gİybİs

8/16/2019 GİYBİS

1/6

Jeodezi Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi Ocak 2004/90

Bilimsel Yazımda Biçim ve ‘GİYBİS’ Düzenlemesi

Çetin MEK İK

Özet

Bilimsel yaz ımda temel unsur açık anlat ımd ır. Asl ında açık anlat ımher türden ileti şimin temel özelli ğ i olmal ıd ır. Ancak, bir konu ilkdefa söylendi ğ i zaman açık anlat ım daha da önem kazanır. Bilimselbir deney, sonuçlar ı yayınlanı p anla şılmad ıkça tamamlanmı ş

sayılmaz. Bilimsel yaz ım, al ıcı ya açık bir sinyalin ula şt ır ılmasıd ır vebu sinyalin ta şı yıcı ö ğ esi olan sözcükler mümkün oldu ğ unca açık vebasit olmal ıd ır. Do ğ al olarak tüm bunlar ın düzenli bir sıradaaktar ılmı ş olması , okuyucuda anlama duygusunu uyand ır ır, sunulanbulgular ın gerekti ğ inde tekrar edilebilirli ğ ini sa ğ lar ve bilimsel

yaz ımdan istenilen amaç da yerine getirilmi ş olur. Bu yayında tümbunlar ı sa ğ layabilen bir bilimsel makale yaz ım biçimi olan ve İ ngilizce k ı saltması IMRAD olarak bilinen düzenlemenin geli ştirilmi ş versiyonu olan G İ YB İ S ( Gi ri ş , Y öntemler, Bulgular, İ rdeleme ve S onuçlar) düzenlemesi açıklanmı şt ır. Giybisdüzenlemesine ek olarak bilimsel bir makalenin vazgeçilmezleri olanba şl ık, k ı sa özet ve kaynaklara gönderme yapma da bilimsel yaz ımdabütünlük sa ğ lanması amacı yla k ı saca anlat ılmı şt ır.

Anahtar SöcüklerBilimsel yazım, makale, Imrad, Giybis

Abstract

Form in Scientific Writing and “Giybis (Imrad)”Arrangement

Basic element in scientific writing is clear expression. In fact, clear

expression should be a basic characteristic for any kind ofcommunications. It gains, however, more importance when a subject

is first mentioned. A scientific experiment is not regarded ascomplete unless its results have been published and understood

clearly. Scientific writing is a transmission of signal to receiver, andwords being the carriers of this signal must be clear and simple asmuch as possible. Naturally, carrying forward all these elements inan orderly manner stimulates the feeling of understanding in

readers, and grants repeatability of results presented, if necessary,and the purpose of scientific writing prevails as a result of these. A

form of scientific writing described as the GIYBIS arrangement isexplained in detail in this paper .The GIYBIS arrangement (the

Turkish acronym for Introduction, Methods, Results, Discussion and

Conclusion) complies all the requirements of a clearly written

scientific article. It is the derived and improved version of the English acronym IMRAD arrangement. In addition to this Giybisarrangement, how to write a title, abstract and attributions in a

scientific writing is also included for the sake of completeness of a

well-written scientific article and for they are indispensable in the

world of scientific writing.

KeywordsScientific writing, article, Imrad, Giybis

1. Giriş

İnsanlar ın birbirleriyle iletişimi neredeyse insanlık tarihikadar eskidir ve ilk iletişim çabalar ının mağara yüzeyleriüzerine kazınmış resim ve yazılar olduğunu bilmekteyiz.Mağaralardaki sabit kaya yüzeylerinden taş tabletler üzerineresim ve yazı kazımaya geçen iletişim, daha sonralar ı kiremittabletler, taşınabilir papiruslar (papirus bitkisininden eldeedilen sayfalar) ve par şömen (hayvan derisinden yapılansayfalar) yoluyla yapılmaya başlamıştı. Çok sayıda insana

bilgi verme isteği ve kayalara göre çok daha hafif yazı altlıklar ının keşfiyle Eski Yunanlılar, Efes, Bergama veİskenderiye’de büyük kütüphaneler kurdular. Bergama’dakikütüphanede M.Ö. 40 yıllar ında el yazması 200.000 cilt kitapvardı. M.S. 105’te Çinliler iletişimin modern altlığı olankağıdı keşfettiler (TUCHMAN, 1980).

