fylgjan

Persónulegar upplýsingar

Nafn

Heimili

Staður Póstnr.

Vinnustaður Vinnus.

Heimasími GSM

Netföng

Læknavaktin,Smáratorgi,201Kópavogi Sími:[email protected]

Neyðarvakttannlækna 5750505

NEYÐARLÍNAallra landsmanna 112

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ

2 3

Ljósmæðrafélag Íslands Borgartúni6,105Reykjavík,Sími:5646099,Fax:5889239,netfang:[email protected],[email protected].

Heimasíða:www.ljosmodir.is/felag

Opnunartími skrifstofu:Miðvikudagafrákl.09.00-16.00Utanskrifstofutímaerhægtaðnáífor-mannfélagsins,GuðlauguEinarsdótturísíma:8616855eðanetfang:[email protected]

Vefstjórar: www.ljosmodir.is,AnnaSigríðurVernharðsdóttir,sími:8612103,[email protected]/felagHarpaÓskValgeirsdóttir,sími:5904151/6598088,[email protected]

Bandalag háskólamannaBorgartúni6,105ReykjavíkSími5812090,Fax5889239,www.bhm.is

Nám í ljósmóðurfræði Innan hjúkrunarfræðideildar HÍEirbergiEiríksgötu34,101Reykjavík.Skrifstofutímiritaraerfrákl.10til14virkadaga.Sími:5254960/Fax:5254963/www.hi.is

Forstöðumaður Dr.ÓlöfÁstaÓlafsdóttirSími:5254904/[email protected]

Lektor HelgaGottfreðsdóttirSími:5254989/6632968Netfang:[email protected]

YfirljósmóðirhjálandlækniHildurKristjánsdóttirSími:5101900–Netfang:[email protected]

FYLGJAHANDBÓKLJÓSMÆÐRA,21.útgáfa2010Hönnun:HelgaBirgisdóttirÚtgefandi:LjósmæðrafélagÍslandsRitstjórn:ElínborgJónsdóttir,ljósmóðir,[email protected]:500Prentvinnsla:Oddiumhverfisvottuðprentsmiðja

2 3

Efnisyfirlit

Aðskotahlutiríöndunarvegifullorðinna..................................... 132Alþjóðlegurstaðall–Kódinn........................................................ 80Andvanafæðing............................................................................. 128Apgarskor....................................................................................... 122Áhættufæðingar.............................................................................. 114Ársyfirlit............................................................................................. 177Bishopskor–leghálshæfni......................................................... 110Blóðgösífæðingu.......................................................................... 117Blóðgösnýbura.............................................................................. 123Blóðleysiámeðgöngu.................................................................. 101Celsíus–Farenheittafla............................................................... 12DRCBravado................................................................................. 116Endurlífgunfullorðinna.................................................................. 133Endurlífgunnýburaviðfæðingu.................................................. 134FetaAlkoholSpectrumDisorder................................................. 13Fósturhjartsláttarrit–úrlestur...................................................... 115-117Fósturvöxtur..................................................................................... 97Fullburi–fyrirburi–léttburi–þungburi–yfirburi................... 119Gallstasiámeðgöngu................................................................... 102Getnaðarvarnireftirfæðingu........................................................ 129Grindarmál....................................................................................... 108Heilbrigðisstofnanirogheilsugæslustöðvar............................. 8-11Heimaþjónustaljósmæðra........................................................... 146Hjartslátturogöndunbarna......................................................... 122Hjúskaðarafmæli............................................................................. 12Hríðamat........................................................................................... 95Hugmyndafræðiínámiljósmæðra.............................................. 73Höfuðmálfósturs............................................................................ 109LaunataflaLMFÍ.............................................................................. 148LandspítaliKvennadeildhelstusímanúmer.............................. 6Lifrarbólga–túlkunprófa............................................................. 100Líkamsþyngdarstuðull–Bodymassindex............................... 107

4 5

Lögogreglugerðir......................................................................... 74LMFÍ–stjórnognefndir............................................................... 142LMFÍ–ummerkifélagsins........................................................... 144Meðgangaeykurgáfurnar............................................................ 82Meðgöngulengdútreikningur...................................................... 96Meðgönguverndvinnuleiðbeiningar........................................... 83-94Michaelstígullinn............................................................................. 110Mælieiningar.................................................................................... 12Nálastungur–brautirogpunktar............................................... 136Nýburagula–mat,meðferðogforvarnir................................... 124Ómskoðanir,fylgjuoglegvatnssýnataka.................................. 111-113Óvæntfæðingarhjálp..................................................................... 126Pólitíkogbrjóstagjöf...................................................................... 81Rannsóknirámeðgöngu(blóðogþvag).................................. 98Rhesusvarnir.................................................................................. 96Ritgen-Maneuver............................................................................. 131Rómverskartölur............................................................................ 12Skemmriskírn................................................................................. 127Skilgreiningáljósmóðurstarfinu.................................................. 72Sykurþolspróf.................................................................................. 98Sýnatökurfyrirnýburaskimun........................................................ 125Tíuþreptilvelheppnaðrarbrjóstagjafar................................... 79Tíuhópaflokkun–Robson.......................................................... 114Trúnaðarmenn.................................................................................. 154Túlkaþjónustaíheimaþjónustu.................................................... 147Tvíburaþungun–vinnuleiðbeiningar.......................................... 88Vaktarúlla......................................................................................... 174Vítamín-steinefniognæring......................................................... 104Vökvaoghitaeiningaþörfnýbura................................................ 123Vökvagjöfogdropahaði................................................................ 139Vöxturbarna.................................................................................... 123Ýmisþjónusta................................................................................. 7ÞroskamatFinström....................................................................... 121Þyngdaraukningámeðgöngu..................................................... 107Vefsíður............................................................................................ 140

4 5

Björkin sjálfstætt starfandi ljósmæður,www.bjorkin.is,sími664-9080,[email protected]

BjörkinermiðstöðfyrirverðandiforeldraogforeldranýfæddrabarnaLjósmæðurBjarkarinnartakaaðsérheimafæðingar,heimaþjónustuísængurleguognámskeiðfyrirverðandiforeldra.LjósmæðurBjarkarinnarhafa ýmislegt fleiraspennandiáprjónunumsemtíminnmunleiðaíljós.

1. nóv.árhvertrennurútfresturtilaðsækjaumstyrkiúrsjóðumLMFÍ

LjósurnarLjósmæður60áraogeldrihittastíPerlunni,kaffiteríunni,fyrstamið-vikudaghversmánaðarkl.15,allanársinshring.Enginaldurstakmörk.

NÝTT

Nice-guidelinesÁgúst2010

Hypertensioninpregnancy:themanagementofhypertensivedisordersduringpregnancy

NÝTT

6 7

LSHskiptiborð 543-1000Framkvæmdastjórikvenna-ogbarnasviðs,[email protected]ónHilmarFriðriksson, 3377,8253586GuðrúnEggertsdóttir,yfirljósmóðir 3296Fæðingargangur23A 3247-304923Aritari 3606Hreiðrið23B 3250Skurðstofa 3608Vöknunkvennadeild 3246Vökudeild 3770Meðgöngu-ogsængurlegudeild22A-vængur 3220 B-vængur 3070Mæðravernd22B 3253 Dagönn 3260Brjóstaráðgjafi 3292Kvensjúkdómadeild21A 3263Móttökudeild21AM 3266Ómskoðanir 3265Ritaramiðstöð 3276Fæðingarskráin 3323SkjalasafnSuðurhlíð 8380-8381

Helstu símanúmer kvennadeildar

6 7

Miðstöð mæðraverndarveitirupplýsingartilalmenningsogfagaðila.Þönglabakka1,109Rvk.Sími5851400,Fax5851414,Vefsíð[email protected]

Á vegum LSH starfa:Brjóstaráðgjafi Sími:5433292–EinnigígegnumskiptiborðLSHKatrínMagnúsdóttirljósmóðirogIBCLCAnnaLáraKolbeinssjúkraliðiogIBCLCMánudagakl.08-20ogþriðjudagatilföstudagakl.08-16Ljáðu mér eyra – Viðtöl / áheyrn vegna erfiðrar fæðingarreynslu.UpplýsingarogtímapantanirámóttökudeildKvennadeildarvirkadagakl.08-13,sími5433266.GjaldsamkvæmgjaldskráLSH.Stuðningshópur ávegumLandspítalaHáskólasjúkrahússfyrirfor-eldrasemmissthafabarnfyrir,íeðaskömmueftirfæðingu.Umsjón:IngileifMalmbergsjúkrahúspresturogGuðrúnGuðbjörnsdóttir,ljósmóðir.Upplýsingar:SkiptiborðLSH,SÍMI:543-1000

Fjölmenning og túlkaþjónustaAlþjóðahúsLaugarvegi37,101ReykjavíkSími:5309300Fax:5309301.Veitirallskonarþjónustuogupplýsingar.Erfyrstogfremstmálsvarifó[email protected]úlkaþjónustaísíma530-9303InterCultural iceland – ICI - ici.isLaugavegi163a,105Rvk.Sími5179345,Fax5776345,[email protected]álfstæðfræðslumiðstöðásviðifjölmenningarlegrarkennslu,ráð-gjafar,túlkaþjónustuogevrópskrarsamvinnu

TáknmálstúlkurSamskiptamiðstöðheyrnalausraogheyrnarskertra,shh.isSuðurlandsbraut12,108Reykjavík.Sími5627702–Fax5627714–[email protected]

9 mánuðir – www.9manudir.is. Síma:8927232Nudd,nálastungurogönnurheilrænmeðferð,ma.ámeðgöngu.GuðlaugMaríaSigurðardóttir,ljósmóðirognálastungufræðingurm.m.Akralind8,201Kópavogi.

Ýmis þjónusta

8 9

HeilbrigðisstofnanirHeilbrigðisstofnunin Akranesi,Merkigerði9,300AkranesiSími:4306000,Fax:4306001, www.sha.isFramkvæmdastjóri:GuðjónBrjánsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnun Austurlands,Austurvegi20,730ReyðarfirðiSími:4701400,Fax:4701408, www.hsa.isFramkvæmdastjóri:EinarRafnHaraldsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Blönduósi,Flúðabakka2,540BlönduósiSími:4554100,Fax:4554136, www.hsb.isFramkvæmdastjóri:ValbjörnSteingrí[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Bolungarvík,Höfðastíg15,415BolungarvíkSími:4560147og4560148,Fax:4567070, www.hvh.isFramkvæmdastjóri:ÞrösturÓskarsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Hólmavík, Borgabraut6-8,510HólmavíkSími:4555200,Fax:4555210Framkvæmdastjóri:JóhannB.Arngrímsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Hvammstanga,Spítalastíg1,530Hvammst.Sími:4552100,Fax:4552109Framkvæmdastjóri:GuðmundurH.Sigurðsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Ísafjarðarbæ, Pósthólf215,400ÍsafirðiSími4504500,Fax:4504522Framkvæmdastjóri:ÞrösturÓskarsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Patreksfirði,Stekkum1,450PatreksfirðiSími:4502020,Fax:4502010Framkvæmdastjóri:ÚlfarB.Thoroddsen,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Sauðárkróki, Sauðárhæðum,550Sauðá.kr.Sími:4554000,Fax.4554010, www.hskrokur.isFramkvæmdastjóri:HafsteinnSæmundsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnanir og heilsugæslustöðvarUpplýsingarumaðrarstofnanirenhérbirtasteraðfinnaá

heilbrigdisraduneyti.is/stofnanir//nr/1242

8 9

Heilbrigðisstofnun Suðurlands,v/Árveg,Pósthólf160,800SelfossiSími:4805100,Fax:4822534,Fæð.d.s.4805164www.hsu.isFramkvæmdastjóri:MagnúsSkúlason,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Siglufirði,Pósthólf209,580SiglufirðiSími:4602100,Fax:4602159/4602169,www.hssiglo.isFramkvæmdastjóri:KonráðKarlBaldvinsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnun Suðausturlands,Víkurbraut28-31,780HöfnSími:4781400,Fax:4781401Framkvæmdastjóri:GuðrúnJúlíaJónsdóttir,[email protected]

Heilbrigðisstofnun Suðurnesja, Skólavegi6,230ReykjanesbæSími:4220500,Fax:4212400,Fæð.d.s.4220542Framkvæmdastjóri:DrífaSigfúsdóttir,[email protected]

Heilbrigðisstofnunin Vestmannaeyjum,Sólhlíð10,900Vestm.eyjumSími:4811955,Fax:4811072Framkvæmdastjóri:GunnarK.Gunnarsson,[email protected]

Heilbrigðisstofnun Þingeyinga,Auðbrekku4,Pósthólf15,640Húsav.Sími:4640500,Fax:4640575, www.heilthing.isFramkvæmdastjóri:JónHelgiBjörnsson,[email protected]

Landspítali Eiríksgötu5,101ReykjavíkSími543-1000 landspitali.isForstjóri:HuldaGunnlaugsdóttir

Sjúkrahúsið á AkureyriEyrarlandsvegi,600Ak.,Sími4630100,fsa.isForstjóri:HalldórJónsson

St. FranciskusspítalinnAusturgötu7,340StykkishólmiSími4332000,sfs.is.Framkvæmdastjóri:RóbertJörgensen

St. Jósefsspítali,HafnarfirðiSuðurgötu41,220Hafnarfirði,Sími5550000,Fax5653255, stjo.isFramkvæmdastjóri:ÁrniSverrisson

10 11

Heilsugæslan á höfuðborgarsvæðinu,Álfabakka16,109ReykjavíkSími:5851300,Fax:5851313Forstjóri:GuðmundurEinarsson,[email protected]

Miðstöð mæðraverndar,Þönglabakka1,109ReykjavíkSími:5851400,Fax:[email protected]

Heilsugæslan Árbæ,Hraunbæ102d-e,110ReykjavíkSími:5857800,Fax:5857801,[email protected]

HeilsugæslanEfra-Breiðholti,Hraunbergi6,111ReykjavíkSími:5131550,Fax:5670605,[email protected]

HeilsugæslanEfstaleiti,Efstaleiti3,103ReykjavíkSími:5851800,Fax:5851801,[email protected]

HeilsugæslanFjörður,Fjarðargötu13–15,220HafnarfirðiSími:5409400,Fax:5409401/5409420,[email protected]

HeilsugæslanGarðabæ,Garðatorgi7,210GarðabæSími:5201800,Fax:5201819,[email protected]

HeilsugæslanGlæsibæ,Álfheimum74,104ReykjavíkSími:5991300,Fax:5991330,[email protected]

HeilsugæslanGrafarvogi,Spönginni35,112ReykjavíkSími:5857600,Fax:5857601,[email protected]

Heilsugæslustöðvar á höfuðborgarsvæðinuwww.heilsugaeslan.is

Upplýsingarumaðrarheilsugæslustöðvarenhérbirtasteraðfinnaáheilbrigdisraduneyti.is/stofnanir//nr/1242

10 11

HeilsugæslanHamraborg,Hamraborg8,200KópavogiSími:5940500,Fax:5940599,[email protected]

HeilsugæslustöðHlíðasvæðis,Drápuhlíð14–16,105ReykjavíkSími:5852300,Fax:5852300,[email protected]

HeilsugæslanHvammur,Hagasmára5,201KópavogiSími:5940400,Fax:5940499,[email protected]

HeilsugæslanLágmúla,Lágmúla4,108ReykjavíkSími:5688550,Fax:5688263,[email protected]

HeilsugæslanMiðbæ,Vesturgötu7,101ReykjavíkSími:5852600,Fax:5852601,[email protected]

HeilsugæslanMjódd,Þönglabakka6,109ReykjavíkSími:5131500,Fax:5131501,[email protected]

HeilsugæslaMosfellsumdæmis,Þverholti2,270MosfellsbæSími:5100700,Fax:5100720,[email protected]

HeilsugæslanSeltjarnarnesi,v/Suðurströnd,170SeltjarnarnesiSími:5612070,Fax:5612085,[email protected]

HeilsugæslanSólvangi,Sólvangsvegi2,220HafnarfirðiSími:5502600,Fax:5502601,[email protected]

HeilsugæslanSalahverfi,Salavegi2,201KópavogiSími:5903900,Fax:5903999,[email protected]

12 13

Mælieiningar

Breytingatafla

Breyta í margfalda með

Sentimetrum tommur(inches) 0,3937Tommum sentimetra 2,5400Grömmum únsur 0,0353Únsum grömm 28,3495Kílógrömmum pund(ensk) 2,2046Pundum(e.lb.) kílógrömm 0,4536

Rómverskar tölurI=1,V=5,X=10,L=50C=100,D=500,M=1000Dæmi:1-10:I,II,III,IV,V,VI,VII,VIII,IX,X14=XIV,30=XXX,35=XXXV,45=XLV,1990=MCMXC.

1ár pappírsbrúðkaup2ár baðmullarbrúðkaup3ár leðurbrúðkaup4ár blóma-ogávaxtabrúðkaup5ár trébrúðkaup8ár bronsbrúpkaup10 tinbrúðkaup12ár silkibrúðkaup

15ár kristallsbrúðkaup20ár postulínsbrúðkaup25ár silfurbrúðkaup30ár perlubrúðkaup40ár rúbínbrúðkaup50ár gullbrúðkaup55ár smaragðsbrúðkaup60ár demantsbrúðkaup

Hjúskaparafmæli

HitamælirCelsius/Fahrenheitsamanburður

12 13

FASDHvað er FASD? Fetal Alcohol Spectrum Disorders

Óafturkræfurheilaskaðisemkemurtilvegnaáhrifaalkóhólsáfóstur.Aukheilaskaðageturboriðá líkamlegumogheðgunartengdumrösk-unum,semalmennteru flokkaðarsem“FetalAlcoholSpectrumDis-orders(FASD).UndirgreiningarnareruFetalAlcoholSyndrome (FAS), FetalAlcoholEffects(FAE)ogfl.Aukvandamálaeftirfæðingusembarniðlendirígagnvartumhverfinu,geturvangreiningáröskuninnisnemmaíferlinuorsakaðfrekariröskunsemgeturveriðmjögalvarlegogkostnaðarsöm.RannsóknirsýnaaðkostaðurinnviðhvertbarnfættmeðFASDsévelyfir2milljónirdollara.

Alkoholervefjaskemmandi(teratogen),1af100fæðastmeðskaðaafvöldumalcohols(bandarískartölur).

Alkóhólgeturvaldiðóafturkræfumskaðaáðurenþungunuppgvötast.

Áhrifetanolsáhvernþriðjungmeðgöngunnar.(áhrifámiðtaugakerfið)1. hluti;eykurhættufósturgöllum2. hluti;eykurhættuásíð-fósturlátum3. hluti;dregurúrfósturvexti

Áhrif alcohols á fósturVeldur venjulega vefjaskemmdum í heila og öðrum fæðingargöllum,semgeta veriðbreytilegir aðgerðog alvarleika. Leiðir oft til greind-arskerðingar og er aðalorsökin fyrir andlegri þroskaheftingu (mentalretardation)íheiminumsemhægteraðkomaívegfyrir.VenjulegaerfólkmeðFASDmeðmeðalgreindenstandasigmunverrílífinuenannaðfólkmeðsömugreind.Hefuráhrifáeinbeitingu,úthald,sjálfstjórnoghömlur.Eykurtilmunalíkurnaráfíkn(staðfestbæðimeðlangtíma-ogdýrarann-sóknum).ÚrdrátturfránámskeiðiEHÍ,31.mars2008.

Vefsíða: http://depts.washington.edu/fadu/legalissuesUpplýsingar um alkohól á meðgöngu eru einnig á vef heilsugæsl-unnar hg.is

14 15

Desember/Janúar 2010-2011 51.-52.vika

Gamlársdagur

Kvennadeild Landspítala afhent 1976

360. dagur

361. dagur

362. dagur

363. dagur

364. dagur

365. dagur

1. dagur

Nýársdagur

F. Þórunn Björnsdóttir 1859, einn af stofnendum LMFÍ

26.Sunnudagur

27.Mánudagur

28.Þriðjudagur

29.Miðvikudagur

30.Fimmtudagur

31.Föstudagur

1.Laugardagur

14 15

2.Sunnudagur

3.Mánudagur

4.Þriðjudagur

5.Miðvikudagur

6.Fimmtudagur

7.Föstudagur

8.Laugardagur

Janúar 2010-2011 52.-1.vika

F. Hulda Jensdóttir 1925 heiðursfélagi LMFÍ. 1991

2. dagur

3. dagur

4. dagur

5. dagur

6. dagur

7. dagur

8. dagur

Þrettándinn – Dánardagur Þorbjargar Sveinsdóttur 1903, f. síðari hl. 1827

Nýtt tungl

16 17

9.Sunnudagur

10.Mánudagur

11.Þriðjudagur

12.Miðvikudagur

13.Fimmtudagur

14.Föstudagur

15.Laugardagur

Janúar 2011 2.vika

1996 nám í ljósmóðurfræði hófst við Háskóla Íslands

9. dagur

10. dagur

11 dagur

12. dagur

13. dagur

14. dagur

15. dagur

16 17

16.Sunnudagur

17.Mánudagur

18.Þriðjudagur

19.Miðvikudagur

20.Fimmtudagur

21.Föstudagur

22.Laugardagur

Janúar 2011 3.vika

Fylgja, Handbók ljósmæðra, 1. útgáfa 1990

16. dagur

17. dagu

r

18. dagur

19. dagur

20. dagur

21. dagur

22. dagurÁkv. að gefa út rit Ljósmæðra á Íslandi 1975Bóndadagur

Fullt tungl

18 19

23.Sunnudagur

24.Mánudagur

25.Þriðjudagur

26.Miðvikudagur

27.Fimmtudagur

28.Föstudagur

29.Laugardagur

Janúar 2011 4.vika

Kvenréttindafélag Íslands (K.R.F.Í. stofnað 1907)

23 dagur

24. dagur

25. dagur

26. dagur

27. dagur

28. dagur

29. dagur

18 19

30.Sunnudagur

31.Mánudagur

1.Þriðjudagur

2.Miðvikudagur

3.Fimmtudagur

4.Föstudagur

5.Laugardagur

Janúar/Febrúar 2011 5.vika30. dagur

31. dagu

r

32. dagur

33. dagur

34 dagur

35. dagur

36. dagur

Nýtt tungl

20 21

6.Sunnudagur

7.Mánudagur

8.Þriðjudagur

9.Miðvikudagur

10.Fimmtudagur

11.Föstudagur

12.Laugardagur

Febrúar 2011 6.vika

B.S.R.B. stofnað 1942

37. dagur

38. dagur

39. dagur

40. dagur

41. dagur

42. dagur

43. dagur

1998 fyrsta úrskrift ljósmæðra úr Háskóla Íslands

20 21

13.Sunnudagur

14.Mánudagur

15.Þriðjudagur

16.Miðvikudagur

17.Fimmtudagur

18.Föstudagur

19.Laugardagur

Febrúar 2011 7.vika44. dagur

45. dagur

46. dagur

47. dagur

48 dagur

49. dagur

50. dagurF. Jensína G. Ólafsdóttir 1902, heiðursfél., LMFÍ. 1979 – F. Ingibjörg Björnsdóttir 1917, heiðursfél. LMFÍ. 1989

