Kalagayang Pangkalusugan ng Pilipinas

sa Panahon ng mga Amerikano

Mañago, Raymund Kernell B.

Domingo, Christian Owen P.

Gutierrez, John Ray B.

Poltic, Ner Foxworth V.

Ventula, Geevee N.

Isang Panahunang-Papel na Ipinasa kay

Prop. Jerome A. Ong

Departmento ng Agham Panlipunan

Kolehiyo ng Sining at Agham

Unibersidad ng Pilipinas Maynila

Oktubre 7, 2013

I. PANIMULA

Ang kalusugan ay kayamanan, ika nga ng mga Pilipino. Tunay ngang mahalaga ang

kalusagan sa ating pamumuhay. Kung masama ang lagay ng ating kalusugan, tiyak rin na

maaapektuhan ang ating mga paggawa. At kapag apektado ang ating paggawa, paralisado na rin

ang ating bansa. Ang pagiging malusog ay hindi lamang isang pansariling responsibilidad. Ang

ating pamahalaan din dapat ay kailangang kumilos para sa ikabubuti ng kanyang mga

mamamayan.

Nakakitaan sa pagtatapos ng ika-labinsiyam na siglo ang paglago at pagpasok ng bagong

kapangyarihan sa Asya—ang Estados Unidos. Naagaw nito mula sa Espanya ang pamumuno sa

Pilipinas matapos buwagin ng militar nito ang pag-aalsa ng mga katutubo. Mas pinaunlad pa ng

mga Amerikanong pumalit ang mga nasimulan na ng mga conquistadores. Totoong hindi naging

mainit ang pagtanggap ng maraming katutubo sa mga bagong batas at kultura pero hindi nagtagal

ay naging bukas na rin ang mga ito sa mga polisiyang Amerikano. Binigyang pansin ng

pamahalaan, sa ilalim ng mga dayuhan, ang agham at edukasyon gayundin ang kalinisan at

kalusugan, pananaliksik at pagsusuri ng mga mikrobyo upang malunasan ang iba‘t ibang mga

epidemya‘t sakit na sumalanta sa Pilipinas, gayundin ang paggawa ng mga paraan at polisiya ang

gobyerno upang matugunan ang mga sakuna. Maraming mga institusyon at pagamutan din ang

itinayo ng mga Amerikano upang makatulong sa lipunan.

Masasabi natin na ang bawat isa sa kolonyang Pilipinas, dayuhan man o katutubo, ay

naghangad at gumawa ng paraan upang mapabuti ang kalagayang pangkalusugan. Ang tanging

pagkakaiba lamang ay ang paraan ng pagtugon nila sa mga sitwasyon—lalo na sa mga sakit—

laganap man o hindi, kaya‘t naganap ang iba‘t ibang pangyayari na nagpalawak ng tradisyon at

kulturang Pilipino.

II. PANGKALAHATANG KALAGAYAN NG KALUSUGAN NG PILIPINAS

Ito ay isang maikling pagtalakay sa mga mabubuting nagawa ng Espanya ukol sa

medisina at kalusugan dito sa Pilipinas sa mahabang taon nitong pananatili at pamamahala sa

bansa. Kung tunay man na nagkamali siya, siya rin ay may nagawang maganda na kung minsan

ay kinakaligtaan ng ilan sa ating mga mananalaysay bunga ng hindi pantay na palagay.

Ang ilan sa kauna-unahang batas na nakasaad sa Zeal of the Catholic Kings, at

matatagpuan sa sinasabing, ―Leyes de Indias‖, ay nagsasaad ng isang probisyon para sa mga

serbisyong ospital. Isinasaad doon na ang mga ordinaryong ospital ay dapat maitayo malapit sa

mga simbahan dahil sa paniniwalang hindi lang dapat ang katawan ang dapat maghilom, kasama

na rin dapat dito ang kaluluwa. Sa kabilang dako naman, ang mga ospital para sa mga

nakakahawang sakit ay dapat ipatayo sa mga lugar na tuyo sapagkat pinaniniwalaan nilang ang

mga basang lugar ang pangunahing pinagmumulan ng mga sakit.

Ayon sa pangkalahatang reporma ng gobyerno noong 1863, ang mga may kapangyarihan

ay kailangang makipagtulungan sa mga opisyal ng kalusugan sa anumang bagay na may

kinalaman sa koleksyon at pagtatapon ng basura, patubig, sanitasyon ng mga pabrika, at

sanitasyon ng mga pamilihan. Ang ilan sa mga serbisyo para sa kalusugan ng bayan na naitatag

sa pananakop ng Espanya ay ang mga sumusunod:

1. Ang Central Board of Vaccination – ito ay nabuo noong 1806 para sa produksyon,

konserbasyon at distribusyon ng lymph vaccine. Upang mapadali ang distribusyon ng mga

bakuna, ang mga magulang o mga namumuno sa mga paaralan at mga pampublikong institusyon

ay inatasang dalhin ang kanilang mga anak at mga empleyado sa munisipyo upang bigyan ng

bakuna. Kung nanaisin man nilang magpabakuna sa kanilang mga tahanan, sila ay kailangang

magbigay ng karampatang bayad.

2. Edukasyong Pangkalusugan – Ang edukasyong pangkalusugan ay para sa publiko at

karaniwang ginaganap sa mga pampublikong paaralan. Sa oras naman ng epidemya, ang mga

balita at impormasyon ay maaaring ipinagbibigay alam sa publiko sa pamamagitan ng:

a. Mga diyaryo na ipinamamahagi sa mga siyudad kagaya ng Maynila, Vigan, Iloilo,

Cebu at Zamboanga.

b. Mga paskil sa wikang Espanyol at lokal na dayalekto na karaniwang idinidikit sa

mga pasukan ng iba‘t ibang munisipyo.

c. Mga town criers na binabasa ang mga impormasyon sa mga pangunahing lansangan

upang ito ay marinig ng maraming tao.

3. Midwifery Service – Ang pamahalaan ay nagtatag ng tatlong (3) klase ng midwifery

service. May labindalawa sa unang klase na matatagpuan sa Maynila at sa mga sumusunod na

probinsiya: Albay, Batangas, Bulacan, Laguna at Pampanga. May lima naman sa ikalawang

klase para sa Ambos Camarines, Cavite, Ilocos Norte, Ilocos Sur at Zambales. At may lima rin sa

ikatlong klase para naman sa mga probinsiya ng Bataan, Cagayan, Isabela, Nueva Ecija at Nueva

Vizcaya. Ang mga kababaihang nagsagawa ng mga ito ay tinuruan sa School of Midwifery ng

Unibersidad ng Santo Tomas na itinatag noong 1879. Ito ay isang dalawang taong kurso.

4. Mga spa – Ang mga medical na serbisyo sa mga minero-medicinal springs ay

nadebelop ng mabuti. May manggagamot para sa Los Banos, sa probinsiya ng Bulacan, sa

probinsiya ng Cebu, sa Tiwi, sa probinsiya ng Albay at sa Balong, Anito at Mariveles sa

probinsiya ng Bataan. Ang chemical composition ng mga springs na ito ay iniiba ayon sa

kanilang temperatura para magkaroon ng iba‘t ibang uri ng pagpapagaling.

Maliban sa mga serbisyong nabanggit, ang mga sumusunod ay ilan din sa marami pang

kontribusyon ng Espanya sa kasaykasayn ng medisina sa Pilipinas:

1. Pagtatalaga ng lokasyon ng mga bayan upang siguruhin na ang mga ito ay nasa tamang

lokasyon.

2. Pagpapatayo ng mga sanitary houses.

3. Koleksiyon at pagtatapon ng mga basura.

4. Paghihiwalay sa mga taong may nakakahawang sakit.

5. Pag-aayos at pabubuo ng mga patubig.

6. Pagpapatayo ng mga pampublikong pamilihan.

7. Pagpapatayo ng mga slaughterhouses.

8. Pagpapatayo ng mga sementeryo.

9. Mga kampanya laban sa mga sakit kagaya ng bulutong, kolera at beri-beri.

Kung mapapansin, ang Pilipinas ay mayroon ng sistema ng kalusugan bago pa ang pagdating

nga mga mananakop na Amerikano.

III. KALUSUGAN SA PANAHON NG MGA AMERIKANO

A. Mga Karaniwang Sakit at Epidemya

i. Amoebic Dysentery

Ayon kay D.C. Worcester, Secretary of

Interior sa koloniyang Pilipinas, sa panahong

nagsimula ang panahong Amerikano, kaagad na

nagdulot ng pagdurusa ang sakit na amoebic

dysentery sa mga sundalo, mga sibil na opisyal

ng gobyerno at mga manggagawa nito. Isang

siyentipikong pagsusuri na isinagawa sa Bureau

of Science ang nagturo sa mga Amerikano ng

mga mabisang paraan upang labanan ang sakit na ito. At ito ay ang pagtatapon ng dumi sa

tamang paraan, pangangasiwa ng mabuti sa pagbobomba ng pataba sa mga gulay at ang

pagpapabuti sa mga kalagayan ng mga pinagkukuhanan ng tubig na pang-inom. Ang paggawa ng

mga ito ay nakapagpababa ng bilang ng mga namamatay mula sa sakit na ito.

Ito ay nagmumula sa isang uri ng amoeba na tinatawag na Entamoeba hisolytica. Ang

pangunahing dahilan ng paglaganap ng amoebic dysentery sa Pilipinas ay walang iba kundi ang

pag-inom ng kontaminadong tubig. Sa simula pa lang, ang mga Pilipino ay kumukuha ng

kanilang inuming tubig mula sa mga tubig na dumadaloy sa batis, mga bukas na bukal at mga

balon. Ang mga balon na ito ay napakadelikado sapagkat karaniwang gawain ang paglaba ng

mga damit malapit sa mga ito at ang maduming tubig na naglalaman ng mga masamang

mikrobyo ay napupunta sa mga balon na ito na ginagamit ng mga tao.

Mga sundalong dumanas ng Amoebic Dysentery. (Pinagkunan: www.businessinsider.com)

Ang mga pinagkukunan ng inuming tubig ng mga tao sa probinsya ay napagbuti at nalinis

sa pamamagitan ng pagtatag ng mahigit sa walong daan (800) na poso. Nagawa ito sa paggastos

ng gobyerno ng malaking halaga para sa pagtatag ng mga karagdagang balon – isang polisiya na

taos-pusong tinanggap ng mga taong bayan.

ii. Anthrax

Ang anthrax ay dulot ng B. Anthracis

bacteria. Sa isang sulat, binanggit ni W. H. Boynton

si McCullen na nag-ulat sa pagkakaroon ng anthrax

sa kapuluan. Noong Abril ng 1904, sinabi niya na si

Dr. Lusk, isang beterinaryo ng Second Cavalry sa

U.S.A., ay nag-ulat na may namatay na mga uri ng

kabayo mula sa anthrax. Idinadag pa niya si C. J.

Thompson ng Serum Laboratory sa Alabang noong

Agosto 14, 1910 na tumawag sa kaniya para sa isang

inihandang dugo. Ang dugo ay kinuha mula sa isang kalabaw na namatay ng biglaan sa may

Taytay. Pitong kaso ang sinuri galing sa Taytay na napatunayang anthrax. Ayon kay L. Lopez-

Rizal at A. C. Alomia, ilan sa mga lugar na inatake ng epidemyang ito ay sa Bangar at La Union.

iii. Bubonic Plague

Isang epektibong grupong pangkalusugan ang itinatag na binubuo ng mga may kilalang

kakayahan at malaking praktikal na karanasan na tinawag na Board of Health. Ang tagapangulo

nito ay si Major Louis M. Maus, commissioner of health. Ang ibang miyembro ay sina Mr. H.D.

Osgood, sanitary engineer; Dr. Franklin H. Meacham, chief sanitary inspector; Dr. Paul C.

Ang B. Anthracias Bacteria na siyang nagdudulot ng anthrax.

(Pinagkunan: www.medgadget.com)

Freer, superintendent of government laboratories; at Manuel Gomez, kalihim. Ang kakayahan ng

grupong ito ay subok na sapagkat sila na talaga ang gumagamot ng epidemya sa hukbong

sandatahan - ang pinagsimulan ng epidemya ng bubonic plague.

Ayon kay D.C. Worcester, ang bubonic plague ay nagsimula pa sa Maynila at lumaganap

sa Cavite at Cebu. Isang epektibong kampanya laban dito ay inulunsad at hindi na ito tinigilan

hanggang sa nasugpo ang sakit noong 1906. Isa itong kapansin-pasing tagumpay sa isang

bansang katulad ng Pilipinas. Ngunit muling kumalat ang sakit na ito noong 1912. Ang mga daga

at ang mga garapata ng mga daga ang siyang nagpapasa nito sa mga tao. Malamang, ito ay dinala

ng mga daga na nakatago sa mga malalaking kahon ng gulay sapagkat kumalat ang sakit na ito sa

isang distrito kung saan maraming kahon ng gulay ang binubuksan araw-araw. Sa parehong

panahon, ang bubonic plague ay nakita din sa Iloilo kung saan siyam (9) na katao ang namatay

bago nawala ito. Nakita din ito sa Maynila kung saan limampu‘t siyam (59) ang namatay

hanggang sa buwan ng Setyembre 1913. Kung hindi matagumpay na nalabanan ang sakit na ito,

malamang, magdudulot ito ng hirap at pagkawala ng

mga ari-arian.

iv. Bulutong

Ayon kay D.C. Worcester, ang bulutong noon

ay itinuturing na isang normal o ordinaryong

karamdaman ng pagkabata. Isang pangkaraniwang

bagay na makita ang isang bata na dinadapuan ng

sakit na ito na nakikipaglaro at nakikipaghalubilo sa

ibang mga bata na malulusog. Ang damit ng mga tao Si Dean C. Worcester, ang Kalihim Panloob ng

Taft Commission (Pinagkunan: www.wikipedia.org)

na namatay mula sa sakit na ito ay pinapasa sa ibang miyembro ng pamilya na minsan ay hindi

na nilalabhan. Ang mga dumaranas ng sakit na ito ay ibinababad ang kanilang sarili sa malamig

na tubig kapag ang lagnat nila ay tumataas na at ayon sa kanila, binabayaran nila ang parusa ng

kanilang kamangmangan gamit ang kanilang sariling buhay. Dahil maraming mga Pilipino ang

takot sa likhang-isip na bagay na tinatawag nilang aswang, kadalasan ay isinasara nila ang

kanilang mga pinto at bintana kapag sumapit na ang gabi upang maging ligtas sila mula ditto;

kaya dumating ang pagkakataon kung saan ang isang batang nangangailan ng sariwang hangin

lalo na kapag gabi ay walang nakatanggap nito – na nagdudulot nga ng sakit na bulutong.