İnsanlığın iletişim tarihindeki belki de en önemli buluşumatbaadır. M.S. 1100 yıllar ında Çin’de icat edilmesinekar şın, batılılar M.S. 1455 yılında 42 satırlık İncili basan

Gutenberg’i matbaanın mucidi kabul etmektedirler.Avrupa’da 1500 yılına kadar binlerce kitabın binlerce nüshası (incunabula) Gutenberg’in buluşu kabul edilen matbaayla

basıldı.

İlk bilimsel dergiler olan Journal des Scavans (Fransa) vePhilosophical Transactions of the Royal Society of London(İngiltere)’in her ikisi de 1655’te basılmıştı ve o tarihten buyana dergiler, bilimde önemli iletişim altlığı olarak görev

41

8/16/2019 GİYBİS

2/6

8/16/2019 GİYBİS

3/6


yazmadan önce makalenin tamamının yazılması önerilmektedir (CREMMINS, 1982).

4. GİYBİS’in Gi’si : Giriş

Yukar ıda açıklananlar makalenin ön hazırlıklar ıydı. Başlık vek ısa özet makalede başlarda yer almasına rağmen, makaleyazanlar bilirler ki bunlar makalenin tamamı yazıldıktansonra hazırlanır ve başına konur. Bilimsel bir yazının ilk

bölümünün “giriş” olması uygun bir seçimdir.

Sunulan çalışmanın niteliği ve içeriği giriş bölümündeolurunca tüm açıklığıyla ortaya konmalı; sorun k ısacatanımlanmalıdır. Sorun ak ılcı ve anlaşılır bir biçimde

belirtilmezse okuyucu sizin sorununuzla ve dolayısıyla

çözümünüzle ilgilenmez ve okuyucuyu daha baştankaybedersiniz. Çözümünüz ne kadar cazip olursa olsun,

baştan okuyucuyu makalenize perçinleyemezseniz onu çözümk ısmına ulaştıramazsınız. Bu nedenle girişte okuyucuda ilgiuyandıracak bir aracınız olmalıdır. Bunu yapmanın en iyiyolu bu konuyu niçin seçtiğinizi ve çözümün neden gerekliolduğunu anlatmaktır.

Giriş bölümünde, okuyucunun konuyla ilgili daha önceyayımlanmış bilgilere başvurmadan sunulan çalışmanınsonuçlar ını anlamaya ve değerlendirme yapmaya olanaktanıyacak yetkin ölçüde temel bilgiler verilmelidir.Okuyucuyu kaybetmemek ve ileriki bölümlere daha iyi

yönlendirebilmek için girişte ilgili yayı

nlardeğerlendirilebilir.

Bununla birlikte; girişte, sunulan çalışmada hangi yaklaşımizlendiği ve uyguladığınız araştırma yöntemi anlatılmadır.Okuyucunun sorunun ne olduğunu ve sizin onu çözmek içinnasıl bir yol izlediğinizi anlaması için yapılan çalışmalar veseçtiğiniz yöntem ya da yöntemler iyi sunulmalıdır. Giriş

bölümünde yapılması gerekenleri aslında bir tümceyleözetlemek mümkün: Okuyucuya makalenin tamamında rahathareket etmesini sağlayacak bir çeşit yol haritası sunulmalıdır.

5.

GİYBİS’in Y’si : Yöntemler:

Giriş bölümünde kullanılan yöntem ya da yöntemler k ısaca belirtilmişti. Burada ise yöntemler tüm ayr ıntılar ıylasunulmalıdır. Bu bölümün temel amacı araştırma yaptığınızdüzeneği ve düzenek tasar ımını tanımlamak ve hatta uygungörüyorsanız savunmaktır.

Yöntemlerin tanımlanması, konuyu bilen kişilerin istedikleritakdirde tekrarlamalar ına olanak sağlayacak kadar bilgi

vermeyi gerektirmektedir. Üretilen sonuçlar ın bilimseldeğerinin olabilmesi için, sizin ayr ıntılı olarak verdiğinizyöntemlerin izlenerek başkalar ı taraf ından yeniden üretilebilir

olması gerekir. Bundan dolayı, başkalar ını sizinsonuçlar ınızın yeniden üretilebilir olduğuna ikna etmenin enemin yolu deneylerin tekrar ı için gerekli ana hatlar ı anlatmaktır. Gerçi makaleyi okuyan bir çok kişi taraf ından,kullandığınız yöntemler çok özel yöntemler olmadıkça, zaten

biliniyor olacağından bu bölüm atlanacaktır, fakat yukar ıdasözü edilen nedenlerden ötürü bilimsel bütünlük nedeniyleyöntemler ayr ıntılı olarak sunulmalıdır.

