hasta ve yaġli hĠzmetlerĠ - || megep beslenmesi.pdfsağlık ve beslenme arasındaki iliĢkiyi...

T.C.

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI

HASTA VE YAġLI HĠZMETLERĠ

ENGELLĠ BESLENMESĠ

Ankara, 2013

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.

PARA ĠLE SATILMAZ.

ii

AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3 1. BESLENME VE SAĞLIK ................................................................................................... 3

1.1. Yetersiz ve Dengesiz Beslenme .................................................................................... 5 1.2. Toplumdaki Beslenme Sorunlarının Nedenleri ............................................................. 6 UYGULAMA FAALĠYETĠ ................................................................................................ 8 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ...................................................................................... 9

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 10 2. ÇOCUKLARDA BESLENME VE ÖNEMĠ ...................................................................... 10

2.1. Süt Çocuğunun Beslenmesi (0-1 yaĢ) ......................................................................... 11 2.1.1. Anne Sütü ile Beslenme....................................................................................... 11 2.1.2. Hayvan Sütü ve Mamalarla Beslenme ................................................................. 12 2.1.3. Ek Besinlerin Verilmesi ....................................................................................... 12 2.1.4. Ek Besin Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar .................................................... 13

2.2. Okul Öncesi Çocukların Beslenmesi (1-6 yaĢ) ........................................................... 13 2.3. Okul Döneminde Beslenme (7-12 yaĢ) ....................................................................... 14 2.4. Adölesan (Ergenlik ) Döneminde Beslenme ............................................................... 15 2.5. Beslenmeyle Ġlgili KarĢılaĢılabilecek Sorunlar ........................................................... 16

2.5.1. Anne sütüyle beslenme ve ek gıdaya geçiĢle ilgili sorunlar ................................ 16 2.5.2. ĠĢtahla Ġlgili Sorunlar ........................................................................................... 16 2.5.3. Bulantı ve Kusma ................................................................................................ 18 2.5.4. Yeme Bozuklukları .............................................................................................. 18

2.6. Çocuklarda Yetersiz ve Dengesiz Beslenmeye Bağlı Ortaya Çıkan Sorunlar ............ 21 2.6.1. Malnutrisyon (Malnütrisyon) ............................................................................... 21 2.6.2. Obezite ................................................................................................................. 24 2.6.3. Anemi (Kansızlık) ............................................................................................... 25 2.6.4. RaĢitizm (Rachitisme-Rachitis) ........................................................................... 26 2.6.5. Skorbüt (C Vitamini Eksikliği) ............................................................................ 27 2.6.6. DiĢ Çürükleri ....................................................................................................... 28

UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 31

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .................................................................................................. 32 3. HASTALIKLARA ÖZGÜ BESLENME ........................................................................... 32

3.1. Hastaya Uygulanan Diyetler ....................................................................................... 32 3.1.1. Normal Diyet ....................................................................................................... 32 3.1.2. Özel Diyet ............................................................................................................ 32 3.1.3. GeçiĢ Diyetleri ..................................................................................................... 33 3.1.4. Sıvı Diyeti ............................................................................................................ 33 3.1.5. YumuĢak Diyet .................................................................................................... 34

3.2. Çölyaki Hastalığı (Çölyak) ......................................................................................... 34 3.2.1. Çölyaki Hastalığında Diyet Ġlkeleri ..................................................................... 35

3.3. Laktoz Ġntoleransı (Laktoz Tahammülsüzlüğü) .......................................................... 36 3.3.1. Laktoz Ġntolerasında Beslenme Ġlkeleri ............................................................... 36

ĠÇĠNDEKĠLER

iii

3.4. Galaktozemi ................................................................................................................ 36 3.4.1. Galaktozemide Beslenme Ġlkeleri ........................................................................ 37

3.5. Fenilketonüri ............................................................................................................... 37 3.5.1. Fenilketonüride Beslenme Ġlkeleri ....................................................................... 38

3.6. Enfeksiyon Hastalıklarında Beslenme ........................................................................ 38 3.6.1. Enfeksiyon Hastalıklarında Beslenme Ġlkeleri .................................................... 39

3.7. Alerji Durumunda Beslenme ...................................................................................... 39 3.7.1. En Çok Alerji Yapan Besinler ............................................................................. 40 3.7.2. Alerjide Beslenme Ġlkeleri ................................................................................... 40

3.8. Ġshal ve Kabızlıkta Beslenme ...................................................................................... 41 3.8.1. Ġshal ve Beslenme ................................................................................................ 41 3.8.2. Kabızlık ve Beslenme .......................................................................................... 41

3.9. Diabetes Mellitus (ġekerli Diabet) .............................................................................. 42 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 45 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 46

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–4 .................................................................................................. 47 4. ÖZÜRLÜ ÇOCUKLARA YÖNELĠK BESLENME ......................................................... 47

4.1. Özürlü Çocuklarda Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi ...................................... 47 4.2. Zihinsel Özürlü (Mental Redartasyon) Çocuklarda Beslenme ................................... 49

4.2.1. Down Sendromu (Mongolizm) ............................................................................ 50 4.2.2. Otizm ................................................................................................................... 51 4.2.3. Hiperaktivite Sendromu ....................................................................................... 52 4.2.4. Zihinsel Özürlü Çocukların Beslenmesinde Temel Ġlkeler .................................. 53

4.3. Bedensel Özürlülerde Beslenme ................................................................................. 54 4.3.1. Felçli Çocuklarda Beslenme ................................................................................ 54 4.3.2. Serabral Palsi (Cerebral Palsy, Beyin Felci) ........................................................ 55 4.3.3. Rett Sendromu ..................................................................................................... 57 4.3.4. Epilepsi ................................................................................................................ 58 4.3.5. Multiple Skleroz (MS) ......................................................................................... 59

UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 61 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 62

MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 63 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 65 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 67

iv

AÇIKLAMALAR ALAN Hasta ve YaĢlı Hizmetleri

DAL/MESLEK Engelli Bakım Elemanı

MODÜLÜN ADI Engelli Beslenmesi

MODÜLÜN TANIMI

Sağlıklı beslenme ilkeleri, büyüme geliĢme dönemlerine

uygun beslenme ilkeleri, hastalıklara özgün beslenme ilkeleri,

zihinsel ve bedensel özürlülerde beslenme ilkeleriyle ilgili

temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme

materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOġUL

YETERLĠK Engelli beslenmesini takip etmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Bu modül ile gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında

sağlıklı beslenme, büyüme geliĢme dönemine uygun beslenme

ve hastalıklarda, engellilerde beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.

Amaçlar

1. Sağlık ve beslenme arasındaki iliĢkiyi ayırt

edebileceksiniz.

2. Büyüme geliĢme dönemine göre beslenme özelliklerini

ayırt edebileceksiniz.

3. Hastalıklara özgün beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.

4. Özürlü çocuklarda beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.

EĞĠTĠM ÖĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Teknik sınıf ve laboratuvar, kütüphane, bireysel

öğrenme ortamları, ev, sağlık iĢletmeleri vb.

Donanım: Maket, afiĢ, resim, CD, DVD, bilgisayar, tepegöz,

projeksiyon cihazı, besin örnekleri ve mutfak araç gereçleri

vb.

ÖLÇME VE

DEĞERLENDĠRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen

ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,

doğru-yanlıĢ testi, boĢluk doldurma, eĢleĢtirme vb.)

kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve

becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GĠRĠġ Sevgili Öğrenci,

Beslenme, insan yaĢamının devamı için önemli bir faktördür. Yeterli ve dengeli

beslenme sağlığı olumlu yönden etkilerken yetersiz, dengesiz ve yanlıĢ beslenme

alıĢkanlıkları, sağlığı olumsuz yönde etkilediğinden çeĢitli hastalıkların oluĢumuna zemin

hazırlar. Bazı hastalıklarda uygulanan beslenme yöntemleri de hastalıkların tedavisinde yarar

sağlar.

Engelli çocuğa uygulanacak beslenme tedavisi çocuğun yaĢına, vücut ağırlığına, genel

klinik ve engellilik durumuna göre düzenlenmelidir. Uygulanacak beslenme destek tedavisi

yaĢam kalitesini artırıcı, ĢiĢmanlık ve malnutrisyonu önleyici ve en önemlisi de bireyin

beslenme alıĢkanlıklarına, yaĢadığı çevreye ve hastalığın türüne göre yapılmalıdır.

Bu bilgiler doğrultusunda hazırlanan modül aracılığıyla, çeĢitli hastalıklarda

uygulanan beslenme yöntemleri hakkında bilgi ve beceri edineceksiniz. Mesleki yaĢamınızda

bakım verdiğiniz hasta / engelli bireye uygulanan diyetlerle ilgili yeterli bilgi ve beceriye

sahip olacaksınız. Böylece bilinçli bakım elemanı olma yolunda bir adım atmıĢ olacaksınız.

GĠRĠġ

3

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1

Sağlık ve beslenme arasındaki iliĢkiyi ayırt edebileceksiniz.

Sağlık ve beslenme iliĢkisini araĢtırınız. AraĢtırmanızı görsel sunu hâline

getirerek sınıf ortamında sununuz.

Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde uyulacak beslenme ilkelerini çeĢitli

kaynaklardan araĢtırınız. AraĢtırmanızı görsel sunu hâline getirerek sınıf

ortamında sununuz.

1. BESLENME VE SAĞLIK

Beslenme, sağlığın kazanılması ve korunması için vücudun besinleri kullandığı bir

süreçtir. Canlılığın ve hücresel faaliyetlerin sürdürülebilmesi, büyüme ve geliĢmenin

sağlanması için besin ögelerinin vücuda alınması ve organizma tarafından kullanılması

gerekir. Alınan besin ögeleri, yaĢam için gerekli enerji ve ısıyı, doku yenilenmesini, hücre

yapımını, çeĢitli metabolik faaliyetlerin oluĢması ve devam etmesini, sıvı elektrolit

dengesinin korunmasını sağlar. Bu faaliyetler, besinlerdeki organik ve inorganik maddeler

aracılığıyla oluĢur. Beslenmede amaç bireyin yaĢ, cinsiyet ve bulunduğu fizyolojik ortama

göre gerekli besin ögelerini yeterince almasıdır. Tüm besin gruplarından organizmanın

ihtiyacı kadar alınması yeterli ve dengeli beslenmeyi oluĢturur.

Yeterli ve dengeli beslenme sağlığı olumlu yönden etkilerken, yetersiz ve dengesiz

beslenme, yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları sağlığı olumsuz yönde etkiler. ÇeĢitli hastalıkların

oluĢumuna zemin hazırlar. Ayrıca bazı hastalıklarda uygulanan beslenme yöntemleri

hastalıkların tedavisinde yarar sağlar.

Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde bireyin bulunduğu yaĢ ve döneme, yaptığı iĢ

ve fiziksel aktiviteye uygun yeterli ve dengeli beslenmesi gerekir.

Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde uyulacak genel beslenme ilkeleri

Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alınmalıdır.

Ġçinde bulunulan döneme (büyüme geliĢme, gebelik vb.) uygun

beslenilmelidir.

Herhangi bir hastalık varsa hekim kontrolünde hastalığa uygun

beslenilmeli ve verilen diyete uyulmalıdır.

Sağlıklı yaĢam ilkelerine uyulmalıdır.

Kilo kontrolü sağlanmalı ve obeziteden kaçınılmalıdır.


ARAġTIRMA

AMAÇ

4

Düzenli fiziksel aktivitede bulunulmalıdır.

Sağlık kontrolleri düzenli yaptırılmalıdır (Örneğin; kan değerleri ölçümü,

kan basıncı ölçümü vb. gerektiğinde hekim, diyetisyen iĢ birliğinde diyet

ve egzersiz programı yapılmalıdır.).

Resim 1.1: Sağlıklı beslenme piramidi

AĢırı tuz ve doymuĢ yağ tüketiminden kaçınılmalıdır.

TütsülenmiĢ, küflenmiĢ, filizlenmiĢ, bozulmuĢ ve çürümüĢ besinler

tüketilmemelidir.

Mevsiminde sebze ve meyve tüketimine özen gösterilmelidir.

Taze meyve ve meyve suları tüketilmelidir.

KızartılmıĢ besinler aĢırı tüketilmemelidir.

Posalı besin tüketimine özen gösterilmelidir.

Nitrat ve nitrit eklenmiĢ salam, sosis benzeri gıdaların fazla tüketiminden

kaçınılmalıdır.

AĢırı unlu gıda tüketiminden kaçınılmalıdır.

ġeker ve Ģekerli besinler aĢırı miktarlarda tüketilmemelidir.

YanmıĢ yağ ve yanmıĢ besinler tüketilmemelidir.

Fast food tipi beslenmeden kaçınılmalıdır.

Trans yağ vb. zararlı maddeler içeren hazır gıdalardan kaçınılmalıdır.

Sigara ve alkol gibi maddeler kullanılmamalıdır.

Besinler uygun koĢullarda saklanmalıdır.

5

Besinlerin saklanmasında, kullanımında ve piĢirilmesinde besin kayıpları

önlenmelidir.

Açıkta satılan gıdalar alınmamalıdır.

Ambalajı yırtık, son kullanma tarihi geçmiĢ besinler tüketilmemelidir.

Tarım ilacı gibi kimyasal maddeler temas etmiĢ olabileceğinden sebze ve

meyveler dikkatle yıkanarak tüketilmelidir.

Tamamlayıcı tıp adı altında önerilen besinler ve besin takviyeleri

bilinçsizce kullanılmamalı; mutlaka hekime danıĢılmalıdır.

1.1. Yetersiz ve Dengesiz Beslenme

Bireyin yaĢ, cinsiyet ve bulunduğu fizyolojik ortama göre gerekli besin ögelerini

yeterince almaması ya da fazla miktarda almasına yetersiz ve dengesiz beslenme denir.

Yetersiz ve dengesiz beslenen bireylerde çeĢitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Yetersiz ve

dengesiz beslenmeden en çok çocuklar, gençler, gebe ve emzikliler etkilenir.

Yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu;

Bireylerin bağıĢıklık sistemi zayıflar, mikroorganizmalara karĢı direnci azalır.

Vücut direnci düĢen bireyler kolay hasta olur veya hastalıkları ağır seyreder.

Çocuklarda büyüme geliĢme geriliği ve hastalıklar ortaya çıkar.

Anemi, raĢitizm, skorbüt vb. hastalıklara yol açar.

Obezite, diabet, hipertansiyon ve kalp damar sistemi hastalıklarının oluĢumuna

zemin hazırlar.

Resim 1.2: Doğru ve yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları

6

1.2. Toplumdaki Beslenme Sorunlarının Nedenleri

Toplumdaki politik, sosyal, ekonomik, kültürel ve teknolojik geliĢmelerden beslenme

faktörleri etkilenir. Yemekle ilgili alıĢkanlıklar, dinsel inanıĢlar, bölgesel yeme kültürü

farklılıkları beslenmeyi etkileyen faktörlerden bazılarıdır.

Beslenmeyi etkileyen faktörler:

Bireysel faktörler

Beslenmeyle ilgili eğitimsizlik,

Alkol, sigara vb. alıĢkanlıklara sahip olma,

Devamlı tek tip beslenme gibi alıĢkanlıklara sahip olma (vejetaryen

beslenme vb.),

YaĢlılık, düĢkünlük nedeniyle yeterli besin hazırlayamama ve yiyememe,

Hekim kontrolü dıĢında vitamin mineral kullanma,

Besin alerjisi,

Hastalığa bağlı kısıtlamaların olması (diyabetik diyet vb.)

Bireyin sahip olduğu inanç ve kültür,

Bireyin yemesini etkileyen diĢ protezi, diĢsizlik, ağız içi ve dıĢı yara,

sindirim borusu sorunları, çiğneme, yutma güçlüğü, fizyolojik ve

psikolojik bulantı, kusma, iĢtahsızlık sorunlarının olması,

Bireyin mental ve fiziksel sağlığının yerinde olmaması,

Ekonomik güçsüzlük,

GeliĢimsel faktörler (bireyin büyüme geliĢme döneminde olması vb.)

beslenmeyi etkileyen bireysel faktörler arasındadır.

Toplumsal faktörler

Toplumun kültürel yapısı: Kültür, bireyden bireye aktarıldığı için

öğrenme farkında olmadan gerçekleĢir. Öğrenilen bilgilerde yanlıĢlıkların

olması toplumda yanlıĢ inanç ve alıĢkanlıkların oluĢmasına yol açabilir

(ishalli çocuğa su verilmemesi gibi). Eğitimle bu inanç ve alıĢkanlıkların

düzeltilmesi gerekir.

Toplumun ekonomik yapısı: Besin seçimini, alımını ve tüketilme

biçimini etkileyen faktörlerden birisi de ekonomik yapıdır. Yapılan

araĢtırmalar toplumun gelir düzeyi azaldıkça çoğunlukla doyurucu ama

besin değeri düĢük besinleri tercih ettiklerini ortaya koymuĢtur.

Toplumun ekonomik yapısına yönelik beslenme eğitimi yapılarak doğru

ve dengeli beslenme sağlanır.

Toplumun yaĢam Ģeklinde değiĢiklikler: Toplumun yaĢam Ģeklindeki

değiĢiklikler beslenme alıĢkanlıklarını da etkiler. Zamanı hızlı kullanmak,

büyük Ģehirde yaĢamak gibi faktörler yemek ve yeme alıĢkanlıklarının

değiĢmesine yol açmaktadır. Özellikle ayaküstü beslenme, hazır gıdalarla

7

beslenme, fast food tipi beslenme vb. değiĢen beslenme alıĢkanlıkları

arasında sayılmaktadır.

Toplumsal koĢullar: Coğrafi yapı ve toplumun üretim dinamikleri

beslenme alıĢkanlıklarını etkiler. Örneğin bir bölgede buğday üretimi

çoksa buğday ve ürünleri daha çok tüketilir.

Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlamak amacıyla toplumun bilinçlendirilmesinde

bireylerin besinler ve beslenme hakkında doğru bilgilere sahip olması gerekir. Gerekli bilgi

ve alıĢkanlıkların kazandırılması beslenme eğitimiyle gerçekleĢir.

Beslenme eğitiminin genel amaçları

Doğru beslenme alıĢkanlıklarının kazandırılması,

Ġçinde bulunulan döneme uygun beslenmeyi sağlama,

Yetersiz ve dengesiz beslenmenin yol açtığı sağlık sorunları ve alınacak

önlemler hakkında bilgilendirmeyi sağlama,

Bozuk gıdaların yol açacağı sağlık sorunları ve alınacak önlemler

hakkında bilgilendirmeyi sağlama,

Besinlerin verimli, ekonomik kullanılması için yapılması gerekenler

hakkında bilgilendirme,

Doğru yemek piĢirme ve besinlerden doğru yararlanma,

Besinlerin satın alımında, saklanmasında ve tüketilmesinde doğru

bilgilere sahip olmayı sağlama beslenme eğitiminin amaçlarından

bazılarıdır.

Topluma yönelik beslenme eğitiminde kurumlar arasında iĢbirliği yapılmalıdır.

Beslenme eğitiminde aile sağlığı merkezleri, toplum sağlığı merkezleri, anaçocuk sağlığı

merkezleri, okullar, eğitimciler ve toplum liderleri önem taĢır. Sağlık personeli, eğitimciler

ve toplum liderlerini bu konuda eğitmeli ve öğrendiklerini topluma aktarmalarını

sağlamalıdır. Topluma beslenme eğitimi verilirken kitle iletiĢim araçlarından

yararlanılmalıdır.

