Hieän traïng vaø phaân boá

cuœa loaøi Coâng Pavo muticus ôœ tænh

Dak Lak, Vieät Nam

Nick Brickle

Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá ôœ Vieät Nam

Nguyeãn Cöœ

Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá ôœ Vieät Nam

Caùn boä

Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät

vaø

Haø Quyù Quyønh, Nguyeãn Thaùi Töï Cöôøng vaø Hoaøng Vaên San

Cô quan taøi trôï

DANIDA

Toaøn boäâ baœn baùo caùo laø phaàn phuï luïc trình baøy keát quaœ nghieân cöùu

khoa hoïc cuœa döï aùn coù teân: Naâng cao naêng löïc cuœa Vieän Sinh thaùi vaø

Taøi nguyeân Sinh vaät thoâng qua thöïc haønh phöông phaùp ñaùnh giaù

coâng taùc baœo toàn thieân nhieân ôœ thöïc ñòa.

Haø Noäi, 1998

Phuï traùch döï aùn: Nick Brickle

Nguyeãn Cöœ

Nhoùm ñieàu tra thöïc ñòa: Nick Brickle (Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim

Quoác teá ôœ Vieät Nam)

Nguyeãn Cöœ (Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim

Quoác teá ôœ Vieät Nam vaø laø caùn boä Vieän Sinh thaùi vaø

Taøi nguyeân Sinh vaät)

Haø Quyù Quyønh (Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh

vaät)

Nguyeãn Thaùi Töï Cöôøng (Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân

Sinh vaät)

Hoaøng Vaên San (Sôœ KHCN vaø MT - Dak Lak)

Jonathan Eames (Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn

Chim Quoác teá ôœ Vieät Nam)

Theå hieän baœn ñoà: Phoøng Sinh thaùi vieãn thaùm, Vieän Sinh thaùi vaø Taøi

nguyeân Sinh vaät

Haø Quyù Quyønh (Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh

vaät)

Traàn Thanh Tuøng (Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh

vaät)

Cô quan taøi trôï döï aùn: Danida

Bìa: AŒnh Coâng cuœa Beebe (1922)

Teân coâng trình: Brickle, N. W., Nguyeãn Cöœ, Haø Quyù Quyønh, Nguyeãn

Thaùi Töï Cöôøng vaø Hoaøng Vaên San (1998). Hieän traïng

vaø phaân boá cuœa loaøi Coâng Pavo muticus ôœ tænh Dak

Lak, Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá

ôœ Vieät Nam.

Haø Noäi, Vieät Nam

Baùo caùo ñöôïc löu tröõ taïi: Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá ôœ

Vieät Nam

293B Taây Sôn, Ñoáng Ña

Haø Noäi, Vieät Nam

Tel/Fax: + (84) 4 851 7217

E-mail: birdlife@netnam.org.vn

Baœn quyeâàn thuoäc: Chöông trình cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá ôœ

Vieät Nam, 8-1998

i

Noäi dung

i Toùm taét v

ii Toùm taét phaàn khuyeán nghò vi

ii.i Caùc khuyeán nghò öu tieân vi

ii.ii Caùc khuyeán nghò trung haïn vii

iii Lôøi caùm ôn óx

iv Caùc quy öôùc vaø chöõ vieát taét x

1 Giôùi thieäu sô löôïc veà loaøi Coâng 1

1.1 Hieän traïng vaø phaân boá theá giôùi 1

1.2 Hieän traïng vaø phaân boá ôû Vieät Nam 2

1.3 Sinh thaùi vaø söû duïng vuøng soáng 3

1.4 Baœo veä Coâng 4

2 Giôùi thieäu chung veà tænh Dak Lak 5

2.1 Sô löôïc veà ñòa hình vaø khí haäu 5

2.2 Vuøng cö truù 5

2.3 Phaân boá daân cö 6

2.4 Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa khu heä vaø coâng taùc ñieàu tra tröôùc ñaây 7

3 Nhöõng muïc tieâu cuûa döï aùn 8

4 Phöông phaùp nghieân cöùu 9

4.1 Phöông phaùp ñieàu tra 9

4.2 Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc 11

4.3 Xaùc ñònh ñòa ñieåm 11

4.4 Phaân tích soá lieäu theo phöông phaùp toaùn hoïc 11

5 Moâ taœ ñòa ñieåm nghieân cöùu 12

6 Caùc keát quaœ ñieàu tra 13

6.1 Caùc keát quaœ chung 13

6.2 Hieän traïng Coâng theo ñieåm tính 13

6.3 Söû duïng nôi ôû 14

6.3.1 Phaân tích soá lieäu 14

6.3.2 Nhöõng haïn cheá 16

6.4 Soá löôïng töông ñoái vaø döï baùo veà söï phaân boá 18

6.5 Veà caùc loaøi chim khaùc vaø thuù ñöôïc ghi nhaän 22

6.5.1 Caùc loaøi chim 22

6.5.2 Caùc loaøi thuù 23

7 Thaœo luaän 25

7.1 Hieän traïng vaø phaân boá 25

7.2 Vieäc söû duïng nôi ôû 25

7.3 Soá löôïng töông ñoái vaø döï baùo veà söï phaân boá 28

ii

7.4 Caùc loaøi chim khaùc vaø thuù 29

8 Caùc bieän phaùp baœo veä chuû yeáu 31

8.1 Baœo veä Coâng 31

8.2 Caùc khu vöïc phaân boá Coâng chuû yeáu ôû Dak Lak 32

8.3 Caùc loaøi chim khaùc vaø thuù 34

9 Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït

ñoäng thuoäc dieän öu tieân 36

9.1 Caùc khu baœo veä - môœ roäng vöôøn Quoác gia Yok Don 36

9.2 Caùc khuyeán nghò veà quaœn lyù 39

9.2.1 Coâng taùc laäp keá hoaïch 39

9.2.2 Veà laâm nghieäp 39

9.3 Coâng taùc ñieàu tra sau naøy 40

9.3.1 Ñieàu tra ôœ tænh Gia Lai vaø Kon Tum 40

9.3.2 Ñieàu tra ôœ Campuchia 40

10 Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng trung haïn 41

10.1 Phaùt trieån khu baœo veä 41

10.1.1 Xaây döïng khu baœo toàn môùi ôœ Ea So (huyeän Ea Ka) 41

10.1.2 Phaùt trieån khu baœo toàn ôœ Campuchia 41

10.1.3 Khu baœo veä phía nam tænh Gia lai 41

10.2 Caùc khuyeán nghò veà quaœn lyù 41

10.2.1 Quaœn lyù khu baœo toàn 41

10.2.2 Caùc khu vöïc bieân giôùi 42

10.2.3 Giaùo duïc coäng ñoàng 42

10.3 Coâng taùc ñieàu tra sau naøy 43

10.3.1 Giaùm saùt hieän traïng Coâng 43

10.3.2 Ñieàu tra vaøo muøa möa 43

Taøi lieäu tham khaœo 44

Phuï luïc

1 Vò trí caùc ñieåm ñieàu tra 54

2 Caùc ñieåm tính toaùn soá löôïng Coâng 55

3 Danh saùch chim 56

4 Danh saùch thuù 61

5 Caùc phöông aùn ñeà nghò môû roäng vöôøn Quoác gia Yok Don 62

Baœn ñoà:

1 Vò trí tænh Dak Lak 46

2 Thaœm röøng Dak Lak (1996) 47

3 Maät ñoä daân cö Dak Lak (1996) 48

4 Vò trí caùc ñieåm ñieàu tra vaø caùc soâng suoái chính 49

5 Döï baùo söï phaân boá Coâng veà muøa khoâ 50

6 Döï baùo söï phaân boá Coâng veà muøa möa 51

7 Caùc ñeà nghò môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don

(chænh lí vaø boå sung) 52

8 Caùc ñeà nghò môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don 53

iii

Bieåu baœng

1 Moâ taœ caùc ñieåm nghieân cöùu 12

2 Keát quaœ ñieàu tra Coâng taïi caùc ñieåm 14

3 Phaân boá Coâng theo nôi ôû 20

4 Caùc vuøng cö truù veà muøa khoâ (km2) 20

5 Caùc vuøng cö truù veà muøa möa (km2) 20

6 Döï baùo söï phaân boá Coâng theo sinh caœnh 21

iv

i Toùm taét

• Ñaây laø baùo caùo keát quaœ ñieàu tra Coâng ôû tænh Dak Lak ñöôïc tieán haønh töø ngaøy

2 thaùng 2 ñeán ngaøy 4 thaùng 5 naêm 1998.

• Coâng ñaõ bò giaœm soá löôïng moät caùch ñaùng keå trong toaøn vuøng phaân boá tröôùc

ñaây ôû Vieät Nam. Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän roõ töø choã chuùng phaân boá roäng raõi

trong caœ nöôùc hoài ñaàu theá kyû nhöng ñeán nay chæ coøn laïi chuû yeáu ôû 2 tænh Dak

Lak vaø Ñoàng Nai.

• Coâng thöôøng gaëp ôû vuøng röøng thöa gaàn nguoàn nöôùc. Nguyeân nhaân ñe doïa

chuû yeáu ñoái vôùi Coâng laø söï phaù huûy nôi cö truù, söï saên baét cuûa con ngöôøi ñeå

laáy thòt, tröùng, laáy loâng, vaø kinh doanh caùc loaøi ñoäng vaät röøng.

• Tænh Dak Lak hieän coøn moät dieän tích röøng roäng lôùn, ñaëc bieät laø loaïi röøng

khoäp thöa. Tuy theá, Dak Lak hieän laø muïc tieâu cuûa söï phaùt trieån coâng noâng

nghieäp vaø laø nôi coù maät ñoä daân nhaäp cö cao nhaát so vôùi caùc tænh khaùc ôû Vieät

Nam.

• Muïc ñích cuûa döï aùn laø tieán haønh ñieàu tra Coâng ôû tænh Dak Lak, nhaèm xaùc

ñònh hieän traïng, phaân boá vaø tìm hieåu vieäc söû duïng vuøng cö truù cuûa chuùng.

Phöông phaùp ñieàu tra ñöôïc söû duïng laø: theo doõi söï xuaát hieän cuûa Coâng trong

khoaœng thôøi gian 2 giôø vaøo buoåi saùng sôùm vaø chieàu toái.

• Ñaõ caém traïi taïi 26 ñòa ñieåm, vaø trong soá ñoù ñaõ coù 13 nôi tìm thaáy Coâng vôùi

soá löôïng toái thieåu laø 187 con. Soá Coâng ñoù chuû yeáu ñöôïc phaùt hieän ôû khu vöïc

phía taây baéc cuûa Dak Lak, taïi caùc huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Buoân Ñoân, Cu

Jut, Dak Mil vaø Cu M’ga.

• Keát quaœ phaân tích vieäc söû duïng vuøng cö truù cho thaáy raèng Coâng ñöôïc tìm

thaáy nhieàu nhaát ôû vuøng röøng khoäp thöa, tieáp theo ñoù môùi ñeán röøng hoãn giao

vaø röøng thöôøng xanh. Soá löôïng Coâng tyû leä thuaän vôùi söï toàn taïi cuûa caùc nguoàn

nöôùc trong phaïm vi 2 km vaø tyû leä nghòch vôùi söï hieän dieän cuûa caùc vuøng daân

cö trong phaïm vi 2 km.

• Ñaõ tieán haønh döï baùo söï phaân boá cuûa Coâng trong toaøn tænh Dak Lak döïa treân

cô sôû phaân tích soá lieäu veà söû duïng vuøng cö truù. Keát quaœ cho thaáy raèng maëc

daàu vuøng röøng khoäp thöa naèm trong phaïm vi caùch nguoàn nöôùc döôùi 2 km

vaø caùch nôi coù ngöôøi cö truù treân 2 km chæ chieám khoaœng 3% dieän tích ñaát

nhöng laïi coù tôùi 40% soá Coâng ñaõ tìm thaáy taïi tænh Dak Lak.

• Töø caùc keát quaœ ñoù ñaõ cho pheùp chuùng toâi ruùt ra keát luaän raèng khu vöïc röøng

khoäp thöa roäng lôùn, khoâng bò taùc ñoäng maïnh vaø coù caùc nguoàn nöôùc laø vuøng

cö truù chuû yeáu cuûa Coâng. Ñaây cuõng laø vuøng soáng quan troïng haøng ñaàu ñoái

vôùi caùc loaøi thuù lôùn, nhö caùc loaøi moùng guoác lôùn, cuõng nhö nhieàu loaøi chim

nöôùc vaø boïn chim aên thòt coù kích thöôùc lôùn ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng.

• Vieäc baœo veä Coâng cuõng nhö vieäc baœo veä nhieàu loaøi thuù lôùn vaø chim ñang bò

ñe doïa ñoøi hoûi phaœi baœo veä caùc khu vöïc röøng khoäp thöa roäng lôùn hieän chöa

bò taùc ñoäng vaø gaàn vôùi caùc nguoàn nöôùc.

v

• Taïi tænh Dak Lak, caùc vuøng soáng quan troïng nhaát ñoái vôùi Coâng thuoäc caùc

huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Buoân Ñoân, Cu Jut, Dak Mil vaø Ea Ka. Ñaëc bieät quan

troïng laø caùc vuøng röøng coøn laïi gaàn caùc soâng suoái vaø ít bò taùc ñoäng ôœ caùc

huyeän Ea H’Leo, Ea Khal, Ea Wy, Ya Lop, Dak Dam, Dak Rue, Ea Rok vaø

Serepok.

vi

ii Toùm taét caùc khuyeán nghò

Caùc khuyeán nghò ñeà xuaát qua keát quaœ ñieàu tra laàn naøy ñöôïc chia thaønh nhoùm caùc

khuyeán nghò thuoäc loaïi öu haøng ñaàu vaø nhoùm caùc khuyeán nghò mang tính chaát

trung haïn (mang tính öu tieân thaáp hôn). Chi tieát veà caùc khuyeán nghò ñoù ñöôïc trình

baøy ôû muïc 9 vaø 10 cuûa baùo caùo naøy.

ii.i Caùc khuyeán nghò thuoäc loaïi öu tieân soá moät

ii.i.i Khu baœo veä - Môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don

Phöông aùn ñeà nghò môû roäng cuûa ban quaœn lí vöôøn quoác gia Yok Don (1998) cuõng nhö

3 phöông aùn môû roäng khaùc ñöôïc neâu chi tieát trong phaàn döôùi ñaây vaø chuùng toâi xin

khuyeán nghò raèng caùc phöông aùn naøy caàn ñöôïc thöïc hieän ngay.

Phöông aùn A vaø B

Khu vöïc môû roäng veà phía baéc qua huyeän Ea Sup cho ñeán bieân giôùi Gia Lai, bao goàm

moät vuøng röøng khoäp thöa roäng lôùn trong ñoù coù toaøn boä khu vöïc soâng Serepok, Dak

Rue, Ea H’leo vaø Ea Lop. Döï baùo keát quaœ seõ laøm taêng soá löôïng Coâng ñöôïc baœo veä

ôû vöôøn quoác gia Yok Don töø 11% leân 34%, ñoàng thôøi ñaây coøn laø nôi aån naáp tuyeät vôøi

ñoái vôùi caùc loaøi thuù lôùn.

Phöông aùn C

Phöông aùn naøy ñeà nghò môû roäng veà phía nam vöôøn quoác gia Yok Don ñi qua Cu Jut

vaø Dak Mil. Vuøng naøy seõ bao goàm phaàn lôùn khu vöïc röøng khoäp thöa ôû vuøng bieân

giôùi phía nam Yok Don vaø lieân quan ñeán phaàn lôùn caùc soâng suoái chaœy töø maïn baéc

vaøo Yok Don, nhö suoái Dak Dam vaø Dak Klau. Ngoaøi taùc duïng baœo veä Coâng, vieäc

môû roäng naøy seõ coù lôïi ñoái vôùi caùc loaøi chim thuù quan troïng khaùc ñaõ tìm thaáy ôû ñaây

nhö Hoå, Baùo vaø Ngan caùnh traéng.

Phöông aùn D

Phöông aùn naøy ñeà nghò môû roäng theâm moät dieän tích raát lôùn, bao goàm phaàn lôùn phía

ñoâng Ea Sup vaø phía taây Ea H’leo. Khu vöïc ñöôïc môû roäng naøy seõ laø vuøng röøng khoäp

thöa vaø vuøng röøng hoãn giao lôùn, cuõng nhö caùc vuøng hieän ñang ñöôïc coi laø röøng baœo

veä ñaàu nguoàn. Taïi ñaây döï baùo seõ chöùa tôùi 22% soá Coâng ôû Dak Lak.

ii.i.ii Caùc khuyeán nghò veà coâng taùc quaœn lí

Caùc vaán ñeà veà keá hoaïch

Caàn xaây döïng vaø thöïc hieän caùc keá hoaïch chieán löôïc nhaèm kieåm soaùt söï baønh

tröôùng cuûa caùc vuøng daân cö vaø canh taùc trong toaøn tænh Dak Lak. Caàn kòp thôøi ngaên

chaën tình traïng taùi ñònh cö taïi caùc vuøng ñöôïc coi laø quan troïng ñoái vôùi ñoäng vaät

hoang daõ. Ñaëc bieät chuù yù laø caùc vuøng naèm doïc theo soâng Ea H’leo, Ya Lop, Serepok,

Ea Wy, Ea Hiao, Dak Rue, Dak Ken, Dak Dam vaø Ea Khal. Khu vöïc naøy coù giaù trò

ñaëc bieät ñoái vôùi caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ.

vii

Quaœn lí röøng

Caùc khu vöïc laâm phaàn naèm beân trong röøng khoäp thöa caàn ñöôïc coi troïng bôûi tính

ña daïng sinh hoïc cao cuûa caùc khu vöïc ñoù. Caùc tieåu khu röøng caàn ñöôïc kieåm soaùt

coù hieäu quaœ nhaèm ngaên chaën tình traïng söû duïng baát hôïp phaùp ngoaøi thôøi kyø khai

thaùc goã, ñaëc bieät laø vieäc chaên thaœ gia suùc, thu nhaët chaát ñoát, khai thaùc goã baát hôïp

phaùp, saên baét ñoäng vaät, ñaùnh caù vaø taùi ñònh cö baát hôïp phaùp. Caàn kieåm soaùt moät

caùch chaët cheõ moïi ñoái töôïng xaâm nhaäp röøng.

ii.i.iii Coâng taùc ñieàu tra trong töông lai

Ñieàu tra Coâng (vaø thuù lôùn) ôû khu vöïc phía ñoâng Campuchia

Taát caœ caùc vuøng röøng khoäp thöa ôû Dak Lak ñeàu tieáp caän vôùi bieân giôùi Campuchia vaø

coù nhieàu khaœ naêng taïi ñoù caùc loaøi ñoäng vaät di chuyeån qua laïi töï do. Caàn thöïc hieän

caùc cuoäc ñieàu tra taïi caùc tænh cuûa nöôùc baïn nhö Mondulkiri vaø Ratanakiri vôùi quan

ñieåm laø môû roäng heä thoáng khu baœo veä ôû ñoù.

Caùc cuoäc ñieàu tra Coâng (vaø thuù lôùn) ôû tænh Gia Lai vaø Kon Tum.

Tieán haønh ñieàu tra tính phuø hôïp veà sinh caœnh vaø soá löôïng Coâng taïi caùc tænh Gia Lai

vaø Kon Tum. Caùc tænh naøy tröôùc ñaây coù Coâng vaø hieän vaãn coøn caùc khu vöïc röøng

khoäp thöa thích hôïp vôùi Coâng. Neân toå chöùc ñieàu tra vaøo muøa khoâ vaø söû duïng caùc

phöông phaùp nhö ñaõ tieán haønh trong laàn ñieàu tra naøy.

ii.ii Caùc vaán ñeà trung haïn

ii.ii.i Phaùt trieån khu baœo veä

• Thaønh laäp khu baœo toàn Ea So ôû huyeän Ea Ka. Ñaây laø khu vöïc quan troïng ñoái

vôùi caùc loaøi thuù moùng guoác cuõng nhö Coâng.

• Phaùt trieån khu baœo veä ôû vuøng nam Gia Lai. Caàn baœo veä caùc vuøng röøng khoäp

thöa ôû phía Nam Gia Lai tieáp noái vôùi caùc vuøng khaùc cuûa Dak Lak.

• Phaùt trieån khu baœo veä ôû Campuchia. Caùc vuøng röøng quan troïng naèm doïc

theo bieân giôùi Vieät Nam caàn ñöôïc ñöa vaøo heä thoáng khu baœo veä ñeå hình

thaønh neân moät khu vöïc baœo veä lôùn, lieân tuïc chaïy doïc theo vuøng bieân giôùi 2

nöôùc.

ii.ii.ii Caùc khuyeán nghò veà coâng taùc quaœn lí

• Quaœn lí caùc vuøng bieân giôùi. Caàn haïn cheá vieäc ñi laïi vaø taêng cöôøng söû duïng

caùc ñoàn bieân phoøng tham gia baœo veä röøng.

• Giaùo duïc yù thöùc baœo veä. Taêng cöôøng söï hieåu bieát veà taàm quan troïng cuûa

röøng khoäp thöa vaø khu heä ñoäng vaät thöôøng sinh soáng trong ñoù.

viii

ii.ii.iii Coâng taùc ñieàu tra trong töông lai.

• Giaùm saùt soá löôïng. Ñieàu tra laïi Coâng ñeå naém ñöôïc tình traïng dieãn bieán.

• Ñieàu tra vaøo muøa möa. Phaùt hieän nhu caàu veà nôi ôû vaø phaân boá cuûa Coâng

trong muøa möa. Xaùc ñònh taàm quan troïng cuûa caùc nguoàn nöôùc taïm thôøi.

ix

iii Lôøi caùm ôn

Döï aùn ñöôïc DANIDA taøi trôï thoâng qua Ñaïi söù quaùn Vöông quoác Ñan Maïch ôû Haø

Noäi. Chuùng toâi xin ñöôïc baøy toû lôøi caùm ôn saâu saéc ñoái vôùi DANIDA veà söï giuùp ñôõ

cuûa quyù cô quan ñoái vôùi coâng taùc nghieân cöùu Coâng ôû tænh Dak Lak.

Chuùng toâi cuõng xin ñöôïc caùm ôn caùc cô quan vaø caù nhaân ñaõ taän tình giuùp ñôõ ñoaøn

ñieàu tra trong quaù trình laøm vieäc ôû thöïc ñòa taïi Dak Lak cuõng nhö ôû Haø Noäi. Taïi Dak

Lak, chuùng toâi xin chaân thaønh caùm ôn UBND tænh vaø caùc huyeän, nôi ñoaøn ñeán laøm

vieäc, Sôû coâng an tænh, Ban bieân giôùi tænh vaø caùc ñoàn bieân phoøng tröïc thuoäc. Chuùng

toâi cuõng xin chaân thaønh caùm ôn caùc caùn boä kieåm laâm coâng taùc ôû caùc huyeän, Ban

giaùm ñoác caùc laâm tröôøng vaø phaân tröôøng ôû nhöõng nôi ñoaøn trieån khai coâng taùc ñieàu

tra. Ñaëc bieät chuùng toâi xin chaân thaønh caùm ôn oâng Nguyeãn Höõu Trí, Giaùm ñoác Sôœ

KHCN vaø MT Dak Lak, vaø oâng Phaïm Ngoïc Danh, Tröôœng phoøng quaœn lyù moâi tröôøng

thuoäc Sôœ ñaõ hôïp taùc chaët cheõ vaø giuùp ñôõ chuùng toâi trong toaøn boä thôøi gian laøm vieäc

ôœ Dak Lak.

Taïi Haø Noäi chuùng toâi xin chaân thaønh caùm ôn GS.TS. Cao Vaên Sung, Vieän tröôûng

Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät. Baœn baùo caùo naøy cuõng ñaõ ñöôïc caùc ñoàng

nghieäp cuûa chuùng toâi laø tieán só Frank Lambert, tieán só Will Duckworth, tieán só Phil

McGowan, Frank Rozendaal vaø tieán só David Harper ñoùng goùp nhieàu yù kieán quyù giaù.

Chuùng toâi cuõng xin chaân thaønh caùm ôn Toå chöùc Baœo toàn Chim Ñan Maïch, moät chi

nhaùnh cuœa Toå chöùc Baœo toàn Chim Quoác teá, ñaêïc bieät laø chò Anita Pedersen (caùn boä

hôïp taùc quoác teá) thuoäc tieåu ban ñoái ngoaïi cuœa toå chöùc treân vaø ngaøi Claus Oppermann,

Giaùm ñoác.

x

iv Caùc quy öôùc vaø caùc chöõ vieát taét söû duïng trong baùo

caùo

Teân chim ñöôïc söû duïng nhö ñaõ ghi ôû chuù thích cuûa phaàn ñaàu Phuï luïc 3. Teân thuù

ñöôïc söû duïng nhö ñaõ ghi ôû chuù thích cuûa phaàn ñaàu Phuï luïc 4. Teân rieâng ghi baèng

tieáng Vieät bò boû daáu do caùc haïn cheá veà chöõ vieát vaø ñeå deã hieåu ñoái vôùi ñoäc giaœ quoác

teá.