Noong nagsimulang kumalat ang bulutong sa mga Amerikanong sundalo at nang

mabilisan itong lumaganap, inatasan si Major Frank S. Bourns ng Army Medical Corps upang

pugsain ito. Marahan niya namang natupad ang utos na ito. Sa paglipas ng maikling panahon,

ang paggamit ng simbahan ng Sta. Ana bilang isang ospital para sa bulutong ay pinahintulutan at

ang mga may sakit na Pilipino ay marahang ginagamot doon.

Sa kasagsagan ng paglaganap ng bulutong sa Pilipinas, ang mga Amerikano ay

nagsagawa ng mahigit sampung (10) milyong pagbabakuna na nagbunga sa pagbaba ng bilang

ng mga namamatay sa sakit na ito taon-taon. Mula sa umpisang bilang na apatnapung libong (40,

000) tao ay naging pitong daan (700) na lamang ito at naging mas maliit ang bilang ng kaso ng

bulutong sa Maynila kumpara sa Washington sa Amerika. Ang bakunang ginamit para sa sakit

na ito ay inihanda ng Bureau of Science sa napaka-maingat na paraan at napatunayan itong puro

at aktibo.

v. Diphtheria

Ang Diphtheria ay isang sakit na dulot ng corny bacterium. Iniulat ni A. C. Alomia na

noong 1906, ang Pilipinas ay nagtala ng 17 na bilang ng tao na nagkakasakit sa bawat 100, 000

na populasyon at noong 1916, bumaba ito sa 6 na tao na lamang. Ang karaniwang dami ng kaso

bago nagsimula ang digmaan ay 143 ngunit nang magsimula ang kalayaan, may average na 242

and narehistro, isang 59.23 porsyentong pagtaas. Binigyang pansin nina D. Stransky at N. S.

Felix ang mas malaking pagkakakitaan ng sakit sa mga bata at ipinayo ang mas maraming

pagsusuri. Naniniwala din ang mga ito na laganap sa buong Pilipinas ang diphtheria.

vi. Influenza

Pinangasiwaan ni H.W. Wade ang isang di-nailathalang gawa sa pagbubukod ng

Hemophilus influenza noong World War I sa Philippine General Hospital; Dept. of Pathology;

College of Medicine, University of the Philippines; at Bureau of Science. Siya ay isa sa mga

kawani na nagpanatili ng lahi ng Hemophilus influenza na gagamitin para sa bakuna, ngunit

hindi ito natuloy. Sa isang pag-aaral sa nakakahawang coryza o sipon, ipinapakita na ang

Hemophilus galinarum ay ang pangunahing sanhi ng nasabing epidemya. At kahit ito ay

madaling makita sa microscope, ito ay hindi mapaghiwalay kahit sa mga paraang siyentipiko.

Mga gawa at pag-aaral ukol sa chemotherapy naman ang pinangunahan nina Coronel, Baluyot, at

Levine. Natagpuan na ang streptomycin ay isang mabisang lunas sa sakit.

vii. Ketong

Ang ketong ay isang sakit sa balat na kilala na sa buong Pilipinas bago pa man dumating

ang mga Espanyol. Nagkaroon ng malawakang paglaganap nito sa mga kapuluan ng Cebu at

Panay, sa Ilocos, Gitnang Luzon, Bicol at Maynila. Ito ay nagmumula sa isang uri ng organismo

na pinangalanang Mycobacterium leprae na natuklasan ni Gerhard Armaurer Hansen noong

1873. Pagdating ng mga Amerikano, naging masusi ang pag-aaral sa ketong at kung paano

mahahanapan ng solusyon ang paglaganap nito sa buong kapuluan. Ayon kay Dr. Victor G.

Heiser, mayroong mahigit kumulang 6, 000 na ketongin sa buong kapuluan ng Pilipinas noong

mga unang taon ng ika-dalawampung siglo.

Mula panahon ng pananakop ng mga Espanyol hanggang sa mga huling taon ng ika-

labinsiyam na siglo, pinaniniwalaang ang ketong ay namamana at nagpapasalin-salin sa bawat

henerasyon. Ngunit noong natuklasan na na ito ay nanggagaling sa Mycobacterium leprae, tulad

ng nabanggit kanina, naging mas maigi pa ang ginawang mga pananaliksik hinggil sa sakit na

ito. Sinasabing ito ay naipapakalat mula sa isang ketongin papunta sa isang taong walang ketong,

kung saan ang mga sanggol at mga bata ang pinakamadaling mahawahan kapag sila ay

makikisalamuha sa mga ketongin sa matagal na panahon.

Ang pakikihalubilo sa mga ketongin ay hindi naman talaga delikado. Sa katunayan,

napatunayan na kahit ang isang ketongin at isang malusog na tao ay ikakasal at magsasama sa

iisang bubong, hindi pa rin natin masasabing malaki ang pag-asa na mahawa ang malusog na tao.

Ang dahilan kung bakit ito ay kumakalat ay marahil noong bata pa lamang, kung kailan mahina

pa ang kakayahan ng katawan upang labanan ang sanhi ng sakit, ay nakuha na ito.

Noong natuklasan na ng mga Amerikano na ang ketong ay unti-unti nang nagiging

talamak, sila ay bumuo ng isang sistema upang mapigilan ang tuluyang pagkalat nito.

Ipinanukala nila na ang mga taong nadapuan ng sakit ay kinakailangang maihiwalay agad mula

sa karamihan sa pagpapadala sa kanila sa Culion, isang maliit na lipunan na binubuo ng mga

ketongin. Ayon pa kay Dr. N. C. MacNamara, nararapat lang talaga na ilayo ang mga ketongin

mula sa lungsod sapagkat ito lang ang natatanging paraan upang unti-uting mapigilan ang

pagkalat ng sakit na ito, lalo na at nalaman nang isang organismo ang dahilan ng pagkakaroon ng

ketong.

Pagkalipas ng labinwalong taon, may mga maliliit na pagamutan na rin para sa mga

ketongin na itinatag sa mga kapuluan ng Cebu, Iloilo, Legaspi at Zamboanga, nang sa ganoon ay

maging mas madaling makapagpagamot ang mga ketongin, at hindi na kinakailangan pang

lumayo pa sa kani-kanilang mga pamilya. May mga klinika rin na naitayo, bilang suporta sa mga

pagamutan na ito, na nagsilbing hantungan para sa mga nais magpagamot ng iba‘t ibang sakit sa

balat at para na rin maagang matuklasan at malunasan ang mga may sakit ng ketong. Dagdag pa

rito, sa ilalim ng programa ng Department of Health and Public Welfare of the Republic of the

Philippines, na mas kilala bilang Bureau of Health, at U.S. Public Health Service, nagtatag sila

ng mga naglalakbay o naglilibot na klinika. Ang hangarin ng ganitong uri ng klinika ay ang

magpunta sa mga bayan at barangay ng bansa nang sa ganoon ay makapagbahagi sila ng mga

kaalaman tungkol sa ketong at makapagbigay ng libreng panggagamot sa lahat ng uri ng sakit sa

balat.

Sa panahong ito ay nagagamit pa rin ang mga naitatag na ospital noong pananakop pa ng

mga Espanyol. Ito ay ang San Lazaro Hospital sa hilaga ng Intramuros at ang Cebu Leprosarium

na itinayo sa pangunguna ng mga paring Pransiskano at naglalayong magbigay-serbisyo bilang

kawanggawa sa mga may sakit. Ang mga pagamutang ito ay naging handa sa pagtanggap ng mga

pasyenteng may ketong, kahit na nasa

malubhang kalagayan na sila. Noong 1903,

inulat ni Dr. H. B. Wilkinson na ang

kaniyang mga pasyente ay madalang

gumaling, ngunit sa kabila nito, sila ay

masaya pa rin, marahil ay dahil nakalimutan

na nila ang abiso sa kanila na magpunta sa isla

ng Culion. Mahigit 200 na ketongin ang

kayang pagsilbihan ng malinis at maayos na ospital na ito, kaya naman wala na silang makitang

dahilan para lumipat pa sa isang malayong isla.

Hindi maikakaila na kahit anong gawing hakbang upang maiwasan ang sakit na ito ay

marami pa ring mga nahawa. Dahil dito, ang Bureau of Health ay nagkaroon ng maramihang

paggawa ng chaulmoogra oil bilang lunas sa ketong. Ang paggamit ng ganitong uri ng lunas ay

nagbunga ng mainam na resulta at hindi nagtagal, naging laganap na ang paggamit nito.

Pagkatapos ng 1910, nakahanap ang grupo ni Dr. V. Heiser ng mas epektibo at bagong paraan ng

paghahanda ng chaulmoogra oil na maaaring ibigay sa pasyente – ito ay sa pamamagitan ng

pagsasaksak ng hiringgilya sa balat. Sa kabila nito, lumabas ang iba‘t iba pang mga bagong uri

ng gamot tulad ng promin, promizole, at diazone upang gamitin bilang lunas sa mga

mangaggawang Amerikano, na sinasabing epektibo at nakagagamot din. Noong 1918, idineklara

ni Dr. Heiser na ang chaulmoogra oil ay pumasa sa pagsubok ng panahon sapagkat ito lang ang

pinakamabisa at ligtas na gamot sa lahat ng mga natuklasan.

Mga manggagamot at nars sa labas ng San Lazaro Hospital.

(Pinagkunan: www.healthbeat.ph)

Habang naghahanap pa ng tuwirang gamot at bakuna para sa ketong, hirap na inilayo ang

mga ketongin mula sa masa at ipadala sa Culion, lalo na‘t sa panahong ito, ang bansa ay magulo

dahil sa mga digmaan.

Ang ginawang hakbang ng mga Amerikano upang pigilan ang pagkalat ng ketong sa

kapuluan ay dapat bigyang-pansin sapagkat ito ay nakapagdulot ng malaking pagbabago sa

kasaysayan ng ketong sa Pilipinas. Ito na nga ang kanilang pagpapadala ng mga ketongin sa

Culion at pagbuo ng isang maliit na koloniya roon. Ito ang paglalahad:

Noong ika-27 ng Mayo 1906, ang barko ng mga Amerikano o Coast Guard cutter, na

pinangalanang Polilio, ay naglalaman ng kulang 400 na pasahero na naglakbay patungong

Culion, isang isla sa malayong

kanluran ng Pilipinas. Sila ang unang

pangkat ng mga ketongin na pinilit na

umalis mula sa kanilang mga tirahan

at magtungo sa Culion kahit na

walang kasiguraduhan kung sila ay

magbibigyan ng maayos na pamumuhay

roon. Noong 1910, isa pa uling pangkat, na

binubuo ng 5,000 ketongin, ang naglakbay sa karagatan papuntang Culion. Ngunit hindi lahat ay

naging matagumpay. Tatlong libo (3,000) sa kanila ay namatay pagkadating pa lamang sa isla,

habang 114 naman sa kanila ay nakatakas. Sinabi pa ni Richard Johnson, isang korporal, ang

‗Culion‘ ay isang salita na siyang nakapagdudulot ng pagkalungkot sa mga taongbayan. Para

Ang kolonya ng Culion kung saan namamalagi ang mga ketongin.

(Pinagkunan: www.gutenberg.org)

naman sa mga ketongin, ang Culion ay siya nilang kinatatakutan na minsan nga‘y mas

nasisindak pa sila rito kaysa sa mismong sakit nila. Pagkatapos ng maraming taon, naging

malapit na rin sila sa Culion at natutunan na rin nilang mahalin ang islang ito.

Binuo ng mga Amerikanong opisiyal ang ganitong uri ng koloniya nang sa ganoon ay

mapag-aralan pa nila nang mas mabuti ang sakit at ang mga katangian nito. Isa pa, nais din

nilang magkaroon ng kanlungan ang mga ketongin na para sa kanila lamang, sapagkat sa

lungsod, sila ay kinukutya at itinatanggi bilang bahagi ng pamayanan. Sila ay sinusubukang

pagalingin mula sa sakit sa pamamagitan ng regular na pagsasaksak sa kanila ng chaulmoogra

oil; sila ay tinuruan ng tamang kalinisan sa katawan at sa pamamahay sa pamamagitan ng araw-

araw na paliligo, pangangalaga sa kanilang hardin, at pagwawalis sa tapat na kanilang mga

tirahan; isa pa, pinaunlad sa kanila ang kumpiyansa na sila ay mananatiling bahagi pa rin ng

lipunan sa pamamagitan ng paggawa ng mga kasangkapang pangkalakaran, pagsali sa mga

larong pampamayanan, at pagbibigay sa kanila ng karapatang bumoto tuwing eleksyon.

Ang kaso nina Jose E. (1913) at Marcelo A. (1909) na kung saan sila ay naging

bacteriologically negative matapos ang ilang taon ng pagtanggap ng chaulmoogra oil ay

nagbigay-daan upang kilalanin ang kolonya ng mga ketongin, ang Culion, bilang isang ganap na

institusyon. Naging sikat ang Culion bilang isang laboratoryo para sa chemotherapy ng ketong.

Makalipas ang panahon, ang mga kababaihan ay nanganak sa koloniya. Upang

magkaroon ng seremonya, pagkatapos ng 1910, pinangunahan ng simbahan ng Culion ang

pagkakasal sa mga magkasintahan at sa pagbuo ng mga pamilya. Marami sa mga anak nila ay

walang bahid ng sakit. Sa maikling panahon, pinabayaan ng mga Amerikanong opisiyal na ang

mga ketongin na magulang at ang malusog na anak ay magsama sa iisang tahanan. Ngunit dahil

sa takot na makuha ng mga anak nila ang sakit, noong 1915, idinadala na ang kanilang mga

sanggol sa Balala nursery at duon ay sama-samang inaalagaan ang mga malulusog na anak ng

mga ketongin. Tuwing araw ng Linggo ay maaaring bisitahin ng mga magulang ang kanilang

mga anak. Pagtungtong ng mga anak nila sa ikalawang taon, sila ay ipinapaampon o kaya naman

ipinapadala sa Welfareville Institution sa Maynila.

Nang maging gobernador-heneral si Leonard Wood, M.D., noong 1922, mahigit 1/3 ng

pondo para sa kalusugan ng Pilipinas ay napunta sa Culion. Bagaman maraming gumaling dahil

sa mas pinatinding pagtutok sa pananaliksik at pasilidad, naghirap din ang mga ito sa pag-alis sa

kolonya. Sa parehong taon, napagdesisyunan ng mga miyembro ng Senado ng Pilipinas, matapos

bisitahin ang Culion, na ito ay isang ‗walang kwentang‘ institusyon na pinaglalaanan ng pondo at

tinawag itong isang kakaibang Amerikanong pag-aaksaya sa isang mahirap na kapuluan. Sa

sitwasyon, ikinumpara ng pangulo ng Senado, si Manuel L. Quezon, ang malaking gastos sa

pagrereporma sa mga ketongin na may 6, 000 na populasyon at ang kakarampot na pondo para sa

tuberculosis na pumapatay ng may 30, 000 Pilipino bawat taon.

