giza ugalketa 2 lh 6.a
TRANSCRIPT
AURKIBIDEA:Sexu-ezaugarriak-Zer dira sexu ezaugarriak?
-Pubertaroa
-Emakumeen ugaltze aparatua
-Gizonen ugaltze aparatua
Sexu zelulak eta ernalketa-Sexu zelula emeak
-Sexu zelula arrak
-Ernalketa
Aurdunaldia eta erditzea-Enbrioiaren garapena
-Fetuaren garapena
-Haurdunaldia
-Erditzea
-Edoskitzea
SEXU-EZAUGARRIAK
Zer dira sexu-ezaugarriak?Sexu-ezaugarriak gizonen eta emakumeen arteko
desberdintasun fisikoak dira.Bi motatako sexu-ezaugarriak
daude:
Lehen mailako sexu-ezaugarriak ugaltze organoak dira.
Bigarren mailako sexu-ezaugarriak ezaugarri fisikoak dira.
Ezaugarri horiek emakumeak eta gizonak bereizten
dituzte:
Gizonak: ahots baxua, bizarra,emakumeak baino gihar
handiagoak eta ile asko gorputzean.
Emakumeak: titiak,ahots altua,aldaka zabala,eta ile gutxi
gorputzean.
PUBERTAROA
Pertsonek adin batetik aurrera hasten dira garatzen. Pubertaroan
ugaltze aparatua garatzen da.Hipofisia sortutako hormonak
batzuk jariatzen dituzte.Hormonak sexu-organoetara
iristean, hauek garatzen dituzte eta sexu-hormonak sorrarazten
dizkiete.
Etapa horretan neskei eta mutilei ilea ateratzen zaie pubisean eta
galtzarbeetan.
Nesken eta mutilen gorputza ez dira adin berean aldatzen.Neskak
11 urtetik aurrera hasten dira aldatzen eta mutilak 13 urtetik
aurrera.
Emakumeen ugaltze aparatua
hainbat organoz osatuta
dago.Sexu organoak dira eta 5
atal bereizten dira:
OBULUTEGIA:Obulu deritzo gameto
emeak organo horietan sortzen
dira.Sexu hormonak ere sortzen
dira.
FALOPIOREN TRONPAK:
Obulutegia eta umetokia lotzen
dituzte.
UMETOKIA:Organo huts malgu bat
da eta haurra bertan garatzen da
haurdunaldian.
BAGINA:Umetokia eta kanpoaldea
lotzen dituen kanala da.
ALUA:Ugaltze aparatuaren kanpoko
zatia da.Bi larruazal tolesturaz
osatuta dago.Tolestura horiei
ezpain deritze eta baginako zuloa
babesten dute.Gernubideaten
zuloa ere aluan dago,eta hortik
kanporatzen da gernua
EMAKUMEEN UGALTZE APARATUA
GIZONEN UGALTZE APARATUA
Sexu organo hauek osatzen dute:
-BARRABILAK:Espermatozoide
deritzen gameto arrak organo
horietan sartzen dira.Sexu
hormonak bertan sartzen dira.
-HODI DEFERENTEAK:Gernubide-
raino eramaten dituzte espermato-
zoideak.
-GERNUBIDEA:Espermatozoideak
kanpoaldera eramaten ditu.
-GURUINAK:Semen- besikulak eta
prostata dira.Espermatozoideak eli-
katzen eta garraiatzen dituen likidoa
sortzen dute.
-ESKROTOA:Barrabilak babesten di-
tuen ehun-poltsa da.
-ZAKILA:Gernubidea hor amaitzen
da.Gernubidean zehar
kanporatzen
dira espermatozoideak.
SEXU- ZELULAK ETA
ERNALKETA
SEXU ZELULA EMEAK
Ugalketa hainbat fase ditu,eta ernalketa garrantzi handiko fasea
da.Sexu-zelulek hartzen dute parte fase horretan:sexu-zelula
emeak eta sexu-zelula arrek.
Emakumeen sexu zelulak obuluak dira. Gameto eme ere
esaten zaie.