Beslenme eğitimi yaĢamın her döneminde verilmelidir. Beslenme eğitimi verilirken

bireylerin inanıĢları, beslenme alıĢkanlıkları ve sosyoekonomik durumları göz önüne alınır.

Beslenme eğitimi alan bakım elemanının edindiği bilgileri kullanması bireysel ve mesleki

yaĢamına aktarması da son derece önemlidir.

8

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıdaki iĢlemleri yaptığınızda sağlık ve beslenme arasındaki iliĢkiyi ayırt

edebileceksiniz.

ĠĢlem Basamakları Öneriler

Beslenme ve sağlık arasındaki iliĢkiyi

birbirinden ayırt ediniz.

Besin ögeleri I-II modüllerini

inceleyebilirsiniz.

Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde

uyulacak beslenme ilkelerini birbirinden

ayırt ediniz.

Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde

uyulacak beslenme ilkelerini çeĢitli

kaynaklardan araĢtırabilirsiniz.

Yetersiz ve dengesiz beslenen bireylerde

ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını


Beslenme kitaplarından

yararlanabilirsiniz.

Toplumdaki beslenme sorunlarının

nedenleri birbirinden ayırt ediniz.

Modül sonunda yer alan kaynaklardan


Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlamak

amacıyla toplumun

bilinçlendirilmesinde yapılacak iĢlemleri

ayırt ediniz.



UYGULAMA FAALĠYETĠ

9

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. AĢağıdakilerden hangisi, sağlığın korunması ve sürdürülmesinde uyulacak beslenme

ilkelerindendir?

A) Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alınmalıdır.

B) Turfanda sebze ve meyve tüketimine özen gösterilmelidir.

C) Un, yağ, Ģeker, tuz bol tüketilmelidir.

D) Açıkta satılan gıdalar alınmalıdır.

2. AĢağıdakilerden hangisi, beslenmeyi etkileyen bireysel faktörlerden değildir?

A) YaĢlılık düĢkünlük nedeniyle yeterli besin hazırlayamama ve yiyememek

B) Besin alerjisi

C) Alkol, sigara vb. alıĢkanlıklara sahip olmak

D) Coğrafi yapı

3. AĢağıdakilerden hangisi, toplumda beslenme sorunlarına yol açan faktörlerdendir?

A) Beslenme eğitimi

B) Bireylerin aldığı beslenme eğitimini yaĢamına aktarması ve uygulaması.

C) Toplumun sahip olduğu beslenmeyle ilgili yanlıĢ inanç ve alıĢkanlıklar.

D) Toplumun yeterli ve dengeli beslenme bilinç ve yeterliliğine sahip olması.

4. AĢağıdakilerden hangisi, beslenmeyi etkileyen toplumsal faktörlerden değildir?

A) Toplumun sosyokültürel yapısı

B) Toplumun ekonomik yapısı

C) Toplumun yaĢam Ģeklinde oluĢan değiĢiklikler

D) Hekim kontrolü dıĢında vitamin mineral kullanma

5. AĢağıdakilerden hangisi, beslenme eğitimi verilirken yapılması gerekenlerdendir?

A) Beslenme eğitimi verilirken bireylerin inanıĢları, beslenme alıĢkanlıkları göz önüne

alınır

B) Doğru yemek piĢirme, besinlerden yararlanma hakkında bilgilendirme yapılır

C) Beslenme eğitimi verilirken bireylerin sosyoekonomik durumları göz önüne alınır

D) Hepsi

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


10


Büyüme geliĢme dönemine göre beslenme özelliklerini ayırt edebileceksiniz.

Çocuklarda yeterli ve dengeli beslenmenin önemini araĢtırınız. AraĢtırmanınızı

sunu hâline getirerek sınıf ortamında sununuz.

Ailenizde ya da çevrenizde aĢırı ĢiĢman kiĢi varsa onunla, ne gibi sağlık

sorunları yaĢadığı hakkında görüĢünüz. Elde ettiğiniz bilgileri sınıf ortamında

tartıĢınız.

2. ÇOCUKLARDA BESLENME VE ÖNEMĠ

Sağlıklı birey ve toplumun oluĢabilmesi için çocuğun yeterli ve dengeli beslenmesi

önem taĢır. Çocukluk dönemini, yetiĢkinden ayıran en önemli özellik çocuğun sürekli

büyüme ve geliĢme süreci içinde olmasıdır.

Resim 2.1: Sağlıklı çocuk

Beslenme bozuklukları, yetersiz ve dengesiz beslenme büyüme ve geliĢmenin olumsuz

etkilenmesine yol açar. Çocuklarda enfeksiyonlara yatkınlık, yetersiz ve dengesiz

beslenmeye bağlı hastalıklar, büyüme ve geliĢme geriliği gibi sorunlar ortaya çıkar. Çocuğun


AMAÇ

ARAġTIRMA

11

bulunduğu döneme uygun ihtiyacını karĢılayacak Ģekilde yeterli ve dengeli beslenmesi

gerekir.

2.1. Süt Çocuğunun Beslenmesi (0-1 yaĢ)

Süt çocuğunun büyüme ve geliĢmesi büyük ölçüde beslenmesine bağlıdır. Gerekli

olan enerji ve besin ögelerinin süt çocuğuna yeterli miktarda ve düzenli olarak verilmesi

gerekir. Bebek ve çocukların geliĢim dönemlerine göre enerji ve besin ögeleri ihtiyaçları

farklıdır.

Büyüme, bebeğin ölçü bakımından artmasını, geliĢme ise organların

fonksiyonlarındaki değiĢiklikleri ifade eder. Büyüme ve geliĢme hem fiziksel hem ruhsal

değiĢiklikleri etkiler. Bebeklerin büyüme ve geliĢmelerinin takibi belirli aralıklarla boy ve

ağırlıklarının ölçülmesi ile yapılır. Yeterli ve dengeli beslenen bir bebek doğumdan 5 ay

sonra doğum ağırlığının iki katına, 12. ayında 3 katına, 24. ayında ilk doğum ağırlığının 4

katına ulaĢır.

Yeni doğan bir bebeğin boy uzunluğu bir yılın sonunda doğumdaki boy uzunluğunun

yarısı kadar artar. Dördüncü yaĢını tamamlarken doğumdaki boy uzunluğunun iki katına

ulaĢır.

2.1.1. Anne Sütü ile Beslenme

Bebek için en ideal besin, anne sütüdür. Anne sütü ile beslenmeye doğal beslenme

denir. Anne sütünün bol ve devamlı olmasını sağlamak amacıyla bebek doğar doğmaz

emzirmeye baĢlanmalıdır. Bu anneyle bebek arasındaki iliĢkiyi güçlendirdiği gibi, meme

baĢında oluĢan refleksle hipotalamustan prolaktin salgısını (süt yapımını sağlayan hormon)

artırır. Anne bebeğini mümkün olduğu kadar uzun ve sık emzirmelidir. Ġlk günlerde bebek

her iki memeyi yaklaĢık 25-30 dk.da boĢaltır. Ġlk aylarda bebek her ağladığında emzirilir.

Daha sonraki aylarda günde ortalama 6-8 kere emzirme yeterli olur. Anne sütü, bebeğin

besin ögeleri ihtiyacını 12 aya kadar karĢılar. Eğer anne sütü yeterli değilse hekim önerisine

göre ek besinlere geçilmelidir. Ek besinlerle birlikte anne bebeğini iki yaĢına kadar

emzirebilir.

Resim 2.2: Anne sütü ile beslenme

12

Anne sütünün besin değeri

Anne sütünde, fazla demir olduğundan daha kolay emilir.

Anne sütünde enfeksiyona karĢı direnci arttırır.

Gerekli aminoasitler daha fazla bulunur.

Anne sütündeki kalsiyum inek sütünden daha kolay emilir.

Anne sütünde bulunan proteinin sindirimi kolaydır.

A, C, D ve E vitaminleri anne sütünde daha fazla bulunur.

Bebeği emzirirken dikkat edilecek noktalar

Anne emzirmeye baĢlamadan önce kendi ihtiyaçlarını karĢılamalı,

Bebeğin altının temiz olması sağlanmalı,

Emzirmeden önce anne ellerini sabunlu suyla yıkamalı,

Anne rahat edeceği bir yerde dik oturmalı,

Meme baĢını ve çevresini suyla silmeli,

Bebeği emzirirken burnunun açık olması sağlanmalı ve mümkün oldukça

bebek dik tutulmalı,

Emzirirken sadece meme baĢı değil bebeğin ağzına koyu renkli (areole)

kısmın tamamı verilmeli,

Her emzirmede, her iki meme de emzirilmeli; bir sonraki emzirme

iĢleminde son emzirilen memeden baĢlanmalı,

Anne üzüntülü ve stresli olmamalı,

Meme baĢında ĢiĢme, ağrı, kızarıklık, çatlak ve çökme var ise emzirme

zorlaĢır. Bunun için çökme durumunda masaj yapılarak meme baĢı

çıkartılmaya çalıĢılmalı, ĢiĢme, ağrı, kızarıklık, çatlak var ise bir sağlık

kuruluĢuna baĢvurulmalıdır.

2.1.2. Hayvan Sütü ve Mamalarla Beslenme

Anne sütü yeterli değilse ve bebeğe hiç anne sütü verilemiyorsa bileĢimleri anne

sütüne en yakın olan sütler tercih edilmelidir. Ġnek sütü tercih edilirse sulandırılmadan

verilmemelidir. Çünkü böbrek fonksiyonları geliĢmemiĢ olan bebek için inek sütü tehlikeli

olabilir. Hayvan sütleri sulandırıldığında protein ve mineral bakımından anne sütüne yakın

olur.

2.1.3. Ek Besinlerin Verilmesi

Bebek, anne sütü alıyorsa 6 aydan sonra; almıyorsa 4 aydan sonra ek besinlere

baĢlanır.

4-6. ayda meyve suları ve püreleri ile baĢlanabilir. Unlu sütlü mamalar, yoğurt

(evde mayalanmıĢ) bu ayda verilebilecek besinlerdir.

6. aydan sonra sebze çorbaları, yumurta sarısı (sekizde biri) baĢlanır. Giderek

azar azar artırılır.

13

7. aydan sonra et veya kıyma sebze yemeklerinin içinde ezilerek verilirken,

kuru baklagiller haĢlanıp kabukları soyulduktan sonra püre hâlinde verilir.

8. ayda etler ve köfte ezilerek verilirken, pilav, makarna ve ekmek gibi

yiyecekler de bebeğe verilmeye baĢlanır.

9. ayda balık ve tavuk etleri verilebilir.

12. ayda çocuğun eline kaĢık verilip aile ile birlikte sofraya oturtulması

sağlanmalıdır. Baharatsız ve acı olmayan her türlü yiyecek verilebilir.

2.1.4. Ek Besin Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar

Ġlk defa verilecek besinlere, az miktarda sulu kıvamda baĢlanmalı,

Ek besinler verilirken biberonla değil kaĢık veya bardakla verilmeli,

Ġlk defa baĢlanacak besinlere, bebek açken baĢlanmalı,

Bebeğe yeni besinler vermeye baĢlarken bütün besinler bir arada verilmemeli,

önce birine baĢlanıp bebek ona alıĢınca ikinci besin verilmeli,

Bebek bir besini reddediyorsa o besin 1-2 gün sonra yeniden denenmeli,

Anne ya da bakım personeli besinleri hazırlarken ellerini mutlaka yıkamalı,

Bebeğe kaynamıĢ su verilmelidir.

Resim 2.3: Ek besinlerin verilmesi

2.2. Okul Öncesi Çocukların Beslenmesi (1-6 yaĢ)

1 yaĢından sonra çocuğun büyüme hızında yavaĢlama, yağ oranında düĢme görülür.

Bu yaĢ grubundaki çocukların kaslarında geliĢme, kol ve bacaklarında uzama, kemiklerinde

sertleĢme ve diĢ sayısında artma vardır. Diğer organların geliĢmesi için besin değeri yüksek,

diĢ sayısına ve sindirim sistemine uygun yiyeceklere ihtiyaç duyulur.

Okul öncesi çocuklarda beslenme ilkeleri

YetiĢkinlere göre daha fazla enerji harcadıklarından enerji gereksinimleri

artmıĢtır, günlük enerji ihtiyacını karĢılayacak besinler verilmelidir.

Çocuklar, büyüme ve geliĢme döneminde olduklarından dolayı protein

gereksinimleri artar. Protein ihtiyacını karĢılayacak besinler verilmelidir.

14

Çocukların, demir ihtiyacını karĢılamak için demirden zengin et,

yumurta, pekmez ve kuru baklagiller ile beslenmesi sağlanmalıdır.

Vücut direncini arttırmak için C vitamini bakımından zengin, yeĢil

yapraklı meyve ve sebzeler verilmelidir.

Kemiklerin geliĢmesi için kalsiyum kaynağı olan süt ve süt ürünleri

verilmelidir. Kalsiyumun yanında D vitamini de önemlidir. Bunun için

çocukların güneĢ ıĢınlarından faydalanması sağlanmalıdır.

Bu dönemde, çocuklar dört temel besin grubunu yeterli ve dengeli alacak

Ģekilde beslenmelidir.

2.3. Okul Döneminde Beslenme (7-12 yaĢ)

Okul çağı 7-12 yaĢ arasıdır. Bu dönem, adölesan (ergenlik) dönemine göre oldukça

sakin, sınırlı değiĢimlerin olduğu bir zaman dilimidir. Bu dönemdeki çocuklarda fiziksel

büyüme devamlı ancak yavaĢtır. Okul çağında olan çocuk, bir yandan olgunlaĢırken diğer

yandan motor becerilerini kazanır. Bu sürecin sonuna doğru önce kızlar, sonra erkekler

ergenlik dönemine ulaĢır.

Büyüme sürecinde, enerji ve yeni dokuların yapımı için daha fazla protein, mineral ve

vitaminlere ihtiyaç duyulur. Tüm enerji ve besin ögelerinin yeterli ve dengeli

karĢılanabilmesi için okul çocuklarının tüketmeleri gereken besinlerin iyi, kaliteli ve yeterli

miktarda alınması gerekir.

Okul çocuklarında sağlıklı beslenme ilkeleri

Tüm besin gruplarından yeterli miktarda alınmasının sağlanması,

Besinlerin çeĢitliliğinin sağlanması,

Sağlıklı vücut ağırlığının korunması,

Karbonhidrat ve liften zengin besinlerin dengeli tüketilmesi,

Yağ ve Ģeker tüketiminin sınırlandırılması gerekir.

Çocuk, evde aile bireylerinin denetiminde beslenmesini sürdürürken okulda ve okul

dıĢında tek baĢına kalmakta ve yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları kazanmaktadır. Çocuğun ne

miktarda ve hangi tür besinlere ihtiyacının olduğunun bilinmesi gerekir. Düzensiz besin

alımı, doğru olmayan besin seçimi, besinlerin sağlıksız hazırlanması, piĢirilmesi ve

saklanmasında hatalı uygulamalar gözlenmektedir. Bu hatalı uygulamaların bazıları anemi

(kansızlık), ĢiĢmanlık veya zayıflık, vitamin yetersizlikleri, basit guatr ve diĢ çürümelerine

sebep olur. Çocuklarda, edinilen yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları abur cubur yeme vb. önemli

sağlık sorunlarına yol açabilir. Obezite, iĢtah değiĢiklikleri ve besin zehirlenmesi bunlardan

bazılarıdır. Besinlerin içine çeĢitli amaçlarla katkı maddeleri karıĢtırılmaktadır. Katkı

maddeleri koruyucu, renklendirici ya da tatlandırıcı olarak konulmaktadır. Bu maddelerde

ciddi sağlık sorunları oluĢumuna zemin hazırlamaktadır.

Okul çocuklarında yapılan araĢtırmalar büyük çoğunluğunun kahvaltı alıĢkanlıklarının

olmadığını göstermektedir. Kahvaltı edilmediğinde çocuk kendini güçsüz hisseder. Yeterli

enerji oluĢmadığı için zihinsel faaliyetler de özellikle dikkat, çalıĢma ve öğrenme

15

yeteneğinde azalma görülür. Çocukların sağlıklı beslenmesi için üç öğün yemek ve ara

öğünler de süt, ayran, meyve suyu, peynir, ekmek vb. besinleri tüketmesi gerekir.

Okul dönemi çocuğu için hazırlanan bir günlük menüde çocuğun okul saatlerine göre

değiĢiklik yapılabilir. Örneğin; sabah okula giden ve kahvaltıda süt içmek istemeyen

çocuğun beslenmesine peynirli sandviç konulabilir. Öğleden sonra okula giden çocuğun

beslenmesine ise mevsim meyvesi, börek gibi yiyecekler eklenebilir.

Resim 2.4: Okul çocuklarının beslenmesi

2.4. Adölesan (Ergenlik ) Döneminde Beslenme

Bireyin, fizyolojik, ruhsal, sosyal yönden geliĢme ve değiĢme gösterdiği sürece

ergenlik dönemi denir. Ergenlik dönemi genellikle kız çocuklarında 11, erkek çocuklarında

13 yaĢında baĢlar. Bu dönemde, boy ve ağırlık ölçülerinde önemli artıĢlar görülür. Büyüme

ve geliĢme hızlıdır.

Ergenlik döneminde sağlıklı beslenme ilkeleri

Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alınması sağlanır.

Enerji ihtiyacı cinsiyet, vücut ağırlığı ve fiziksel etkinliğe göre belirlenir

ve enerji ihtiyacı karĢılanır.

Protein vitamin, minerallerden zengin beslenmesi sağlanır.

Ergenlik çağında kızlarda, hızlı büyümenin yanı sıra adet kanamasının

(mensturasyon) baĢlaması günlük demir ihtiyacını arttırır. Demir ihtiyacı

karĢılanmazsa özellikle anemi (kansızlık) görülebilir. Demir ihtiyacını

karĢılamak için demir içeren kırmızı et ve et ürünlerinin alınmasının

yanında haftada bir veya iki haftada bir kez karaciğer veya sakatatların

alınması yarar sağlar.

Ergenlik çağında dengesiz beslenme ve hormonların etkisiyle ĢiĢmanlık

ortaya çıkabilir. Bu durum, ergeni fiziksel ve psikolojik olarak olumsuz

yönde etkiler. Gerektiğinde hekim ve diyetisyene baĢvurulmalıdır.

16

Resim 2.5: Ergenlik döneminde yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları

Ülkemizde sık görülen ve ergenlik döneminde ortaya çıkan guatrın sebebi

olan iyot eksikliğini gidermek için deniz ürünlerine oldukça sık yer

verilmelidir.

Kalsiyum ihtiyacının karĢılanması için süt ve süt ürünlerinin yeteri kadar

tüketilmesi gerekir. Ergenlik çağında, her iki cins için her öğünde süt ve

süt ürünleri (süt, yoğurt, peynir) et ve et ürünleri (tavuk, balık, kırmız et)

yumurta, kuru baklagiller, sebze ve meyvelerin alınması mutlaka

sağlanmalıdır.

2.5. Beslenmeyle Ġlgili KarĢılaĢılabilecek Sorunlar

Beslenmeyle ilgili karĢılaĢılabilecek sorunlardan en sık görülenlerden bazıları aĢağıda

anlatılmıĢtır.