Noong 1930, nawala ang konsentrasyon ng mga ketongin sa Culion. Sa halip, bagong

mga pagamutang estasyon ang ikinalat sa kapuluan na nagbigay-daan para sa mga ketongin

upang magkaroon ng normal at maayos na pamumuhay habang nagpapagamot.

Naging isang matagumpay na lipunan ang Culion. Ito ay naging isang kanlugan para sa

mga ketongin at nagsilbing lugar na tinawag nilang tahanan. Ayon kay J. D. Long, sa nakita niya

ay maaari niyang masabi na ang Culion ay isa sa mga pinakamalilinis na lugar sa Pilipinas.

Dagdag pa rito, mula sa ulat ng isang lupon ng mga Amerikano na pinangunahan ni Dean

Worceseter, sinabi nilang ang Culion ay isang akmang lugar para makapagtatag ng isang

koloniya ng mga ketongin. Wala na ni isa man sa kapuluan, maliban sa Culion, matatagpuan ang

isang isla na tila ba maibibigay ang lahat ng pangangailangan ng mga naninirahan dito – isang

paraiso.

viii. Kolera

Noong 21 Marso 1902, sinabihan si D.C. Worcester na dalawang pasyente mula sa

ospital ng San Juan de Dios ay nagkakaroon ng sintomas ng kolera at sa sumunod na araw ay

isang positibong pagsusuri sa laboratoryo ang isinagawa. Maraming kaso ang kaagad na

sumunod. Naharap sina D.C. Worcester sa isang matinding epidemya ng napakapeligrosong sakit

na ito. Sa simula, ang bilang ng mga taong namamatay dahil sa kolera ay halos umabot na sa

isangdaang porsyento ng mga nagkasakit. Sa kasamaang palad, walang tao na konektado sa

serbisyong medikal ng Pilipinas ang may praktikal na karanasan sa pagharap sa sakit na ito.

Sa umaga ng Marso 22, sinabihan ni D.C. Worcester si General Chaffee tungkol sa

sitwasyon at humingi siya ng sapat na pwersang militar na ipadala sa tambak ng ilog ng Marikina

upang protektahan ang tubig na pinanggagalingan ng lungsod mula sa posibleng kontaminasyon.

Ang hiling na ito ay siya namang natugunan na, at napatunayan naman nang ang mga guwardya

na pinadala ay sapat upang mapanatiling malinis ang tubig ng lungsod.

Ngunit, may tatlong

bayan sa itaas na bahagi ng ilog

kung saan nakasanayan na ng

mga tao dito ang maligo at

maglaba sa batis na ito. Marami

sa mga maruming balon ang

Ang paraan ng padidismpekta ng mga bahay laban sa kolera.

(Pinagkunan: www.gutenberg.org)

kaagad tinabunan ng lupa. Ang mga tao na hindi talaga sanay sa mga hadlang upang

mapanatiling malinis ang lugar ay kumapit sa kanilang paniniwala na may karapatan silang

gawin kung anuman ang gusto nila. Umayaw sila sa pagdisimpekta ng kanilang bahay. Naging

masama ang kanilang pananaw tungo sa Board of Health. Dahil dito, isang kampanyang pang-

edukasyon ang kaagad na inilunsad at mga simpleng direksyon upang maiwasan ang impeksyon

ay inilathala at pinalaganap. May mga istasyon na itinatag sa lungsod upang mamahagi ng

malinis na tubig. Ang pagbenta ng mga pagkain na maaaring mapagkunan ng kolera ay

ipinagbawal. Isang hiwalay na lupa ang ginawa na nakapalibot sa lungsod upang maprotektahan

ang mga probinsya.

Dahil sa inaasahang

posibleng epidemya ng kolera, isang

kampo ang ginawa sa San Lazaro

kung saan dinadala ang mga taong

dinapuan ng kolera. Isang ospital

para sa kolera ang itinayo malapit

dito at ang mga may kolera ay

kaagad na dinadala dito mula sa

kanilang bahay. At ang kanilang mga

bahay ay dindisimpekta o kaya ay

sinusunog kapag hindi na nakayanan ng pagdisimpekta. Ang mga katawan ng mga namatay

sanhi ng kolera ay binabaon sa isang selyadong kabaong o sinusunog. Nang nanganib ang kampo

at ospital sa San Lazaro dahil sa dumami ang mga taong nagkaroon ng kolera, isang

Ang mga maruruming balon na pinanggagalingan ng sakit na kolera.

(Pinagkunan: www.gutenberg.org)

pangalawang kampo at ospital ang itinayo sa Santa Mesa kung saan pwedeng tumira ang mga

may sakit sa mga tolda.

Nang nangyari na ang epidemya, may maraming mga tao sa Maynila na may mga

masamang balak na hindi pinapalampas ang pagkakataon upang gumawa ng gulo. Maraming

mahirap na pagsubok ang dinanas ng Board of Health dahil sa mga mangmang na taong kasali sa

serbisyong medikal na nagsasabi na ang sakit ay hindi raw kolera. May mga sabi-sabi ring

kumalat na pinapatay daw ang mga taong may kolera sa mga kampo at ang mga pasyenteng

bagong dating sa mga ospital ay pinapainom ng likidong may lason at agad-agad silang namatay.

May sabi-sabi din na ang malinis na tubig na ipinamamahagi ay may lason at nilalagyan daw ng

lason ng mga Amerikano ang mga balon. Sa kabila ng lahat na ito, naging matagumpay pa rin

sina D.C. Worcester sa laban kontra sa kolera. Ang kolera na nagsimula noong Marso 1902 ay

nawala sa pagdating ng Marso 1904.

Isang pinakasikat na tao noong panahon ng

Amerikano na namatay dahil sa kolera ay si Apolinario

Mabini. Sa paglalahad: Si Mabini ay ipinatapon sa Guam.

Nakipag-usap siya sa mga Amerikanong opisyal na

pauwiin siya sa Pilipinas upang sulyapan niya ang

kaniyang bayan. Kung maganda ang kinalabasan ng

koloniyalismo ng Amerikano, siya ay manunumpa sa

watawat ng Amerika; kung hindi ay magpapatapon siya sa

Guam. Pumayag ang mga Amerikano. Nang nasa Pilinas

na siya, muli niyang tinikman ang paborito niyang gatas ng

Si Apolinario Mabini, ang isa sa mga kilalang biktima

ng sakit na kolera (Pinagkunan: www.asianjournal.com)

kalabaw, na hindi naman pala pasteurized o dumaan sa proseso ng paglilinis, kaya naman siya ay

tinamaan ng kolera, kasabay na rin ng epidemya ng sakit na ito sa ganitong panahon. Siya ay

namatay noong Mayo 13, 1903. Ito ay ayon sa paglalahad ni Prop. Jerome Ong, M. A. History sa

kaniyang klase sa kasaysayan.

ix. Malaria

Noong dumating ang mga Amerikano sa

Pilipinas, ang malaria ay pumatay ng kasing dami ng tao

katulad ng bulutong. Ang malaria ay laganap sa

maraming rehiyon noon kung saan mahirap makakuha

ng epektibong quinine. Ang mga quinine na ibinebenta

sa tindahan ay karaniwang naglalaman ng cornstarch o

plaster of Paris. Si D.C. Worcester, ang Secretary of

Interior noon, at mga Amerikano ay nagdala ng quinine

at nakipag-kaibigan sila sa mga katutubong mga Pilipino

sa pamamagitan ng pagbigay nito sa mga may sakit. Ang

antas ng pagkamatay ay nabawasan ng malaking porsyento sa pamamagitan ng pagbigay ng

milyon-milyong dosis ng quinine. Nakapag-pababa din sa dami ng namamatay mula sa malaria

ang pag-aalis sa mga hindi ginagamit na tubig at pagbobomba ng petrolyo sa mga lugar kung

saan pwedeng tirhan ng mga lamok na maaaring magdala ng sakit na ito. Tinuruan din ng mga

Amerikano ang mga katutubo sa kahalagahan ng pagtulog sa ilalim ng isang kulambo. Ang mga

tao na naapektuhan na ng malaria ay inilalagay sa malinis at ligtas na lugar kung saan hindi na

sila makagat pa ng mga lamok upang hindi na rin lumala pa ang kanilang kondisyon.

Ang baktiryang Plasmodium na siyang nadudulot ng sakit na malaria.

(Pinagkunan: www.wikipedia.org)

Ang mga resulta na nakuha mula sa pagsugpo ng malaria ay karaniwang nakakamangha.

Ang Calapan, kabisera ng Mindoro, na tinaguriang ―White Man‘s Grave‖ dahil sa laganap na

lagnat mula sa malaria ay naging isang pambihirang malusog na probinsya. Ang Iwahig, sa

Palawan, kung saan maraming kaso ng malaria, na nagdudulot ng mga pagkamatay, ay naging

isang malusog na lugar. Nagpapakita ito na maaari pa ring malutasan ang mga problema sa

pamahalaan kahit gaano na ito kaseryoso.

Si Emilio Jacinto ay isa sa mga pinakakilalang

personalidad na nasawi dahil sa malaria. Sa paglalahad: Nais

niyang mag-aaral sa itatayong paaralan ni Apolinario Mabini sa

Malolos, Bulacan kaya naman nagsulat siya ng isang liham sa

kaniya. Pumayag si Mabini sa ganitong hiling kaya naman

pinapunta niya si Jacinto sa Malolos. Sa daan papuntang Malolos,

kinagat siya ng lamok sa Mahayhay, Laguna at doon ay tinamaan

siya ng malaria at kalaunan ay namatay siya sa noong Abril 16,

1899. Ito ay ayon sa paglalahad ni Prop. Jerome A. Ong, M.A.

History sa kaniyang klase sa kasaysayan.

x. Pagkalason mula sa Salmonella (Salmonellosis)

Ang salmonellosis ay isang uri ng pagkalason mula sa pagkain dulot ng isang

organismong tinatawag na salmonella. Maaari itong makuha kung ang isang tao ay makakakain

ng isang pagkaing mayroong salmonella. Ang isang taong naapektuhan na ng salmonellosis ay

maaaring makaramdam ng pananakit ng tiyan at pagdudumi, lagnat, at ang pagkirot ng kalamnan

sa may bahagi ng tiyan. Ito ay unti-unting lumalala mula 12 hanggang 72 oras pagkatapos ng

Si Emilio Jacinto, ang Utak ng Katipunan, ay isa rin sa mga bayaning namatay dahil sa

sakit na malaria. (Pinagkunan: www.geni.com)

impeksyon. Sa kabila nito, marami-rami na ring kaso ang nakapagpatunay na maaaring gumaling

ang isang tao mula sa salmonellosis kahit hindi ito ginagamot.

Si C. Monserrat ay nag-ulat ng kaso na may impeksiyon na nakita sa autopsya at kinalala

ang organismong ito bilang Salmonella paratyphi. Noong 1924, inihayag nina C.R. Lacy at O.

Garcia na 15% ng mga Salmonella paratyphi ay nakita sa mga pagsusuri ng dugo noong

parehong taon. Si T. Topacio ay nagsagawa ng masusing pag-aaral sa mga baboy patungkol sa

kaso ng salmonellosis noong 1936. Ito ay nagpapakita na ang salmonellosis ay may kaugnayan

sa kaso ng cholera sa mga baboy. Nakita ang Salmonellosis suis sa dugo, atay, at pasak ng

baboy. Ito rin ay natagpuan bilang pangalawang organismo na dahilan ng nakakahawang

pulmonya sa mga baboy.

xi. Pasteurellosis (Haemorrhagic septicaemia)

Ang pasteurellosis ay isang sakit o impeksyon na dulot ng isang bacteria na tinatawag na

pasteurella. Ang pinakanakababahala sa lahat ng mga uri ng pasteurella ay ang Pasteurella

multocilda. Ang karaniwang tinatamaan ng organismong ito ay ang itaas na bahagi ng

respiratory tract.

Ito ay kumakalat sa pamamagitan ng pisikal na pakikisalamuha sa ibang tao, o ‗di kaya

naman ang pagkain ng mga pagkaing nakontamina na ng ganitong uri ng bacteria. Maaari rin

itong makuha kapag ang isang tao ay nakagat ng isang pusa o aso na mayroong pasteurella.

Gayunpaman, hindi ito madaling maipasa sa ibang tao.

Ang mga karaniwang sintomas ay pamamaga, panunugo, at cellulitis o ang malubhang

pagdurugo ng bahagi sa ilalim ng balat. Ang silakbo ng pesteng ito ay naganap sa Maynila noong

1912. Ayon kay V.G. Heiser, hanggang Oktubre 1, 1912, ang porsyento ng mga apektadong mga

daga ay nasa 0.005% at nadiskubre na kung nasaan ang mga dagang apektado ng pasteurella,

naroon din ang karamihan sa mga nagkakasakit ng pasteurellosis. Si R. Strong ang pangunahing

nag-aral tungkol sa bakunang posibleng pumuksa sa salot na ito. Si O. Schobl, ang nanguna sa

paggawa ng masusing pag-aaral sa laganap na sakit na ito sa Maynila noong 1912 hanggang

1913.

xii. Tuberculosis

Ayon kay Basilio Valdes, Major General, P.A., Chief of

Staff ng Secretary of Health and Public Welfare, ang

matagumpay na pagpugsa sa pagkalat ng tuberculosis ay

matatamo lamang sa pamamagitan ng purong aksyon ng masa,

ng mga institusyong pangkalusugan at mga pinuno ng

pamahalaan.

Ang tuberculosis ang nanguna sa listahan ng mga

pangunahing dahilan ng pagkamatay sa buong mundo sa

pagitan ng mga taong 1927 hanggang 1937. Ang epidemyang

ito ay nabigyan ng, kung hindi man pinakamalaki, katumbas na

prayoridad sa pagpaplano ng pambansang rehabilitasyon ng anumang problemang binibigyan ng

pinakamataas na pansin na kinakaharap ng Pilipinas.

Sa bawat labinlimang minuto, isang Pilipino ang namamatay dahil sa tuberculosis sa

Pilipinas. 35,000 Pilipino sa pinakaproduktibong panahon ng kanilang buhay, ang namamatay sa

sakit na ito bawat taon. Sa pagsusuri, sa halagang P1,000 bawat pagkamatay, P365 ang

Si Basilio Valdes, Chief of Staff ng Secretary of Health and Public

Welfare (Pinagkunan: www.doh.gov.ph)

nagagastos para sa pagkain at gamot, P20 para sa gastos sa libing. Ang 35,000 bilang ng mga

namamatay dahil sa tuberculosis ay kumakatawan sa pagkalugi ng P69,475,000 bawat taon.