Fullt tungl

22 23

20.Sunnudagur

21.Mánudagur

22.Þriðjudagur

23.Miðvikudagur

24.Fimmtudagur

25.Föstudagur

26.Laugardagur

Febrúar 2011 8.vika51. dagur

52. dagur

53. dagur

54. dagur

55. dagur

56. dagur

57. dagur

Konudagur

22 23

Febrúar/Mars 2011 9.vika58. dagur

59. dagur

60. dagur

61. dagur

62. dagur

63. dagur

64. dagur

27.Sunnudagur

28.Mánudagur

1.Þriðjudagur

2.Miðvikudagur

3.Fimmtudagur

4.Föstudagur

5.LaugardagurNýtt tungl

24 25

Mars 2011 10.vika

6.Sunnudagur

7.Mánudagur

8.Þriðjudagur

9.Miðvikudagur

10.Fimmtudagur

11.Föstudagur

12.Laugardagur

65. dagur

66. dagur

67. dagur

68. dagur

69. dagur

70. dagur

71. dagur

Kemur út ný yfirsetukv.reglugerð nr. 12/1914 – F. Steinunn Finnbogadóttir 1924, heiðursfél. LMFÍ. 1989

Bolludagur

Sprengidagur

Öskudagur

24 25

Mars 2011 11.vika

13.Sunnudagur

14.Mánudagur

15.Þriðjudagur

16.Miðvikudagur

17.Fimmtudagur

18.Föstudagur

19.Laugardagur

72. dagur

73. dagur

74. dagur

75. dagur

76. dagur

77. dagur

78. dagur

Heilbrigðisráðherra veitir héraðslækni leyfi til að kenna ljósmæðrum 1833

Fullt tungl

26 27

20.Sunnudagur

21.Mánudagur

22.Þriðjudagur

23.Miðvikudagur

24.Fimmtudagur

25.Föstudagur

26.Laugardagur

Mars 2011 12.vika79. dagur

80. dagur

81. dagur

82. dagur

83. dagur

84. dagur

85. dagur

26 27

27.Sunnudagur

28.Mánudagur

29.Þriðjudagur

30.Miðvikudagur

31.Fimmtudagur

1.Föstudagur

2.Laugardagur

Mars/Apríl 2011 13.vika86. dagur

87. dagur

88. dagur

89. dagur

90. dagur

91. dagur

92. dagur

F. Elín S. Jónsdóttir 1887, heiðursfél. LMFÍ. 1959

Pálmasunnudagur

F. Margrét Þórhallsdóttir 1925. Heiðursfélagi LMFÍ 2009.

28 29

3.Sunnudagur

4.Mánudagur

5.Þriðjudagur

6.Miðvikudagur

7.Fimmtudagur

8.Föstudagur

9.Laugardagur

Apríl 2011 14.vika93. dagur

94. dagur

95. dagur

96. dagur

97. dagur

98. dagur

99. dagur

Páskadagur

Annar í páskum

Nýtt tungl F. Oddný Árnadóttir 1889, heiðursfélagi LMFÍ 1969

28 29

10.Sunnudagur

11.Mánudagur

12.Þriðjudagur

13.Miðvikudagur

14.Fimmtudagur

15.Föstudagur

16.Laugardagur


101. dagur

102. dagur

103. dagur

104. dagur

105. dagur

106. dagur

Lög nr. 9, 1894 ljósmæður menntaðar í Kaupmannahöfn eða Reykjavík

30 31

17.Sunnudagur

18.Mánudagur

19.Þriðjudagur

20.Miðvikudagur

21.Fimmtudagur

22.Föstudagur

23.Laugardagur


108. dagur

109. dagur

110. dagur

111. dagur

112. dagur

113. dagur

Fullt tungl

F. Áslaug Hauksdóttir 1944. Heiðursfélagi LMFÍ 2009.

Pálmasunnudagur

Skírdagur

Föstudagurinn langi

30 31

24.Sunnudagur

25.Mánudagur

26.Þriðjudagur

27.Miðvikudagur

28.Fimmtudagur

29.Föstudagur

30.Laugardagur


115. dagur

116. dagur

117. dagur

118. dagur

119. dagur

120. dagur

Páskadagur

Annar í páskum

32 33

1.Sunnudagur

2.Mánudagur

3.Þriðjudagur

4.Miðvikudagur

5.Fimmtudagur

6.Föstudagur

7.Laugardagur

Maí 2011 18.vika

F. Kristín Ingibjörg Tómsdóttir 1932 heiðursfélagi LMFÍ 1999

Alþjóðadagur ljósmæðra

121. dagur

122. dagur

123. dagur

124. dagur

125. dagur

126. dagur

127. dagur

Ljósmæðrafélag Íslands stofnað 2. maí 1919

Hildur Kristjánsdóttir, ljósmóðir, tekur formlega við formennsku í NJF

Fyrsti íslenski formaður NJF kjörinn, Hildur Kristjánsdóttir, ljósmóðir, 2007Nýtt tungl

Verkalýðsdagurinn – Suðurlandsdeild ljósmæðra stofnuð 1. maí 1968

32 33

Maí 2011 19.vika128. dagur

129. dagur

130. dagur

131. dagur

132. dagur

133. dagur

134. dagur

8.Sunnudagur

9.Mánudagur

10.Þriðjudagur

11.Miðvikudagur

12.Fimmtudagur

13.Föstudagur

14.Laugardagur

Elsta ljósmæðrapróf sem er skráð 1768

Mæðradagurinn

34 35

Maí 2011 20.vika

Lög nr. 35/1964 Ljósm.skóli 2 ár – Sumarbústaður 2 í Munaðarnesi afhentur 1989

135. dagur

136. dagur

137. dagur

138. dagur

139. dagur

140. dagur

141. dagur

15.Sunnudagur

16.Mánudagur

17.Þriðjudagur

18.Miðvikudagur

19.Fimmtudagur

20.Föstudagur

21.Laugardagur

Ákvæði um skipulagða kennslu í ljósmæðrafræði 1760

Fullt tungl

34 35

Maí 2011 21.vika

1975 Haraldur Pétursson afhendir handritið Íslenskar ljósmæður, 1761-1954

142. dagur

143. dagur

144. dagur

145. dagur

146. dagur

147. dagur

148. dagur

22.Sunnudagur

23.Mánudagur

24.Þriðjudagur

25.Miðvikudagur

26.Fimmtudagur

27.Föstudagur

28.Laugardagur

Lög nr. 67/1984 störf ljósmæðra lögvernduð

Vesturlandsdeild ljósmæðra stofnuð 1974

Sumarbústaður 1 í Munaðarnesi afhentur 1971

36 37

29.Sunnudagur

30.Mánudagur

31.Þriðjudagur

1.Miðvikudagur

2.Fimmtudagur

3.Föstudagur

4.Laugardagur

Maí/Júní 2011 22.vika

Lög nr. 49/1924 Ljósmæðraheitið lögverndað. Námið aukið í 9 mánuði

149. dagur

150. dagur

151. dagur

152. dagur

153. dagur

154. dagur

155. dagur

Ljósmæðratalið gefið út af LMFÍ 1984

Nýtt tungl

36 37

5.Sunnudagur

6.Mánudagur

7.Þriðjudagur

8.Miðvikudagur

9.Fimmtudagur

10.Föstudagur

11.Laugardagur

Júní 2011 23.vika156. dagur

157. dagur

158. dagur

159. dagur

160. dagur

161. dagur

162. dagur

Fyrsti aðalfundur LMFÍ utan Reykjavíkur 1974

38 39

Júní 2011 24.vika

12.Sunnudagur

13.Mánudagur

14.Þriðjudagur

15.Miðvikudagur

16.Fimmtudagur

17.Föstudagur

18.LaugardagurLýðveldisdagurinn

163. dagur

164. dagur

165. dagur

166. dagur

167. dagur

168. dagur

169. dagur

Fullt tungl

Hvítasunnudagur

Annar í hvítasunnu

38 39

Júní 2011 25.vika

19.Sunnudagur

20.Mánudagur

21.Þriðjudagur

22.Miðvikudagur

23.Fimmtudagur

24.Föstudagur

25.Laugardagur

Ljósmæðrafélag Reykjavíkur stofnað 1942 – F. Þórdís Ólafsdóttir 1908, heiðursfélagi LMFÍ 1979

F. Sigríður Sigfúsdóttir 1894, heiðursfélagi LMFÍ 1959

170. dagur

171. dagur

172. dagur

173. dagur

174. dagur

175. dagur

176. dagur

Ljósmæðranám lengist í 1 ár, lög nr. 13/1932

Jónsmessa – Fyrsti keisaraskurður á Íslandi gerður í Reykjavík 1865

40 41

Júní/Júlí 2011 26.vika

26.Sunnudagur

27.Mánudagur

28.Þriðjudagur

29.Miðvikudagur

30.Fimmtudagur

1.Föstudagur

2.Laugardagur

Fyrstu lög LMFÍ samþykkt 1920

Vestfjarðadeild ljósmæðra stofnuð 1969

Byrjað að undirbúa útgáfu ljósmæðrablaðsins 1921LMFÍ skorar á Alþingi 1921 að gefa út nýja kennslubók fyrir ljósmæður

177. dagur

178. dagur

179. dagur

180. dagur

181. dagur

182. dagur

183. dagurNýtt tungl

40 41

Júlí 2011 27.vika

3.Sunnudagur

4.Mánudagur

5.Þriðjudagur

6.Miðvikudagur

7.Fimmtudagur

8.Föstudagur

9.Laugardagur

Nordisk Jordemoder Forbund (NJF) stofnað 1950

184. dagur

185. dagur

186. dagur

187. dagur

188. dagur

189. dagur

190. dagur

42 43

Júlí 2011 28.vika

10.Sunnudagur

11.Mánudagur

12.Þriðjudagur

13.Miðvikudagur

14.Fimmtudagur

15.Föstudagur

16.LaugardagurF. Sigurbjörg J. Jónsdóttir 1904, heiðursfélagi LMFÍ 1979

Fæðingarheimili Guðrúnar Halldórsdóttur stofnað í Reykjavík 1939

191. dagur

192. dagur

193. dagur

194. dagur

195. dagur

196. dagur

197. dagurFullt tungl

42 43

Júlí 2011 29.vika

17.Sunnudagur

18.Mánudagur

19.Þriðjudagur

20.Miðvikudagur

21.Fimmtudagur

22.Föstudagur

23.Laugardagur

198. dagur

199. dagur

200. dagur

201. dagur

202. dagur

203. dagur

204. dagur

44 45

Júlí 2011 30.vika

24.Sunnudagur

25.Mánudagur

26.Þriðjudagur

27.Miðvikudagur

28.Fimmtudagur

29.Föstudagur

30.Laugardagur

Norðurlandsdeild ljósmæðra stofnuð 1968

205. dagur

206. dagur

207. dagur

208. dagur

209. dagur

210. dagur

211. dagur

44 45

Júlí/Ágúst 2011 31.vika

31.Sunnudagur

1.Mánudagur

2.Þriðjudagur

3.Miðvikudagur

4.Fimmtudagur

5.Föstudagur

6.Laugardagur

212. dagur

213. dagur

214. dagur

215. dagur

216. dagur

217. dagur

218. dagur

Frídagur verslunarmanna

46 47

Ágúst 2011 32.vika

7.Sunnudagur

8.Mánudagur

9.Þriðjudagur

10.Miðvikudagur

11.Fimmtudagur

12.Föstudagur

13.LaugardagurF. Sigríður Eiríksdóttir 1889, heiðursfélagi LMFÍ 1959

Fyrsta skriflega krafa ljósmæðra um aukna menntun 1809Fyrsta Norðurlandamót ljósmæðra sem haldið er á Íslandi, 1965

219. dagur

220. dagur

221. dagur

222. dagur

223. dagur

224. dagur

225. dagur

Fullt tungl

46 47


14.Sunnudagur

15.Mánudagur

16.Þriðjudagur

17.Miðvikudagur

18.Fimmtudagur

19.Föstudagur

20.Laugardagur

F. Þuríður Bárðardóttir 1877, heiðursfélagi LMFÍ 1946

F. Haraldur Péursson 1895, heiðursfélagi LMFÍ 1979

F. Ása B. Ásmundsdóttir 1888, heiðursfélagi LMFÍ 1959

226. dagur

227. dagur

228. dagur

229. dagur

230. dagur

231. dagur

232. dagur

Fæðingarheimili Reykjavíkur stofnað 1960

Nýi hjúkrunarskólinn tekur inn fyrstu ljósmæður 1972

48 49


21.Sunnudagur

22.Mánudagur

23.Þriðjudagur

24.Miðvikudagur

25.Fimmtudagur

26.Föstudagur

27.Laugardagur

F. Ragnhildur Jónsdóttir 1900, heiðursfélagi LMFÍ 1969

Minningarsjóður Þuríðar Bárðardóttur lögfestur 1958

233. dagur

234. dagur

235. dagur

236. dagur

237. dagur

238. dagur

239. dagur

48 49

Ágúst/September 2011 35.vika

28.Sunnudagur

29.Mánudagur

30.Þriðjudagur

31.Miðvikudagur

1.Fimmtudagur

2.Föstudagur

3.Laugardagur

F. Jóhanna L. Friðriksdóttir 1889, heiðursfélagi LMFÍ 1959

240. dagur

241. dagur

242. dagur

243. dagur

244. dagur

245. dagur

246. dagur

Nýtt tungl

50 51

September 2011 36.vika

4.Sunnudagur

5.Mánudagur

6.Þriðjudagur

7.Miðvikudagur

8.Fimmtudagur

9.Föstudagur

10.Laugardagur

F. Jóhanna M. Þorsteinsdóttir 1912, heiðursfélagi LMFÍ 1979

Austfjarðadeild ljósmæðra stofnuð 1974

247. dagur

248. dagur

249. dagur

250. dagur

251. dagur

252. dagur

253. dagur

50 51

11.Sunnudagur

12.Mánudagur

13.Þriðjudagur

14.Miðvikudagur

15.Fimmtudagur

16.Föstudagur

17.Laugardagur


Fæðingaheimili Helgu Níelsdóttur stofnað í Reykjavík 1932

254. dagur

255. dagur

256. dagur

257. dagur

258. dagur

259. dagur

260. dagur

Fullt tungl

52 53


18.Sunnudagur

19.Mánudagur

20.Þriðjudagur

21.Miðvikudagur

22.Fimmtudagur

23.Föstudagur

24.Laugardagur

261. dagur

262. dagur

263. dagur

264. dagur

265. dagur

266. dagur

267. dagur

52 53

25.Sunnudagur

26.Mánudagur

27.Þriðjudagur

28.Miðvikudagur

29.Fimmtudagur

30.Föstudagur

1.Laugardagur

September/Október 2011 39.vika268. dagur

269. dagur

270. dagur

271. dagur

272. dagur

273. dagur

274. dagur

Nýtt tungl

54 55

2.Sunnudagur

3.Mánudagur

4.Þriðjudagur

5.Miðvikudagur

6.Fimmtudagur

7.Föstudagur

8.Laugardagur

Október 2011 40.vika

F. Sólveig Pálsdóttir 1821, rak fyrsta fæðingarheimili á Íslandi

275. dagur

276. dagur

277. dagur

278. dagur

279. dagur

280. dagur

281. dagur

F. Guðbjörg Kristinsdóttir 1898, heiðursfélagi LMFÍ 1974

Fyrsti doktor í ljósmóðurfræði 2006, Ólöf Ásta Ólafsdóttir

54 55

9.Sunnudagur

10.Mánudagur

11.Þriðjudagur

12.Miðvikudagur

13.Fimmtudagur

14.Föstudagur

15.Laugardagur


Fyrsta blað LMFÍ kemur út 1920

282. dagur

283. dagur

284. dagur

285. dagur

286. dagur

287. dagur

288. dagur

Fullt tungl

56 57

16.Sunnudagur

17.Mánudagur

18.Þriðjudagur

19.Miðvikudagur

20.Fimmtudagur

21.Föstudagur

22.Laugardagur


Yfirsetukvennaskóli stofnaður 1912, námstími 6 mán.

289. dagur

290. dagur

291. dagur

292. dagur

293. dagur

294. dagur

295. dagur

56 57

23.Sunnudagur

24.Mánudagur

25.Þriðjudagur

26.Miðvikudagur

27.Fimmtudagur

28.Föstudagur

29.Laugardagur

Október 2011 43.vika296. dagur

297. dagur

298. dagur

299. dagur

300. dagur

301. dagur

302. dagur

Suðurnesjadeild ljósmæðra stofnuð 1978Nýtt tungl

58 59

30.Sunnudagur

31.Mánudagur

1.Þriðjudagur

2.Miðvikudagur

3.Fimmtudagur

4.Föstudagur

5.Laugardagur

Október/Nóvember 2011 44.vika

Fyrsta Yfirsetukvenna reglugerð nr. 135/1877

303. dagur

304. dagur

305. dagur

306. dagur

307. dagur

308. dagur

309. dagur

58 59

6.Sunnudagur

7.Mánudagur

8.Þriðjudagur

9.Miðvikudagur

10.Fimmtudagur

11.Föstudagur

12.Laugardagur

Nóvember 2011 45.vika310. dagur

311. dagur

312. dagur

313. dagur

314. dagur

315. dagur

316. dagur

Fæðingarheimili Guðrúnar Valdimarsdóttur stofnað 1947 í Reykjavík

F. S. Kristín Teitsdóttir 1891, heiðursfélagi LMFÍ 1959

Fullt tungl

60 61

13.Sunnudagur

14.Mánudagur

15.Þriðjudagur

16.Miðvikudagur

17.Fimmtudagur

18.Föstudagur

19.Laugardagur

Nóvember 2011 46.vika

F. Ingibjörg Einarsdóttir 1905, heiðursfélagi LMFÍ 1974

F. Guðrún Valdimarsdóttir 1897, heiðursfélagi LMFÍ 1959

317. dagur

318. dagur

319. dagur

320. dagur

321. dagur

322. dagur

323. dagur

60 61

20.Sunnudagur

21.Mánudagur

22.Þriðjudagur

23.Miðvikudagur

24.Fimmtudagur

25.Föstudagur

26.Laugardagur

Nóvember 2011 47.vika324. dagur

325. dagur

326. dagur

327. dagur

328. dagur

329. dagur

330. dagurNýtt tungl

62 63

27.Sunnudagur

28.Mánudagur

29.Þriðjudagur

30.Miðvikudagur

1.Fimmtudagur

2.Föstudagur

3.Laugardagur

Nóvember/Desember 2011 48.vika

Fullveldisdagurinn – Landspítali Íslands stofnaður 1930

331. dagur

332. dagur

333. dagur

334. dagur

335. dagur

336. dagur

337. dagur

62 63

4.Sunnudagur

5.Mánudagur

6.Þriðjudagur

7.Miðvikudagur

8.Fimmtudagur

9.Föstudagur

10.Laugardagur

Desember 2011 49.vika338. dagur

339. dagur

340. dagur

341. dagur

342. dagur

343. dagur

344. dagur

Fullt tungl

64 65

11.Sunnudagur

12.Mánudagur

13.Þriðjudagur

14.Miðvikudagur

15.Fimmtudagur

16.Föstudagur

17.Laugardagur

Desember 2011 50.vika

F. Þórunn Gísladóttir (grasalæknir) 1840

Ljósmæður fá fyrstu starfslög sín. Yfirsetukv.lög nr. 27/1875 – F. Ásta Sigríður Gísladóttir 1935. Heiðursfélagi LMFÍ 2009

345. dagur

346. dagur

347. dagur

348. dagur

349. dagur

350. dagur

351. dagur

64 65

18.Sunnudagur

19.Mánudagur

20.Þriðjudagur

21.Miðvikudagur

22.Fimmtudagur

23.Föstudagur

24.Laugardagur

Desember 2011 51.vika352. dagur

353. dagur

354. dagur

355. dagur

356. dagur

357. dagur

358. dagur

F. Jóna Kristinsdóttir 1895, heiðursfélagi LMFÍ 1959

Aðfangadagur

Þorláksmessa

Nýtt tungl

66 67

25.Sunnudagur

26.Mánudagur

27.Þriðjudagur

28.Miðvikudagur

29.Fimmtudagur

30.Föstudagur

31.Laugardagur

Kvennadeild Landspítala afhent 1976

F. Þórunn Björnsdóttir 1859, einn f. stofnendum LMFÍ

359. dagur

360. dagur

361. dagur

362. dagur

363. dagur

364. dagur

365. dagur

Desember 2011 52.vika

Gamlársdagur

Annar í jólum

Jóladagur

66 67

1.Sunnudagur

2.Mánudagur

3.Þriðjudagur

4.Miðvikudagur

5.Fimmtudagur

6.Föstudagur

7.Laugardagur

Janúar 2012 1.vika1. dagur

2. dagur

3. dagur

4. dagur

5. dagur

6. dagur

7. dagur

F. Hulda Jensdóttir 1925 heiðursfélagi LMFÍ 1991

Þrettándinn – Dánardagur Þorbjargar Sveinsdóttur 1903, f. síðari hl. 1827

Nýársdagur

68 69

8.Sunnudagur

9.Mánudagur

10.Þriðjudagur

11.Miðvikudagur

12.Fimmtudagur

13.Föstudagur

14.Laugardagur

Janúar 2012 2.vika8. dagur

9. dagur

10. dagur

11. dagur

12. dagur

13. dagur

14. dagur

68 69

15.Sunnudagur

16.Mánudagur

17.Þriðjudagur

18.Miðvikudagur

19.Fimmtudagur

20.Föstudagur

21.Laugardagur

Janúar 2012 3.vika

1996 nám í ljósmóðurfræðum hófst við Háskóla Íslands

15. dagur

16. dagur

17. dagur

18. dagur

19. dagur

20. dagur

21. dagur

Fylgja, Handbók ljósmæðra, 1. útgáfa 1990

70 71

22.Sunnudagur

23.Mánudagur

24.Þriðjudagur

25.Miðvikudagur

26.Fimmtudagur

27.Föstudagur

28.Laugardagur

Janúar 2012 4.vika

Kvenréttindafélag Íslands (KRFÍ stofnað 1907)

22. dagur

23. dagur

24. dagur

25. dagur

26. dagur

27. dagur

28. dagur

70 71

29.Sunnudagur

30.Mánudagur

31.Þriðjudagur

1.Miðvikudagur

2.Fimmtudagur

3.Föstudagur

4.Laugardagur

Janúar/Febrúar 2012 5.vika29. dagur

30. dagur

31. dagur

32. dagur

33. dagur

34. dagur

35. dagur

72 73

Skilgreining á ljósmóðurstarfinu

SamþykktafAlþjóðasamtökumljósmæðraICM,AlþjóðaheilbrigðisstofnuninniWHO,

ogAlþjóðasamtökumfæðingar-ogkvensjúkdómalæknaFIGOárið1992.

„Ljósmóðirereinstaklingur,semhefurlokiðnámiíljósmóðurfræðisemer viðurkennt íþví landi semþaðvar stundað.Húnhefur lokiðnám-inumeðviðunandivitnisspurðioghlotiðleyfiviðkomandiyfirvaldatilaðstundaljósmæðrastörf.

Ljósmóðirþarfaðgetaséðumnauðsynlegteftirlit,umönnunográð-gjöftilkvennaámeðgöngu,ífæðinguogsængurlegu,stundaðfæðing-arhjálpáeiginábyrgðogannastnýburaogungbörn.Þessiumönnunfelur í sér fyrirbyggjandiaðgerðir,greininguá frávikumhjámóðurogbarni,aðstoðviðlæknismeðferðogbráðahjálpífjarverulæknis.

Ljósmóðirgegnirmikilvæguhlutverkiíheilbrigðisfræðsluográðgjöfekkiaðeinsfyrirkonur,heldureinnigfyrirfjölskyldunaogþjóðfélagiðíheild.Hlutverkljósmóðurættiaðfelaísérfjölskylduáætlun,undirbún-ingfyrirforeldrahlutverkið,fræðslufyrirfæðinguna,umönnunbarnaogeinnigaðhlutatilfræðsluvegnakvensjúkdóma.Ljósmóðirgeturstafaðásjúkrahúsum,ástofu,áheilsugæslustöðvum, íheimahúsieðaann-arstaðaríheilbrigðisþjónustunni."