2.5.1. Anne sütüyle beslenme ve ek gıdaya geçiĢle ilgili sorunlar

ÇeĢitli nedenlerle ilk altı ay anne sütüyle beslenememe çocuklarda çeĢitli sağlık

sorunlarının oluĢumuna yol açar. Bebeğin anneden ayrı olması (anne kaybı, sağlık nedenleri,

çalıĢma koĢulları vb.) ikiz, üçüz vb. çoğul bebeğe sahip olma, sütün yeterli olmaması,

bebeğin biberonla beslenmesi ve alım kolaylığı nedeniyle biberona alıĢan bebeğin anneyi

emmek istememesi karĢılaĢabilecek sorunlardan bazılarıdır. Diğer görülebilecek sorunlardan

birisi de erken dönemde ek gıdaya baĢlanması veya doğru besin gruplarının çocuğa

verilmemesidir. Bu durumlarda hekime baĢvurulması hekim önerileri doğrultusunda bebeğin

yeterli ve dengeli beslenmesinin sağlanması gerekir.

2.5.2. ĠĢtahla Ġlgili Sorunlar

Yemek yeme isteği iĢtah olarak tanımlanır. Çocuklarda iĢtahla ilgili sorunlar

yaĢanabilir. ĠĢtahla ilgili sorunlar iĢtah açıklığı veya iĢtahsızlık Ģeklinde görülebilir.

17

Resim 2.6: ĠĢtahlı çocuk

Yeme isteği çeĢitli faktörlerden etkilenir. Çocuğun sağlık problemleri, duyularla

algıladığı koku, ses, tat veya görüntü yeme isteğini etkileyen faktörlerden bazılarıdır.

Bazı çocuklarda iĢtah açıklığı ve çok yemek yeme vardır. Beslenme alıĢkanlıkları,

mental hastalıklar, sinir sistemi, endokrin sistem hastalıkları ve psikolojik hastalıklar çok

yemeye yol açabilir. Bazı hastalıklarda çocuk doyduğunu hissetmez ve sürekli yiyebilir.

Bunun sonucu obezite, kardiovasküler sistem hastalıkları vb. sorunlar geliĢebilir. Çocuğun

hekime götürülmesi ve nedene yönelik tedavi ve bakımın yapılması gerekir.

Çocuklarda karĢılaĢılan beslenme sorunlarından birisi de iĢtahsızlıktır. ĠĢtah severek

ve isteyerek gerektiği kadar besin yemektir. ĠĢtahsız çocuklar severek ve isteyerek yemek

yemez. Bazıları sofraya oturmak istemez ya da bir iki lokmadan sonra yemekten vazgeçer.

ĠĢtah kaybı sonucu yetersiz beslenme, kilo kaybı, dikkat ve algıda değiĢiklikler, vücut

direncinde düĢme ve enfeksiyonlara yatkınlık gibi istenmeyen durumlar geliĢir. ĠĢtahsızlık

fizyolojik iĢtahsızlık, anne yanılgısı iĢtahsızlıkları, psikolojik iĢtahsızlıklar Ģeklinde

görülebilir.

Fizyolojik iĢtahsızlıklar: Fizyolojik faktörlere bağlı geliĢebilir. Burun

tıkanıklıkları, enfeksiyon hastalıkları, vitamin mineral eksiklikleri, anemiler,

alerjik hastalıklar vb. iĢtah değiĢikliğine yol açar.

Anne yanılgısı iĢtahsızlıkları: ĠĢtahsızlık gerçek değildir. Anne çocuğun

tabağına çok yemek koyabilir ve çocuk bitirmediğinde iĢtahsız olarak

niteleyebilir. Uyku sonrası hemen besleme, çocuğun yorgun olması, çok sıcak

veya çok soğuk yemek verme, iki öğün arası sürekli yemek verme ve iki yemek

arasında yeterli zamanın olmaması gibi anne davranıĢlarından kaynaklanan

nedenlerden dolayı ortaya çıkabilir. Bu konularda annenin eğitilmesi gerekir.

Psikolojik iĢtahsızlıklar: Kalabalık aile, kardeĢ kıskançlıkları, anne baba

çatıĢması, çocuğun anne babayla çatıĢması ve buna bağlı yemek istememesi,

çocuğun yemeyi anne ve babaya karĢı kullanması, okul stresi vb. nedenler

psikolojik iĢtahsızlık nedenleri arasında sayılabilir.

18

ĠĢtahsızlık sürekliyse çocuğun hekime götürülmesi nedene yönelik tedavi ve bakımın

yapılması gerekir.

2.5.3. Bulantı ve Kusma

Bulantı; kusmadan önce hissedilen bir duygudur. Bulantı fazla ise genellikle kusmayla

sonuçlanır. Fizyolojik ve psikolojik faktörler bulantıya yol açan etmenler arasındadır.

Mide içeriğinin ağız yoluyla hızlı bir Ģekilde dıĢarı çıkarılmasına kusma denir. 0-4

aylık bebeklerde çabasız olarak mide içeriğinin bir kısmı ağızdan akar. Miktar azdır ve kilo

kaybına yol açmaz. Beslenmeden sonra bebeğin gazı çıkarılırken bir miktar sindirilmiĢ veya

sindirilmemiĢ sütü çıkarması basit kusma olarak kabul edilir. Hızlı besin verilmesi, çocuğun

çok hava yutmasına neden olma ve öğün sıklığı kusmaya yol açan yanlıĢ tutumlardan

bazılarıdır.

Daha büyük yaĢ gruplarında bazı çocuklar psikolojik olarak bulantı ve kusmayı

kullanabilir. Ġstemli olarak kusmaya çalıĢabilir. Kusmaya fizyolojik ve psikolojik faktörler

yol açabilir. Sindirim sistemi tıkanıklıkları, sindirim sistemi anamolileri, kalp ve böbrek

hastalıkları, kafa içi basıncı artması, boğaz ve yutağın tahriĢi, kötü görüntü, koku ve tat gibi

durumlar ve ruhsal uyarımlar kusmaya yol açan faktörlerden bazılarıdır.

2.5.4. Yeme Bozuklukları

Yeme bozuklukları; hastalığa ve beslenme yetersizliğine neden olabilen yeme

alıĢkanlıklarındaki sapmalar olarak tanımlanır. Bunlar;

Pika

Çocuklarda değiĢik yeme alıĢkanlıkları görülebilir. Doğal besinlerin dıĢında baĢka

maddelerin yenmesi genel olarak pika olarak adlandırılır. Ülkemizde daha çok toprak yeme,

kil, badana saç ve kıl yenmesi Ģeklinde görülür. Bebekler doğumdan sonraki dönemlerde

ellerine geçirdikleri her Ģeyi ağızlarına götürerek emer. Arama emme refleksinin doğal

sonucu olan bu hareket diĢlerin çıkmasından sonra ısırma ve çiğnemeye dönüĢerek giderek

azalır ve kaybolur. Bazı çocuklarda bu durumun sürmesi ya da yeniden ortaya çıkması

psikolojik geliĢimde sapmayı gösterir. Pika, sosyoekonomik düzeyi düĢük toplumlarda daha

çok görülür. Annenin eğitimsel eksiklikleri, ev ya da tarlada çocukların yalnız bırakılmaları,

çok çocuklu aile yapısı, çocuğun duygusal yoksunluk içinde olması (sevgi görmeme, ilgi

noksanlığı vb.) buna yol açan faktörler arasındadır. Demir eksikliği anemisi, bağırsak

parazitleri vb. önemli sağlık sorunlarına yol açar. Çocuğun hekime götürülmesi nedene

yönelik tedavi ve önlemlerin alınması gerekir.

Anoreksiya nevroza

Kilo alma ve ĢiĢmanlama korkusuyla yemek yememe, besin alındığında bilinçli olarak

kusma vb. davranıĢların bulunduğu tabloya anoreksiya nevroza denir. Yapılan araĢtırmalar;

anoreksiya nevrozalı olguların yaĢamlarının önceki dönemlerinde yeme problemlerinin,

obsesyonlarının (takıntı) ve depresif (ruhsal mutsuzluk, çöküntü vb.) ruh hâllerinin olduğunu

ortaya koymuĢtur.

19

Anoreksiya nevrozada görülen belirti ve bulgular:

o Vücut ağırlığının düĢük olmasına rağmen kilo alma ve ĢiĢmanlama

korkusu,

o Belirgin tartı kaybı,

o ÇeĢitli davranıĢ Ģekillerinde değiĢimler,

o Tanıyla ve diyetlerle aĢırı ilgili olma, kendini olduğundan ĢiĢman

algılama,

o ġiĢmanlıktan aĢırı korkma nedeniyle kendini uyararak kusma veya

bağırsakları temizlemek amacıyla laksatif kullanma,

o Kilo vermek amaçlı aĢırı egzersiz yapma görülen belirti ve

bulgular arasındadır.

Resim 2.7: Anoreksiya nevrozalı kiĢi

Tedavide amaç öncelikle tartı kaybını durdurmak, besin alımı problemlerini

düzeltmek, kilo alımını tercihen doğal beslenme yollarıyla kademeli olarak arttırmaktır.

Çoğu zaman özel ek gıdalar, total parenteral beslenme gerekli değildir. Tedavinin

baĢlangıcında düĢük tartı ve azalmıĢ metabolik hız nedeniyle normalden daha az miktarda

besin sunulması tercih edilir. Psikolojik destek sağlanarak kilo algısı değiĢtirilir. Bakım

elemanı besliyorsa önerilen diyet doğrultusunda anoreksiya nevrozalının beslenmesini

sağlar.

Bulimiya nevroza (bulumia nevroza)

Sıklıkla ergenlik ve genç eriĢkinlerde görülen bulimiya nevroza, anoreksiya

nevrozanın bir çeĢidi olarak kabul edilebilir. Adolesan kızlarda daha sık görülür.

Bulimiya nevrozada belirti ve bulgular:

o Bulimiya nevrozada genellikle iki saatten daha kısa süreli aĢırı

besin tüketimi dönemi,

o AĢırı yeme dürtüsünü durduramama korkusu,

20

o Yeme dönemleri sonrası kusma, laksatif kullanma veya aĢırı diyet

yapma dönemi,

o Tekrarlayan yeme atakları (Yeme atakları haftada en az 2 kez

tekrar eder ve kısa sürede 2000 -5000 kalori tüketimine neden

olur.),

o Yeme atakları sonucu kısa sürede aĢırı kilo alımı belirti ve

bulgulardan bazılarıdır.

Resim 2.8: Bulimiya nevrozalı kiĢi

Bulimiya nevrozada tedavi ve bakım: Bulimiya nevroza tedavisinde amaç; bireye

düzenli yeme alıĢkanlığı kazandırmak, kontrolsüz yeme atakları ve açlık periyotlarından

koruyabilmektir. Tedavinin baĢlangıcında hastanın kilosunun sabit tutulması amaçlanır.

Normal tartısının %70 altında olan hastalar çok dikkatli takip edilir. Bakım elemanı

besliyorsa önerilen diyet doğrultusunda bulimiya nevrozalının beslenmesini sağlar.

Yemek seçme ve reddetme

Bazı çocuklar sınırlı sayıda besin çeĢidini seçip yiyebilir (örneğin; karbonhidrat

ağırlıklı besinler vb.). Diğer besin gruplarından yemek istemez. Bazı çocuklarda yemek seçer

sevmediği yemekleri yemek istemez. Aile ya da bakım elemanı çocuğun sevmediği

yiyecekleri değiĢik Ģekilde sunarak alım kolaylığı sağlamalıdır.

Yemeği reddetme erken çocukluk döneminde görülen problemlerden birisidir. Bu

çocuklar okulda veya arkadaĢlarının yanında normal yeme alıĢkanlığı gösterir. ÇeĢitli

fizyolojik ve psikolojik faktörlerin etkisiyle de çocuklar yemeyi reddedebilir (Örneğin;

otistik çocuklarda yemek seçme ve reddetme vardır.). Çocukla doğru ve etkin iletiĢim

kurmak yemek seçme ve reddetmeye yol açan faktörlerin saptanması ve giderilmesi gerekir.

Yemek seçme reddetme sürekliyse hekime baĢvurulmalıdır.

21

Resim 2.9: Yemek istemeyen çocuklar

2.6. Çocuklarda Yetersiz ve Dengesiz Beslenmeye Bağlı Ortaya Çıkan

Sorunlar

Çocuklarda yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı çeĢitli sağlık sorunları ortaya çıkar.

Ortaya çıkan sorunlarda çocuk hekime götürülmeli ve hekimin önerdiği beslenme

programına uyulmalıdır. Aile ya da bakım elemanı önerilen diyet programına göre çocuğu

beslemelidir.

2.6.1. Malnutrisyon (Malnütrisyon)

Temel besin ögelerinin çeĢitli nedenlerle hiç alınmaması ya da yeterli miktarda

alınmaması sonucu büyüme ve geliĢme geriliğiyle seyreden tabloya malnutrisyon (protein-

enerji malnutrisyonu) denir. Beslenme yetersizliği olan malnutrisyon geri kalmıĢ ve

geliĢmekte olan ülkelerde önemli bir sağlık sorunudur. Temel besin maddesinin eksik olduğu

bir diyette çoğu zaman diğer besin maddelerinde de eksiklik vardır. Protein-enerji eksikliği

çoğu zaman vitamin ve mineral eksikliğiyle birlikte görülür. Çocuklar büyüyen ve geliĢen

organizmaya sahip olmaları nedeniyle yetiĢkinlere göre daha çok beslenme yetersizliğiyle ve

bunun çıkaracağı sorunlarla karĢı karĢıya kalır. En çok etkilenen yaĢ grupları süt çocukluğu

ve oyun çocukluğu dönemidir.

Resim 2.10: Ağır malnutrisyonlu çocuk

Çocuğun büyüme ve geliĢmesi kilo ve boy kontrolleri yapılarak takip edilir. Protein

enerji malnutrisyonu protein ve kalori eksikliği sonucu oluĢur. Protein enerji malnitrüsyonu

22

hafif, orta ve ağır derecede seyredebilir. Protein enerji malnutrisyonunun çocuğun eksik

aldığı veya dengesiz aldığı besin türlerine göre tiplemesi yapılmaktadır. Marasmus,

kwashiorkor, marasmik-kwashiorkor olarak ayrılır.

Marasmus: Belirli bir besin ögesinin eksikliği söz konusu olmadan, besinin

tümünün eksikliğiyle oluĢan kalori eksikliğinin ön planda görüldüğü tablodur.

Diyetin çoğunluğunu karbonhidratlar oluĢturur. Marasmus genellikle, anne sütü

alıp protein bakımından fakir olan sulu tahıl ezmeleriyle beslenen 1yaĢ altı

çocuklarda görülür. Anne sütü hiç almayan ya da erken kesilen ve bilinçsiz

yapay beslenme uygulanan süt çocuklarında görülür. Ülkemizin pek çok

bölgesinde anne sütü yanında un ve Ģekerden ya da suyla yapılan mamalara

veya devam mamalarına erken baĢlanmaktadır. Mamaya alıĢınca bebek anne

sütü almak istememektedir. Anne sütü kesildikten sonra da çok sulandırılmıĢ süt

ya da su ile yapılan mamalara devam edilmesi marasmusa yol açmaktadır. Tipik

belirtileri; büyümenin durması, kas erimesi, karaciğerde yağlanma,

enfeksiyonlara yatkınlık, kuvvetsizlik ve kansızlıktır.

Kwashiorkor: Proteinin yetersiz alımı veya protein yoksunluğu sonucu ortaya

çıkan bir beslenme bozukluğudur. Yeterli kalori ya da fazla kalori alsa da ortaya

çıkabilir. Bir yaĢından büyük çocuklarda sütten kesilme sonucu

karbonhidratlarla beslenme sağlanırsa kuwaĢiorkor sıklıkla görülür. Vücut

ağırlığında azalma, ruhsal durgunluk, iĢtahsızlık, ödem, karında ĢiĢlik, deri

lezyonları, saç renginde kayıp ve gözlerde hassasiyet belirtilerinden bazılarıdır.

Resim 2.11:Kwashiorkorlu çocuk

Marasmik-kwashiorkor: Ağır protein enerji malnutrisyon türü olan her iki

sendromun klinik ve diğer bulguların birlikte ya da karıĢık olarak görüldüğü

tablodur.

Malnutrisyon türüne göre tıbbi tedavi yapılır. Çocuğun diyeti ayarlanır. Malnutrisyon

tedavisinin baĢarısı çocuğun tıbbi ve sosyal sorunlarının iyi tanımlanabilmesi ve çözümüne

bağlıdır.

23

Malnutrisyona yol açan faktörler

Malnutrisyon tıbbi ve sosyal bir hastalıktır. Malnütrisyona neden olan faktörler:

Yetersiz besin alınımı, ekonomik gelir azlığı,

Aile kalabalıklığı,

Hatalı beslenme alıĢkanlıkları, anne sütünün yetersiz verilmesi ya da 6

aydan sonra ek gıdaya geçmeden uzun süre anne sütüyle besleme, ek

gıdaya yanlıĢ zaman ve miktarlarda baĢlanması, çocuk beslenmesinde

annelerin yanlıĢ inanç ve uygulamaları,

Enfeksiyonlar (çocukluk dönemi hastalıkları, bulaĢıcı hastalıklar,

paraziter hastalıklar, gastroenteritler vb.),

ÇeĢitli sistem hastalıkları: Üriner, merkezi sinir sistemi hastalıkları ve

sindirim sisteminin anatomik ve fizyolojik bozuklukları vb.

Resim 2.12: Malnutrisyona yol açan ağız, dudak, damak anamolileri

Malnutrisyonlu çocukların beslenmesi

Protein ve enerji malnütrüsyonun önlenmesi, büyük ölçüde gebelik ve

emziklilik döneminde annenin yeterli ve dengeli beslenmesine bağlıdır.

Bu nedenle doğum öncesi ve sonrası annenin yeterli ve dengeli

beslenmesi sağlanmalıdır.

Doğumdan sonra anne sütü, bebek için temel gıdayı oluĢturmalı,

gerekmedikçe 4-6 aya kadar ek besinlere baĢlanmamalıdır. Ailenin

gelirine göre hangi besinleri sağlayabileceği öğretilerek bu aylardan

itibaren ek besinler verilmelidir.

Malnutrisyonlu çocuklar mutlaka tedaviye alınmalı ve tedavide baĢta

protein ve kalori alımı adım adım artırılarak eksikliklerinin

tamamlanmasına çalıĢılmalı ve beraberinde mineral, vitamin vb.

eksiklikler giderilmelidir.

Hafif ve orta derecede malnütrüsyonlu hastalar evde baĢarıyla tedavi

edilebilir. Tedavinin ana ilkesi, yeterli miktarda olması gereken ağırlığa

göre protein ve enerjinin verilmesine dayanır. Ġnek sütü, özelikle anne

24

sütünden yeni ayrılmıĢ malnütrüsyonlu çocuğun yüksek değerle protein

kaynağı olarak en kolay alabileceği gıdalardan biridir. Ayrıca temini

kolay olan tahıllardan içine süt, yoğurt, kıyma ve yumurta konarak

hazırlanan un ve bulgur çorbaları ile enerjinin yanında protein

gereksinimi de ucuz Ģekilde karĢılanabilir.

Çocuğun yaĢına göre yemesi gereken ek yiyeceklerin verilmesi gerekir.

Ailenin ekonomik durumuna uygun besleyici karıĢımların hazırlanması

sağlık personeli tarafından anneye/bakım elemanına gösterilerek

anlatılmalıdır.

Anne veya çocuğa bakım veren bakım elemanı hijyen kurallarına

uymalıdır.

2.6.2. Obezite

Obezite genelde aĢırı ve hatalı beslenme sonucu vücutta fazla miktarda yağ

birikmesiyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Obezite, çoğunlukla eriĢkinlerin bir sorunu olarak

kabul edilse de son yıllarda hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde çocukluk ve

ergenlik döneminde görülme sıklığının artması nedeniyle bu dönemin ciddi ve hızla büyüyen

bir sağlık sorunu olarak kabul edilmektedir. Obezitenin tüm çocuk ve ergenlik

dönemindekilerin %20-27’sini etkilediği bilinmektedir.