Gayunpaman, maaaring mapigilan at mabawasan ang paglaganap nito kung naturuan at

nabigyan ng sapat na impormasyon ang mga tao upang iwasan at waksiin ang epidemyang ito.

Kaya kung titignan ang mga kakulangan sa mga kampanyang pinondohan ng gobyerno at ang

mga pribadong institusyon, ang suliranin ng tuberculosis ay nanatiling peligroso.

Samantala, ang mga maunlad na bansa tulad ng Amerika, Inglatera, at Alemanya ay

nagtagumpay sa pagsugpo ng tuberculosis hanggang sa tuluyang pagkawala nito. Sa Pilipinas,

ang kabuuang bilang ng mga namatay ay 33,000 noong 1930 at tumaas sa 35,000 noong 1940.

Ang pagtaas na ito ay dahil sa mahinang aktibidad at mga panukalang ipinatupad upang labanan

ang tuberculosis tulad ng (1) pambansang kampanya ng impormasyon, (2) anim na

pampublikong pagamutan, (3) isang palusugan na may 600 kama, (4) limang pabilyon na may

400 kama, (5) isang preventorium na may 100 kama; at (6) gugol na P1,500,000 bawat taon.

B. Mga Institusyong Pangkalusugang Naitatag

i. Bureau of Health

Noong Setyembre 29, 1898, sa bisa ng General Order No. 15, binuo ang Board of Health

para sa siyudad ng Maynila. Si Dr. T.H. Pardo de Tavera at Dr. Aristone Bautista Lim, kasama

ang tatlo pang Amerikanong doktor, ang bumuo sa unang provisional board. Dahil ang general

order ay para sa benipisyo ng mga Amerikano, nilayon ng institusyon na bigyan ng tuon at

protektahan ang kalusugan ng mga Amerikanong sundalo. Noong Agosto 26 ng sumunod na

taon, inalis ang Board of Health at inatasan si Dr. Guy Edie bilang unang Commissioner on

Health. Taong 1901, itinatag ang Board of Health para sa Pilipinas sa pamamagitan ng Act No.

157. Ito ang naging Insular Board of Health matapos itatag ang mga probinsyal at munisipal na

mga antas ng health boards sa pamamagitan ng Act No. 307 at 308. „Di nagtagal, tinanggal ang

Insular Board of Health at ang mga trabahong ginagampanan nito sa pamamagitan ng Act No.

157; pinalitan ito ng Bureau of Health sa

ilalam ng Department of Interior. Si Dr.

Victor Heiser ang unang direktor ng

kalusugan. Sa bisa ng Philippine

Commission Act No. 1487, pinalitan ang

mga health boards sa probinsyal na antas

ng mga district health officers. Taong

1912 nang ipasa ang tinaguriang Fajardo

Act kung saan pinaigting ang kalinisan sa

mga munisipalidad at sinimulan ang pondo para sa kalusugan. Pagkatapos ng tatlong taon,

pinalitan ang pangalan ng Bureau of Health at ginawa itong Philippine Health Service. Hindi

naglaon ay muli itong ibinalik sa dating pangalan. Si Dr. Vicente de Jesus ang unang Pilipinong

direktor ng kalusugan.

Ayon sa Report of the Philippine Commission to the Secretary of War (1900-1915), ang

ahensyang ito ng kalusugan ang isa sa mga pinakaimportanteng trabaho ng gobyerno dahil ang

mga layuning nakapaloob dito ay mas binibigyang-pansin ang interes ng mga tao. Sa ilalim ng

Bureau of Health at Bureau of Quarantine, nasugpo nang maayos at mabilis ang iba‘t ibang

Ang lumang gusali ng Bureau of Health. (Pinagkunan: www.wikimedia.org)

epidemya sa Maynila gaya ng cholera at tinagurian ang lungsod bilang isa sa mga pinakamalinis

at pangkalusugang lugar sa malayong silangan.

Ang pagbabakuna ay naging malawakan sa pamumuno ng institusyong ito; ang bulutong na

dating sikat, dahil pumapatay nang may 30,000 na tao bawat taon, ay halos hindi na kilala dahil

sa bisa ng mga gamot, sa kabila ng maliit na pagkalat nito sa Samar noong 1914.

Dahil sa patuloy na bisa ng trabaho ng ahensya, napababa ang antas ng mga namatay sa

Maynila. Ayon sa istatistika, Hunyo, 1914 ang nagtala ng pinakamababang antas ng mga

namamatay sa kahit anong buwan sa 1914. Sa kabila ng maayos na trabaho ng ahensya, ang mga

opisyal sa mga probinsya sa pagdaan ng mga taon ay naniniwalang tumatanggap ang Maynila ng

hindi pantay na halaga ng alokasyon para sa kalusugan at kalinisan. Isang halimbawa ay ang

pagbibigay ng 52 porsyento na pondo sa mga nasa labas ng Maynila kahit ang mga ito ay

bumubuo sa 97 porsyento ng buong populasyon ng Pilipinas. Samakatuwid, ayon sa mga tiga-

Maynila, ito daw ang sentro ng komyunikasyon kaya dapat lang na ito ang bigyan ng

pangunahing pansin.

Iba‘t iba pang sakit at epidemya ang hinarap ng Bureau of Health. Ilan sa mga ito ay

ketong, beri-beri, malaria, at typhoid fever. Kasali na rin ang typhus fever, cancer at diphtheria.

Upang matugunan ang mga ito, ilang mga batas ang ipinasa. Ang mga ito ay nagtatakda ng

pondo para sa iba‘t ibang pasilidad na kaakibat sa pagtutok sa mga sakit. Ilan sa mga ito ang Act

No. 2370, para sa medikal na pagpapagamot ng mga mahihirap; Act No. 2376, para sa pagkuha

ng tiqui-tiqui na kailangan sa paggamot ng beri-beri; Act No. 2378, para sa paggawa ng pasilidad

sa ospital ng San Lazaro; at mga dating batas na inamyendahan para sa Culion. Ang iba pa ay

mga pondo para sa palakasan, kalinisan at sanitasyon, pagkain at gamot.

May mga polisiyang ipinatupad ang ahensya sa gitna ng mga epidemya. Ilan sa mga

pagtugon nito sa mga sakit ay may kinalaman sa pagkontrol ng pansariling pakikisalamuha at

kampanya laban sa mga daga. Hiningi ng ahensya na ihiwalay ang mga naapektuhan ng

epidemya. Ang silid ng may sakit ay nilinisan gamit ang carbolic acid at lahat ng walang

halagang damit at kagamitan ay sinunog. Ipinayo nito sa publiko na uminom lamang ng mga

ipinakulong tubig, sundin ang mga batas para sa pangkalahatang pansiriling kalinisan, at laging

linisan ang mga basura. Idinagdag pa nito na ang pagsusuot ng sapatos at medyas ay tumutulong

sa pag-iwas sa sakit.

Bukod sa mga polisiyang pang-epidemya, mayroon ding mga ipinatupad ang Bureau of

Health ukol sa pagkontrol ng dumi, suplay ng tubig, malaria, ketong at mga pista. Noong 1912,

binalaan ng ahensya ang mga Pilipino tungkol sa dumi ng tao na mas delikado pa sa arsenic,

isang delikadong kemikal. Sinabi pa nito na kahit sino ay maaaring dapuan ng mga sakit dahil sa

mga organismong marahil ay nanggaling sa mga dumi. Ayon kay Dr. Wallace de Witt, ang mga

katutubo raw ay hindi malinis sa gawain ng mga ito. Sinabi naman ni Dr. Thomas R. Marshall na

dapat daw turuan ang mga Pilipino na ang pagdumi kung saan-saan ay delikado at dapat itigil.

Kaya naman, inirekomenda nito na dapat sanayin ng mga Amerikano ang mga Pilipino na

umasta at gumalaw na kasing-ayos ng kahit sinong responsableng Amerikano.

Isa sa mga itinuturing na lugar na pinagmumulan ng mga nakakahawang sakit ay ang

mga bukas na pamilihan tulad ng Divisoria sapagkat dito ang sentro ng polusyon at dumi na

kasama sa kalakalan. Sa iba‘t ibang dayuhan, halos lahat ng pumunta sa pamilihan ay kinakitaan

ng negatibo at masama ang lugar. Sabi ni LeRoy, kung hindi kokontrolin, ang mga pamilihan ay

magiging sentro ang mga ito ng impeksyon. Ayon naman sa manunulat na si William Freer,

bilang reaksyon sa ingay at pamumuhay na kaakibat ng mga pamilihan, ang mga salita ay wala

daw kakayahang ipinta ang kalagayan ng buhay sa mga kalye ng Maynila.

Sa suplay ng tubig, nakahanap pa rin ng bakas ng bacteria sa mga ito. Kaya naman,

bilang pagtugon, itinakda ng direktor ng kalusugan na dapat ipakulo ang tubig sa takure ng 15

minuto bago ito ipainom ng mga nagbebenta. Nakitaan rin ng Bureau of Health ang mabilis na

pagkalat ng sakit sa pamamagitan ng iisang baso na ginagamit ng maraming tao. Upang

solusyanan ito, ipinayo ng ahensya ang paggamit ng mga disposable na mga baso na gawa sa

matigas na papel.

Sa mga aspeto naman ng mga sakit na dala ng lamok gaya ng malaria, ang pagkontrol

sa populasyon ng insekto at pagbibigay ng mga dosis ng quinine na nakatulong sa paglaban sa

sakit mismo ang pinagtuunan ng pansin ng ahensya. Hanggang sa ngayon, ito rin ang ginagawa

ng ating pamahalaan. Nakatulong nang malaki ang ginawang pag-alis sa mga hindi ginagamit na

tubig at pagbobomba ng petrolyo sa mga lugar kung saan pwedeng tirhan ng mga lamok.

Pinayuhan ng mga kawani ng ahensya ang mga Pilipino na gumamit ng kulambo upang hindi

makagat ng lamok.

Ang pagtugon naman ng Bureau of Health sa ketong ay isa sa mga maaaring hindi

malilimutang kontribusyon ng mga Amerikano sa Pilipinas. Upang tugunan ang problema sa

mga ketongin, nagpatayo ng isang lipunan ang ahensya sa pamumuno ng unang direkor ng

kalusugan na si Dr. Heiser. Tinawag itong koloniya ng Culion. Maraming Pilipino ang nawalay

sa kanilang mga pamilya dahil ang Culion ay ihiniwalay sa lipunan. Marami ang naghirap sa

proseso subalit ‗di maikakaila ang mga ginawang pananaliksik ng mga dalubhasa na talaga

namang nagbigay-daan upang malunasan ang sakit. Nakilala ang Culion bilang isa sa

nagpasimula ng konsepto ng espesyal na lugar ng pagamutan para sa mga ketongin sa Asya. Sa

kabila ng lahat ng ito, tinutulan ng mga mambabatas ang proyekto sa kadahilang masyadong

malaking parte ng pondo para sa kalusugan ang napupunta rito. Dahil din sa kolonyang ito,

naging masama ang imahe ng Bureau of Health sapagkat lumalabas na parang ginagamit lamang

nga mga Amerikano ang Culion upang makakuha ng pagkilala sa sangay ng medisina sa buong

mundo. Isang ebidensya ay ang pagpapabaya ng ahensya sa sakit na tubercolosis na pumapatay

ng libo-libong tao bawat taon at ito ay binigyang pansin ni Manuel L. Quezon. Sa kabila nito,

ipnagpatuloy pa rin ang operasyon sa Culion.

Bilang kasama sa aspeto ng kalusugan, nakipagtulungan ang Bureau of Health sa

Bureau of Science upang mas mapagtibay pa ang mga paraan ng paglaban, pagkilala at

paggamot sa iba‘t ibang klase ng sakit, gayundin ang pagdiskubre ng mga bagong gamot.

Hanggang sa kasalukuyan, nanatili pa rin ang tinatawag nating Bureau of Health, na mas kilala

bilang Department of Health. Bagaman napalitan na ang panahon, halos magkapareho ang

ginagampanang trabaho ng dalawa. Ang ahensya ang isa sa mga maituturing ng pamana ng mga

Amerikano sa ating bansa.

ii. Bureau of Science

Taong 1901 sa Bureau of Science nang simulan ng mga dalubhasang Amerikanong

mananaliksik ang pag-aaral sa pangkahalatang siyensya, lalo na sa medikal na suliranin. Ito ay

nabigyan ng bagong pangalan noong 1945 na Institute of Science and Technology. Ang kanilang

mga likha ay nailathala sa Philippine Journal of Science.

Si L. Topacio, ang may-akda ng Philippine Journal of Science, ay nag-ulat ng pag-unlad

ng bacteriology and serology sa Pilipinas sa taong 1903-1953 at binansagan niyang

„Development of Bacteriology and Immunology in the Philippines‘.

Noong 1888, itinayo ang unang

laboratoryo ng gobyerno sa Maynila at si

Anacleto del Rosario, na isang kimiko, ang

kauna-unahang namuno rito. Noong Enero

16, 1900, ang Secretary of War ay nagtakda

ng pagbuo ng laboratoryo para sa

bacteriology at immunology sa Pilipinas na

pamumunuan ng U.S. Army Medical Board.

At noong 1901, ang Bureau of Government Laboratories ay itinatag ng Philippine Commission

at si P.C. Freer, isang kimiko, ang hinirang na tagapangasiwa. Si Dr. R. P. Strong naman ang

naitakda na Direktor ng Biological Laboratory. At noong 1906, ang institusyon ay tinawag na

‗Bureau of Science‘

Ayon sa Philippine Bureau of Science Press Bulletin (1918), ang Bureau of Science ay

nabuo at unang nakilala bilang Bureau of Government Laboratories noong Hulyo 1, 1901 sa bisa

ng Act No. 156 ng komisyon ng Pilipinas. Ang mga unang eksperimento at imbestigasyon ay

nagsimula noong Disyembre 9, 1902. Ayon sa sa bulletin issue, ito ay may 30 siyentipiko na

gumagawa ng iba‘t ibang imbestigasyon kung saan kabilang ang mga pag-aaral sa botany,

bacteriology, serology, ornithology, marine biology, entomology, geology, chemistry,

standardization, pisikal at mekanikal na pagsusuri, at iba pa. Sa sinasadyang pag-iwas ng

gobyerno ng Pilipinas sa pagbuo ng iba‘t ibang organisasyong siyentipiko at pagsasama ng mga

Ang gusali ng Bureau of Science (Pinagkunan: www.arkitektura.com)

ito sa iisang mabisang institusyon, naapektuhan ang ekonomiya na makikita sa lumiliit na halaga

para sa administrasyon at gastos ng operasyon.