Teân ñòa phöông döïa theo baœn ñoà ñòa hình tyû leä 1:50,000 xuaát baœn 1993.

Khu vöïc Ñoâng Döông (Indochina) chæ vuøng ñòa lyù sinh vaät bao goàm caùc nöôùc: Vieät

Nam, Campuchia, Laøo, Thaùi Lan vaø Myanma.

Söû duïng caùc chöõ vieát taét:

a.s.l Treân möïc nöôùc bieån

DOSTE Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng

DPI Sôû Keá hoaïch vaø Ñaàu tö

FIPI Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng, Haø Noäi

FPD Cuïc kieåm laâm

IEBR Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät, Haø Noäi

MARD Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

MOD Boä Quoác phoøng

MPI Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö

NGO Toå chöùc Phi chính phuû

NP Vöôøn quoác gia

NR Khu baœo toàn thieân nhieân

s.f Caùc con soá quan troïng

1

1. Giôùi thieäu chung veà loaøi Coâng

1.1. Hieän traïng vaø phaân boá theá giôùi

Tröôùc ñaây loaøi Coâng Pavo muticus phaân boá roäng raõi ôû haàu heát caùc nöôùc naèm trong

khu vöïc Ñoâng Nam Aùù. Vaøo ñaàu theá kyû naøy, ngöôøi ta thaáy Coâng coù ôû Ñoâng Baéc AÁn

Ñoä, Bangladesh, Myanmar, Thaùi Lan, taây Malaysia, Inñoâneâxia (Java), Campuchia,

Laøo, Vieät Nam, Nam Trung Quoác (Delacour 1977). Tuy nhieân trong nhieàu thaäp kyû

gaàn ñaây, Coâng ñaõ bò suy giaûm lôùn veà soá löôïng vaø coâng trình nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ

cho thaáy moät thöïc traïng aûm ñaïm veà loaøi chim naøy (McGôwan vaø caùc coäng söï, ñang

in). Do vaäy vieäc baûo veä Coâng hieän ñöôïc coi laø moät trong caùc chöông trình haønh

ñoäng ñöôïc öu tieân haøng ñaàu ñoái vôùi moät soá toå chöùc quoác teá nhö: Nhoùm chuyeân gia

Tró thuoäc Hoäi chim Tró theá giôùi, UŒy ban nghieân cöùu veà söï soáng soùt cuûa caùc loaøi ñang

bò ñe doïa vaø Toå chöùc baœo toàn Chim Quoác teá. Khi ñaùnh giaù veà hieän traïng cuûa Coâng

ngöôøi ta ñaõ saép xeáp chuùng vaøo loaïi ‘Saép bò ñe doïa dieät chuûng (theo Collar vaø coäng

söï 1994) vaø ‘Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng’ (theo McGôwan vaø Garson 1995).

Thoâng tin veà hieän traïng cuûa Coâng taïi caùc vuøng phaân boá tröôùc ñaây hieän raát taûn maïn.

Taïi vuøng Ñoâng Baéc AÁn Ñoä vaø Bangladesd, gaàn ñaây ñaõ coù baùo caùo khoâng chính thöùc

veà vieäc tìm thaáy Coâng nhöng cho tôùi nay vaãn chöa ñöôïc khaûo saùt moät caùch coù heä

thoáng. Coâng hieän ñöôïc coi laø ñaõ bieán maát khoûi phaàn lôùn caùc vuøng phaân boá tröôùc

ñaây (theo McGôwan vaø caùc coäng söï, ñang in). Taïi Thaùi Lan, hieän Coâng chæ coøn gaëp

taïi moät khu vöïc gaàn bieân giôùi Myanmar thuoäc khu baûo toàn ñoäng vaät hoang daõ Huai

Kha Khaeng (theo Round 1983, Stewart-Cox vaø Quinnell 1990), trong khi ñoù, ngöôøi

ta haàu nhö khoâng coù thoâng tin gì veà loaøi chim naøy taïi Myanmar. Coâng ñaõ bò tuyeät

chuûng taïi Malaysia (theo Davidson vaø Scriven 1987). Taïi ñoù, caùc con chim Coâng cuoái

cuøng ñöôïc nhìn thaáy vaøo khoaûng naêm 1960 (theo Medway vaø Wells 1976). Hieän coù

moät chuûng quaàn soáng bieät laäp ôû Java (Inñoâneâxia) vaø phaân boá khaù roäng treân ñaûo maëc

daàu caùc chuûng quaàn ñòa phöông thöôøng coù soá löôïng nhoû (van Balen vaø coäng söï

1995).

Ngöôøi ta cho raèng chuûng quaàn Coâng hieän nay coøn laïi lôùn nhaát laø ôû khu vöïc phía

ñoâng baùn ñaûo Ñoâng Döông (bao goàm Campuchia, Laøo vaø Vieät Nam). Vaøo ñaàu theá kyû

naøy Coâng phaân boá roäng raõi vaø phoå bieán khaép vuøng. Vaøo naêm 1925, Delacour vaø

Jabuile nhaän xeùt raèng: “Coâng vaø Gaø röøng (Gallus gallus) laø hai loaøi chim saên baén

phoå bieán ôû vuøng Ñoâng Döông thuoäc Phaùp. Loaøi naøy coù ôû naêm ñòa ñieåm trong toaøn

vuøng - töø Baéc Boä ñeán Campuchia, ôû Trung Boä, Laøo vaø Nam Boä”. Thoâng tin hieän nay

veà hieän traïng vaø phaân boá cuûa Coâng raát taûn maïn, nhöng coù moät ñieàu roõ raøng laø hieän

ngöôøi ta khoâng theå ñöa ra moät nhaän xeùt töông töï nhö tröôùc ñaây veà loaøi chim naøy.

Keát quaû ñieàu tra Coâng ôû Laøo keå töø naêm 1988 ñaõ ñöa ra baèng chöùng veà söï toàn taïi cuûa

caùc chuûng quaàn nhoû taïi moät soá ñòa danh trong caû nöôùc. Chæ coù raát ít nôi coøn laïi soá

löôïng lôùn vaø roõ raøng Coâng ñaõ bò suy giaûm moät caùch khaù nghieâm troïng (Evans vaø

Timmins 1996). Tình traïng cuûa loaøi Coâng ôû Campuchia hieän cuõng khoâng roõ. Tuy

nhieân, caùc cuoäc ñieàu tra gaàn ñaây taïi khu vöïc phía ñoâng cuûa nöôùc naøy cho thaáy coù

Coâng ôû moät vaøi nôi (Desai vaø Lic Vuthy 1996). Hieän ôû Campuchia coøn toàn taïi nhöõng

khu vöïc lôùn coù sinh caûnh thích hôïp cho Coâng vaø coù khaû naêng seõ tìm thaáy moät soá

löôïng lôùn Coâng coøn soáng soùt neáu tieáp tuïc khaûo saùt ñieàu tra (theo McGôwan vaø coäng

söï, ñang in).

Muïc 1 - Giôùi thieäu chung veà loaøi Coâng

2

1.2. Hieän traïng vaø phaân boá Coâng ôû Vieät Nam

Taïi Vieät Nam vaøo ñaàu theá kyû naøy Coâng phaân boá ôû haàu khaép caùc vuøng, chæ tröø nhöõng

nôi coù troàng luùa nöôùc (Delacour vaø Jabuille 1925a, Voõ Quyù 1975). Keå töø ñoù tôùi nay,

vuøng phaân boá cuûa Coâng ñaõ bò thu heïp moät caùch ñaùng keå vaø chæ coøn laïi nhö hieän nay

(theo Leâ Troïng Traõi 1997), ñaëc bieät trong 30 naêm trôû laïi ñaây.

Trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1962 tôùi naêm 1975 ñaõ coù caùc cuoäc ñieàu tra veà ñoäng

vaät ñöôïc thöïc hieän taïi mieàn baéc Vieät Nam vaø Coâng ñöôïc nhìn thaáy ôû 6 tænh: Lai

Chaâu, Sôn La, Hoøa Bình, Ngheä An, Haø Tónh vaø Quaûng Bình. (Ñaëng Huy Huyønh vaø

coäng söï 1974). Keå töø naêm 1975 ñeán nay, Coâng chæ coøn ñöôïc ghi nhaän taïi moät ñòa

danh trong 6 tænh noùi treân. Ñoù laø khu baûo toàn thieân nhieân Möôøng Nheù thuoäc tænh Lai

Chaâu vaøo naêm 1991 (Cox vaø coäng söï 1992). Trong thôøi gian gaàn ñaây khoâng coù thoâng

tin naøo khaùc, vaø döôøng nhö coù nhieàu khaû naêng laø Coâng hieän ñaõ bò tuyeät chuûng taïi

haàu heát caùc tænh phía baéc. Tuy nhieân, keå töø naêm 1975 tôùi nay, nhieàu vuøng ñaõ khoâng

ñöôïc ñieàu tra nghieân cöùu ñaày ñuû, do vaäy coù khaû naêng laø Coâng vaãn coøn ôû moät soá nôi

doïc bieân giôùi Vieät - Laøo thuoäc tænh Lai Chaâu vaø Sôn La (Leâ Troïng Traõi 1997).

Taïi Trung Boä, chæ coù moät thoâng tin do daân ñòa phöông ñöa ra thoâng baùo coù nhìn

thaáy Coâng ôû thung luõng Ba Loøng, tænh Quaûng Trò vaøo naêm 1991, vaø moät laàn gaëp

Coâng ôû gaàn vöôøn quoác gia Baïch Maõ thuoäc tænh Thöøa Thieân Hueá vaøo naêm 1990

(Robson vaø coäng söï 1991). Caùc nhaø ñieåu hoïc chöa heà chính thöùc tieán haønh ñieàu tra

laïi taïi thung luõng Ba Loøng, song cuõng khoâng coù theâm thoâng tin veà söï taùi xuaát hieän

cuûa Coâng ôû vöôøn quoác gia Baïch Maõ duø ñaõ thöïc hieän coâng taùc ñieàu tra vaø coù khaû

naêng Coâng ñaõ bò tuyeät chuûng hoaëc gaàn nhö ñaõ bò tuyeät chuûng ôû caùc tænh mieàn Trung

nöôùc ta.

Caùc tænh vuøng Taây Nguyeân vaø moät vaøi khu vöïc coù ñòa hình nuùi thaáp ôû phía Nam laø

nhöõng nôi hieän coù tieàm naêng lôùn nhaát veà söï toàn taïi cuûa Coâng. Keát quaû ñieàu tra chim

trong giai ñoaïn 1976 -1980 ôû caùc tænh phía Taây cuûa vuøng Cao Nguyeân nhö Dak Lak,

Gia Lai, Kun Tum vaø Laâm Ñoàng ñaõ xaùc ñònh söï toàn taïi cuûa Coâng ôû caû 4 tænh naøy

(Tröông Vaên Laõ vaø Nguyeãn Cöû 1981). Tieáp theo ñoù, Coâng ñöôïc thaáy laïi ôû khu baûo

toàn thieân nhieân Mom Ray thuoäc tænh Kon Tum trong caùc naêm 1984-85 (Ñoã Töôùc vaø

Ngoâ Tö 1985), vaø ôû vöôøn quoác gia Yok Don, Dak Lak (Laurie vaø coäng söï 1989).

Ngöôøi ta noùi raèng vöôøn quoác gia Yok Don luùc ñoù thöôøng nghe tieáng keâu vaø gaëp

Coâng. Taïi caùc tænh tieáp giaùp Taây Nguyeân, Coâng ñöôïc tìm thaáy ôû khu baûo toàn thieân

nhieân Buø Gia Maäp thuoäc tænh Bình Phöôùc (Anon. 1989) vaø ôû vöôøn quoác gia Caùt Tieân,

thuoäc tænh Ñoàng Nai trong caùc naêm 1989/1990. Taïi caùc thôøi ñieåm ñoù, ngöôøi ta uôùc

löôïng raèng ñaõ nghe ñöôïc tieáng keâu cuûa 17 con ñöïc treân dieän tích 13 km2 ôœ Caùt Tieân

(Robson vaø coäng söï 1991).

Keå töø naêm 1991 tôùi nay, ngöôøi ta chæ coøn xaùc nhaän ñöôïc söï toàn taïi tieáp tuïc cuûa Coâng

taïi vöôøn quoác gia Caùt Tieân (theo Eames, Atkins vaø nhöõng ngöôøi khaùc) vaø ôû boán ñòa

danh thuoäc tænh Dak Lak trong ñoù coù vöôøn quoác gia Yok Don (Leâ Xuaân Caûnh vaø

coäng söï 1997). Gaàn ñaây cuõng coù moät soá baùo caùo khoâng chính thöùc veà vieäc thaáy

Coâng taïi khu Buø Gia Maäp (tænh Bình Phöôùc) vaø Mom Ray (tænh Kon Tum).

Keát quaû ñieàu tra thöïc ñòa trong naêm 1997 cho thaáy taïi ít nhaát laø 3 ñòa ñieåm trong

vöôøn quoác gia Caùt Tieân vaãn thöôøng coù Coâng vôùi soá löôïng khoâng nhieàu (theo Eames,

Atkins vaø nhöõng ngöôøi khaùc). Phaàn lôùn caùc khu vöïc xung quanh vöôøn quoác gia bò

Muïc 1 - Giôùi thieäu chung veà loaøi Coâng

3

xuoáng caáp nghieâm troïng hoaëc bò chuyeån thaønh ñaát canh taùc noâng nghieäp, do vaäy

quaàn theå Coâng ôû ñaây ngaøy caøng coù khuynh höôùng toàn taïi moät caùch bieät laäp.

Keát quaû ñieàu tra thöïc ñòa ôû Dak Lak cuõng vaøo naêm 1997 (Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï

1998) ñaõ cho thaáy coù Coâng taïi 4 ñòa ñieåm khaùc nhau maëc duø cuoäc ñieàu tra naøy

khoâng taäp trung vaøo chim, vaø laïi ñöôïc tieán haønh vaøo muøa möa laø thôøi gian maø Coâng

ít keâu neân khoù coù theå nghe ñöôïc tieáng Coâng (xem phaàn phöông phaùp). Taïi vöôøn

quoác gia Yok Don ñaõ gaëp moät con Coâng vaø tìm thaáy loâng cuûa Coâng ôû hai ñòa ñieåm

khaùc trong vöôøn. Taïi hai ñòa ñieåm thuoäc khu vöïc phía baéc Yok Don, huyeän Ea Sup,

ngöôøi ta cuõng coù nhìn thaáy Coâng, nhaët ñöôïc loâng Coâng hoaëc phaùt hieän ñöôïc daáu

chaân Coâng. Daân laøng coøn cho bieát ñaõ nhìn thaáy Coâng ôû moät ñòa danh xa hôn thuoäc

huyeän Ea Ka naèm veà phía ñoâng baéc cuûa tænh Dak Lak.

Söï suy giaûm nghieâm troïng veà tình traïng phaân boá Coâng ôû Vieät Nam theå hieän töø choã

chuùng coù vuøng phaân boá roäng raõi trong caû nöôùc chuyeån thaønh tình traïng bò thu heïp

vaø chæ thaáy ôû hai nôi trong caû nöôùc keå töø naêm 1991 ñeán nay, coù leõ ñaây chöa phaûi ñaõ

laø böùc tranh hoaøn chænh veà hieän traïng phaân boá Coâng taïi Vieät Nam. Ñaëc bieät, nhieàu

khu vöïc roäng lôùn thuoäc Taây Nguyeân hieän vaãn chöa ñöôïc khaûo saùt laïi keå töø khi thöïc

hieän caùc cuoäc ñieàu tra trong caùc naêm 1976 - 1980 (Tröông Vaên Laõ vaø Nguyeãn Cöû

1981), ñoàng thôøi nhieàu vuøng thuoäc Taây Nguyeân, ñaëc bieät laø tænh Dak Lak, hieän vaãn

laø röøng (xem muïc 2.2). Maëc daàu phaàn lôùn caùc vuøng xung quanh vöôøn quoác gia Caùt

Tieân ñaõ bò taùc ñoäng maïnh hoaëc bò chuyeån thaønh ñaát noâng nghieäp nhö neâu trong

phaàn treân, vöôøn quoác gia Yok Don laïi khoâng bò laâm vaøo tình traïng nhö vaäy. Vöôøn

quoác gia Yok Don chieám caœ moät khu vöïc röøng ñòa hình nuùi thaáp keùo daøi gaàn nhö

lieân tuïc tôùi taän huyeän Ea Sup ôû phía Baéc, huyeän Cu Jut vaø Dak Mil ôû phía Nam, vaø

Campuchia ôû phía Taây. Trong naêm 1997, theo baùo caùo cuœa caùn boä kieåm laâm vaãn coù

thaáy Coâng vôùi soá löôïng ñaùng keå ôû Yok Don, ñieàu ñoù hôi ngöôïc laïi vôùi keát quaû ñieàu

tra cuûa Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï (1997). Neáu Coâng hieän vaãn coøn vôùi soá löôïng ñaùng

keå ôû Yok Don thì töø ñoù coù theå suy ra maät ñoä cuûa Coâng ôû caùc vuøng phuï caän. Caùc

coâng trình nghieân cöùu cuûa Leâ Troïng Traõi (1996) vaø McGowan vaø coäng söï (ñang in)

ñeàu coi vieäc ñieàu tra caùc khu vöïc naøy ôû Dak Lak laø öu tieân chính cho caùc chöông

trình tieáp theo.

1.3. Sinh thaùi vaø vaán ñeà söû duïng vuøng soáng cuûa Coâng

Söï hieåu bieát hieän nay veà sinh thaùi vaø taäp tính cuûa Coâng coøn bò haïn cheá veà nhieàu

maët. Hoogerworf (1970) ñaõ quan saùt thaáy raèng Coâng thöôøng thích tôùi nhöõng nôi

troáng traûi, nôi ngöôøi ta thöôøng chaên thaû gia suùc, hay nhöõng baõi coû naèm xen keõ trong

röøng hoaëc ven röøng, ñoàng thôøi, chuùng ta cuõng coù theå gaëp Coâng ôû saâu trong röøng khi

chuùng coù nhu caàu böùc thieát veà thöùc aên vaø nöôùc uoáng. Vieäc Coâng caàn coù nöôùc saïch

cuõng ñaõ ñöôïc Delacour nhaán maïnh (1977) khi mieâu taû vuøng soáng cuûa Coâng laø caùc

baõi roäng doïc theo soâng suoái coù coû raäm raïp, raûi raùc coù caây cao cuøng vôùi nhöõng loâ

röøng coøn laïi. Johnsgard (1986) cuõng cho raèng nhu caàu toái caàn thieát ñoái vôùi vuøng

soáng cuûa Coâng laø coù nguoàn nöôùc toát vaø phong phuù.

Caùc coâng trình nghieân cöùu gaàn ñaây veà Coâng, ñaëc bieät laø taïi caùc vuøng röøng coøn laïi ôû

Ñoâng Döông, thöôøng ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng khu röøng thöa vaø caùc thung luõng

doïc theo soâng suoái. Taïi khu baûo toàn thieân nhieân Huai Kha Khaeng ôû Thaùi Lan, laø nôi

duy nhaát coøn Coâng ôû nöôùc naøy, ngöôøi ta thaáy Coâng doïc theo soâng Huai Kha Khaeng,

laø nôi coù löu löôïng nöôùc noâng, loøng soâng chöùa ñaày caùt, hai beân bôø moïc ñaày coû, vaø xung

Muïc 1 - Giôùi thieäu chung veà loaøi Coâng

4

quanh laø caùc khu röøng khoäp troáng traœi (Stewart Cox vaø Quinnel 1990, Round 1983). Taïi

Laøo, Coâng phaàn lôùn ñöôïc tìm thaáy trong caùc vuøng röøng khoäp thöa, tuy nhieân, taïi nhieàu

choã trong caùc khu röøng naøy, soâng suoái thöôøng bò caïn kieät sau muøa möa vaø luùc ñoù chæ coøn

caùc vuõng nöôùc taïm thôøi maø thoâi (Evans vaø Timmins 1996).

Tình hình ôû quaàn ñaûo Java coù khaùc bieät ñoâi chuùt. Coâng thöôøng taäp trung taïi caùc vuøng

röøng thöa, trong caùc vuøng ñoàng coû chaên thaû gia suùc, nhöng ñoàng thôøi ngöôøi ta cuõng

thöôøng thaáy Coâng trong caùc khu röøng troàng goã Teách vaø thaäm chí trong caû röøng cao su,

ñaëc bieät neáu ñoù laø nhöõng nôi gaàn caùc sinh caûnh töï nhieân phuø hôïp vôùi Coâng (van Balen

1995). Soá Coâng hieän coù ôû hai khu vöïc chính taïi Java khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi nguoàn

nöôùc quanh naêm, do vaäy xem ra khoâng phuï thuoäc lôùn vôùi nguoàn nöôùc nhö caùc taùc giaû

neâu treân ñaõ ñeà caäp ñeán (van Balen 1995).

Moät soá taùc giaû ñaõ coù nhaän xeùt veà vieäc Coâng toû ra thích soáng ôû nôi coù cao ñoä thaáp. Ngöôøi

ta ñaõ tìm thaáy Coâng phaân boá ôû ñoä cao leân ñeán 3000m so vôùi möïc nöôùc bieån ôû Java (van

Balen 1995) nhöng chuû yeáu vaãn laø ôû vuøng röøng coù ñòa hình thaáp (0-500m).

ÔŒ Vieät Nam (töø sau 1991), caùc soá lieäu thu thaäp ñöôïc cho thaáy Coâng thöôøng phaân boá ôû

caùc vuøng röøng khoäp thöa (hoaëc röøng thöôøng xanh xen keõ röøng khoäp thöa, hoaëc ôû nhöõng

nôi coù röøng khoäp thöa chieám öu theá), vaø ñaëc bieät laø doïc theo thung luõng soâng suoái. Theo

caùc soá lieäu thu thaäp tröôùc ñaây veà Coâng ôû Vieät Nam, Coâng coøn thaáy ôû nhieàu nôi trong caùc

vuøng röøng thöôøng xanh treân ñòa hình nuùi thaáp cuõng nhö taïi caùc vuøng röøng coù nhieàu tre

nöùa (Nguyeãn Cöû). Vieäc tieáp tuïc ñieàu tra nghieân cöùu nhaèm xaùc ñònh moät caùch chính xaùc

hôn caùc vuøng soáng thích hôïp cuûa Coâng, ñeå treân cô sôû ñoù coù theå nghieân cöùu caùc yeáu toá

haïn cheá coù theå coù aûnh höôûng nhö söï toàn taïi cuûa nguoàn nöôùc, mang yù nghóa quan troïng

ñoái vôùi vieäc xaây döïng chieán löôïc baûo veä Coâng. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp tröïc tieáp trong

caùc khuyeán nghò veà chöông trình haønh ñoäng tieáp theo nhaèm baûo veä loaøi Coâng do

McGowan vaø coäng söï soaïn thaûo (ñang in).

1.4. Baûo veä coâng

Hieän töôïng maát nôi ôû vaø söï khai thaùc tröïc tieáp cuûa con ngöôøi nhö saên baén Coâng laøm thöïc

phaåm vaø kinh doanh hieän laø nguyeân nhaân ñe doïa lôùn nhaát ñoái vôùi söï toàn taïi cuûa loaøi

Coâng. Vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc McGôwan vaø Garson (1995) vaø McGôwan vaø coäng söï (ñang

in) thaûo luaän chi tieát trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa mình.

Vieäc Coâng thích soáng taïi caùc vuøng röøng ñòa hình thaáp ven caùc vöïc nöôùc cuõng nhö taïi caùc

khu röøng thöa gaàn ñoù ñaõ ñaët Coâng vaøo theá caïnh tranh tröïc tieáp vôùi moâi tröôøng soáng cuûa

con ngöôøi. Caùc khu vöïc naøy thöôøng bò daân môùi tôùi phaùt quang ñaàu tieân, do vaäy ñaõ laøm

maát daàn caùc sinh caûnh naøy taïi caùc khu vöïc ñoâng daân cö ôû khu vöïc Ñoâng Nam Aùù.

Vieäc khai thaùc tröïc tieáp cuûa con ngöôøi ñöôïc coi laø nguyeân nhaân chính daãn tôùi söï suy

giaûm hoaëc tuyeät dieät cuûa Coâng ôû nhöõng vuøng coù sinh caûnh phuø hôïp. Taïi Malaysia, Coâng

ñaõ hoaøn toaøn bò tuyeät dieät do maát nôi ôû vaø bò saên baét. Ôœ Thaùi lan, Coâng gaàn nhö bò tuyeät

dieät trong caû nöôùc laø do söï quaáy nhieãu cuûa con ngöôøi (Round 1988). Con ngöôøi khai thaùc

Coâng döôùi hình thöùc saên baén ñeå laáy thòt, hoaëc nhaèm muïc ñích buoân baùn (bao goàm con

tröôûng thaønh, con non vaø tröùng) vaø ñaëc bieät ôû Java, Trung Quoác vaø Thaùi Lan ngöôøi ta coøn

saên baét Coâng ñeå laøm vaät trang trí (McGôwan vaø coäng söï, ñang in).

