــد‌ــا‌مشــتری‌ســهیم ــات‌خســارت‌واقعــی،در‌تحمــل‌خســارت‌ب ــه‌تنهــا‌در‌صــورت‌اثب ککــه‌هرگونــه‌ادعایــی‌از‌مشــتریان‌تســهیلات‌مشــارکتی‌در کــه‌معقــول‌نیســت شــود؛چراــودن‌ادعــا،مدعــی کــذب‌ب ــذا‌در‌صــورت‌اثبــات مــورد‌تحقــق‌خســارت‌را‌پذیرفــت.لگــردد.البتــه‌طراحــی‌ایــن‌ســازوکار‌امــری‌بســیار‌مشــکل می‌بایســت‌بــا‌جریمــه‌مواجــه
ــه‌نظــر‌می‌رســد. ب
رعایت ضوابط اختصاصی قراردادهای بانکی
کــه هــر‌یــک‌از‌عقــود‌بانکــی‌در‌فقــه‌اســلامی‌دارای‌احــکام‌و‌ضوابــط‌خاصــی‌اســت‌رعایــت‌آن‌موجــب‌مشــروعیت‌آن‌می‌گــردد.به‌عنوان‌مثــال‌بــراى‌صحــت‌اجــاره‌بایــد‌ــه‌منفعــت‌آن ک ــی ــاء‌اصــل‌آن‌ممکــن‌باشــد‌یعنــی‌مال ــا‌بق انتفــاع‌از‌عیــن‌مســتأجرِ‌ب
29
کــه‌در‌اثــر‌انتفــاع‌از‌آن‌عیــن‌مــال‌معــدوم‌نگــردد. مــورد‌اجــاره‌قــرار‌می‌گیــرد‌بایــد‌از‌اشــیائی‌باشــد‌کنــد،خریــدار‌اختیــار‌فســخ‌بیــع‌را‌دارد.همچنیــن درصورتی‌کــه‌فروشــنده‌در‌تســلیم‌مبیــع‌تأخیــر‌ــی ــاب‌نباشــد‌بلکــه‌به‌طــور‌معمول کمی ــن‌باشــد‌و‌در‌سررســید ــد‌قابل‌تعیی ــع‌بای مقــدار‌و‌وصــف‌مبیکــه‌مبیــع‌در‌موعــد‌مقــرر‌وجــود‌خواهــد‌داشــت. موجــود‌باشــد.فروشــنده‌و‌خریــدار‌نیــز‌بایــد‌بداننــد‌ــه ــه‌فروشــنده‌داده‌شــود.درصورتی‌ک ــه‌ثمــن‌در‌هنــگام‌انعقــاد‌بیــع‌ب ک ــوع‌بیــع‌لازم‌اســت در‌ایــن‌نتنهــا‌بخشــی‌از‌ثمــن‌داده‌شــود‌بیــع‌ســلم‌فقــط‌نســبت‌بــه‌همــان‌بخــش‌صحیــح‌اســت‌و‌نســبت‌بــه‌کــه‌ثمــن‌آن‌پرداخــت‌نگردیــده‌باطــل‌خواهــد‌بــود.بدیهــی‌اســت‌رعایــت‌ضوابــط‌اختصاصــی بخشــی‌عقــود‌هــم‌در‌حــوزه‌قوانیــن‌و‌مقــررات‌و‌تدویــن‌قراردادهــای‌بانکــی‌الزامــی‌اســت‌و‌هــم‌در‌مرحلــه‌اجــرا
ــرد. گی ــرار می‌بایســت‌موردتوجــه‌ق
تعهد و پایبندی طرفین قرارداد
طبــق‌اصــول‌فقهــی،وفــای‌بــه‌عهــد‌و‌عمــل‌بــه‌تعهــدات‌پذیرفته‌شــده‌از‌واجبــات‌دینــی‌اســت.ایــن‌کــه‌طرفیــن‌تــا‌انتهــای‌مــدت‌قــرارداد، اصــل‌مســلم‌در‌قراردادهــای‌بانکــی‌هنگامــی‌قابل‌اجــرا‌اســت‌هــم‌نســبت‌بــه‌موضــوع‌قــرارداد‌و‌هــم‌نســبت‌بــه‌ضوابــط‌و‌آثــار‌آن،تعهــد‌خــود‌را‌بــه‌اجــرا‌برســانند.