Para sa mga pasilidad, nalipat sa gusali ng Bureau of Science ang laboratoryo, gayundin

ang San Lazaro mula sa Board of Health noong Enero 1, 1903. Noong Hulyo 1 ng parehong

taon, inilipat din ang bahagi ng laboratoryo ng botany na unang inorganisa ng Bureau of

Agriculture. Noong mga sumunod na mga taon, idinagdag na rin sa ilalim ng Bureau of

Government Laboratories ang Bureau of Mines at Ethnological Survey o dating kilala bilang

Bureau of Non-Christian Tribes, ang koleksyon ng mga katutubong ispesimen,. Ang katawagang

Bureau of Science na ipinalit sa Bureau of Government Laboratories ay unang ginamit noong

1905 sa bisa ng Act No. 1407 na naging kaakibat ng paglipat ng Bureau of Mines sa ilalaim ng

ahensya bilang isang departamento. Ang sumusunod ang mga trabahong ginagampanan ng

Bureau of Science sa iba‘t ibang sangay ng agham at kalusugan:

Bakteriolohiya At Medisina

Ang Bureau of Science ay gumagawa ng maramihang mga trabaho sa laboratoryo para sa

Philippine Health Service, kung saan kabilang na ang pagsusuri ng mga daga, pagsusuri ng dumi

para sa cholera at ibang organismo, pagsusuri ng tubig at pagkain, pagsusuri ng dugo, ihi at

dumi, at iba pa. Ang malaking panahon ay ginugol para sa maagang pagtuklas ng mga

nakakahawang sakit katulad ng cholera, bubonic plague, typhoid fever, ketong, tuberculosis,

malaria, bulate, genito-urinary na sakit, at iba pa. May malaking bahagi ng trabaho sa paggawa

ng bakuna. Ang Bureau of Science ay gumagawa ng taunang suplay ng bakuna para sa bulutong

na sapat para sa 2,000,000 tao.

Pag-aaral ng Halaman at Hayop

Ang dalawang sangay ng pag-aaral ng hayop at halaman ay magkapareho sa kadahilanang

pareho silang sangkot sa pagkakakilanlan ng iba‘t ibang mga uri ng hayop at halaman. Ang

trabaho ng mga mag-aaral ng halaman ay nakatuon sa mga medisina at agrikultural. Ilan sa mga

nakakabahalang sakit ng mga halaman at hayop ay ang fungi na nagiging resulta ng mga fungus.

Ang pag-aaral sa mga organismong ito ay isa sa mga mahalagang sangay ng botany sa Pilipinas.

Isa rin ang pagkontrol sa mga lamok, langaw at iba pang insekto na kilalang mga tagapagdala ng

mga sakit.

Ipinakilala ng Bureau of Science ang mga silkworms, mga itlog nito, at mga panuto sa mga

nais gumawa ng sutla. Ang industriya ng sutla ay maayos na nakiayon sa mga kondisyon sa

Pilipinas at dapat itong bilisang paigtingin. Pinasigla ng ahensya ang malalimang pangingisda at

pinagbuti ang mga paraan ng paghuli at pagbenta, at ang pag-asin, pagpapatuyo at pag-iimpake

ng mga isda. Ang pag-aaral naman sa pagkain ng mga ibon ay nakagawa ng basehan na ang mga

ibon ay importante sa pagprotekta ng mga gubat at produktong agrikultural at sila ang

komokontrol sa mga nakakasamang mga insekto. Ang batasan ng Pilipinas ay nagpasa ng iba‘t

ibang mga batas na nagtatanggol sa mga hayop batay sa mga impormasyon ng Bureau of

Science.

Kimika

Sa sangay na ito, may pagsusulit ng halos 10, 000 na mga uri ng semento ang ginagawa taon-

taon, kabilang na ang mga pisikal na pagsusulit sa pagpapatibay ng bakal, lubid, kable, panali, at

mga materyales para sa konstruksyon. Masinsinang trabaho ang ginawa upang makahanap ng

pampalit na mga kemikal sa mga hindi makikita sa Pilipinas dahil sa digmaan at upang

makahanap nga paraan na naaayon sa kanilang gamit.

Isang organik na kimika ang kumakatawan sa Bureau of Science sa Food and Drugs

Inspection Board. Kasama nito, itinaguyod din ang Bureau of Science-Iloilo Sugar Laboratory

kung saan inaasikaso ang maayos na pagtanim, tamang panahon ng pag-ani at pagpapatakbo ng

plantasyon.

Pag-aaral ng Bato at Pagmimina

Ang mas malaking bahagi ng panahon ng mga geologist ng ahensya ay inatupag sa pang-

inhinyero at ekonimikong aspeto ng mga metal at hindi-metal na mineral at ang pagtunton sa

mga mahahalagang lugar ng interes. Sa kabuuan, sinisikap ng ahensya na makatulong sa mga

tagagawa, minero, tagatanim, at mga manggaagawa sa pampublikong kalusugan sa pamamagitan

ng paggawa ng mga ulat at pagbigay ng dalubhasang payo ukol sa mga tanim, lupa, pataba, sakit

ng mga halaman, mga peste, pagmimina, at iba pa. Kabilang na din ang pagsusuri ng asukal,

lupa, tubig, metal, mineral, semento, at iba pa. Upang ipakita ang mga gawaing nagawa ng

Bureau of Science, ang susunod na istatistika ang naglalaman ng kanilang trabaho:

Fiscal Year Kemikal at Pisikal

na Pagsusuri ng

mga mineral,

metal, semento at

iba pa

Pagsusuri ng

mga dumi, ihi,

dugo, daga, at

iba pang

bakteriolohikal

na pagsusuri

Total na

pagsusuri at

pag aanalisa

Magagamit na

inilaang pesos

1906-7 3,064

26, 449

29, 513

381,838.28

1909-10 9,353

34, 913

44, 266

404, 159. 16

1912-13 15, 602

152, 471

168, 073

409, 884. 30

iii. College of Medicine and Surgery

Dahil sa pangangailangan ng

pagkakaroon ng isang unibersidad

ang Pilipinas, si W. Morgan Shuster

ay bumuo ng ―Philippine University‖

Bill o ―Commission Bill No. 33‖

noong Pebrero 1908, na naglalayong

makapagbigay ng mahusay na

pagtuturo at mabisang pagsasanay sa

iba‘t ibang bahagi ng akademiya nang

may pantay na pagtingin sa pagkatao ng bawat isa. Ito ay naisabatas noong Hunyo 19, 1908.

Ang Unibersidad ng Pilipinas ay nagtakda ng pitong kolehiyo, noong 1911, na bubuo ng

pamantasan: College of Liberal Arts, College of Medicine and Surgery, College of Law, College

of Veterinary Medicine, College of Agriculture, College of Engineering, at School of Fine Arts.

Ang College of Medicine ay nagsimula pa sa Philippine Medical School, sa bisa ng isang

batas na ipinasa noong December 1, 1905. Sinabi na aamyendahan ang Act No. 1415 na gumawa

sa Philippine Medical School ay magiging College of Medicine and Surgery ng unibersidad

kapag may dalawa o mas maraming colleges ng Unibersidad ng Pilipinas ang nagawa na at

gumagana na. Ang ganitong kolehiyo ay naitatag dahil napansin na ng mga opisyal na mayroon

nang malaking pangangailangan sa mga doktor para manggamot sa taongbayan. Napag-alaman

sa isang pag-aaral na mayroon lamang isang (1) doktor para sa 21, 209 na katao. Ang kolehiyo

ay pormal na binuksan noong 1907. Makalipas ang tatlong taon, ito ay pinalitan ng pangalang,

Ang lumang gusali ng Philippine Medical School, ang kasalukuyang UP College of Medicine.

(Pinagkunan: www.gutenberg.org)

College of Medicine and Surgery. Noong 1923, ibinalik muli ang pangalan sa College of

Medicine.

Ang College of Medicine ang pinakamatagal nang yunit ng unibersidad. Ito ay nabuo

mula sa Second Philippine Commission Act No. 141, bilang pagtugon sa kaunting populasyon

ng mga doktor sa kapuluan. Ito ay nagbukas noong Hunyo 10, 1907. Ang gusali nito ay

nakapuwesto sa School for the Deaf and Blind sa Bonifacio Drive habang hinihintay na

makumpleto ang paggawa ng gusali nila sa Pedro Gil o Kalye Herran.

Ang kasaysayan ng UP Maynila ay binubuo ng pag-unlad ng mga kolehiyong

kumakatawan dito, kung saan ang karamihan dito ay matagal nang nabuksan, at ang isa pa nga

ay nabuo na kahit na hindi pa man naisasakatuparan ang pagtatatag ng Unibersidad ng Pilipinas.

Ito ay nakatayo sa lugar kung saan dati‘y nakalagay ang unibersidad noong nagsisimula pa

lamang ito.

Sa kabila ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig (1941-1945),

hindi pa rin natinag ang College of

Medicine sa kanilang pagsasagawa ng

mga klase. Ngunit noong 1945,

napilitan silang huminto sapagkat

naging delikado para sa kanila ang

lumabas pa sa lansangan dahil sa mga

pagpapaputok at pambobomba sa Battle of

Manila.

Ang Bulwagang Rizal ng UP Maynila sa kasagsagan ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig (Source: flickr.com)

Pagkatapos ng digmaan, agad na nagpatuloy sa klase ang kolehiyo kahit na ang gusali

nila ay butas-butas na dulot nga ng labanan at digmaan. Ang mga gusali ng Philippine General

Hospital at College of Medicine ang naging kanlungan ng mga manggagawa at nagtatrabaho sa

unibersidad.

Noong lumipat na ang UP sa Diliman, noong 1949, nanatili pa rin ang kolehiyo sa

Maynila. Makalipas ang ilang taon, nakapagtayo na rin ng Medical Library, Science Hall at

Basic Science Lecture Rooms, bilang mga pag-aari ng kolehiyo.

Hindi natin maikakaila na ang Philippine General Hospital ay bahagi na ng kasaysayan

ng College of Medicine sapagkat ito ang nagsilbing laboratoryong pagamutan ng mga mag-aaral

ng medisina sa unibersidad.

Naging magkaakibat ang PGH at CM sa pagkamit ng husay sa panggagamot sa

pamamagitan ng pagsasanay at pag-aaral ng pangkalahatang kalusugan ng tao at lipunan.

Maliban sa PGH at CM, mayroon pang ibang mga kolehiyo na binuksan sa panahon ng

pananakop ng mga Amerikano: College of Pharmacy, 1911; College of Dentistry, 1915; College

of Public Health, 1927.

C. Mga Pagamutang Binuksan

i. Mary Johnston Hospital

Ang pagkakatatag ng Mary

Johnston Hospital noong 1908 ay nag-ugat

mula sa isang Metodistang misyonaryo na

Ang lumang gusali ng Mary Johnston Hospital. (Pinagkunan: www.maryjohnston.ph)

si Dr. Rebecca Parrish. Noong mga panahon na iyon, ang kalagayang pangkalusugan sa Pilipinas

ay hindi ganoon kabuti at pati na rin ang mga serbisyong pangkalusugan ay hindi gaanong

tinutukan ng gobyerno. Ito iyong mga panahon kung kailan 60 porsyento ng mga sanggol na

ipinapanganak ay nangamamatay na bago pa man sila tumungtong sa edad na 5. Kasama ang

tatlo pang ibang mga nars, pinangunahan niya ang pagkakatatag ng isang klinika malapit sa

National Methodist Church.

Sa isang lugar naman sa Minneapolis, Minnesota, pumanaw ang asawa ni Daniel S. B.

Johnston na si Mary, na talaga namang minahal niya nang tapat at totoo. Dahil sa pangyayari,

minarapat na pagplanuhan ni Daniel na gawan ng memoryal ang kaniyang asawa. At sa isang

pagkakataon, nalaman ni Johnston na si Dr. Parrish pala ay mayroong planong magpatayo ng

isang ospital sa Maynila. Napagdesisyunan ni Daniel Johnston na pondohan at suportahan ang

planong ito at isunod ang magiging pangalan ng ospital sa pangalan ng kaniyang asawang si

Mary Johnston, bilang ala-ala sa kaniyang minamahal.

Naitayo ang Mary Johnston Hospital sa Tondo, Maynila at nagsimulang magbigay-

serbisyo noong 1908. Ang ospital ay naglalaman ng 50 na higaan para sa mga pasyente at

nakapanggamot na rin ng marami-raming mga may sakit. Ngunit pagsapit ng 1911, ito ay

nahinto sa serbisyo sapagkat ang gusali ay nasunog. Hindi nagtagal ay binuo muli ito, at sa

ikalawang pagkakataon, ito na ay may kakayahang maglaman ng 150 na higaan para sa mga

pasyente. Nang ang digmaan ay sumiklab noong dekada ‘40, ang Mary Johnston Hospital ay

binuwag naman ng mga Amerikano, bilang bahagi ng kanilang pananakop sa Maynila, at tanging

ang harapan na lamang ng gusali ang nanatiling matatag.

Pagsapit ng 1950, ang pagamutan ay muling isinaayos at binuo sa ikatlong pagkakataon.

Ang mga pinakamakabagong kagamitan na ang kanilang ginamit at ang lahat ng makikita sa loob

ng pagamutan ay bago. Dahil dito, ang Mary Johnston Hospital ay nakilala bilang

pinakamakabagong pagamutan sa buong Maynila. Ito ay pinasinayaan sa pangunguna ni

Pangulong Elpidio Quirino. Matapos ang dalawang dekada, pinalaki pa ito. Ang pag-unlad ng

Mary Johnston Hospital ang nag-udyok sa mga doktor at iba pang tauhan dito na lalo pang

magpursige sa pagtatrabaho, at lalo pang pagbutihan ang pagbibigay ng mainit na serbisyong

pangkalusugan sa mga nangangailangan, lalo na sa mga taga-Tondo.