5

2. Giôùi thieäu chung veà tænh Dak lak

2.1. Ñòa hình vaø khí haäu

Dak Lak laø moät trong boán tænh thuoäc khu vöïc Taây Nguyeân (xem baûn ñoà), vaø laø tænh

lôùn nhaát Vieät Nam vôùi dieän tích 19.800 km2

. Tuy laø ôû Taây Nguyeân, nhöng chuû yeáu

chæ naèm ôû ñoä cao ñòa hình töø 200-400m so vôùi möïc nöôùc bieån. Ñòa hình phaàn lôùn

khaù baèng phaúng, phía taây tieáp giaùp daõy Tröôøng Sôn, phía ñoâng tieáp giaùp vôùi caùc

vuøng ven bieån, vaø phía nam tieáp giaùp vôùi vuøng cao nguyeân Ñaø Laït. Ñòa hình ôû ñaây

cao daàn veà phía nam, vôùi daõy Chu Yang Sin (2.405m) cao thöù 3 Vieät nam.

Phaàn lôùn caùc soâng cuûa Dak Lak chaûy veà höôùng taây, ñoå vaøo Campuchia. Serepok laø

soâng lôùn nhaát, coù hai nhaùnh chính laø Krong No vaø Krong Ana chaïy veà höôùng ñoâng

vaø nam cuûa tænh. Caùc soâng nhoû hôn laø Ea H’Leo, Ea Khal, Ea Wy chaûy veà maïn baéc.

Phaàn lôùn caùc soâng nhoû ñeàu ñoå vaøo Serepok ôû Campuchia, vaø sau ñoù soâng naøy ñoå

vaøo soâng Meâ Koâng. Baûn ñoà soá 4 cho thaáy caùc soâng chính cuûa Dak Lak.

Taïi caùc vuøng ñòa hình thaáp cuûa Dak Lak, löôïng möa thaáp vaø theå hieän theo muøa roõ

reät. Muøa khoâ keùo daøi töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau vôùi löôïng möa trung bình

naêm laø 1.600mm (MPI 1996). Caùc soâng suoái nhoû gaàn nhö bò caïn heát nöôùc trong muøa

khoâ. Löôïng möa taêng daàn ôû ñòa hình nuùi cao vaø ñaït möùc trung bình treân 2.400mm/

naêm (MPI 1996).

2.2. Sinh caûnh

Dak Lak laø tænh hieän coù dieän tích röøng coøn laïi lôùn nhaát trong caû nöôùc. Tính tôùi naêm

1996, toång dieän tích caùc loaïi röøng (keå caû röøng troàng) cuûa toaøn tænh chieám 12.232 km2

(MPI 1996). Ñoä che phuû röøng (tính taïi naêm 1996) ñöôïc theå hieän ôû baûn ñoà 2 do

Phoøng Sinh thaùi vieãn thaùm thuoäc Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät, Haø Noäi

chuaån bò (1998).

Trong toång dieän tích röøng cuûa Dak Lak, röøng khoäp thöa chieám 3.511 km2

, töông

ñöông 34% toång dieän tích röøng khoäp thöa cuûa Vieät Nam (Ñaëng Huy Huyønh vaø caùc

coäng söï 1995). Loaïi röøng naøy cuõng coù ôû caùc tænh khaùc cuûa khu vöïc Taây Nguyeân

nhöng vôùi dieän tích nhoû hôn nhieàu so vôùi tænh Dak Lak.

Röøng khoäp thöa phaân boá ôû ñòa hình nuùi thaáp, nôi coù löôïng möa thaáp vaø lôùp laù khoâ

ruïng xuoáng phuû leân beà maët do haïn haùn trong muøa khoâ. Trong caùc khu röøng khoäp

thöa naøy, doïc theo caùc khu vöïc nhoû coøn nöôùc, xuaát hieän caùc khoaûnh röøng thöôøng

xanh ôû ñòa hình thaáp. Caùc daûi röøng ven suoái naøy laø moät trong caùc sinh caûnh bò ñe

doïa nhieàu nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Moät soá soâng suoái naèm trong khu vöïc röøng

khoäp thöa cuûa Dak Lak vaãn taïo ñieàu kieän toát cho söï phaùt trieån cuûa caùc khu vöïc röøng

ven soâng, ít bò taùc ñoäng, ñaëc bieät laø caùc soâng Serepok, Ea H’Leo, Ya Lop vaø Dak

Dam. Naïn chaùy röøng xaûy ra thöôøng xuyeân ôû caùc khu vöïc röøng khoäp thöa vaø do vaäy

coù theå ñaõ giuùp baûo veä caû thaûm thöïc vaät do phaàn lôùn caùc loaøi thöïc vaät ôû ñaây ñeàu coù

khaû naêng chòu löûa lôùn. Tuy nhieân, do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi taïi khu vöïc naøy ñang

ngaøy caøng gia taêng, hieän töôïng chaùy röøng coù khaû naêng xaûy ra ngaøy caøng nhieàu, vaø

hieän chuùng ta coøn chöa bieát nhieàu veà taùc ñoäng cuûa vieäc naøy.

Muïc 2 - Giôùi thieäu chung veà Dak Lak

6

Caùc vuøng röøng coøn laïi cuûa Dak Lak chuû yeáu laø loaïi röøng hoãn giao vaø röøng thöôøng

xanh. Phaàn lôùn caùc vuøng röøng hoãn giao nguyeân sinh ôû ñoä cao trung bình ñaõ bò khai

phaù ñeå laøm ñaát canh taùc vì ñoù laø caùc vuøng ñaát maøu môõ vaø coù khí haäu thích hôïp, vôùi

löôïng möa cao hôn so vôùi vuøng ñaát thaáp. Caùc khu röøng thöôøng xanh vaø röøng nuùi cao

hieän coøn toàn taïi chuû yeáu ôû khu vöïc phía ñoâng vaø nam cuûa Dak Lak. Moät vaøi vuøng

röøng thöôøng xanh coøn laïi khaù roäng nhö xung quanh khu vöïc Chu Yang Sin. Taïi Dak

Lak hieän nay raûi raùc coøn coù moät soá vuøng traûng coû xen caây buïi khaù roäng.

Vieäc khai thaùc goã ôû Dak Lak ñöôïc trieån khai moät caùch roäng khaép, vaø hieän coøn raát ít

dieän tích röøng nguyeân sinh. Ñaõ coù khoaûng 6,8 trieäu meùt khoái goã ñöôïc vaän chuyeån

khoûi khu vöïc Taây Nguyeân trong thôøi gian töø naêm 1976-1996, trong ñoù Dak Lak

chieám tyû leä lôùn (MPI vaø caùc nguoàn khaùc 1996). Tuy nhieân, phaàn lôùn vieäc khai thaùc

ñoù ñaõ tieán haønh theo phöông thöùc chaët choïn, nhöng hieän töôïng gia taêng vieäc khai

phaù ñaát röøng ñeå canh taùc döôøng nhö ñang ngaøy caøng trôû neân phoå bieán.

2.3. Phaân boá daân cö

Daân soá tænh Dak Lak trong naêm 1995 laø khoaûng 1.242.000 ngöôøi (Anon. 1997), vaø do

dieän tích ñaát cuûa tænh lôùn, Dak Lak laø nôi coù maät ñoä thaáp (61 ngöôøi/km2

) so vôùi caùc

tænh khaùc cuûa Vieät Nam.

Daân soá Dak Lak phaân boá khoâng ñoàng ñeàu trong caùc khu vöïc, vaø coù söï khaùc nhau

giöõa caùc huyeän. Ví duï, maät ñoä daân soá cuûa huyeän Ea Sup trong naêm 1996 chæ coù 13,2

ngöôøi/km2

. Ñoù laø möùc maät ñoä daân thaáp nhaát caû nöôùc. Ngöôïc laïi, huyeän Kroâng Ana

laïi coù maät ñoä daân soá ôû möùc 243,7 ngöôøi/ km2

, laø möùc töông ñoái cao ñoái vôùi moät

huyeän hoaøn toaøn laøm noâng nghieäp (Anon. 1997). Baûn ñoà soá 3 cho thaáy maät ñoä daân

cö taïi caùc huyeän trong tænh vaøo naêm 1996. Qua ñoù chuùng ta coù theå thaáy roõ raøng hieän

töôïng phaân boá daân cö khoâng ñeàu trong tænh, taäp trung chuû yeáu ôû caùc huyeän vuøng

trung taâm vaø veà phía ñoâng.

Dak Lak ñöôïc coi laø muïc tieâu phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam vaø ñieàu ñoù ñaõ laøm cho

tænh naøy trôû thaønh nôi coù tyû leä daân nhaäp cö töø caùc tænh khaùc ñoå veà khaù cao. Trong

giai ñoaïn töø 1979 tôùi 1989, Dak Lak coù tyû leä daân nhaäp cö cao nhaát trong caû nöôùc.

Tình traïng daân nhaäp cö hieän coøn tieáp tuïc, trong ñoù coù caû nhöõng ngöôøi nhaäp cö naèm

trong chöông trình di daân cuûa Nhaø nöôùc. Trong naêm 1990, daân soá tænh Dak Lak laø

1.026.000 ngöôøi nhöng ñeán 1995 ñaõ taêng leân ñeán 1.242 000 ngöôøi, vaø döï baùo naêm

tôùi 2.000, daân soá Dak Lak seõ taêng tôùi 1.441.000 ngöôøi (Anon. 1994).

Moät yeáu toá khaùc daãn tôùi tình traïng nhaäp cö oà aït taïi Dak Lak chính laø do chaát löôïng

ñaát ôû ñaây raát phuø hôïp vôùi hoaït ñoäng noâng nghieäp. Trong 20 naêm trôû laïi ñaây, dieän

tích ñaát canh taùc trong tænh taêng leân raát maïnh. Toång dieän tích ñaát canh taùc hieän laø

2.308 km2

, döï kieán seõ taêng thaønh 3.600 km2 vaøo naêm 2.000 vaø ñeán naêm 2010 seõ laø

4.820 km2

(Anon.1994). Phaàn lôùn phaàn dieän tích ñaát canh taùc taêng theâm naøy ñeàu

nhaèm phuïc vuï caùc chöông trình quy hoaïch troàng caø pheâ, cao su, cheø, ñieàu, laïc, ngoâ

vaø luùa.

Dak Lak ñoàng thôøi cuõng laø muïc tieâu cuûa chöông trình phaùt trieån coâng nghieäp, taäp

trung vaøo caùc ngaønh thuûy ñieän, gia coâng kim loaïi, saûn xuaát hoùa chaát, cheá bieán goã vaø

vaät lieäu xaây döïng. Caùc muïc tieâu taêng tröôûng GDP döï kieán lónh vöïc coâng nghieäp

naëng seõ taêng tröôûng 250%; noâng laâm nghieäp 150% trong giai ñoaïn 1993-2000

(Anon.1994).

Muïc 2 - Giôùi thieäu chung veà Dak Lak

7

Döôøng nhö vaán ñeà taùc ñoäng moâi tröôøng ñaõ khoâng ñöôïc caân nhaéc ñaày ñuû trong

chöông trình phaùt trieån neâu treân. Coâng taùc laäp keá hoaïch ít chuù troïng tôùi caùc keá

hoaïch chieán löôïc nhaèm baûo ñaûm vieäc söû duïng beàn vöõng caùc nguoàn taøi nguyeân trong

boái caûnh daân soá taêng nhanh, saûn xuaát coâng noâng nghieäp tieáp tuïc ñöôïc môû roäng.

2.4. Dak Lak - moät khu heä ñoäng vaät ñaëc bieät vaø coâng taùc nghieân cöùu

sinh hoïc tröôùc ñaây.

Phaàn lôùn coâng taùc ñieàu tra nghieân cöùu sinh hoïc ôû Dak Lak ñeàu taäp trung vaøo caùc

vuøng röøng khoäp thöa. Caùc khu röøng naøy ñöôïc coi laø quan troïng veà maët quoác gia vaø

quoác teá ñoái vôùi quaàn theå thuù lôùn, ñaëc bieät laø caùc loaøi thuù moùng guoác hoang daõ vaø voi

(Elephans maximus).

Ngöôøi ta tin chaéc raèng caùc loaøi thuù moùng guoác hoang daõ nhö Boø toùt (Bos gause), Boø

röøng (Bos javanicus) vaãn coøn soáng soùt trong vuøng vôùi moät soá löôïng lôùn vaø caû hai loaøi

ñeàu ñöôïc thaáy töông ñoái nhieàu trong caùc cuoäc ñieàu tra hieän nay (Leâ Xuaân Caûnh vaø

coäng söï 1997). Cuõng ñaõ coù caùc baùo caùo veà söï toàn taïi cuûa Traâu röøng (Bubalus arnee)

vaø Boø xaùm (Bos sauveli). Coù khaû naêng caû hai loaøi naøy ñeàu vaãn ñang toàn taïi nhöng

cho tôùi nay keát quaû ñieàu tra chöa cho thaáy ñieàu gì khaû quan trong khi ñoù caùc thoâng

tin thu nhaän ñöôïc cuûa daân ñòa phöông laïi chöa ñuû ñoä tin caäy (Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng

söï 1997). Tröôùc ñaây ñaõ coù thoâng tin veà caû boán loaøi ñoù toàn taïi ôû caùc khu vöïc röøng

khoäp thöa naèm doïc bieân giôùi Campuchia (Desai vaø Vuthy 1996) vaø vì theá hieän vaãn

coøn coù hy voïng laø caû boán loaøi naøy vaãn coøn soáng soùt ôû Dak Lak. Caùc loaøi thuù khaùc

ôû röøng khoäp Dak Lak ñaõ ñöôïc Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï moâ taû (1997) nhö Voi, Baùo

hoa mai (Panthera pardus) , Baùo löûa (Catopuma temmincki) , Hoå (Panthera tigris) ,

Choù soùi (Cuon alpinus) vaø Höôu ñaàm laày (Cervus eldi).

Tröông Vaên Laõ vaø coäng söï ñaõ coù coâng trình ñieàu tra thu thaäp vaät maãu chim khoâng

lôùn ñöôïc tieán haønh ôû trung taâm vöôøn quoác gia Yok Don tröôùc ñaây (Tröông Vaên Laõ

vaø coäng söï 1981). Tuy nhieân caû chim cuõng ñaõ ñöôïc ñieàu tra trong khi Leâ Xuaân Caûnh

vaø coäng söï tieán haønh nghieân cöùu thuù ôû Dak Lak (Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï 1997).

Caùc khu vöïc röøng khoäp ôû ñòa hình nuùi thaáp coù theå laø nôi coù nhieàu caùc loaøi chim

nöôùc nhö Haïc coå traéng (Ciconia episcopus), Giaø ñaãy java vaø Giaø ñaãy lôùn (Leptoptilos

javanicus, L. dubius ), Chaân bôi (Heliopais personata), Haïc ñen (Pseudibis papillosa),

vaø coù theå coù Coø quaêm lôùn (Pseudibis gigantea). Ñoàng thôøi ôû caùc vuøng röøng treân ñòa

hình nuùi thaáp coøn coù caùc loaøi chim aên thòt côõ lôùn ñang bò ñe doïa tuyeät dieät nhö OÙ

ñaàu ñoû (Sarcogyps calvus), Keàn keàn maêng gan (Gyps bengalensis) vaø Dieàu caù

(Ichthyophaga sp.).

Caùc khu vöïc röøng nuùi cuûa Dak Lak veà phía ñoâng vaø phía nam coøn coù moät soá loaøi

chim coù vuøng phaân boá heïp vaø ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng. Vuøng nuùi Chu Yang Sin

baûn thaân noù theo ICBP (1992) naèm ôû beân trong khu vöïc chim ñaëc höõu thuoäc vuøng

nuùi cao Nam Taây Nguyeân (Vuøng Cao nguyeân Ñaø Laït).

8

3. Muïc ñích ñieàu tra

Cuoäc ñieàu tra laàn naøy nhaèm muïc ñích sau:

Phaùt hieän vuøng phaân boá vaø hieän traïng cuûa loaøi Coâng ôû tænh Dak Lak

Ñieàu tra vieäc söû duïng vuøng soáng vaø caùc yeáu toá gaây haïn cheá vuøng soáng cuûa Coâng

Tính soá löôïng töông ñoái ôû caùc daïng sinh caûnh chuû yeáu

Döï baùo söï phaân boá Coâng doïc theo caùc vuøng röøng cuûa Dak Lak vaø soá löôïng cuûa

chuùng

Xaùc ñònh caùc khu vöïc phaân boá cô baûn cuûa Coâng

Xaùc ñònh caùc vaán ñeà quaûn lí cô baûn

Ghi nhaän taát caû caùc loaøi chim vaø thuù trong quaù trình ñieàu tra.

9

4. Phöông phaùp

4.1. Phöông phaùp ñieàu tra

Coâng taùc ñieàu tra ñöôïc tieán haønh töø ngaøy 2/2/1998 ñeán ngaøy 4/5/1998. Trong khi

ñieàu tra ñaõ söû duïng tieáng keâu cuûa Coâng laøm cô sôû ban ñaàu ñeå xaùc ñònh söï phaân boá,

maät ñoä töông ñoái vaø caùch söû duïng vuøng soáng. Coâng coù tieáng keâu to vaø coù theå nghe

roõ ôû ñieàu kieän toát trong phaïm vi moät caây soá. Coâng keâu ôû nhieàu aâm vöïc khaùc nhau,

vaø daïng tieáng keâu thöôøng nghe thaáy nhaát laø daïng ñöôïc goïi laø “reân ræ”, chuû yeáu laø do

caùc con ñöïc keâu trong muøa sinh saûn (Indrawan 1990). Cuoäc ñieàu tra laàn naøy ñaõ tieán

haønh vaøo thôøi kyø Coâng keâu nhieàu nhaát vì luùc naøy laø saép vaøo muøa sinh saûn cuûa chuùng

vaø caùc con ñöïc tröôûng thaønh coâng khai tranh giaønh con caùi vaø chieám lónh vuøng laøm

toå. Ngoaøi thôøi gian naøy, Coâng ít khi keâu.

Phöông phaùp chính laø söû duïng caùc ñieåm tính ñeå tính toaùn soá löôïng Coâng. Ñaây laø

phöông phaùp raát cô baûn vaø ñôn giaûn. Do theo phöông phaùp naøy, caùc soá lieäu cô baûn

seõ do caùc caùn boä chöa qua ñaøo taïo thu thaäp, ñoàng thôøi cho pheùp thöïc hieän ñieàu tra

treân moät khu vöïc roäng trong moät khoaûng thôøi gian tính toái thieåu. Phöông phaùp naøy

cuõng cho pheùp thöïc hieän phaân tích soá lieäu ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau.

Vieäc tính ñöôïc tieán haønh lieân tuïc trong hai giôø vaøo buoåi saùng (töø 05:30 - 07:30) vaø

buoåi chieàu (töø 16:30 - 18:30). Thôøi gian tính buoåi chieàu ñöôïc keùo daøi cho ñeán khi

maët trôøi laën. Phaûi thöïc hieän hai laàn tính do tieáng keâu ñieån hình cuûa Coâng thöôøng

khoâng thöôøng xuyeân (xem keát quaû). Taïi moãi ñieåm coù hai ngöôøi ñöôïc phaân coâng lieân

tuïc tieán haønh quan saùt vaø tính toaùn. Moãi laàn nghe tieáng keâu hoaëc quan saùt thaáy Coâng

ñeàu phaûi xaùc ñònh höôùng theo la baøn vaø moâ taû tieáng keâu cuûa töøng con theo quy öôùc

ñaõ ñöôïc thoáng nhaát töø tröôùc veà caùc daïng tieáng keâu ñaõ bieát.

Sau hai giôø quan saùt seõ tieán haønh tính soá löôïng toái thieåu cuûa Coâng taïi moät ñieåm. Vieäc

naøy thöïc hieän baèng caùch xaùc ñònh höôùng vaø thôøi gian nghe keâu.Ví duï khi nghe hai

tieáng keâu lieân tuïc ôû hai höôùng khaùc nhau thì deã daøng xaùc ñònh söï coù maët cuûa hai

con. Coøn khi coù hai tieáng keâu lieân tuïc nhöng khoâng xaùc ñònh ñöôïc laø cuûa hai con thì

ít nhaát luùc ñoù cuõng bieát ñöôïc laø coù moät con. Nhö vaäy khi nghe tieáng keâu ñuùp thì vaãn

xaùc ñònh ñöôïc soá löôïng Coâng toái thieåu. Phöông phaùp naøy cho pheùp haïn cheá khaû

naêng tính ñuùp trong quaù trình tính toaùn, nhöng coù theå cho keát quaû thaáp hôn soá Coâng

thöïc keâu. Caùc keát quaû thu ñöôïc khi phaân tích cuõng ñaõ xem xeùt tôùi vaán ñeà naøy.

Vieäc baét gaëp Coâng hay phaùt hieän thaáy daáu chaân Coâng cuõng ñeàu ñöôïc ghi nhaän laïi

(moät caùch rieâng bieät), nhöng khoâng phaûi thöôøng xuyeân thu ñöôïc soá lieäu nhö vaäy.

Raát hieám khi baét gaëp Coâng do chuùng raát thaän troïng. Söï phaùt hieän qua daáu chaân laø

moät baèng chöùng höõu ích ñeå xaùc ñònh söï xuaát hieän cuûa chuùng, song khoâng deã gì caên

cöù vaøo ñoù ñeå xaùc ñònh ñöôïc soá löôïng caù theå (Stewart-Cox vaø Quinnel 1996).

Caùc bieán soá ñôn giaûn veà sinh caûnh ñöôïc ghi nhaän taïi moãi ñieåm tính nhö sau:

Daïng röøng (neáu coù) - Phaân loaïi thaønh röøng khoäp thöa, röøng thöôøng xanh hoaëc röøng

hoãn giao tuøy thuoäc möùc ñoä chieám öu theá hay khoâng.

Daïng thöïc vaät che phuû maët ñaát (neáu coù) - Xaùc ñònh möùc ñoä chieám öu theá cuûa tre,

coû hay caây buïi taïi ñòa ñieåm tính ñöôïc xaùc ñònh theo 3 möùc ñoä (khoâng coù, coù, chieám

öu theá). Tình traïng chaùy röøng taïi ñòa ñieåm tính cuõng ñöôïc xaùc ñònh theo caùc möùc ñoä

Muïc 4 - Phöông phaùp

10

töông töï.

Ñoä che phuû - Xaùc ñònh % möùc ñoä che phuû taïi ñieåm tính Coâng. Taïi caùc ñieåm coù röøng

khoäp thöa chieám öu theá thì xaùc ñònh ñoä che phuû theo giaû ñònh laù vaãn coøn ôû treân caây.

Khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc - Xaùc ñònh khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc, nöôùc tuø hay

nöôùc chaûy ôû möùc ñoä chi tieát nhaát coù theå ñöôïc, ví duï nhö nghieân cöùu veà tình traïng

cuûa soâng suoái trong vuøng khaûo saùt, xaùc ñònh khoaûng caùch töông ñoái, coù theå söû duïng

baûn ñoà ñeå xaùc ñònh neáu caàn thieát. Khoâng tính tôùi caùc doøng soâng, suoái bò khoâ caïn.

Do thôøi gian ñieàu tra ñöôïc tieán haønh vaøo cuoái muøa khoâ, ñaëc bieät trong naêm nay laïi

bò khoâ haïn hôn (hieän töôïng El Nino) neân nhöõng nôi coù nöôùc ñöôïc coi laø seõ coù nöôùc

thöôøng xuyeân. Trong tröôøng hôïp ñoùù, khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân seõ

ñöôïc coi laø bieán soá.

Khoaûng caùch ñeán khu daân cö - Xaùc ñònh khoaûng caùch ñeán khu vöïc thöôøng xuyeân coù

daân sinh soáng baèng caùch ñieàu tra, duøng baûn ñoà hoaëc tìm hieåu qua ngöôøi daãn ñöôøng

vaø daân ñòa phöông.

Vieäc chaên thaû gia suùc - Ghi nhaän hieän töôïng chaên thaû gia suùc trong vuøng

Trong quaù trình ñieàu tra khoâng tieán haønh ghi nhaän caùc bieán soá sinh caûnh chi tieát

hôn nöõa, phaàn do tính chaát ñôn giaûn cuûa phöông phaùp, phaàn do treân thöïc teá ñieåm

tính thöôøng ôû caùch xa nôi coù tieáng Coâng. Khaû naêng naøy ñöôïc thaûo luaän ôû muïc 7.2.

Do coù theå nghe ñöôïc tieáng Coâng trong khoaûng caùch lôùn neân caùc ñieåm tính ñöôïc boá

trí caùch nhau khoâng döôùi 2 km. Taïi moät soá ñieåm coù tieán haønh tính ñuùp nhöng caùc

soá lieäu naøy ñöôïc phaân tích rieâng.