Çocuklarda obezitenin nedeni büyük oranda yanlıĢ beslenmeyle ilgilidir. YaĢamın ilk

yılında karıĢık ya da yapay beslenme, çocuğa her ağlayıĢında biberonla süt ya da muhallebi

gibi zengin kalorili yiyecekler verme obeziteye yol açabilmektedir. AraĢtırmalar doğumdan

itibaren anne sütüyle beslenen çocuklarda obezitenin daha az görüldüğünü göstermektedir.

Ailenin beslenme alıĢkanlıkları ve çocuğun beslenme alıĢkanlıkları obezite oluĢumunda

önemli rol oynar. Fazla yağ içeren besinlerle beslenen ailelerin çocuklarında, "fast food" türü

yağ ve kalori içeren besinlerle beslenen çocuklarda obezite daha sık görülmektedir. Ayrıca

endokrin sistem hastalıkları, mental hastalıklar, psikolojik bozukluklar, yeme bozuklukları

ve hareketsizlik obeziteye yol açan diğer faktörler arasındadır.

Obezite; hipertansiyon, kalp-damar hastalıkları, kanda pıhtılaĢma eğilimi, enfarktüs,

felç, Ģeker hastalığı, nefes alma zorluğu, kas-iskelet problemleri, eklem sorunları gibi

sorunlara yol açabilmektedir. Obeziteye yol açan faktörler hekim tarafından belirlenerek

nedene yönelik tedavi yapılması gerekir.

Tedavide amaç; alınan enerji ile harcanan enerjinin ayarlanmasıdır. Kilo vermek için

harcanan enerji alınan enerjiden fazla olmalıdır. DepolanmıĢ olan fazla enerjiyi

harcayabilmek için günlük enerji ihtiyacının bir kısmı besinlerle alınırken bir kısmı da

vücuttaki depodan harcanır. Uygulanan diyetteki protein, vitamin ve mineraller ihtiyacı

karĢılayacak Ģekilde alınmalıdır.

Diyetin yanında fiziksel aktiviteler artırılarak (spor yaparak, yürüyerek, çalıĢarak vb.)

enerji tüketilmelidir. Obez çocuklar mutlaka hekime götürülmeli çocuğun yaĢına büyüme

geliĢme durumuna göre diyeti ayarlanmalıdır. Sağlık personeli tarafından aile ve bakım

elemanı diyet, diyet yemeği hazırlama ve fiziksel aktiviteyle ilgili bilgilendirilmelidir.

25

Resim 2.13: Obez çocuk

2.6.2.1. Obezitede Beslenme Ġlkeleri

Obezite nedenini saptamak ve nedene yönelik tedavinin yapılması için hekime

baĢvurulmalı,

Diyetle birlikte fiziksel aktiviteler artırılmalı,

Yemekler 5-6 öğün olarak verilmeli (3 ana öğün-3 ara öğün Ģeklinde olabilir),

Yemekler kızartma yerine haĢlama ve yağsız tavada piĢirme Ģeklinde olmalı,

Karbonhidratlı ve yağlı yiyeceklerde kısıtlama yapılmalı, protein, vitamin ve

mineraller azaltılmadan uygulanmalı,

Her besin grubundan ölçülü Ģekilde verilmeli,

Yüksek enerjisi olan (gazoz, kola, Ģekerli çay, kahve gibi) içecekler çocuğa

verilmemeli,

Doyurucu özelliği olan kepekli ekmek, sebze ve meyveler diyette yer almalı,

Bağırsak faaliyetinin düzenli olması için posalı yiyecekler verilmeli,

Çocuğun sık aralıklarla az yemek yemeleri sağlanmalı,

Yüksek kalorili abur cubur yiyecekler verilmemeli,

Aylık kilo kaybı 1-2 kilogram arasında olmalıdır.

2.6.3. Anemi (Kansızlık)

Anemi; dolaĢımdaki eritrosit sayısı ve hemoglobin miktarının kiĢinin yaĢı ve cinsine

göre normal değerlerin altına düĢmesidir. Organizmada eritrosit yapımının olabilmesi için

organizmaya yeterli miktarda demir (Fe), B12 vitamini, folik asit, protein, bakır vb.

maddelerin alınması ve bunların emilmesi gerekir. Bu faktörlerden birinin yetersiz alınması

veya emilimindeki bozukluklar anemi geliĢmesine yol açar. Eksik olan besin ögesine göre

farklı anemi türleri geliĢir.

Vücudun ihtiyacı olan demir yeterince alınmazsa demir eksikliği anemisi görülür. En

sık 6 ay ile 3 yaĢ arasında görülür. Diyette içinde demir bulunan yiyeceklere yer verilir. Et,

yumurta, karaciğer, dalak mercimek, yeĢil sebze ve meyve tüketilmelidir. Bu yiyecekler

çocuğun yaĢına göre alabileceği Ģekilde hazırlanarak verilmelidir.

B12 vitamininin yetersizliğinde pernisiyöz anemi geliĢir. Diyette yeterli miktarda

hayvansal kaynaklı besin tüketmeyenlerde özellikle vejetaryenlerde görülür. Yetersizlik

durumunda sinir sistemi bozuklukları ile birlikte yorgunluk, uyuĢukluk gibi belirtiler görülür.

En iyi B12 kaynakları hayvansal besinlerdir. Sakatatlar, et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri,

26

kabuklu deniz ürünleri, yumurta B12 kaynaklarındandır. Pernisiyöz anemide B12’den zengin

besinler tüketilir.

Folik asit eksikliğinde anemi tablosu geliĢir. Folik asit (folat), kemik iliğinde, kan

hücrelerinin yapımında, B12 vitamini ile birlikte rol oynar. Büyüme ve geliĢmede gerilik,

deride yaralar, cilt renginde değiĢme, bellek zayıflığı, iĢtah kaybı, mide ağrısı, hâlsizlik ve

solunum güçlüğü gibi belirtiler görülür. Çocuğun yaĢına göre diyeti düzenlenir. YeĢil

yapraklı sebzeler, karaciğer, turunçgiller verilir. Yiyecekleri piĢirirken vitamin, mineral

kayıpları önlenir. Meyveler sıkıldıktan sonra suları hemen verilir. Hekim önerisine göre

vitamin takviyesi yapılır.

Resim 2.14: Anemiden korunmada tüketilmesi gereken besinler

2.6.4. RaĢitizm (Rachitisme-Rachitis)

D vitaminin yetersiz alımı sonrası ortaya çıkan tabloya raĢitizm denir. D vitamini;

vücuda besinlerle ve deri yoluyla alınır. Vücudun güneĢ ıĢınları ile direkt temas etmesi ile D

vitamini alınır. D vitamini kalsiyum ve fosforun emilimini ve taĢınmasını kolaylaĢtırır.

Kalsiyumun kemik ve diĢlerde yerleĢimini sağlayarak kemikleĢmeyi sağlar.

D vitamini yetersizliğinde, kemiklere mineraller yerleĢemez ve kemikleĢme normal

olmaz. Kemikler yumuĢayarak dayanıklılığını yitirir. Bacaklarda çarpıklık, bileklerde ĢiĢlik,

kaburga eklemlerinde ĢiĢlik ve kaburgaların yumuĢaması nedeniyle göğüs kemiğinde

biçimsel bozukluk gibi kemiklerde Ģekil bozuklukları görülür. Süt çocukluğu döneminde

tetani (kasılma), uykusuzluk, iĢtahsızlık, büyüme geliĢme geriliği, terleme, diĢlerin

çıkmaması ve yürümede gecikme diğer belirtileri arasındadır.

Resim 2.15: RaĢitizmli çocuk

27

RaĢitizmde beslenme ilkeleri

Balık, karaciğer, yumurta sarısı, süt, tereyağı doğal D vitamini

kaynaklarındandır. D vitamininden zengin besinlerle beslenmesi sağlanır.

Besinlerin tüketilmesi çocukları raĢitizme karĢı korumak için yeterli

olmayabilir. Hekim kontrolünde çocuklara D vitamini verilir.

Çocuklar güneĢ ıĢınlarından yararlandırılmalı ve D vitamini ihtiyacı

karĢılanmalıdır.

Resim 2.16: D vitamini kaynakları

2.6.5. Skorbüt (C Vitamini Eksikliği)

Skorbüt; C vitamini eksikliği sonucu görülen bir hastalıktır. C vitamini; çocuğun

sağlığının korunması ve büyüme geliĢimi için önemli bir vitamindir. C vitamini kollojen

dokuların, kemik, kıkırdak ve diĢlerin oluĢumunda, damar yapısının korunmasında önemli

rol oynar.

Emziren annenin diyetinde C vitamini eksikse, çocuk inek sütüyle besleniyorsa ve

yeterli miktarda C vitamini içeren besin alımı yoksa skorbüt geliĢir. Skorbüt her yaĢta

görülmesine rağmen 6-12 ay arası inek sütüyle beslenen çocuklarda daha çok görülür.

Skorbütte belirti ve bulgular

Çocuk baĢlangıçta huzursuz ve iĢtahsızdır.

Kilo alamaz, huzursuzluk artar, bacaklarda hareketle ağrı oluĢur.

Bacaklarda ĢiĢlik geliĢir.

Çocuk kol ve bacaklarını hareketsiz tutmaya çalıĢır.

Bazı vakalarda kemik doku altında kanamalar olur.

DiĢ etleri mavimtırak renkte ve ĢiĢtir.

Göğüs kemiğinde Ģekil bozuklukları geliĢebilir.

Cilt altında kanama oluĢur.

AteĢ yükselebilir.

Yara iyileĢmesinde gecikmeler oluĢur.

28

Resim 2.17: Skorbütte diĢ eti belirtileri

Skorbütte beslenme ilkeleri

C vitamininden zengin besinler verilir. C vitamininin en iyi kaynakları,

yeĢil ve kırmızıbiber, lahana, ıspanak, pazı, maydanoz, domates, çilek,

kuĢburnu, kuĢ üzümü, yeĢil yapraklı sebzeler ve portakal, mandalina,

greyfurt gibi turunçgillerdir.

Gerektiğinde hekim önerisine göre C vitamini verilir.

Resim 2.18: C vitamini kaynakları

2.6.6. DiĢ Çürükleri

Sindirim ağızda baĢlar. Besinler ağız yoluyla alınır ve alınan besinler diĢler yardımıyla

parçalanıp, ezilerek sindirime hazırlanır. DiĢ çürümesine çeĢitli faktörler yol açar. Genellikle

diĢ çürümesine ağızdaki bakteriler ve diĢ aralarında kalan besin artıkları ile duyarlı diĢ

yüzeyi neden olur. Tedavi edilmezse diĢ kaybedilir. DiĢ çürümesi hem süt diĢlerinde hem de

kalıcı diĢlerde oluĢabilir.

DiĢ çürümesine yol açan faktörler

Büyüme ve geliĢme dönemlerinde kalsiyum, fosfor flor bakımından

yetersiz besinlerin alınması,

Sudaki flor eksikliği (Flor diĢ minesinin direncini artırarak çürümeyi

önler.),

29

Karbonhidratlı Ģekerli besinlerin aĢırı tüketilmesi,

Ağız ve diĢ temizliğinin yapılmaması, diĢlerin düzenli fırçalanmaması,

Sürekli yumuĢak besinlerle beslenme, diĢlerin fonksiyonlarını

yapamaması,

Enfeksiyon hastalıkları ve çeĢitli hastalıklar,

YanlıĢ ve hatalı ilaç kullanımları diĢ çürümesine yol açan faktörlerden

bazılarıdır.

DiĢ çürükleri sonucu oluĢan enfeksiyon ağız kokusuna, mikroorganizmaların kan

yoluyla vücuda yayılmasına ve kalp, böbrek, eklem vb. organ ve dokuların çeĢitli sistemlerin

etkilenmesine yol açar. Etkilenme sonrası lokal veya sistemik hastalıklar geliĢebilir. DiĢ

çürüklerinde erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. DiĢ çürükleri baĢlangıç aĢamasında

tedavi edilirse diĢ kurtarılır ve geliĢebilecek hastalıklar önlenmiĢ olur.

DiĢ çürüğünü önlemek amacıyla yapılacak iĢlemler

Ağız ve diĢ sağlığına önem verilmesi diĢlerin uygun fırçayla düzenli

fırçalanması,

Ağız ve diĢ sağlığını korumak amacıyla düzenli diĢ hekimine gidilmesi,

Çocuklara diĢ fırçalama becerisinin kazandırılması,

Kendi ağız ve diĢ bakımını yapamayan çocukların ağız, diĢ bakımlarının

yapılması,

Kalsiyum, fosfor flor bakımından zengin besinlerin alınması,

DiĢ eti hastalıklarını önlemek amacıyla C vitaminden zengin besinlerin

alınması,

Ceviz, fındık vb. maddelerin ve sert cisimlerin diĢle kırılmaması,

Sivri, sert cisimlerle diĢ aralarının karıĢtırılmaması ve diĢ aralarını

temizlemek amacıyla diĢ ipi kullanılması diĢ çürümesinden korunmada

yapılacak iĢlemlerden bazılarıdır.

30


AĢağıdaki iĢlemleri yaptığınızda büyüme geliĢme dönemine göre beslenme

özelliklerini ayırt edebileceksiniz.


Çocuklarda beslenmenin önemini ayırt

ediniz.

Besin ögeleri I-II modüllerini

inceleyebilirsiniz.

Süt çocuğunun beslenme ilkelerini


Süt çocuğunun beslenme ilkelerini

çeĢitli kaynaklardan araĢtırabilirsiniz.

Anne sütüyle beslenmenin önemini ayırt

ediniz.

Beslenme kitaplarından


Ek besinlerin verilmesinde dikkat

edilecek noktaları birbirinden ayırt

ediniz.



Okul öncesi çocukların beslenme

ilkelerini ayırt ediniz.



Okul döneminde çocukların beslenme


Okul döneminde çocukların beslenme

ilkelerini yazarak çalıĢabilirsiniz.

Ergenlik döneminde çocukların

beslenme ilkelerini ayırt ediniz.

Beslenmeyle ilgili kaynaklardan


Çocuklarda beslenmeyle ilgili

karĢılaĢılabilecek sorunları birbirinden

ayırt ediniz.

Yazarak çalıĢabilirsiniz.

Çocuklarda yetersiz ve dengesiz

beslenmeye bağlı ortaya çıkan sağlık

sorunlarını birbirinden ayırt ediniz

Modül sonunda belirtilen kaynaklardan



31

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. AĢağıdakilerden hangisi, ek besin verilirken dikkat edilecek noktalardan değildir?

A) Ek besinler verilirken biberonla değil kaĢık veya bardakla verilmeli.

B) Ġlk defa baĢlanacak besinlere, bebek açken baĢlanmalı.

C) Bebek ek besinlere birer birer alıĢtırılmalı.

D) Bebeğe yeni besinler vermeye baĢlarken bütün besinler bir arada verilmeli.

2. AĢağıdakilerden hangisi, okul öncesi çocuklarda beslenme ilkelerindendir?

A) Kemiklerin geliĢimi için kalsiyumdan zengin süt ve süt ürünlerini almaları sağlanır.

B) YeĢil yapraklı sebzeler verilmez.

C) Demirden fakir yiyecekler verilir.

D) Harcadıkları enerjiden daha az enerji içeren besinler verilir.

3. AĢağıdakilerden hangisi pikayı tanımlar?

A) Kilo alma ve ĢiĢmanlama korkusuyla yemek yeme

B) Besin alındığında bilinçli olarak kusma

C) AĢırı yeme dürtüsünü durduramama

D) Doğal besinlerin dıĢında baĢka maddelerin yenmesi

4. AĢağıdakilerden hangisi, anoreksiya nevrozada görülen belirti ve bulgulardandır?

A) Ġki saatten daha kısa süreli aĢırı besin tüketimi

B) Tekrarlayan yeme atakları

C) Vücut ağırlığının düĢük olmasına rağmen kilo alma ve ĢiĢmanlama korkusu

D) AĢırı yeme dürtüsünü durduramama korkusu

5. AĢağıdakilerden hangisi, D vitamini eksikliği sonrası geliĢen tablodur?

A) Skorbüt

B) RaĢitizim

C) Obezite

D) Malnutrisyon

DEĞERLENDĠRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


32


Hastalıklara özgü beslenme özelliklerini ayırt edeceksiniz.

Bulunduğunuz bölgedeki bir hastanenin diyet ünitesine baĢvurarak hastalıklara

uygulanan diyetlerle ilgili örnek diyet listeleri edininiz. Edindiğiniz diyet

listelerini sınıf ortamında arkadaĢlarınızla inceleyiniz.

Bulunduğunuz bölgedeki hastanenin endokrin, dâhiliye, çocuk servislerine

giderek diabetes mellitus hastalığıyla ilgili bilgi, kitapçık, broĢür edininiz.

Edindiğiniz bilgileri, kitapçık ve broĢürleri arkadaĢlarınızla paylaĢınız.

3. HASTALIKLARA ÖZGÜ BESLENME

Sağlık; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hâli olarak tanımlanır. Herhangi bir

nedenle tam iyilik hâlini kaybeden ve hastalık tanısı almıĢ birey hasta olarak nitelendirilir.

Hasta normal veya özel beslenme programlarıyla beslenir. Hasta olan bireylerde bazı

grup besin ya da besinlerin kısıtlanması ve bu besinlerden alacağı kalori değerini diğer besin

gruplarından almasına diyet denir.

3.1. Hastaya Uygulanan Diyetler

Hastanın normal veya özel diyet alacağı hekim tarafından belirlenir. Ġstenilen diyet

türüne göre besin ögeleri, yiyecekler ve miktarı, öğün sayısı diyetisyen tarafından

belirlenerek oluĢturulur. Bakım elemanı verilen diyet doğrultusunda hastayı besler.

3.1.1. Normal Diyet

Hastanın kısıtlama olmadan tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli almasını

sağlayan beslenme programıdır. Rejim III (R-III) olarak da adlandırılır.

3.1.2. Özel Diyet

Özel diyet uygulamaları çeĢitli amaçlarla yapılır. Bazı özel diyetlerde besin grubu

kısıtlaması veya kalori hesaplaması uygulanabilir (Örneğin: Yağsız diyet, tuzsuz diyet veya

1200 kalorilik zayıflama diyeti, diabet diyeti vb.).


AMAÇ

ARAġTIRMA

33

Özel diyet Ģu amaçlarla kullanılır:

Hastalıkların tedavisinde ve hastalıklardan korunma amacıyla

Bazı hastalıkları tedavi etmek, hastalığın istenmeyen etkilerini (komplikasyon)

önlemek ve hastalıktan korunmak, amacıyla özel diyet uygulanır. Uygulanan özel diyetler,

hastalığa özgün diyetlerdir. Kalp hastalarında uygulanan diyet programıyla, diabet

hastalarında uygulanan diyet programı farklılıklar gösterir. Hastalıklarda kullanılan diyetler

kısa süreli veya yaĢam boyu devam eden diyetler olabilir.

Muayene ve teĢhis yöntemlerinin uygulanmasında kolaylık sağlamak

amacıyla

Hastayı muayeneye hazırlamak ve çeĢitli teĢhis yöntemleri öncesi veya sonrası

uygulanan diyetler vardır. Örneğin; Hekim önerisine göre mide-bağırsak filmi öncesi bölgeyi

net görmek veya bölgeden iyi görüntü elde etmek amacıyla hastaya diyet uygulaması yapılır.