72 73

Hugmyndafræðilegar áherslurí námi ljósmæðra á Íslandi

*Ljósmæðurlítaábarneignsemlífeðlislegtferlienekkisjúkdómogáfæðingusemeinstakanatburðílífifólkssemþaðættiaðupplifaájákvæðan,einstaklingsbundinnogpersónuleganhátt.

*Ljósmæður veitasamfelldaumönnun til aðstuðlaaðöryggimóðurogbarns,umleiðogþærkomaívegfyrirónauðsynleginngripíbarn-eignarferlið.

* Ljósmæður mynda traust samband við konu og fjölskyldu hennar,veitaheildrænaumönnunogtakatillittillíkamlegra,félagslegra,tilfinn-ingalegraogandlegraþátta

*Ljósmæðurhafaíhugaréttkonunnarogfjölskylduhennaráupplýs-ingumumvalkostiíbarneignarþjónustunniogstyðjaverðandiforeldraíaðtakasjálfstæðarákvarðanirumvaláþjónustu.

*Ljósmæðurstarfameðhinnibarnahafandikonuogverðandiföður,áeiginábyrgð,hvarsemerinnanogutanheilbrigðisstofnanameðþaðfyriraugumaðstyrkjaforeldratilaðtakavirkanþáttíöllumákvörðunumerlútaaðumönnunþeirra.

*Ljósmæðurhafamikilvæguhlutverkiaðgegnaíheilsugæslukvennaogfjölskylduþeirra.Þærvinnafyrirbyggjandistarfogveitaráðgjöfogfræðslutilaðviðhaldaogbætaheilbrigðiogvellíðan.

*Ljósmæðurstarfa ísamvinnuviðannað fagfólk íheilbrigðisþjónust-unniog leitasamráðseðavísaáaðrasérfræðinga,verðikonunniogfjölskylduhennarekkisinntafljósmóðurinnieinni.

*Ljósmæðurstarfasamkvæmtalþjóðlegumsiðareglumljósmæðrasemsamþykktarvoruárið1993áalþjóðaþingiljósmæðraíVancouveríKan-ada.

74 75

Ljósmæðralöglögnr.67,28.maí1984

1.gr.Rétttilþessaðkallasigljósmóðurogstundaljósmóðurstörfhérálandihefursáeinnsemtilþesshefurfengiðleyfiheilbrigðisráðherra.

2.gr.Leyfiskv.1.gr.skalveitaþeimsemlokiðhafaprófifráLjósmæðraskólaÍslands.Ráðherragetur veitt öðrum leyfi er lokið hafa jafngildunámierlendis,aðdómi ljóðmæðraráðssemráðherraskipar.Ljósmæðraráðskalskipaðþremuraðilumtil5ára,ogskaleinntilnefndurafheilbrigð-isráðuneyti,einnafLjósmæðrafélagiÍslandsogeinnafLjósmæðraskólaÍslands. Útlendingar, sem sækja um leyfisveitingu, skulu hafa nægakunnáttuítöluðuogrituðuíslenskumáli.

3.gr.Hverjumþeim,semhefur réttsamkv.1.gr.oghefur fengið leyfiskv.2. gr. til ljómóðurstarfa, er frjálst að stunda ljóðmóðurstörf hvar semerhérá landi.Ljósmóðir,semstundarfæðingarhjálpíheimahúsumáeigin vegum skal þó tilkynna það viðkomandi héraðslækni og leggjafyrirhannskilríkisín.

4.gr.Ljómæðurannasteftirlitmeðbarnshafandikonumog foreldrafræðsluum meðgöngu og fæðingu. Ljósmæður starfa að fæðingarhjálp ogmæðravernd.

5.gr.Óheimilteraðráðatilljósmóðurstarfaaðraenþásemhafastarfsleyfiskv.lögumþessum.

6.gr.Ljósmóðurberaðþekkjaskyldursínar,viðhaldaþekkingusinniogtil-einkasérnýjungarervarðastarfið.

74 75

7.gr.Ljósmóðurerskyltaðgætaþagmælskuumatriðisemhúnfærvitneskjuumístarfisínuogleyntskulufaraaðlögumeðaskv.eðlimáls.Þagn-arskyldahelstþóttviðkomandihafilátiðafstörfum.

8.gr.Umljósmæðurgildaaðöðruleytiogeftirþvísemviðgeturáttreglurlæknalaga,nr.80/1969,meðáorðnumbreytingum.Reglurlæknalagagildam.a.umsviptinguogendurveitingustarfsréttindaogumrefsinguvegnabrotaljósmæðra.

9.gr.Meðmálútafbrotumgegnlögumþessumskalfariðaðhættiopinberramála.

10.gr.Ráðherra getur í reglugerð sett nánari ákvæði um framkvæmd lagaþessara.

11.gr.Lögþessiöðlastþegargildi.Jafnframtfallaúrgildilögmeðsamaheiti,nr.17/1933,meðsíðaribreytingum.

Ljósmæðrareglugerð Nr. 103/1933. 8. gr. kveður á um ljósmæðrastörf, þar er m.a. talað um að:

Ljósmæðureigiaðrannsakavanfærarkonurtilaðkomastaðraunumheilsufarþeirraísambandiviðþungunoghorfurtilfæðingarinnar.Aðhjálpajóðsjúkumkonumoghjúkraþeimmeðanþærliggjaásængeftirbarnsburð.

Aðannasthjúkrunmeðmeðferðnýfæddrabarna.Aðskoðakonur,efþesserbeiðst,íþvískyniaðkomastaðraunumhvortkonaervanfær.

76 77

Reglugerð fyrir heilsugæslustöðvarHeilbrigðis-ogtryggingamálaráðherrahefurgefiðútþrjárnýjarreglu-gerðirsemkveðanánaráumframkvæmdnýrralaganr.40/2007umheilbrigðisþjónustu og laga nr. 41/2007 um landlækni, en þessi lögtókugildiþann1.septembersíðastliðinn.

ÍReglugerðumheilsugæslustöðvarnr.787/2007erkveðiðnánaráumstarfsemiheilsugæslustöðvaogþáþjónustusemþeimberaðveita.Reglugerðin leysir af hólmi reglugerðnr.160/1982, fyrir heilsugæslu-stöðvar.

Ljósmæðrafélag Íslands vill benda ljósmæðrum sérstaklega á 13.greinreglugerðarinnarsemkveðuráummæðravernd:

13.gr.Mæðravernd.

Á heilsugæslustöð eða á vegum hennar skal vera mæðravernd á meðgöngutíma og skal hún veitt af ljósmóður ef þess er kost-ur.Meðmæðravernderáttviðeftirlitmeðheilbrigðimóðurogbarnsm.a.íþeimtilgangiaðgreinaáhættuþættimeðgönguábyrjunarstigiogbregðastviðþeim.Einnigskalleitastviðaðstuðlaaðauknuöryggiogvellíðanforeldraogbúaþáundirforeldrahlutverksittmeðfræðsluográðgjöfummeðgöngu,fæðinguogsængurlegu.

Barnalög(Nr.915.apríl1981)

Í 48. gr. segir:Læknireðaljósmóðir,semtekurviðbarni,skalþegarskráskýrsluumöllþauatriði,erafmáráðaumþroskabarnsins,eftirþvísemsegir ístjórnvaldsreglumumstörfþessi.Spyrjaskalmóðurumfaðernibarnsogskráskýrsluhennarumþað,ogskalsúskýrslagreind íkirkjubók(manntalsbók). Gæta skal þess, að fram komi, ef barn er óskilgetið,aðmóðirlýsitiltekinnmannföðurbarns,eneigimáfortakslaustgreinahann föður,nemaviðurkenninghans liggi fyrireðaönnurúrlausnumfaðernibarns.

76 77

Lög nr. 25/1975um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og barneignir og um

fóstureyðingar og ófrjósemisaðgeðir segja:

1. kafli, ráðgjöf og fræðsla. 1.gr.

Gefaskalfólkikostáráðgjöfogfræðsluvarðandikynlífogbarneignir.Landlæknirhefuráhöndumyfirumsjónmeðframkvæmdoguppbygg-inguslíkrarráðgjafarogfræðslu.

2.gr.Aðstoðskalveita,eftirþvísemviðá,svosemhérsegir:1. Fræðslaográðgjöfumnotkungetnaðarvarnaogútvegunþeirra.2. Ráðgjöf fyrir fólk, sem íhugar að fara fram á fóstureyðingu eða

ófrjósemisaðgerð.3. Kynlífsfræðslaográðgjöfogfræðslaumábyrgðforeldrahlutverks.4. Ráðgjöfogfræðslavarðandiþáaðstoð,semkonunnistendurtil

boðaísambandiviðmeðgönguogbarnsburð.

3.gr.Ráðgjafarþjónustaþessiskalveittáheilsugæslustöðvumogsjúkrahús-umogmáveraístarfstengslumviðmæðravernd,kvensjúkdómadeildir,geðvernd,fjölskylduráðgjöfogfélagsráðgjafaþjónustu.

4.gr.Aðráðgjafarþjónustunniskulustarfalæknar,félagsráðgjafar,ljósmæð-ur,hjúkrunarfólkogkennarar,eftirþvísemþörfkrefur.

5.gr.Allar viðurkenndargetnaðarvarnir skulu fást hjá ráðgjafarþjónustunni.Unniðskalaðþvíaðauðveldaalmenningiútvegungetnaðarvarna,m.a.meðþví,aðsjúkrasamlögtakiþáttíkostnaðiþeirra.

78 79

6.gr.Ráðgjöffyrirfólk,semíhugarfóstureyðingareðaófrjósemisaðgerð,tek-urtilþess,semhérsegir:1. Læknishjálp.2. Þungunarprófanir.3. Ráðgjafar-ogstuðningsviðtöl.4. Félagslegaðstoð.5. Aðstoðviðumsóknumtilvísuntilsjúkrahúss.

7.gr.Fræðsluyfirvöldskuluísamráðiviðskólayfirlækniveitafræðsluumkynlífogsiðfræðikynlífsinsáskyldunámsstigiískólumlandsins.Einnigskalveitaþessafræðsluáöðrumnámsstigum.

Úr dreifibréfi nr 4/2008 frá Landlæknisembættinu

Efni:Reksturheilbrigðisþjónustu,tilkynningaskyldaogstaðfestinglandlæknisMeð vísan í lögumheilbrigðisþjónustunr.40/2007og lögumlandlækninr.41/2007villlandlæknirvekjaathygliáþvíaðnúeróheimiltaðhefjastarfsemiásviðiheilbrigðisþjónustuáðurenfyrirliggurstaðfestinglandlæknisumaðákveðnarfaglegarlágmarks-kröfurséuuppfylltar.Fyrirhugaðan resktur heilbrigðisþjónustu ber að tilkynna til landlæknis. Landlæknir skal halda skrá yfirrekstraraðila og verði breytingar á þjónustu rekstraraðila eðarekstriheilbrigðisþjónustuhættskalþaðtilkynnttillandlæknis.Benteráaðupplýsingarumtilkynningunaogeyðublöðmánálg-ast á vefsetri Landlæknisembættisins /pages/1330. eða http://landlaeknir.is/pages/1330

78 79

Tíu þrep til vel heppnaðrar brjóstagjafar

Sameiginleg yfirlýsing Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO)ogBarnahjálparSameinuðuþjóðanna(UNICEF)umbarnvænsjúkra-hús:Sérhverstofnunsemveitirmæðraþjónustuogumönnunnýfæddrabarnaskyldi:

1. Hafa skriflega stefnu varðandi brjóstagjöf, sem miðlað erreglulegatilallsheilbrigðisstarfsfólks.

2. Þjálfa allt heilbrigðisstarfsfólk í vinnuaðferðum sem nauð-synlegarerutilaðframfylgjaþessaristefnu.

3. Fræða allar barnshafandi konur um kosti brjóstagjafar oghvernigbestséaðstandaaðhenni.

4. Aðstoðamæðurviðfyrstubrjóstagjöfinnanhálfrarstundarfráfæðingu.

5. Sýnamæðrumhvernigáaðleggjaábrjóstoghvernighægtséaðviðhaldamjólkurmyndun jafnvelþóttmóðirogbarnséuaðskilin.

6. Ekki gefa nýfæddum börnum aðra fæðu eða vökva enbrjóstamjólknemaheilsufarslegrökliggiaðbaki.

7. Hafasólarhringssamveru,lofamóðurogbarniaðverasam-anallansólarhringinn.

8. Hvetjatilaðbörnumségefiðbrjóstþegarþauvilja.9. Ekkigefabrjóstfæddumbörnumtúttureðasnuð.10. Styðjauppbyggingustuðningshópaviðbrjóstagjöfogvísa

mæðrumáþáviðútskriftaffæðingarstofnun.

Áætlaðhefurverið(eftirathugunáaðgerðumí42þróunarlöndum)aðbrjóstagjöfeingöngu(exclusiv)í6mánuði,ásamthlutagjöfuppað12mánaðaaldrigetilækkaðbarnadauðaum13%árlegahjábörnumundir5áraaldri.

Heimild:BMJ19.apríl2008,bls.881.

80 81

KódinnAlþjóðlegur staðall um markaðssetningu

brjóstamjólkurstaðgengla.

1. Ekkimáauglýsaþessarvörurfyriralmenning.2. Ekkimádreyfaókeypissýnishornumtilmæðra.3. Ekkimákomaþessumvörumá framfæriviðheilbrigðisstofnanir,

t.a.m.meðókeypissýnishornum.4. Ekki má láta heilbrigðisfagfólk á vegum fyrirtækjanna leiðbeina

mæðrum(sumstaðareruauglýsendurklæddiruppsemhjúkrunar-konursemleiðbeinamæðrumumbrjósta-ogpelagjöfíbúðumogámörkuðum).

5. Ekkimágefaheilbrigðisfagfólkigjafireðapersónulegsýnishorn.6. Ekki má fegra pelagjöf með orðum eða myndum, þ.m.t. barna-

myndum,ámerkimiðumutanáílátumþessavarnings.7. Upplýsingar til heilbrigðisfagfólks verða að vera vísindilegar og

byggðarárannsóknum.8. Allarupplýsingarumgjöfannarrafæðutegundaenbrjóstamjólkur,

þ.m.t.ámerkimiðunum,eigaaðútskýrakostibrjóstagjafarogþannkostnaðogáhættusemtengistnotkunbrjóstamjólkurstaðgengla.

9. Óviðeigandivörum,s.s.niðursoðinnimjólk,máekkikomaáframfærisembarnamjólk.

10. Allarvörurskuluveraíhæstagæðaflokkiogtakamiðafloftslags-oggeymsluaðstæðumíþvílandisemþærerunotaðar.

Heimildir:InternationalCodeofMarketingofBreastmilkSubstitutesWorldHealthOrganization,Genf.,1981.

SagteraðHippocrateshafaskrifað“One´s own milk is beneficial, others´harmful.”

80 81

Pólitík og brjóstagjöf

Ímyndumokkurfjölþjóðafyrirtæki.Þaðþróarvörusemer:

Fullkominnæringogljúffengfæða,undralyfsembæðifyrirbyggiroglæknarsjúkdóma,kostarsamaogekkertaðframleiða,afgreiddíhæfilegumagnifyrirneytendur.

Baraauglýsingumslíkauppgötvunmyndisnarhækkaverðhlutabréfaviðkomandifyrirtækisáverðbréfamarkaðinum.

Vísindamennirnirsemþróuðuvörunamundufáverðlaunogáhrifallrahlutaðeigandiaðilamunduaukastgífurlega.

Konurhafaframleittslíkttöfraefni-brjóstamjólk-fráupphafivega,entilheyrasamtfátækariogvaldaminnihelmingijarðarbúa.

Síðustu20-30árinhefuráhugiábrjóstagjöfogbrjóstamjólkfariðvaxandiogrannsókniraukist.

Á sama tíma og vísindum fleygir fram um móður-mjólkina, fækkarþeimbörnumsemnærastáhenni.

Jafnframtþvísemáróðurumkostibrjóstamjólkureykst,eykstsalaáþurrmjólkogpelumumallanheim.

Þettakemurþeime.t.v.áóvartsembúaásvæðumþarsembrjósta-gjöferítískumeðalmæðrasemhafaaðgangaðupplýsingum.

Vaxandi fjöldibarnaumvíða veröld færsífelltminni tíma viðmóð-urbrjóstið.

Lauslegaþýttúrbókinni "Thepoliticsofbreastfeeding"eftirGabriellePalmersemútkomhjáPandoraPress1988.Endurútgefin´90,´91og´93.

82 83

Meðganga eykur gáfurnar(úrklippaúrgömlumMogga)

Meðgangavirðistaukagáfurkvennaoghugsanlegatilframbúðar.Hefurþaðkomiðíljósviðrannsóknirádýrum,aðkynhormónarnirsemmikiðerafmeðanámeðgönguogbrjóstagjöfstendur,efliþærheilastöðvarsemfástviðnámogminni.

KomþettaframáráðstefnutaugasérfræðingaíLosAngelesogaðþvíersegiríblaðinuLosAngelesTimeserkvenheilinnsvonæmurfyr-irbreytingumáhormónamagniaðþesssjástmerkiámeðanátíðumstendurímánuðihverjum.Þaðvoruþófyrstogfremstáhrifhormónannaáminnisstöðvarheilanssemvökturathygli.

Meðmyndunhefurveriðsýntframá,aðfjöldisvokallaðrataugagriplasem flytja boð á milli taugafrumna, tvöfaldaðist við meðgöngu ogbrjóstagjöfogsvovarlíkameðtaugatraðirnar,semerutaugafrumunumtilstyrktar.

Voru rannsóknirnar gerðar á kvenmúsum og við þessar aðstæðurvoruþærdjarfari,forvitnariogduglegrienella.Þærréðubeturenáðurviðýmsarþrautir,urðuá færrimistökogsvovirtistsemþessiauknagetaværivaranleg.

Allt á útopnu.„Þegarlíðatekurámeðgöngunaerheilinníkvendýrumekkiólíkurleik-fanga-verksmiðju í jólaösinni” sagði einn sérfræðinganna, Craig H.Kinsley.„þareralltáútopnu.Veriðaðtakaviðpöntunumogbúasigundirennmeirapantanaflóð”.

82 83

Meðganga – móðir – barnVerkefniávegumFélagsEinstæðraForeldra,FEFStuðningshópurfyrirungarmæðuríbarnseignarferlinuHugsaðurfyrirþungaðarstúlkur/konuráaldrinum15-20áraEruekkiísambúð.Viljastuðningíforeldrahlutverkinu.

Upplýsingar:OktavíaGuðmundsdóttirfélagsráðgjafiFEFSími5511822,6966793,[email protected]ígjaSveinsdóttirljósmóðiroghjúkrunarfræðingurSími6913429,[email protected]

Faglegar leiðbeiningar fyrir heimaþjónustu ljósmæðraer að finna á vef landlæknisembættisins og ljósmodir.is

Meðgönguvernd

Miklar og góðar upplýsingar um meðgönguvernd er að finna á vefheilsugæslunnarwww.heilsugaeslan.is

Klíniskar leiðbeiningarKlíniskar leiðbeiningar og upplýsingar um meðgönguvernd er á vefheilsugæslunnarhttp://www.heilsugaeslan.is/?PageID=1904einnigávefLandlæknisembættisinslandlæknir.isÍþvísambandihefurveriðgefiðútyfirlitsblaðsembirtistánæstusíðu.

NICEguidelinesogSIGNgudelineseruálandlækniris

ljósmóðir.iserupplýsingavefurávegumLjósmæðrafélagsÍslandsummeðgöngu,fæðinguogsængurlegu.

Leiðbeiningar um val á fæðingarstað er að finna áhttp://landlaeknir.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=3304

NÝTT

84 85

MA

T Á

ÞJÓ

NU

STU

STIG

I

Nota

má

eftirf

ara

ndi flokk

un t

il þes

s að

auðve

lda

mat

á þ

ví h

vaða

konur

gæ

tu þ

urf

t s

érhæ

fðar

i m

eðgönguve

rnd e

n þ

essa

r le

iðbei

nin

gar

ná

yfir

I.

Heil

bri

gðar

ko

nu

r í eðli

leg

ri m

eðg

ön

gu

í

meðg

ön

gu

vern

d h

já l

jósm

óðu

r o

g h

eim

ilis

lækn

i.

Ein

hver

hó

pu

r þ

ess

ara

kven

na þ

arf

meir

i st

uðn

ing

en

þess

ar

leið

bein

ing

ar

ná y

fir

en

fall

a þ

ó e

kki u

nd

ir n

eðan

gre

ind

a h

óp

a.

D

æm

i: K

onur

með

LÞS >

30 e

ða

< 1

8 í fyr

stu s

koðun,

konur

sem

er

u s

érst

akle

ga

viðkv

æm

ar e

ða

haf

a lít

inn e

ða

engan

fél

agsl

egan

st

uðnin

g,

t.d.

unglin

gar

, nýb

úar

, ko

nur

sem

rey

kja

og s

einfæ

rar

konur.

Konur

með

sjú

kdóm

a se

m e

kki er

u t

ilgre

indir h

ér a

ð n

eðan

en

fyl

gja

st þ

arf

með

reg

lubundið

. Ennfr

emur

konur

sem

eru

þungað

ar e

ftir t

ækn

ifrj

óvg

un, h

afa

fætt

bar

n m

eð m

eðfæ

dda

gal

la (

sköpula

gsg

alla

eða

litnin

gag

alla

) eð

a haf

a sl

æm

a fæ

ðin

gar

reyn

slu.

F

Y

R

S

T

A

S

K

O

Ð

U

N

8

til

12

V

I

K

U

R

Mæ

lt e

r m

eð a

ð f

yrs

ta k

om

a í

meðg

ön

gu

vern

d s

é f

yri

r 1

2

vik

ur.

B

jóð

a m

á v

iðb

óta

rko

mu

ef

ekki n

æst

að g

efa

fu

lln

æg

jan

di

up

plý

sin

gar

í fy

rstu

ko

mu

. Í

fy

rstu

(o

g a

nn

arr

i)

mæ

ðra

sko

ðu

n æ

tti að:

•

Vei

ta m

unnle

gar

og s

krifle

gar

upplý

singar

og g

efa

tæki

færi

til

um

ræðna

og s

purn

inga,

t.d

. um

m

atar

æði, lifnað

arhæ

tti,

reyk

ingar

, áf

engi og ö

nnur

vím

uef

ni, þ

jónust

u s

em v

eitt

er

á m

eðgöngu,

val á

fæðin

gas

tað,

tryg

gin

gav

ernd o

g f

æðin

gar

orlof

og n

ægar

upplý

singar

til

að

auðve

lda

upplý

sta

ákvö

rðun u

m

skim

anir

. •

Finna

konur

sem

gæ

tu þ

urf

t sé

rhæ

fða

með

gönguve

rnd (

sjá

mat

sþæ

tti hér

til

hlið

ar)

og

skip

ule

ggja

þjó

nust

u f

yrir

þæ

r á

með

göngu.

• Rei

kna

líkam

sþyn

gdar

stuðul

(LÞS),

mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g

kanna

eggja

hví

tu í þ

vagi.

• Sen

da

bló

ð í bló

ðflokk

un o

g

skim

un fyr

ir

rauðko

rnam

óte

fnum

.

• Bjó

ða

skim

un f

yrir

bló

ðle

ysi,

lifra

rbólg

u B

, H

IV,

rauðum

hundum

og s

áras

ótt

. •

Bjó

ða

skim

un f

yrir

ei

nke

nnal

ausr

i sý

klam

igu.

•

Bjó

ða

upplý

singar

um

sn

emm

óm

un t

il að

met

a m

eðgöngule

ngd.