Vò trí caùc ñieåm tính ñöôïc löïa choïn khoâng theo heä thoáng cuõng khoâng mang tính chaát

ngaãu nhieân. Ñoù laø do nhu caàu phaûi ñieàu tra nhieàu ñòa ñieåm cuõng nhö do muïc ñích

chính cuûa cuoäc ñieàu tra laø xaùc ñònh söï coù maët cuûa Coâng trong moät vuøng dieän tích

caøng lôùn caøng toát, vaø ñeå ñieàu tra veà ñieàu kieän vuøng cö truù cuûa Coâng. Muïc ñích chính

ñaàu tieân seõ ñaït ñöôïc khi chuùng ta choïn caøng nhieàu ñieåm caøng toát, trong khi muïc

ñích chính thöù hai seõ ñöôïc thöïc hieän baèng caùch thu thaäp caøng nhieàu soá lieäu ñoäc laäp

caøng toát.

Chuùng toâi ñaõ tieán haønh tính toaùn ñoàng thôøi moät luùc taïi caùc ñieåm tính theo 3 nhoùm

ñieàu tra (moãi nhoùm coù 2 ngöôøi) vaøo luùc saùng sôùm vaø chieàu toái. Ñeå baûo ñaûm khoaûng

caùch giöõa caùc ñieåm tính vaø thôøi gian tính neân ñaõ söû duïng xe zeep ñeå di chuyeån caùc

nhoùm trong caùc khu caém traïi. Caùc nhoùm ñöôïc chuyeån ñeán ñieåm tính tröôùc giôø tính

vaøo buoåi saùng vaø chieàu. Vieäc söû duïng xe zeep ñeå phuïc vuï cho quaù trình ñieàu tra coù

theå gaây aûnh höôûng ñeán keát quaû thu ñöôïc do chæ coù theå tieán haønh ñieàu tra ôû nhöõng

nôi xe coù theå ñeán ñöôïc. Caùc nhoùm ñieàu tra cuõng coù theå ñi boä töø choã döøng xe tôùi caùc

ñieåm tính, nhöng ít khi coù khaû naêng ñi boä xa hôn 1 km keå töø choã xe ñoã. Töông töï,

söï xuaát hieän cuûa xe cuõng coù theå laøm aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa Coâng, cuï theå laø

coù khaû naêng laøm giaûm tieáng keâu. Caùc keát quaû phaân tích cuõng ñaõ xem xeùt ñeán caû

nhöõng vaán ñeà naøy.

Khi tieán haønh phaân tích tieáng keâu caàn löu yù tôùi nhieàu vaán ñeà khaùc nöõa ngoaøi nhöõng

vaán ñeà neâu treân. Caùc giaû ñònh ñöôïc thöøa nhaän ôû ñaây phuï thuoäc nhieàu vaøo vieäc giaûi

thích caùc tö lieäu thu nhaän ñöôïc, vaø ñaõ ñöôïc Bibby vaø coäng söï (1992) cuõng nhö

Muïc 4 - Phöông phaùp

11

Stewart-Cox vaø Quinnel (1996), Garton (1997) vaø Gates (1996) ñeà caäp ñeán khi baøn

luaän veà caùc ñieåm tính noùi chung, cuõng nhö veà boä Gaø noùi rieâng. Trong baùo caùo naøy,

nhöõng vaán ñeà coøn bò haïn cheá seõ ñöôïc chuùng toâi ñeà caäp tôùi trong phaàn keát quaû vaø

caùc chöông thaûo luaän.

4.2. Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc

Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc tìm thaáy trong quaù trình ñieàu tra ñaõ ñöôïc ghi laïi ôû töøng

ñieåm caém traïi. Khoâng thu thaäp caùc soá lieäu veà ñònh löôïng.

4.3. Xaùc ñònh caùc ñieåm caém traïi vaø ñòa hình ñi laïi

Caùc ñieåm caém traïi ñöôïc ñoaøn khaûo saùt quan taâm vaø ñöôïc coi laø coù nhieàu trieån voïng

coù Coâng ñöôïc xaùc ñònh treân caùc baûn ñoà thaûm thöïc vaät röøng hieän coù ôû Vieän Ñieàu tra

Quy hoaïch Röøng, caùc baûn ñoà ñòa hình (Cuïc baûn ñoà, tyû leä 1:50.000) vaø caùc baûn ñoà söû

duïng ñaát (MPI vaø caùc nguoàn khaùc 1996). Sau ñoù, caùc ñieåm naøy ñöôïc xeáp thöù töï öu

tieân döïa khaû naêng coù söï taäp trung Coâng caên cöù vaøo caùc thoâng tin hieän coù veà taäp

quaùn söû duïng vuøng soáng, ví duï caùc vuøng coù röøng, ñòa hình gaàn soâng suoái, ít coù daân

cö sinh soáng, vaø nhöõng nôi tröôùc ñaây ñaõ coù tìm thaáy Coâng ôû Dak Lak (xem muïc 1.2).

Ñoaøn khaûo saùt ñaõ caém traïi taïi moãi ñieåm trong thôøi gian töø 1-4 ngaøy. Ñoù laø nhöõng nôi

coù nguoàn nöôùc baûo ñaûm sinh hoaït thuaän tieän.

4.4. Phaân tích soá lieäu

Vieäc phaân tích soá lieäu ñöôïc tieán haønh treân chöông trình Excel Version 97 (Microsoft

1997) vaø SPSS version 7.0 (SPSS Inc. 1995). Söû duïng chöông trình veõ baûn ñoà treân

maùy vi tính (MapInfo Corporation 1995, verson 4.0) ñeå laøm caùc loaïi baûn ñoà. Tính

toaùn vôùi caùc tham soá coù 2 soá leû. Caùc keát quaû ñöôïc coi laø coù yù nghóa neáu p < 0.05 vaø

coù yù nghóa cao neáu p < 0.01. Möùc ñoä ñaùng tin caäy thöïc söï ñoái vôùi caùc keát quaû phaân

tích ñeàu ñöôïc trình baøy roõ.

12

5. Moâ taû ñieåm ñieàu tra

Trong quaù trình ñieàu tra, ñoaøn ñaõ caém traïi taïi 26 ñieåm. Vò trí caùc ñieåm naøy ñöôïc ghi

roõ treân Baûn ñoà 4. Baûng 1 moâ taû ngaén goïn caùc ñaëc ñieåm veà sinh caûnh chính cuûa caùc

ñieåm caém traïi ñoù. Taïi caùc ñòa ñieåm coù nguoàn nöôùc bò haïn cheá trong muøa khoâ, chuùng

toâi coù ghi roõ teân cuûa caùc doøng suoái chính nôi vaãn coù nöôùc chaûy qua. Phuï luïc I neâu

vò trí cuûa caùc ñieåm, keøm theo teân chính xaùc cuûa caùc ñôn vò haønh chính, toïa ñoä ñòa

lyù vaø thôøi gian ñieàu tra. Coù ghi maõ soá vuøng cho caùc ñieåm ñieàu tra.

Phaàn lôùn caùc ñieåm caém traïi khoâng phaûi laø caùc khu vöïc ñòa lyù rieâng bieät cho neân vieäc

xaùc ñònh teân coù khoù khaên. Töông töï, caùc ñòa ñieåm caém traïi khoâng ñöôïc ñieàu tra moät

caùch coù heä thoáng (xem phaàn phöông phaùp), do ñoù, caùc soá lieäu veà sinh caûnh khoâng

mang tính ñònh löôïng. Ñoàng thôøi, vieäc mieâu taû chi tieát ñònh löôïng veà caùc ñieåm khaûo

saùt khoâng ñöôïc coi laø caàn thieát.

Baûng 1: Caùc ñaëc ñieåm chính cuûa caùc ñieåm caém traïi. Trong baûng neâu teân caùc huyeän,

sinh caûnh chuû yeáu, thöù yeáu, söï toàn taïi cuûa nguoàn nöôùc trong muøa khoâ, vuøng daân cö

vaø ñoä cao töông ñoái. Vò trí chính xaùc cuûa caùc ñieåm ñöôïc ghi ôû phuï luïc 1 vaø baûn ñoà

4.

TT Huyeän Sinh caûnh chuû yeáu Sinh caûnh thöù yeáu Nguoàn nöôùc vaøo muøa khoâ Söï hieän dieän cuœa daân Ñoä cao (m, a.s.l.)

1 Ea Sup/Ea H’leo röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái raát ít (Ea Khal, Ea W) raát ít 200-400

2 Ea H’leo röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái raát ít (Ea Puk, Ea Rok) ít 200-400

3 Ea H’leo röøng hoãn giao röøng khoäp thöa, ven soâng coù nöôùc (Ea Hiao, Ea You) nhieàu 400-600

4 Krong Nang röøng thöôøng xanh röøng hoãn giao, ñaát troàng coù nöôùc nhieàu 500-800

5 Cu M’ga / Ea Sup röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái ít (Ea Keu) ít 200-400

6 Ea Sup röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái ít (Serepok) trung bình ñeán nhieàu 200-300

7 Ea Sup röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái ít (Ea Khal, Ea H’Leo) raát ít ñeán trung bình 200-300

8 Ea Sup röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái ít (Ya Lop) raát ít ñeán trung bình 200-300

9 Ea Sup röøng khoäp thöa röøng hoãn giao khoâng co raát ít 300-400

10 Buoân Ñoân röøng khoäp thöa röøng hoãn giao ven soâng raát ít (Dak Chua) ít 200-400

11 Dak R’Lap röøng thöôøng xanh traûng co nhieàu ít 600-100

12 Dak R’Lap röøng thöôøng xanh röøng tre nhieàu ít ñeán trung bình 600-800

13 Dak Mil röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái raát ít (Dak Dam) raát ít 200-300

14 Dak Mil röøng thöôøng xanh moät soá traûng co nhieàu ít 700-1000

15 Cu Jut/Buoân Ñoân röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái raát ít (Dak Ken, Dak Lao) raát ít 200-300

16 M’ Drak röøng thöôøng xanh röøng hoãn giao, traûng co nhieàu ít 700-1000

17 Krong No röøng hoãn giao röøng ven soâng suoái, tre töông ñoái haïn cheá (Ea Krong No) trung bình 400-500

18 Lak röøng hoãn giao röøng thöôøng xanh, ñaát troàng nhieàu nhieàu 300-600

19 Lak röøng hoãn giao röøng thöôøng xanh, ñaát troàng nhieàu nhieàu 300-600

20 Krong No röøng hoãn giao röøng thöôøng xanh nhieàu nhieàu 300-500

21 Krong No röøng hoãn giao röøng ven soâng suoái nhieàu nhieàu 200-400

22 Krong No röøng hoãn giao, ñaát troàng luùa nöôùc nhieàu nhieàu 200-400

23 Krong No röøng hoãn giao röøng thöôøng xanh nhieàu nhieàu 200-500

24 Ea Ka röøng hoãn giao, traûng co röøng khoäp thöa coù nöôùc ít ñeán trung bình 200-500

25 Ea Sup röøng khoäp thöa röøng ven soâng suoái raát ít (Ea H’Leo) raát ít 200-300

13

6. Keát quaû ñieàu tra

6.1. Toång quan

Ñaõ tieán haønh tính Coâng ôû 161 ñieåm tính ñoäc laäp taïi 26 nôi caém traïi ôû tænh Dak Lak.

Keát quaû ñaõ phaùt hieän ñöôïc Coâng ôû 66 ñieåm tính taïi 13 nôi caém traïi. Toång soá Coâng

ghi nhaän taïi caùc vuøng ñoù toái thieåu laø 187 con treân cô sôû phaân tích 356 tieáng keâu ñaõ

nghe ñöôïc (hoaëc quan saùt tröïc tieáp). Soá Coâng trung bình ôû moãi ñieåm tính laø 2.21 (sai

soá / S.E.= 0.32, giôùi haïn 0-23), soá löôïng trung bình toái thieåu taïi moãi ñieåm laø 1.16

(S.E.= 0.15, giôùi haïn 0-7).

Vieäc phaân tích soá lieäu ñöôïc thöïc hieän theo 3 chæ soá khaùc nhau. Tröôùc tieân thöïc hieän

pheùp phaân tích ñôn giaûn veà hieän traïng Coâng theo ñieåm tính. Thöù hai laø phaân tích

vieäc söû duïng vuøng soáng vaø sau cuøng laø phaân tích döïa treân baûn ñoà ñeå tieán haønh döï

baùo söï phaân boá Coâng vaø döï baùo maät ñoä tieàm naêng cuûa chuùng ôû Dak Lak.

6.2. Hieän traïng Coâng theo ñieåm tính

Baûng 2 cho thaáy keát quaû ñieàu tra Coâng taïi caùc ñieåm, soá löôïng caùc ñieåm tính naèm ñoäc

laäp xung quanh nôi caém traïi, vaø soá löôïng caùc ñieåm tính maø taïi ñoù ñaõ phaùt hieän thaáy

Coâng, cuøng soá löôïng Coâng trung bình ñaõ bieát. Tuy nhieân chæ soá trung bình naøy chæ

cho ta bieát laø coù Coâng xuaát hieän chöù khoâng mang tính chaát ñònh löôïng nhö khi tính

maät ñoä. Caùc keát quaû ôû ñaây khoâng cho bieát maät ñoä töông ñoái cuûa Coâng taïi caùc ñieåm

do soá lieäu khoâng ñöôïc thu thaäp moät caùch heä thoáng. Caùc keát quaû thu ñöôïc chæ cho

bieát caùc ñieåm ñöôïc xaùc ñònh laø coù Coâng qua quaù trình ñieàu tra. Vò trí chính xaùc cuûa

töøng ñieåm tính ñaõ xaùc ñònh laø coù Coâng ñöôïc theå hieän ôû Phuï luïc 2. Chi tieát veà töøng

ñieåm vaø vò trí chính xaùc cuûa töøng ñieåm ñöôïc neâu trong Baûng 1 vaø Phuï luïc 1. Vò trí

caùc ñieåm ñöôïc ghi treân Baûn ñoà 4.

Muïc 6 - Keát quaû

14

Baûng 2 : Hieän dieän cuûa Coâng theo töøng ñòa ñieåm caém traïi. Trong baœng ñaõ neâu roõ soá

ñòa ñieåm (xem Baûng 1), huyeän/nôi caém traïi, toång soá ñieåm tính ôû moãi ñieåm caém traïi,

soá löôïng caùc ñòa ñieåm ñöôïc xaùc ñònh coù Coâng, soá löôïng Coâng trung bình toái thieåu ôû

moãi ñieåm tính. Thöù töï caùc ñieåm caém traïi ñöôïc ghi theo soá Coâng trung bình giaûm

daàn.

So saùnh soá löôïng Coâng taïi caùc ñieåm caém traïi (Baûng 2) vôùi soá ñieåm tính ñöôïc moâ taû

ôû Baûng 1, chuùng ta coù theå thaáy raèng caùc ñieåm ghi nhaän coù Coâng thöôøng laø röøng

khoäp thöa, gaàn nguoàn nöôùc vaø coù daân cö thöa thôùt. Taàm quan troïng cuûa caùc ñieåm

ñaëc bieät ñöôïc ñeà caäp chi tieát trong phaàn 7.1 vaø 8.2.

6.3. Söû duïng vuøng soáng

6.3.1. Phaân tích soá lieäu

Pheùp hoài quy phöùc ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi sinh

caûnh ñoái vôùi söï hieän dieän cuûa Coâng. Do coù quaù nhieàu bieán soá coù khaû naêng gaây aûnh

höôûng ñeán söï hieän dieän cuûa Coâng neân chuùng ta phaûi söû duïng phöông phaùp phaân

tích cho pheùp xem xeùt caùc yeáu toá ñoù moät caùch ñoàng boä. Pheùp hoài quy phöùc

(Fry1993) laø moät coâng cuï raát höõu hieäu cho pheùp chuùng ta so saùnh ñoàng thôøi moái

quan heä giöõa nhieàu bieán soá vôùi moät bieán soá ñoäc laäp. Phöông phaùp naøy heát söùc höõu

ích khi bieán soá ñoäc laäp naøy laïi bò aûnh höôûng maïnh cuûa nhieàu bieán soá ñoäc laäp khaùc.

Ñaàu tieân, chuùng toâi truy caäp ñoàng thôøi 3 bieán soá ñoäc laäp laø kieåu röøng, khoaûng caùch

ñeán nguoàn nöôùc vaø khoaûng caùch ñeán khu daân cö. Trong quaù trình ñieàu tra thöïc ñòa

chuùng toâi löïa choïn 3 bieán soá naøy vì thaáy raèng ñaây coù theå laø nhöõng bieán soá quan

troïng. Keát quaû cho thaáy caû 3 bieán soá naøy ñeàu coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán soá löôïng

Coâng ghi nhaän ñöôïc trong quaù trình ñieàu tra (Röøng: Vuøng bieán thieân: β = 0.453,

chuaån: t = 6.452, xaùc suaát: p = 0.000; Khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc: β = - 0.261, t =-3.594, p = 0.00; Khoaûng caùch ñeán khu daân cö: β = 0.183, t = 2.499, p = 0.013; Ñoä

leäch chuaån : R2

= 0.242; Chuaån: F3,156

= 16.642; Xaùc suaát: p = 0.000). Soá löôïng Coâng

25 Ea Sup 12 9 3.08 0.74

1 Ea H’Leo / Ea Sup 11 9 2.91 0.79

7 Ea Sup 11 10 2.91 0.67

2 Ea H’Leo 13 8 1.62 0.46

5 Cu M’Ga, Ea Sup 11 5 1.45 0.61

8 Ea Sup 10 3 1.40 0.72

3 Ea H’Leo 3 2 1.33 0.88

13 Dak Mil 11 8 1.27 0.33

24 Ea Ka 4 2 1.00 0.71

15 Cu Jut / Buoân Ñoân 6 2 0.67 0.49

10 Buoân Ñoân 5 2 0.40 0.24

6 Ea Sup 14 4 0.29 0.13

11 Dak R’Lap 11 2 0.27 0.19

4 Krong Nang 4 0 0 0

9 Ea Sup 4 0 0 0

12 Dak R’Lap 8 0 0 0

14 Dak Mil 3 0 0 0

16 M’Drak 5 0 0 0

17 Krong No 7 0 0 0

18 Lak 1 0 0 0

19 Lak 1 0 0 0

20 Krong No 1 0 0 0

21 Krong No 2 0 0 0

22 Krong No 1 0 0 0

23 Krong No 2 0 0 0

Soá ñieåm

caém traïi

Huyeän/nôi

caém traïi

Toång soá

ñieåm tính

Toång soá ñieåm

tính coù Coâng

Soá Coâng trung bình Sai soá trung bình

15

Muïc 6 - Keát quaû

ghi nhaän ñöôïc tyû leä nghòch vôùi khoaûng caùch ñeán khu daân cö vaø tyû leä thuaän vôùi

khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc. Soá löôïng Coâng lôùn nhaát ghi nhaän ñöôïc ôû röøng khoäp

thöa vaø tieáp theo ñoù laø ôû röøng hoãn giao, roài ñeán röøng thöôøng xanh.

Khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc sau ñoù ñöôïc thay baèng bieán soá ‘coù nöôùc trong phaïm

vi 2 km’ vaø khoaûng caùch ñeán khu daân cö cuõng ñöôïc thay baèng bieán soá ‘coù daân trong

phaïm vi 2 km’. Chuùng toâi cuõng thöïc hieän pheùp phaân tích hoài quy phöùc töông töï cho

caû bieán soá kieåu röøng. Keát quaû phaân tích cuõng cho thaáy moái quan heä quan troïng giöõa

caùc bieán soá (röøng: β = 0.453, t = 6.452, p = 0.000; söï xuaát hieän nguoàn nöôùc trong

phaïm vi 2 km: β = 0.332, t = 4.628, p = 0.000; söï xuaát hieän con ngöôøi trong phaïm vi

2 km:β = -0.242, t = -3.454, p = 0.001; Ñoä leäch chuaån: R2

= 0.288, F3,156

= 21.035, p

= 0.000). Ñoä leäch chuaån cho thaáy vieäc söû duïng caùc yeáu toá naøy cho keát quaû toát hôn

laø duøng khoaûng caùch thöïc ñeå phaân tích. Soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc coù moái quan

heä tyû leä thuaän vôùi vôùi söï xuaát hieän nguoàn nöôùc vaø coù quan heä tyû leä nghòch vôùi söï

xuaát hieän vuøng cö daân. Ñoàng thôøi, soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc ñaït möùc cao nhaát

ôû vuøng röøng khoäp thöa, sau ñoù môùi ñeán röøng hoãn giao vaø cuoái cuøng laø röøng thöôøng

xanh.

Tieáp theo ñoù, chuùng toâi tieán haønh kieåm tra aûnh höôûng cuûa caùc bieán soá veà sinh caûnh.

Caùc bieán soá sau ñaây ñöôïc truy caäp ñoàng thôøi cuøng moät luùc vaø ñoái chieáu laïi vôùi soá

löôïng Coâng toái thieåu ghi nhaän ñöôïc:

• Daïng röøng (röøng khoäp thöa, röøng hoãn giao, röøng thöôøng xanh)

• Söï hieän dieän cuûa con ngöôøi trong phaïm vi 2 km

• Söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km

• Tre nöùa (coù, khoâng coù, phoå bieán)

• Traûng coû (coù, khoâng coù, phoå bieán)

• Hieän töôïng lôùp phuû maët ñaát bò ñoát chaùy (coù, khoâng coù, phoå bieán)

• Caây buïi (coù, khoâng coù, phoå bieán)

• Ñaát troàng troït (coù, khoâng coù, phoå bieán)

Heä soá ñoä leäch chuaån trong truöôøng hôïp naøy raát quan troïng vaø cho thaáy ñaây laø

phöông thöùc toát hôn so vôùi caùc moâ hình tröôùc ( R2

= 0.329, F8,123

= 7.549, p = 0.000),

tuy nhieân chæ coù 3 bieán soá goác (röøng, nöôùc vaø con ngöôøi) laø coù aûnh höôûng ñaùng keå.

Sau khi ñaõ caân nhaéc tôùi caùc bieán soá naøy, caùc yeáu toá coøn laïi khoâng coøn aûnh höôûng

gì lôùn. Keát quaû ñieàu tra ñöôïc neâu döôùi ñaây:

• Daïng röøng (β = 0.487, t = 5.528, p = 0.000)

• Söï hieän dieän cuûa con ngöôøi trong phaïm vi 2 km (β = -0.288, t = -3.132, p =

0.002)

• Söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km (β = 0.400, t = 4.968, p =

0.000)

Muïc 6 - Keát quaû

16

• Röøng tre nöùa (β = 0.028, t = 0.338, p = 0.736)

• Traûng coû (β = 0.026, t = 0.323, p = 0.747)

• Lôùp phuû maët ñaát (β = -0.055, t = -0.594, p = 0.554)

• Caây buïi (β = 0.115, t = 1.450, p = 0.149)

• Ñaát troàng troït (β = 0.084, t = 0.913, p = 0.363)

Ñeå nghieân cöùu theâm moái quan heä giöõa kieåu röøng vaø soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc,

chuùng toâi ñaõ söû duïng pheùp phaân tích hoài quy vôùi caùc bieán soá ‘coù nöôùc trong phaïm

vi 2 km’, ‘coù daân trong phaïm vi 2 km’, nhöng thay bieán soá ‘kieåu röøng’ baèng bieán soá

‘ñoä che phuû cuûa röøng’. Keát quaû phaân tích cho thaáy ñoä che phuû coù moái quan heä tyû

leä nghòch vôùi soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc (ñoä che phuû: β = - 0.266, t = -2.889, p =

0.005; söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km: β = 0.321, t = 3.449, p =

0.001; söï hieän dieän cuûa con ngöôøi trong phaïm vi 2 km: β = - 0.396, t = - 4.228, p =

0.001; ñoä leäch chuaån: R2

= 0.221, F3,97

= 9.152, p = 0.000). Keát quaû ñoù cho thaáy raèng

ñoä che phuû cuûa röøng coù theå laø nguyeân nhaân taïo neân moái quan heä giöõa kieåu röøng vaø

Coâng.

Vieäc so saùnh caùc soá trung bình veà ñoä che phuû cuûa röøng giöõa caùc kieåu röøng khaùc

nhau phaàn naøo cuõng khaúng ñònh theâm nhaän ñònh naøy. Soá trung bình veà ñoä che phuû

cuûa töøng kieåu röøng coù keát quaû nhö sau: röøng khoäp thöa = 36.3% (sai soá chuaån: S.E.

= 1.5), röøng hoãn giao = 35.8% (S.E. = 4.3), röøng thöôøng xanh = 57.2% (S.E. = 4.4). Ñoä

che phuû thay ñoåi roõ reät giöõa caùc kieåu röøng (One-way ANOVA: F2,97

= 17.300, p =

0.000) trong khi ñoù pheùp kieåm tra post-hoc (Tukey HSD) cho thaáy ñoä che phuû ôû

röøng khoäp thöa vaø röøng hoãn giao khoâng khaùc bieät nhau nhieàu laém (p = 0.993)

nhöng caû hai loaïi röøng naøy ñeàu raát khaùc so vôùi röøng thöôøng xanh (p = 0.000).