Sa kabila ng lahat ng ito, hindi pa rin lahat ay nakakaalam na ang Mary Johnston Hospital

na itinayo sa Kalye Nolasco, Tondo, ay kinikilala bilang isang makasaysayang pook ng mga

Amerikano. Ito rin ang isa sa mga pinakaunang pagamutang itinatag ng mga Metodista sa buong

mundo na nakatanggap ng suportang pampinansyal mula sa Millenium Fund of the United

Methodist Church. Pinangangalagaan nang mabuti ng ospital, hindi lang ang mga pasyente nito,

kundi pati na rin ang mismong gusali, nang sa ganoon ay maging mas epektibo at mas mahusay

ang kanilang pagbibigay-serbisyo sa lipunan, at gayundin ay upang mapanatili nila ang kanilang

pinakaiingatang yaman – ang pamana ng nakaraan.

ii. Philippine General Hospital

Ang Philippine General Hospital (PGH) ay isang ospital na pagmamay-ari ng

pamahalaan at pinamumunuan ng Unibersidad ng Pilipinas – Maynila, ang Health Sciences

Center ng Unibersidad ng Pilipinas. Ito ang tangi at pinakamalaking ospital na pinamamahalaan

ng unibersidad at itinakda rin bilang National University Hospital. Ito ang pinakamalaking

ospital sa bansa na may kakayahang maglaman ng 1, 500 kama. 1000 sa mga ito ay para sa mga

pasyenteng mahihirap at ang natitirang 500 ay para sa mga pribadong pasyente.

Ang PGH rin ang

nagsisilbing laboratoryo ng

mga agham-pangkalusugang

mag-aaral mula sa

Unibersidad ng Pilipinas –

Maynila. Kasama rito ang mga

mag-aaral ng medisina,

nursing, dentistry, physical therapy, pharmacy, occupational therapy at speech pathology.

Ito ay may labing-apat na departamento – Anesthesiology, Internal Medicine, Surgery,

Neurosciences, Pediatrics, Otorhinolaryngology – Head & Neck Surgery, Ophthalmology,

Orthopedics, Rehabilitation Medicine, Psychiatry, radiology, Pathology, Emergency Medicine

and Obstetrics at Gynecology. Sa isang buong taon, umaabot ng 600,000 pasyente ang dumadaan

sa bulwagan ng ospital na ito. Dahil dito, maraming organisasyon ang tumutulong sa ospital.

Ang PGH Medical Foundation at and Fr. Barbero Foundation ang ilan sa mga organisasyong

direktang tumutulong sa nasabing ospital.

Noong 1900, kasabay ng pagkabuo ng Gobyernong Sibil sa Pilipinas, at pagkatatag ng

Taft Commission, si Dean C. Worcester, Secretary of the Interior, ay bumuo ng planong magtayo

ng isang laboratoryo kung saan gaganapin ang mga iba‘t ibang siyentipikong pag-aaral, isang

paaralang pang-medisina, at isang ospital – lahat ay nakatayo malapit sa isa‘t isa kung saan: (1)

ang laboratoryo ay makapagsasagawa ng mga gawain para sa ospital kasabay na rin ng patuloy

na pag-aaral ng mga iba‘t ibang sakit, kung paano mapipigilan at masosolusyunan; (2) ang mga

Ang gusali ng Philippine General Hospital. (Pinagkunan: www.arkitektura.ph)

nagtratrabaho sa laboratoryo ay makapagturo rin sa paaralan at makatulong sa ospital; (3) ang

mga mag-aaral ay magkaroon ng aktwal na pag-aaral sa pamamagitan ng pagtulong sa ospital; at

(4) kung saan ang mga nagtuturo sa paaralan ay makakatulong sa ospital at makapagsasagawa ng

kanilang mga pag-aaral sa nasabing laboratoryo.

Naisakatuparan ang planong ito na tinawag nilang “Worcester‟s Dream” noong July 1,

1901 nang itinayo ang Bureau of Government Laboratories alinsunod sa batas na naglalayong

magkaroon ng sentralisasyon sa lahat ng bayolohikal na pag-aaral ng pamahalaang insular.

Kasunod nito ay ang pagkabuo ng Philippine Bureau of Science na umukopa sa bagong tayong

laboratoryo. Maraming pagtatalo ang ginanap ukol sa kung saan gagamitin ang natitirang lupa

na tinitirikan ng Bureau of Science.

Sa pagtatapos ng taong 1901, nagsimula ang pagpaplano sa pagtatayo ng isang general

municipal hospital kung saan gagamutin ang mga nagsisilbi sa Pamahalaang Insular, ang mga

puti, ang mga mamayan ng Maynila at ng buong kapuluan. Sa pagdating ng mga hukbong militar

ng Amerika sa Maynila, itinayo ang maraming military hospitals sa Maynila kung saan tumulong

ang American Military Medical Corps. Subalit hindi nakontento ang mga mamamayan sa

serbisyong binibigay ng mga ito.

Itinayo ang Women‘s Hospital na bahagyang hinupa ang reklamo mula sa mga

mamamayan. Ang institusyong ito ay para sa mga kababaihan at mga bata ngunit sa panahon ng

kagipitan, tumatanggap sila ng mangilan-ngilang kalalakihan. Subali‘t dahil sa kakulangan ng

mga pasilidad at sa mabilis na paglaki ng populasyon, hindi kinaya ng nasabing ospital ang

pagbibigay serbisyo sa lahat ng tao. Upang ibsan ang nasabing pangyayari, ipinasa ang Act No.

247 noong Oktubre 1901 na naglalayong itayo ang Philippine Civil Hospital. Dahil sa sobrang

pangangailangan ng ospital, agad itong binuksan sa loob din ng nasabing buwan. Bagama‘t ang

mga ospital na ito ay wala sa tamang lugar kung saan ito ay madaling mapuntahan ng

mamamayan, nagpatuloy ang mga ito dahil inabandona na rin ang planong pagpapatayo ng isang

general hospital.

Hindi tumigil ang mga mamamayan ng Maynila sa kanilang hiling ng isang ospital kung

saan sila ay pwedeng magpagamot na walang bahid ng diskriminasyon. Ipinasa nila ang isang

petisyong humihiling mula sa pamahalaang sibil ng isang general hospital sa Maynila.

Ang Philippine General Hospital, na dinisenyo ng Amerikanong arkitekto na si William

Parsons, ay pinasinayahan Setyembre, 1910 sa pagsusumakit ng Kalihim Panloob na si Dean

Worcester, Presidente ng U.S. na si William H. Taft at si Gobernador Heneral Forbes. Nagsimula

ito bilang isang sangay ng Bureau of Health at ng Departamento ng Pampublikong Tagubilin sa

ilalim ng Opisina ng Presidenteng Manuel L. Quezon. Noong Hulyo 1, 1947, ito ay

ipinagkatiwala sa Unibersidad ng Pilipinas. Sa paglipas ng panahon, unti-unti nitong pinalaki ang

mga pasilidad at nagpataw ng mataas na pamantayan ng husay at kagalingan sa kaniyang mga

kawani.

Sa panahon ng digmaan, ang PGH ay naging isang kanlungan sa mga nagsilikas at mga

nasugatan sa digmaan bagama‘t ito ay kulang sa suplay at pasilidad upang matugunan ang mga

pangangailangan ng mga mamamayan. Kung maaalala, si Honorato Quisumbing, isang student

leader, ay piñata ng mga Hapon dahil siya ay napaghinalaang magnanakaw habang siya ay

patungo sa silid-taguan ng mga medisina.

Sumunod dito ay ang rehabilitasyon at rekonstraksyon ng ospital. Nakita ng mga

dekadang 1950‘s at 1960‘s ang modernisasyon ng mga laboratoryo, organisasyon ng ospital, at

mga kasangkapan nito.

Sa nakaraan, mga mayayaman at kilalang opisyal lamang ng gobyerno kasama na dito

ang Pangulong Manuel Quezon ang tinatanggap sa nasabing ospital. Ngunit ngayon, halos ang

mga pasyente nila ay mga mamamayang nasa mababang antas ng lipunan.

Sa halos isang daan at tatlong taong pagkakatatag ng Philippine General Hospital,

marami na itong natulungan, natutulungan at patuloy pang matutulungang mga mamamayan,

mayaman ka man o mahirap.

iii. St. Luke’s Medical Center

Ospital para sa mga mahihirap

Sa isang simpleng bahay sa Calle Magdalena, itinayo ni Bishop Henry Brent ng

Episcopal Missions ang isang pagamutan, isang klinika para sa mga libreng panggagamot sa mga

mahihirap noong 1903. Sa parehong taon, 1,409 pasyente ang nagamot at binisitahan ng 3,972

katao. Itinayo rin dito ang isang kindergarten school para sa mga batang mahihirap.

Ang mga Amerikanong Episcopalian ay naging tapat sa kanilang misyon na may tatlong

paglilingkod: paglilingkod sa Simbahan, paglilinkod sa pagpapagaling, at paglilingkod sa

edukasyon. Mahusay nilang ginamot ang mga pasyente – ang mga sugatang bata, ang mga pagal

na manggagawa, at mga babaeng buntis. Ang ospital na ito ay naging takbuhan ng mga

mahihirap ng Calle Magdalena at liwasan ng Trozo sa panahon ng kaguluhan at kasawian.

Itinatag ni Rt. Rev. Charles Henry Brent, ang St. Luke‘s Hospital sa Pilipinas.

Noong 1907, pinuwersa ng mga Amerikanong Episcopalian ang pagtatayo ng mas

malaking gusali para sa pagamutan. Ang pangangailangan upang maitayo ito ay napakalaki

ngunit ang mga kagamitan ay kulang na kulang. Sa tulong ng mga estudyante ng Unibersidad ng

Pennsylvania, Harvard, Princeton, at Yale, naipondo ang P18,704 na sapat para sa pagpapatayo

ng isang gusali.

‗San Lucas‘ ang tanyag na bansag sa

St. Luke‘s noon ng mga residente ng Calle

Magdalena. At sa kalaunan, naging University

Hospital ang tawag rito. Ito ay dahil sa

malaking kontribusyon ng mga mag-aaral ng

University of Pennsylvania sa pagkakayari ng

bagong gusali ng ospital. Ang unang gusaling-

pamista ng pagamutan ay tinawag na

Pennsylvania Pavilion bilang pagkilala sa nailaan ng unibersidad. Nagkaroon rin ng Harvard

Ward sa Nursery sa ospital.

Ang unang Filipino Nursing School at lunduyan sa pananaliksik

Naging St. Luke‟s Hospital muli ang pangalan ng ospital noong 1912 upang makita ang

kaibhan nito sa Philippine General Hospital. Si Dr. Najeeb Mitry Saleeby, ang unang direktor ng

ospital, ay nagkaroon ng malaking malasakit sa mga naninirahan sa Calle Magdalena, at nakitaan

ang lugar ng mas malaking pangangailangan. At dahil rito, naging isa siya sa poundasyon ng St.

Luke‟s School of Nursing kung saan tinuturuan at sinasanay ang mga Pilipinong nars. Hindi

natinag si Saleeby sa tingin ng mga edukadong kababaihan sa nasabing propesyon bilang isang

kurso ng mga tagapagsilbi. Noong 1907, ang ospital sa Calle Magdalena ay nagtayo ng

pangunahing eswelahan para sa kasanayan ng mga Pilipinong nars at napagtapos ang unang

tatlong estudyante noong 1911.

Ang Calle Magdalena, pinagtayuan ng St. Luke’s Hospital (Pinagkunan: www.arkitektura.ph)

Ang University Hospital ay nagsikap matamo

ang dalawang misyon: una, ay ang gamutin ang mga

pasyente; pangalawa, ay ang magsaliksik upang

hadlangan ang mga karamdaman at sugpuin ang mga

sakit. Taong 1908, 8,146 pasyente ang nagamot at

27,763 konsultasyon ang naisagawa ng ospital.

Ospital para sa lahat: serbisyo, mga elitista, at

paglaki ng „San Lucas‟

Sa pangkahalatan ang St. Luke‘s ang naging

ospital para sa mahihirap ng Calle Magdalena bilang

pagamutan ng mga misyonaryo. Naging lunduyan ito

ng serbisyong inilaan at mga programang isinagawa

para sa mga pamilya sa pamamagitan ng pagtuturo at

tamang pag-aalaga sa mga sanggol at pangangalaga sa kalusugan.

Upang masuklian ang tulong ng mga taong naglaan ng tulong para sa pagpapatayo ng

dispensaryo, ibinuhos ng mga tauhan ang kanilang oras para sa kalidad na serbisyo para sa mga

pasyente. At hindi naglaon, ay dumagdag pa ang mga tumulong sa ospital.

Hindi lamang sa mga Pilipino, kundi para sa lahat ng lahi, ang ospital sa St. Luke‘s –

Amerikano, Europeo, at mga Asyano. Ito ay naging bukas sa lahat, anumang kulay o relihiyon sa

pagsasagawa ng medikal na sakit ay tinanggap at ang mga emerhensya ay inadmit araw man o

gabi. Sa patuloy na operasyon ng ospital, noong 1920‘s ay nagkaroon ito ng isang daang kama

para sa mga pasyente.

Mga kauna-unahang Pilipinang nars. (Pinagkunan:www.gutenberg.org)

Upang mas mapaganda ang mga pasilidad nito, ang mga bayad na galing sa mga pasyente

ay ang ginamit at ito rin ay para sa kawanggawa ng mga taga-Calle Magdalena at ito ang naging

rason kung bakit napalapit sa kanilang puso ang dispensaryo.

Ang sistematikong administrasyon

Ang disenyo at ang sistema ng ospital ay inihantulad sa mga nasa ibang bansa ni Bishop

Mosher. Ito ay upang mas epektibo at moderno ang serbisyong ilalaan dito. Ang pribadong

palapag nito na para sa ga pasyenteng nagbabayad, na karaniwang mga Amerikano at mga

Europeo. At ang pangkalahatang kwarto sa ikalawang palapag ay hinati sa tatlong bahagi; para

sa mg lalaki na may 30 kama, ang pambabaeng seksyon ay may 26 kama at ang sa nga bata ay

may 12.

Ang ospital ay may dalawang pundasyon. Isa rito ay ang sanitasyon na binigyan ng

malaking importansya sa buong bisinidad at ang pagpapakalat ng impormasyon na binigyan rin

ng diin sa pamamagitan ng pagtatayo ng aklatan sa may ikatlong palapag nito.

Noong Abril 1, 1921 hangggang Marso 31, 1992, ang ospital ay tumanggap ng 1,020

pasyente at 11,963 ang ginamot sa dispensaryo. Nagkaroon ng malaking problemang pinansyal

dahil 300 sa mga 1058 na pasyente sa ward ay di nakapagbayad ng kanilang utang.

Gayunpaman, hindi ito naging hadlang para ihinto ng ospital ang kanilang mga operasyon.

Ngunit dahil sa lumalaking gastos para sa mga operasyon, itinakdang magbayad ang mga

pasyenteng kayang magbayad, kung gugustuhin.

Noong 1922, 177 pangunahing operasyon at 416 menor na operasyon ang isinagawa ng

dispensaryo. Sa 593 operasyong ginawa noong taong iyon ay 330 ang libreng pinangasiwaan. 39

kaso naman ng panganganak ang isinigawang walang bayad mula sa 109 kaso. Ang mga

kababaihan at kalalakihan ay pantay na itrinato sa loob ng pagamutan. Maliban sa libreng

konsultasyon, biigyan rin ang mga mahihirap ng libreng gamot.