Yöntemlerin anlatımı aslında biraz yemek tarifini andır ır. Bir büyüklük ölçüldüyse, nerede, hangi koşullar altında, hangidonanım kullanılarak, ne kadar sürede ve hangi formülasyonve gerekiyorsa hangi düzeltme değerleri uygulandığı açıkça

sunulmalıdır. Ne, ne kadar ve hangi sorular ı, okuyucununçözmesine bırak ılmadan yazar taraf ından tam olarakyanıtlanmalıdır.

İstatistiksel analiz ve değerlendirmeler bilimsel makalelerdegenellikle zorunlu olabilmektedir. Yine de, istatistikselyöntemleri ayr ıntılı anlatmak yerine üretilen verilerinsunulmasında ve değerlendirilmesinde yarar vardır. Aksitakdirde herkesin bildiği şeyleri uzun uzadıya anlatmakokuyucuyu bilgilendirmekten öte, yazar ın bu konuyu yeniöğrendiğini ve okurlar ın da aynı bilgilenmeye gereksinimiolduğunu düşündüğünü gösterecektir. Sıkça kullanılanistatistiksel yöntemler ayr ıntılı açıklamaya girmedenverilmelidir; bununla beraber, modern, yeni ya da sıradışı yöntemler açıklama gerektirebilir ya da ayr ıntılı bilgi içinkaynak gösterme gerektirebilir. Çeşitli yöntemler rasgelekullanılıyorsa, yöntemi k ısaca tanımlamak ve kaynak vermekyararlıdır.

Bu bölümde bulgular ve yorumlar bulunmamalıdır.Yöntemler bölümünde, sadece bunlar ı yetenek ve bilgisi olankişiler taraf ından yeniden üretilebilmesi için gerekli bilgi

bulunmalıdır.

6. GİYBİS’in B’si : Bulgular:

Bulgular bölümü, makalenin belki de en önemli bölümü olanve üretilen verilerin yani bulgular ın sunulduğu bölümdür. Bu

bölümde, ilk olarak “genel sunum” yansıtacak biçimde veyöntemler bölümünde önceden verilmiş ayr ıntılar ı yinelemeden deneylerin genel bir tanımı verilmelidir.Sonrasında da bulgular sunulmalıdır. Bulgular ın geçmiş zaman kipinde sunulmasında yarar vardır; şu testten şu değer

bulunmuştur veya şu yöntemin uygulanmasıyla şu kadarsapma belirlenmiştir gibi...(WOODFORD, 1968)

43

8/16/2019 GİYBİS

4/6


Bulgular ı sunmak demek, her yapılan ve birbirinin aynısı bulgular ı ardı sıra tekrarlamak demek değil; örnek teşkiledecek kümeyi bulgu olarak sunmak demektir. Sunduğunuz

bilgilerin her şeyi kapsaması ve hiçbir şeyi dışlamaması demek sizin sınırsız bilgiye sahip olduğunuzu göstermez;aslında sizin iyi ayr ım yapamadığınızı gösterir(AARONSON, 1977).

Sadece bir ya da birkaç bulgu sunulacaksa bölüm içindetanımlanmalıdır; fakat tekrarlı bulgular sunulacaksa tablo yada grafiklerden yararlanılmalıdır. Tekrarlı olsun veya olmasınher bulgu anlamlı olmalıdır. Sonuca etkisi olmayan bulgular ı mümkün olduğunca sunmaktan kaçınılmalıdır. Bununla

beraber, elde edilen bulgular ın olumsuz yönlerini detanımlamakta yarar vardır. Sizin kendi test koşullar ınızda

bulamadığınız şey, başkalar ının belki de farklı koşullarda

farklı sonuçlar bulmasına ilham verebileceğinden oldukçaönemlidir. CARL SAGAN (1977) bunu “kanıtın yokluğu,yokluğun kanıtı değildir” ünlü sözüyle çok iyi ifade etmiştir.