AŒnh höôûng cuûa caùc bieán soá veà sinh caûnh ñoái vôùi söï xuaát hieän hoaëc khoâng xuaát hieän

cuûa Coâng ñöôïc kieåm chöùng baèng pheùp hoài quy logic phöùc. Phöông thöùc naøy ñöôïc

thöïc hieän theo caùch töông töï nhö treân nhöng söû duïng moät bieán soá ñoäc laäp phaân ñoâi

- trong tröôøng hôïp naøy laø söï xuaát hieän hoaëc vaéng maët cuûa Coâng trong moät laàn tính.

Caû 3 bieán soá (kieåu röøng, söï hieän dieän cuûa con ngöôøi vaø nguoàn nöôùc trong phaïm vi

2 km) ñöôïc xem xeùt ñoàng thôøi, vaø cho keát quaû töông öùng nhö khi kieåm tra theo soá

Coâng ñaõ ghi nhaän ñöôïc. Caû ba bieán soá laø kieåu röøng, söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc

vaø con ngöôøi ñeàu coù aûnh höôûng ñoái vôùi vieäc Coâng coù xuaát hieän hay khoâng xuaát hieän

(kieåu röøng β = -1.38, chuaån/ Wald = 25.93, p = 0.000, söï hieän dieän nguoàn nöôùc trong

phaïm vi 2 km: β = -1.93, Wald = 12.11, p = 0.001, söï hieän dieän cuûa con ngöôøi: β =1.31, Wald = 8.02, p = 0.005, ñoä leäch chuaån: χ2

3

= 46.99, p = 0.000).

Nhìn chung, keát quaû nghieân cöùu cho thaáy raèng moïi bieán soá veà sinh caûnh thu nhaän

ñöôïc (nhö kieåu röøng, ñoä che phuû vaø söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc vaø con ngöôøi) ñeàu

coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán caû 2 yeáu toá: söï hieän dieän cuûa Coâng taïi ñòa ñieåm ñieàu tra

vaø soá löôïng Coâng ñöôïc ghi nhaän trong quaù trình ñieàu tra.

17

Muïc 6 - Keát quaû

6.3.2. Nhöõng haïn cheá cuûa coâng taùc ñieàu tra

Trong toaøn boä noäi dung phaân tích treân ñaây, moãi moät ñieåm tính ñeàu ñöôïc xem xeùt

moät caùch ñoäc laäp (tröø nhöõng laàn tính ñuùp coù chuû yù). Ñeå ñaït ñöôïc keát quaû chính xaùc

theo phöông phaùp naøy, phaûi ñaûm baûo khoâng xaûy ra tình traïng tính ñuùp giöõa hai

ñieåm tính. Khoaûng caùch toái thieåu giöõa hai ñieåm tính ñöôïc choïn ôû möùc 2 km chính

laø ñeå traùnh hieän töôïng tính ñuùp hai laàn ñoàng thôøi vaø chuùng toâi cuõng giaû ñònh raèng

vieäc ñoù ñöôïc thöïc hieän theo ñuùng yù ñoà ñeà ra. Ñieàu khoù traùnh hôn laø vieäc tính ñuùp

giöõa hai laàn tính lieân tieáp nhau. Hai laàn tính lieân tieáp taïi moät ñòa ñieåm caém traïi ñeàu

tieán haønh ôû khoaûng caùch lôùn hôn 2 km so vôùi ñieåm tính laàn tính tröôùc vaø treân thöïc

teá caùc laàn tính vaøo buoåi saùng vaø chieàu ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng ñòa ñieåm khaùc nhau.

Tuy nhieân, Coâng coù theå di chuyeån trong phaïm vaøi caây soá trong ngaøy hoaëc ñeâm, vaø

do vaäy coù theå xaåy ra khaû naêng tính ñuùp. Indrawan trong khi nghieân cöùu Coâng ôû Java

(Indrawan 1995) ñaõ coù nhaän xeùt raèng caùc con ñöïc trong muøa sinh saûn (laø nhöõng con

coù tieáng keâu troäi haún leân trong laàn ñieàu tra naøy, xem phaàn döôùi ñaây) thöôøng chieám

cöù moät khu vöïc nhaát ñònh. Ñieàu naøy coù theå ñöa tôùi keát luaän (maëc daàu chöa khaúng

ñònh) ít nhaát caùc con ñöïc thöôøng khoâng di chuyeån qua caùc khoaûng caùch lôùn trong

moät thôøi gian ngaén, do vaäy khoù coù khaû naêng tính ñuùp.

Vieäc söû duïng soá Coâng toái thieåu ghi nhaän ñöôïc ñeå so saùnh aûnh höôûng cuûa caùc bieán

soá veà sinh caûnh ñaõ daãn ñeán nhieàu giaû ñònh quan troïng hôn. Ñaëc bieät, neáu Coâng xuaát

hieän vaø coù tieáng keâu ñoäc laäp vôùi caùc con khaùc thì coù theå giuùp ta traùnh ñöôïc vieäc tính

ñuùp trong moät laàn tính. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñöa tôùi caâu hoûi laø lieäu soá löôïng Coâng

ñöôïc ghi nhaän coù phaûn aùnh soá löôïng Coâng ñaõ thöïc söï nghieân cöùu cuûa Indrawan

(l.939 tieáng keâu reân ræ so vôùi 71 tieáng keâu thuoäc loaïi khaùc). Trong laàn ñieàu tra naøy,

chuùng toâi ghi nhaän ñöôïc 342 tieáng keâu reân ræ vaø 14 tieáng keâu thuoäc loaïi khaùc. Trong

coâng trình nghieân cöùu cuûa Indrawan, döïa vaøo tieáng keâu cuûa nhöõng con ñaõ quan saùt

ñöôïc vaø theo doõi quaù trình Coâng nguû veà ñeâm, ñaõ ñi ñeán keát luaän cho raèng tieáng keâu

reân ræ thöôøng laø cuûa con ñöïc ñang trong muøa sinh saûn. Ñieàu naøy cho thaáy raèng keát

quaû phaân tích trong laàn ñieàu tra naøy chuû yeáu döïa treân vieäc nghieân cöùu caùc con ñöïc

tröôûng thaønh, haïn cheá ñeán möùc toái thieåu tieáng keâu cuûa con caùi vaø con ñöïc ngoaøi

muøa sinh saûn. Caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây cuõng cho thaáy raèng söï coù maët cuûa con ñöïc

ngoaøi muøa sinh saûn vaø con caùi coù moái lieân heä tuyeán tính vôùi caùc con ñöïc trong muøa

sinh saûn (Indrawan 1995). Töø ñoù ngöôøi ta thaáy raèng neáu taát caû con ñöïc trong muøa

sinh saûn, neáu coù xuaát hieän, thì ñeàu keâu, vaø tieáng keâu cuûa con ñöïc coù theå ñöôïc coi

laø con soá chæ maät ñoä chung cuûa Coâng trong vuøng.

Giaû ñònh thöù hai laø caùc con ñöïc keâu khi chuùng xuaát hieän, vaø tieáng keâu cuûa chuùng

ñoäc laäp vôùi caùc con khaùc. Giaû ñònh naøy ñaõ ñöôïc nghieân cöùu trong caùc coâng trình

tröôùc ñaây (Indrawan 1995, Stewart-Cox vaø Quinnel 1996), ñoàng thôøi cuõng ñöôïc

nghieân cöùu trong cuoäc ñieàu tra laàn naøy cuûa chuùng toâi. Stewart-Cox vaø Quinnel

(1990) vaø Indrawan (1995) ñeàu ñaõ thöïc hieän vieäc ñeám laëp laïi moät caùch coù heä thoáng

vaø caû hai ñeàu cho raèng giöõa hai laàn tính ñeàu coù moät vaøi thay ñoåi nhaát ñònh (ñieàu naøy

cho thaáy khoâng phaûi taát caû Coâng xuaát hieän ñeàu keâu vaø chuùng coù di chuyeån), nhöng

soá löôïng maãu ñieàu tra (töùc soá löôïng caùc ñieåm ñoäc laäp) ñeàu raát nhoû trong caû hai

tröôøng hôïp. Trong nghieân cöùu cuûa mình chuùng toâi ñaõ thöïc hieän 8 laàn tính laëp laïi (taïi

caùc ñieåm coù moät hoaëc nhieàu Coâng xuaát hieän trong laàn tính ñaàu). Chuùng toâi tieán

haønh kieåm chöùng veà tính laëp laïi (Lessells vaø Boag 1987) treân caùc soá lieäu thu ñöôïc.

Vieäc kieåm chöùng, maëc daàu chæ ñöôïc thöïc hieän vôùi loâ maãu nhoû ñaõ cho thaáy caùc keát

quaû tìm ñöôïc coù tính laëp laïi raát lôùn (One-way ANOVA: F7,15

= 7.992, p = 0.004). Ñieàu

ñoù cho thaáy chæ 22% söï bieán thieân trong caùc laàn tính laø do söï bieán thieân trong tieáng

keâu cuûa nhöõng caù theå coù maët luùc ñoù.

Muïc 6 - Keát quaû

18

Keát quaû nghieân cöùu cuûa Stewart-Cox vaø Quinnel (1996) cho raèng tieáng keâu cuûa Coâng

mang tính xaõ hoäi (nghóa laø ôû moät nôi naøo ñoù, taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù, neáu caøng coù

nhieàu Coâng hieän dieän thì caøng coù nhieàu con cuøng keâu), maëc duø chöa coù ñuû soá lieäu

ñeå chöùng minh roõ ñieàu naøy. Trong chöông trình nghieân cöùu cuûa mình, chuùng toâi ñaõ

tieán haønh nghieân cöùu tính xaõ hoäi trong tieáng keâu cuûa Coâng baèng caùch so saùnh soá

löôïng toái thieåu Coâng xuaát hieän vaø soá löôïng tieáng keâu trung bình cuûa töøng con (taát caû

soá löôïng cuûa nhöõng con ñaõ gaëp chia cho soá löôïng toái thieåu cuûa Coâng). Keát quaû phaân

tích cho thaáy raèng soá löôïng tieáng keâu trung bình cuûa töøng con ñaõ coù quan heä roõ vôùi

soá löôïng toái thieåu Coâng xuaát hieän. Khi soá löôïng toái thieåu Coâng xuaát hieän taêng leân,

soá löôïng trung bình tieáng keâu cuûa moãi con taêng leân (Heä soá töông quan Pearson =

0.397, p = 0.001, n = 66). Moái quan heä ôû ñaây khoâng ñöôïc theå hieän moät caùch maïnh

meõ, nhöng keát quaû cho thaáy raèng tieáng keâu cuûa Coâng mang tính baày ñaøn. Tuy

nhieân, khi Coâng xuaát hieän vôùi soá löôïng ít thì khoâng haún taát caû chuùng ñeàu keâu leân,

song ngöôøi ta cho raèng neáu khi soá löôïng nhieàu hôn thì chuùng keâu nhieàu hôn. Ñieàu

naøy ñöôïc thaûo luaän ôû muïc 7.2. Khaû naêng cho raèng tieáng keâu cuûa Coâng mang tính xaõ

hoäi khoâng coù nghóa laø neáu ít con hieän dieän thì chuùng seõ khoâng keâu gì caû, maø chæ

ñôn giaûn laø khi coù nhieàu con hieän dieän thì chuùng keâu nhieàu hôn. Nhìn vaøo ñöôøng

hoài quy bieåu dieãn tieáng keâu trung bình cuûa töøng con so vôùi soá con hieän dieän toái

thieåu, chuùng ta coù theå thaáy moãi khi chæ coù moät con xuaát hieän thì soá löôïng trung bình

tieáng keâu cuûa moãi con laø khoaûng 1,5/ con, song khi coù 8 con xuaát hieän thì con soá

naøy taêng leân thaønh 2,5/ con.

Caùc bieän phaùp ñöôïc söû duïng nhaèm laøm giaûm khaû naêng tính ñuùp soá löôïng Coâng taïi

moät ñieåm tính ñöôïc thaûo luaän trong muïc 4.1.

Keát quaû nghieân cöùu (caû trong laàn ñieàu tra naøy vaø trong caùc coâng trình tröôùc ñaây) veà

caùc giaû ñònh caên baûn cuûa quaù trình phaân tích hieän coøn chöa ñuû ñeå ñi ñeán keát luaän.

Phaïm vi sai soá vaãn coøn khoù hình dung. Tuy nhieân, ngöôøi ta thaáy raèng moïi sai soá

phaùt sinh do duøng sai giaû ñònh seõ laø caùc sai soá loaïi I nhieàu hôn laø sai soá loaïi II (giaû

thieát caùc sai soá laø voâ hieäu).AŒnh höôûng cuûa sai soá seõ ñöôïc giaûm bôùt neáu caùc sai soá naøy

khoâng thay ñoåi trong moïi ñieàu kieän sinh caûnh vaø khi coù theå thu thaäp ñöôïc maãu vôùi

moät soá löôïng lôùn caùc soá lieäu ñoäc laäp. Toaøn boä söï phaân tích chæ ñoøi hoûi raèng caùc

thoâng tin ghi nhaän ñöôïc seõ ñöôïc duøng laøm chæ soá ñeå bieåu dieãn söï hieän dieän coù thöïc

thay vì duøng moät chæ soá tuyeät ñoái veà soá löôïng Coâng hieän dieän. Caùc keát quaû ñieàu tra

ñöôïc thaûo luaän trong boái caûnh coù theå duøng sai giaû ñònh.

6.4. Maät ñoä töông ñoái vaø söï phaân boá theo döï baùo

Keát quaû phaân tích trong muïc 6.3 ñaõ giuùp xaùc ñònh caùc yeáu toá cô baûn aûnh höôûng ñeán

söï phaân boá Coâng. Trong phaàn phaân tích naøy, chuùng toâi muoán söû duïng söï hieåu bieát

cuûa mình veà caùc yeáu toá cô baûn ñoù nhaèm döï baùo phaïm vi caùc sinh caûnh phuø hôïp vôùi

Coâng ôû Dak Lak, nghieân cöùu maät ñoä töông ñoái trong caùc loaïi sinh caûnh khaùc nhau

vaø xaùc ñònh giaù trò cuûa caùc khu vöïc vaø caùc loaïi sinh caûnh khaùc nhau.

Caùc yeáu toá ñöôïc phaùt hieän coù aûnh höôûng tôùi soá löôïng vaø söï hieän dieän cuûa Coâng ñöôïc

söû duïng ñeå phaân chia caùc sinh caûnh thaønh 12 loaïi khaùc nhau. Caùc loaïi sinh caûnh

naøy ñöôïc phaân chia theo: kieåu röøng, söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc vaø vuøng daân cö

trong phaïm vi 2 km. Baûng 3 cho chuùng ta thaáy caùc loaïi sinh caûnh vaø soá löôïng Coâng

trung bình (vôùi sai soá chuaån) ñaõ ghi nhaän ñöôïc taïi caùc ñieåm tính trong töøng loaïi sinh

caûnh. Soá löôïng ñieåm tính cuõng ñöôïc neâu trong baûng naøy. Coøn nhieàu loaïi sinh caûnh

hieän chöa coù ñieàu kieän ñieàu tra do caùc loaïi sinh caûnh naøy khoâng phoå bieán laém.

19

Muïc 6 - Keát quaû

Chuùng toâi seõ thaûo luaän veà aûnh höôûng cuûa vieäc thieáu soá lieäu naøy ñoái vôùi quaù trình

phaân tích trong phaàn döôùi ñaây.

Soá löôïng Coâng trung bình ghi nhaän ñöôïc taïi moãi sinh caûnh coù theå söû duïng laøm thöôùc

ño maät ñoä töông ñoái cuûa Coâng. Lyù do cuûa vieäc coi giaù trò trung bình laø chæ soá bieåu

thò soá löôïng chim thöïc söï hieän dieän cuõng gioáng nhö khi söû duïng soá löôïng ghi nhaän

ñöôïc taïi caùc ñieåm tính ñeå nghieân cöùu vieäc söû duïng vuøng soáng (muïc 6.3.2). Lyù do giaûi

thích vaø caùc ñieåm coøn bò haïn cheá cuûa laäp luaän ñoù ñaõ ñöôïc thaûo luaän kyõ trong muïc

ñoù. Chuùng toâi caûm thaáy coù ñaày ñuû cô sôû hôïp lyù ñeå cho raèng coù theå laáy soá löôïng

Coâng ghi nhaän ñöôïc ôû töøng ñieåm tính laøm chæ soá bieåu thò maät ñoä saùt thöïc. Trong

ñieàu kieän khoaûng caùch coù theå phaùt hieän tieáng Coâng keâu nhìn chung laø nhö nhau

trong moïi sinh caûnh (ví duï khoâng coù gì thay ñoåi khi coù hoaëc khoâng coù nguoàn nöôùc

ôû sinh caûnh vuøng ñieàu tra), khi ñoù soá löôïng Coâng trung bình ôû moãi sinh caûnh coù theå

ñöôïc söû duïng ñeå bieåu thò maät ñoä töông ñoái cuûa Coâng taïi ñoù.

Chuùng ta caàn löu yù raèng chuùng toâi khoâng chuû taâm söû duïng soá löôïng Coâng trung bình

ñaõ ñöôïc ghi nhaän ñeå xaùc ñònh maät ñoä tuyeät ñoái (soá Coâng treân moät ñôn vò dieän tích).

Laøm nhö vaäy seõ caàn phaûi ñöa theâm nhieàu giaû ñònh khaùc nhö: vuøng tính khoâng bò xe

coä ñi laïi, hoaëc ngöôøi quan saùt quaáy nhieãu, hoaëc taát caû caùc con ñöïc hieän dieän ñeàu

keâu (so ngöôïc laïi vôùi tyû leä phaàn traêm khoâng thay ñoåi cuûa caùc con caùi). Ngoaøi ra coøn

caàn phaûi boå xung theâm moät heä soá ñieàu chænh ñeå coù theå ñaùnh giaù soá löôïng chung cuûa

chuûng quaàn bao goàm caû con ñöïc vaø con caùi ngoaøi muøa sinh saûn. Vieäc söû duïng caùc

soá lieäu khaùc nhau veà maät ñoä töông ñoái (nhö thaûo luaän ôû muïc 6.3.2), seõ khoâng gaây

aûnh höôûng lôùn ñeán caùc keát quaû, laøm cho sai soá mang tính chaát khoâng ñoåi trong moïi

kieåu sinh caûnh. Hieän ít coù lyù do ñeå nghi ngôø raèng caùc sai soá naøy thay ñoåi tuyø thuoäc

vaøo töøng loaïi sinh caûnh.

Caùc keát quûa ñieàu tra cho thaáy raèng maät ñoä Coâng cao nhaát laø ôû röøng khoäp thöa vôùi

söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc vaø khoâng coù daân sinh soáng trong phaïm vi 2 km. Nôi

coù maät ñoä cao tieáp theo, tuy khoâng baèng moät nöûa, laø ôû sinh caûnh röøng hoãn giao, nôi

coù nguoàn nöôùc vaø khoâng coù daân trong phaïm vi 2 km. Trong tröôøng hôïp khoâng coù

nguoàn nöôùc thì maät ñoä ôû röøng khoäp thöa vaøo luùc khoâng coù daân seõ chæ baèng 1/5 khi

coù nguoàn nöôùc.

Sau ñoù, chuùng toâi coù laäp baûn ñoà tænh Dak Lak, söû duïng phöông phaùp chuyeân duïng

MapInfo, phieân baûn soá 4 (MapInfo Corporation 1995). Baûn ñoà naøy cho thaáy kieåu

sinh caûnh, nôi coù daân cö truù vaø soâng suoái, ñoàng thôøi trong ñoù cuõng ñaõ xaùc ñònh taát

caû caùc khu vöïc coù nöôùc vaø daân trong phaïm vi 2 km. Baûn ñoà cuõng ñaõ söû duïng tö lieäu

veà ñoä che phuû röøng, tình traïng söû duïng ñaát ñai vaø caùc soá lieäu veà soâng suoái töø caùc

loaïi baûn ñoà khaùc nhau hieän coù ôû Phoøng sinh thaùi vieãn thaùm thuoäc Vieän Sinh thaùi vaø

Taøi nguyeân Sinh vaät, Haø Noäi, 1998. Ñoä chính xaùc cuûa baûn ñoà roõ raøng ñaõ coù aûnh

höôûng ñeán caùc keát quaû. Caùc baûn ñoà veà thaûm thöïc vaät röøng vaø söû duïng ñaát döïa treân

soá lieäu thu thaäp naêm 1996. Baûn ñoà phaân boá daân cö môùi chæ ñöôïc xaùc ñònh theo caùc

vuøng lôùn vaø phaàn nhieàu ñaõ bò thay ñoåi do vieäc môû roäng khu vöïc daân cö trong

khoaûng 3 naêm trôû laïi ñaây (xem muïc 2.3). Baûn ñoà phaân boá caùc soâng suoái chính coù

vai troø raát quan troïng. Treân baûn ñoà naøy ñaõ theå hieän caùc doøng soâng vaø suoái chính, vaø

moät phaàn lôùn caùc con soâng, suoái naøy coù löu löôïng nöôùc theo muøa. Cuoäc ñieàu tra laàn

naøy ñöôïc toå chöùc vaøo muøa khoâ khi maø raát nhieàu con suoái coù treân baûn ñoà ñaõ bò khoâ

caïn. Chính vì theá chuùng toâi ñaõ laäp 2 loaïi baûn ñoà ñeå theå hieän caùc soâng suoái trong caû

muøa möa laãn muøa khoâ. Ñeå xaây döïng caùc baûn ñoà naøy, chuùng toâi phaûi döïa vaøo kieán

thöùc thöïc teá qua ñieàu tra thöïc ñòa. Ñoä chính xaùc cuûa caùc baûn ñoà vaø aûnh höôûng cuûa

Muïc 6 - Keát quaû

20

söï chính xaùc naøy ñoái vôùi caùc keát quaû phaân tích ñöôïc thaûo luaän trong phaàn döôùi ñaây

(muïc 7.3).

Chuùng toâi ñaõ laäp hai baûn ñoà moâ taû döï baùo phaân boá Coâng, trong ñoù coù thay theá caùc

daïng sinh caûnh baèng maät ñoä töông ñoái ñöôïc tính cho caùc daïng sinh caûnh ñoù. Moät

baûn ñoà (soá 5) söû duïng söï phaân boá toái thieåu caùc soâng suoái (trong muøa khoâ), baûn ñoà

thöù hai (soá 6) theå hieän söï phaân boá soâng suoái toái ña (trong muøa möa).

Caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp trong muøa khoâ neân hieän chuùng toâi hoaøn toaøn khoâng roõ

Coâng coù di chuyeån sang caùc khu vöïc khaùc trong muøa möa hay khoâng; treân thöïc teá

söï phaân boá cuûa chuùng coù theå chæ gioáng nhö söï phaân boá trong muøa khoâ (xem phaàn

döôùi ñaây). Tuy nhieân, chuùng toâi vaãn laäp hai baûn ñoà, tuy khoâng roõ veà vieäc söû duïng

vuøng soáng vaø söï phaân boá trong muøa möa, do vieäc suy ñoaùn caùc khu vöïc coù sinh

caûnh ñöôïc xaùc ñònh laø quan troïng trong muøa khoâ mang moät yù nghóa nhaát ñònh. Muïc

7.3 seõ thaûo luaän veà vaán ñeà naøy cuõng nhö veà caùc yeáu toá khaùc caàn ñöôïc xem xeùt khi

tham khaûo caùc baûn ñoà.

Baûng 3: Soá löôïng Coâng trung bình ghi nhaän ñöôïc theo sinh caûnh, vôùi sai soá chuaån

cuûa soá löôïng Coâng trung bình vaø soá löôïng ñieåm tính

No. Kieåu röøng Sai soá chuaån

1 Khoäp thöa ✔ 2.45 0.30 55

2 Khoäp thöa ✔ ✔ 0.76 0.34 17

3 Khoäp thöa 0.50 0.25 20

4 Khoäp thöa ✔ - - 0

5 Hoãn giao ✔ 1.07 0.54 14

6 Hoãn giao ✔ ✔ 0.57 0.29 14

7 Hoãn giao 0.33 0.33 3

8 Hoãn giao ✔ - - 0

9 Thöôøng xanh ✔ 0.19 0.11 26

10 Thöôøng xanh ✔ ✔ 0 0 11

11 Thöôøng xanh - - 0

12 Thöôøng xanh ✔ - - 0

Soá Coâng

trung bình

Soá löôïng

ñieåm tính

Coù ngöôøi

trong 2 km

Coù nöôùc

trong 2 km

Baûng 4: Caùc khu vöïc coù sinh caûnh quan troïng trong muøa khoâ ôû Dak Lak (km2

). Tyû

leä phaàn traêm so vôùi toång dieän tích ñöôïc ghi trong ngoaëc (khoâng tính soá

leû).

Baûng 5: Caùc sinh caûnh quan troïng ôû Dak Lak trong muøa möa (km2

). Tyû leä phaàn

traêm so vôùi toång dieän tích ñöôïc ghi trong ngoaëc (khoâng tính soá leû).