Bazı teĢhis yöntemlerinde verilen kontrast maddelerin vücuttan atılımını sağlamak amacıyla

hekim önerisine göre iĢlem sonrası özel diyet uygulaması yapılabilir.

Ameliyata hazırlamak amacıyla veya ameliyat sonrası

Ameliyatlardan önce ve sonra hekim önerisine göre hastaya özel diyet uygulaması

yapılır. Hastayı ameliyata hazırlamak ve anesteziden sonra aspirasyon riskini azaltmak

amacıyla uygulanır.

Sağlıklı yaĢamak ve sağlığın sürdürülmesini sağlamak amacıyla

Sağlıklı yaĢamak ve sağlığı korumak amacıyla özel diyet uygulanır. Örneğin; kilo

problemi olan kiĢilerde, düĢük kalorili diyet uygulanarak sağlıklı kilo vermesi sağlanır.

3.1.3. GeçiĢ Diyetleri

Bazı durumlarda hasta geçici bir süre özel diyetle beslenir ve bu diyet geçici ya da

geçiĢ diyeti olarak adlandırılır. Örneğin; ameliyat sonrası hasta gaz çıkardıktan ve yutkunma

refleksi geri geldikten sonra oral (ağız yoluyla) beslenmeye hekimin önerdiği geçiĢ diyeti ile

baĢlanır.

3.1.4. Sıvı Diyeti

Rejim I (R-I) olarak da adlandırılır. Sıvı diyetin, açık ve koyu sıvı diyeti olmak üzere

iki türü vardır.

Açık sıvı diyet: Posasız, tanesiz sıvı içecek içerir. Açık sıvı diyet, Ģekerli çay,

meyve suyu, komposto suyu, limonata, et ve tavuk suyu gibi sıvı içeceklerden

oluĢur.

Koyu sıvı diyet: Hasta tolere ettikçe açık sıvı diyete süt, yoğurt ve un çorbası

vb. besinler eklenir. Hastanın kalori ihtiyacını karĢılar.

34

3.1.5. YumuĢak Diyet

Rejim II (R-II) olarak adlandırılır. YumuĢak kıvamlı, kolay çiğnenebilen ve

sindirilebilen besinlerden oluĢur. Hafif çorbalar, patates püresi ve haĢlaması, muhallebi ve

sıvı içecekleri vb. içerir.

Hastalıklara özgün diyet uygulamalarında bakım elemanının yapacağı

iĢlemler

Hastalığa özgün diyetler hekim, diyetisyen tarafından hastanın

hastalığına, besinleri alım durumuna vb. özelliklere uygun olarak

belirlenir,

Bakım elemanı hastalıklara özgün genel beslenme ilkelerini bilir ve

sağlık ekibinin verdiği diyette belirtilen besinlerle bakım verdiği bireyi

besler.

Aseptik tekniklere uyar,

Bakım verdiği bireyin odasının normal ısıda olmasını sağlar (Çok sıcak

ve soğuk ortam beslenmeyi olumsuz etkiler.),

Yiyeceklerin ısısına dikkat eder,

Bireye yemek yerken rahat edebileceği pozisyon verir,

Yemek öncesi el temizliğini yapar,

Kusmak istediğinde olanak sağlar,

Yemek yedirirken bireyin durumuna uygun iletiĢim kurar. Örneğin;

Görme engeli varsa gözü sargılıysa lokmanın verileceğini sözel olarak

belirtir,

Yemek yedirilirken acele etmez, hastanın çiğnemesi ve yutması için

zaman tanır,

Yutma güçlüğü olan bireyleri aspirasyon açısından gözlemler,

Bireyi besinleri alım durumuna göre besler (Örneğin; gerektiğinde dilinin

üzerine kaĢıkla akıtarak besler.),

Yemek sonrası bireyin temizlik ve bakımını yapar,

Alerji, bulantı, kusma vb. durumları gözlemler gerektiğinde sağlık

personeline haber verir.

3.2. Çölyaki Hastalığı (Çölyak)

Çölyaki hastalığı, sindirim kanalının yapısal ve fonksiyonel bozukluğu sonucu, glüten

proteinine karĢı tahammülsüzlüktür. Bu hastalığa; genetik yatkınlık, diyetteki glütene karĢı

metabolik anormallik ve sindirim bozukluğu yol açmaktadır. Belirtiler, genelde unlu ve tahıl

içeren gıdaların verilmeye baĢlandığı, altı ve on ikinci aylarda ortaya çıkar. Çocukluk

çağında devam eder ve ergenlik dönemine doğru azalır.

Hastalık, yetiĢkinlerde seyrek görülür. YumuĢak yağlı pis kokulu parlak dıĢkı ve ishal,

karın ağrısı, kusma, kilo kaybı, geliĢme geriliği, iĢtahsızlık, anemi, yağ, kalsiyum emilim

bozukluğu, bağırsak mukoza yüzeyinde değiĢiklikler belirtileri arasında sayılabilir.

35

Hekim tarafından hasta, ailesi ve bakım elemanı diyet hakkında bilgilendirilir.

Resim 3.1: Çölyak diyeti

3.2.1. Çölyaki Hastalığında Diyet Ġlkeleri

Çölyaki hastalığında diyette glüteni çıkarmak gerekir. Buğday, çavdar, arpa ve

yulaftan yapılmıĢ her türlü yiyecek yasaklanır.

Diyette temel sorun ekmektir. Tek baĢına mısır ve pirinç unundan ekmek

yapmak imkânsızdır. Bu nedenle pirinç unu ve niĢasta kullanılarak kek, çörek

ve tatlıların yapılarak verilmesi gerekir.

Diyette tahıl grubundan pirinç ve mısırdan yapılan besinler kullanılır.

Pirinç, sebze, patates çorbaları verilir.

Sebze ve meyveler, gereksinime uygun olarak kısıtlanmadan verilir.

Ġçecek olarak süt, ayran, meyve suları vb. verilir.

Sindirimi kolay; iyi piĢirilmiĢ besinler verilir.

Hasta ishal olduğu için fazla lifli besinler verilmez.

Ġshalli dönemde yağ verilmez. Sonra diyete azar azar ilave edilir. Yağlı ağır

besinler, yağlı tatlılar ve yağda kızartılmıĢ besinler verilmez.

Tatlı olarak pirinç ve pirinç unundan yapılmıĢ sütlaç, muhallebi vb. verilir.

Ayrıca tahin helvası, pekmez, bal, reçel, marmelât vb. verilir.

Diyet, artan enerji gereksinimini karĢılayacak Ģekilde olmalıdır.

Hastanın anemi yönünden kontrolü sağlanmalıdır.

Her türlü et yemekleri verilebilir.

Glütensiz diyetle, çocuklarda kısa sürede iyileĢme görülür. YetiĢkinlerde

iyileĢme süreci birkaç ay alabilir.

Uygun diyet ve tedavi uygulandığında çocuklarda normal büyüme ve geliĢme

sağlanır.

Özellikle çocuklarda psikolojik destek sağlanır.

Beslenme ilkelerine uyulur.

36

3.3. Laktoz Ġntoleransı (Laktoz Tahammülsüzlüğü)

Çocuklarda doğuĢtan bir bozukluk nedeniyle laktoz enziminin yapılamayıĢına bağlı

olarak geliĢir. Çocukluğun yanı sıra yetiĢkinliğin herhangi bir döneminde laktoz enziminin

kayboluĢuyla da ortaya çıkabilir. Hastalar laktoz içeren süte duyarlıdır. Süt alımından bir

süre sonra karın ağrısı, ishal oluĢur ve laktoz dıĢkıyla atılır. Laktoz intoleransının derecesi

kiĢiden kiĢiye değiĢir. Hekime baĢvurulması gerekir.

Hekim tarafından hasta, ailesi ve bakım elemanı diyet hakkında bilgilendirilir.

3.3.1. Laktoz Ġntolerasında Beslenme Ġlkeleri

Hekim tarafından tolerans derecesine göre hastanın alacağı süt miktarı ayarlanır.

Ġntolerans fazla ise diyetten süt ve süt ürünleri tamamen çıkarılır.

Süt ve türevleri önemli kalsiyum kaynağıdır. KiĢide kalsiyum alımını sağlamak

amacıyla süt yerine laktozu alınmıĢ süt tozundan yapılan süt, soya sütü, peynir,

yoğurt, çökelek verilir.

Peynir, yoğurt ve çökelekte laktoz miktarı azdır. KaĢar türü peynirlerde laktoz

bulunmamaktadır.

Diğer besin gruplarından verilerek yeterli ve dengeli beslenme sağlanır.

Ev ortamında laktoz intoleransı beslenme ilkelerine uyulur.

Resim 3.2: Laktoz intoleransı diyeti

3.4. Galaktozemi

Karaciğer enzimlerinden galaktoz fosfat aktivitesinin yetersizliği sonucu laktozun

yapısında bulunan galoktozun sindirilemediği kalıtsal metabolizma hastalığına galoktozemi

denir. Karaciğer fonksiyonları bozulur. Karaciğer büyümesi (hepatomegali) dalak büyümesi

(splenomegeli) geliĢir. Yeni doğan bebekte sarılık, katarakt oluĢur. Galoktoz birikimi toksik

etkilere yol açar ve beyin hasarı, zihinsel gerilikler görülür. Bebek süt ile beslendikten sonra

bulantı, kusma, ishal, karında ĢiĢkinlik geliĢir. Kusma ve ishal sonucu kilo kaybı oluĢur.

Çocuğun hekime götürülmesi gerekir. Hekim tarafından hasta, ailesi ve bakım elemanı diyet

hakkında bilgilendirilir.

37

3.4.1. Galaktozemide Beslenme Ġlkeleri

Hekim tarafından diyeti ayarlanarak diyetten galaktoz ve laktoz çıkarılır.

Süt ve süt içeren besinler verilmez.

Laktozu az olan peynir ve yoğurt verilir.

Bebeklere, laktozu alınmıĢ süt tozundan yapılmıĢ mamalar verilir.

Soya sütü, soya unu, pirinç ve buğday unundan yapılmıĢ muhallebi ve çorbalar

verilir.

Vitamin ve mineral kaybı göz önüne alınarak vitamin ve mineral desteği

sağlanır.

Büyüme geliĢme izlenir.

Galakozemi beslenme ilkelerine uyulur.

Resim 3.3: Galaktozemi diyeti

3.5. Fenilketonüri

Fenilketonüri kalıtımsal bir hastalıktır. Fenilketonüri; aminoasit metabolizması

bozukluğuyla geliĢir ve zekâ geriliğine yol açar. Bu hastalıkla dünyaya gelen çocuklar,

proteinli besinlerde bulunan ve gerekli bir aminoasit olan fenilalanini metabolize edemez.

Kan ve vücut sıvılarında fenilalenin birikir ve toksik etki yapar. Biriken fenilalenin beyin

harabiyetine ve zihinsel geriliğe yol açar.

Resim 3.4: Fenilketonürili çocuk

Fenilketonüri otozomal (Anne ve baba sağlıklı olup taĢıyıcı durumundadır.) olarak

taĢınır. TaĢıyıcı anne babanın, her çocuğunun hasta olma riski %25’tir. Akraba evliliklerinin

yaygın olduğu ülkemizde her yıl 400–500 çocuk, fenilketonürili doğmaktadır. Doğumdan

38

sonra ilk 24 saat içinde bebeğin topuğundan, özel filtre kâğıdına bir damla topuk kanı alınır

ve kan tetkik edilerek teĢhis konur.

3.5.1. Fenilketonüride Beslenme Ġlkeleri

Fenilketonüri tedavisinin temel amacı, beyin hasarını önlemek, fenilalenin

miktarını dokulara zarar vermeyecek düzeye indirmektir.

Bebekte büyüme ve geliĢmeyi sağlamaktır.

Hastalığın tedavisinde, özel diyet uygulanır.

Diyet tedavisi, beyin dokusunun hızlı geliĢtiği ergenlik dönemi sonuna kadar

devam eder.

Fenilketonürili hastanın diyeti, doktor kontrolünde yapılmalıdır. Diyette,

proteinden zengin besinler, et, et ürünleri, süt ve süt ürünleri, yumurta kuru

baklagiller ve normal ekmek azaltılır veya yasaklanır.

Proteinden fakir sebze, meyve, Ģeker, meyve suları, bal, pekmez, niĢasta ile özel

hazırlanmıĢ ekmek verilir.

Fenilketonürili bebek, fenilalenini azaltılmıĢ veya kaldırılmıĢ özel mamalarla

beslenir; ancak bebek büyüdükçe proteinden fakir besinler ilave edilir. Besin

ilaveleri azar azar yapılmalıdır.

Diyetin önemi; aileye bakım elemanına ve büyük çocuklara anlatılmalı,

çocuklara psikolojik destek sağlanmalıdır.

Fenilketonüri taĢıyıcısı olan gebe kadınlara da özel diyet uygulanması gerekir.

Diyet uygulamayan gebelerin, bebeklerinin beyin dokularında, anne karnında

iken hasar geliĢebilir.

3.6. Enfeksiyon Hastalıklarında Beslenme

Patojen (hastalık yapan) mikroorganizmaların herhangi bir yoldan insan vücuduna

girerek kendi cisimleri ve toksinleri ile oluĢturdukları hastalık tablosuna enfeksiyon

hastalıkları denir.

GeliĢmekte olan ülkelerde en sık görülen hastalıklar enfeksiyon hastalıklarıdır ve

çocuk ölüm nedenlerinin baĢında yer alır. Hastalığın nedenleri arasında kötü beslenme,

bağıĢıklık sisteminde zayıflık ve malnutrisyon gelmektedir. Çocuk uygun beslenemediğinde

bağıĢıklık sistemi hücrelerinin gereksinimi olan besin maddeleri alınamamakta ve çocuk

patojen bir mikroorganizmaya maruz kaldığında belirtiler ağır seyretmektedir.

Enfeksiyon hastalıklarında öksürük, boğaz ağrısı, burun akıntısı, iĢtahsızlık, hızlı ve

hırıltılı solunum, ateĢ, kulak akıntısı gibi genel belirtiler görülebilir. Enfeksiyon etkeninin

yol açtığı enfeksiyon hastalığına özgün belirtilerde vardır. Hekim tarafından hasta, ailesi ve

bakım elemanı beslenme hakkında bilgilendirilir.

39

Resim 3.5: Hasta çocuğun beslenmesi

3.6.1. Enfeksiyon Hastalıklarında Beslenme Ġlkeleri

Hasta çocuk, yeterli ve dengeli beslenir.

Artan protein, enerji ihtiyacı karĢılanır.

Artan vitamin ve mineral ihtiyacı karĢılanır. Meyve ve sebzeler vitamin ve

minerallerden zengin olduğu için tüketimi artırılır.

Anne sütü veriliyorsa anne sütü verilmeye devam edilir.

Enerji ve beraberinde artan vitamin gereksinimi nedeni ile B vitamini

ihtiyacının karĢılanması için tahıl tüketimi artırılır.

Bol sıvı alması sağlanır.

Enfeksiyonlu çocuğun beslenmesinde enfeksiyon geçiĢini önlemek amacıyla

çocuğa bakım veren anne, sağlık personeli ve bakım elemanı hijyen kurallarına

uymalıdır.

3.7. Alerji Durumunda Beslenme

Vücuda girdiğinde aĢırı duyarlılığa yol açan maddeye alerjen denir. Alerjen maddenin

vücuda girmesiyle organizmada oluĢan çeĢitli reaksiyon ve değiĢiklik tablosuna ise alerji

denir.

Alerjen madde, organizmaya sindirim, solunum ve deri yoluyla alınır. Alerjen madde,

girdiği organ veya sistemde ya da tüm vücutta alerji belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar.

Örneğin; solunum yoluyla vücuda giren bir çiçek poleni solunum, sindirim sistemi ve deride

alerjik reaksiyona yol açabilir.

Alerji basit ya da ağır alerjik reaksiyon geliĢimine yol açabilir. Alerjide ciltte

kızarıklık, kaĢıntı, solunum güçlüğü vb. belirtiler geliĢebilir. Alerjide solunum güçlüğü ve

solunum yolunda ödem (ĢiĢlik), darlık geliĢmesi sonrası kiĢi kaybedilebilir. Mutlaka hekime

baĢvurulması gerekir.

40

Resim 3.6: Alerji tablosu sonucu ciltte görülen alerjik reaksiyon belirtisi

Besin alerjisine, besinlerin sindirim metabolizmasında rol alan belirli bir enzimin

kalıtımsal yetersizliği sonucu ince bağırsak geçirgenliğinin artması, ilaç kullanımı, kalıtımsal

olarak belirli besinlere karĢı aĢırı duyarlılığın olması neden olabilir. En önemli etken

kalıtımdır. Bunun yanı sıra, mevsimler, aĢırı sıcak ya da soğuk, çiçek polenleri, mantar,

çeĢitli tozlar, besinlere katılan katkı maddeleri de alerjiye yol açan etkenlerden bazılarıdır.

3.7.1. En Çok Alerji Yapan Besinler

Alerjiye yol açan besinler; kiĢiden kiĢiye değiĢiklik göstermekle birlikte bazı besinler

alerjiye daha çok yol açmaktadır.

Çikolata, yumurta, süt, katkı maddesi içeren besinler, fıstık, ceviz, fındık, bezelye,

kabuklu deniz ürünleri, balık, buğday, çavdar, peynir, kavun, karpuz, çilek, domates,

greyfurt, Ģeftali, kayısı, bira mayası vb. alerji yapan besinlerdir.

3.7.2. Alerjide Beslenme Ġlkeleri

Hekim tarafından hastanın, dikkatle alerji ve diyet öyküsü alınır. Bu öyküye göre diyet

ayarlaması yapılır. Alerjiye yol açan besin, diyetten çıkarılır. Eliminasyon diyeti uygulanarak

dört, sekiz gün alerjen besinler diyetten çıkarılır sonra az miktarda teker teker diyete eklenir.

Alerjik reaksiyonlar gözlemlenir. Üç ya da altı ay alerjen besin verilmez sonra tekrar alerjen

besinler az miktarlarda eklenerek hasta kontrol altında tutulur.

Bazı hastalarda; alerji tekrar görülmeyebilir. Bazı hastalarda ise alerji tablosu yaĢam

boyu devam edebilir. Alerjiye yol açan besin süt gibi temel besin ise yerini tutabilecek uygun

besin verilir. Alerjiye yol açan besinlerin deneme aĢamasında; hazırlama, piĢirme teknikleri

değiĢtirilir.

Örnek; çiğ yumurta alerjiye yol açarken piĢirilerek yendiğinde yol açmayabilir.

Aynı familyadan olan besinlerin hepsi alerjiye yol açabilir. Hastanın, bezelyeye

alerjisi varsa mercimek de alerjik etki yapabilir. Besinlere katılan tat ve renk vericiler

41

alerjiye yol açtığından bunlardan kaçınılır. Sık görünen süt ve süt proteini alerjisinde süt

yerine yoğurt, peynir verilir. Çiğ besinler, piĢmiĢ besinlere göre daha alerjiktir. Hastalar, az

ve sık beslenir. Besinler, çok sıcak ve soğuk verilmez; oda sıcaklığında olmasına özen

gösterilir.

3.8. Ġshal ve Kabızlıkta Beslenme

ÇeĢitli nedenlerle dıĢkılama alıĢkanlığında değiĢiklikler olabilir. Bu değiĢiklikler ishal

ve kabızlık Ģeklinde görülür.

3.8.1. Ġshal ve Beslenme

Ġshal; dıĢkının sulu, Ģekilsiz ve günlük dıĢkılama sayısının normalden fazla olmasıdır.