Bulgular ın anlatımında çok edebi, ağdalı ve süslü ifadelerkullanılmamalı ve ifadeler k ısa olmalıdır, diğer bir ifadeyle,tüm dünyada kullanım alanı bulmuş olan K.I.S.S. kuralı uygulanmalıdır. (K.I.S.S: Keep It Short and Simple- K ısa veBasit Tutunuz). Bilim dünyasına katk ıda bulunmasını düşünerek ürettiğiniz bilgiyi sunduğunuz bölüm bulgular

bölümü olduğundan, bulgular ın açık ve net olaraksunulmasına gereksinim vardır.

7.

GİYBİS’in İ’si : İrdeleme:

Büyük olasılıkla bir makalenin en zor bölümü irdeleme bölümüdür; çünkü bu bölümde bulgular ın yazar ya dayazarlar taraf ından ne anlama geldiği yorumlanmaktadır.Zorluğu yazınsal k ısımdan daha çok yazardankaynaklanmaktadır. Yazar ürettiği bulgular ın ne anlamageldiğini bilmiyorsa ya da iyi yorumlayı p anlatamıyorsa,

bulgular ı ne kadar cazip ve ilgi çekici olursa olsun, yayın yahakemler taraf ından reddedilir ya da okuyucular taraf ındangerektiği ilgiyi göremez.

Çok laf kalabalığı yapılmış bir irdeleme bölümü, konuyahakim kişilerde yazar ın ortaya koyduğu bulgulardan veyayaptığı yorumlardan şüphe duyduğu duygusunuuyandırabilmekte ve Doug Sevile’in dediği gibi “ahtapot gibikoruyucu bir mürekkep bulutunun arkasına saklanmakta”olduğu düşüncesini ak ıllara getirebilmektedir (DAY, 1996).

İyi bir irdeleme bölümü yazmanın ilkelerini şu şekildesıralayabiliriz:

(a) Bulgular ın gösterdiği prensipler, ilişkiler vegenelleştirmeler yazmaya çalışılmalıdır. İyi birirdeleme bölümünde “irdeleme” yapılır; bulgular

bozuk plak gibi yeni baştan tekrarlanmaz.

(b) Bulgular arasında uyum olmayan veya ilgikurulamayan noktalara değinmekte yarar vardır veuyumlu olmayan bulgular gizlenmeye ya da yoksayılmaya çalışılmamalıdır.

(c) Bulgular ın ve yorumlar ın daha önce sunulmuş çalışmalarla olan ilişkisini (onaylayan ya da kar şıtolduğunu) gösteren irdelemelerde bulunmak, bilimdünyasına ve okuyucuya daha verimli olacaktır.

Bulgular ve irdeleme bölümlerini birleştirmek sonzamanlarda çok sık kar şılaşılan bir eğilim olmakta ve hatta bu birleşik bölüme “tartışma” adı verenler de görülmektedir.İster bu bölümler bulgular ve irdeleme olarak ayr ı olarakyazılsın isterse de birleştirilerek yazılsın, yukar ıda sunulan

bilgi ve önerilere her iki biçimde de dikkat etmek makalenin

niteliğini artırmak açısından önemlidir .

8. GİYBİS’in S’si : Sonuçlar:

Aslında bulgular bölümünde neyi hangi boyutta bulduğumuzuaçıklamış ve irdeleme ya da tartışma bölümünde bundangerekli anlam ve dersleri çıkarmıştık; sonuçlar bölümüne halagereksinim var mı diye düşünülebilir. Gerçi günümüzde budüşünceyle hareket edip irdeleme/tartışma bölümüylemakalesini bitirenler olduğu halde, ayr ı bir sonuçlar

bölümünün bulunması gerektiğine inananlar oldukça fazla ve bu yayının yazar ı da o çoğunluğun için yer almaktadır.

Sonuçlar bölümünün temel amacı gözlenen gerçeklerarasındaki ilişkileri vurgulayarak göstermektir. Bunuyaparken evrensel çıkar ımlara erişmeniz gerekmemektedir.Tüm doğrular ı ortaya dökmeye çok az olasılıkla gücünüzyeter. Yapabileceğiniz en iyi iş, doğrular ın yalnızca birk ısmına erişmektir ve doğrular ınızın bu k ısmı bulgular ınıza

dayanmalıdır. Ancak bulgular ınızın sizi götürdüğü yerdendaha uzak yerlere erişirseniz ya da erişmeye çalışırsanız, bulgularla desteklenen sonuçlar ınızın bile kuşkulu olduğugörünümü veren bir duruma düşebilirsiniz (DAY, 1996).