Daïng röøng Toång soá

Khoäp thöa 2,116 (11%) 19 (<1%) 1,365 (7%) 12 (<1%) 3,512 (18%)

Hoãn giao 422 (2%) 6 (<1%) 190 (1%) 0 (0%) 618 (3%)

Thöôøng xanh 4,575 (23%) 34 (<1%) 1,207 (6%) 46 (<1%) 5,862 (30%)

Loaïi khaùc 9,808 (49%)

Coäng = 19,800

Coù nöôùc,

khoâng coù ngöôøi

Coù nöôùc,

vaø ngöôøi

Khoâng coù

nöôùc vaø ngöôøi

Khoâng coù nöôùc,

coù ngöôøi

Daïng röøng Toång soá

Khoäp thöa 645 (3%) 7 (<1%) 2,836 (14%) 24 (<1%) 3,512 (18%)

Hoãn giao 64 (<1%) 4 (<1%) 547 (3%) 3 (<1%) 618 (3%)

Thöôøng xanh 4,575 (23%) 34 (<1%) 1,207 (6%) 46 (<1%) 5,862 (30%)

Loaïi khaùc 9,808 (49%)

Coäng = 19,800

Coù nöôùc,

khoâng coù ngöôøi

Coù nöôùc,

coù ngöôøi

Khoâng nöôùc,

khoâng ngöôøi

Khoâng nöôùc,

coù ngöôøi

21

Muïc 6 - Keát quaû

Caùc baûn ñoà ñöôïc laäp ñaõ neâu roõ taàm quan troïng ñoái vôùi Coâng cuûa vuøng Taây Baéc Dak

Lak noùi chung vaø cuûa caùc soâng Ea H’Leo, Dak Dam, Ya Lop, Ea Wy, Ea Khal vaø

Serepok noùi rieâng. Muïc 8.2 seõ thaûo luaän kyõ veà caùc khu vöïc quan troïng naøy.

Döïa treân caùc baûn ñoà ñaõ ñöôïc laäp, chuùng toâi tieán haønh tính toaùn toång dieän tích cuûa

töøng loaïi sinh caûnh nhö trình baøy ôû baûng 4 (muøa khoâ) vaø baûng 5 (muøa möa). Tyû leä

phaàn traêm cuûa dieän tích caùc vuøng naøy so vôùi toaøn tænh Dak Lak cuõng ñöôïc theå hieän

trong caùc baûng neâu treân.

Söû duïng soá Coâng trung bình ghi nhaän ñöôïc theo sinh caûnh (baûng 3), tyû leä phaàn traêm

cuûa caû quaàn theå xuaát hieän taïi moãi sinh caûnh coù theå ñöôïc tính theo soá trung bình

coïng toång dieän tích töøng loaïi sinh caûnh vaø maät ñoä töông ñoái Coâng ñaõ ghi nhaän ñöôïc

taïi ñoù. Quaù trình phaân tích chæ söû duïng caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp trong muøa khoâ do

keát quaû ñieàu tra laàn naøy chöa ñuû ñeå cho pheùp chuùng toâi cho raèng trong muøa möa taát

caû caùc sinh caûnh ñeàu coù maät ñoä lôùn nhö trong muøa khoâ.

Trong tröôøng hôïp khoâng thu ñöôïc soá lieäu veà maät ñoä Coâng töông ñoái ôû moät sinh caûnh

naøo ñoù, chuùng toâi xaùc ñònh moät chæ soá (döï tính) cho sinh caûnh ñoù döïa treân cô sôû soá

lieäu cuûa caùc sinh caûnh khaùc vaø treân keát quaû phaân tích vieäc söû duïng vuøng soáng. Ví

duï, chuùng toâi khoâng coù soá lieäu veà vuøng röøng thöôøng xanh khoâng coù nöôùc nhöng laïi

coù daân, nhöng chuùng toâi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc chæ soá ñoái vôùi röøng thöôøng xanh coù nöôùc

vaø coù daân (trong tröôøng hôïp naøy coù giaù trò baèng 0). Caùc keát quaû phaân tích veà sinh

caûnh ñaõ cho thaáy raèng sinh caûnh röøng thöôøng xanh khoâng coù nöôùc nhöng laïi coù daân

seõ khoâng thuaän lôïi vôùi Coâng baèng sinh caûnh vuøng röøng xanh coù nöôùc vaø coù daân, do

vaäy chuùng toâi ñaõ laáy möùc giaù trò 0 thay theá cho phaàn soá lieäu coøn thieáu. Caùc tröôøng

hôïp khaùc khoâng suy dieãn ñöôïc moät caùch roõ raøng nhö vaäy, nhöng toaøn boä caùc sinh

caûnh hieän khoâng coù thoâng tin veà maät ñoä Coâng chæ laø nhöõng vuøng raát nhoû trong tænh

Dak Lak, (do khoâng thu thaäp ñöôïc soá lieäu) neân keát quaû chung chæ bò aûnh höôûng raát

nhoû.

Baûng 6 döôùi ñaây cho thaáy söï phaân boá Coâng (theo tyû leä %) ñöôïc döï baùo cho moãi kieåu

sinh caûnh trong muøa khoâ.

Baûng 6. Döï baùo phaân boá Coâng theo kieåu sinh caûnh ôû tænh Dak Lak. Caùc soá lieäu

ñaùnh daáu (+) laø caùc soá lieäu döï tính - Xem phaàn noäi dung

Söï phaân tích naøy cho chuùng ta thaáy roõ theâm taàm quan troïng cuûa kieåu röøng khoäp

thöa ôû caïnh nguoàn nöôùc vaø xa khu daân cö. Loaïi sinh caûnh naøy chæ chieám 3% ôû Dak

Lak vaøo muøa khoâ nhöng laïi ñöôïc döï baùo coù ñeán 38% soá Coâng. Toaøn boä kieåu röøng

khoäp thöa chæ chieám 18% cuûa Dak Lak nhöng laïi ñöôïc döï baùo taäp trung ñeán 72% soá

Coâng trong tænh. Caùc keát quaû naøy seõ ñöôïc thaûo luaän theâm trong muïc 7.3 vaø 8.2.

Khoäp thöa 38% <1% 34% <1% (+) 72%

Hoãn giao 2% <1% 4% <1% (+) 6%

Thöôøng xanh 21% <1% <1% (+) <1% (+) 21%

Khaùc <1% (+)

Coù nöôùc, khoâng

coù ngöôøi

Coù nöôùc,

coù ngöôøi

Khoâng coù nöôùc vaø

ngöôøi

Khoâng coù nöôùc,

coù ngöôøiToång soá

Muïc 6 - Keát quaû

22

6.5. Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc ñaõ tìm thaáy trong quaù trình ñieàu tra

6.5.1. Chim

Ñaõ thoáng keâ ñöôïc taát caû 290 loaøi chim trong quaù trình ñieàu tra. Toaøn boä danh luïc

chim ghi nhaän ôû caùc ñieåm ñöôïc trình baøy trong Phuï luïc 3.

Chi tieát cuûa moät soá loaøi chim ghi nhaän ñöôïc trong caùc sinh caûnh vaø caùc khu vöïc coù

taàm quan troïng ñoái vôùi Coâng, ñaëc bieät laø caùc khu röøng khoäp thöa, ñöôïc trình baøy

trong phaàn döôùi ñaây. Hieän traïng baûo veä, neáu coù, ñöôïc döïa theo Collar vaø coäng söï

(1994). Trong Phuï luïc 3 coøn trình baøy theâm moät soá thoâng tin ñoái vôùi caùc loaøi ñaùng

chuù yù (caùc loaøi bò ñe doïa ôû möùc ñoä khu vöïc vaø theá giôùi).

Gaø loâi hoâng tía Lophura diardi . Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa tuyeät chuûng

Nhìn thaáy moät con trong khu röøng khoäp thöa ôû gaàn suoái Dak Dam, thuoäc huyeän Dak

Mil. Loaøi naøy coøn hay gaëp ôû röøng thöôøng xanh nôi coù ñòa hình cao hôn.

Ngan caùnh traéng Cairina scutulata. Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Ñaõ nhìn thaáy moät ñoâi ñang kieám aên ôû suoái Dak Dam, huyeän Dak Mil vaøo ngaøy 10

thaùng 5. Doøng suoái Dak Dam cuõng chính laø bieân giôùi Vieät Nam vaø Campuchia cho

neân vieäc tìm thaáy Ngan caùnh traéng ôû ñaây laø thuoäc ñòa phaän cuûa caû hai nöôùc. Do chæ

coù theå ñieàu tra ñöôïc moät ñoaïn suoái nhoû neân coù nhieàu khaû naêng ôû ñaây coøn coù theâm

nhieàu Ngan caùnh traéng.

Boà caâu naâu Columba punicea. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa tuyeät chuûng

Ñaõ nhìn thaáy 2 con vaøo ngaøy 4 thaùng 2 vaø 3 con vaøo ngaøy thaùng 2 ôû Ea So, huyeän

Ea Ka. Moät ñoâi khaùc quan saùt ñöôïc ôû vuøng suoái Dak Dam, huyeän Dak Mil vaøo ngaøy

9 thaùng 5, sau ñoù chuùng bay veà phía Campuchia.

Dieàu caù ñaàu xaùm Ichthyophaga ichthyaetus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa

Nhìn thaáy 1 caëp bay treân soâng Ea H’Leo gaàn bieân giôùi Campuchia vaøo ngaøy 16 thaùng

2. Vaø 1 ñoâi khaùc taïi hoà Dieäm, caùch ñoàn bieân phoøng soá 1 khoaûng 10 km veà phía

ñoâng vaøo ngaøy 18 thaùng 2.

Keàn keàn maêng gan Gyps bengalensis. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa

Nhìn thaáy moät con ñang bay gaàn suoái Dak Rue vaøo ngaøy 9 thaùng 2 vaø gaàn ñoàn bieân

phoøng 2 vaøo ngaøy 17 thaùng 2. Ñoàng thôøi quan saùt ñöôïc moät soá con ñôn leû taïi vuøng

hoà Dieäm, vaø ngang ñoàn bieân phoøng soá 1 vaøo ngaøy 18 thaùng 2.

OÙ ñaàu ño û Sarcogyps calvus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa

Nhìn thaáy moät soá con bay treân cao vuøng Ea Krong Hnang, Ea So thuoäc huyeän Ea Ka

vaøo ngaøy 9 thaùng 2 vaø treân vuøng röøng thuoäc ñoàn 1, khu vöïc huyeän Ea Sup vaøo ngaøy

16 vaø 18 thaùng 2. Nhìn thaáy 2 con quanh hoà Dieäm vaøo ngaøy 18 thaùng 2.

Dieàu xaùm Butastur liventer. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa

Quan saùt thaáy 2 con gaàn ñoàn bieân phoøng soá 1, huyeän Ea Sup vaøo ngaøy 16 thaùng 2.

Moät soá con khaùc nhìn thaáy ôû gaàn soâng Ea H’Leo vaøo ngaøy 21 thaùng 3 vaø ôû gaàn khu

vöïc soâng Ya Lop vaøo ngaøy 24 thaùng 3.

Caét nhoû hoâng traéng Polihierax insignis. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa

23

Muïc 6 - Keát quaû

Nhìn thaáy moät con ôû vuøng röøng gaàn soâng Ea H’Leo vaøo ngaøy 21 thaùng 3.

Haïc coå traéng Ciconia episcopus. Ghi trong Saùch ñoû Vieät Nam

Ñaõ quan saùt thaáy 3 con gaàn ñoàn bieân phoøng soá 1 thuoäc huyeän Ea Sup vaøo ngaøy 16

thaùng 2. Loaøi naøy thöôøng gaëp ñi ñoâi hoaëc nhoùm nhoû (khoâng quaù 4 con) ôû khu vöïc

soâng Ea H’Leo, suoái Dak Dam, vaø quanh ñoàn bieân phoøng soá 1. Quan saùt 2 con taïi

ñoàn bieân phoøng soá 2 thuoäc huyeän Ea Sup vaøo ngaøy 17 thaùng 2, moät con taïi vuøng hoà

Dieäm vaøo ngaøy 18 thaùng 2, vaø 3 con khaùc taïi caây soá 10 phía ñoâng ñoàn bieân phoøng

soá 2 vaøo ngaøy 18 thaùng 2.

Giaø ñaãy java Leptoptilos javanicus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa tuyeät chuûng

Nhìn thaáy 3 con bay treân cao ôû vuøng röøng gaàn soâng Ea H’Leo vaø gaàn ñoàn bieân

phoøng soá 1 vaø soá 2 thuoäc huyeän Ea Sup vaøo ngaøy 16 thaùng 2. Quan saùt ñöôïc 10 con

gaàn traïm bieân phoøng soá 2 thuoäc huyeän Ea Sup vaøo ngaøy 17 thaùng 2. Moät con bay

ngang traïm bieân phoøng soá 1 vaøo ngaøy 18 thaùng 2, vaø moät con khaùc ñaõ gaëp ngay

trong röøng Chu M’Lanh thuoäc huyeän Ea Sup.

6.5.2 Caùc loaøi thuù

Moät soá loaøi thuù ñöôïc ghi nhaän trong quaù trình ñieàu tra. Hieän danh saùch thuù quan saùt

ñöôïc khoâng nhieàu do ñoaøn khaûo saùt chuùng toâi khoâng coù ngöôøi gioûi chuyeân moân veà

thuù. Chi tieát veà moät soá loaøi thuù ñaùng chuù yù ñaõ quan saùt thaáy trong caùc vuøng sinh caûnh

vaø caùc khu vöïc coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi Coâng, ñaëc bieät ôû caùc vuøng röøng khoäp

thöa ñöôïc neâu döôùi ñaây. Tình traïng baûo veä cuûa moãi loaøi ñöôïc xaùc ñònh theo saùch ñoû

cuûa IUCN (1996). Danh luïc ñaày ñuû cuûa caùc loaøi thuù ñöôïc neâu trong Phuï luïc 4.

Chaø vaù Pygathrix nemaeus . Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Theo baùo caùo cuûa moät ngöôøi daãn ñöôøng ôû ñòa phöông thuoäc huyeän M’Drak thì ngöôøi

ta ñaõ tìm thaáy loaøi naøy ôû ñaây nhöng khoâng nhieàu.

Vöôïn maù hung Hylobates gabriellae. Khoâng ñuû soá lieäu ñeå xeáp haïng.

Loaøi naøy töông ñoái phoå bieán ôû moät soá vuøng. Ñaõ nghe ñöôïc tieáng keâu cuûa chuùng taïi

Ea Wy vaøo ngaøy 7 thaùng 3, töø ñoàn bieân phoøng soá 11 vaøo ngaøy 2,3 vaø 4 thaùng 4, taïi

röøng M’Drak vaøo ngaøy 27 vaø 28 thaùng 4, vaø ôû vuøng röøng thuoäc huyeän Krong No ngaøy

3 thaùng 5.

Vöôïn ñen Hylobates concolor. Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Loaøi naøy khaù phoå bieán ôû moät soá vuøng. Ñaõ nghe tieáng hoùt ôû Ea Wy vaøo ngaøy 7 thaùng

3, ôû khu vöïc ñoàn bieân phoøng soá 11 töø caùc höôùng khaùc nhau vaøo caùc ngaøy 2,3 vaø 4

thaùng 4, ôû röøng M’Drak vaøo ngaøy 27 vaø 28 thaùng 4, ôû caùc vuøng röøng thuoäc huyeän

Krong No vaøo ngaøy 3 thaùng 5.

Choù soùi Cuon alpimus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doaï dieät chuûng

Ñaõ coù baùo caùo nhìn thaáy loaøi naøy taïi Ea So. Chuùng toâi quan saùt ñöôïc moät con vaøo

raïng saùng ngaøy 16 thaùng 2 ôû khu vöïc giöõa ñoàn bieân phoøng soá 1 vaø 2, huyeän Ea Sup.

Gaáu ngöïa Urusus thibetanus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doaï dieät chuûng

Nhìn thaáy moät con gaáu ngöïa ñi ngang qua ñöôøng chính vaøo luùc 17h30 ngaøy 2 thaùng

4 taïi khu vöïc giöõa ñoàn bieân phoøng soá 1 vaø 2. Vaøo ngaøy 3 thaùng 4 nhìn thaáy moät con

khaùc (hoaëc chæ laø con hoâm tröôùc) cuõng taïi khu vöïc neâu treân. Theo baùo caùo cuûa ngöôøi

daãn ñöôøng ôû ñòa phöông thì ôû vuøng röøng thuoäc huyeän M’Drak cuõng coù Gaáu ngöïa.

Muïc 6 - Keát quaû

24

Baùo hoa mai Panthera pardus ). Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Nhìn thaáy daáu chaân môùi treân ñöôøng bieân caùch ñoàn bieân phoøng soá 6 khoaûng 4 km

veà phía nam taïi huyeän Dak Mil vaøo ngaøy 9 thaùng 5.

Hoå Panthera tigris . Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Theo caùc nguoàn tin töø ñoàn bieân phoøng soá 6 thuoäc huyeän Dak Mil vaø caùn boä laâm

tröôøng ñoùng ôû khu vöïc naøy thì taïi ñaây thöôøng xuyeân phaùt hieän coù hoå, vaø nguoàn tin

môùi nhaát chæ khoaûng 2 tuaàn leã tröôùc khi ñoaøn ñieàu tra ñeán ñaây hoâm ngaøy 8 thaùng 4.

Ngoaøi ra, vaøo ngaøy 12 thaùng 4 ñoaøn ñieàu tra ñaõ phaùt hieän ñöôïc tieáng hoå keâu caùch

xa khoaûng 100m ôû ñòa ñieåm naèm doïc suoái Dak Dam caùch ñoàn soá 6 khoaûng 6 km veà

phía baéc.

Voi chaâu AÙ Elephas maximus. Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Daáu chaân voi thöôøng thaáy taïi caùc khu vöïc röøng khoäp thöa nhöng khoâng phaân bieät

ñöôïc ñaâu laø voi röøng vaøø voi nhaø.

Caø toâng Cervus eldi. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa dieät tuyeät chuûng

Caùc daáu chaân ñöôïc coi laø cuûa loaøi naøy do moät thôï saên ngöôøi ñòa phöông thoâng baùo

ñaõ nhìn thaáy taïi khu vöïc laâm tröôøng M’Drak vaøo ngaøy 27 vaø 28 thaùng 4.

Boø toùt Bos gaurus. Xeáp baäc: Saép bò ñe doïa tuyeät chuûng

Nhìn thaáy nhieàu daáu veát môùi vaøo ngaøy 5 thaùng 2 taïi vuøng Ea So, huyeän Ea Ka, ñaëc

bieät taïi khu vöïc ñöôïc goïi laø “Baõi Min”. Ñoàng thôøi, cuõng tìm thaáy nhieàu daáu chaân taïi

Ea Bing/ Ea To Mot trong thôøi gian töø ngaøy 15 tôùi 19 thaùng 2.

Boø röøng Bos javanicus. Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Saùng sôùm ngaøy 6 thaùng 2 (6h45) coù khoaûng 10 con boø röøng ñang kieám aên ôû baõi coû

beân caïnh loâ röøng coøn laïi ôû vuøng Ea So, huyeän Ea Ka. Coù theå nhöõng con boø naøy cuõng

töø ñaøn boø (khoaûng 20 con) maø oâng Voõ Ñöùc Long ñaõ quan saùt ñöôïc vaø quay video taïi

ñaây vaøo thôøi gian vaøi thaùng tröôùc ñoù.

Thuù moùng guoác

Thöôøng thaáy daáu veát cuûa thuù moùng guoác taïi nhieàu khu vöïc röøng khoäp thöa taïi vuøng

Taây Baéc Dak Lak. Ñaùng tieác thay khoâng ai trong ñoaøn cuûa chuùng toâi coù theå xaùc ñònh

moät caùch chaéc chaén hoaëc phaân bieät ñöôïc chuùng vôùi daáu chaân cuûa ñoäng vaät nhaø.

Traâu röøng Bubalus arnee. Xeáp baäc: Ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

Daáu veát traâu röøng thöôøng gaëp ôû caùc vuøng xa, trong ñoù coù caû vuøng gaàn bieân giôùi

Campuchia, doïc theo suoái Dak Dam, huyeän Dak Mil. Nhöng hieän vaãn chöa roõ ñoù laø

loaøi hoang daõ hay vaät nuoâi. Tuy nhieân, taïi ñoàn bieân phoøng soá 1, vaøo ngaøy 16 thaùng

2, oâng Nguyeãn Minh Khe, caùn boä cuûa ñoàn, coù thoâng baùo raèng moät vaøi naêm tröôùc ñaây

moät con traâu röøng ñaõ bò baén cheát taïi khu vöïc naøy, oâng Khe ñaõ moâ taû laïi hình daïng

boä söøng cuûa noù.

25

7. Thaûo luaän

7.1. Hieän traïng vaø phaân boá

Trong quaù trình ñieàu tra ñaõ thaáy Coâng taïi 66 ñieåm tính thuoäc 13 khu vöïc caém traïi,

toái thieåu ñaõ tính ñöôïc 187 con hieän dieän. Coâng ñöôïc xaùc nhaän coù ôû vöôøn quoác gia

Yok Don cuõng nhö taïi caùc ñieåm khaùc maø Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï (1997) ñaõ tìm

thaáy baèng chöùng, trong ñoù coù Ya Loáp vaø Ea So. Ngoaøi ra, ñaõ xaùc nhaän thaáy Coâng ôû

Dak Mil, Dak R’Lap, Ea H’Leo, Cu M’ga, Buoân Ñoân (phía ñoâng baéc Yok Don), Krong

Nang vaø nhieàu nhaát laø taïi Ea Sup. Ñieàu ñoù cho thaáy Coâng phaân boá khaù phoå bieán ôû

Dak Lak, bao goàm phaàn lôùn khu vöïc ôû phía taây vaø baéc cuûa tænh. Thöôøng gaëp Coâng

doïc theo caùc soâng suoái ôû vuøng röøng khoäp thöa ôû Ea Sup, Ea H’Leo, Cu Jut, Buoân Ñoân

vaø Ñak Mil. Vò trí ñòa lyù cuûa caùc khu vöïc naøy ñöôïc trình baøy trong Phuï luïc 1 vaø ghi

roõ treân baûn ñoà soá 4. Phuï luïc 2 neâu roõ vò trí chính xaùc cuûa caùc ñieåm gaëp Coâng cuøng

vôùi soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc.

Soá löôïng Coâng ghi nhaän taïi moãi ñieåm tính naèm quanh caùc ñieåm caém traïi khoâng theå

ñöôïc coi laø con soá bieåu thò maät ñoä Coâng töông ñoái taïi ñieåm ñoù. Vieäc choïn ñieåm tính

chuû yeáu tuøy thuoäc vaøo khaû naêng ñi laïi deã daøng, vaø tình traïng naøy raát khaùc nhau giöõa

caùc vuøng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø khi taïi moät ñòa ñieåm caém traïi coù nhieàu daïng sinh

caûnh khaùc nhau (ví duï nhö röøng caùch nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km hay xa hôn

2 km), chuùng toâi khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieåm tính sao cho coù theå ñaïi dieän cho

toaøn boä caùc sinh caûnh trong khu vöïc ñoù cuõng nhö söï toàn taïi cuûa caùc loaïi sinh caûnh

ñoù.

Tuy nhieân caùc keát quaû cho thaáy roõ raøng caùc ñieåm caém traïi nôi coù söï hieän dieän cuûa

Coâng ñöôïc xaùc nhaän theo töøng loaïi yeáu toá. Chuùng toâi xin quay trôû laïi ñeå trình baøy

veà caùc keát quaû naøy trong phaàn döôùi ñaây, trong ñoù coù thaûo luaän chi tieát veà taàm quan

troïng cuûa moät soá khu vöïc ñaëc bieät (muïc 8.2).

7.2. Söû duïng vuøng soáng

Keát quaû phaân tích vieäc söû duïng vuøng soáng cuûa Coâng ñaõ giuùp xaùc ñònh 3 yeáu toá cô

baûn lieân quan ñeán söï hieän dieän vaø soá löôïng Coâng vaøo muøa khoâ. Ba yeáu toá ñoù laø:

kieåu röøng, söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc vaø khoaûng caùch ñeán nguoàn nöôùc vaø söï hieän

dieän vaø khoaûng caùch ñeán caùc khu daân cö. Caùc yeáu toá khaùc nhö röøng tre, traûng coû,

maët ñaát bò ñoát chaùy, caây buïi vaø ñaát troàng troït ñaõ cho thaáy laø khoâng coù yù nghóa quan

troïng ñoái vôùi söï hieän dieän vaø soá löôïng Coâng.

Caùc keát quaû phaân tích cuõng cho thaáy raèng röøng khoäp thöa laø nôi coù nhieàu Coâng

nhaát, tieáp theo ñoù laø röøng hoãn giao vaø röøng thöôøng xanh. Soá löôïng Coâng cuõng thay

ñoåi theo ñoä che phuû cuûa taùn röøng: röøng khoäp thöa vaø röøng hoãn giao roõ raøng coù taùn

röøng troáng traûi hôn so vôùi röøng thöôøng xanh. Nhöõng phaùt hieän naøy phuø hôïp vôùi caùc

nghieân cöùu veà Coâng tröôùc ñaây. Hai taùc giaû Hoogerworf (1970) vaø Delacour (1977)

ñeàu cho raèng daïng röøng troáng traûi laø vuøng cö truù chính cuûa Coâng. Taïi caùc vuøng tìm

thaáy Coâng ôû Laøo (Evans vaø Timmins 1996), Campuchia (Desai vaø Lic Vuthy 1996) vaø

Thaùi Lan (Stewart-Cox vaø Quinnel 1990, Round 1983) thì loaïi röøng phoå bieán hôn caû

laø kieåu röøng khoäp thöa.