ممنوعیت ربا
کــرد.نخســت‌اینکــه جهــت‌جلوگیــری‌از‌بــروز‌ربــا‌در‌قراردادهــای‌بانکــی‌می‌بایســت‌بــه‌دو‌نکتــه‌توجــه‌گاهــی،قصــد‌و‌تراضــی‌حقیقــی‌داشــته‌باشــند‌تــا‌یــک متعاملیــن‌نســبت‌بــه‌ماهیــت‌و‌حقیقــت‌عقــد‌آکســب ــوازم‌و‌آثــارش‌محقــق‌شــود‌نــه‌اینکــه‌تنهــا‌مقــداری‌پــول‌بــه‌انگیــزه ــا‌همــه‌ل معاملــه‌واقعــی‌بگاهــی‌و‌تراضــی‌حقیقــی، گــردد.دوم‌اینکــه‌متعاملیــن‌افــزون‌بــر‌آ ســود‌و‌دریافــت‌اضافــه‌ردوبــدل‌کــه‌خــود‌را‌در‌ورطــه‌ربــا‌نیاندازنــد.یکــی‌از‌مهم‌تریــن بایــد‌در‌تنظیــم‌قــرارداد‌به‌گونــه‌ای‌عمــل‌نماینــد‌اصــول‌و‌قواعــد‌بانکــداری‌اســلامی،ممنوعیــت‌رباســت.شــدت‌حرمــت‌ربــا‌در‌اســلام‌به‌گونــه‌ای‌اســت‌کــه کــه‌به‌مثابــه‌جنــگ‌باخــدا‌و‌رســول)ص(معرفی‌شــده‌اســت.حساســیت‌مســئله‌بــه‌نحــوی‌اســت‌ــه گام‌در‌تحقــق‌بانکــداری‌اســلامی‌ب ــه‌نظــام‌بانکــی،اولیــن‌و‌مهم‌تریــن حــذف‌مصادیــق‌آن‌از‌بدنکــه‌بی‌توجهــی‌بــه‌آن‌بانک‌هــا‌را‌در کشــور شــمار‌می‌آیــد.آشــکارترین‌موانــع‌حــذف‌ربــا‌از‌نظــام‌بانکــی‌ورطــه‌ربــا‌می‌افکنــد‌و‌حســن‌شــهرت‌نظــام‌بانکــی‌را‌مخــدوش‌می‌نمایــد،نقــص‌در‌مجموعــه‌قوانیــن‌کلیــات و‌مقــررات‌نظــام‌بانکــی،صــوری‌بــودن‌و‌اجــرای‌ناصحیــح‌عقــود،نقــص‌در‌فهــم‌و‌تفهیــم‌بانکــداری‌اســلامی‌و‌عقــود‌بانکــی،عــدم‌قصــد‌واقعــی‌مشــارکت‌در‌عقــود‌مشــارکتی،وضــع‌جریمــه‌تأخیــر‌تأدیــه‌بــا‌رویکــرد‌امهــال‌بــه‌مشــتری،عــدم‌محاســبه‌مابه‌التفــاوت‌ســود‌علی‌الحســاب‌بــا‌ســود‌کارمــزد‌غیرمتعــارف‌در‌تســهیلات‌قرض‌الحســنه،ارائــه‌تســهیلات‌قرض‌الحســنه قطعــی،دریافــت
نظــارت وجــود عــدم ســپرده‌گذاری، به‌شــرط‌شــرعی‌ســاختار‌یافتــه‌در‌نظــام‌بانکــی‌و‌عــدم‌وجــود‌ــی کارا‌جهــت‌سیاســت‌گذاری‌پول ابزارهــای‌شــرعی
اســت.