•

Bjó

ða

upplý

singar

um

ski

mun

fyrir

Dow

ns

hei

lken

ni og ö

ðru

m

litnin

gaf

rávi

kum

. •

Bjó

ða

óm

skim

un f

yrir

sk

öpula

gsg

öllu

m f

óst

urs

(

19 –

20 v

ikur)

. Í

fyrs

tu s

ko

ðu

n þ

arf

jafn

fram

t að t

ímase

tja

ran

nsó

kn

ir/sk

iman

ir s

em

st

an

da t

il b

oða (

hels

t fy

rir

12

-1

4 v

ikn

a m

eðg

ön

gu

).

II.

Ko

nu

r í m

eðg

ön

gu

vern

d h

já l

jósm

óðu

r o

g h

eim

ilis

lækn

i en

m

ælt

er

með a

ð h

itti

fæ

ðin

ga-

og

kven

sjú

kd

óm

a-

lækn

i eða a

ðra

sérf

ræðin

ga a

. m

.k.

ein

u s

inn

i á

meðg

ön

gu

nn

i h

afa

: •

Ör

á le

gi, t

il dæ

mis

eft

ir:

keis

aras

kurð

, bro

ttnám

vö

ðva

hnúta

eða

keilu

skurð

. •

Endurt

ekið

mis

st f

óst

ur

(þrisv

ar s

innum

eða

oft

ar á

fyr

sta

þriðju

ngi m

eðgöngu).

•

Mis

st f

óst

ur

eða

fætt

á ö

ðru

m þ

riðju

ngi m

eðgöngu.

• Fæ

tt f

yrir

bura

. •

Ver

ið m

eð f

asta

fyl

gju

tvi

svar

sin

num

eða

oft

ar.

• Fe

ngið

blæ

ðin

gu t

visv

ar s

innum

eða

oft

ar á

síð

ari hlu

ta

með

göngu.

• Fe

ngið

fyl

gju

los.

•

Fengið

blæ

ðin

gu e

ftir

fæ

ðin

gu (

post

par

tum

blæ

ðin

gu)

tvis

var

sinnum

eða

oft

ar.

• Fæ

tt a

ndva

na

bar

n e

ða

mis

st b

arn v

egna

nýb

ura

dau

ða.

•

Fætt

lét

tbura

(SG

A)

< 2

500g.

• Fæ

tt þ

ungbura

(LG

A)

> 4

500g.

• G

eðræ

n v

andam

ál s

em þ

arfn

ast

lyfjam

eðfe

rðar

. •

Haf

t háþ

rýst

ing /

með

gönguei

trun.

Van

dam

ál se

m k

om

a u

pp

á m

eðg

ön

gu

, t.

d:

Óeð

lileg

t sy

kurþ

ol, s

taðfe

st v

axta

rfrá

vik

fóst

urs

, fr

ávik

í

legva

tnsm

agni, h

ækk

aður

bló

ðþrý

stin

gur,

gru

nur

um

fó

sturg

alla

, fy

rirs

æt

fylg

ja,

chole

stas

i, b

lóðta

ppi o.f

l.

III.

Ko

nu

r se

m m

ælt

er

með a

ð f

ái sé

rhæ

fða

meðg

ön

gu

vern

d s

em fæ

ðing

a- o

g kv

ensj

úkdó

mal

ækn

ir og

ljó

smóð

ir sk

ipul

eggj

a er

u:

Með lan

gvin

na s

júkd

óm

a e

ins

og

: •

Insú

línháð

a sy

kurs

ýki.

• Alv

arle

gan

háþ

rýst

ing.

• Alv

arle

ga

nýr

na

og/e

ða

þva

gfæ

rasj

úkd

óm

a.

• H

jart

asjú

kdóm

a.

• Alv

arle

gan

ast

ma.

M

eð b

lóðm

ein

afr

æðil

eg

a r

ösk

un

ein

s o

g:

• Bló

ðst

ork

usj

úkd

óm

a.

• Sjá

lfsó

næ

mis

sjúkd

óm

a.

Með ill

kyn

ja s

júkd

óm

a.

Með f

log

aveik

i se

m þ

arf

nast

lyfj

am

eðfe

rðar.

H

IV-s

mit

aðar.

N

ýh

ætt

ar

vím

uefn

an

eysl

u e

ða e

ru í v

irkri

neysl

u.

Ko

nu

r se

m á

fyrr

i m

eðg

ön

gu

m h

afa

fen

gið

; •

Svæ

sna

með

gönguei

trun,

HELL

P hei

lken

ni eð

a ec

lam

psí

u.

• Alv

arle

gan

með

gönguháþ

rýst

ing.

• Rhes

us

næ

min

gu e

ða

eru m

eð ö

nnur

rauðko

rnam

óte

fni.

sem

ski

pta

mál

i.

• Stu

rlun e

ftir b

arnsb

urð

(puer

per

al p

sych

osi

s).

LE

IÐ

BE

IN

IN

GA

R U

M M

EÐ

GÖ

NG

UV

ER

ND

- Y

FIR

LIT

Þes

si f

lokk

un e

r byg

gð á

lei

ðbei

nin

gum

NIC

E o

g s

taðfæ

rð m

eð

hlið

sjón a

f ís

lensk

um

aðst

æðum

.

86 87

En

du

rmeta

ætt

i þ

arf

ir

barn

shafa

nd

i kven

na o

g

verð

an

di fo

reld

ra í h

verr

i

sko

ðu

n.

All

a m

eðg

ön

gu

na e

iga

heil

bri

gðis

starf

smen

n a

ð

vera

vakan

di

fyri

r ein

ken

nu

m e

ða á

stan

di

sem

g

æti

haft

áh

rif

á h

eilsu

m

óðu

r o

g f

óst

urs

, sv

o s

em

fí

kn

iefn

a-

og

áfe

ng

isn

eysl

u,

næ

rin

gará

stan

di,

heim

ilis

-o

fbeld

i, a

nd

leg

ri l

íðan

, m

eðg

ön

gu

eit

run

og

sy

ku

rsýki.

Í

hverr

i sk

oðu

n æ

tti að g

efa

tæ

kif

æri

til u

mræ

ðn

a o

g

spu

rnin

ga,v

eit

a u

pp

lýs-

ing

ar

og

afh

en

da v

iðeig

an

di

fræ

ðsl

uefn

i

Við

bó

task

oðan

ir e

ru

ákveðn

ar

í sa

mræ

mi við

þ

arf

ir k

on

un

nar

sjálf

rar

og

m

at

fag

fólk

s.

Ekki er

mæ

lt m

eð a

ð

eft

irfa

ran

di

atr

iði

séu

hlu

ti

af

ven

jub

un

din

ni

meðg

ön

gu

vern

d h

eilb

rig

ðra

kven

na:

oo BBrr jj

óóss tt

aass kk

ooððuunn

oo KKvveennss kk

ooððuunn

oo JJ áá

rr nnii nn

nntt aa

kkaa rr

ááððll öö

ggðð áá

nn

áábbeennddii nn

ggaarr

oo NN

oott kk

uunn EE

PPDD

SS-- kk

vvaarr ðð

aa tt

ii ll ss kk

ii mmuunnaarr

ff yyrr iirr

þþuunnggll yy

nnddii áá

mmeeððggöönngguu

oo SSkkii mm

uunn ffyyrr ii

rr eeff tt

ii rrff aa

rr aannddii

ss ýýkkii nn

gguumm

:: ••

CCyytt oo

mmeeggaall oo

vvii rr

uuss

•• LL ii

ff rraarr bb

óóll gg

uu CC

••

GGBBSS

•• TTooxxooppll aa

ss mmooss ii

ss ••

BBaacc tt

eerr ii

aall VVaaggii nn

ooss ii

ss oo

SSkkii mm

uunn ffyyrr ii

rr ss yy

kkuurr ss

ýýkkii

oo SSkkii mm

uunn ffyyrr ii

rr ff yy

rr iirr bb

uurr aa

ff ææððii nn

gguu

mmeeðð mm

aatt ii áá

lleegghhááll ss

ll eennggdd ((

hhvvoorr tt

ss ee

mm ee

rr mm

eeðð óó

mmuunn ee

ððaa iinnnnrr ii

þþrr ee

ii ffii nn

gguu))

oo TTaall nn

ii nngg ff

óóss tt

uurr hh

rr eeyyff iinnggaa

oo NN

oott kk

uunn ss

íí rrii ttaa

oo ÓÓ

mmuunn ee

ff ttii rr

2244 vv

ii kknnaa mm

eeððggöönngguu

oo FFll ææ

ððii ss

mmææ

ll ii nngg mm

eeðð DD

ooppppll ee

rr oo

FFll ææ

ððii ss

mmææ

ll ii nngg tt

ii ll aaðð ss

ppáá ffyyrr ii

rr uumm

mm

eeððggöönngguueeii ttrr uu

nn

Vik

ur

16

Allar

ko

nu

r

19-2

0vik

ur

25

Fru

m-

byrj

ur

28

All

ar

ko

nu

r 31

Fru

m-

byrj

ur

34

All

ar

ko

nu

r 36

All

ar

Ko

nu

r 38

All

ar

Ko

nu

r 40

Fru

m-

byrj

ur

41

All

ar

Ko

nu

r

o Fa

ra y

fir,

ræ

ða

og s

krá

nið

urs

töður

allra

skim

ana

sem

haf

a ve

rið f

ram

kvæ

mdar

. Endurm

eta

fyri

rhugað

a m

eðgönguve

rnd o

g m

eta

hva

ða

konur

þurf

a vi

ðbóta

r sk

oðan

ir (

sjá

kafla

1.3

).

o G

æta

nán

ar a

ð n

iðurs

töðum

bló

ðra

uðam

ælin

ga

séu þ

ær

undir

110g/l

. Íh

uga

þar

f já

rngjö

f, g

efi nið

urs

töður

úr

alm

ennum

bló

ðhag

i tile

fni til.

o M

æla

bló

ðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o Vei

ta u

pplý

singar

um

ski

pula

gða

fræ

ðsl

u o

g n

ámsk

eið

sem

eru

í b

oði og t

engj

ast

með

gönguve

rnd.

o Ó

msk

oðun f

yrir

þæ

r ko

nur

sem

þes

s ósk

a.

o

Mæ

la leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o Endurt

aka

upplý

singar

um

ski

pula

gða

fræ

ðsl

u o

g

nám

skei

ð s

em e

ru í b

oði og t

engja

st m

eðgönguve

rnd.

o

Bjó

ða

aftu

r sk

iman

ir fyr

ir b

lóðle

ysi.

o G

æta

nán

ar a

ð n

iðurs

töðum

bló

ðra

uðam

ælin

ga,

séu

þæ

r undir

105 g

/l.

o

Bjó

ða

Rhes

us

nei

kvæ

ðum

konum

ski

mun f

yrir

ra

uðko

rnam

óte

fnum

. o

Mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

oM

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o M

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Fara

yfir,

ræ

ða

og s

krá

nið

urs

töður

rannsó

kna

sem

ger

ðar

vo

ru v

ið 2

8 v

ikna

með

göngu.

o

Endurm

eta

fyri

rhugað

a m

eðgönguve

rnd o

g m

eta

hva

ða

konur

þurf

a au

kna

um

önnun (

sjá

kafla

1.3

).

o M

æla

bló

ðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o M

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Fara

yfir,

ræ

ða

og s

krá

nið

urs

töður

rannsó

kna

sem

ger

ðar

vo

ru v

ið 2

8 v

ikna

með

göngu.

o

Endurm

eta

fyri

rhugað

a m

eðgönguve

rnd o

g m

eta

hva

ða

konur

þurf

a au

kna

um

önnun (

sjá

kafla

1.3

).

o Fa

ra y

fir

nið

urs

töður

óm

unar

í þ

eim

tilv

ikum

þar

sem

fy

lgja

var

lág

sæt

eða

yfir innra

leg

hál

sopi í 20 v

ikna

óm

un.

o

Mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o Bjó

ða

Rhes

us

nei

kvæ

ðum

konum

ski

mun f

yrir

ra

uðko

rnam

óte

fnum

. o

Mæ

la leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Ath

uga

fóst

urs

töðu.

o Rey

nis

t fó

stur

í si

tjan

das

töðu e

r boðin

tilr

aun t

il yt

ri

vendin

gar

á s

júkr

asto

fnun.

oRæ

ða

val á

fæðin

gar

stað

.

o M

æla

bló

ðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o M

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Ath

uga

fóst

urs

töðu.

o M

æla

bló

ðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o M

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Ath

uga

fóst

urs

töðu.

Fyri

r ko

nu

r se

m h

afa

ekki fæ

tt e

ftir

41

vik

u m

eðg

ön

gu

: o

Ræ

ða

fram

köllu

n f

æðin

gar

. o

Má

bjó

ða

bel

gja

losu

n e

f ák

vörð

un u

m fra

mkö

llun

fæðin

gar

lig

gur

fyrir.

o

Mæ

la b

lóðþrý

stin

g o

g a

thuga

eggja

hví

tu í þ

vagi.

o M

æla

leg

botn

shæ

ð o

g s

krá

á le

gva

xtar

rit.

o

Ath

uga

fóst

urs

töðu.

LE

IÐ

BE

IN

IN

GA

R U

M M

EÐ

GÖ

NG

UV

ER

ND

- Y

FIR

LIT

Þet

ta y

firlit b

er a

ð t

úlk

a í sa

mræ

mi vi

ð lei

ðbei

nin

gar

um

með

gönguve

rnd

88 89

Vinnuleiðbeiningar um mæðraverndí tvíburameðgöngu

Skilgreining:Vinnuleiðbeiningarþessarerusettarframtilþessaðgeramæðraverndífjölburameðgöngueinsmarkvissaogöruggaoghægter.Viðsamninguþeirraerfyrstogfremstmiðaðviðtvíburameðgönguenþærgetanýstviðallarfjölburameðgöngur.ÞærerusamdarfyrirmæðraverndHeilsu-gæsluhöfuðborgarsvæðisinsenmánotaímæðraverndannarsstaðar.

Hverjir veita þjónustuna:Ljósmæðuroglæknarsemannastmæðraverndíheilsugæslunniáhöf-uðborgarsvæðinu.

Heilsugæslan leitar eftir nánu samstarfi við ljósmæður og læknamæðraverndar,fósturgreiningardeildar,meðgöngudeildarogfæðinga-gangskvennasviðsLSH.

Áhættuhópar: Allartvíburameðgöngureruáhættumeðgöngureninnanhópsinsþurfaeftirfarandikonursérstakleganáiðeftirlit:

– Tvíburaþungunþarsemþunneðaenginbelgjaskilerutilstaðar(monochorionicþunganir)ogmestarlíkureruáaðfóstrinséueineggja.MæltermeðaðþærkonurséuíeftirlitiímæðraverndLSH.

– Konurmeðfyrrisöguum:meðgöngueitruneðaháþrýsting,fyr-irburafæðingu, vaxtarseinkun fósturs eða meðgöngusykursýki.MetaþarfíhverjutilvikihvortástæðasétilaðvísaþeimkonumímæðraverndLSH.

Hvar fer mæðraverndin fram:(sjá einnig áhættuhópa hér að framan)

88 89

Súákvörðun fereftirbelgjaskilum (chorionicity)ogöðrumofan-greindumáhættuþáttum.Belgjaskilingefabestavísbendinguumhorfurogáhættu.

A. Dichoríonískirtvíburar(DC/DA).Algengast,70%allratvíbura.Ann-aðhvorteruþeirtvíeggja(80%)eðaeineggja(20%).Þykkbelgja-skil, lamda-sign til staðar, tvær fylgjur. Þessar konur geta verið í mæðraeftirliti á heilsugæslustöð hjá ljósmóður og heilsugæslu-lækni meðan meðgangan er eðlileg.

B. Monochoríonískirtvíburar,diamniotískir(MC/DA).30%allratvíbura.Alltaf eineggja. Þunn belgjaskil, T-laga belgjaskil, mögulega sam-gangur milli blóðrásarkerfa barnanna með hættu á „twin-to-twintransfusion”heilkenni.Aukinhættaámisræmiívextifóstra.

C.Monoamniotískir tvíburar,bæðibörnin ísamavatnsbelg (amnion).Sjaldgæft (<1%). Veruleg hætta á fósturdauða ef naflastrengirfóstrannaflækjastsaman,bæðiámeðgönguogífæðingu.B.ogC.ÞessumkonumættiaðfylgjaeftirímæðraverndLSH.

Fræðsla á meðgöngu: Umframþáfræðslusemverðandimæður/foreldrarfáalmennteræski-legtaðupplýsaforeldratvíburaum,ogræða,eftirfarandiatriði:

Í byrjun meðgöngu:Gátlisti:

– þykkogþunnbelgjaskilogmikilvægiþeirrargreiningar.– Eftirlitlæknisogljósmóður,hvernigþvíverðurháttað.– Ómskoðanirogvaxtarmælingar.– Ráðgjöfumnæringu.– Sérstök tvíburanámskeiðstanda tilboðaávegumMiðstöðvar

mæðraverndar.– Auknarlíkurá: Fyrirburafæðingu. Vaxtarseinkunogmisræmiívextifóstra. Meðgöngueitrun. Meðgöngusykursýki.

90 91

Frá u.þ.b. 24 vikna meðgöngu:Gátlisti:

– Umræðaumfæðingarmáta,semfereftirstöðubarna,ástandiogmeðgöngulengdþegaraðfæðingukemur.

– Auknarlíkuráfæðingumeðkeisaraskurði.– Stökusinnumfæðistfyrritvíburieðlilegaenseinnitvíburimeð

keisaraskurði.– Valáfæðingarstað.– Hverjir(starfslið)verðaviðstaddirfæðinguna.– Auknarlíkuráinnlögnávökudeild.– Brjóstagjöftvíbura.

Miklarlíkureruáaðtvíburameðgönguljúkimeðeðlilegrifæðinguheilbrigðrafullburðabarna.

Um ómskoðanir og fósturgreiningu. Til nánari fræðslu má benda á heimasíðu fósturgreiningardeildarkvennasviðsLSH(www.lsh.is,vefirdeilda,kvennasvið,fósturgreining-ardeild.) ogbæklingum fósturskimunog fósturgreiningu, semLand-læknisembættiðhefurgefiðút.

Á fyrri hluta meðgöngu:Þvífyrrsemtvíburareruómskoðaðirámeðgöngu,þeimmunáreið-anlegriergreiningbelgjaskila.

Snemmómunvið10-14vikuættiaðbjóðatilmatsámeðgöngulengd.Þáerfósturútliteinnigskoðaðm.t.t.alvarlegrasköpulagsgalla.Ráðgjöfumfósturgreininguerflóknarieníeinburameðgöngu.Ísnemmómunerhægtaðmælahnakkaþykkt,skoðatilvistnefbeinsogmetalíkurálitn-ingagöllumm.a.Down´sheilkenni.Aukþesserhægtaðmælalífefnav-ísaíblóðimóðurogreiknasamþættlíkindamatennæmislíksprófserþóekkijafnháttogsambærilegtpróffyrireinbura.

Eflíkurálitningagöllumeruauknarerhægtaðtakasýnifráfylgjueðalegvatnitilaðkannalitningagerðfósturs.Tekiðersýnifráhvorufóstri,

90 91

en ef um eina fylgju (monochorionic) er að ræða er litningagerð súsama.Effylgjureruaðskildargeturannaðfóstriðveriðmeðlitningagallaenhittheilbrigt.

Efverðandiforeldrarhafaekkiáhugaálíkindamativegnalitningagallaerþómögulegtaðgeraaðeinsómskoðunogmetafósturútlit.

Ómskoðunvið20vikur.Fósturútlitskoðað,staðsetningfylgju/fylgja,áætluðmeðgöngulengdogfæðingardagur.

Á síðari hluta meðgöngu:Efbelgjaskileruþykk(DC/DA)ermæltmeðómskoðunumvið30,33og36vikurtilþessaðfylgjastmeðvextibarnanna.Efbelgjaskileruþunn(MC/DA)eðaengin(MC/MA)ermæltmeðómskoðunumvið26vikurogátveggjaviknafrestiframaðfæðingu.

Ráðgjöf um næringuKonursemgangameðtvíburaættuaðaukadagleganæringarinntektumþaðbil300kcalumframmæðursemgangameðeinbura,eðaum600kcalmeiraenkonursemeruekkibarnshafandi.Mælthefurveriðmeðum16til20kgheildarþyngdaraukninguviðfullameðgöngumeðtvíbura.Praktískarleiðbeiningarviðmælinguáþyngdaraukninguerum1kgávikueftir20meðgönguvikurhjágrönnumkonumenum½kgá viku fyrir konur í kjörþyngd.Eftirfarandi tafla sýniræskilegaþyngd-araukningu (kg/viku) tvíburamæðra til að ná semeðlilegastri fæðing-arþyngdtvíburabarnaogminnstumfylgikvillumámeðgöngu(sjáeinnigfylgiskjalmeðítarefniumnæringutvíburamæðra).

Æskileg þyngdaraukning tvíburamæðra á viku er reiknað eftir líkamsþyngdarstuðli

Líkamsþyngdar- Fyrir 20-28 eftir28 Þyngdar-stuðull(BMI) 20vikur vikur vikur aukningalls

Ofgrönn(<18,5) 0,5-1,0kg 0,5–1kg 0,5kg 21,5–27,5kg

Íkjörþyngd(18,6-25) 0,5–1,0kg 0,5–1kg 0,5kg 17–24,5kg

Ofþung(25,1-30) 0,5kg 0,5kg 0,5kg 16,5–20,5kg

Offeit(>30,1) 0,5kg 0,5kg 0,5kg 13–17,5kg

92 93

Hve oft í skoðun, hvert og hvenær

DC – tvíburar á heilsugæslustöð

Vikur: 11-1416-18 19-20 22 24 26 28 30 32 33 34 35 36

Ómun x x x x x

Ljósmóðir x x x x x x x x x

Fæðingalæknir x x

Heilsugæslu-læknir x x x x

MC - þunn belgjaskil og tvíburar án þess að belgjaskil séu þekkt. FM: flæðismæling.

Vikur: 11-14 16-18 19-2022 24 26 28 30 3233343536 3738

Ómun x

x x x x x x x x x

Ljósmóðir x

x x x x x x x x x x

x x x

Fæðingalæknir x

x x x x x x

Flæðis-mæling x x x x

Ekkihefurveriðsýntframáaðskimunmeðfósturhjartsláttarritumeðaflæðismælingumátvíburum,semvaxaeðlilega,skiliárangriogerþvíekkimæltmeðslíkumrannsóknum.

Vinna og hvíldEkkierhægtaðmælameðaðtvíburamæðurhættivinnuviðákveðnameðgöngulengd,ensjálfsagteraðhvetjatilgóðrarhvíldar

92 93

FæðingarmátiMeginreglan er að mælt er með fæðingu um leggöng ef tvíburiAer íhöfuðstöðuenkeisaraskurðiefhannerekki íhöfuðstöðu.Meginreglanerþóallsekkiófrávíkjanleg.Monoamniotískir tvíburar ættu allajafna að fæðast með keisara-skurðivið32vikur.

FæðingarstaðurMæltermeðaðtvíburarfæðistþarsemmöguleikierábráðakeis-ara innan10mínútna fráákvörðunogbarnalæknisþjónusta fyrirhendi

Framköllun fæðingar og valkeisari Lítiðferfyrirgagnreyndumniðurstöðumumþaðhvenærbestséaðeðlilegritvíburameðgönguljúki.Þaugögnsemliggjafyrirmælaþómeðframköllunfæðingar(eðavalkeisara)við38-39vikur.