Moät vaán ñeà quan troïng caàn ñöôïc xem xeùt töø caùc keát quaû thu ñöôïc laø lieäu loaïi röøng

toàn taïi ôœ ñieåm tính coù truøng vôùi loaïi röøng taïi nôi Coâng cö truù hay khoâng. Chuùng toâi

Muïc 7 - Thaûo luaän

26

caûm thaáy raèng do coù söï phaân loaïi röøng khaù roäng raõi (coù chuû yù) neân nhìn chung coù

toàn taïi moái töông quan giöõa soá löôïng Coâng vaø caùc kieåu röøng. Tuy nhieân, coù theå

chuùng ta seõ khoâng ruùt ra ñöôïc cuøng keát luaän nhö vaäy khi thöû so saùnh soá löôïng cuûa

Coâng vôùi caùc kieåu thöïc bì bao phuû maët ñaát hay ñoä che taàng taùn, ngay caû trong

tröôøng hôïp Coâng coù theå phaân boá ôû phaïm vi lôùn hôn so vôùi khoaûng caùch maø chuùng

ta bieát (töùc laø vuøng cö truù maø chuùng ta ghi nhaän taïi ñieåm tính hoaøn toaøn naèm trong

vuøng phaân boá thöïc cuûa taát caû soá Coâng ghi nhaän ñöôïc). Ñôït ñieàu tra laàn naøy khoâng

ñöa ra moät keát luaän naøo mang tính khaúng ñònh laø Coâng coù theå öa soáng ôû moät loaïi

röøng hay moät kieåu thöïc bì bao phuû maët ñaát ñaëc bieät naøo ñoù. Coù theå chæ coù moät

phöông phaùp thöïc söï chính xaùc ñeå phaùt hieän vieäc söû duïng vuøng soáng vaø caùc yeâu

caàu veà vuøng soáng cuûa Coâng laø duøng maùy phaùt soùng trong vuøng ñaõ coù baûn ñoà moâ taû

chi tieát veà caùc sinh caûnh.

Trong khi chöa coù caùc coâng trình nghieân cöùu chi tieát, chuùng ta chæ coù theå phoûng

ñoaùn lyù do taïi sao Coâng laïi öa soáng ôû vuøng röøng khoäp thöa vaø röøng hoãn giao. Nhieàu

taùc giaû ñaõ neâu lyù do raèng Coâng thích vuøng troáng traûi do nhu caàu caàn coù choã roäng vaø

thoaùng ñeå muùa hay khoe meõ. Tuy nhieân, hieän môùi chæ coù ít ví duï ñeå minh chöùng cho

caùc taäp tính hoaït ñoäng vaøo muøa sinh saûn cuûa Coâng ñaõ quyeát ñònh caùc yeâu caàu veà

vuøng soáng cuûa chuùng. Treân thöïc teá laïi coù nhieàu ví duï minh chöùng cho caùc hoaït ñoäng

cuûa Coâng trong muøa sinh saûn ñaõ coù söï thay ñoåi thích öùng vôùi sinh caûnh. Caùc loaøi

chim thuoäc boä Gaø coù kích thöôùc lôùn sinh soáng ôû röøng thöôøng xanh coù ñoä che phuû

lôùn, nhö caùc loaøi Tró (Rheinardia ocellata vaø Argusianus argus). Caû hai loaøi naøy ñeàu

coù nhöõng ñieäu muùa ñeïp vôùi boä loâng ñuoâi daøi roäng vaø coù tieáng keâu raát to.

Nhu caàu cuûa loaøi Coâng caàn coù choã che khuaát ñeå troán traùnh keû thuø, laøm toå, vaø choã coù

caây goã lôùn ñeå laøm nôi nguû veà ñeâm coù theå lyù giaûi taïi sao chuùng caàn ñeán caùc vuøng coù

röøng nhöng khoâng giaûi thích ñöôïc taïi sao chuùng laïi öa caùc vuøng röøng troáng traûi hôn

caùc vuøng röøng coù taùn che kín.

Ñoâi luùc cuõng ñaõ gaëp Coâng trong caùc khu röøng thöôøng xanh neân xem ra Coâng coù theå

toàn taïi ôû loaïi sinh caûnh naøy, chuùng ta laïi chöa lyù giaûi ñöôïc taïi caùc khu vöïc naøy laïi

coù ít Coâng hôn. Coù theå laø taïi caùc khu röøng thöôøng xanh nôi ñaõ tìm thaáy Coâng coù toàn

taïi moät soá khu vöïc ñaát troáng nhoû vaø do vaäy ñaùp öùng ñöôïc yù thích choã troáng traûi cuûa

Coâng. Phöông phaùp ñieàu tra laàn naøy coøn quaù giaûn ñôn neân chöa coù khaû naêng giaûi

thích moät caùch ñaày ñuû söï toàn taïi cuûa caùc khoaûnh troáng nhoû naøy.

Coù theå röøng thöa laø moâi tröôøng soáng phuø hôïp vôùi caùch kieám aên cuûa Coâng hoaëc laø

nôi ít coù söï nguy hieåm do boïn thuù aên thòt gaây ra. Hoaëc cuõng coù theå laø vieäc sinh saûn

trong röøng khoäp thöa cho pheùp Coâng deã daøng ñeû oå tröùng lôùn, vaø sinh nôû ñuùng vaøo

thôøi ñieåm truøng vôùi muøa quaû ruïng. Tuy nhieân caùc keát luaän nhö vaäy naèm ngoaøi phaïm

vi nghieân cöùu cuûa cuoäc ñieàu tra laàn naøy. Caùc keát quaû nghieân cöùu laàn naøy cho thaáy

Coâng phaân boá nhieàu hôn trong vuøng röøng khoäp thöa vaø tieáp ñoù laø röøng hoãn giao so

vôùi vuøng röøng thöôøng xanh coù taùn kín. Nhöng caùc keát quaû ñoù khoâng cho bieát nhieàu

veà nguyeân nhaân taïo neân söï phaân boá nhö vaäy.

Döôøng nhö ôû Vieät Nam tröôùc ñaây, Coâng toàn taïi trong moät vuøng phaân boá roäng lôùn

hôn hieän nay. Nhöõng ghi nhaän tröôùc ñaây thöôøng bao goàm nhieàu loaïi röøng, töø röøng

hoãn giao ñeán röøng thöôøng xanh. Tuy nhieân, chính caùc khu vöïc röøng naøy laïi laø nôi

Coâng bieán maát ñaàu tieân. Coù theå ñaây laø nhöõng vuøng ñaàu tieân bò con ngöôøi khai phaù,

hoaëc toå chöùc saên baét Coâng ôû nhöõng nôi ñoù cuõng deã daøng hôn.Vieäc khai thaùc goã theo

phöông phaùp choïn taïi caùc vuøng röøng naøy cuõng khoâng gaây nhieàu aûnh höôûng tieâu cöïc

Muïc 7 - Thaûo luaän

27

ñeán söï hieän dieän cuûa Coâng. Chöa thu thaäp ñöôïc caùc soá lieäu mang tính chaát ñònh

löôïng, nhöng taát caû caùc vuøng ñieàu tra ñeàu ñaõ bò khai thaùc choïn ít nhaát laø moät laàn.

Thaäm chí taïi caùc tieåu khu röøng chæ vöøa môùi bò khai thaùc trong naêm tröôùc cuõng vaãn

coù Coâng. Phaùt hieän naøy raát ñaùng möøng vì cho chuùng ta thaáy raèng söï taùc ñoäng taïm

thôøi (tuy maïnh) do caùc hoaït ñoäng khai thaùc hôïp phaùp, coù kieåm soaùt, coù theå khoâng

gaây ra nhöõng aûnh höôûng quaù tieâu cöïc. Caàn phaûi thu thaäp theâm soá lieäu tröôùc khi ñöa

ra keát luaän cuoái cuøng veà vaán ñeà naøy. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa vieäc khai thaùc goã

ñoái vôùi vieäc laøm taêng khaû naêng ñi laïi trong röøng vaø do vaäy seõ gaây ra taùc ñoäng laâu daøi

ñaây laïi laø moät vaán ñeà khaùc caàn quan taâm.

Moái lieân quan giöõa soá löôïng Coâng vaø söï hieän dieän cuûa nguoàn nöôùc laø vaán ñeà deã hieåu

hôn. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi quan saùt tröôùc ñaây nhö Hoogerwerf (1970) vaø

Johnsgard (1986) ghi nhaän. Trong muøa khoâ, khi löïông thöùc aên chöùa ít nöôùc, Coâng coù

theå caàn ñeán soâng, suoái hoaëc caùc vuõng nöôùc tuø ñeå söû duïng haøng ngaøy. Gaàn ñeán cuoái

muøa khoâ khi nhieät ñoä taêng leân ñeán möùc cao nhaát vaø nguoàn nöôùc ôû möùc hoaøn toaøn

khan hieám thì laïi chính laø thôøi gian Coâng baét ñaàu vaøo thôøi kyø sinh saûn vaø ñoù coù theå

laø luùc Coâng coù nhu caàu veà nöôùc nhieàu nhaát ñeå duy trì ñieàu kieän soáng. Chính nhu caàu

caàn nöôùc trong thôøi gian naøy coù theå ñaõ buoäc loaøi Coâng trong thôøi kyø sinh saûn phaûi

soáng ôû nhöõng nôi quanh naêm coù nöôùc. Tuy nhieân, cuõng coù khaû naêng sau muøa sinh

saûn, Coâng coù theå di chuyeån ñeán nhöõng nôi coù nguoàn nöôùc khoâng thöôøng xuyeân.

Coâng taùc ñieàu tra laàn naøy ñöôïc toå chöùc vaøo thôøi gian khoâ haïn nhaát cuûa muøa khoâ, vaø

coù raát ít Coâng xuaát hieän taïi nhöõng nôi maø caùc soâng suoái ñaõ bò khoâ caïn.

Keát quaû nghieân cöùu ñaõ cho thaáy roõ moái quan heä giöõa soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc

vôùi khoaûng caùch ñeán nôi coù daân cö truù vaø vôùi söï hieän dieän cuûa daân trong phaïm vi

2 km. Moâ hình cho keát quaû phuø hôïp hôn khi söû duïng bieán soá chæ söï hieän dieän cuûa

daân trong phaïm vi 2 km thay cho bieán soá chæ khoaûng caùch ñeán nôi coù daân cö truù.

Ñaây khoâng phaûi laø ñieàu ngaïc nhieân do chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc raèng bieán soá chæ

khoaûng caùch ñeán nôi coù daân cö truù seõ khoâng coøn coù giaù trò khi vöôït ra khoûi moät taàm

xa nhaát ñònh.

Caâu hoûi taïi sao Coâng coá traùnh xa nhöõng choã coù daân sinh soáng coù leõ khoâng deã traû lôøi

nhö chuùng ta vaãn töôûng. Loaøi Coâng ôû AÁn Ñoä (Pavo cristatus) thöôøng tìm thaáy trong

caùc khu vöïc troàng troït thaäm chí trong caùc laøng baûn. Hoài ñaàu theá kyû naøy, ngöôøi ta coøn

ghi nhaän raèng Coâng kieám aên trong caùc vuøng troàng troït (Delacour vaø Jabuille1925b).

Coù theå coù khaû naêng laø söï ñe doïa thöôøng xuyeân cuûa con ngöôøi ñoái vôùi Coâng moãi khi

Coâng gaëp ngöôøi cuõng nhö vieäc con ngöôøi söû duïng suùng ngaøy caøng taêng ñaõ laø

nguyeân nhaân ñöa tôùi tình traïng phaân boá Coâng nhö hieän nay. Hoaëc cuõng coù khaû

naêng laø moái quan heä giöõa soá löôïng Coâng vaø söï hieän dieän cuûa con ngöôøi laø söï phaûn

öùng thieáu thieän chí cuûa Coâng vaø thöïc teá cuõng ñaõ cho thaáy soá Coâng soáng gaàn ngöôøi

ñaõ bò saên baét heát.

Töø cuoäc ñieàu tra laàn naøy, chuùng ta chæ coù theå phoûng ñoaùn veà caùc nguyeân nhaân chính

taïo neân moái quan heä giöõa Coâng vôùi bieán soá chæ söï hieän dieän cuûa con ngöôøi, nhöng

caùc keát quaû thu ñöôïc töø cuoäc ñieàu tra cho thaáy roõ raèng ôû nhöõng nôi gaàn vôùi con

ngöôøi, soá löôïng Coâng bò giaûm moät caùch ñaùng keå. Lôøi lyù giaûi coù nhieàu khaû naêng nhaát

chính laø söï ngöôïc ñaõi cuûa con ngöôøi.

Hieän chuùng toâi coøn chöa roõ caùc keát quaû thu ñöôïc töø söï phaân tích naøy bò sai leâch tôùi

möùc ñoä naøo bôûi caùc haïn cheá cuûa phöông phaùp ñieàu tra (nhö neâu trong muïc 6.3.2 vaø

4.1).Vieäc chuùng toâi thu ñöôïc keát quaû ñuùng nhö khi phaân tích vaán ñeà söû duïng vuøng

Muïc 7 - Thaûo luaän

28

soáng cuûa Coâng (söû duïng bieán soá chæ Coâng xuaát hieän hoaëc khoâng coù Coâng xuaát hieän

vaø soá löôïng Coâng toái thieåu) giuùp chuùng ta coù theå tin vaøo giaû ñònh raèng soá löôïng tieáng

keâu phaûn aùnh soá löôïng Coâng hieän dieän. Keát quaû nghieân cöùu sô boä veà söï laëp laïi cuûa

tieáng keâu cuõng chöùng minh giaû thieát naøy.

Soá löôïng Coâng ghi nhaän ñöôïc coù theå bò thaáp hôn thöïc teá do chuùng toâi muoán traùnh

caùc tröôøng hôïp tính ñuùp, nhöng ñieàu naøy aûnh höôûng nhieàu hôn ñeán soá löôïng Coâng

ôû vuøng coù maät ñoä phaân boá Coâng cao hôn laø ôû vuøng coù maät ñoä thaáp. Neáu tieáng keâu

cuûa Coâng mang tính xaõ hoäi thì chính ñoù laïi laø yeáu toá gaây taùc ñoäng ngöôïc ñoái vôùi vieäc

ghi nhaän soá löôïng Coâng hieän dieän ôû möùc thaáp hôn thöïc teá khi coù nhieàu Coâng keâu

hôn vaø trong tröôøng hôïp nhö vaäy, hai vaán ñeà naøy seõ trieät tieâu laãn nhau.

Chuùng toâi cuõng cho raèng mình ñaõ thaønh coâng trong vieäc coá gaéng duy trì tính ñoäc laäp

thöïc söï giöõa caùc laàn tính, vaø neáu coù sai soá thì chæ laø raát nhoû.

Söï sai leäch phaùt sinh do vaán ñeà ñi laïi (do chæ coù theå tôùi ñöôïc caùc ñieåm tính gaàn vôùi

loái ñi laïi cuõng nhö do söû duïng xe coä ñi tôùi ñieåm tính) coù khaû naêng daãn tôùi haäu quaû

laø soá löôïng Coâng ñöôïc ghi nhaän thaáp hôn so vôùi thöïc teá. Do söï sai leäch naøy toàn taïi

trong moïi laàn tính (vì chuùng toâi luoân phaûi duøng xe ñi tôùi caùc ñieåm tính) neân söï sai

soùt ñoù seõ khoâng coù aûnh höôûng lôùn tôùi keát quaû phaân tích. Soá löôïng tieáng keâu vaãn laø

con soá bieåu thò soá Coâng hieän dieän ngay caû trong tröôøng hôïp luoân coù moät tyû leä nhaát

ñònh cuûa caû chuûng quaàn khoâng caát tieáng keâu taïi moãi laàn tính vì bò taùc ñoäng. Neáu

chuùng ta phaân tích keát quaû döôùi daïng maät ñoä tuyeät ñoái (soá Coâng treân moät ñôn vò

dieän tích) thì ñaây seõ laø vaán ñeà raát khoù khaéc phuïc.

Caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy roõ taàm quan troïng cuûa bieán soá chæ nguoàn nöôùc vaø

söï hieän dieän cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi cho thaáy raèng röøng khoäp thöa laø sinh caûnh

ñöôïc Coâng söû duïng nhieàu nhaát, ngay caû khi chuùng ta chöa ñuû baèng chöùng ñeå noùi

raèng röøng khoäp thöa laø vuøng cö truù maø Coâng öa thích nhaát.

7.3. Maät ñoä töông ñoái vaø söï phaân boá theo döï baùo

Soá löôïng Coâng trung bình ghi nhaän ñöôïc trong caùc sinh caûnh cuûa röøng khoäp thöa coù

nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km vaø caùch xa khu vöïc thöôøng xuyeân coù ngöôøi hôn 2

km nhieàu gaáp 2,5 laàn so vôùi ôû caùc daïng sinh caûnh khaùc.Tieáp theo laø soá löôïng Coâng

ghi nhaän ñöôïc ôû sinh caûnh röøng hoãn giao cuõng trong phaïm vi 2 km coù nguoàn nöôùc

vaø caùch xa nôi coù daân cö truù hôn 2km.

Baèng caùch söû duïng giaù trò trung bình naøy laøm con soá chính xaùc ñeå bieåu thò söï hieän

dieän thöïc cuûa Coâng (töùc laø maät ñoä töông ñoái), chuùng ta coù theå thaáy roõ hôn nöõa giaù

trò cuûa röøng khoäp thöa. Loaïi röøng naøy chæ chieám coù 18% toång dieän tích cuûa tænh Dak

Lak, nhöng theo döï baùo coù theå taäp trung ñeán khoaûng 70% soá löôïng Coâng trong toaøn

tænh. Trong muøa khoâ vuøng röøng khoäp thöa naèm trong phaïm vi coù nguoàn nöôùc khoâng

xa quaù 2 km vaø caùch khu daân ñònh cö hôn 2 km öôùc tính chæ chieám 3% toång dieän

tích, nhöng laïi hoäi tuï ñeán 38% soá Coâng ôû tænh Dak Lak theo döï baùo.

Röøng hoãn giao chieám khoaûng 3% dieän tích toaøn tænh vaø öôùc tính phaân boá khoaûng 6%

soá löôïng Coâng. Toång dieän tích röøng hoãn giao coù theå chæ ñöôïc tính thaáp hôn thöïc teá

do nhieàu vuøng röøng naøy bò coi laø röøng thöôøng xanh vì söï haïn cheá trong tính chính

xaùc cuûa caùc baûn ñoà (xem phaàn döôùi ñaây). Tuy nhieân, caùc con soá öôùc tính maät ñoä

töông ñoái cuûa Coâng giöõa röøng hoãn giao vaø röøng thöôøng xanh ñeàu ôû möùc thaáp. Röøng

Muïc 7 - Thaûo luaän

29

thöôøng xanh öôùc tính chieám khoaûng 30% dieän tích caû tænh vaø chöùa 21% soá löôïng

Coâng.

Caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy taàm quan troïng cuûa vieäc baûo veä röøng khoäp thöa

vôùi caùc khu vöïc gaàn nguoàn nöôùc vaø xa khu daân cö.

Caùc baûn ñoà maät ñoä Coâng töông ñoái ñöôïc döï baùo ôû Dak Lak cho thaáy taàm quan troïng

cuûa caùc vuøng naèm veà phía taây baéc cuûa tænh. Baûn ñoà 5, giôùi thieäu söï phaân boá theo döï

baùo cuûa Coâng trong muøa khoâ, döïa treân cô sôû caùc soá lieäu thu thaäp trong ñôït ñieàu tra

naøy. Baûn ñoà 6, ñöôïc laäp cho muøa möa, giaû ñònh raèng caùc con soâng suoái coù möïc nöôùc

thay ñoåi theo muøa, seõ coù maät ñoä töông ñoái nhö khi quan saùt trong muøa khoâ. Hieän

coøn chöa roõ lieäu ñieàu ñoù coù ñuùng hay khoâng do coù theå Coâng chæ soáng ôû nhöõng khu

vöïc thöôøng xuyeân coù nguoàn nöôùc (xem muïc 7.2). Baûn ñoà ñòa hình veà muøa möa coù

taùc duïng theå hieän caùc vuøng coù khaû naêng taïo caùc sinh caûnh thuaän lôïi nhaát cho Coâng

trong muøa möa. Caùc sinh caûnh naøy coù theå cuõng raát quan troïng ñoái vôùi caùc con Coâng

non môùi nôû, nhöng chæ khi tieán haønh ñieàu tra trong muøa möa thì môùi coù theå ñuû khaû

naêng khaúng ñònh ñöôïc ñieàu naøy.

Möùc ñoä chính xaùc cuûa caùc soá lieäu öôùc tính chuûng quaàn Coâng tyû leä theo sinh caûnh bò

chi phoái raát nhieàu bôûi ñoä chính xaùc cuûa baûn ñoà vaø cuûa caùc soá lieäu öôùc tính maät ñoä.

Ñaây laø vaán ñeà khoâng theå traùnh khoûi. Chuùng toâi coù nghó raèng soá lieäu veà ñoä che phuû

cuûa röøng khoäp thöa laø töông ñoái chính xaùc, vaø ñaây laø loaïi sinh caûnh quan troïng nhaát

khi tieán haønh phaân tích. Söï phaân boá daân cö ñöôïc theå hieän treân baûn ñoà khoâng thaät

chính xaùc laém. Caùc vuøng coù daân cö chaéc chaén khoâng ñöôïc ñaùnh giaù chính xaùc vaø

thaáp hôn so vôùi thöïc teá (chính vì lyù do naøy maø chuùng toâi khoâng tính toaùn chính xaùc

soá löôïng daân cö tuyeät ñoái). Treân baûn ñoà chæ theå hieän caùc khu daân cö lôùn chöù khoâng

tính ñeán caùc baûn laøng nhoû, maëc daàu chính ñoù cuõng laø yeáu toá aûnh höôûng ñeán Coâng.

Ñoä chính xaùc cuûa caùc con soá öôùc tính maät ñoä töông ñoái ñöôïc coi laø saùt thöïc hôn, ít

nhaát laø ñoái vôùi caùc sinh caûnh coù soá löôïng Coâng trung bình ñöôïc laáy töø soá löôïng ñieåm

tính hôïp lyù vaø sai soá chuaån chæ ôû möùc trung bình thaáp. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán

ñoä chính xaùc cuûa caùc con soá öôùc tính maät ñoä cuõng töông töï nhö caùc yeáu toá gaây aûnh

höôûng tôùi vieäc phaân tích soá löôïng tieáng Coâng keâu khi ñem so saùnh vôùi söï thay ñoåi

vuøng soáng (ñöôïc thaûo luaän trong muïc 6.3.2). Phaïm vi sai soá chuaån cuûa möùc giaù trò

trung bình phaàn naøo theå hieän aûnh höôûng cuûa nhieàu loaïi sai soá khaùc nhau.

7.4. Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc

Caùc vuøng röøng khoäp thöa cuûa Dak Lak ñöôïc xaùc ñònh laø vuøng cö truù chính cuûa Coâng

vaø ñoàng thôøi cuõng laø nôi quy tuï tieâu bieåu ñoái vôùi chuûng quaàn cuûa caùc loaøi chim

khaùc. Coù theå neâu caùc loaøi chim ñieån hình gaëp trong sinh caûnh ñoù nhö Phöôøng cheøo

naâu, Vaøng anh, vaø Goõ kieán (ñaõ tìm thaáy 18 loaøi goõ kieán ôû sinh caûnh naøy). Caùc khu

vöïc roäng lôùn trong röøng khoäp thöa cuõng laø nôi truù nguï cuûa nhieàu loaøi chim aên thòt

côõ lôùn nhö OÙ ñaàu ñoû, Keàn keàn maêng gan. Caùc loaøi chim naøy caàn caùc khu vöïc roäng

vaø troáng traõi ñeå bay löôïn treân ñoù khi tìm kieám xaùc cheát. Caùc loaøi chim aên thòt coù kích

thöôùc nhoû hôn nhö Dieàu caùnh hung (Butastus liventer) vaø Caét nhoû hoâng traéng

(Polihierax insignis), hieän ñeàu ñöôïc xeáp vaøo danh saùch caùc loaøi saép bò ñe doïa tuyeät

chuûng (Collar vaø coäng söï. 1994), vaø chæ tìm thaáy ôû vuøng röøng khoäp thöa.