کل مال بالباطل ممنوعیت ا
طبــق‌ایــن‌اصــل‌ازنظــر‌اســلام،هــر‌نــوع‌معاملــه‌کــه ماننــد‌خریدوفــروش،اجــاره،صلــح‌بــر‌اشــیائی‌مــدت‌داری معامــلات ندارنــد، عقلایــی منفعــت‌کــه‌بــه‌دیــد‌عقــلا‌پرداخــت‌آن‌هــا‌مقــدور‌نیســت‌کل‌مــال‌بــه‌باطــل‌و و‌بــلا‌وجــه‌اســت،همگــی‌احــرام‌اســت.همچنیــن‌در‌بســیاری‌از‌معامــلات‌محذوریت‌هــای از رهایــی بــرای اســت ممکــن‌شــرعی‌از‌عقــد‌خــارج‌لازم‌و‌صلــح‌اســتفاده‌شــود‌بــر‌ایــن‌قراردادهــا کــه‌چنانچــه‌منفعــت‌عقلایــی‌کل‌مــال‌بالباطــل‌بــوده مترتــب‌نباشــد،مصــداق‌او‌غیــر‌مشــروع‌تلقــی‌می‌گــردد.به‌عنوان‌مثــال‌در‌قــرارداد‌مشــارکت‌مدنــی‌مشــتری‌به‌عنــوان‌شــریک‌حــق‌رجــوع‌و‌فســخ‌قــرارداد‌را‌در‌ضمــن‌عقــد‌خارج‌لازم‌از‌خــود‌ســلب‌و‌اســقاط‌می‌نمایــد.بدیهــی‌کــه‌اســقاط‌ایــن‌حــق‌تنهــا‌بــا‌تحقــق‌عقــد اســت‌خــارج‌لازم‌به‌صــورت‌واقعــی‌و‌معقــول‌و‌بــا‌دریافــت‌عوضــی‌متناســب،میســر‌اســت.همچنیــن‌ممکــن‌کــه اســت‌در‌قــرارداد‌مشــارکت‌شــریک‌تعهــد‌نمایــد‌ــرازی سهم‌الشــرکه‌متعلقــه‌بانــک‌به‌عــلاوه‌ســود‌ابموضــوع‌مشــارکت‌و‌ضــرر‌و‌زیــان‌وارده‌بــه‌بانــک‌را‌صلــح‌و‌تبرعــا‌از‌امــوال‌خــود‌تأمیــن‌و‌پرداخــت‌کل‌مــال‌بالباطــل‌دارد؛ نمایــد.ایــن‌شــرط‌شــبهه‌اکار‌نیســت‌و‌شــریک‌مجبــور کــه‌ســود‌در در‌فرضــی‌مــال کل ا بــه‌پرداخــت‌ســود‌می‌شــود،مصــداق
بالباطــل‌اســت.
ممنوعیت ضرر و ضرار
اســلام مقــدس ع شــر قاعــده ایــن مقتضــای بــه‌کــه می‌کنــد تأییــد را معامــلات از گــروه آن تنهــا‌اصــل‌معاملــه،اطــلاق‌معاملــه‌و‌یــا‌شــرایط‌معامله،باعــث‌ضــرر‌و‌ضــرار‌نشــود.برایــن‌اســاس،بانــک‌در دارنــد وظیفــه اســلامی بانک‌هــای و مرکــزی‌وضــع‌قوانیــن‌و‌ضوابــط،تنظیــم‌قراردادهــا‌و‌انجــام‌فعالیت‌هــای‌بانکــی،افــزون‌بــر‌مصالــح‌بانــک،بــه‌توجــه به‌ویــژه‌جامعــه مشــتریان رعایــت‌حقــوق
کننــد.
اصل شفافیت و نهی غرر
ــع ــث‌معــروف»نهــی‌النبــی‌عــن‌بی ــر‌اســاس‌حدی بکــه‌مــورد الغــرر«در‌قراردادهــای‌اســلامی‌چیــزى‌معــوض( و عــوض از )اعــم قــرار‌می‌گیــرد معاملــه
کلید سرمایه. فصلنامه اختصاصی چرخه اعتباری تسهیلات30نگاه نو. تحلیلی بر رویدادهای اعتباری