PPROM Eflegvatnferfyrirfullameðgöngulengdítvíburameðgönguensótthefstekki,þarfaðtakaákvörðunumhvenærörvaskulitilhríðaeðaljúkameðgönguáannanhátt.Samkvæmteinnirannsókn(Neerkof1999)verðaskil(„abreakpoint”)íafdrifumbarnannavið34viknameðgöngu,(þ.e.þauversnaefbeðiðerlengur),semstyðurörvunhríðaviðþessameðgöngulengd.

Sérstök vandamál í tvíburameðgönguAnnar dáinn:Þegarannartvíburinnvisnaráfyrstu12vikumerfósturlátshættaekkiaukin.

Þegarannartvíburinndeyrfyrir24vikurerfósturlátshættanaukinenekkiástæðatilaðgerða.

Þegarannar tvíburinndeyreftir24vikur,hefurhinnnáð lífvænleg-ummeðgöngualdri.Þáþarffljóttaðákveðahversébestalausninfyrirþann sem lifir, að fæðast eða vera áfram í móðurkviði. Ef æðabelgir

94 95

eruaðskildir(DC)erlifanditvíburinnekkiíteljandihættu.Efæðabelgirerusameiginlegir(MC)ermeirihættaádauðalifanditvíburanseðaaðhannverðifyrirheilaskaða.Ákvörðuníhverjutilfellifyrirsigereinstakl-ingsbundinogíhöndumfæðingarlæknishverjusinni.

Twin-to twin transfusion syndrome, TTTS, tvíbura-tvíbura blóð-rennslissjúkdómur:Kemur fyrir í10-15%tvíburameðgangaþegaræðabelgurersameig-inlegur(MC).Óeðlilegaræðatengingarífylgjunnileiðatilskammhlaupsíblóðrennsli.Annartvíburinnpumparblóðiyfir tilhins(gjafi,e.donor)ogverðursjálfurblóðlausogsmárámeðanþeginn(e.recipient)hefurofmikiðblóðmagnsemskaparofmikiðálagáhjartaogblóðrásarkerfi.Þettalýsirsérímisræmiífósturvextioglegvatnsmagnihjábörnunum.Polyhydramnionerdæmigert klíniskt einkenni semkonan finnur fyrir.Minnabarnið/fóstriðberöllmerkivaxtarskerðingarmeðlítiðlegvatnámeðanhittbarniðerstórt,meðofmikiðlegvatnogeríhættuáalvar-legrihjartabilunímóðurkviðisemogeftirfæðingu.

Í alvarlegustu tilvikumkomaeinkenni framáöðrumþriðjungimeð-göngu og ef ekkert er að gert eru líkur á burðarmálsdauða nálægt100%.Oftarkemurþettaíljósáþriðjaþriðjungimeðgönguoggeturlausninþáfalistífæðingufyrirtímann.Meðferðsemhægteraðveitahérlendisfeluríséraftöppunlegvatnshjástórabarninuogþarfgjarnanaðgeraþaðínokkurskipti.Tilraunameðferðsemveittererlendisfelstíbrennsluáæðumífylgjumeðlaserogerþeirrimeðferðbeittíalvarlegritilfellumsemuppkomasnemmaámeðgöngu.

Vinnuhópur:Þóra Fischer og Þóra Steingrímsdóttir, fæðingalæknar og IngibjörgEiríksdóttir ljósmóðir. Karítas Halldórsdóttir og Unnur Kjartansdóttirljósmæðurunnumeðumtíma.

94 95

Mat á hríðum

ÞaðerlönghefðfyrirþvíaðnotaX-XX-XXXtilaðlýsahríðumhérálandienuppruniþessararaðferðareróljós.Heimildaleitárangurslausogþvíspurninghvortþettaséíslensktfyrirbæri.

ÞóaðX-infyrirfinnistekkiíheimildumþáervíðatalaðumþrjástyrk-leikahríða,m.a.ínýútkominnikennslubókMedforth,Battersby,Evans,March&Walker(2006).

Vægar – X LítillegaspennturlegbotnsemgefurauðveldlegaeftirþegarþrýsterámeðfingurgómumEðlilegar – XXVelspennturlegbotnsemgefurekkiauðveldlegaeftirþegarþrýsterámeðfingurgómumKröftugar – XXXAlvegharðurlegbotnsemgefurekkieftirþegarþrýsterámeðfingur-gómum

Ígömlummæðraskrámkemur framaðX-invorueingönguhugsuðtilþessaðlýsastyrkleikahríðannaenhvorkilengdnétíðni.

Meðþessariaðferð,ásamtþvíaðlýsalengdhríðaogtíðnimeðsek-úndumogmínútumfæsthlutlægtmatoglýsingáhríðumsemættiaðgera matið áreiðanlegra. Sársaukaupplifun konunnar skiptir líka máliþegarveriðeraðmetahríðirogsamdrætti.

Þettaættiaðauðveldakennsluogstuðlaaðsamræmiímatiáhríð-um.Íraunogveruerþettaekkibreytingáþvísemveriðhefur,einungisbeturskilgreindhugtökogmarkvissarinotkunáþeim.

Anna Sigríður Vernharðsdóttir.HeimildirMedforth,J.,Battersby,S.,Evans,M.,March,B.&Walker,A.(2006).Oxford

HandbookofMidwifery.NewYork,OxfordUniversityPress.Vogler,J.H.(1993)FirstStageofLabor.ÍI.M.BobakandM.D.Jensen(ritst)Maternity

&GynecologicCare(bls.423-467).TheNurseandtheFamily.St.Louis,Mosby.

96 97

Janúar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 JanúarOktóber 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 NóvemberFebrúar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 21 21 22 23 24 25 26 27 28 FebrúarNóvember 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 DesemberMars 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 MarsDesember 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 JanúarApríl 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 AprílJanúar 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 FebrúarMaí 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 MaíFebrúar 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 MarsJúní 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 JúníMars 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 AprílJúlí 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 JúlíApríl 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 MaíÁgúst 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 ÁgústMaí 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 JúníSeptember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 SeptemberJúní 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 JúlíOktóber 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 OktóberJúlí 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 ÁgústNóvember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 NóvemberÁgúst 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 SeptemberDesember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 DesemberSeptember 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 Október

Væntanlegur fæðingardagurEfrilínansýnir1.dagtíðablæðinga(miðastvið28d.reglulegantíðarhring) Neðrilínansýnirvæntanleganfæðingardag.

Rhesus varnir Screenprófogblóðflokkunhjáöllumkonumí1.skoðuneðafyrir20.viku.MælaafturhjáRhneg.konumí25.-28.og36.viku.Anti-Dsprautaergefin;eftirfæðinguefbarnerRhpos.ogcoombspróferneikvætteftirfóstulátvið≥8vikureftirlegvatnsástunguogeftiráverka/slysefKleihauerpróferjákvætt

96 97

Janúar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 JanúarOktóber 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 NóvemberFebrúar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 21 21 22 23 24 25 26 27 28 FebrúarNóvember 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 DesemberMars 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 MarsDesember 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 JanúarApríl 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 AprílJanúar 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 FebrúarMaí 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 MaíFebrúar 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 MarsJúní 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 JúníMars 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 AprílJúlí 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 JúlíApríl 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 MaíÁgúst 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 ÁgústMaí 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 JúníSeptember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 SeptemberJúní 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 JúlíOktóber 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 OktóberJúlí 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 ÁgústNóvember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 NóvemberÁgúst 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 SeptemberDesember 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 DesemberSeptember 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 Október

Væntanlegur fæðingardagurEfrilínansýnir1.dagtíðablæðinga(miðastvið28d.reglulegantíðarhring) Neðrilínansýnirvæntanleganfæðingardag.

Meðgöngulengd

40vikur(280d.)frá1.degisíðustutíðablæðinga+/-2vikurNaegele’s formúla reiknar vænt-anleganfæðingardagþannig:St+7dagar+9mánuðirDæmi:St.=6/2+7dagar=13/2+9mán.=13/11Miðast við28daga tíðahring.Eftíðirerulengribætist1dagurviðfyrirhverndagsemerumfram28daga.

Fósturvöxtur

Aldur lengd þyngd

12vikur 9cm 30gr

16vikur 16cm 125gr

20vikur 25cm 300gr

24vikur 30cm 650gr

28vikur 35cm 1000gr

32vikur 40cm 1500gr

36vikur 45cm 2500gr

40vikur 50cm 3500gr

98 99

Rannsóknir á meðgönguÞvagrannsóknirsjánánarklínískarleiðbeiningar

Eggjahvíta í þvagi: Sykur í þvagi:Ath. preeclampsia Ath. Skertsykurþol Abu(þvagfærasýking) Lækkaðurnýrnaþröskuldur Mengun(útferð) Lækkaðurnýrnaþröskuldur

Sykurþolspróf hjá þunguðum konum. Gertíviku(24)26-28Ábendingar: Fættbörn>4500gr. BMImeiraen30 Foreldrarkonuogeðasystkinimeðsykursýki Fyrriandvanafæðingaránsýnilegrarástæðu Alvarlegirfósturgallar Endurtekinfósturlát.Gefiðer75gr.afglucosuperosogháræðablóðsykurmældurá1/2tímafrestií2klst.Túlkun:Umer að ræðameðgöngusykursýki ef fastandi blóðsykur er6,1eða120mín.gildi7,8mmol/L(skilmerkiWHO,sbrDiabeticMedicine1998,15:539-553).

Við 120 mín. gildi milli 6,7 og 7,8 getur verið ástæða til þess aðfylgjastmeðkonumjafnvellátaþærstixablóðsykuroggætasínímatar-æði.NB: Alltaf þarf að skoða blóðsykurkúrfuna því seinkað frásog geturskekktmyndinaogm.a.valdiðblóðsykurtoppieftir120mín.ánþessaðumskertsykurþolséaðræða.

Efekkierhægtaðgreinaámilliskertssykurþolsogseinkaðsfrásogsberaðgerai.v.sykurþolspróf.

Heimamælingarblóðsykurs:Konummeðmeðgöngusykursýkierráð-lagtaðstixablóðsykurfyrirmorgunmatogklukkustundeftirmorgunmat,hádegismatogkvöldmat.Markmið:Fastandiblóðsykur<5,5mmol/Logpostprandialblóðsyk-ur<7,5

Göngudeild sykursjúkra 2000 – endurskoðað 2008.

98 99

BlóðrannsóknirHemoglobin 118-158,erlækkað á meðgöngu í 110 - 130Rauðblk. 4.00-5.18X10E12/LHematokrit 0.360-0.470L/L. á meðgöngu/ oft eðl. í pre-ecl.MCV(stærðrbk) 81.0-96.0FL,lv/járnsk., jB12

og fólatskort

MCH 26.5-32.4PG,á meðg. 29 - 34 PGMCHC 323-351g/LHv.blk. 3.8-10.2X10E9/L,í lok meðg. 10 - 15RDW 10.9-15.7g/L,j á meðgönguSökk 0-20,ímeðg.nær20Blóðflögur 130-370X10E9/L,á meðg. 150 - 400Lymfocytar 1.5-3.5X10E9/LMonocytar 0.2-0.8X10E9/L/Granulocytar 2.0-7.5X10E9/LSerumjárn 10-26Umól/LJárnbindigeta 45-72Umól/LSerumferritin 5-314Umól/LSerumfólinsýra 14-48Umól/LB12

200-700/1000á meðgöngu 20-200

F.blóðsykur 3.5-5.9mól/L(fastandi)IgG 6-15g/L/IgM0.66-3.52g/LD-Dímer <500µg/L-Niðurbrotaffíbrínógenendurspeglaractiver-

að storkukerfi,já meðgöngu, aukin hækkun í með-göngueitrun og fylgjulosi, stighækkar eftir alvarleika

APTT 28.0-43.0sek.Pt 12.0-14.2sek.Kreatínín 60-100µmól/L,llá meðgöngu, jvið skerta nýrnastarfsemi Þvagsýra 120-420µmól/L,það fyrsta sem hækkar í pre-eclASAT <40U/LEndurspeglar lifrarbjúgALAT <35U/LMest spesíf. við lifrarskemmdLD 150-500U/Lj við hemólísuALP hækkarámeðgöngu-erframleittífylgju

100 101

Hep

atit

is B

HB

su

rfac

e A

nti

gen

H

BsA

g

HB

s m

óte

fni

Túlk

un

S

mit

gát

Aða

lmer

kiH

BV

sýk

inga

rpó

sne

gA

kúts

ýkin

gJá

Hve

rfurá

4-6

mán

.ne

gpó

sG

amal

tsm

itN

eief

sýk

ingi

nge

ngur

yfir

<1%

sjú

klin

gafá

kró

nísk

asý

king

upó

spó

sK

róní

skur

ber

iJá

HB

co

re A

nti

gen

H

BcA

g

HB

c m

óte

fni

Stú

lku

n

Sm

itg

átIn

trac

ellu

lara

ntig

ens

emfi

nnst

pó

sIg

M-

akút

sýk

ing

Ræ

ðsta

föðr

um

ælis

tekk

iís

ýktu

mli

frarfr

umum

HB

e A

nti

gen

H

BeA

g

Hb

e m

óte

fni

Túlk

un

S

mit

gát

End

ursp

egla

rvire

miu

með

HB

V

pós

neg

Akú

t/kr

ónís

ksý

king

Já

DN

Ao

gþv

ímik

las

mith

ættu

.ne

gpó

sG

amal

tsm

itS

éH

BeA

gjá

kvæ

tttá

knar

það

mjö

gau

knar

líku

rás

miti

frá

móð

urti

lbar

nso

ghe

ilbrig

ðiss

tarfs

man

ns

Túlk

un

lifr

arb

ólg

up

rófa

Var

nir

geg

n li

frar

bó

lgu

CE

fmóð

irer

með

sta

ðfes

tan

hepa

tits

C(j

ákvæ

ttP

CR

og/

eða

jákv

æð

mót

efni

)eru

5%

líku

rás

miti

tiln

ýbur

-an

s.Á

að

stan

das

kýru

ms

töfu

mí

mæ

ðras

krá.

Varn

ir:Þ

voh

úðb

arns

ins

srax

efti

rfæ

ðing

u;e

inan

grun

eró

þörf

ogb

arni

ðm

áfa

raá

brjó

st.

Tilk

ynna

íun

gbar

nave

rnd

ogv

ísa

ígön

gude

ilds

mits

júkd

óma

þann

iga

ðtry

ggts

éað

með

ferð

ver

ðify

lgte

ftir.

100 101

Blóðleysi á meðgöngu

Skilgreining: Hb <110 á fyrrihluta meðgöngu Hb <105 á seinni-hlutameðgöngu

Hb100-110ervæganemia,70-100miðlungs,<70alvarleg.

Orsakir: • Þynning,eðlilegt,þarfekkiaðmeðhöndla• Járnskortur• Fólínsýruskortur• B12skortur• Annað• Bólga,sýking• Hemolytiskanemia• Aplastiskanemia

Eðlileg meðgönguþynning: •lhbeneðl.mcv,mch,mchc

Járnskortur: • lhboglmcv,lmch,lmchc

B12 og fólatskortur:• lHb,lb12/fólat(athlnormalgildiíþungun),jmcv

AlmennterráðlagtaðmælaHbáfyrstaogsíðastaþriðjungimeðgönguogefHberundir110/105ermæltferritínogefþaðerlágthefjajárn-meðferð sem fyrst.-Ef ferritín er ekki lágt þarf að styðjast við frekarirannsóknir.-

HáttHb>150?polycytemia(hækkarmeðaldrinumogviðreykingar)MeðgönguþynninginfelurjHb

Áhrif:• aukintíðnifyrirburafæðinga• aukintíðniléttbura• járnskorturhjánýbura

Var

nir

geg

n li

frar

bó

lgu

CE

fmóð

irer

með

sta

ðfes

tan

hepa

tits

C(j

ákvæ

ttP

CR

og/

eða

jákv

æð

mót

efni

)eru

5%

líku

rás

miti

tiln

ýbur

-an

s.Á

að

stan

das

kýru

ms

töfu

mí

mæ

ðras

krá.

Varn

ir:Þ

voh

úðb

arns

ins

srax

efti

rfæ

ðing

u;e

inan

grun

eró

þörf

ogb

arni

ðm

áfa

raá

brjó

st.

Tilk

ynna

íun

gbar

nave

rnd

ogv

ísa

ígön

gude

ilds

mits

júkd

óma

þann

iga

ðtry

ggts

éað

með

ferð

ver

ðify

lgte

ftir.

102 103

Gallstasi á meðgönguNánariupplýsingarumgallstasaeraðfinnaáheimasíðuMM:

http://www.heilsugaeslan.is/?PageID=2009

Gallstasi á meðgöngu (ICD 026.6) Obstetriccholestasis=OCIntrahepaticcholestasisofpregnancy=ICP

Skilgreining:Kláðiánútbrotaoghækkuná lifrarprófum/gallsýrum ísermi.Greinistoftastásiðastaþriðjungimeðgöngu,byrjaroftí lófumogáiljumengeturveriðdreifðurumlíkamann.Íalvarlegritilfellumgula,dökktþvagogniðurgangur/fituskita.

Kláðiánútbrota,75%ICP,25%meinlauskvilliMælaASAT,ALAT,BIL,TBA(totalbileacid).StorkuprófPTvið37vikur.

TBA, gallsýrur í sermi eru líklega bófinn í dramanu.• MældaráLSHáþriðjudögumogföstudögum (hægtaðmælaakút).• Geturveriðþaðeinasemhækkar• Normalgildigallsýraíþungunerekkivelþekkt,enmiða

máviðað<15mikromol/Lséeðlilegt.• 15-55vísiávægansjúkdóm• >55mikromol/Leraukinhættafyrirfóstur.

Algengteraðhækkunlifrarprófakomiáeftirkláðanum.

Endurtakalifrarprófá1-3viknafrestiefeðlilegífyrstueneinkenniáframgrunsamleg

• Þegargreiningliggurfyrirogástanderstöðugtmeðeðaánmeð-ferðarþarfekkiaðmælalifrarprófreglulegaenmæltermeðaðstaðanséendurmetinviðu.þ.b.37vikurmeðklíniskumatiákláðaognýjumlifrarprófumogPT.

• Útilokaannanlifrarsjúkdóm.

102 103

Lyfjameðferð: • Destolit:Byrjunarskammtur:300mgx2.(undanþágulyfseðill)

• Aukaeftirminnst3dagaum50-100%eftirþörfum.• Hámarksskammtur2grádag.

• K-vítamín.ViðsvæsinnsjúkdómættiaðgefaT.Menadion10mgx1frá34vikum.E.t.v.gefaofangreindumhópi10mg.parente-ralt(sc/im)ífæðingu.

• Kláðastillandi lyf eftir þörfum. Tavegyl og Polaramin eru viður-kenndámeðgöngu

Eftirfylgd: • Brýntfyrirkonumaðlátavitaafminnkuðumhreyfingum• Monitor tvisvar í viku frá 35. viku í svæsnum tilfellum. (umdeilt

hvortgagnséað)• Gangsetningvið37-38vikura.m.k. í svæsnum tilfellum, líklega

óhætt að bíða lengur þegar sjúkdómurinn er vægur og svararmjögvelmeðferð.

• Hrattversnandikláðiílokmeðgönguþarfsérstakaaðgát.

Áhætta sem sjúkdómur hefur í för með sér;

fyrir ófætt barniðertalinstafaafhækkunágallsýrumísermi:• Barnabikílegvatni• Fósturstreita• Fyrirburafæðing• Fósturdauði

fyrir móðurlítilenlíklegaer:• Blæðingahneigðaukineftirfæðinguísvæsnumtilvikum.• Einkenni sjúkdómsinsgangaalltaf tilbakaeftir fæðinguog

oftastáörfáumdögum.• Miklarlíkureruáendurtekninguánæstumeðgöngum.

104 105

Æskileg vítamínog steinefni á meðgöngu

Nafn Fæðutegundir Áhrif

A vítamín(retinol)

B1 vítamín(thalamín)

B2 vítamín(riboflavin)

B3 vítamín(nyasin)

B5 vítamín(pantothin sýra)

B6 vítamín(pyridoxin)

Lýsi,feiturfiskur,eggjarauður,smjör,innmatur,græntoggultgrænmeti,gulrætur(viðsuðuágulrótumleysistA-vítamínuppogauðveldarupptökuáþví).

Heilkorn,hnetur,belgávextir,innmatur,ath.ofsjóðiðekki(thalamin)þátapastvítamíniðúrfæðunni.

Ger,heilkorn,grænmeti,mjólk,egg.Tapastviðofmikla(riboflavin)birtueðaljós.

Ger,heilkorn,nýru,græntgrænmeti,feiturfiskur,egg,(nyasin)mjólkoghnetur.

Nýru,hjörtu,egg,kornmatur,ostur,hnetur.(pantothinsýra)

Ger,kornmatur,hjörtu,nýru,sveppir,kartöflur,bananar,(pyridoxin)þurrkaðgrænmetiogsýróp.

Byggiruppmótstöðugegnsýkingum.Gottfyrirsjóninaeinnigfyrirhúðogslímhúð,hárogneglur.Nauðsynlegttilmyndunartannglerungs.Mikilvægtfyrirvöxtogmyndunskjaldkirtils.

Auðveldarmeltingu,heldurmeltingarvegiheilbrigðum,gottfyrirfrjósemi,vöxtogbrjósta-gjöf.LíkaminnþarfnastaukinsB1viðveikindiogsýkingar.

Brýturniðurfæðu,kemurívegfyrirhúð-ogaugnvandamál,nauðsynlegtfyrirgetnaðogvöxtogþroskafóstursfyrstámeðgöngu.

Byggiruppheilafrumur,kemurívegfyrirblæðinguogsýkinguígómum.

Byggiruppheilafrumur,kemurívegfyrirblæðinguogsýkinguígómum.Nauðsynlegtfyrirend-urvinnslustarfsemilíkamans,viðheldurrauðublóðkornunum.

Auðveldarmeltingufituogfitusýra,nauðsynlegtfyrirfram-leiðslumótefnagegnsjúkdóm-um,skorturveldursjúkdómiítaugumogblóðleysi.

104 105


B12 vítamíncyanocoba-lamin)

Fólasín

C vítamín(askorbin-sýra)

D vítamín

E vítamín

K vítamín

Ger,kornmatur,sojabaunir,fiskur.

Vítamínbættmorgunkorn(skoðiðumbúðir),hveitikímoghýðishrísgrjón.Spergilkál,blómkál,kínakál,rósakál,rauðoggrænpaprika,spergill,spínatogblaðsalat,avókadó,kartöflur,rauðkál,hvítkál,tómatar,laukur,blaðlaukur,gulrætur.Hnetur,möndlur,baunir,t.d.sojabaunir,hvítarbaunirogbakaðarbaunir.Bananar,appelsínur,rifsber,jarðarber,appelsínusafi,sveskjusafi.

Ferskirávextir,sitrusávextir,grænmeti-grænt,rautt,gult,tapastúrfæðunniviðmiklasuðu.

Lýsi,feiturfiskur,mjólk,eggjarauður,smjör.EinnigvinnurhúðinD-vítamínúrsól-arljósinu.

Íflestumfæðutegundumoggeri.

Blaðgrænmeti,framleittafþarmabakteríum.

Mikilvægtfyrirþroskarauðublóðkornanna,nauðsynlegtfyrirmynduntaugakerfisbarna.

Nauðsynlegtfyrirblóðmyndun,kemurívegfyrirgallaámið-taugakerfis.s.spinabifidaogaðrataugagalla,nauðsynlegtfyrirþroskataugakerfisbarna.Ráðlegteraðtakafólasíntöfludaglegaa.m.k.fyrstu12vikurmeðgöngunnar.Öllumkonumsemgetaorðiðbarnshafandierráðlagtaðtaka400mícróg-rammafólasíntöfludaglegaaukþessaðborðafólasínríkanmat.