Yapılan çalışmanın kuramsal yönleri yanında uygulamayayönelik yanlar ı da ortaya serilmelidir. Bu ortaya serilenuygulamaya yönelik sonuçlar önerilerle desteklenirse, hemokuyucuya geniş bir perspektif kazandır ılmış, hem de benzer

44

8/16/2019 GİYBİS

5/6

8/16/2019 GİYBİS

6/6


yoktur; hatta listenin oluşumu göndermelere göreyapılmaktadır.

Yazarın Notu: Bu makale, Zonguldak KaraelmasÜniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeodezi ve FotogrametriMühendisliği Bölümünde yazar taraf ından lisansöğrencilerine verilen “Bilimsel Yazım-Sunum” dersininnotlar ından ve TÜBİTAK’ın 1996 yılında çevirisini GülayAşkar Altay’a yaptırarak Türkçe yayın dünyasınakazandırdığı Rober A. Day’in “Bilimsel Bir Makale NasılYazılır ve Yayımlanır?” kitabından yararlanılarakhazırlanmıştır.

Gönderme sırası yönteminde okuyucu, metin içinde önüneçıktıkça 1,2,3 gibi sıralanan kaynaklar ı makalenin sonundaverilen kaynakçadan çabucak izleyebilmektedir. Bu yöntemsadece birkaç kaynağa gönderme yapılan makalelerde yararlı olabilmektedir. Ancak, çok sayıda kaynağa gönderme yapanmakaleler için, kaynaklar ın eklenmesi ya da çıkartılmasıylaortaya çıkan yeniden numaralandırma zahmeti dolayısıyla birçok yazar için tercih nedeni olamayabilmektedir.

10. Sonuç Kaynaklar

Nasıl ki, çığlığı duyan kimse olmadığında çığlığın kendisinin

çok anlamının olmayacağı gibi, bilimsel iletişim de çift yönlü bir eylemdir. Bilimsel yazım okuyucuya net ve anlaşılır bir bilginin iletilmesidir.

AARONSON, S., Style in Scientific Writing, Current

Contents, No.2, 6-15, 1977CREMMINS, E.T., The Art of Abstracting, ISI Press,

Philadelphia, 1982.DAY, R.A., Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve

Yayımlanır?, 4. Bask ı 1994, Çev: Altay, G.A.,Tübitak, 1996.

Bilimsel makalenin ikinci temel unsuru uygun dilkullanımıdır. Bilginin muhatabına aktar ımı etkin, açık ve bellianlamı olan sözcüklerle yapılmalıdır Bu nedenle, bilimsel biranaliz, sonuçlar ı yayımlanı p ilgililere anlaşılır bir biçimdeulaştır ılmadıkça tamamlanmış sayılmaz. İşte buradakar şımıza “nasıl” sorusu çık ıyor: Bilgiyi kar şı tarafa nasıliletelim? Bu yayında nasıl sorusuna “Giybis” düzenlemesiyleyanıt verilmeye çalışılmıştır.

McGIRR, C.J., Guidelines for Abstracting, Tech. Comm., No.25(2), 2-5, 1973.

SAGAN, C., The Dragons of Eden. Speculations on theEvolution of Human Intelligence, BallantineBooks, New York, 1977.

TUCHMAN, B.W., The Book ; a lecture sponsored by theCenter for the Book in the Library of Congress and

the Authors League of America, Library ofCongress, Washington D.C., 1980.Giybis düzenlemesiyle yaz

ı

lan bilimsel metinler, okuyucudaoluşabilecek ne, nerede, hangi, neden ve nasıl sorular ını doyurucu bir biçimde yanıtlamaktadır. Yapılan deneylerilgililer taraf ından istenildiğinde yinelenebilmekte, sunulan

bulgular ve sonuçlar zihin kar ışmasına neden olmadanalgılanabilmektedir. Tüm bu nedenlerden ötürü makaleyazarlar ına Giybis düzenlemesi önerilmektedir

WODDFORD, F.P. (editör), Scientific Writing forGraduate Students, The Rockefeller UniversityPress, New York, 1968.

46

gİybİs

Documents