بایــد‌معلــوم‌و‌معیــن‌باشــد؛یعنــی‌طرفیــن‌معاملــه‌واقــع را معاملــه چیــزى چــه روى کــه بداننــد‌اســت آن لــذا‌شــرط‌صحــت‌معاملــه می‌ســازند،کــه معاملــه‌اى بــه نســبت معاملــه طرفیــن کــه‌باشــند؛ داشــته کامــل گاهــی آ می‌ســازند، واقــع‌معاملــه مــورد مشــاهده بــا گاهــی علــم ایــن و‌گاهــی‌هــم‌بابیــان‌اوصــاف‌از حاصــل‌می‌گــردد‌و‌کیفیــت.لــذا‌ضــروری‌اســت‌هــر‌دو کمیــت‌و حیــث‌گاهــی‌داشــته‌باشــند. طــرف‌نســبت‌بــه‌عوضیــن‌آگــر‌یک‌طــرف‌عالــم‌باشــد‌و‌طــرف‌دیگــر‌جاهــل، اجهــل صــورت در زیــرا می‌گــردد؛ باطــل معاملــه‌ــه‌مــورد‌معاملــه،همــه‌فقهــا‌آن‌معاملــه‌را‌غــررى بکرده‌انــد.در‌جهــت‌رعایــت‌قاعــده‌نفــی توصیــف‌ــا‌مبیــع‌می‌بایســت‌به‌تناســب ــه‌ی غــرر‌مــورد‌معاملرافــع کــه گــردد یــا‌مشــاهده به‌گونــه‌ای‌توصیــف‌غــرر‌باشــد.بنابرایــن‌شــاخص‌رافعیــت‌غــرر‌در‌مــورد‌بــودن‌و‌معیــن از:معلــوم اســت معاملــه‌عبــارت
قــرارداد. بــودن‌موضــوع‌ایــن‌اصطلاحــات‌تخصصــی‌قراردادهــا بــر افــزون‌بایــد‌دارای‌توضیــح‌و‌تفســیر‌مکفــی‌برای‌مشــتریان‌لازم شــفافیت و ســادگی از همچنیــن باشــد.برخــوردار‌باشــد.تعییــن‌دقیــق‌مبلــغ‌تســهیلات‌و‌درصــد‌ســود‌در‌عقــود‌مبادلــه‌ای،مشــخص‌بــودن‌مشــارکتی، عقــود در سهم‌الشــرکه و کل ســرمایه‌بــا دیــون بازپرداخــت نحــوه بــودن مشــخص‌تعییــن‌مقــدار‌و‌تعــداد‌اقســاط‌بدهــی‌نیــز‌در‌جهــت
رعایــت‌اصــل‌شــفافیت‌لازم‌اســت.
توجه به دلایل تخلف مشتریان
معســر انظــار بــه کــه فقهــی اصــل یــک مطابــق‌گــر‌فــرد‌بدهــکار‌بــه‌دلیــل‌اعســار مشــهور‌اســت‌او‌عــدم‌تمکــن‌مالــی‌قــادر‌بــه‌بازپرداخــت‌بدهــی
خویــش‌نبــود،بــر‌طلبــکار‌واجــب‌اســت‌تــا‌زمــان‌بــه‌دســت‌آوردن‌توانایــی‌مالــی‌بــه‌وی‌مهلــت‌دهــد.کــه‌برخــی‌از‌مشــتریان‌نظــام‌بانکــی‌نیــز‌بــدون‌داشــتن‌قصــد‌تخلــف‌و‌تنهــا‌بــه‌دلایلــی بدیهــی‌اســت‌همچــون‌اعســار‌و‌ورشکســتگی‌قــادر‌بــه‌بازپرداخــت‌دیــون‌خویــش‌نیســتند.بــر‌اســاس‌ایــن‌اصــل‌فقهــی‌کــه‌بانــک‌بــه‌ایشــان‌در‌تأدیــه‌اصــل‌بدهــی‌مهلــت‌دهــد‌و‌از‌تحمیــل‌هرگونــه‌جریمــه ضــروری‌اســت‌کــه‌در‌پرداخــت‌اقســاط‌خویــش‌تأخیــر تأخیــر‌بــه‌ایشــان‌خــودداری‌نمایــد.برخــورد‌یکســان‌بــا‌مشــتریانی‌نموده‌انــد‌نه‌تنهــا‌ناقــض‌اصــل‌انظــار‌معســرین‌اســت‌بلکــه‌مخالــف‌قاعــده‌عــدل‌و‌انصــاف‌نیــز‌اســت.حــال‌پــس‌از‌معرفــی‌شــاخص‌های‌رتبه‌بنــدی‌بــه‌روش‌اجــرا‌ســازی‌ایــن‌راهــکار‌سیاســتی‌پرداختــه‌می‌شــود.