Veitirmótstöðugegnsýkingum,byggiruppsterkafylgju,hjálparviðupptökuájárniúrfæðunni,þýðingarmikiðviðaðsárogbeinbrotgrói.Þörfinermismunandi;sýking,hitiogstress(streita)gengurábirgðirlíkamansogþörfinfyrirCvíta-míneykst.

Eykurupptökuafkalkiúrfæð-unni,blóðiogvefjumtilstyrktarbeinfrumunum.

Nauðsynlegttilviðhaldsfrumuhimnumogverndarákveðnarfitusýrur.

Nauðsynlegurþátturviðblóð-storknun.

106 107


Kalk

Járn

Zink

Mjólk,harðurostur,valhnetur,hnetur,sólblómakorn,græntgrænmeti.

Kjöt,blóðmör,bauniroglinsubaunir,þurrkaðirávextir,dökkgræntgrænmeti,járnbættmorgunkorn,gróftkorn,fræoggróftbrauð.

Heilhveitikorn,sólblómafræ,hnetur,ger,laukur,egg,lifur,skelfiskur.

Nauðsynlegttilmyndunartannaogbeina.Mikilvægtfyrstumánuðinaþegartennurbarnaeruaðþroskast.

Nauðsynlegttilmyndunarrauðrablóðkorna.

Hjálpartilviðmyndunýmissaefnahvata(ensíma)ogeggja-hvítuefnasemnauðsynlegerutilaðleysaA-vítamínúrlifrinniútíblóðrásina.

Forðist á meðgöngu: Grafinnfisk,kaldreyktanfisk,sushimeðfiski,súrsaðanhval,þorskalifur,hákarl,sverðfisk,stórflyðru(>1,8meða60kg),fýlogfýlsegg,harðfisk,ógerilsneiddamjólk,ostaoghráttkjöt.Borðið ekki oftar en einu sinni í viku: Túnfisksteikogbúra.Borðið ekki oftar en tvisvar í viku: Túnfiskídós,svartfuglseggoghrefnukjötATH. Lifur, bæði úr land- og sjávardýrum og matvæli unnin úr lifur, svo sem lifr-arpylsa,lifrarpatéeðaönnurlifrarkæfa,erekkiákjósanlegurmaturámeðgönguvegnamikilsmagnsafA-vítamíni.Nánari upplýsingar: Lýðheilsustöðwww.lydheilsustod.isMiðstöðmæðraverndarwww.hg.isUmhverfisstofnunwww.ust.isLandlæknisembættiðwww.landlaeknir.isMatvælastofnunwww.mast.isNánariupplýsingarumtannverndfyrirbarnshafandikonurmáfinnaáwww.tannheilsa.is

106 107

Ráðlögð þyngdaraukning (kg) á meðgöngu

Konuríkjörþyngdeðaundirkjörþyngd(BMI<25*) 12-18kgKonuryfirkjörþyngd(BMI 25*) 7-12kg

Líkamsþyngdarstuðull = Body mass index.

BMI=þyngdíkgdeiltíhæðímetrumíöðruveldiDæmi:78kg/1,78m.=45,88/1,78m.=26,98.18,5-25=eðlilegt.25,0-30=ofþungt.>30=offitaMiðjumál:áhættumörkkarlar>102cm.,konur>88cm..

Þyngdaraukning á meðgöngu

Er ca. 12,5 kg.: Of mikil þyngdaraukning:Barn 3500g Ath.: BjúgurFylgja 650g StórtbarnLegvatn 800g FleirburarBrjóst 400g SykursýkiFita 3950g OfátBlóð 1100g Of lítil þyngdaraukning:Vökvi 1200g Ath.: LéttburiLeg 900g Uppköst(emesis) Vannæring

108 109

Mat á grindarmálum

Mikilvægustu málin í:grindarinngangi: fjarlægðinmillispjaldbrúnaroglífbeinsmiðgrind: fjarlægðinmilliþjóbeinsnibbannagrindarútgangi: fjarlægðinmilliþjóbeinshnúskanna

Conjugata vera diagonalis (CD) = skáþykktarvíddFjarlægðin frá neðri brún lífbeins (symfysu)að spjaldbrún (promontorium). Við skoð-unina lætur maður löngutöng nema viðspjaldbrún.Ekkiáaðnástafturaðspjaldbrún,efþaðerhægterumgrindar-inngangsþrengsliaðræða.Lengdináfingrinumermæld.CDervenjulega12.5sm.Conjugatavera(CV)=CD-1-11/2sm.

Diameter interspinalis = þjóbeinsnibbabilið

Ervenjulegaum10-11sm.Ekkihægtaðmælakliniskt.Efþjóbeinsnibburnar finnastáeðlilegumstaðeruþærekkiprominerandi.Efönnurfinnstgreinilegarenhingeturveriðumgrindarskekkjuaðræða.

Os sacrum og os coccygis = spjald-og rófubeinAthugaðerhvortsveigjanáþessumbeinumereðlileg.Rófubeinfettistafturífæðingunni.

Arcus = nárabogi Vísifingri og löngutöng er ýtt upp undir líf-beinið.Fingurnireigaaðrúmastþarsamsíðameð innri hlið upp og telst náraboginn þáveraminnst90°.

108 109

Diameter intertuberalis = þjóbeinshnúskabilið

Þettamálermæltmeðþvíaðþrýstakrepptumhnefanumuppaðperineum.Efhnefinnrúm-ast á milli þjóbeinshnúskanna er fjarlægðinmilliþeirraamk.11smsemereðlilegt.

Eðlileg grindarmál

Grindarinngangur:Conjugatavera 11-12smDiametertransversum 13-14sm 23sm

Grindarútgangur:Diameterinterspinalis 10-11smDiameterintertuberalis 10-11smDiameterrecta 11-12sm 31.5sm

Grindarmál f. sitjandafæðingu

Grindarinngangur:Conjugatavera 12sm

Grindarútgangur:Samanlögðútgangsmál 34.5sm

Helstu höfuðmál fósturs Hnakka-framhöfuðsmál (diameter suboccipitio-bregmatica), fráhnakkagrófframámiðjuferhyrnduhausmóta=9.5sm(hvirfilstaða).

Hnakka-ennismál(diameterfronto-occipitalis),fráhnakkakúluframánefrót=12sm.(framhöfuðstaða).

Stóra skámál(diametermento-occipitalis),fráhökutilhnakkakúlu=13.5sm(ennisstaða).

Hæðarmál(diametersubmento-bregmatica),frámálbeiniuppámiðjuferhyrnduhausamóta=9.5sm(andlitsstaða).

Stóra þvermál (diameterbiparietalis), fjarlægðinmilli hnúskahvirfil-beina(eminentiaparietalis)=9sm.

Ummál höfuðs(circumferentiacapitis),stærstaummálhöfuðs,semmælterfránefrótafturáhnakkakúlu=35sm.

110 111

Michaelstígulinn mámerkjameð línummilli 4punkta:Efsti punkturinner í laut yfir 4.lumballið, hliðarpunktarnir í lautum yfir post. sup. spinae iliaca ( þ.e.aftariogefrimjaðmarnibbum),ogneðstipunkturinnyfirrimainternatesþ.e.efstírass-skorunni.

Ath: Hafikonurlitlarhendurogfætur(notalítilskónúmer)gætiþaðbenttilþessaðþærhafilitlagrind=pelvisjustaminoris.Engrindingetursamtveriðeðlilegalöguð=Gynaecoid

Michaelstígullinn

Bishop skor Leghálshæfni

Stig 0 1 2 3

ÚtvíkkunleghálsDilatati 0sm 1-2sm 3-4sm 5-6sm

LengdleghálsEffacement 3sm 2sm 1sm 0

MýktleghálsConsistency Stífur Mýktur Mjúkur –

StaðaleghálsStation Afturst. Miðst. Framst. –

FramgangurfósturhlutaPosition -3 -2 -1/0 +1/+2

Stig: Ófullnægjandi 0-5 Sæmileg 5-7 Góð 7-9 Ágæt 9-13

C. Þverþröng-eðaegglagagrind.

A.Skökkgrind.B.Flötgrind.

D.Eðlileggrind.

A

C

B

D

110 111

Ómskoðanir á meðgöngu

Viðómskoðunerunotaðarhátíðnihljóðbylgjursemgeraokkurmögulegtaðskyggnastinnívefilíkamans.Svart-hvítsneiðmyndbirtistáskjánum.Þéttirvefireinsogbeineruhvítirámyndinnienvökviersvartur.Aðrirvefirímismunandigráumtónum.

Ómtækningerirokkurkleiftaðskyggnastinnílíkamafóstursinsogskoðalíffæri,útlimiogfylgjastmeðhreyfingumþess.

Ómskoðunertalinskaðlausmóðurogfóstrienenguaðsíðurerlitiðáhanasemrannsóknogættiekkiaðnotahananematilefnisétil.

I. trimester 11-14 vikna fósturskimun Tilgangur:1. MetameðgöngulengdmeðþvíaðmælaCRLogBPD.2. Athugafjöldafóstra,mikilvægteraðgreinafjölburasnemmam.t.t.eftir-

litssíðarámeðgöngu.Einnigauðveldaraaðgreinabelgjaskilsnemmaámeðgöngusemernauðsynlegtvegnaþessaðáframhaldandieftirliterólíkthvortumeraðræðaeineggjaeðatvíeggjaþungun.

3. Skoðalíkamsbyggingueinsogunnter,sumaalvarlegafósturgallaerhægtaðgreinaáþessumtíma.

4. Mælahnakkaþykkt,mælalífefnavísaíblóðimóður,(fríttbeta-hCGogPAPP-A)niðurstaðaúrþessummælingumersvokallaðsam-þætt líkindamat á þrístæðu á litningi 21 (Down´s syndrome)eðalitningi13eða18.Niðurstaðaúrsamþættulíkindamatiligguralla jafna fyrir eftir 1-3 daga. 97-98% kvenna fá svar sem segiraðekkiséuauknarlíkurálitningagöllum.Auknarlíkurerumiðaðarviðaðþærliggiundir1:100fyrirþrístæðu21ogundir1:100fyrirþrístæðu13/18.Efhnakkaþykkteryfir3mm.erboðinhjartaómunaffóstrivið20vikur.EfgildiPAPP-Aerundir0,25MoMerboðinvaxtarathugunvið28,32og36viknameðgöngu.

5. Í2-3%tilvikaerstaðfestfósturlátíómskoðunáfyrstatrimester.

II. trimester, 19-20 vikna skoðun Fóstriðerskoðaðnákvæmlegameðtillititilheilbrigðisþess,höfuð,and-

112 113

lit,hjarta,magi,nýru,naflastrengsfestaogþvagblaðra,aukskoðunaráhryggogútlimum.Fylgjustaðsetningoglegvatnsmagnathugað,mældBPD,FL,ogHL.Reiknuðútmeðgöngulengdeftirmælingum,ogboriðsamanviðfyrrimælingarséuþærtil.

III. trimesterVaxtarathugun,legvatnsmagn,flæðismælingínaflastrengeðaheilaeftilefnier til, fylgjustaðsetningendurmetinefáður lágsæt,ef20viknaómskoðungefurtilefnitilendurskoðunarv/nýrnaeðaeinhverraannaravandamála,efóvissaerumlegueftir36.viku.

Stærðbarnsergefinuppípercentilumogermeðalbarní50percen-tile,höfuðbreiddermældBPDogummálkviðarAD/ACeðlilegvaxtar-kurfaerfrá10percentiletil90percentile.Efbarnmælistminnaení10percentileerendurskoðaðeftir2vikur,hverttilvikermetiðfyrirsigoger legvatnsmagnogflæði ínaflastreng,hjartsláttarrit,heilsufarmóðurlagttilgrunvallarmeðferðar.Ívissumtilfellumerkonanlögðinnámeð-göngudeildogjafnvelsettafstaðífæðingu.VerklagsreglurumhvernigskulimeðhöndlahverttilfellifyrirsigerutiláFósturgreiningardeildogsérstarfsfólkdeildarinnarumaðfylgjaþeimeftir.

AFI –Amniotic Fluid Intex AFI=leginuskiptí4hlutaogdýpstipolluríhverjumfjórðungmældursemsamanlagtmindaamniotecfluidintex

• Minnaen5cm=oligohydramnios• Minnaen10cm=lítiðlegvatn(eninnanmarka)• Meiraen22cm=ríkulegtlegvatn(eninnanmarka)• Meiraen25cm=polyhydramnios

Nokkrar algengar skammstafanir við mælingar:CRL-CrownRumpLength-hausdauslengdBPD-BipariatalDiameter-höfuðbreiddOFD-OcciptalFrontalDiameter-enni-hnakkiHc-HeadCircumferans-ummálhöfuðsAd–AbdominalDiameter-mittismál

112 113

Ac-AbdominalCircumferans-ummálkviðarFl-Femurlength-lærleggslengdHl-Humeruslength-upphandleggslengd

Ábendingar um ómskoðun annað en ofangreint:1. Grunurumafbrigðilegaþungunáfyrstu12vikummeðgöngut.d.

blæðingeðaverkir.2. Legbotnhækkarekkisamkvæmtenduteknummælingum(a.m.k.2

mælingar)oggrunurumvaxtarseinkunviðytriþreifingu.3. Konanermeðsykursýki,háþrýstingeðaaðrasjúkdómasemgeta

haftáhrifáfylgjustarfsemiogþarmeðávöxtfósturs.4. Konanáðurfættbarnmeðvaxtarseinkun.5. Fleirburameðganga,þáeraukinhættaávaxtarseinkun.6. Grunurumlágsætaeðafyrirsætafylgjuí19-20viknaskoðun.

Fylgjusýnataka og legvatnsástungaLitningagreiningumágeraátvennanhátt.Meðsýnatökuúrfylgju,(CVS)fráviku11ogmeðsýnatökuúrlegvatnifráviku15.Aðgerðirnarerubáðargerð-armeðsamahættiundirómsjá.Þegarfylgjusýniertekiðerfyrstdeyftalvegaðleginuogsíðanfariðmeðnokkuðstórrinálinnífylgjunaogdreginnútfylgjuvefurtilræktunar(læknirfrá litningarannsóknskoðar ísmásjáumleiðogsýniertekiðtilaðgangaúrskuggaumaðþaðhafináðstnægilegagottsýni).Bráðabirgðasvar(fjöldilitninga)liggurfyrireftir2sólarhringaenræktaðeráframí2vikurtilaðfániðurstöðuumölllitningafrávik.Ímjögfáumtilvikumkemurvafaniðurstaðaútúrfylgjusýninuogþarfþáaðtakasýniúrlegvatni.

Legvatnsástungaertalsverteinfaldariaðgerðogerekkinotuðdeyfingþarsemhúneinogsérerjafnmikiðinngripogsýnatakansjálf.Enþáerfariðmeðgrannanálinnífóstursekkinnogdregiðupplegvatn(u.þ.b.10ml.)Svarfæsteftir2vikurúrþeirrirannsókn.Konanþarfekkisérstakanundirbúningfyrirþessarsýnatökur.Eftirsýnatökuerráðlegtaðliggjafyrirdaginnsemsýniðertekiðogtakaþvírólegaí2dagaíviðbót.Hættanáfósturlátiersvipuðviðbáðarþessaraðgerðiru.þ.b.1%.

Hafaberíhugaaðómskoðanirámeðgönguhvortheldursemervið11-14viknameðgöngueða19-20viknameðgönguervalverðandiforeldra.Enómskoðaniráseinnistigummeðgönguþurfaaðhafalæknisfræðilegarástæður.Konureldrien35áragetavaliðaðfaraífylgjusýnatökueðaleg-vatnsástunguánþessaðfarafyrstísamþættlíkindamat.

114 115

10 hópa flokkun (Robson) 1. Frumbyrja,einburi,höfuðstaða,>37vikur,sjálfkrafasótt.2. Frumbyrja,einburi,höfuðstaða,>37vikur,gangsetning,valkeisari.3. Fjölbyrja,einburi,höfuðstaða,>37vikur,sjálfkrafasótt.4. Fjölbyrja,einburi,höfuðstaða,>37vikur,gangsetning,valkeisari.5. Fyrrikeisari6. Frumbyrja(allar),einburi,sitjandi.7. Fjölbyrja(allar),einburi,sitjandi.8. Fjölburar(allir)9. Óeðlilegarlegur(allar),einburar.10. Fyrirburar(allir),<37vikur.

Til áhættufæðinga teljast: 1. Sogklukkufæðingar.2. Tangarfæðingar.3. Sitjandifæðingar.4. Fleirburafæðingar.5. Fyrirburafæðingar.6. Léttburafæðingar.7. Legvatnfariðlenguren24klst.8. Legvatnlitað.9. Óreglaáfósturhljóðum.10. Óeðlilegarblæðingar.11. Sykursýkihjámóðurogaðrirlangvinnirsjúkdómarþarsemmóðir

hefurnotaðstera.12. Meðfæddir líkamsgallar og sjúkdómar, sem greinast við són-

arskoðumímeðgöngu.13. Lengdmeðganga>42vikur.14. Fæðingeftirfyrrikeisaraskurð.

Samkvæmttilmælumfrálandlækniberheilbrigðisstarfsfólkiaðupplýsakonurámeðgönguumþávalkostisemíboðieruogberokkurskyldatilaðupplýsaumþááhlutlausanhátt.

Áfósturgreiningardeilderustarfsmennreiðubúniraðsvarafyrirspurn-umumómskoðanirogþærrannsóknirsemþarerugerðar.

Hægteraðhringjaísíma5433256allavirkadagafrá8-12og13-16.

114 115

Úrl

estu

r fó

stu

rhja

rtsl

átta

rrit

a

Þes

siv

iðm

iðe

ruu

nnin

afP

erin

atal

AR

G:s

refe

rens

grup

pog

birt

íS

FOG

sfé

lags

blað

i5/2

007.

Gre

inin

g

Gru

nn

tíð

ni

Bre

ytile

iki

Dýf

ur

Eð

lileg

t11

0-15

0s/

m

Hra

ðani

rS

nem

mko

mna

rein

slei

tar

s/

m =

slö

g/

mín

. 5-

25s

/m

(ein

síl

ögun

-lítil

lækk

und

ip1

)

Hag

stæ

ðarb

reyt

ilega

r

(<60

sek

.og

↓<60

slö

g)

Gru

nsa

mle

gt

100-

110

s/m

>

25s

/m,

Hag

stæ

ðarb

reyt

ilega

r

150-

170

s/,

salta

toris

kt

(<60

sek

.en

↓>60

slö

g)(2

eða

flei

riþæ

ttir

Stu

ttbr

adyc

ardi

a<

5s/

mí

>40

mín

(b

reyt

ileg

dýfa

= h

röð

niðu

rsve

ifla)

=a

fbrig

ðile

gt)

(<10

0s/

mí

<3

mín

)

Afb

rig

ðile

gt

150-

170

og

<5

s/m

í>

60m

ín

Óha

gstæ

ðarb

reyt

ilega

r

min

nkað

urb

reyt

ileik

iS

inus

oida

l(>

60s

ek.m

isja

fnar

að

lögu

n)

>17

0s/

m

mun

stur

E

ndur

tekn

ars

eina

rein

slei

tar

V

iðva

rand

ibra

dyca

rdia

(ein

síl

ögun

-lítil

lækk

un,d

ip2

)

(<10

0s/

mí

>3

mín

)

Loka

stig

s-

Án

brey

tilei

ka(<

2s/

m)o

gvi

ðbra

gða,

með

A

xlir

fyrir

og

eftir

dýf

uer

got

tmer

ki.

bre

ytin

gar

eð

aán

dýf

aeð

abr

adyc

ardi

u.

116 117

Fósturhjartsláttarrit

DR C BRAVADO

DetermineRisk–Metaáhættuþætti.Contractions – Samdrættir. Meta tíðni, takt, hvort reglu-legireðaóreglulegir,lengd,styrkoghvortlíðaúr.Útilokaoförvun(ekkigotteffleirien5á10mínútum).BaselineRAte–Grunnlína(110-150).Aðgreinafráhjart-slættimóður.Þarf 10mínútna kafla til aðmeta.Bradyc-ardia: væg 100-110, alvarleg < 100. Tachycardia: væg150-170,alvarleg>170.Variability–Breytileiki.Eðlilegur5-25slögámínútu.Accelerations-Hraðanir:Aukningum=15slögámínútuí=15sekúndur.Decelerations–Dýfur.Snemmkomnar,seinareðabreyti-legar.Overallassessment–Heildræntmatálíðanfósturs.

Sjá einnig úrlestur rita bls. 115.

Gott að hafa í hugaEf hraðurhjartsláttur(tacycardia)

hægurhjartsláttur(bradycardia) flattrit(silentpattern) erándýfa(decelerationa) erorsökinyfirleitt ekkisúrefnisskortur

116 117

Blóðgös í fæðingu

Mean gildi á Astrup mælingum úr naflastrengsblóði fullbura

ph 7.27–7.28pCO2(mmHg) 49.2–50.3HCO3(mEq/L) 22.0–23.1Baseexcess(mEq/L) -2.7–-3.6Viðmið:pH<7.00alv.acidosis!

HraðanirSigurbogar síritunar

Hraðaniríritiífæðingueruafarþýðingarmiklarogerusennilegaekkimetnaraðverðleikum.

Efhraðanirerutilstaðaríritierþaðmerkiumaðbarniðsévelhaldiðoghættanásúrefnisskortilítilþóaðsjúklegarbreytingarséutilstaðaraðöðruleyti.

Þógetamjögmiklar hraðanir í sambandi viðbreytilegardýfurveriðmerkiumálagábarnið.

Rannsóknirsýna,aðef3hraðanirerutilstaðará30mín.tímabiliréttfyrirfæðinguerlítilhættaáaðbarniðfáiláganapgarvið5mín.

Ef rit í fæðingu er án hraðana í klst. eða meira getur það ver-iðhættumerkiþóaðaðrarsjúklegarbreytingarséuekki tilstaðar,þ.e.a.s.eflyfjaáhriferuútilokuð.

Breytingar á hröðunum og breytileika fara mjög oft saman, þógefahraðanir(þegarþærvantar)sennilegafyrrmerkiumsúrefn-isskortheldurenminnkaðurbreytileikieðaflattrit.

Helsta heimild:ElektroniskfosterövervakningIngemarIngemarsson,EvaIngemarssonogStudielitteratur1987.

118 119

Acidosis (lækkað pH)Respiratoriskvs.Metabolisk• Respiratorisk acidosis:

– Lækkað pH, hækkað pCO2, normal s-bikarbonat. – CO2 myndast undir eðlilegum kringumstæðum við aerob-

iska brennslu og skilst út með naflastrengsblóði (í staðlungna)

– Eftruflun=>CO2hleðstupp=>lækkaðpH– Resp.acidosiseinsérhefuryfirleittekkiafleiðingaríförmeð

sér.

• Metabolisk acidosis– Lækkun pH, lækkað bikarbonat, aukinn BE – Efekkiberstnægtsúrefnitilvefja=>anaerobiskbrennsla

með myndun lífrænna sýra s.s. lactats. Útskilnaður þeirraafarhægurogsafnastþvíhrattuppílíkamanum.