ÇeĢitli hastalıklara bağlı olarak geliĢebilir. Akut ya da kronik seyirli olabilir. Devam eden

ishallerde mutlaka hekime baĢvurulmalıdır.

Mikrobik ishallerde ve 12–14 yaĢından büyüklerde diyetin yanı sıra ilaç tedavisi

uygulanır. Ġshalde, sıvı elektrolit kaybı da vardır. Özellikle bebek ve çocuklarda, kaybedilen

su ve elektrolitler yerine konmazsa ölüm geliĢebilir. Ġshalli çocuğa susuzluk belirtileri

olmasa da su ve sulu yiyecekler verilir. Susuzluk belirtisi olanlara, ağızdan Ģeker tuz eriyiği

(ORS) verilir. Paket hâlinde hazır ORS tozu, bir litre kaynamıĢ soğutulmuĢ suda eritilerek

oral yoldan çocuğa verilir. Sağlık kuruluĢuna baĢvurulmalı ve çocukta ishale yol açan

faktörler saptanmalıdır. Tedavi ile ishal kontrol altına alınmalı ve çocukta ağırlık, geliĢim

kontrolleri yapılmalıdır.

Ġshalde beslenme ilkeleri

Ġshalli çocuk aç bırakılmaz.

Anne sütü alıyorsa emzirmeye devam edilir.

Kaybedilen sıvı ve elektrolitler karĢılanır.

Su, tuz emilimini kolaylaĢtıran sıvılar verilir.

Su içine Ģeker konulur. ġeker konulduğunda, sıvı ile birlikte tuz emilimi

artmaktadır.

Su tutucu özelliği bulunan, pektin içeren, niĢastalı yiyecekler verilir.

Bağırsak hareketini artıran, posalı yiyecekler verilmez.

Yağlar, bağırsak hareketlerini artırır. Bu nedenle yağlı yiyecekler

verilmez.

Vücuttan sıvı atılımını arttıran kahve, demli çay vb. verilmez.

Pirinç lapası, haĢlanmıĢ patates, tuzlu ayran, elma, Ģeftali suyu verilir.

Besinlerin, hazırlanması ve tüketiminde hijyen kurallarına uyulur.

3.8.2. Kabızlık ve Beslenme

DıĢkının aĢırı derecede sert, kuru ve dıĢkılama sayısının az olmasına kabızlık

(konstipasyon) denir. Kadınlarda ve ĢiĢman kiĢilerde daha çok görülür.

42

Kabızlık nedenleri

Sıvı alımının az olması,

Az posalı besin tüketimi,

Fiziksel aktivite azlığı, hareketsizlik,

AĢırı laksatif kullanımı,

DıĢkılama alıĢkanlığı bozuklukları,

Psikolojik faktörler (stres gerginlik vb.),

Sindirim sistemi hastalıkları (bağırsak hastalıkları vb.),

Bilinçsiz yapılan zayıflama diyetleri,

Çocuklarda yetersiz beslenme, aĢırı kusma, fazla süt alımı, baskılı tuvalet

eğitimi kabızlığa yol açabilir.

Kabızlıkta beslenme ilkeleri

Günlük en az 1200–1500 ml sıvı tüketimi sağlanır.

Sabah aç karnına kayısı, erik veya marmelatları verilir. Ilık su içmesi

sağlanır.

Bol posalı ve lifli yiyecekler; kepekli ekmek, kepekli makarna, kuru

baklagiller, tahıllar, sebze ve meyveler verilir.

Diyette sebze, meyve ve meyve kompostolarına yer verilir.

Fiziksel hareket artırılır.

DıĢkılama alıĢkanlığı düzeltilir.

Demli çay ve kahve kabızlığa yol açtığından; ılık su, bitkisel çaylar, süt,

ayran, meyve suları önerilir.

Yemeklerde, yağ miktarı normal olmalıdır.

Diyette, piĢmiĢ sebzelerin yanı sıra çiğ sebzeler de yer almalıdır.

3.9. Diabetes Mellitus (ġekerli Diabet)

Diabetes mellitus, karbonhidrat yağ ve protein metabolizması bozukluğu ile geliĢen

çeĢitli istenmeyen etkilerin görüldüğü kompleks, kronik bir metabolizma hastalığıdır.

Hastalık; insülinin yetersiz salgılanması veya insülinin organizmadaki etkinliğinin azalması

sonucu ya da her ikisinin bir arada bulunmasıyla ortaya çıkan; kan glikoz seviyesi artıĢının

ön planda olduğu, bozulmuĢ metabolik tablo ile kendini gösteren bir sendromdur.

Diabetes mellitusun baĢlıca iki tipi vardır. Tip 1 (jüvenil tip diabet-çocuklukta ve genç

yaĢta görülen insüline bağımlı diabet) ve Tip 2 (adult tip-insüline bağımlı olmayan, eriĢkin

yaĢlarda baĢlayan) diyabettir.

Diyabette diyet çok önemlidir hekim tarafından hasta ailesi bakım elemanı diyet

hakkında bilgilendirilmelidir. Diyete uyulmadığında koma ve istenmeyen durumlar

(komplikasyon) geliĢebilir.

43

Beslenmenin diabetes mellitus oluĢumuna etkisi

EriĢkin tip diyabetin oluĢumunda, yanlıĢ beslenme sonucu geliĢen obezite önem taĢır.

Obez çocuklarda insülin direnci pankreastaki beta hücrelerini etkileyerek diyabet oluĢumuna

yol açabilir. Diyabetli annenin diyabetli çocuğa sahip olma olasılığı 1/20’dir. Ġnek sütünün

erken dönemde verilmesi beta hücre harabiyetine yol açabilmekte ve diyabet oluĢumuna

zemin hazırlamaktadır. Yapılan araĢtırmalar D vitamini eksikliğinin ve salam, sosis sucuk,

soda gibi nitrat içeren besinlerin çok alımının serbest radikalleri artırarak β hücrelerinin

tahrip olmasına yol açtığını ve Tip 1 diyabet hastalığının geliĢimine neden olduğunu ortaya

koymuĢtur. Ayrıca ağır beslenme bozukluğu geçiren malnütrüsyonlu çocuklarda pankreasın

zarar görmesi sonucu diyabet oluĢma riski artmaktadır.

Beslenme alıĢkanlıkları, kan glikoz düzeyini etkiler. Diyette bulunan lifli gıdalar,

Ģekerin bağırsaklardan emilimini azaltır. Kan, glikoz düzeyinin artmasını engeller.

Beslenmede az lifli besinlerin alınması ise hiperglisemiye yol açar. NiĢasta ve Ģekerli

besinler; meyvelerle alınan basit Ģekerler vücuda alındıktan sonra sindirilir ve kana geçer.

Pankreas uyarılarak insülin hormonu salgılanır. Normalde, kandaki glikoz miktarı ile insülin

hormonu miktarı dengelidir. ġeker, glikoz, fruktoz, mısır Ģurubu gibi Ģekerlerle tatlandırılmıĢ

içeceklerin fazla tüketilmesi; tip 2 diyabet oluĢum riskini artırır.

Görüldüğü gibi yanlıĢ beslenme alıĢkanlıkları ve beslenme bozuklukları, diabetes

mellitus hastalığı oluĢumuna yol açmaktadır.

Çocuklarda tip 1 diyabet hastalığını önlemek için yapılması gerekenler

Bebeğin anne sütüyle beslenmesi önem taĢır, ilk altı ay anne sütüyle

beslenmelidir.

Çocukların sağlıklı ve yeterli, dengeli beslenmesi sağlanmalıdır.

Salam, sosis jambon vb. nitrat içeren besinler verilmemelidir.

Temiz su içirilmeli içinde nitrat olan soda, su içirilmemelidir.

D vitaminini yeterli alması sağlanmalıdır.

Magnezyum, çinko, kalsiyum gibi mineralleri yeterli oranda alması

sağlanmalıdır.

Obez çocukların hekim kontrolünde sağlıklı kilo vermesi sağlanmalıdır.

Resim 3.7: Juvenil diyabetli (Tip 1 diabetli) çocuk

44

Diabetes mellitus hastalığında beslenme ilkeleri

Diyabetik hasta, insülin tedavisi alıyorsa tedaviye uygun hazırlanan

diyetine ve günlük faaliyet çizelgesine uymalıdır.

Ġnsüline bağımlı olmayan diyabetikler de önerilen diyete uymalı; fiziksel

hareket sağlanmalıdır.

Obez hastaların ideal kilolarına kavuĢması sağlanmalıdır.

Hekim ve diyetisyen kontrolünde, günlük alınan besinler üç ana, üç ara

öğüne bölünerek alınmalı ve diyette temel besin gruplarına yer

verilmelidir.

Tip 1 diyabet hastaları büyüme geliĢme döneminde ise bu özellikleri göz

önüne alınmalı diyetleri buna göre ayarlanmalıdır.

Boy, ağırlık, vücut geliĢimleri izlenmelidir. Büyüme ve geliĢmelerinde

gerilemeler, yetersiz enerji alımı, glisemi ayarının kötü olduğunu gösterir.

Düzenlenecek diyette uygun besin, öğün seçimi, tedavi, fiziksel aktivite

ve diyet arasında uyum sağlanmalıdır.

Kan Ģeker düzeyini hızla yükselten saf Ģekerli besinlerden kaçınılmalıdır.

Lifli besinler ve meyve Ģekerleri tercih edilmelidir. Gerekirse yapay

tatlandırıcılar uygun miktarda kullanılmalıdır.

Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç yerine bulgur ve bitkisel

proteinler tercih edilmelidir.

Diyette, yeterli oranda vitamin ve minerallere yer verilmelidir.

Diabetes mellitus, damar yapısında bozukluklara, arterioskleroza yol

açabilir. Diyette, doymamıĢ yağlar kullanılmalıdır.

YaĢam kalitesinin artırılması için genel sağlıklı yaĢam ilkelerine

uyulmalıdır.

KızartılmıĢ yiyeceklerden; sucuk, salam, sosis ve kremalardan, hazır

gıdalardan kaçınılmalıdır.

ġekerli yiyecek, içecek ve alkollü içecekler alınmamalıdır.

Diyette yeterli posa bulunmalı, lifli gıdalar verilmelidir.

Diyabetik çocuk ve eriĢkin mutlaka hekim kontrolünde olmalıdır.

45

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıdaki iĢlemleri yaptığınızda hastalıklara özgü beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.


Normal ve özel diyetin özelliklerini


Beslenmeyle ilgili kitaplardan


Çölyaki hastalığında beslenme ilkelerinin

özelliklerini ayırt ediniz.



Laktoz intoleransında beslenme

ilkelerinin özelliklerini ayırt ediniz.

Hastanenin metabolizma, endokrin

ünitelerine giderek bilgi

toplayabilirsiniz.

Galoktozemide beslenme ilkelerinin


Galoktozemide beslenme ilkelerini

yazarak çalıĢabilirsiniz.

Fenilketonüride beslenme ilkelerini ayırt

ediniz.

Fenilketonüride beslenme ilkelerini

yazarak çalıĢabilirsiniz.

Enfeksiyon hastalıklarında beslenme




Alerji durumunda beslenme ilkelerini

ayırt ediniz. Yazarak çalıĢabilirsiniz.

Ġshal ve kabızlıkta beslenme ilkelerini

ayırt ediniz.

Hastaneye giderek örnek diyet listeleri

alabilirsiniz.

Diabetes mellitus oluĢumunda

beslenmenin önemini ayırt ediniz.

Beslenmenin diabetus mellitus

oluĢumuna etkisini yazarak

çalıĢabilirsiniz.

Diabetes mellituslu hastada beslenme


Beslenme ilkelerini yazarak



46


1. Çölyaki hastalığı diyetinde, hangisi yapılmaz?

A) Buğday, çavdar, arpa ve yulaftan yapılmıĢ besinler yasaklanır.

B) Pirinç unu, niĢasta kullanılarak hamur iĢleri yapılır.

C) Diyetten glütenli besinler çıkarılmaz.

D) Ġshalli dönemde yağ verilmez.

2. AĢağıdakilerden hangisi, laktoz intoleransı diyetinde uygulanır?

A) Süt ve türevleri verilir.

B) Laktozu alınmıĢ süt ve soya sütü verilmez.

C) Hastanın tolerans derecesine göre alacağı süt miktarı ayarlanır. Gerekirse diyetten

tamamen çıkarılır.

D) Laktoz intoleransında yeterli dengeli beslenmeye gerek yoktur.

3. Galaktozemi için aĢağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Galaktoz aktivitesi ve emilimi normaldir.

B) Kalıtsal metabolizma hastalığı değildir.

C) Galaktozeminin toksik etkileri görülmez.

D) Laktoz yapısında bulunan galaktoz sindirilemez.

4. AĢağıdakilerden hangisi alerji için doğru bir seçenektir?

A) Vücut hücreleri, belirli bir maddeye karĢı duyarlılık geliĢtirmez.

B) Alerjen besin, organizmaya girmeden alerji geliĢir.

C) Alerjen madde, organizmaya girdiğinde değiĢiklik oluĢmaz.

D) Organizmada, vücut hücreleri, alerjen maddeye karĢı aĢırı duyarlılık ve reaksiyon

geliĢtirir.

5. AĢağıdaki seçeneklerden hangisi, diabetes hastalığının beslenme ilkelerinden değildir?

A) Obez hastaların ideal kilolarına kavuĢması sağlanmalıdır.

B) Saf Ģekerli besinler verilmelidir.

C) Besinler ana ve ara öğünlere bölünmelidir.

D) Tip 1 diyabetiklerin büyüme geliĢmeleri göz önüne alınmalıdır.

DEĞERLENDĠRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.


47


Özürlü çocuklarda beslenme ilkelerini ayırt edebileceksiniz.

Zihinsel özür ve nedenlerini araĢtırınız. AraĢtırmanızı sunu hâline getirerek sınıf

ortamında sununuz.

Bedensel özürlülerde beslenme özelliklerini araĢtırınız. AraĢtırmanızı sunu

hâline getirerek sınıf ortamında sununuz.

Bölgenizde bulunan hastanenin fizik tedavi rehabilitasyon kliniklerine veya özel

eğitim, rehabilitasyon merkezlerine giderek özürlüye yönelik beslenme

tekniklerini gözlemleyiniz. Gözlemlerinizi sınıf ortamında arkadaĢlarınızla

paylaĢınız.

4. ÖZÜRLÜ ÇOCUKLARA YÖNELĠK

BESLENME

Özürlü çocukları besleme teknikleri ve beslenme becerilerinin kazandırılmasına iliĢkin

bilgiler “Engelliye Yemek Yedirme” modülünde verilecektir. Bu öğrenme faaliyetinde

zihinsel ve bedensel özürlülerde beslenme ilkelerine yer verilecektir.

5378 Sayılı Özürlüler Kanunu’na göre “doğuĢtan veya sonradan herhangi bir nedenle

bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeĢitli derecelerde kaybetmesi

nedeniyle toplumsal yaĢama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karĢılama güçlükleri

olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danıĢmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan

kiĢiler” özürlü olarak tanımlanır.

Çocuklar zihinsel ya da bedensel özürlü (engelli) olabilir veya değiĢik düzeylerde her

ikisini bir arada taĢıyabilir. Çocuğun özür durumuna göre beslenme Ģekli değiĢir.

4.1. Özürlü Çocuklarda Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi

Yeterli ve dengeli beslenme, özürlü çocukların sağlığının geliĢimine, hastalıklardan

korunmasına, tedavi ve rehabilitasyonuna önemli katkıda bulunur. Yetersiz ve dengesiz

beslenme hastalıkların oluĢumuna ya da uzun sürmesine, kazandığı yeterlik ve becerilerin

kaybına, gerilemesine yol açar. Bu nedenle çocukların mutlaka yeterli ve dengeli

beslenmelerinin sağlanması gerekir.


AMAÇ

ARAġTIRMA

48

Özürlü çocuk durumuna uygun beslenmelidir. Kendi beslenmesini kendisi

yapabiliyorsa bağımsız beslenmesinin desteklenmesi veya yardımla besleniyorsa destek

vermek gerekir. Ayrıca beslenmeyi etkileyen problemi veya herhangi bir hastalığı varsa buna

uygun beslenmesine özen gösterilmelidir.

Resim 4.1: Özürlü beslenmesinde kullanılan araç gereç

Özürlü çocuklarda besin alımını zorlaĢtıran faktörler

Yutma güçlüğü (disfaji)

Besinlerin ağza alınarak çiğnenmesini takiben yutkunma iĢleminden sonra yemek

borusuna geçmesi, boruda ilerlemesi ve mideye geçmesi sırasında oluĢabilecek herhangi bir

gecikme yutma güçlüğü olarak tanımlanır.

Yutma güçlüğü; yutak bölgesindeki kasların fonksiyon bozukluğuna, yemek

borusundaki daralmaya yol açan faktörlere ve yemek borusundaki fonksiyon bozukluklarına

bağlı yutma güçlüğü olarak ayrılabilmektedir.

Genellikle yutma güçlüğüne yutak bölgesindeki kasları etkileyen nöromüsküler

hastalıklar (kas sinir), beyin sapı lezyonları, motor nöron bozuklukları, yemek borusu

tümörleri, yemek borusunun motor fonksiyon bozuklukları ve yakıcı madde alımı gibi

faktörler yol açabilir.

Çiğneme güçlüğü

Sağlıklı çocuklarda, 6 aylıktan itibaren diĢler çıkmaya baĢlar. Çiğneme kaslarındaki

fonksiyonel bozukluklar, nörolojik bozukluklar, diĢ, çene yapısı bozuklukları ve diĢlerin

çeĢitli nedenlerle kaybı çiğneme problemine yol açar. Çiğneme güçlüğü olan çocuklar

besinleri yeterince çiğneyemez ve diĢleri arasında besinleri ezemez. Bazı çocuklarda

çiğneme güçlüğüyle birlikte yutma güçlüğü de görülebilir.

49

Yutma güçlüğü ve çiğneme güçlüğü olan özürlüde dikkat edilecek noktalar

Çocuğun beslenme yeri ve pozisyonunun güvenli olması sağlanmalı,

Beslerken çocuğun baĢı yükseltilmeli,

Besinler çocuğa alım kolaylığı sağlayacak Ģekilde hazırlanmalı,

Sebzeler sebze çorbası Ģeklinde, meyveler meyve suyu ve püre Ģeklinde

verilmeli,

Katı besinler tıkanmaya yol açabilir bu nedenle yumuĢatılarak, çok küçük

parçalara ayrılarak, ezilerek gerekirse ağız içine akıtarak verilmeli,

Beslerken kaĢığa besinler az miktarda konulmalı,

Beslerken yutup yutmadığı kontrol edilmeli,

Besinler çok sıcak ve soğuk olmamalı, ısısı kontrol edilerek verilmeli,

Beslerken kullanılan araç gereç çocuğun durumuna uygun olmalı,

Yutma ve çiğneme güçlüğü olan çocuklar az ve sık beslenmeli,

Aspirasyon açısından izlenmeli,

Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alması sağlanmalı,

Yutma ve çiğneme güçlüğü olan çocuklarda büyüme geliĢme takiplerinin

yapılması, malnutrisyon belirtilerinin gözlemlenmesi gerekir.