اجرای راهکار سیاستی
کــه‌بیــان‌شــد،جهــت‌ترغیــب‌هرچــه‌بیشــتر‌نظــام‌بانکــی‌بــه‌تقویــت‌قــوای‌نظــارت‌درونــی، آن‌گونــه‌کــرد. می‌تــوان‌از‌سیاســت‌انگیزشــی»رتبه‌بنــدی‌بانک‌هــا‌از‌منظــر‌مطابقــت‌بــا‌اصــول‌شــریعت«اســتفاده‌کســب‌عناویــن‌برتــر‌و‌تشــخص‌و‌اعتبــار‌بیشــتر‌در‌حــوزه‌بانکــداری‌اســلامی‌شــبکه‌بانکــی بی‌شــک‌اهمیــت‌را‌بــه‌توجــه‌بیشــتر‌بــه‌نظــارت‌درونــی‌باهــدف‌رعایــت‌بهتــر‌اصــول‌و‌موازیــن‌شــریعت‌ترغیــب‌و‌مشــایعت‌می‌نمایــد.جهــت‌اجــرا‌ســازی‌ایــن‌راهــکار،مــواردی‌بــه‌شــرح‌ذیــل‌پیشــنهاد‌می‌شــود.توصیــه‌می‌شــود،
ایــن‌طــرح‌ابتــدا‌در‌یــک‌بانــک‌یــا‌مؤسســه‌اعتبــاری‌به‌صــورت‌آزمایشــی‌اجــرا‌شــود:کمیتــه‌ای‌مرکــب‌از‌اســاتید‌متخصــص‌و‌مجــرب‌در‌علــم‌حقــوق‌و‌قراردادهــای‌بانکــی‌و‌مباحــث تشــکیل‌کمیتــه‌ضــرورت‌دارد. کارشناســان‌حقوقــی،اقتصــادی‌و‌بانکــی‌در‌ایــن بانکــداری‌اســلامی.حضــور‌توأمــان
کمیتــه‌توســط‌بانــک‌مرکــزی‌و‌یــا‌پژوهشــکده‌پولــی‌و‌بانکــی‌بانــک‌مرکــزی‌تشــکیل‌می‌شــود. ایــن‌قراردادهــای اجــرای و»بررســی بانکــی« قراردادهــای تدویــن‌چک‌لیســت‌‌در‌دو‌حــوزه»بررســی‌متــن‌کــه‌برحســب‌میــزان‌اهمیــت‌شــاخص‌ها‌و‌محورهــای‌چک‌لیســت‌ها‌تعییــن بانکــی«بــا‌ضرایــب‌متفــاوت
میشــود.
تدوین دامنه هایی برای میزان انطباق با هر محور
کلی. تنظیم‌ضریب‌اهمیت‌هر‌محور‌در‌رتبه‌بندی‌نهایی‌و‌نحوه‌محاسبه‌امتیاز‌اخــذ‌اطلاعــات بانکــی،جهــت و بــه‌مباحــث‌حقوقــی آشــنا نیروهــای از کادر‌همیــاران تشــکیل
بــه قراردادهــا اجــرای نحــوه از اطلاعــات کســب قراردادهــا، متــن جمــع‌آوری از اعــم بانک‌هــا‌غیــره. و بازرســی گــزارش، مصاحبــه، روش‌هــای
کمیتــه‌و‌اعطــای‌امتیــاز‌بــه‌بانک‌هــا‌بــر‌اســاس بررســی‌و‌پالایــش‌اطلاعــات‌جمع‌آوری‌شــده‌توســط‌آن.
تلفیق‌رتبه‌بانک‌در‌دو‌محور‌فوق‌و‌رتبه‌بندی‌بانک‌ها‌بر‌اساس‌روش‌تلفیقی‌طراحی‌شده. تشویق‌و‌تقدیر‌از‌بانک‌های‌با‌رتبه‌های‌برتر‌و‌اعلام‌اخطار‌به‌بانک‌های‌با‌رتبه‌پایین. تکرار‌سالانه‌رتبه‌بندی.