– Bufferar (HCO3-) hlutleysa sýrurnar að einhverju leyti enhrattgengurábyrgðirþeirra=>lækkaðBikarbonat

• Base excess (negative)– Reiknuðstærð– Mælikvarðiáumframframleiðsluásýruogminnkunbuffera– Breytistekkiaðráðiviðrespiratoriskaacidosu– Góðurmælikvarðiámetaboliskaacidosu

• BE<-3=>metaboliskacidosisMetabolisk acidosisFetalvs.,,fullorðins’’

– Aðrarástæðurogviðbrögðhjáfullorðnum– Ýmsirlungnasjúkdómaroghypoventilationgetavaldiðresp.

acidosu– Metaboliskacidosaorsökuðt.d.afDM,renaltubularacidos-

iseðaniðurgangi.– Fylgjaístaðlungnaognýratilaðbregðastviðbreyttusýru-

stigi,ekkijafneffectivt.– Uteroplacentalhypoperfusionaðalorsökbæðiresp.ogmetab.

acidosuogþróastgjarnanfrárespiratoriskriyfirímetaboliska(eðamixed)efnægurtímilíðuránþessaðástandiðleiðréttist.

118 119

Fullburi – Fyrirburi – Léttburi – Yfirburi

Fullburikallastbarnsemfætterí38.-42.viku.Dánartíðnierlág.

Fyrirburikallastbarnsemfætterfyrirlok37.viku.

Helstu einkenni-faraeftirmeðgöngulengd:Börninliggjaíafslappaðristellingumeðútlimiútrétta.Höfuðvirkarstórt.Neglureruþunnarogstuttar.Subcutantfitaerlítileðaengin.Eyrueruánbrjósks.Lanugoháreruaðallegaábakiogandliti.Iljareruþrútnaroglítiðafrákumáþeim.Kynfærivirkastórogóþroskuð.Ölltaugaviðbrögð(reflexar)erudauf.Hóstasogogkyngingarreflexareruekkiþroskaðirfyrrenvið32-34vikur.

Helstu vandamál:Öndunarörðugleikarogapnea.Léleghitastjórnun.Fæðuinntektarvandamál.Blóðsykursfall(hypoglycemia).Sýkingarhætta(m.a.vegnalítillamótefna).Tengslamyndunviðforeldra.

Léttburikallastbarnsemerlítiðmiðaðviðmeðgöngulengd(undir10.percentil).

120 121

Helstu einkenni:Börninerulétteðahoruðenhöfuðummáloglengderuoftasteðlilegnemaefþauhafaverið„svelt“lengi.Húðinerþurrogvirkarofstórmið-aðviðbúk.Börninvirka„gömul“íútliti.Auguneruetv.útstæð.Börnineruoftóróleg,mikiðvakandiogsísvöng.Álitiðeraðheilafrumurhaldiáframaðvaxaí8-15mán.eftirfæðingu.Aukinhættaeráseinþroskahjáléttburumvegnafærriogminniheilafruma.

Helstu vandamál:Asphyxia.Hypoglycemiaá1.-2.sólarhring.Polycytemiavegnaþurrks.Aukinhættaávotumlungumogmeconiumaspirationefasphyxia(þátakaþaufyrstaandardráttinnofsnemma).Etv.persistentductusarteriousefhypoxiatilstaðar.Sýkingarhætta.

Þungburikallastbarnsemfæðist4500gr.

Yfirburikallastbarnsemfættereftir42meðgönguvikur.

Helstu einkenni:Börnineruoftstórengrönnvegnafylgjuþurrðar.Húðineroftflögnuðogsoðin.Neglurerulangar.Hypoglycemia.Aukinhættaerádauðainutero.

120 121

Brjóst-kirtilstærð

Geirvörtur

Húðæðar

Eyrna-brjósk

Háráhöfði

Negluráfingrum

Húðrákiráiljum

Þroskamat Finnström

<5mm

TæplegasýnilegEnginareola

Margarblá-æðaroghár-æðarákviði

Ekkertbrjóskíantitragus

Ullarkennt.Erfittaðgreinastökhár

Náekkiframáfingurgóma

Iljarsléttar

5-10mm

Velafmörkuð.Areolatilstað-arenekkiupphækkuð.

Bláæðarogháræðarákviði

Brjóskíantitragus

Silkikennt.Stökhárgreinast.

Náframáfingurgóma.

Þverstæðrákframantiláil.

>10mm

Velafmörkuð.Areolabrúnupphækkuð.

Fáarbláæðarsjástgreini-legaákviði

Brjóskíantihelix

Náframfyrirfingurgóma

Ráfremsta2/3hlutailjar.

Fáareða-engarbláæðar

Brjóskíhelix

Öllilinrákuðeinnighæll

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

Meðg. lengd 1.stig 2.stig 3.stig 4.stig Stig vikur

Apgar skor Aðferðtilaðmetaástandbarns1mín.og5mín.eftirfæðingu.Apgareftir 1 mín.ernotaðurtilaðmetahvortbarniðþurfie.h.aðstoð(t.d.sog,súrefni).Apgareftir5 mín. ernotaðurtilaðmetaframtíðarhorfurbarns-ins,þ.e.hvortmiðtaugakerfiðhafiskaddastvaranlega.

122 123

Apgar 0 1 2

Hjartsláttur Enginn Minnaen100 Meiraen100

Öndun Engin Hægogóregluleg Góð

Vöðvaspenna Slök Smáhreyfingar Góðarhreyfingar

Litarháttur Fölureðablár Búkurrauður Rauður

Svarviðertingu Ekkert Grátur Kröftugurgrátur

1.mín. 5.mín.

MeðApgarerhægtaðmetahvebarniðhefurorðiðfyrirmikilliasphyxiu(súrefnisskorti).Dæmi: Apgar=2eftir1mín.og8eftir5mín.þýðirlíklegastuttvarandiasphyxiuogþvígóðarframtíðarhorfur.Apgar=2eftir1mín.og4eftir5mín.þýðirlíklegalangvarandiasphyxiuogþvíhættuáMTKskemmdum.Apgar=8eftir1mín.og3eftir5mín.gætiþýtthjartasjúkdómhjábarni.

Neðri Meðal EfriAldur mörk gildi mörk

Nýfætt 90 120 1701-11mán. 80 120 1602jaára 80 110 1304raára 80 100 1206ára 75 100 1158ára 70 90 11010ára 80 90 110

Aldur Öndun/mínútu

Nýfætt 351-11mán. 302jaára 254raára 236ára 218ára 2010ára 19

Meðal hjartslátturbarna á mínútu

Meðal öndunartíðnibarna í hvíld

122 123

Umilical Arteriublóð vein 1-4klt. 12-24klt. 24-48klt. 96klt.pH 7,33 7,30 7,30 7,39 7,39Pco2mmHg 43 39 33 34 36HCO3mEq/1 21,6 18,8 19,5 20 21,4Po2mmHg 288 6213,8 68 63-87O2saturation 95% 94% 94% 96%

Algeng normalgildi blóðgasa nýbura

Vökvaþörf barna pr/kg/24 klst. 1. dagur 65-80ml/kg2. dagur 90-100ml/kg3. dagur 110-120ml/kg4. dagur 130-140ml/kg5. dagur 50-160ml/kg6. dagur 170ml/kgEftir1mánuðminnkarþörfiní150ml/kg/24klst.Fyrirburarogléttburarþurfameirapr/kg/24klst.

Hitaeiningaþörf: 120kkal/kg/24klst.til1mán.aldurs100kkal/kg/24klst.eftir1mán.aldur.

Þyngdaraukning: Ca.10g/kg/dag,ca.200g/viku.Tvöfaldafæðingarþyngdsínafyrstu6mán.Þrefaldaþyngdsína1.árið.

Lengdarvöxtur: Á1.ári+50%affæðingarlengdÁ2.ári+25%affæðingarlengdEftirþað+12%affæðingarlengdááritil12áraVöxturhöfuðs:5smreglan3mán.=40smhöfuðmál9mán.=45smhöfuðmál2ára=50smhöfuðmál18ára=56smhöfuðmál

124 125

Nýburagula: mat, meðferð og forvarnir

MatAðmetadreifingugulalitarinsfrátoppitiltáar(sjámynd1og töflu1)geturgagnast viðklínísktmatþegargulaeraðþróast.Gulustikagetureinnigver-iðgóðtilstuðningsoggagnastm.a.tilaðákveðahvort gera þurfi blossamælingu. Gulustika er lita-spjaldsemboriðerviðhúðbarnsins, t.d.ennioglesið af. Gulustikan kostar aðeins lítið brot af þvísem blossamælir kostar og getur gagnast ljós-mæðrum sem sinna sængurkonum og nýburum íheimaþjónustu.

Þaðerréttaðgerablossamælinguef gula byrjar að sjást fyrir neðan geirvörtulínu hjá barni sem er eldra en 72 klukkustunda gamalteðaefgildið sem lesið er af gulustikunni er hærra en 2,5.

EfBiliCheckTMblossamælirinnsýnirgildisemerhærraen250µmol/Lættiaðmælaþéttnigallrauðaíblóðibarnsinsogvísabarnitillæknis.

Svæði 1 2 3 4 5

Gallrauðiísermi(umol/L) 100 150 200 250 >250

mg7100ml 5,9 8,8 11,7 14,6 >14,6

MeðferðÞaðermikilvægtaðbarnmeðgulufáinógaðdrekkaogdrekkioft.Börnmeðgulueroft lötaðdrekkaogþáþarfaðhvetjaþautilaðdrekka.Fyrstogfremstáaðmælameðaðferðumsemörvamjólkurframleiðslusvosemhandmjólkun,notkunmjaltavélaogsíðastenekkisístaðfylgj-astmeðhvortbarniðsjúgi rétt.Fyrirbörnsemeruábrjóstiættiekkibyrja á því að ráðleggja þurrmjólkurábót. Þurfi að gefa barninu ábóthvortsemumeraðræðaþurrmjólkeðamóðurmjólkættiaðráðleggjanotkunhjálparbrjósts.

Ljósmæðurættuekkiráðleggjasólböðfyrirnýburameðguluengeta

124 125

óhikað mælt með því að gluggatjöld séu dregin frá svo nýburinn fáinotiðdagsbirtunnar.Teljiljósmæðurþörfámeðferðviðguluerréttaðvísabarninutilbarnalæknis.

ForvarnirEinnaffyrirbyggjandiþáttumnýburagulueraðnýfættbarntakibrjóstsemallrafyrsteftirfæðinguogdrekkioftfyrstudagaævinnar.

Mikilvæg atriði varðandi sýnatökurfyrir nýburaskimun

Þeir sem taka sýni í þerripappír beðnir um að vanda til verka við sýna-tökuna og lesa gaumgæfilega þau atriði sem nefnd eru hér að neðan.

FariðyfirUpplýsingarbæklingumnýburaskimunmeðforeldrum.Kynniðykkur„Leiðbeiningarvegnasýnatöku“ásýnatökubeiðninnifyrirsýnatök-una.Takiðsýniðáréttumtíma,þegarbarniðer72stundagamalt.Gætiðþessaðsótthreinsandivökvihafiþornaðáðurenblóðiðerlátiðdrjúpaípappírinn.Gætiðþessaðblóðiðnáiaðvætaþerripappírinnígegn,annarserekkiréttmagnblóðsnotaðírannsóknina,semveldur„röngum“niðurstöð-um.Gætiðþessaðsýniðhafináðaðþorna(2-3klst),áðurþaðersettíumslagið,ásamtöllumnauðsynlegumupplýsingumsembeðiðerum.Athugið sérstaklega að geta um lyfjagjafir móður fyrir fæðingu og barns eftir fæðingu. Einkum sýklalyfjagjafir geta ruglað mælingar.SendiðsýninSTRAX(samdægurs)tilErfða-ogsameindalæknisfræði-deildarLSH.Ekkilátaforeldrasjáumsendinguna.Ekkisafnasýnunumsamanogsendaíbunkum.„Týndubörnin“–muniðaðþaðáaðtakasýniúrÖLLUMnýburum.Sá aðili sem tekur sýnið, er beðinn um að skrá niður nafn sitt og GSM símanúmer, svo hægt sé að hafa samband ef athugasemdir eru við sýnatökuna.

126 127

Óvænt fæðingarhjálp

Allar ljósmæður geta komist í þá aðstöðu að þurfa að hjálpa konu íbarnsnauðviðfrumstæðskilyrði.

Undirbúningur 1. Sýnastillinguogróamóðurina.2. Gætaþessaðvelfariummóðurina,henniséhlýttoghúnliggiá

hreinniundirbreiðslu(gottaðhafaplastdúkundir).3. Sjóðaí10mín.eðasprittaskæriogþrjúböndtilaðbindanafla-

streng.Hægteraðsótthreinsalínognaflaböndmeðþvíaðstraujameðheitujárni.

4. Hreinsavelhendurmeðsápuvatnieðasótthreinsandivökva.

Fæðing 1. Konanséíþeirristellingusemhúnvillsjálf.2. Þurrkastraxandlitogbúkbarnsinsoghreinsaúrvitumþess.Ef

legvatnergrænteðamikiðslímívitumþesserráðlegtaðtakaþaðuppáfótumoglátaþaðhangadálitlastund.

3 Barniðerlagtámagannuppákviðmóðurinnarogþessgættaðþvíséhlýtt.

4. Efbarniðandarekkiþarfaðörvaþaðmeðnuddi,takaþaðuppáfótum,jafnvelsogaúrvitumþessmunnviðmunnogbeitablást-ursaðferð.

5. Þegarskiliðerámillierutvöböndbundinnærbarninuogeittfylgj-umeginogklipptámilli.

6. Gotterað leggjabarniðstraxábrjósttilaðörvasamdrátt legs.Munþáfylgjanfæðastfyrrogminnablæðafrálegi.

7. Forðastskalaðtogaínaflastrenginn,gotteraðnuddalegiðvar-lega.

Aðhlynning móður eftir fæðingu 1. Þvovandlegaburðarbarmameðhreinuvatni, leggjahreintstykki

við.

126 127

2. Gefahenniheittaðdrekka,sjátilþessaðhúngetihvílst.3. Fylgjastmeðpúlsogöndun,ennfremurblæðingufrálegiogöðr-

umhugsanlegumáverkumeftirfæðingu.

Skemmri skírn Þegarbarnerhættulegasjúktogeigierunntaðnátilprests,máskíraþaðskemmriskírn.Máhverskírðurmaðurfullvita,karleðakona,fram-kvæmaskemmriskírn,entilkynnaskalprestiumhanaogberhonumaðstaðfestahanaíkirkju.Skírnarvatnskalverahreintogylvolgt.

Skemmri skírnferframmeðþessumhætti:Sáer skírir, nefnir nafnbarnsins, eysþrisvarmeð lófa sínumvatni áhöfuðþessogsegirumleið:

Égskíriþigínafniföður,sonarogheilagsanda.Amen.SíðanbiðurhannFaðir vorogblessaryfirbarniðmeðblessunarorð-unum.Þáersunginnskírnarsálmur,efþvíverðurviðkomið,annarsles-inn.

Faðirvor,þúsemertáhimnum.Helgistþittnafn,tilkomiþittríki,verðiþinnviljisvoájörðusemáhimni.Gefossídagvortdaglegtbrauð.Ogfyrirgefossvorarskuldirsvosemvérogfyrirgefumvorumskuldunautum.Eigileiðþúossífreistni,heldurfrelsaossfráillu.Þvíaðþitterríkið,mátturinnogdýrðinaðeilífu.Amen

Drottinnblessiþigogvarðveitiþig.Drottinnlátisínaásjónulýsayfirþigogséþérnáðugur.Drottinnupplyftisínuauglitiyfirþigoggefiþérfrið.

Svar:Amen.

128 129

Andvana fæðing

Skilgreining: Barn telstsáburðursemvegur500gvið fæðinguog/eða nær 22. vikna meðgöngulengd. Ef fæðing-arþyngd eða meðgöngulengd er ekki þekkt, skalmiðaviðlíkamslengdsemer25sm.

Gera þarf eftirfarandi ráðstafanir: 1. Konanerinnlögðoggangsettstraxogvitaðeraðbarniðsédáið

(staðfestmeðsónarskoðun).2. Mikilvægteraðaðstandandisémeðhenniþegarhúnfærúrskurðinn.3. Ífæðinguerbestaðsamaljósmóðirsinnikonunni(foreldrunum)

einsoghægter.Konanfáiþádeyfingusemhúnóskarsjálfeftir.4. Hvetjaforeldratilaðsjáogsnertabarnið.5. Útbúa minningarpakka s.s. merkibönd, vöggumiða, ljósmynd af

barniogetv.hárlokkogfótaför.6. Setja saltvatnsgrisju utan um fyrirbura, annars vatnshelda

undirbreiðsluoglakutanumbarnið.Merkjavel.7. Skrá fæðingarsögu, fæðingartilkynningu (merkt með krossi),

fylgjubeiðniogkrufningabeiðni(leyfiforeldraþarffyrirkrufningu).Dánarvottorðþarfekki.Fæðingarvottorðerafhentforeldrum.

8. Upplýsa foreldraumatburðarráseftir fæðingunas.s. hvað verðium barnið, hvernig sængurlegan verði, meðf. brjósta, félagslegréttindiofl.

9. Gotterefaðstandandigeturveriðhjákonunniallansólarhringinn.10. Útför,ræðamögulegakosti:

a. útföralvegsérb. útför og jarðsett ofanágröf t.d. látinsættingja,þáþarf leyfi

nánustuaðstandendahans.c. lagt íkistumeðöðrum,þáfærútfararstjóri leyfiaðstandenda

hins látna. Sjaldan er sérstök kistulagning, en kistan er etv.höfðopinviðútförina.Oftastleggjaforeldrartilfötábarnið.

11. Hringjaáviðkomandiheilsugæslustöð.12. Bjóðaforeldrumáframhaldandistuðning.

128 129

Getnaðarvarnir eftir fæðingu

Brjóstagjöfereinanáttúrulegagetnaðarvörninsemtiler.Engintækni-leggetnaðarvarnaraðferðgeturhaftjafnmikiláhrifáfólksfjölguníheim-inum og langvarandi brjóstagjöf. Ef barnið sýgur oft á sólarhring ogbrjóstergefiðaðnóttutil,líðaoftmargirmánuðirþartilegglosverðurog frjósemikemuraftur.Árið1999staðfestiAlþjóðaheilbrigðisstofn-unin (WHO) að brjóstagjöf virkaði sem örugg getnaðarvörn fyrstu 6mánuðinaeftir fæðingu fyrirmæðursemerueingöngumeðbörninábrjósti.Rannsóknirhafasýntframáaðbrjóstagjöfer98–100%öruggsemgetnaðarvörnaðþremskilyrðumuppfylltum:

• Tíðablæðingar eru ekki byrjaðar á ný(blæðingaráfyrstu

8vikunumeruekkitaldarveratíðablæðingar).• Barnið fær ekki reglulega ábót og ekki líða meira en

4 tímar á milli gjafa á daginn eða 6 tímar á nóttunni (barniðereingöngueðanæreingönguábrjósti)

• Barnið er ekki eldra en 6 mánaða.

Smokkurinnersjálfsögðgetnaðarvörnenhettanersíðri,þvíerfittgetur verið að finna hentuga stærð á fyrstu mánuðum eftir fæðingu,meðanvaginaeraðbreytastfyrirvaxandihormónaáhrif.

Lykkjanerhentugoguppsetningauðveld6-12vikumeftirfæðingu.Með-antíðastoppvarireftirfæðingu,semerþvílengrasembrjóstagjöfvarirlengur,veldur lykkjanekkisinnialgengustuaukaverkun,semerauknarblæðingar.Hérálandierlykkjanalgengastagetnaðarvörnkvenna,semaliðhafabörn.Erlendis(íþróunarlöndum)hefurveriðprófaðaðsetjaupplykkjustraxeftirfæðingu,engefistmiðurþví„lykkjuföll“vorutíð.Hormónalykkjanerfrábrugðinkoparlykkjunniaðþvíleytiaðhúninni-heldur lyfið levónorgestrel sem líkir eftir áhrifum prógestrón. Lykkjansjálfhefursínstaðbundnuáhrifálegiðásamaháttogkoparlykkjanenlevónorgestrelbreytirlegslímhúðinniþannigaðhúnverðurekkitilbúin

130 131

tilaðtakaviðfrjóvguðueggi.Levónorgestrelveldurbreytingumáslímileghálsinsogvökvasamsetningu íeggjaleiðurumog torveldarþannigflutningsæðistileggjaleiðara.Misjafnterhversumikiláhriflyfiðhefuráegglos,sumarkonurhafaegglosogaðrarekki.Öryggihormónalykkj-unnarertaliðverameiraen99%.Hormónalykkjanveldurekkiauknumblæðingumeinsog koparlykkjanheldurþvert ámóti geturdregiðúrblæðingumeðaþærjafnvelhættvegnaáhrifahennarálegslímhúð.Samsetta pillan er almennt ekki notuð meðan konur hafa barn ábrjósti,þvíöstrógensamsettupillunnarhafaletjandiáhrifámjólkurfram-leiðslu.

Mini pillansvokallaða(t.d.Exlutona)inniheldureingönguprógesteronvirkt hormón í lágumskammti, hefurekki áhrif ámjólkurframleiðsluoghentarvelsemfyrstagetnaðarvörneftirfæðingu.Helstiókosturhennarerblæðingaróregla,semgeturveriðlangvarandi,enminnkaroftastertíminnlíðuroggeturhúnjafnvellengttímannsemblæðingarstoppvarir.

Hormónasprautan er getnaðarvarnalyf sem gefið er í vöðva á 3jamánaða fresti. Inniheldur hormón sem er mjög líkt náttúrulegu pró-gesteróniogfrásogasthægtinnílíkamannfrástungustaðnum.Kemurívegfyriregglosogþykkirslímí leghálsiogslímhúðí legioghentarþvíágætlegafyrirkonurmeðbarnábrjósti,t.d.þærsemerfitteigameðaðmunaeftiraðtakaminipilluna,enþolahanavel.Talin99%örugg.Helstuókostireruóreglulegarblæðingarogþyngdaraukning.Samsetta pillan er almennt ekki notuð meðan konur hafa barn ábrjósti,þvíöstrógensamsettupillunnarhafaletjandiáhrifámjólkurfram-leiðslu.Talin99%örugg,kemurívegfyriregglos,þykkirslímhúðílegiogslímí leghálsi.Pillanertekiní21dagensíðangerthlé í7daga.Helstukostireruminniblæðingar.Helstuókostireruþyngdaraukningoghækkaðurblóðþrýstingur.

Hormónahringurinnermjúkurplasthringursemsettureruppíleg-göngin, kringum leghálsinn. Hann er fjarlægður eftir 3 vikur og gert

130 131

einnarvikuhlé,áðurennýrhringurersettur.Hannvirkareinsogsam-settapillanenhormónamagniðsemlosnardaglegaerum1/3afþvísemerípillunni.Þóeröryggihansjafntogpillunnarefnotaðurrétt,eðayfir99%.Bólgaogerting í leggöngumgeturkomiðfyrirsvoogvægaukningáútferð.Hanninniheldurbæðiprógesterónogöstrógenogerþvíalm.ekkinotaðurþegarkonurerumeðbarnábrjósti.

Hormónaplásturinn (Evra) er samsett lágskammta getnaðarvörneinsoghormónahringurinn.Hormóninfrásogastfráhúð.Plásturinnersetturáhreina,þurrahúðoghárlausahúð,t.dárasskinnar,utanverðanupphandleggeðaámagann.Skiftaþarfumplásturinnvikulegaoggeraeinnarvikuhléeftir3vikur,einsogmeðhormónahringinn.Auðveldurínotkunoghentarvelþegarkonureruekkimeðbarnábrjósti.Helstuókostirerubrjóstaspennaogertingáhúð.

Near completion of the delivery of the fetal head by the modified Ritgen maneuver. Moderate upward pressure is applied to the fetal chin b the pos-terior hand covered with a sterile towel whle the suboccipital region of the fetal head is held against the symphysis.