Dahil sa libreng serbisyong iniaalay ng ospital, hindi maitatangging nalulugi ito –

kakulangan sa kama, mga gamit, at pasilidad. Dagdag pa rito ay ang bumabang halaga ng kalidad

ng ibinibigay na serbisyo sa mga pribadong pasyente na nagbabayad. Kaya naman, inilipat sa

mga pribadong pasyente ang prayoridad mula sa mga mahihirap na pasyente upang maibalanse

ang sirkulasyon ng pondo ng ospital.

D. Nutrisyon

Unang Bahagi

Ang unang bahagi ng panhanon sa pag-aaral tungkol sa nutrisyon ay nagsisimula sa taong

1903 hanggang sa 1923. Sa taong 1903 ay ang petsa ng paglimbag ng librong The Philippine

Islands na sinulat nina Blair at Robertson. Ang librong ito ay nagbigay ng ideya tungkol sa

pagkain ng ating mga kababayan noong maagang panahon ng pananakop ng Espanyol. Ang mga

pag-aaral tungkol sa nutrisyon noong 1903-1923 ay karaniwang resulta ng mga pagsisikap ng

mga Amerikanong siyentipiko at mga opisyal ng pampublikong kalusugan na pumunta dito sa

Isla noong panahon ng Amerikanong kolonisasyon.

Ang Bureau of Science ay isa sa mga unang institusyong sa pananaliksik. Sina Musgrave

at Richmond na mga empliyado dito ay ang mga unang nagambag sa pagsisiyasat tungkol sa

nutrisyon. Sa pang-apat na taunan na pagpulong ng Philippine Medical Association noong 1907,

nagulat sila tungkol sa mababang protein at taba na nasa gatas ng mga nanay mula sa mga

pamilya na mababa ang kinikita. Binigyang-diin nila ang impluwensya ng malnutrisyon sa

namamatay na mga bata sa ating bansa.

May grupo ng mga banyagang siyentipiko ang pumunta dito upang sumali sa Philippine

Medical School noong naitatag ito sa taong 1907. Nagmula sa kanila si Dr. H. Aron na isang

Alemang doktor. Na sa maikling panahon niyang paninirahan dito sa Pilipinas ay nagambag ng

mga pagaaral na nangibabaw sa unang dekada ng pananaliksik na ginawa ni Dr. Juan Salcedo Jr.

Ang mga pagsusuri ni Dr. Aron ay nakatuon sa kalkulasyon ng pagkain na kinokunsumo ng mga

Pilipino at mga sakit na nagmula sa malnutrisyon.

Karapat-dapat na bigyang pansin ang pagaaral na ginawa nina Dr. Aron at Hocson noong

1911 tungkol sa metabolismo ng nitrogen at phosphorus sa mga tao na kumakain ng kanin.

Nakakawiling pansinin na kahit sa maagang panahon na ito. Nakagawa sila ng isang

importanteng obeserbasyon na hindi posibleng makakuha ng balanseng nitrogen kung ang bilang

ng kalorya sa katawan ay mas mababa sa 1800.

Pagkatapos ng orihinal na publikasyon nina Musgrave at Richmond noong 1907 tungkol

sa komposisyon ng klase-klaseng gatas, ibang mga empliyado ng Bureau of Science ang nag-

ambag sa pag-aaral ng mga komposisyon ng pagkain sa panahong ito. Dapat bigyang pansin din

ang mga ginawang pagsusuri nina Gibbs at Agcaoili noong 1912 tungkol sa maraming pagkain,

Fratt noong 1913 tungkol sa mga prutas sa Pilipinas at ni Wells noong 1922 tungkol sa

maraming klase ng bigas. Ang College of Agriculture of the Universiy of the Philippines ay nag-

ambag din sa pag-aaral ng nutrisyon sa pamamagitan ng mga pag-aaral na nalathala noong 1914

nina Gonzales, tungkol sa niyog; Dacanay, tungkol sa saging sa Pilipinas; at Labayen, tungkol sa

kamoteng kahoy.

Ikalawang Bahagi

Ang pangalawang bahagi ng panahon sa pag-aaral tungkol sa nutrisyon ay nagsimula

noong 1923-1943 kung kailan ang progreso sa natural at medikal na agham ay nakaapekto sa

pagaaral ng nutrisyon. Naging konsiderable ang paglawak ng ating kaalaman tungkol sa

komposisyon ng likido sa ating katawan at ang kahalagahaan ng nakukuha nating nutrisyon mula

sa mga pagkain. Ang mga pagaaral tungkol sa nutrisyon ay naging importanteng bahagi ng

pamahalaan, nagsimula ito sa ulat nina Roxas at Collado noong 1922 tungkol sa halaga ng

nutrisyon na nakukuha mula sa diyeta ng mga Pilipino.

Ang pagkawili sa pag-aaral ng nutrisyon ay nagmula sa maraming pagbabago sa mga

pamahalaang institusyon. Noong 1923, si Concepcion at kanyang mga katrabaho ay bumalik sa

Pilipinas matapos sumailalim sa pagsasanay sa loob ng mga unibersidad ng Amerikano.

Pinagpatuloy nila ang paggawa ng masusing pag-aaral sa larangan ng pisyolohika at byokimika.

Sa parehong panahon, ang Experiment Station Chemical Laboratory ay itinatag sa College of

Agriculture sa Los Baños, Laguna. Ang mga pag-aaral tungkol sa nutrisyon ay ipinagpatuloy sa

Bureau of Science ngunit hindi na ito kasing tindi kompara noong bago pa ang kolonisasyon ng

Amerikano.

Noong dekada ng 1923-1933, ang laboratoryo ng Department of Agriculture ay

nagsimulang mamahagi ng kanilang kaalaman tungkol sa nutrisyon. Ang pagtatag ng National

Reasearch Council of the Philippines noong 1933 ang nagbigay daan upang ang ating mga

empliyado ay makakuha mas maraming pondo at mas mabuting pasilidad para sa pagsusuri.

Noong 1923, nagbigay ng indikasyon si Santos na ang pagtira sa malamig na klima ay

hindi nakaka-apekto sa metabolismo ng isang taong nasanay sa klimang tropiko. Base ito sa

kanyang pagaaral sa mga Pilipinong estudyante nag-aaral sa Amerika. Sa pamamagitan ng pag-

aaral nina Santos at Gutierrez ay nagkaroon tayo ng kaalaman tungkol sa konsumpsyon ng

pagkain sa Maynila. Isang malapit na relasyon ang nakita pagitan sa kita, halaga ng pagkain, at

halaga ng nutrisyon ng diyeta. Ang mga residente sa siyudad ay may mas mababang enerhiya,

carbohydrate, at pagtanggap ng mineral ngunit kumain sila ng mas maraming taba at protina na

mas mabuti sa kalidad kompara sa mga nakatira sa probinsya. Pinag-aralan din nina Santos and

Cocepcion ang diyeta ng mga espesyal na grupo. Kabilang sa mga ito ang mga diyeta ng mga

estudyante, empleyado ng pamahalaan, atleta at mga sundalo.

Isa sa mga pagsusuri na ginawa tungkol sa estado ng nutrisyon ng mga Pilipino ay ang

Somatometric index na isang pag-aaral tungkol sa paglaki ng tao . Noong 1926 ay gumawa sina

Siasoco at Goco ng talahayan tungkol sa tangkad at timbang ng mga batang lalaki at babae. Ang

mga iba pang pag-aaral tungkol sa paglaki ng tao ay ginawa ni Concepcion noong 1933 sa pag-

aaral ng paglaki ng Pilipino, at nina Icasiano at Cruz noong 1939 sa pag-aaral ng normal na

paglaki ng mga batang estudyante. Ang benepisyo ng gatas sa paglaki ng mga bata ay napag-

aralan nina Concepcion at Paulino.

Iba na namang pagsusuri ang ginawa tungkol sa estado ng nutrisyon at ito ay ang pelidisi

index ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng pagsukat ng timbang at tangkad ng Pilipino na

nakaupo, nalaman nina Ocampo at Concepcion na ang pelidisi index ng mga Pilipino sa pagitan

ng 31-70 na taon ay mas maganda kung ikompara ito sa mga taga Europa. Sa unang limang taon

ng ating buhay, nagpapakita na ang nutrisyon ng mga batang Pilipino ay mas mabuti kompara sa

mga batang Tsino.

Marami ang ginawang pagsusuri sa nutrisyon sa pagtatapos sa panahong ito. Sa simula ng

Pangalawang Digmaang Pandaigdig, nakapagsimula na din sa pag-aaral si Bendaña-Brown,

kasama ang kanyang mga katrabaho sa Department of Chemistry sa University of Philippines,

tungkol sa pagkakamayroon ng nutrisyon sa pagkain. Si De Jesus at ang kanyang mga katrabaho

sa Institute of Hygiene ay nag-aral tungkol sa mga bitamina. Sa pamumuno ni Soliven, ang mga

kimiko ng Bureau of Animal Industry ay nag-aral tungkol sa dami ng amino acid sa pagkain.

Ang mga pag-aaral na ito ay nahinto dahil sa Pangalawang Digmaang Pandaigdig dahil

nawala ang mga mahahalagang resulta ng mga pag-aaral nina Santos, Bendaña-Brown at

maraming pang iba.

E. Mga Epekto sa Katutubo

Sa pagdating ng mga Amerikano, iba-iba ang mga naging pagtugon ng mga katutubong

Pilipino sa mga pangkalusugang pagbabagong kanilang hatid. Namulat ang mga katutubo sa mga

modernong kagamitan, impormasyon at konseptong tinuro ng mga Amerikano. Mula sa mga

tradisyonal na kulturang pangkalusugan, unti-unting nagbago ang ilan, at nanatili ang iba.

Ang pagtatayo ng mga ospital ang isa sa mga proyekto ng mga Pilipino. Kahit mayroon

nang mga itinayong pagamutan noong panahon pa man ng mga Espanyol, naging malaki ang

naging kaakibat na epekto nito sa mga katutubo. Isa sa mga nagtatag ng mga dispensary ay ang

mga misyunero. Ang mga mahihirap ay nabigyan ng libreng serbisyo, at samakatwid, naging

mabuti ang mga lagay ng mga Pilipinong katutubo. Ngunit dahil sa unti-unting pagkalugi ng mga

ospital at mga serbisyong ibinibigay noon na kulang sa kalidad sa mga pasyenteng nagbabayad

tulad ng mga Europeo, itinuon ang prayoridad sa mga dayuhang ito.

Samantala, ang ibang mga katutubo ay hadlang sa pagpapagawa ng mga mas

magagandang pasilidad ng mga ospital, dahil wala silang perang pambayad sa mga

pagpapagawang ito. Bukod dito, malaking isyu rin ang pag-alis nila sa kanilang mga kabahayan

dahil sa kalayuan ng Maynila. Bago dumating ang mga Amerikano, hindi nila alam na ang

kolera, tuberculosis, atbp. ay mga nakakahawang sakit kaya‘t hinayaan lamang nilang pumunta

ang kanilang mga pamilyang maysakit sa iba‘t ibang lugar, na naging dahilan ng paglaganap

nito. Sa pagdating ng mga Amerikano, nabatid at naunawaan ng mga katutubo ang kahalagaan

ng panggagamot sa mga ospital sa pagwaksi ng mga epidemya.

Kung ang ibang mga Pilipino ay gumaling, marami rin ang lumala ang sakit. Marami sa

mga pamilyang apektado ng mga epidemya tulad ng kolera ay hindi pinalad na gumaling dahil

matapos sunugin ng mga Amerikano ang kanilang mga bahay dahil sa lumalalang paglawak ng

sakit, inilipat sila sa mga kampo, at naging dagdag pa sa paglaganap nito. Katulad ng kaso ng

mga katutubong may ketong na dinala sa Culion, Palawan, hindi lahat ng mga ito ay gumaling.

Kahit nabigyan sila ng magandang serbisyo - naging mahirap para sa mga katutubo ang

pamumuhay matapos silang palayain at hayaang manahan sa labas ng Culion. Naging tigang ang

lupang kanilang sinakahan at hindi naging maayos ang pakikitungo ng ibang tao sa kanila dahil

sa kapansanang kanilang dinala.

Hati man ang naging epekto nito sa mamamayang Pilipino, nadagdagan ang mga

kaalaman ng mga katutubo sa pagdating ng mga Amerikano. Kung dati ay hilot ang

pangkaraniwang gamot sa sakit, nabigyan sila ng karagdagang kaalaman para sa kalusugan.

Ngunit dahil sa nangingibabaw na pagtingin ng mga Amerikano, nabawasan ang tradisyon na ito.

Nang gayon, natanim sa mas maraming Pilipino na ang ating mga tradisyon ay hindi gaanong

epektibo kumpara sa dalang teknolihiya ng mga Amerikano.

May gumaling, ngunit mayroon ding hindi – ang mga mahihirap ang mga pangunahing

hindi nakatikim ng magandang panggagamot ng mga Amerikano dahil sa kawalan ng perang

pambayad sa mga ospital. Hangad ng mga polisiyang pangkalusugan ang maayos na kalusugan

ng mga katutubo ngunit dahil sa mga gusot sa pakikitungo sa pagitan ng Amerikano at mga

Pilipino, naapektuhan ang mga karaniwang katutubo sapagkat sila ang nasa pinakaibaba – wala

silang nagawa kung hindi sumunod at dumepende sa mga Amerikano sapagkat nasa kanila ang

mas malawak na kapangyarihang magtakda ng kung ano ang mas ―nakabubuti‖.

IV. PAGSUSURI

Hindi maikakailang may malaki-laking progreso sa kondisyong pangkalusugan ng Maynila

sa unang dalawang dekada ng pananatili ng kolonyalistang Amerikano sa bansa. Pangalawa sa

mga mahahalagang kontribusyon ng Amerika sa kolonyang Pilipinas, sunod sa implementasyon

ng edukasyon, ay ang siyentipikong programa ng pampublikong kalusugan. Bago ang 1900,

laganap ang mga sakit tulad ng kolera, tuberculosis, bulutong, malaria, at iba pang nakamamatay

na epidemya. Totoo nga na ang Espanya ay nagtayo ng mga opisina tulad ng Central Council of

Vaccination (1851) at nagsagawa ng mga bakuna sa buong kolonya upang bantayan ang

kalusugan ng mga tao, ngunit dahil sa mahinang kompitensya at di-sapat na pamamahala ng mga

kolonyal na kawani ng pamahalaan, hindi naging tunay na maayos ang kalagayang

pangkalusugan ng bansa. Pagdating ng mga Amerikano, mabilis nilang sinugpo ang mga

epidemya upang pagandahin ang sitwasyon ng kalusugan ng mga Pilipino. Sa pagtatayo ng

Quarantine Service na pinamunuan ng mga Amerikanong doktor, nabawasan ang mga kaso ng

mga epidemya at nagkaroon rin ng mga kaalaman ang mga katutubo sa pag-iwas nito.