مزایا و فواید
ایــن‌موضــوع‌بــه‌افزایــش‌انگیــزش‌نظــام‌بانکــی‌در‌تقویــت‌ســازوکارهای‌نظــارت‌داخلــی‌مبنــی‌بــر‌رعایــت‌کمــک‌برســانند.اول ــان ــن‌جری ــه‌ای ــد‌از‌دو‌حیــث‌ب کمــک‌می‌رســاند.بانک‌هــا‌می‌توانن ــن‌شــرعی موازیبررســی‌مجــدد‌و‌بازبینــی‌قراردادهــای‌بانکــی‌برحســب‌شــاخص‌های‌اســلامی‌و‌رفــع‌نواقــص‌آن‌و‌دوم
ــر‌حســن‌اجــرای‌قراردادهــا. ایجــاد‌و‌تقویــت‌نهــاد‌نظــارت‌درونــی‌بکامــل‌رفــع‌مشــکلات‌قراردادهــای کــه‌اجــرای‌ایــن‌سیاســت‌بتوانــد‌به‌طــور گرچــه‌نمی‌تــوان‌توقــع‌داشــت‌بانکــی‌و‌اجــرای‌صحیــح‌آن‌را‌تضمیــن‌‌نمایــد،امــا‌مطمئنــاً‌انجــام‌رتبه‌بنــدی‌و‌اعــلان‌عمومــی‌نتایــج‌آن
کوچــک‌در‌ایــن‌مســیر‌بردارنــد. می‌توانــد‌انگیــزه‌ای‌باشــد‌بــرای‌فعــالان‌نظــام‌بانکــی‌تــا‌قدمــی‌هرچنــد‌همچنیــن‌انجــام‌سیاســت‌رتبه‌بنــدی‌بانک‌هــا‌برحســب‌التــزام‌بــه‌شــریعت‌در‌حیطــه‌قراردادهــا‌و‌اجــرای‌ــلاغ‌دســتورالعمل‌های‌لازم‌الاجــرا‌نیســت.بلکــه‌ایــن ــی‌و‌اب ــی‌انجــام‌ســایر‌سیاســت‌های‌نظارت آن،مناف
حساسیت شدت حرمت که ربا به نحوی است حذف مصادیق آن از
بدنه نظام بانکی، اولین گام در تحقق و مهم ترین
بانکداری اسلامی به شمار می آید
31 کنــار التزامــات قانونــی و اجبــاری توأمــان شــدن سیاســت های تشــویقی در کــه می توانــد نظــام بانکــی را در مســیر عملکردهــای بهتــر و صحیح تــر اســت
کنــد. راهنمایــی
ح موانع و محدودیت های طر
ــه ــوان ب ــتی می ت ــکار سیاس ــن راه ــرای ای ــای اج ــع و محدودیت ه ــه موان ازجملمــوارد ذیــل اشــاره داشــت:
کمیتــه تشــکیل بــا دولتــی فعالیت هــای حجــم و بروکراســی افزایــش مرکــزی رتبه بنــدی بانک هــا برحســب التــزام بــه شــریعت )درصورتی کــه
نهــاد دولتــی، متولــی ایــن امــر باشــد(.بــه التــزام ارزیابــی جهــت بانکــی عملیــات کافــی شــفافیت فقــدان
ــه اطلاعــات کشــور و افزایــش احتمــال ارائ اصــول شــریعت شــبکه بانکــی نادرســت.
گزارش هــای کمبــود نیروهــای متخصــص جهــت جمــع آوری اطلاعــات و لازم از نظــام بانکــی.
کارمنــدان و مســئولان بانکــی از قراردادهــای بانکــداری کافــی گاهــی نا آاســلامی.
گرفته شــده بــرای هــر محــور و وابســتگی شــدید رتبــه بــه امتیــاز در نظــر کاهــش شــدت نســبی بــودن روش. دشــواری
جمع بندی
کلــی اقتصــادی جمهــوری اســلامی ایــران بــا عنایــت بــه اهــداف و سیاســت های و قانــون عملیــات بانکــی بــدون ربــا، اتخــاذ راهکارهــای سیاســتی به منظــور کامــل مقــررات و اصــول کشــور بــه اجــرای ترغیــب و التــزام بیشــتر شــبکه بانکــی ضروری تریــن و مهم تریــن از بانکــی، قراردادهــای ذیــل اســلامی شــریعت می آید.