Ritgen – Maneuver

132 133

Einkenni aðskotahlutar í öndunarvegiÞarsemréttgreiningeinkennaernauðsynlegtilaðhægtséaðbreg-ðast við er mikilvægt að þeim sé ekki ruglað saman við önnur bráðvandamál, s.s. yfirlið, kransæðastíflu, krampa eða annað sem valdiðgeturandþyngslum,blámaeðameðvitundarleysi.Aðskotahuturgeturvaldiðvægrieðaalvarlegrilokunáöndunarvegi.Þaueinkennisemnotamátilaðgreinavægalokunáöndunarvegifráalvarlegrilokunerutekinsamanítöflu1.Mikilvægteraðspyrjaeinstaklingsemermeðmeðvit-und:„Ertþúaðkafna?“

Aðskotahlutur í öndunarvegi fullorðinna

132 133

bls. 4 Febrúar 2006

A ger ir grunnskyndihjálpar fyrir fullor na

Mynd 2. Grunnendurlífgun.

Grunnendurlífgun fullor inna

ME VITUNDARLEYSI OG ENGIN VI BRÖG VI ÁREITI

EKKI E LILEG ÖNDUN

30 hjartahno á hra anum 100 x á mínútu

Hjartahno :blástur 30:2 ar til sérhæf a sto berst

Hringja í 112

Opna öndunarveg

Endurlífgun fullorðinna

Frekari upplýsingar:http://www.landlaeknir.is/uploads/FileGallery/Kliniskar%20leidbein-ingar/Grunnendurlifgun_leidbein_feb.2006.pdf

134 135

137

End

urlíf

gun

nýbu

raE

ndur

lífgu

nný

bura

134 135

137

End

urlíf

gun

nýbu

ra

136 137

Nálastungur í fæðingafræði

Brautir:

Lu^Le^St^Sp^Ht^Si^Bl^Ki^Pe^Te^Gb^Lr^

Punktar:

Lu7^ Li 4^ St25,29,36^ Ht7^ Si3

Bl25,26,27,28,29,30,32,35,60

Ki1,3^ Pc6^ Te5^ Gb25,26,27,28,29,41

Lr1,3,5,9^ CV2,4,6,7,8,12,17^ GV20

X19^ Chiaoling^ Yintang^ Weimo

Á meðgöngu:

Varist að nota eftirfarandi punkta:Sp6,Bl67,Bl60,Lr3,Li4,Gb21

Ógleði: Pc6,St36,Sp4

Grindar/bakverkir: X19,^Bl26,27,28,29,54,60, Si3,^Gb29,30

Verkirílífbeini: CV2,^Ki11,^Chiaoling,^Lr9,X19, Bl27,28,29,^(Sp6viðfullameðgöngu)

Pudentalvirkni: GV20,Sp9,Bl60

Kvíðioghræðsla: Ht7,^ Ki3

Karpaltunnel: Te5(bestur),^Pc6,7,^Ht7, Si3,^ Li5

Bjúgurámeðgöngu: Sp9,^Te5,^St36,^GV20,^(CV3,6)

136 137

Við fæðingu:

Slökunmild: Yintang-Lu7

Slökunöflugri: GV20,Ht7

Bakverkirsnemma: X19,Bl27-28-60

Bakverkirseint: Bl29-30-60

Verkiraðframansnemma: Gb25-26-41,Sp6

Verkiraðframanseint: Gb27-28,St36,Sp9,Lr3

Alhliðaverkjadeyfing: Li4,Lr3,Sp6,St36,GV20

Ógleði: Pc6,St36

Stífurlegháls: GV20,Bl60,CV4

Opnabeltið: Gb26,Gb41

Ótímabærrembingur: Bl35,Gv20

Hríðarörvandi: Bl60,Bl67(stutt),Li4,St36,

Sp6,Bl32

Óvirkarkvalafullarhríðar: Li4,St36,Sp6

Föstfylgja: Bl67,St25

Atoni: Sp1,Lr1,Bl60,Bl67

Saumalabía: CV2,Ki11,Sp9,Li4,

Eyra:Shenmen,Sympaticus,

externalgenitalíatilrectum

Saumavagina: Bl35,Bl36

138 139

Eftir fæðingu:

Eftirverkir: CV6,Sp9,Li4

Verkiríbörmumeðaspöng: CV2,Sp9,Li4,

Hægðatregða: St25,Li4,St36

Bjúgurp.p.: CV6,Ki3,Sp6,Sp9,St36, Te5(karpaltunnel)

Verkirígrindoglífbeini: Bl27,Bl28,Bl29,CV2

Brjóstaspenna: CV17,St18(nudda),Ht3, Lr3,GV20

Hitiogroðiviðmjóklurstíflu: Ht3(sömumeginogbrjóstið)

Verkurv.stíflu: Lr3

Aukamjólkurmyndun: CV17,Si1(+styrkingeða slökun)ognudda St 18

Spennaíhnakkaogherðum: NuddaGb21

Þvagteppa: CV3,Ki3

Kuldahrollurogskjálfti: Gb41,Te5

Slökun: 1.YintangogLu7 2.GV20ogLu7 3.GV20ogLr3

138 139

Vökvagjöf/dropahraði

droparMagn/sólarhr. ml./klst. dropar/mín. ml.áklst mín.

480 ml. 20 ml. 6.5 12 4

600 – 25 – 8.0 24 8

720 – 30 – 10.0 36 12

690 – 40 – 13.0 48 16

1.200 – 50 – 16.0 60 20

1.440 – 60 – 20.0 72 24

1.560 – 65 – 21.5 84 28

1.680 – 70 – 23.0 96 32

1.800 – 75 – 25.0 108 36

1.920 – 80 – 26.5 120 40

2.040 – 85 – 28.0 132 44

2.160 – 90 – 30.0 144 48

2.400 – 100 – 33.0 156 52

2.520 – 105 – 35.0 168 56

2.620 – 110 – 36.5 180 60

2.880 – 120 – 40.0 192 64

3.000 – 125 – 41.5 200 68

3.120 – 130 – 43.0

3.360 – 140 – 46.5

3.480 – 145 – 48.0

3.600 – 150 – 50.0

140 141

Áhugaverðar vefsíður fyrir fagfólk og verðandi foreldra

Ljósmóðir.is,upplýsingarummeðgöngu,fæðinguogsængurleguávegumLjósmæðrafélagsÍslands.http://www.ljosmodir.iswww.heilsugaeslan.iswww.fyrirburar.is

ACE Graphics. Vefsíða ACE Graphics sem sérhæfir sig íforeldrafræðslu. Mest umfjöllun um bækur og fræðsluefni en einnigsitthvaðsemkomiðgeturverðandiforeldrumaðgagni.http://www.acegraphics.com.au/Babycenter. Skemmtileg, almenn vefsíða fyrir verðandi og nýorðnaforeldra.Dálítið„amerísk“enenguaðsíðurvelþessvirðiaðheimsækja.http://www.babycenter.comBabyZone.Bandarískvefsíðameðýmsusemtengistbarneignaferlinuogþvíaðveraforeldrar.http://www.babyzone.comBirthing The Future.VefsíðasemunninerafSuzanneArms,enhúner höfundur bókanna „Immaculate deception“ 1 og 2, en fyrri bókinolli straumhvörfum í viðhorfum almennings og heilbrigðisfagfólks tilfæðingaíBandaríkjunum.http://www.birthingthefuture.comChildbirth Enhancement Foundation. Vefsíða félagsskapar sembeitir sér fyrir betri upplifun af barnsburði með fræðslu og þjálfunfæðingarfélaga.Athyglisverðsíða.http://www.cefcares.orgChildbirth.Org. Vefsíða sem styður meðgöngu og fæðingu semnáttúrulegtferli.http://www.childbirth.orgThe Compleat Mother.Tímaritogvefsíðaummeðgöngu,fæðinguogbrjóstagjöf.http://www.compleatmother.comHypnobirth,Sjálfsdáleiðslutækniífæðingumhttp://www.hypnobirthing.co.uk,http://www.hypnobirthing.co.comLa Leche League International.Vefsíðastærstubrjóstagjafarsamtakaheims.Stútfullafupplýsingum,ráðumoghvatningu.http://www.lalecheleague.orgThe BrazeltonCenter http://www.touchpoints.org

Lýðheilsustöðwww.lydheilsustod.is

140 141

The Midwife.Vefsíða fyrir ljósmæðurog foreldraummeðgönguogfæðingu.Gefurnokkraráhugaverðartengingarviðaðrarsíður.http://www.themidwife.orgMidwifery Today.Tímaritogvefsíðafyrirljósmæðurogalmenningummeðgöngu,fæðingu,brjóstagjöfogungbarnið.Ánáttúrulegumnótum.http://www.midwiferytoday.comMotherstuff. Vefsíðasemgefurmargatenglaíalltmillihiminsogjarðarsemtengistbarneignumogforeldrahlutverki.Ekkialltjafngáfulegt-enþáerbaraaðveljaoghafna.http://www.motherstuff.comUpplýsingarumtannverndfyrirbarnshafandikonurmáfinnaáwww.tannheilsa.is

Doktor.Íslenskvefsíðaumýmislegtervarðarheilbrigði,þarámeðalstórkafliummeðgöngu,fæðingu,brjóstagjöfogungbarnið.http://www.netdoktor.isNurturing Online.Kanadískt tímaritogvefsíða fyrir foreldra.Styður„mjúkt“uppeldi,brjóstagjöfogfjölskyldusamveru.http://www.nurturing.caParents Place.Vefsíðaummeðgöngu,fæðinguogfjölskyldulíf.http://parentingivillage.comPregnancy Today.Vefsíðameðhinuogþessusemtengistmeðgönguogfæðingu.http://www.pregnancytoday.comWomen.com.Vefsíðafyrirkonurþarsemerfjallaðumýmislegtsemkonum er hugleikið, þar á meðal meðgöngu, fæðingu og ungbarnið.Síðanermjögalmennseðlisogekkieralltsemsamræmistíslenskumaðstæðum-enhúnerskemmtileg.

http://www.brjostagjof.isíslenskurvefurumbrjóstagjöfhttp://www.inamay.comvefurinumaywww.fkb.isfræðslaumkynlífogbarneignirhttp://www.gynzone.dk/e-laering-demodönsksíðaþarsemfariðerísaumaskað,myndböndánetinu.Á veraldarvefnum eru þúsundir annarra vefsíðna sem tengjast barn-eignarferlinu.Leitarvél, t.d.AltaVista.Helstu leitarorðineru:childbirth,pregnancy,birth,breastfeeding,infant,baby,midwife,parenting.

142 143

Stjórn og nefndir LMFÍ

Formaður: GuðlaugEinarsdóttir, s.8616855 [email protected]ður: HelgaSigurðardóttir, s.6986496 [email protected]:SteinunnBlöndal, s.8984938 [email protected]:JóhannaSkúladóttir, s.8971335,[email protected]:IngaSigríðurÁrnadóttir, s.8661451 [email protected]:JennýIngaEiðsdóttir s.6958663 [email protected]ðstjórnandi:JónínaBirgisdóttir, s:8222938 [email protected]

Aðaltrúnaðarmaður:GuðrúnPálsdóttir [email protected]

Ritnefnd:Ritstjóri: RitnefndákveðurHrafnhildurÓlafsdóttir, s.8461576 [email protected]ÓlöfÁstaÓlafsdóttir, s.8634623 [email protected]íðurIngaKarlsdóttir, s.8999803 [email protected]únSvavaJónsdóttir, [email protected]íaGuðmundsdóttir s.8699975 [email protected]ðurLísaSigurðardóttir, s.5641805 [email protected]:Formaður: JónínaBirgisdóttir s.8222938 [email protected]ÁrnýAnnaSvavarsdóttir, s.6951261 [email protected]ðrúnFemaÁgústsdóttir s.8499923 [email protected]ðrúnKormáksdóttir s.8646995 [email protected]ðurBachmann, s.6910417, [email protected]ðurLMFÍ

142 143

Fræðslu- og endurmenntunarnefnd:Formaður:HannaRutJónasdóttir s.6983637 [email protected]únSvavaJónsdóttir s.6960888 [email protected]íaHaraldsdóttir, s.8685407 [email protected]óraKarlsdóttir s.8917997 [email protected]álaHelgadóttir s.6910864 [email protected]

Sjóðanefnd:AnnaSigríðurVernharðsdóttir s.8612103 [email protected]étaMatthíasdóttir s.6965087 [email protected]ÓlöfÁstaÓlafsdóttir, s:8634623 [email protected]ðurLMFÍGjaldkeriLMFÍ

Kjörnefnd:Formaður:ÞórdísKlaraÁgústsdóttir, s:6959059 [email protected]ðardóttir, s:8605568 [email protected]óleyTorfadóttir, s:8601967 [email protected]ðanefnd: Formaður:GróaMargrétJónsdóttir, s:8649240 [email protected]örgEiríksdóttir, s:6988610 [email protected]ðardóttir, s:6943518 [email protected]

Fulltrúar á BHM fundum:FormaðurLMFÍFormaðurkjaranefndarAuktveggjafulltrúaáaðalfundBHM

Fulltrúi á NJF: FulltrúiúrstjórnVarafulltrúi:HildurKristjánsdóttir, s:5571591 [email protected]

Fulltrúi á ICM: Fulltrúisemstjórntilnefnir

Fulltrúar LMFÍ í samtökum heilbrigðisstétta:FormaðurLMFÍTveirfulltrúarsemstjórnvelur

144 145

Um merki Ljósmæðrafélags Íslands

Áárunum1987-1989varávegumLjósmæðrafélagsÍslandsunniðaðþvíaðlátahannaogsmíðanýttbarmmerkifélagsinsaðsamnorrænnifyrirmynd.Fyrirmyndinnivorusettarnokkuðfastarskorður,þvímerkiðáttiaðsýnalífsinstréogjafnframtveraeinkennandifyriríslenskarljós-mæður.

GuðbjörgHlífPálsdóttir,listakonatókaðséraðleggjaframtillöguaðnýjuútlitimerkisinsogvarnýbarmnælaLjósmæðrafélagsÍslandsgerðeftirteikninguhennar.

Upphaf samnorrænsmerkis ljósmæðramá rekja tilDanmerkur, enþar var ákveðið á aðalfundi danska ljósmæðrafélagsins 30. október1917aðgeramerkitilaðauðkennaljósmæðurogfjórartillögurlagðarframíupphafiogvaldifélagiðeinatilaðsendafélögunumtilumfjöll-unar.Þessitillagavarsamþykkt1918ogmerkiðtekiðínotkun1919ogætlaðaðverasameiningartáknljósmæðraíDanmörku.

Árið 1943 fara sænskar ljósmæður að huga að merki fyrir sig ogbeinaþeirri fyrirspurn tilDanskaLjósmæðrafélagsinshvortþærmeginotadönskufyrirmyndina.Þessuerindiþeirravarveltekiðogsænskamerkiðhannaðíþessumsamadúr.

ÞaðersíðanákveðiðástjórnarfundiNorðurlandasamtakaljósmæðra(NJF)íKuopioíFinnlandiárið1951aðljósmæðrafélögáNorðurlönd-umsameinistumaðnotasömufyrirmyndinaímerkjumsínum,enþaðerLífsinstréogskulihvertlandauðkennasittmerkiáeinhvernhátt.

Myndinádanskamerkinuerlífsinstréúrgulliádökkbláumgrunniogerfyrirmyndinfenginúrnorrænnigoðafræðiþarsemsegir;

,,ÍmiðriveröldinnistenduraskurinnYggdrasil,semergrænnbæðiveturogsumar.Hannerkallaðurtréheimsinsoghefurmikiðvaldoggeymirmörgleyndarmál.Ígreinumhansfæðistsálin,eneftirþvísemguðirogmennvitabesterYggdrasileldrienheimurinnogbitbein ístöðugri baráttu góðs og ills” (Henning Jaquet, lidt om DADJ´s em-blem).

Einnigersagt fráþví íbókinniGoðogGarpar,úrnorrænumsög-um(BrianBranston,1978),,....aðviðupphafragnarakahafiYggdrasill

144 145

skolfið.Askurinnhaggaðistenféllekki.Tværmannverurhöfðuþáfyr-irhyggjuaðklifrauppílimasksinsogleynastíþykkurlaufskrúðinuíþaðmundsemSurturslöngvaðieldiyfirallahluti.Þessarmannverur,karlogkonaaðnafniLífogLífþrasirbjörguðust.Fráþeimkemursvomikilkynslóðaðbyggjamunheimallan.”

MerkiLjósmæðrafélagsÍslandseríþessumandaogsýnirgrænttréá hvítum grunni sem er tákn íssins sem er eitt höfuðeinkenna landsokkarogáaðsýnaaðtréðvexallsstaðar.Utanmeðerdökkblárönd,hafiðsemumlykur landiðog ísinnogerhúnafmörkuðbeggjavegnameðgylltrirönd,táknieldsinssemalltaferstuttíogáttistóranþáttímótunþessalands.

Íbláu röndinni ernafn félagsins ritaðgylltumbókstöfumogneðstfyrir miðju er þríarma gylltur ljósastaki sem hefur þríþætta merkingu.Hannerþríarmasemminniráaðþríreðaþríhyrningurertáknfrjósem-innar,hannminnirá ljósiðsembarniðsérfyrstasinniviðfæðinguogviðtökumstarfsheitiokkarafogaðsíðustuminnirhannáaðhaldaætiðvökusinni.

Reykjavíkíapríl1989Endurskoðaðífebrúar2006HildurKristjánsdóttir.

146 147

1.Vitjunfyrirfæðingu(2,0klst)hámark3vitjanir............... 28ein.

2.Heimafæðing(20klst)......................................................... 468ein.

3.Vitjuneftirfæðingu(2klst),hámark11vitjanir............... 28ein.

4.Bráðaútkalltilsængurkonu(2klst)................................... 31ein.

5.Vitjuneftirkeisarafæðingu(2klst),hámark8vitjanir..... 31ein.

6.Akstursálagskv.7.mgr....................................................... 7ein.

Miðaðerviðaðumræddarvitjanirséuinnan10dagafráfæðingu.

Gjaldskrá fyrir ljósmæðraþjónustu frá 1. mars 2009

Heimaþjónusta ljósmæðraRammasamning milliSjúkratryggingaÍslands(SÍ)ogljósmæðra,semfengiðhafasamþykkiSÍtilaðstarfaviðfæðingarogumönnunsængurkvennaíheimahúsumer að finna í heild á sjukra.is

Eyðublöð fyrir heimaþjónustu eraðfinnaásjukra.isundir:eyðublöðogvottorð.

Faglegar leiðbeiningar fyrir heimaþjónustu ljósmæðraer að finna á vef landlæknisembættisins og ljósmodir.is

Einingaverð

146 147

Túlkaþjónusta í heimaþjónustuÞau fyrirtæki sem bjóða túlkaþjónustu eru:

Alþjóðahús,frekariupplýsingaráslóðinni:http://www.ahus.isInterCultural Iceland,frekariupplýsingaráslóðinni:http://www.ici.isSamskiptamiðstöð heyrnarlausra og heyrnarskertra,frekariupp-lýsingar á slóðinni: http://www.shh.isHeilbrigðis- og tryggingamála-ráðuneytiðgreiðirfyrirtúlkaþjónustuíheimaþjónustu.

Ljósmæðuríheimaþjónustupantatúlkhjátúlkaþjónustuogtúlkaþjón-ustansendirreikningtilHeilbrigðis-ogtryggingamálaráðuneytisins.

Ákvæðiumréttátúlkunáupplýsingumeruí5.gr.laganr.74/1997umréttindisjúklinga (sjáhéraðneðan)enengin frekariútlistuneráþessuákvæði.Þaðerþvímat ljósmóðurinnarhversumikillar túlkunarerþörf.

5. gr. Sjúklingur á rétt á upplýsingum um: a. heilsufar,þarámeðallæknisfræðilegarupplýsingarumástand

ogbatahorfur,b. fyrirhugaðameðferðásamtupplýsingumumframganghennar,

áhættuoggagnsemi,c. önnurhugsanlegúrræðienfyrirhugaðameðferðogafleiðingar

þessefekkertverðuraðhafst,d. möguleikaáaðleitaálitsannarslækniseðaannarraheilbrigð-

isstarfsmannaeftirþvísemviðáummeðferð,ástandogbata-horfur.

Þessskalgetiðísjúkraskrásjúklingsaðupplýsingarsamkvæmtþess-arigreinhafiveriðgefnar.

Upplýsingarsamkvæmtþessarigreinskulugefnarjafnóðumogtilefniskapastogáþannháttogviðþauskilyrðiaðsjúklingurgetiskiliðþær.

Eigiíhlutsjúklingursemekkitalaríslenskueðanotartáknmálskalhonumtryggðtúlkunáupplýsingumsamkvæmtþessarigrein.

SkjólstæðingisemekkiersjúkratryggðuráÍslandi,bersjálfumaðgreiðafyrirtúlkaþjónustunaeinsogheimaþjónustuna

Eftirkl18hækkargjaldskrátúlksúr9000kr.áklst(lámarksútkall2klst)í13.000kr.(upplýsingarfráAlþjóðahúsi).

148 149

Ljó

smæ

ðra

féla

g Ís

lan

ds

Laun

ataf

lan

r

Núm

er

Gild

irfrá

01.

08.2

008

til 3

1.03

.200

9

Hlu

tfall

yfirv

innu

afm

ánað

arla

unum

er

0,95

%Fu

llde

sem

beru

ppbó

ter

44.1

00Fu

llor

lofs

uppb

óte

r23

.600

391.4

88

148 149

2.40

7,65

150 151

3.719,14

150 151

33,33

%

802,47

152 153

55%

1.324

,21

152 153

90%

2.166,89

154 155

45%

1.083

,44

154 155

5.38

2,96

156 157

(yfirv

innuá

lag +

yfirvi

nna =

stór

hátíð

arkau

p)

1.652,78

156 157

Trúnaðarmenn LMFÍ á stofnunumAðaltrúnaðarmaðurGuðrúnPálsdó[email protected]

AusturlandGunnþóraSnæþórsdóttir,[email protected]

HSSBjörgSigurðardóttir,[email protected]

HSU og SuðurlandBjörkSteindórsdóttir,[email protected]

HVE og VesturlandGíslínaLóaKristinsdóttir,[email protected]

LSH – HreiðriðAnnaEðvaldsdóttir,[email protected]

LSH – Fósturgreiningar og mæðraverndGuðlaugBjörnsdóttir,[email protected]

LSH – FæðingagangurHrafnhildurÓlafsdóttir,[email protected]íaG.Þórisdóttir,[email protected]ðrúnSigríðurÓlafsdóttir,[email protected]

LSH – Meðgöngu- og sængurkvennadeildSveinbjörgBrynjólfsdóttir,[email protected]óttir,[email protected]

NorðurlandMálfríðurSt.Þórðardóttir,[email protected]

158 159

Til minnis

160 161

Til minnis

162 163

Til minnis

164 165

Til minnis

166 167

Til minnis

168 169

Til minnis

170 171

Til minnis

172 173

Til minnis

174 175

Vik

aM

Þ

M

iFi

Fö

L

S

M

Þ

Mi

Fi

Fö

LS

1-2

3-4

5-6

7-8

9-1

0

11-1

2

Vikur Dagsetningar

1.1

23

45

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

22

34

56

7

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

1.

32

34

56

7

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

42

3

4

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1.

5

174 175

Vik

aM

Þ

M

iFi

Fö

L

S

M

Þ

Mi

Fi

Fö

LS

Dagsetningar

23

45

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

62

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1.

72

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

82

34

56

7

8

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

92

34

5

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1.1

02

3

45

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

11

23

45

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1.

12

23

45

67

89

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1.

12

34

56

78

176

Til minnis

fylgjan

Documents