Pubertaroan, obuluak heltzen hasten dira. Obulua obulutegitik
atera, Falopioren tronpa zeharkatu, umetokira iritsi eta
kanpoaldera ateratzen da, odoljario txiki batekin batera.
Odoljario horri menstruazio edo hileko esaten zaio.
Emakumeek 50 urte dituztenean gutxi gora behera obuluak ez
zaizkie heltzen eta menstruaziorik ez dira izaten. Hori
menopausia deritzo.
SEXU-ZELULA ARRAK
Gizonen sexu-zelulak espermatozoideak dira.Gameto ar ere
esaten zaie.Obuluak baino txikiagoak
dira.Espermatozoideak barrabiletan sortzen
dira,pubertarotik aurrera.Espermatozoideak barrabiletatik
ateratzen dira.Hodi deferentetan dabiltzanean,semen
besikulek eta prostatak sortutako substantzia batzuekin
nahasten dira. Likido bat sortzen da nahaste
horretatik:semena.Semenak espermatozoideak garraiatzen
eta elikatzen ditu.
ERNALKETA
Ernalketa esaten zaio obulu bat eta espermatozoide bat
elkartzeari.Obulu bat heltzen denean,obulutegitik
Falopioren tronpara igarotzen da.Tronpan zehar dabilela
espermatozoide bat aurkitzen badu ,ernalketa gerta
daiteke.
Ernalketa gertatzeko,gizonaren semenak emakumearen
baginara iritsi behar du.Baginatik,espermatozoideak igeri
joaten dira,Falopioren tronparaino.
HAURDUNALDIAEMBRIOIAREN GARAPENA
Likido
amniotikoa
Zilbor-hestea
Enbrioia
Enbrioia likidoz betetako poltsa batean
egoten da.
Likidoak likido amniotikoa izena du eta
enbrioia babesten du.
Plazentaren bidez mantenugaiak eta
oxigenoa jasotzen du amarengandik
embrioiak.
Zilbor-hestearen bidez ama eta enbrioia
harremanetan daude.
Enbrioia haztean organoak garatzen
zaizkio.
Enbrioiak 3 hilabete dituenean fetu
esaten zaio, organo guztiak osatuta
dituelako.
Bederatzi hilabete dituenan osatuta
dago jaiotzeko prest. Fetuak 50 cm
eta 3.300 gr izan ditzake.
HAURDUNALDIA
FETUAREN GARAPENA
Haurdunaldia ernalketatik umetxoa jaio arteko tartea da,
bederatzi hilabete irauten ditu.
Amaren gorputzak aldaketak izaten ditu haurdunaldian.
Haurdun dagoen emakumea zaindu behar da umeari kalterik ez egiteko.
ERDITZEAHaurtxoak amaren baginatik ateratzeari esaten zaio erditzea.
Erditu aurretik,likido amniotikoa duen poltsa apurtzen da.Likido hori urak
botatzea esaten zaio.
Erditzearen lehen fasea luzeena,dilatazio-fasea deritzo.Umetokiaren irteera pi-
xkanaka-pixkanaka irekitzen da,ama haurtxoa erditu izateko.Umetokiko ez-bor-
ondatezko giharrak uzkurtu eta aldian behin,haurtxoak kanporatzeko.
Hurrengo fasean,egozte-fasean.Amak indar handiz bultzatzen du sabelaldeko
giharrak,haurtxoari jaiotzeari laguntzeko.
Haurtxoa jaio eta zilbor-hestea mozten da.Haurtxoari
orbain bat geratzen zaio:
zilborra.
Erditzearen amaiaren,plazenta botatzen da.Fase ho-
rri plazenta kanporatzeari esaten zaio.
EDOSKITZEA
Lehendabiziko hilabetean, haurtxoek esnea soilik edaten dute. Aldi horri
edoskitzaro esaten zaio.
• Erditu ondoren, haurtxoak bularra hartzen du. Bitartean sortzen da esnea
bularrean.
• Amak sortutako esnea oso osasungarria da. Haurtxoak behar dituen
elikagai guztiak dituelako eta gaixotasun askoren kontrako defentsak
dituelako.
• Haurtxoek esne artifiziala, behi-esne eraldatua, har dezakete.