4.2. Zihinsel Özürlü (Mental Redartasyon) Çocuklarda Beslenme

Zekâ, zihinsel birçok yeteneğin uyumlu çalıĢması sonucu ortaya çıkan bir yetenekler

bileĢimidir. Bu yetenekler algılama, bellek, düĢünme, öğrenme ve mantık yürütme gibi

yeteneklerdir. Yeteneklerin birbiriyle uyumlu ve iliĢkili çalıĢması sonucu zihinsel

fonksiyonlar yürütülmektedir. Zihinsel özür; geliĢim sürecinde ortaya çıkan uyumsal

davranıĢlardaki yetersizlik ile birlikte genel zekâ fonksiyonunun ortalamanın altında olması

olarak tanımlanmaktadır. Zihinsel özür, ülkemizde yaygın olarak karĢılaĢılan özür

gruplarından birisidir.

Zihinsel özürlü çocuklar kendini besleme yeterliliğine sahip olmayabilir. Yardıma

ihtiyaç duyabilir. Çocukta çiğneme, yutma güçlüğü, kas zayıflığı, sindirim sistemi veya diğer

sistemlere ait sorunlar bulunabilir. Zihinsel özürlü çocukların fiziksel bozukluk ve

yetersizliklerinin tanınması ve bunlara yönelik çözüm yollarının oluĢturulması gerekir. Amaç

çocuğun durumuna göre kendi kendine yetebilmesini ve yeterli dengeli beslenmesini

sağlamaktır. Zihinsel özürlü çocuklarda yeterli ve dengeli beslenemezlerse obezite, beslenme

yetersizliği, malnutrisyon vb. sorunlar geliĢir.

Beslenme programı ekip çalıĢması içinde hekim, diyetisyen, özel eğitim uzmanı,

pedagog, fizyoterapist ve aile iĢ birliğiyle yürütülür. Birçok aile çocuklarına kendi kendine

beslenmesini öğretmede baĢarılı olacaklarını düĢünür bu konuda aile ve bakım veren birey

bilinçlendirilir.

50

Resim 4.2: Çocuğun sevgiyle beslenmesi

4.2.1. Down Sendromu (Mongolizm)

Down sendromu bir kromozom anamolisidir. Genetik olarak çocukta 46 yerine

fazladan bir kromozom yani 47 kromozom vardır. Down sendromuna ileri yaĢ gebeliği,

radyasyon, bazı ilaçlar, uyuĢturucu ve alkol kullanımının yol açtığı düĢünülmektedir. Down

sendromlu çocuklar orta dereceden ağır dereceye kadar zihinsel gerilik gösterir. Büyüdükçe

kemik olgunlaĢmaları da geri kalır. Down sendromlu çocukların kafaları ve beyinleri ufaktır.

Yüzleri oval ve yassıdır, burun kemikleri geliĢmemiĢtir ve kafa arkası düzdür. Genellikle geç

diĢ çıkarır ve diĢleri ufaktır. DiĢ diziliĢleri düzgün değildir. Down sendromlu çocukların

dilleri genellikle büyüktür ve sıklıkla dil ağızdan dıĢarı doğru sarkar. Boyunları geniĢtir ve

boyunlarının yan taraflarındaki deri gevĢektir. Down sendromlu çocukların, sendroma özgün

görünümleri vardır.

Down sendromlu çocuklarda doğuĢtan kalp hastalığı, barsak anomalileri, görme ve

konuĢma vb. problemler görülebilir. Down sendromlu çocuklar birbirlerine benzeseler de

algılama, ince motor becerileri, dil ve dudak hareketleri yönünden farklılıklar gösterir. Down

sendromlu çocuklar sevimli, neĢeli, iletiĢim kurabilen buna karĢın inatçı, istemediği bir Ģeyi

yapmayan, kendi yapabileceği bir iĢi baĢkasına yaptırmaya eğilimli çocuklardır. Down

sendromlu çocukların beslenmesinde bu özellikler göz önüne alınmalıdır. Down sendromlu

yeni doğanlarda kas güçsüzlüğü (hipotoni) olduğundan ilk aylarda beslenme sorunu

görülebilir. Down sendromlu çocuklarda yenilen yemeğin miktarının belirlenmesi gerekir.

Çünkü bu çocukların doyma hissi geliĢmemiĢtir.

Resim 4.3: Down sendromlu çocuklar

51

4.2.2. Otizm

Otizm kelime olarak kendine dönüklük demektir. Otistik bozukluk; sözel olan ve sözel

olmayan iletiĢimde, sosyal iliĢkide yetersizlik ve tekrarlayıcı davranıĢların olduğu

bozukluktur. Dil, duygusal ve sosyal geliĢimde değiĢik düzeylerde bozukluklar bulunabilir.

DavranıĢsal olarak değiĢikliklerden hoĢlanmama, parmak ucunda yürüme kendi etrafında

dönme vb. tekrarlayıcı hareketler vardır. Otistik çocuklarda zihinsel yeterlilik (1/5’i normal

zekâya sahiptir.) ve değiĢen seviyelerde zihinsel yetersizlik görülebilir.

Resim 4.4: Otistik çocuk

Otistik çocuklarda fiziksel özelliklerinden ve otizme özgün davranıĢsal özelliklerinden

kaynaklanan beslenme problemleri görülebilir.

Otizmde görülebilecek beslenme problemleri

Ġlk aylarda emme zayıflığı,

Çiğneme güçlükleri,

Ek gıdaya geçiĢ güçlüğü,

Çok küçük veya büyük lokmalarla yeme,

Sıvı yiyecek ve içecekleri çok küçük veya büyük yudumlarla alma,

Bazı yiyecek ve içecekleri reddetme,

Besinlerle ve kullanılan araç gereçlerle ilgili takıntıların olması (aynı

masa ve sandalyeye oturmak isteme, hep aynı yiyecekleri almada ısrar

etme, sadece aynı renkli yiyecekleri yemek isteme vb.),

Hep aynı sırayla yeme, sıra değiĢtiğinde yememe (Örneğin; kahvaltıda

önce reçel sonra peynir yiyorsa sıra değiĢtiğinde yemek istemez.),

Beslenmeyi belirli durumlarda yapma diğer durumlarda yapmama

(örneğin sadece televizyon izlerken yeme vb.),

Yiyecekleri alıĢkın olmadığı ortamda yememe ( lokanta vb.),

Yiyeceği ağızda biriktirme veya çiğnemeden yutma,

Sevmediği yiyeceği, içeceği fırlatma, ağızdan çıkarma,

Bulantı kusma görülebilecek problemlerden bazılarıdır.

52

Otistik çocuklarda beslenme ilkeleri çocuğa özel olmalı ve davranıĢlarıyla beslenme

özellikleri arasındaki iliĢkiler iyi değerlendirilmelidir. Otizm tanısı konmuĢ çocuklarda

hekim, diyetisyen, özel eğitim uzmanı, pedagog vb. aile ve bakım elemanı iĢ birliği

yapmalıdır. Ortak program ailenin beslenmeye iliĢkin yanlıĢ tutumlarının değiĢtirilmesinde,

aile çocuk arasındaki çatıĢmaların ortadan kaldırılmasında, beslenmeye iliĢkin problemlerin

ortadan kaldırılmasında, davranıĢsal tedavi ve rehabilitasyonunun geliĢiminde önemli

katkılar sağlar.

4.2.3. Hiperaktivite Sendromu

Hiperaktivite sendromu (dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğu) kalıcı ve sürekli

olan dikkat süresinin kısalığı, engellemeye yönelik denetim eksikliği nedeniyle davranıĢlarda

ya da biliĢte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluk olarak tanımlanmaktadır.

Hiperaktiviteli çocuk aĢırı hareketlidir. Enerjisi çoktur, sürekli koĢturur, çok konuĢur

ve yerinde duramaz. DüĢünmeden davranır ve dikkatini (ilgisini çekmeyen konularda) birkaç

dakikadan fazla yoğunlaĢtıramaz. Dikkat eksikliği ve konsantrasyon güçlüğü nedeniyle okul

baĢarısızlığı vardır. Hiperaktivite yaĢla birlikte azalmakta ancak dikkatsizlik ve dürtü

denetim sorunları kalıcı olabilmektedir. Genellikle ilk kaybolan aĢırı hareketlilik, en son

kaybolan ise dikkat eksikliğidir. Hiperaktiviteye yol açan faktörler kesinleĢmese de genetik

faktörlerin, beyin hasarının, ilaç kullanımının, psikososyal faktörlerin ve katkılı gıda

tüketiminin yol açtığı öne sürülmektedir.

Hiperaktif çocukların beslenmesinde ekip çalıĢması yürütülmeli, ekip tarafından

çocuğun davranıĢları ile beslenme özellikleri arasındaki iliĢkiler iyi değerlendirilmelidir.

Resim 4.5: Hiperaktif çocuklar

Hiperaktif çoçukların beslenmesinde dikkat edilecek noktalar

Beslenmesi doğal gıdalarla sağlanır,

Yapılan araĢtırmalar katkı maddeleri eklenmiĢ besinlerin tüketilmesinden

sonra hiperaktif çocuklarda rahatsızlık, huzursuzluk, dikkat kaybı gibi

davranıĢ bozukluklarının görüldüğünü ortaya koymuĢtur. Bu nedenle

katkı maddeli besinlerle çocuk beslenmez,

Ġçeriği bilinmeyen besin maddelerinin verilmesinden kaçınılır,

53

ġeker ve Ģekerli içecekler enerji sağlar, çocukta enerji fazlalığı yaratacağı

için hareketlenmede artıĢ ve dikkatte azalmaya yol açar bu nedenle Ģeker

ve Ģekerli besinler dikkatle verilir,

Herhangi bir besin ögesini aldıktan sonra alıĢılmıĢın dıĢında bir davranıĢ

gösteriyorsa aynı besini tekrar aldığında davranıĢ değiĢikliğinin oluĢup

oluĢmadığı takip edilir,

Bazı hiperaktif çocukların balık, süt ve yumurta gibi proteinli besinlere

duyarlı olduğu gözlenmiĢtir, duyarlı besinler dikkatle verilir,

Çocuklar küçük öğünlerle sık sık beslenir birdenbire enerji yüklemesi

yapılmaz,

Taze meyve sebze tüketimine özen gösterilir.

Tüm besin gruplarından yeterli oranda alması sağlanır.

4.2.4. Zihinsel Özürlü Çocukların Beslenmesinde Temel Ġlkeler

Ġlk aylarda emme zayıflığı olduğundan anne sık sık emzirmeli,

Çocuk her zaman sevgi ve ilgiyle beslenmeli (Çocuğa olan ilginin

azalması çocuğu daha çok yalnızlığa ve içe kapanmaya itebilir.),

Çocuğu beslerken göz kontağı kurulmalı,

Katı yiyeceklere geçiĢte güçlük varsa sevdiği yiyecek arasına katı yiyecek

konularak verilebilir,

Yiyecekler gösterilmeli, her birinin sıcak, soğuk, sert ya da yumuĢak gibi

kolay algılanabilir özellikleri vurgulanmalı,

Çiğneme problemleri varsa çiğnenmesi gereken yiyecekler yavaĢ yavaĢ

tanıtılmalı ve çok sert yiyecek ve büyük lokma vermekten kaçınılmalı,

Tat duyusunun geliĢimini sağlamak amacıyla yiyecekler karıĢtırılmadan

verilmeli,

Katkı maddeli gıdalar verilmemeli, doğal besinler verilmeli,

Çocuğun diyeti büyüme ve geliĢme dönemine uygun olmalı,

Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alması sağlanmalı,

Çocuğun beslenme yeri ve pozisyonunun güvenli olması sağlanmalı,

Yatarak beslenenlerde baĢ yükseltilmeli, desteklenmeli, oturarak

beslenenlerde desteklenerek oturtulmalı ve baĢ desteklenmeli,

Besinler çocuğa alım kolaylığı sağlayacak Ģekilde hazırlanmalı,

Meyve ve sebzeleri bol tüketmesi sağlanmalı,

Beslerken yutup yutmadığı kontrol edilmeli,

Beslerken kullanılan araç gereç çocuğun durumuna uygun olmalı,

Aileyle birlikte aile sofrasında bulunmasına özen gösterilmeli,

Yemeklerin çekici Ģekilde sunulması, birbirine karıĢtırılmaması, uygun

ısıda olması ve temel besin gruplarının her birini içermesi sağlanmalı,

Yutma güçlüğü olan çocuklar az ve sık beslenmeli aspirasyon açısından

izlenmeli,

Farklı sağlık sorunları varsa mutlaka hekime götürülmeli,

Çocuk almak istemiyorsa zorla beslemeye çalıĢılmamalı, çocukla

inatlaĢılmamalı sonra yeniden denenmeli,

54

Kendi beslenmesini sağlayan çocukların kendisini beslemesine olanak

tanınmalıdır.

4.3. Bedensel Özürlülerde Beslenme

Bazı hastalıklar, geçirilen travmalar, konjenital olaylar bedensel fonksiyonlarda

kayıplara yol açabilir. Bedensel özür durumu bireyden bireye değiĢiklik gösterir. Özür

durumuna göre bazı özürlüler küçük yardımla, bazıları bağımsız kendini besleyebilir,

bazıları ise tamamen baĢkasının yardım ve desteğine ihtiyaç duyabilir.

Resim 4.6: Bedensel engelli

4.3.1. Felçli Çocuklarda Beslenme

Felce; merkezi sinir sistemi yaralanmaları (spinal yaralanmalar) ve serebrovasküler

olaylar kas iskelet sisteminin hastalıkları, nörolojik hastalıklar vb. faktörler yol açar.

Felç; çocuğu tamamen yatağa bağımlı hâle getirebilir ya da kısmi olarak baĢkasına

bağımlı hâle getirebilir.

Felçli çocuklarda beslenme ilkeleri

Çocuğun beslenmesinin devamlılığı sağlanır. Yutma refleksi yoksa

nazogastrik tüple beslenir. Besleme esnasında baĢı yükseltilir. Gavaj

sıvısı çok sıcak ve soğuk olmamalı, tüm besin ögelerini içermelidir.

Hareket kısıtlılığı hücrelerin enerji gereksinimini azaltır ve iĢtahsızlığa

yol açar. ĠĢtahsızlık sonucu malnutrisyon geliĢebilir. Yeterli ve dengeli

beslenmesi sağlanır.

Yatağa bağımlı çocuklarda hareketsizlik veya hareket kısıtlılığı vardır.

Hareketsizlik veya kısıtlı hareket etme kaslarda güç kaybına neden olur.

Yatak yaraları geliĢebilir. Yara oluĢmuĢsa doku tamirinin oluĢabilmesi

için protein ve vitamin gereksiniminin karĢılanması gerekir.

Hareketsizlik kalsiyum metabolizmasını etkiler. Hareketsizlik sonucu

kana çekilen kalsiyum, fosforla birlikte idrarla atılır. Bunun sonucu

osteoporoz geliĢebilir. Diyetle çocuğun yeterli kalsiyum ve fosfor alımı

sağlanmalıdır.

55

Yatağa bağımlı çocukta gastrointestinal ve üriner sistemde çeĢitli sorunlar

ortaya çıkabilir. Fiziksel aktivitenin kısıtlı olması, dıĢkılama ve üriner

boĢaltım için normal fizyolojik pozisyonun alınamaması, boĢaltım

gereksinimini karĢılarken baĢkasına bağımlı olma, sıvı almama ve yemek

yememe gibi durumlar bu sorunlara yol açan faktörler arasındadır. Üriner

sistemde taĢ oluĢumu veya enfeksiyon geliĢimi, konstüpasyon, sindirim

güçlüğü ve gaz, ĢiĢkinlik vb. durumlar geliĢebilecek sorunlardan

bazılarıdır. Üriner sistemde taĢ oluĢumu veya enfeksiyon geliĢim riskini

önlemek için hekim önerisi doğrultusunda bol sıvı verilir. Konstüpasyonu

önlemek için posalı ve lifli besinler verilir.

Yatan çocuğun enerji gereksinimi azalır fakat protein gereksinimi artar.

Beslenme programının protein gereksinimi karĢılayacak Ģekilde olması

gerekir.

Çocukta iĢtahsızlık geliĢebilir. Yiyecekler mümkünse seveceği Ģekilde

hazırlanmalı ve görüntüsüne dikkat edilmelidir.

Yatağa bağımlı çocukta fizyolojik sorunların yanı sıra psikolojik

sorunlarda ortaya çıkabilir. Bazı çocuklar yemeyi tamamen reddedebilir.

Hekim, hemĢire, psikiyatrist, diyetisyen ve bakım elemanı iĢbirliği içinde

olmalı ve ekip çalıĢması yürütmelidir.

Beslenme esnasında uygun pozisyon verilmeli ve çocuğun besinleri

aspire etmesi engellenmelidir.

Felçli çocuğun vücut direncini artırmak amacıyla vitaminden zengin

besinler verilmelidir.

Beslenme sonrası ağız içinde geliĢebilecek enfeksiyonları önlemek

amacıyla bir miktar su verilmeli ve ağız bakımı yapılmalıdır.

Resim 4.7: Felçlinin beslenmesini sağlamak amacıyla pozisyon verilmesi

4.3.2. Serabral Palsi (Cerebral Palsy, Beyin Felci)

Serebral palsi (SP) geliĢimini sürdüren beyinde oluĢan ve beyinde hasar oluĢumuna

yol açan kalıcı hareket ve postür bozukluğudur. Beyindeki lezyon, kas tonusu ve

koordinasyonunda sorunlar yaratır ve zamanla kas iskelet sisteminde ikincil bozuklukların

geliĢimine yol açar.

Serebral palsi tablosu doğum öncesinde, doğum sırasında veya doğum sonrası erken

dönemde oluĢan beyin lezyonlarında görülür. Beyindeki geliĢme bozukluğu, enfeksiyon,

travma veya beynin oksijensiz kalması vb. nedenler serebral palsiye yol açabilir. Nöromotor

56

kontrol bozukluğu, görme, konuĢma, yutma, algısal, davranıĢsal ve biliĢsel iĢlevlerde vb.

bozulmalar görülebilir. Bu bozukluklar tek baĢına veya bir arada olabilir.

Resim 4.8: Serebral palsili çocuk

Serabral palsili çocuğun tedavisinde hekim, fizyoterapist, konuĢma, iĢ meĢguliyet

terapisti, aile ve bakım elamanı ekip çalıĢması yürütmelidir. Çocuğun var olan yeteneklerinin

farkına varılması, yeni yeteneklerin, becerilerin geliĢtirilmesi ve çocukta kiĢisel değer

duygusunun geliĢtirilmesi önem taĢır.

Serabral palside beslenme ilkeleri

Serabral palside yutma güçlüğü nedeniyle aspirasyon geliĢebilir. Çocuk

beslenirken pozisyonuna dikkat edilmeli ve aspirasyon önlenmelidir.

Serebral palside motor kontrol zorluğu olduğundan, yemek için kulanılan

araç gereçlerin kullanımı zor olabilir. Çocuğun durumuna uygun araç

gereçlerin kullanılması gerekir.

Ağız, dil kordinasyon güçlüğü, çiğneme ve yutma güçlüğü çocukta besin

reddine yol açabilir. Çocuğun durumuna uygun sabırla beslenmesi

sağlanmalıdır.

Kusma görülebilir. Sık kusma yetersiz besin alımına yetersiz ve dengesiz

beslenmeye yol açar. Çocuğun yeterli ve dengeli beslenmesi

sağlanmalıdır.

Kabızlık görülebilir. Bol sıvı alması, lifli gıdalarla beslenmesi sağlanır.

Zayıflık, büyüme ve geliĢme geriliği özellikle tüm vücut tutulumu

olanlarda belirgin olarak görülür. Beslenmesi büyüme ve geliĢmeyi

sağlayacak Ģekilde ayarlanmalıdır.

DiĢ yapısı bozuklukları, diĢ çürüğü görülebilir (Çocuğun diĢ hekimine

götürülmesi gerekir.). Bu bozukluklar çiğnemeyi ve besin alımını etkiler.