ازایــن رو، شــمار بــه کشــور اقتصــادی نظــام سیاســتی برنامه هــای جهــت ترغیــب هرچــه بیشــتر نظــام بانکــی بــه تقویــت ســازوکار نظــارت درونــی مبنــی بــر رعایــت بهتــر ایــن اصــول، می تــوان از سیاســت انگیزشــی »رتبه بنــدی بانک هــا از منظــر مطابقــت بــا اصــول شــریعت« اســتفاده نمــود. انجــام ایــن ــه ذینفعــان، ایــن انگیــزه را در بیــن رتبه بنــدی بانک هــا و اعــلان عمومــی آن بنشــان اعتبــار و تشــخص ارتقــای به منظــور تــا مــی آورد وجــود بــه بانک هــا ــتری ــه بیش ــی، توج ــتریان بانک ــذب مش ــظ و ج ــز حف ــود و نی ــد( خ ــاری )بِرن تجنســبت بــه نظــارت درونــی بــر رعایــت اصــول شــریعت در عملیــات بانکــی خــود گام، التــزام بانک هــا بــه اصــول داشــته باشــند. بــا توجــه بــه اینکــه در مهم تریــن شــریعت می بایســت در دو ناحیــه »متــن قراردادهــای بانکــی« و »نحــوه اجــرای قراردادهــای بانکــی« عملیاتــی شــود، به تبــع پیشــنهاد می شــود رتبه بنــدی ــت ــه اهمی ــه ب ــا توج ــرد. ب گی ــورت ــور ص ــاخه مذک ــاس دوش ــر اس ــز ب ــا نی بانک هایــن دو حــوزه درزمینــه صحــت شــرعی معامــلات، لازم اســت اســتخراج و ارائــه شــاخص های رتبه بنــدی ناظــر بــر ایــن دو حــوزه باشــد. بــر همیــن اســاس، کــه رعایــت آنچــه در متــن قراردادهــای مهم تریــن شــاخص های استخراج شــده بانکــی و چــه در مرحلــه اجــرا از ضــرورت برخــوردار اســت، عبــارت اســت از واقعــی کارکردهــای واقعــی قــرارداد، دوطرفــه بــودن بــودن قــرارداد، توجــه بــه آثــار و رعایــت قــرارداد، مفــاد و شــروط در یک طرفــه تحمیــل از پرهیــز و معاملــه ضوابــط اختصاصــی قراردادهــای بانکــی، تعهــد و پایبنــدی طرفیــن قــرارداد، کل مــال بــه باطــل، ممنوعیــت ضــرر و ضــرار، اصــل ممنوعیــت ربــا، ممنوعیــت اشــفافیت و نهــی غــرر و توجــه بــه دلایــل تخلــف مشــتریان. همچنیــن بــرای کــه در تحقیــق به تفصیــل انجــام رتبه بنــدی نیــاز بــه ســازوکار اجرایــی اســت
انجام سیاست رتبه بندی بانک ها برحسب التزام به شریعت در حیطه قراردادها و اجرای آن، منافی انجام سایر سیاست های نظارتی و ابلاغ دستورالعمل های لازم الاجرا نیست.
بلکه این توأمان شدن سیاست های تشویقی که کنار التزامات قانونی و اجباری است در
می تواند نظام بانکی را در مسیر عملکردهای کند بهتر و صحیح تر راهنمایی
بــدان اشاره شــده اســت.َمنابع:
اســکینی، ربیعــا، ،1365، مباحثــی از حقــوق تجــارت بین الملــل، تهــران، ســپهر، اول.
قــم، ،6 المکاســب، 1415ق،کتــاب مرتضــی، شــیخ ، انصــارى اول. انصــاری، اعظــم شــیخ بزرگداشــت کنگــره
تعهــدات، حقــوق ،1354 محمدجعفــر، لنگــرودی، جعفــری تهــران. دانشــگاه تهــران،
ــائل ــی مس ــلام ف ــرائع الإس ــن، 1408 ق، ش ــن حس ــر ب ــی، جعف حلّالحــلال و الحــرام، قــم ، مؤسســه اســماعیلیان، دوم.
پــور،1390، کاظــم جعفــر ســید عبــاس، نســب، ســاردوئی حقوقــی مجلــه قــرارداد، بــودن منصفانــه غیــر مؤلفه هــای
.75 شــماره ،75 ســال دادگســتری، قواعــد دیــدگاه از تحمیلــی شــروط ،1362 عبــاس، کریمــی،
مؤسســه حقوقــی، پژوهش هــای مجلــه قراردادهــا، عمومــی اول، دانــش، شــماره پژوهش هــای حقوقــی شــهر و مطالعــات
اول. ســال نجفــی، محمدحســن، 1415ق،جواهــر الــکلام،23، بیــروت، دار
احیــاء التــراث العربــی، هفتــم.ــم، ــا، ق ــر، 1381، موضــوع شناســی رب ــی، محمــد امی کرمان ــوری ن
ــاب . کت ــتان بوس