Ang pagkakatatag ng Board of Public Health noong 1901, na naging tagapangasiwa ng

mmga kampanya ukol sa mas maayos na kalusugan, ay pumigil sa mga kamangmangan at mga

pamihiin ng Pilipino. Upang maisagawa ito, nagpadala ng mga kinatawan sa mga probinsiya

upang ipaliwanag ang kahalagan ng pagiging malinis sa katawan at mga modernong

pamamaraan upang maiwasan ang ilang mga sakit. Mga dispensaryo, pagamutan ng mga

ketongin, at mga ospital ay itinayo. Malaki ang naging epekto ng mga Amerikano sa mga

Pilipino. Sa katunayan, noong 1898, ang porsyento ng mga namamatay sa bawat 1000 tao ay

30.5% at noong 1907, bumaba ito sa 21.29%.

Hindi lamang ang mga sakit at epidemya at tinugunan ng mga Amerikano, pati narin ang

mga abnormal na kondisyon at kasawian ng ilan sa mga katutubo. Nagpatayo sila ng mga

pasilidad para sa mga ulila, may sakit sa pag-iisip, at mga rebeldeng kabataan. Nagbago ang

paningin sa kanila, na noong una ay hinahayaan lamang ng lipunan na makapanakit sa publiko o

di naman ay ikulong nang hindi binibigyan ng pag-asang magbago at umunlad. Ang mga

bokasyonal na pagsasanay sa kanila ay nagresulta sa moral at pisikal na rehabilitasyon.

Nagkaroon ng interes na bigyan ng tamang pagkalinga sa mga taong may ganitong kondisyon

ang publiko.

Hindi maaaring makapagsinungaling ang nakatala sa mga dokumento bagama‘t maaring

pagdudahan ang katumpakan ng mga datos na nakasaad dito. Sa katunayan, sa maraming

pagkakataon, magkaiba ang datos sa tala ng ilang opisyal na dokumento. Kung oobserbahan,

halos mabuti ang bawat detalyeng matatagpuan sa mga opisyal na rekord ng pamahalaang

kolonyal, malalantad ang ilang kahinaan at kakulangan. Tila sadyang itinago o marahil

natabunan lamang ng sobra-sobrang pagpupuri sa sinasabing kabutihan at positibong resulta ng

mga pagbabago at programang pangkalusugang ipinatupad ng mga kolonyalistang Amerikano

ang anumang kapalpakan at negatibong bunga nito.

Kung pagbabatayan ang mga opisyal na record ng mga tanggapang pangkalusugan ng

pamahalaang kolonyal, sadyang bumaba ang bilang ng kamatayan sa Maynila sa unang

dalawang dekada ng kolonyalismong Amerikano. Ngunit sa unang dekada, mahirap mabakas ang

anumang positibong resulta. Taas-babaang estadistika ng kamatayan mula 1901 hanggang 1909.

Ang tatlong beses na pananalanta ng epidemya ng kolera ang madalas itinuturong dahilan ng

mga Amerikano sa pagtaas-baba ng death rate mula 1901 hanggang 1909. Sa tuwing mayroong

epidemya ng kolera, tumataas ang bilang ng kamatayan.

Pagsapit ng 1909, doon lamang mapupuna ang malaking pagbaba sa bilang ng kamatayan

mula sa sinundang taon at bahagyang pagtaas-baba na lamang ang naganap ng mga sumunod na

taon mula 1909 hanggang 1012. Tanging sa magkakasunod na taong ito nagkaroon ng malinaw

na pagbaba ng kamatayan sa siyudad at unti-unting naramdaman ang positibong epekto ng

patakarang pangkalusugan ng pamahalaang kolonyal. Noong 1913 lamang, matapos ang 15 taon

ng kolonyalismong Amerikano, nagresulta ng makabuluhang pagbaba sa bilang ng kamatayan at

death rate sa Maynila. Sa naturang taon, nasa 5,904 katao at death rate na 24.48 na lamang ang

estaditika ng kamatayan mula sa 9,375 at death rate na 38.30 nong 1901. Umabot sa 3, 471 ang

kabuuang bilang at 13.82 sa bawat 1000 katao ang ibinaba ng estadistika ng kamatayan noong

1913 sa datos ng 1901. Ngunit panandalian lamang ang nasabing kasiyahan. Pagdating ng 1918,

lumundag sa 12,369 na katao o death rate na 46.33 ang kamatayan sa siyudad. Halos doble ang

nabanggit na pagtaas sa 6,682 kamatayan at death rate na 25.03 ng nagdaang taon.

Pinagkunan: Report

of the Philippine

Health Service for

the Fiscal Year From

January to December

31, 1918 (Manila:

Bureau of Printing,

1919), 281-82

Ikinabigla

ng pamahalaang

kolonyal ang

muling pag-akyat

ng bilang ng

Taon Kabuuang bilang ng

kamatayan

Crude Death Rate sa

bawat 1000 katao

1901 9,375 38.30

1902 14,451 59.04

1903 9,358 40.27

1904 10,301 46.83

1905 8,741 39.74

1906 9,182 41.74

1907 7,287 32.59

1908 10,646 47.62

1909 7,936 35.50

1910 8,029 34.25

1911 8,227 35.09

1912 7,819 33.35

1913 5,904 24.48

1914 6,587 24.67

1915 6,820 25.54

1916 7,165 26.84

1917 6,682 25.03

1918 12,369 46.33

kamatayan sa Maynila. Wala sa kanilang hinagap, maging sa guni-guni, na babalik sa nadatnan

nila noong 1898 ang kondisyong pangkalusugan ng Maynila. Simula noong 1906 at lalo na

pagsapit ng 1909, buo ang kanilang tiwala sa katumpakan ng mga patakaran at programang

pangkalusugang ipinatupad nila. Subalit sa muling pag-akyat ng bilang ng kamatayan noong

1918, tila muling nataranta ang mga kolonyalismong Amerikano tulad ng pagkagulat nila sa

unang pag-atake ng kolera noong 1902. At sa kanilang pagkataranta, hindi nila malaman kung

ano ang gagawin. Tulad ng inaasahan, hindi nila sinisi ang kanilang mga sarili. Humanap ang

mga kolonyalismong Amerikano ng ibang sisisihin maliban sa kanilang sarili tulad ng ginawa

nila noong 1902.

Hindi nakapagtatakang mga Pilipino ang unang-unang tinukoy na maysala ng mga

kolonyalismong Amerikano. Kasalanan ng mga Pilipinong mambabatas ang biglaang pagtaas ng

bilang ng kamatayan sa Maynila. Matapos mapasakamay ng mga Pilipino ang dalawang

kapulungan ng kongreso nang mapagtibay ang Batas Jones noong 1916, nawala ang kalusugan sa

priyoridad ng pamahalaan. Sa halip na taasan, binawasan ng kongreso ang badyet sa kalusugan

pertikular ang para sa Philippine Health Service. Nagresulta ang nasabing aksyon sa pagbawas sa

ilang programa at serbisyong pangkalusugan tulad ng pagbabakuna particular sa smallpox.

Maraming pagkakataong ipinahayag ng mga kolonyalistang Amerikano ang pananaw na

bunga ng mga patakaran at programang pangkalusugan partikular ang ukol sa kalinisan at

sanitasyon ang pagbaba ng bilang ng kamatayan o death rate sa Maynila. Epekto rin ng mga

gawaing pangkalinisan at sanitasyon ang pagbaba ng kamtayan sanhi ng ilang mga sakit na

nagresulta naman ng malaking kontribusyon sa pagbaba ng kabuuang kamatayan sa siyudad.

Napababa ang death rate ng mula 40 hanggang 45 sa 20 hanggang 25 bawat 1000 katao sa ilang

komunidad na napatunayan ng posong (artesian wells) napagkunan ng malinis at ligtas na tubig

na inumin.

Hindi lamang sa nabawasang insidente ng pagkamatay makikita ang resulta ng pagtugon

ng pamahalaang Amerikano sa kalusugan, kundi pati narin sa mas pinaayos na pamumuhay.

Ipinakilala nila ang balanced diet na nagresulta sa pisikal na kalasakan ng mga Pilipino. Kung

ang normal na Pilipino ay may tangkad na 5‘2‖ hanggang 5‘4‖ noong panahon ng mga Espanyol,

ngunit dahil sa mas magandang nutrisyon , pag-eehersisyo, at paglalaro ng sports, ang tangkad

ay tumaas sa 5‘4‖ hanggang 5‘6‖

V. PAGTATAPOS

Hindi naging madali para sa mga Amerikano ang pagbabago at pagpapaunlad sa

pangkalahatang kalusugan ng bansang Pilipinas. Marami silang pinagdaanang mga pagsubok

bago nila mapagbuti ang kalagayan ng pangkalahatang kalusugan ng bansang Pilipinas. Isa sa

mga pinakamalaking pagsubok na tinahak nila ay ang pakikipaglaban nila sa mga Pilipinong

nagnanais ng kalayaan para sa ating bansa. Naging hadlang ito sapagkat nahati ang atensyon ng

mga matataas na opisyal ng mga Amerikano sa pakikipagdigma at paglutas ng mga problema sa

Pilipinas – kabilang na dito ang pangkalahatang kalusugan ng mga Pilipino.

Naging sagabal din para sa Amerikano ang kalagayan ng mga bagay-bagay na naiwan sa

Pilipinas pagkatapos ng pananakop ng mga Espanyol. Kabilang sa mga ito ay ang mga

maruruming estero na naging angkop na tirahan para sa mga lamok na nagdadala ng malaria at

iba pang mga sakit, pati na rin ang mga kontaminadong suplay ng pagkain at tubig na

napagkukunan ng sakit na kolera. Bukod sa mga ito, naging problema din ang pinagkukunan ng

mga tao ng pagkain katulad ng mga gulay at hayop sapagkat ilan sa mga ito ay pinanggagalingan

ng mga sakit na nakakamatay. Mga halimbawa sa mga sakit na ito ay ang pasteurellosis,

salmonella, glanders at anthrax.

Maliban sa mga sakit, nag-ambag din sa kahirapan ng mga Amerikano ang

kamangmangan ng mga Pilipino tungkol sa kalusugan. Minsan, ay pinagbibintangan pa ng mga

Pilipino ang mga Amerikano na tagapagsimula ng mga sakit. Dahil din sa kamangmangan ng

mga Pilipino, nakikipagtalo pa ang mga Amerikano sa kanila para maipatupad ang mga

alituntunin o polisiya upang mapigilan ang paglaganap ng mga sakit at epidemya.

Pero sa kabila ng lahat na ito ay naging matagumpay pa rin ang mga Amerikano sa

pagbabago at pagpapaunlad ng pangkalahatang kalusugan ng Pilipinas. Nagawa nila ito sa

pamamagitan ng pagtatag nga mga institusyon na nakatuon sa paglaban sa mga sakit at

epidemya. Ang mga institusyong ito ay nakatayo pa rin hanggang ngayon pagkatapos ng

marami-rami na ring mga taon, katulad ng Bureau of Health, Bureau of Science at College of

Medicine and Surgery.

Tunay ngang naging malaki ang epekto ng pananakop ng mga Amerikano sa ating Inang

bayan, hindi lang sa sistema ng edukasyon o sa uri gobyerno, pati na rin sa pangangalaga sa

kalusugan ng bawat isa. Kung hindi nanghimasok ang mga Amerikano sa ating kasaysayan,

paano na kaya?

TALASANGGUNIAN

MGA PRIMARYANG BATIS

Facts About Leprosy in the Philippines. (1947). Manila.

Freer, P. C. (1904). The Work of the Bureau of Government Laboratories of the Philippine

Islands. Science, 105-109.

J.Cox, A. J. (1918). Philippine Bureau of Science Bulletin 87 1. Manila: Bureau of Printing.

Philippine Commission. (1918). Report of the Philippine Commission to the Secretary of War

(1900-1915). Manila: Bureau of Printing.

Worcester, D. C. (1930). The Philippines Past and Present. The MacMillan Company.

MGA SEKUNDARYANG BATIS

Agoncillo, T. A. (1977). History of the Filipino People. R. P. Garcia Publishing Co.

A hospital's history of compassion. (2001, November 20). Philippine Daily Inquirer, p. C4.

Anderson, W. (1958). Colonial Pathologies, American Tropical Medicine, Race and Hygiene in

the Philippines. Quezon: Ateneo de Manila University Press.

Aquino, B. A. (1991). The University Experience, Essays on the 82nd anniversary of the

University of the Philippines. Quezon: Echanis Press

Bantug, J. P. (1953). A Short History of Medicine in the Philippines: During the Spanish Regime.

Colegio Medico-Farmaceutico de Filipinas, Inc.

de la Torre, V. R. (1981). Land Marks of Manila.

Enriquez, V. G. (1994). Pagbabagong-Dangal (Indigenous Psychology and Cultural

Empowerment .

Fernando, A. S., Peñas, M. D., Alimurong, M. M., & Pesigan, T. (1953). The Golden Book of the

Philippine Medical Association Containing Articles by Various Authors on the Progress

of the Philippine Medicine During the Last Fifty Years.

Guidote, J. (1945). Tuberculosis the Chief Problem in the Philippines. Manila: Bureau of

Printing.

Litiatco, Vicki J.; Cleto, Marita A. (1993). St. Luke's Medical Center At Ninety, An Affirmation

of a Heritage. Ventures Unlimited Incorporated.

Mactal, R. D. (2009). Kalusugang Pampubliko sa Kolonyal na Manila. Quezon: University of

the Philippines Press.

The Hospital, 75 Years of the University of the Philippines-Philippine General Hospital Medical

Center(1910-1985). (1985). University of the Philippine Press.

MGA INTERNET SOURCE

Environmental Health and Safety: Pasteurellosis. (2010, April 27). Retrieved from Stanford

University: http://www.stanford.edu/dept/EHS/prod/asds/pasteurellosis_rabbits.html

Healthwise Incorporated. (2011, February 8). Food Poisoning Health Center: Salmonellosis

Topic Overview. Retrieved from WebMD: http://www.webmd.com/food-recipes/food-

poisoning/tc/salmonellosis-topic-overview

Milestones: DOH through the Years. (2011, October). Retrieved from Republic of the

Philippines Department of Health: http://www.doh.gov.ph/node/milestones.html