Besinler çocuğa alım kolaylığı sağlayacak Ģekilde hazırlanmalıdır.

Nöbet geçiren çocuklarda nöbetleri tedavi etmek ve kontrol altına almak

amacıyla verilen antiepileptik ilaçlar (sara tedavisinde kullanılan ilaçlar )

diĢ etlerinde büyümeye (hiperplazi), hassasiyete ve bozulmaya yol açar.

DiĢ etleri yaralanmaya ve kanamaya meyillidir. Beslerken dikkatle

beslenmelidir. C vitamininden zengin besinler verilmelidir.

Beslenme sonrası ağız bakımı verilmelidir.

57

Resim 4.9: Serebral palsili çocukta görülen diĢ yapısı bozuklukları

4.3.3. Rett Sendromu

Rett sendromu, X kromozomu üzerinde bulunan MECP2 geninin kusurlu olmasından

dolayı oluĢan ve özellikle kız çocuklarında görülen nörolojik bir rahatsızlıktır. Bu

sendromun erkeklerde de görülebileceği bilinmektedir.

Rett sendromlu çocuklar, 6-18 aylık olana kadar normal veya normale yakın bir

geliĢim gösterir. Bu süreden sonra çocuğun geliĢimi geçici durgunluk veya gerileme sürecine

girer. ĠletiĢim kurma becerisini yitirir ve ellerini bir dilek dilermiĢçesine birbirine kenetler.

Bu el hareketleri; el yıkama, el bükme, el çırpma, eli ağza götürme, eli bir yere hafifçe

vurma gibi Ģekillerde kendini tekrar eder ve zamanla hareketler değiĢebilir.

Rett sendromunda konuĢma yeteneğinde ve el becerilerinde kayıp geliĢir. Ġlk 2-3 yılda

sosyal geliĢme ve oyun geliĢimi durur fakat sosyal ilgi sürer. BaĢ büyümesinde yavaĢlama ve

sürekli tekrarlayıcı el hareketleri, el becerilerinin kaybı ve ellerini amaçlı kullanamama

geliĢir. Denge ve yürümede bozulma baĢlar. Nöbet, nefes alma bozuklukları, diĢ gıcırdatma

ve bel kemiğinin S Ģeklini alması (skolyoz) gibi problemler ortaya çıkar.

Rett sendromu sıklıkla serebral palsi ve erken çocukluk otizmi ile

karıĢtırılabilmektedir. Bu nedenle Rett sendromunun özelliklerinin ve geliĢim aĢamalarının

ailelerce bilinmesi, dikkatli ve ayrıntılı bir tıbbi değerlendirme yapılabilmesini sağlar.

Resim 4.10: Rett sendromlu çocuk

58

Rett sendromunda beslenme ilkeleri

Kemik kırılması rett sendromunda diğer motor bozukluklardan daha sık

görülmektedir. Kemik kırılması organizmaya yeterli miktarda kalsiyum

giriĢi olmasına rağmen kemiklerin düĢük seviyede mineral içermesinden

ve kemik yoğunluğunun azalmasından dolayı ortaya çıkmaktadır. Böyle

durumlarda, kilo aldırma ve yüksek dereceli kalsiyum diyeti

uygulanmalıdır. Kalsiyumdan zengin süt, yoğurt vb. besinler verilir.

Rett sendromunda büyüme geliĢme genellikle yavaĢtır, beslenmesi

büyüme geliĢme dönemine uygun olmalıdır.

Yutma zorluğu, yetersiz besin giriĢi, enerjinin dengesiz harcanması veya

vücudun besleyici gıdalardan yeteri kadar yararlanamaması gibi

nedenlerle yetersiz beslenme problemleri geliĢebilir. Yeterli ve dengeli

beslenmeleri sağlanmalıdır.

Beslenme yetersizliği varsa kilo almasına ve boyunun uzamasına

yardımcı olacak, dikkatini ve etkileĢimini geliĢtirecek tamamlayıcı bir

beslenme programı (ağız yoluyla yüksek kalori / kilo aldırma diyetleri,

parenteral beslenme teknikleri) hekim kontrolünde uygulanmalıdır.

Yutma güçlüğü olan çocuklar az ve sık beslenmeli aspirasyon açısından

izlenmelidir.

Çocuğun beslenme yeri ve pozisyonunun güvenli olması sağlanmalıdır.

Besinler çocuğa alım kolaylığı sağlayacak Ģekilde hazırlanmalıdır.

Meyve ve sebzeleri bol tüketmesi sağlanmalıdır.

Beslerken yutup yutmadığı kontrol edilmelidir.

Rett sendromunda kabızlık sık rastlanan ve ciddi rahatsızlığa yol açan bir

sorundur. Vücuda yeterli sıvı giriĢinin sağlanması, lifli gıdaların

tüketilmesi ve egzersiz yapılması büyük önem taĢır. Kabızlıkta uzun

süreli laksatif kullanımından ve lavmandan uzak durulmalıdır. Hekim

önerisine göre ilaç kullanımı sağlanmalıdır.

4.3.4. Epilepsi

Epilepsi; sinir sisteminin konvülzyonlarla (kasılma nöbetleri) ya da konvülzyonsuz ve

tekrarlayan bilinç kaybı ataklarıyla seyreden hastalığıdır. Merkezi sinir sisteminde ileri

derecede yaygın anormal elektriksel nöron deĢarjı sonucu ortaya çıkar. Konjenital faktörler,

kafa travmaları, enfeksiyonlar, akut ateĢli hastalıklar vb. faktörler epilepsiye yol açan

faktörler arasındadır.

Resim 4.11: Epileptik nöbet

59

Epilepside beslenme ilkeleri

Antiepileptik ilaçlar diĢ etlerinde büyüme ve hassasiyete yol açar. C

vitamininden zengin sebze ve meyve verilir.

Bazı hastalarda ağızdan salya akımı görülür ağız bakımı verilir.

Kötü koku, tat, görüntü; nöbeti tetikleyebilir besinlerin hazırlama ve

sunumunda görünüm ve tadına dikkat edilir.

Nöbet esnasında kesinlikle herhangi bir Ģey verilmez.

Nöbet sonrası ağrı, bulantı ve bitkinlik görülür bu nedenle nöbetin hemen

sonrasında besleme yapılmaz.

Yeterli ve dengeli beslenmeleri sağlanır.

Kalsiyum ve D vitamininden zengin besinler verilir.

Ketojenik diyet (yağdan zengin, protein ve karbonhidrattan fakir)

uygulamasının nöbetler üzerinde etkili olduğu savunulmaktadır. Hekim

önerisiyle uygulanması gerekir.

4.3.5. Multiple Skleroz (MS)

Multiple skleroz hastalığı genellikle genç eriĢkinlerde görülen ve ilerleyen

nörolojik bir hastalıktır. Hastalıkta merkezi sinir sistemi boyunca yaygın skleroz

plakları, sinir kılıfında (myelin) ve sinir telinde (akson) dejenerasyon geliĢir Kas

kuvvetsizliği, koordinasyon güçlüğü, baĢ ağrısı, görme bozukluğu, yürüme güçlüğü

ve duygusal değiĢimler belirtileri arasındadır. Hastalar zamanla yatağa bağımlı hâle

gelebilir. Multiple sklerozun nedeni belli değildir. Enfeksiyon, travma, yorgunluk

vitamin yetersizliği, bağıĢıklık sistemi eksikliği, aĢı, serum enjeksiyonu, aĢırı

duyarlılık vb. faktörlerin hazırlayıcı faktörler olduğu düĢünülmektedir.

Resim 4.12: Multiple sklerozlu hasta

60

Multiple skleroz'da beslenme ilkeleri

MS'e özel bir beslenme tedavisi veya özel bir besin bulunmamakla birlikte genel

anlamda önerilen çeĢitli besinler vardır. Bunlardan bir tanesi omega-3 yağ asitleridir.

Omega-3 yağ asitlerinin kaynakları olan yağlı balık çeĢitleri (somon, uskumru, sardalye,

ringa, ton balığı gibi) ve keten tohumu tüketilmesi önerilmektedir (Günde 1 çorba kaĢığı

keten tohumu veya yağı yemeklere, salatalara eklenebilir.).

Omega-3 yağ asitlerinden zengin gıdalar verilmelidir.

Kalsiyumdan zengin besinler tüketilmelidir. Günlük beslenmede mutlaka

süt, yoğurt, peynir gibi kalsiyumdan zengin besinler bulundurulmalıdır.

Kemikler için kalsiyum ile birlikte aynı zamanda D vitamini çok

önemlidir. Yeterli derecede D vitamini içeren besinler (yağlı balık

çeĢitleri, zenginleĢtirilmiĢ süt gibi) beslenmede yer verilmeli ve güneĢ

ıĢınlarından faydalanılmalıdır.

MS hastalarında serbest radikalleri temizleme kapasitesinin azaldığı

savunulmaktadır. Bu nedenle antioksidanlara ihtiyaç olduğu

düĢünülmektedir. Selenyum, A, C ve E vitaminleri bilinen en iyi

antioksidanlardır. Beslenmede bunları sağlayabilmek için her renkteki

sebze ve meyvenin mevsimine göre uygun bir Ģekilde yenilmesi

sağlanmalıdır.

B12 vitaminin tedavide etkin olduğu düĢünülmektedir. B12 vitamininden

zengin besinler verilmelidir.

Vücut direncini artırmak amacıyla vitamin ve minerallerden zengin

besinler verilmelidir.

DoymuĢ yağ tüketimi azaltılmalıdır.

MS hastaları kabızlık veya ishal gibi sorunlarla sık karĢılaĢır. Ġshal ve

kabızlıkta önerilen beslenme ilkelerine uyulmalıdır.

ġiĢman hastaların hekim kontrolünde kilo vermesi sağlanmalıdır.

Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alması sağlanmalıdır.

61

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıdaki iĢlemleri yaptığınızda özürlü çocuklarda beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.


Zihinsel özürlü çocuklarda beslenme


Bölgenizde bulunan özel eğitim

merkezine giderek zihinsel engellilerin

beslenmesini gözleyebilirsiniz.

Zihinsel özürlü çocuklarda yetersiz ve

dengesiz beslenmeye bağlı sorunları




Down sendromlu çocuklarda beslenme


Down sendromlu çocuklarda beslenme

ilkelerini yazarak çalıĢabilirsiniz.

Otizmde beslenme ilkelerinin özelliklerini

ayırt ediniz.

Otizmde beslenme ilkelerini yazarak


Hiperaktivite sendromunda beslenme


Bölgenizde bulunan özel eğitim

merkezine giderek hiperaktivite

sendromluların beslenmesini

gözleyebilirsiniz.

Bedensel özürlülerde beslenme ilkelerinin




Serebral palside beslenme ilkelerini ayırt

ediniz. Yazarak çalıĢabilirsiniz.

Rett sendromunda beslenme ilkelerini

ayırt ediniz.

Hastaneye giderek örnek diyet listeleri

alabilirsiniz.

Epilepside beslenme ilkelerini ayırt

ediniz. Yazarak çalıĢabilirsiniz.

Multiple sklerozda beslenme ilkelerini

ayırt ediniz.




62


1. AĢağıdakilerden hangisi, down sendromunu tanımlar?

A) Genetik olarak çocukta 47 kromozom bulunmasıdır.

B) Kalıcı ve sürekli dikkat kısalığı ve huzursuzlukla seyreden tablodur.

C) GeliĢimini sürdüren beyinde oluĢan ve hasar oluĢturan kalıcı hareket ve postür

bozukluğudur.

D) X kromozomu üzerinde bulunan MECP2 geninin kusurlu olmasından kaynaklanan

nörolojik hastalık tablosudur.

2. AĢağıdakilerden hangisi, serebral palside beslenme ilkelerinden değildir?

A) Besinler çocuğa alım kolaylığı sağlayacak Ģekilde hazırlanmalıdır.

B) Kabızlık görülebilir. Bol sıvı alması, lifli gıdalarla beslenmesi sağlanır.

C) DiĢ problemleri görülebilir diyet buna uygun hazırlanmalıdır.

D) Tüm besin gruplarından verilmez.

3. AĢağıdakilerden hangisi, Rett sendromunu tanımlar?

A) Travmaya bağlı merkezi sinir sisteminin harabiyetidir.

B) X kromozomu üzerinde bulunan MECP2 geninin kusurlu olmasından kaynaklanan

nörolojik hastalık tablosudur.

C) Sinir sisteminin konvülzyonlarla seyreden hastalığıdır.

D) Kalıtsal metabolizma hastalığıdır.

4. AĢağıdakilerden seçeneklerden hangisi, epilepside doğru beslenme ilkelerindendir?

A) Vitaminler kısıtlanır.

B) Proteinler kısıtlanarak verilir.

C) Nöbetin hemen sonrasında beslenmesi sağlanır.

D) Nöbet esnasında kesinlikle herhangi bir Ģey verilmez.

5. AĢağıdaki seçeneklerden hangisi, multiple sklerozda uygulanan beslenme ilkelerinden

değildir?

A) Omega-3 yağ asitlerinin kaynakları olan yağlı balık çeĢitleri tüketilmelidir.

B) Obez hastaların ideal kilolarına kavuĢması sağlanmalıdır.

C) Kalsiyumdan zengin besinler kısıtlanmalıdır.

D) Diyette yeterli oranda vitamin ve minerallere yer verilmelidir.

DEĞERLENDĠRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.


63

MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. AĢağıdakilerden hangisi, çocukluk çağında görülen diyabet tipidir?

A) Tip 1 diyabet

B) Tip2 diyabet

C) Gestasyonel diyabet

D) Adult tip diyabet

2. Aminoasit metabolizması bozukluğu sonucu geliĢen ve zihinsel geriliğe yol açan

hastalık hangisidir?

A) Galaktozemi

B) Akut glomerulonefrit

C) Laktoz intoleransı

D) Fenilketonüri

3. AĢağıdakilerden hangisi, galoktozeminin yol açtığı komplikasyonlardan değildir?

A) Hepatomegali

B) Zihinsel geliĢimde artıĢ

C) Yeni doğan bebekte sarılık

D) Katarakt

E) Splenemegali

4. Alerji yaptığından kuĢkulanılan besinler teker, teker hastanın diyetinden çıkarılarak

alerjen besinin saptanmasına yönelik yapılan diyet hangisidir?

A) Ġntolerans diyeti

B) Tolerans azaltma diyeti

C) Eliminasyon diyeti

D) Sulu diyet

5. Glutensiz diyetle çocuk ve yetiĢkinlerde iyileĢme görülen hastalık, aĢağıdakilerden

hangisidir?

A) Laktoz intoleransı

B) Galaktozemi

C) Diare

D) Çölyaki hastalığı

6. Ġshal diyetinde, aĢağıdakilerden hangisi uygulanır?

A) Kaybedilen sıvı ve elektrolitler yerine konur.

B) Sıvı ve su verilmez.

C) Yağlı besinler verilir.

D) Su tutucu özelliğinden dolayı pektin ve niĢasta içeren besinler verilmez.

MODÜL DEĞERLENDĠRME

64

7. AĢağıdakilerden hangisi, diĢ çürümesine yol açan faktörlerden değildir?

A) Kalsiyum, fosfor flor bakımından yetersiz besinlerin alınması B) Karbonhidratlı Ģekerli besinlerin aĢırı tüketilmesi

C) Sudaki flor eksikliği

D) Ağız ve diĢ temizliğinin düzenli yapılması

8. AĢağıdaki seçeneklerden hangisinde, epilepsi tanımı doğru verilmiĢtir?

A) Kalıtsal metabolizma hastalığıdır.

B) GeliĢimini sürdüren beyinde oluĢan ve hasar oluĢturan kalıcı hareket ve postür

bozukluğudur.

C) Genetik olarak çocukta 47 kromozom bulunmasıdır.

D) Sinir sisteminin konvülzyonlarla seyreden hastalığıdır.

9. AĢağıdakilerden hangisi down sendromlu çocuğun özelliğidir?

A) El yıkama, el bükme, eli bir yere hafifçe vurma, el çırpma, eli ağza götürme gibi

tekrarlayıcı hareketler vardır.

B) Orta dereceden, ağır dereceye kadar zihinsel gerilik vardır.

C) Denge ve yürüme güçlüğü vardır.

D) Kafa yapısı ve beyin yapısı büyüktür.

10. AĢağıdaki seçeneklerden hangisinde, felçli hasta beslenme ilkesi doğru verilmemiĢtir?

A) Kalsiyumdan zengin besinler verilir.

B) Yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanır.

C) Protein ve vitamin gereksinimi azalır, protein vitamin kısıtlaması yapılır.

D) Üriner sistemde taĢ oluĢumunu engellemek amacıyla bol su verilir.

DEĞERLENDĠRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.

65

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 C

4 D

5 D

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 A

3 D

4 C

5 B

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 C

3 D

4 D

5 B

CEVAP ANAHTARLARI

66

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 B

4 D

5 C

MODÜL DEĞERLENDĠRMENĠN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 B

4 C

5 D

6 A

7 D

8 D

9 B

10 C

67

KAYNAKÇA AKġĠT, Arif, Beslenmeye GiriĢ, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, No.:

491, EskiĢehir, 1991.

AY AKÇA, Fatma, Temel HemĢirelik Kavramlar Ġlkeler Uygulamalar, 2.

Baskı, Ġstanbul Medikal Yayıncılık, Ġstanbul, 2008.

BAYSAL, AyĢe, Genel Beslenme, Hatipoğlu Yayınları, Ġstanbul, 2000.

BĠROL, Leman. Nuran AKDEMĠR, Tülin BEDÜK, Ġç Hastalıkları

HemĢireliği, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, No.: 6.Ankara, 1990.

ÇAVDAR, Fatma, Genel Beslenme, MEB Ders Kitapları, 1. Baskı, Ġhlas

Gazetecilik Aġ, Ġstanbul, 2006.

HOVARDAOĞLU, AyĢen, Leyla ġENOCAK, Meslek Esasları ve Teknikleri,

Sağlık Meslek Liseleri, Mesleki Ders Kitabı, Hatipoğlu Yayınları, Ankara,

1992,

KARATAġ, GÜNER, AyĢe, Semanur AĞRALI KEBAPÇI, Türkan AKAR

EMSAL, AyĢe UZ, Ġlknur KÜÇÜKALP, Aysel GÜMÜġ, Sağlık Meslek

Liselerinin HemĢirelik Bölümü, Meslek Esasları ve Tekniği IX. Sınıf, Palme

Yayıncılık, Ankara

KĠBAR, Meryem, Altındağ Merkez Sağlık Ocağı Bölgesindeki 15-49 YaĢ

Arası Gebe Kadınlarda Anemi Prevelansı, Ankara Üniversitesi Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı HemĢireliği Programı,Yüksek Lisans Tezi

Ankara, 1999,

MECĠTOĞLU, Leman, Vasfi MECĠTOĞLU, Diyet Beslenme, Ġnkılap

Yayınları, Ġstanbul, 2003.

SABUNCU, Necmiye, Kamerya BABADAĞ, Gülsün TAġOCAK, Türkinaz

ATABERK, HemĢirelik Esasları, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim

Yayınları, EskiĢehir, ġubat 1993.

SENCER, Ergin, Yusuf ORHAN, Klinik Beslenme, Ġstanbul Medikal

Yayıncılık, Ġstanbul, 2005.

ġENGÜL, Tanyer, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HemĢireliği, Sistem Ofset,

Ankara,1994.

KAYNAKÇA

hasta ve yaġli hĠzmetlerĠ - || megep beslenmesi.pdfsağlık ve beslenme arasındaki iliĢkiyi...

Documents