Xung quanh khu vöïc soâng suoái trong röøng khoäp thöa ñaõ tìm thaáy moät soá loaøi chim

nöôùc côõ lôùn quan troïng. Ñaùng keå nhaát trong soá ñoù laø Ngan caùnh traéng, thuoäc dieän

Muïc 7 - Thaûo luaän

30

ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng, vaø ñaõ nhìn thaáy moät ñoâi ôû suoái Dak Dam. Loaøi naøy hieän

chæ môùi tìm thaáy laïi taïi hai ñòa ñieåm ôû Vieät Nam (theo Jonathan C Eames) maëc daàu

sau nhieàu naêm nghieân cöùu vaãn chöa tìm thaáy ôû caùc nôi khaùc. Ngan caùnh traéng caàn

ñeán choã soâng suoái trong röøng, nôi coù ñòa hình thaáp, coù caây coái bao phuû ñeå laáy choã

nguû vaø laøm toå. Loaïi sinh caûnh nhö vaäy raát deã bò taùc ñoäng, vaø ñoù laø yeáu toá laøm suy

giaûm loaøi naøy. Suoái Dak Dam coù nhieàu khaû naêng laø nôi hoäi tuï nhieàu loaøi chim vì ít

bò taùc ñoäng.

Caùc loaøi chim nöôùc côõ lôùn khaùc ñöôïc phaùt hieän doïc soâng suoái ôû röøng khoäp thöa coøn

coù Daø ñaãy java, Haïc coå traéng. Caùc soâng suoái vaø vuøng ñaát ngaäp nöôùc theo muøa ôû caùc

vuøng röøng khoäp thöa coù theå coøn laø nôi cö truù cuûa caùc loaøi coø quaêm lôùn. Trong laàn

ñieàu tra naøy chöa tìm thaáy Coø quaêm lôùn laãn Coø quaêm caùnh xanh nhöng coù khaû naêng

laø taïi ñaây coù caû hai loaøi naøy. Gaàn ñaây, Coø quaêm lôùn ñöôïc tìm thaáy ôû tænh Ratanakiri

thuoäc Campuchia trong röøng khoäp thöa. Moät vaøi loaøi chim nöôùc ñoù coù theå laø caùc loaøi

di cö theo muøa, coù theå chuùng bay ñeán caùc vuøng soâng suoái thaáp ôû Campuchia trong

thôøi kyø cao ñieåm cuûa muøa khoâ vaø quay veà caùc vuøng cuûa Dak Lak vaøo muøa möa.

Chuûng quaàn thuù ôû röøng khoäp thöa cuõng raát ñaùng quan taâm. Soá löôïng thuù tìm thaáy

trong ñôït ñieàu tra laàn naøy khoâng nhieàu vì ñoaøn thieáu kinh nghieäm ñieàu tra thuù. Caùc

cuoäc ñieàu tra tröôùc ñaây ñaõ thu thaäp ñöôïc nhieàu thoâng tin veà thuù maø chuùng ta neân

tham khaûo. Theo Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï (1997) thì caùc loaøi thuù moùng guoác côõ lôùn

goàm coù Boø röøng, Boø toùt thöôøng ñöôïc tìm thaáy trong röøng khoäp thöa, vaø hy voïng loaøi

Traâu röøng vaø Boø xaùm hieän vaãn coøn soáng soùt ôû ñaây. Khu vöïc naøy cuõng laø queâ höông

cuûa nhieàu loaøi höôu nai nhö Mang (Muntiacus muntjak ), Nai (Cervus unicolor) vaø coù

theå coù Höôu caø tong (Cervus eldi). Tuy nhieân, cuoäc ñieàu tra laàn naøy coù phaùt hieän

ñöôïc ôû khu vöïc gaàn suoái Dak Dam hai loaøi thuù ñaùng chuù yù laø Baùo vaø Hoå. Moät laàn

nöõa, chuùng ta laïi thaáy giaù trò ñaëc bieät cuûa caùc soâng suoái trong röøng khoäp thöa khi

khoâng bò söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Trong tröôøng hôïp vöøa keå ñeán, do khu vöïc naøy

ôû gaàn vôùi bieân giôùi Campuchia neân söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi chæ ôû möùc thaáp.

Caùc chuûng quaàn chim ôû röøng hoãn giao vaø röøng thöôøng xanh mang tính ña daïng ñieån

hình hôn, ñoù cuõng laø nôi hoäi tuï caùc loaøi khaùc cuøng vôùi caùc loaøi ñaõ tìm thaáy trong caùc

röøng khoäp thöa. Caùc chuûng quaàn chim ôû röøng coù ñoä che phuû cao vaø naèm treân ñòa

hình cao hôn thöôøng coù caùc loaøi thuoäc boä Gaø nhö Gaø tieàn maët ñoû, Gaø loâi hoâng tía,

Gaø loâi vaèn (Lophura nycthemera) cuõng nhö raát nhieàu caùc loaøi chim thuoäc boä Seõ.

Ñaùng chuù yù laø ñaõ tìm thaáy loaøi Khöôùu ñaàu ñen ôû röøng Dak Mol thuoäc huyeän Dak

Mil, ôû ñoä cao töông ñoái khoaûng 900m. Caùc khu röøng thuoäc vuøng naøy cuõng laø nôi truù

nguï cuûa moät soá ñoâng caùc loaøi khaùc (xem Phuï luïc 3).

31

8. Caùc bieän phaùp baûo veä chính

8.1. Baûo veä loaøi Coâng

Coâng taùc ñieàu tra tình traïng söû duïng vuøng soáng cuûa Coâng ñaõ laøm noåi baät taàm quan

troïng cuûa kieåu röøng khoäp thöa, vaø taàm quan troïng cuûa caùc khu vöïc gaàn nguoàn nöôùc

vaø xa khu daân thuoäc sinh caûnh naøy.

Röøng khoäp thöa gaàn nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2km vaø xa nôi khu daân cö treân 2 km

coù maät ñoä Coâng lôùn hôn raát nhieàu laàn so vôùi caùc loaïi sinh caûnh khaùc. Keát quaû laø ôû

daïng sinh caûnh naøy trong muøa khoâ ñöôïc döï baùo coù tôùi khoaûng 40% soá löôïng Coâng

cuûa toaøn tænh, maëc daàu loaïi röøng naøy chæ chieám 3% dieän tích cuûa Dak Lak.

Caùc loaïi röøng khaùc vaãn coù Coâng ôû nhöng vôùi maät ñoä thaáp hôn nhieàu (xem baûng 3).

Caùc nghieân cöùu veà Coâng tröôùc ñaây ñaõ öôùc tính raèng maät ñoä chuûng quaàn cuûa Coâng

trong caùc sinh caûnh thuaän lôïi laø: treân 1 km2

coù moät con ñöïc vaøo muøa sinh saûn, hoaëc

khoaûng 4 con ôû caùc ñoä tuoåi khaùc nhau (Indrawan 1995, Stewart-Cox vaø Quinne

1990). Vì maät ñoä chuûng quaàn thaáp nhö vaäy neân Coâng caàn coù nhöõng vuøng röøng roäng

lôùn ñeå baûo ñaûm söï toàn taïi laâu daøi cuûa caùc chuûng quaàn. Döïa theo pheùp luaän suy gaàn

ñuùng veà maät ñoä tuyeät ñoái, vuøng röøng nguyeân sinh ôû ven soâng suoái chöa bò taùc ñoäng

thuoäc vöôøn quoác gia Yok Don coù theå chæ coù 122 con ñöïc vaøo muøa sinh saûn hay 500

caù theå thuoäc caùc löùa tuoåi khaùc nhau. Chuûng quaàn coù kích thöôùc nhö vaäy coù theå

khoâng toàn taïi ñöôïc laâu daøi. Roõ raøng, khu vöïc röøng nguyeân sinh coøn laïi hieän nay naèm

ngoaøi vöôøn quoác gia caàn ñöôïc baûo veä ngay. Do Coâng coù kích thöôùc lôùn, ngaïi bay

ñöôøng xa, vaø thieáu thieän caûm vôùi con ngöôøi neân khi vuøng cö truù bò phaân caùch seõ gaây

neân aûnh höôûng heát söùc baát lôïi ñoái vôùi chuùng. Do vaäy, ñeå baûo veä vuøng soáng cuûa

Coâng khoâng chæ ñôn thuaàn laø baûo veä ñöôïc caøng nhieàu khu vöïc caøng toát maø ñieàu caàn

thieát laø khu vöïc ñöôïc baûo veä phaûi laø moät daûi röøng lieân tuïc. Coâng seõ khoâng coù khaû

naêng phaân taùn giöõa caùc khoaûnh röøng naèm caùch bieät nhau vaø ngay caû nhöõng khu vöïc

coù daân ñònh cö nhoû cuõng coù theå trôû thaønh vaät caûn ngaên caùch söï phaân taùn cuûa chuùng.

Giaù trò cuûa caùc khu röøng khoäp thöa roäng lôùn ñoái vôùi Coâng hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo

vieäc khu röøng ñoù coù nöôùc thöôøng xuyeân hay khoâng. Maëc daàu chuùng ta chöa bieát

Coâng coù phaân taùn trong muøa möa ñeå söû duïng caùc nguoàn nöôùc taïm thôøi hay khoâng,

nhöng coù moät ñieàu chaéc chaén laø trong muøa khoâ, Coâng chæ ôû nhöõng nôi coù khaû naêng

tieáp caän vôùi nguoàn nöôùc khoâng bò con ngöôøi taùc ñoäng. Neáu chuùng ta coù ñöôïc moät

khu vöïc röøng roäng lôùn ñöôïc baûo veä nhöng nguoàn nöôùc cung caáp thöôøng xuyeân taïi

ñoù laïi bò con ngöôøi taùc ñoäng thì giaù trò cuûa vuøng röøng ñoù laïi seõ giaûm ñi moät caùch

ñaùng keå.

Vieäc môû roäng vuøng daân cö ñeán vuøng cö truù cuûa Coâng seõ gaây aûnh höôûng tieâu cöïc treân

3 khía caïnh:

Thöù nhaát, tröïc tieáp laøm maát vuøng soáng cuûa Coâng. Vieäc môû roäng vuøng ñònh cö cuûa

daân chaéc chaén seõ daãn tôùi nhu caàu caàn nöôùc vaø ñaát troàng troït. Do vaäy, caùc sinh caûnh

coù nhieàu Coâng sinh soáng nhaát cuõng laø nhöõng nôi maø con ngöôøi muoán laán chieám

nhaát.

Thöù hai, ngoaøi vieäc tröïc tieáp laøm maát vuøng soáng cuûa Coâng, caû moät khu vöïc roäng lôùn

hôn seõ bò taùc ñoäng bôûi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhö laáy cuûi, chaên thaû gia suùc,

Muïc 8 - Caùc bieän phaùp baûo veä

32

ñaùnh baét caù vaø saên baén, vaø Coâng seõ laûng traùnh nhöõng khu vöïc coù daân ñònh cö.

Trong boái caûnh ñoù, con ngöôøi seõ trôû thaønh yeáu toá ngaên caûn söï di chuyeån cuûa Coâng

vaø laøm maát maùt nguoàn gen. Taùc haïi naøy seõ trôû neân roõ raøng khi söï môû roäng caùc vuøng

daân ñònh cö seõ daãn tôùi söï hình thaønh caùc tuyeán ñöôøng boä, ñöôøng soâng. Ñaây laø ñieàu

ñaõ xaûy ra treân thöïc teá.

Thöù ba, söï coù maët ngaøy caøng taêng cuûa con ngöôøi taïi moät khu vöïc nhaát ñònh seõ daãn

tôùi söï gia taêng cuûa caùc hoaït ñoäng khai phaù tröïc tieáp. Trong quaù trình ñieàu tra, chuùng

toâi ñaõ ñöôïc nghe baùo caùo veà caùc hieän töôïng saên baén chim ñeå aên thòt vaø thu nhaët

tröùng.

Caùc hoaït ñoäng khai thaùc goã theo kieåu chaët choïn döôøng nhö khoâng coù aûnh höôûng

lôùn, maëc daàu vaán ñeà naøy chöa theå coù keát luaän roõ raøng trong ñôït ñieàu tra ngaén nguûi

naøy. Caùc hoaït ñoäng khai thaùc goã coù choïn loïc naøy coù theå daãn tôùi moät taùc haïi giaùn tieáp

nghieâm troïng khaùc do vieäc khai thaùc naøy laøm taêng khaû naêng ñi laïi deã daøng trong

röøng. Khi khai thaùc ngöôøi ta caàn coù caùc tuyeán ñöôøng troáng ñeå taïo ñieàu kieän cho vieäc

vaän chuyeån goã. Sau khi khai thaùc xong, caùc con ñöôøng naøy ñaõ taïo theâm ñieàu kieän

cho caùc thôï saên deã daøng ñi saâu hôn vaøo röøng, taïo ñieàu kieän deã daøng cho vieäc khai

thaùc goã hoaëc laáy cuûi traùi pheùp, vaø teä haïi hôn nöõa laø ñònh cö traùi pheùp. Gaàn nhö taát

caû caùc hoaït ñoäng treân ñaây ñeàu taäp trung ôû xung quanh khu vöïc coù nguoàn nöôùc

thöôøng xuyeân. Caùc vuï chaùy röøng cuõng seõ töø nhöõng haäu quaû ñoù maø gia taêng.

Ñaõ tìm thaáy coù nhieàu Coâng taïi caùc khu röøng khai thaùc goã nhö vaäy. Caùc vuøng naøy vaãn

coù theå duy trì giaù trò raát cao neáu caùc hoaït ñoäng khai thaùc goã ñöôïc thöïc hieän moät caùch

coù choïn loïc, theo ñuùng chu kyø, vaø nghieâm khaéc ngaên caám thaâm nhaäp röøng trong

thôøi kyø khoâng khai thaùc. Hieän ñaõ coù nhieàu traïm kieåm laâm nhöng caàn phaûi xaây döïng

theâm nhieàu traïm kieåm laâm hôn taïi caùc tuyeán ñöôøng chính, ñoàng thôøi taêng cöôøng

coâng taùc tuaàn tra baûo veä vaø phaït naëng hôn caùc haønh ñoäng thaâm nhaäp traùi pheùp. Chæ

coù nghieâm caám thaâm nhaäp röøng theo caùch nhö vaäy môùi coù theå gia taêng ñöôïc giaù trò

cuûa röøng caû veà yù nghóa kinh teá laãn baûo veä ñoäng vaät hoang daõ.

Noùi toùm laïi, yeáu toá cô baûn caàn ñöôïc xem xeùt tôùi trong vieäc baûo veä Coâng laø phaûi duy

trì caùc vuøng röøng khoäp thöa roäng lôùn naèm noái tieáp, coù nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân

khoâng bò con ngöôøi quaáy roái. Caùc haønh vi taùc ñoäng vaø khai thaùc baát hôïp phaùp cuûa

con ngöôøi phaûi ñöôïc kieåm tra chaët cheõ hoaëc ngaên chaën ngay laäp töùc. Phöông aùn

thöïc hieän lyù töôûng nhaát laø phaùt trieån caùc vuøng röøng lôùn ñöôïc baûo veä, coù nguoàn nöôùc

thöôøng xuyeân, khoâng bò taùc ñoäng. Tuy nhieân, vieäc taêng cöôøng baûo veä caùc vuøng röøng

khai thaùc goã ñeå coù theå haïn cheá söï thaâm nhaäp cuûa con ngöôøi trong thôøi kyø khoâng

khai thaùc cuõng seõ coù taùc duïng to lôùn ñoái vôùi vieäc baûo veä ñoäng vaät hoang daõ.

8.2. Caùc vuøng quan troïng ñoái vôùi Coâng ôû Dak Lak

Keát quaû ñieàu tra laàn naøy ñaõ ghi nhaän coù Coâng taïi 13 ñieåm ôû Dak Lak. Trong soá ñoù

chæ coù 2 ñieåm khoâng naèm trong vuøng vaønh ñai Taây Baéc cuûa tænh thuoäc caùc huyeän Ea

Sup, Ea H’Leo, Buoân Ñoân, Cu Jut, Dak Mil vaø Cu M’ga. Taïi caùc huyeän naøy, sinh caûnh

chuû yeáu laø röøng khoäp thöa, maät ñoä daân soá thaáp, vaø coù caùc vuøng röøng coù nguoàn nöôùc

thöôøng xuyeân, khoâng bò taùc ñoäng.

Döï baùo veà söï phaân boá Coâng phaûn aùnh caùc keát quaû ñieàu tra, trong ñoù, Coâng ñöôïc döï

baùo seõ phaân boá taäp trung nhieàu nhaát taïi khu vöïc Taây Baéc cuûa tænh Dak Lak, trong

vuøng röøng khoäp thöa, ñaëc bieät laø doïc theo caùc soâng Ya Lop, Dak Dam, Dak Ken, Dak

Muïc 8 - Caùc bieän phaùp baûo veä

33

Rue, Ea Wy, Ea Rok, Ea Hiao, Ea Khal, Ea H’Leo and Serepok. Keát quaû döï baùo veà söï

phaân boá cuûa Coâng cho thaáy khoaûng 40% soá Coâng ôû Dak Lak phaân boá doïc theo caùc

soâng ñoù.

Caùc khu vöïc ñònh cö cuûa daân ñang ñöôïc môû roäng vôùi toác ñoä ñaùng lo ngaïi, ñaëc bieät ôû

caùc vuøng doïc theo caùc soâng Serepok, Ya Lop and Ea H’Leo. Neáu tình traïng naøy tieáp

tuïc dieãn ra moät caùch tuyø tieän, thì vieäc maát sinh caûnh cuûa Coâng taïi caùc vuøng naøy döï baùo

seõ laøm giaûm chuûng quaàn cuûa chuùng tôùi 20%. Treân thöïc teá, con soá naøy coù theå coøn cao

hôn nhieàu do giaù trò ñoái vôùi Coâng cuûa caùc vuøng röøng ôû gaàn ñoù, nhöng xa nôi thöôøng

xuyeân coù nguoàn nöôùc seõ bò suy giaûm nghieâm troïng.

Neáu tình traïng ñònh cö cuûa daân cuøng vieäc môû roäng ñaát troàng troït ñöôïc pheùp tieáp tuïc

doïc theo 2 beân bôø soâng suoái thöôøng xuyeân coù nöôùc ôû khu vöïc Taây Baéc, hieän thôøi chöa

thuoäc phaïm vi cuûa caùc khu baûo veä, thì soá löôïng Coâng bò maát seõ vöôït quaù con soá 35%.

Ñaây seõ laø haäu quaû cuûa vieäc maát vuøng soáng tröïc tieáp vaø seõ raát nghieâm troïng do caùc taùc

ñoäng cuûa vieäc phaân chia röøng thaønh caùc loâ ñoäc laäp, di chuyeån daân vaø khai thaùc röøng.

Theo döï baùo, vöôøn quoác gia Yok Don hieän nay chieám tôùi 11% soá Coâng. Con soá naøy coù

theå cao hôn so vôùi thöïc teá do trong thôøi gian gaàn ñaây ñaõ xaûy ra tình traïng môû roäng khu

daân ñònh cö doïc theo bôø baéc cuûa soâng Serepok. Do ít coù khaû naêng cho raèng Coâng hieän

toàn taïi trong caùc khu baûo veä ñaõ ñöôïc hình thaønh cuûa Dak Lak, neân seõ coù khoaûng 80-

90% chuûng quaàn Coâng ñang naèm ngoaøi heä thoáng khu baûo veä cuûa tænh.

Caàn xem xeùt tôùi vieäc môû roäng moät caùch ñaùng keå heä thoáng khu baûo veä hieän coù.Trong

khuoân khoå cuûa baûn baùo caùo naøy, chuùng toâi ñaõ ñöa ra moät soá ñeà xuaát veà keá hoaïch môû

roäng khu baûo veä vaø döï baùo soá löôïng chuûng quaàn Coâng seõ chòu aûnh höôûng trong töøng

keá hoaïch môû roäng ñoù.

Chi tieát cuûa caùc keá hoaïch môû roäng khu baûo veä ñöôïc trình baøy döôùi ñaây (xem muïc

9.1.1) trong ñoù coù keá hoaïch môû roäng veà phía nam vöôøn quoác gia Yok Don tieáp giaùp

vôùi huyeän Cu Jut vaø Dak Mil. Nhö vaäy seõ bao caû suoái Dak Dum vaø moät soá nhaùnh nhoû

cuûa soâng Serepok chaûy veà maïn baéc qua Yok Don nhö Dak Klau vaø Dak Ken. Theo keá

hoaïch naøy dieän tích vöôøn quoác gia Yok Don seõ taêng leân khoaûng 465 km2 vaø do ñoù taát

caû chuûng quaàn Coâng naèm trong heä thoáng khu baûo veä seõ chieám ñeán 17%. Phaàn môû

roäng naøy seõ phaàn lôùn naèm trong khu vöïc bieân giôùi laø nôi hieän nay ñaõ coù söï baûo veä

nghieâm ngaët vì lyù do an ninh. Vieäc ñöa khu vöïc naøy vaøo trong khu vöïc vöôøn quoác gia

seõ giuùp caùc cô quan thaåm quyeàn coù theå maïnh tay hôn trong vieäc haïn cheá moïi söï thaâm

nhaäp vaøo khu vöïc naøy.

Keá hoaïch môû roäng veà phía baéc doïc theo bieân giôùi Campuchia cho ñeán bieân giôùi tænh

Gia Lai ñöôïc ñeà xuaát bao goàm phaàn lôùn khu vöïc thuoäc caùc soâng Serepok, Ea H’Leo,

Dak Rue and Ya Lop cuõng nhö phaàn lôùn caùc suoái coù löu löôïng nöôùc theo muøa. Nhö

vaäy so vôùi ñeà xuaát môû roäng tôùi doøng Dak Rue (Ban quaûn lyù vöôøn quoác gia Yok Don

1998), keá hoaïch naøy seõ môû roäng vuøng phaân boá vaø chieám tôùi 34% soá löôïng Coâng cuûa

tænh Dak Lak. Keá hoaïch ñeà xuaát naøy cuõng bao goàm phaàn lôùn caùc khu vöïc maø tröôùc

ñaây Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï (1997) ñaõ coù ñeà nghò ñoái vôùi vieäc môû roäng vöôøn quoác

gia Yok Don.

Keá hoaïch môû roäng tieáp theo seõ bao goàm vuøng röøng naèm ôû vuøng ranh giôùi giöõa caùc

huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Cu M’ga vaø Buoân Ñoân. Theo keá hoaïch naøy khu vöïc môû

roäng seõ bao goàm phaàn lôùn caùc soâng Ea H’Leo, Ea Wy, Ea Rok vaø Ea Khal, cuõng nhö

Muïc 8 - Caùc bieän phaùp baûo veä

34

phaàn lôùn caùc suoái coù löu löôïng nöôùc theo muøa. Rieâng khu vöïc môùi naøy döï baùo seõ

phaân boá tôùi 22% soá löôïng Coâng hieän coøn laïi ôû tænh Dak Lak.

Hieän nay, ngoaøi caùc khu vöïc ñaõ ñöôïc baûo veä, chæ coù caùc vuøng naèm ngay saùt bieân

giôùi laø nhöõng nôi ñöôïc kieåm soaùt ñeå traùnh khoûi söï khai thaùc cuûa con ngöôøi. Vì lyù do

an ninh, caùc khu vöïc naøy ñöôïc baûo veä raát nghieâm ngaët vaø do vaäy mang laïi caùc lôïi

ích ñaùng keå cho caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ soáng taïi ñaây, ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ

baèng soá löôïng Coâng vaø söï phong phuù cuûa caùc loaøi khaùc ôû caùc vuøng bieân giôùi (nhö

vuøng Dak Dam vaø caùc khu vöïc bieân giôùi khaùc thuoäc taây baéc huyeän Ea Sup, choã ngaõ

ba soâng Ea H’Leo vaø Ya Lop), cuõng nhö baèng soá löôïng Coâng ñöôïc döï baùo cho caùc

vuøng naøy.

Caùc keá hoaïch ñeà xuaát naøy ñeàu nhaèm môû roäng dieän tích vöôøn quoác gia doïc theo

vuøng bieân giôùi tieáp giaùp Campuchia. Hieän khoâng coù moät haøng raøo naøo ngaên caùch

Coâng ôû vuøng bieân giôùi vaø coù nhieàu khaû naêng Coâng di chuyeån vaø phaân taùn theo muøa

veà caû hai höôùng (töø Vieät Nam sang Campuchia vaø ngöôïc laïi). Vieäc phaùt trieån heä

thoáng khu baûo veä ôû Vieät Nam caàn ñöôïc boå xung baèng vieäc phaùt trieån moät khu baûo

toàn lôùn doïc theo vuøng bieân giôùi ôû veà phía Campuchia.

Ngoaøi khu vöïc phía taây baéc cuûa tænh Dak Lak, chuùng toâi thaáy soá löôïng Coâng ñöôïc döï

baùo raát thaáp cho nhöõng nôi khaùc (ñaây laø keát luaän ñöôïc ruùt ra töø vieäc quan saùt thöïc

teá). Tröôùc ñaây, coù theå Coâng ñaõ xuaát hieän vôùi soá löôïng lôùn ôû caùc khu vöïc phía ñoâng

vaø nam nhöng do vieäc môû roäng vuøng daân cö, ñaëc bieät laø doïc theo caùc vuøng ven soâng

suoái, do hieän töôïng maát ñaát röøng cuõng nhö taïo neân caùc loâ röøng naèm taùch bieät nhau

neân soá löôïng Coâng ôû ñaây ñaõ giaûm ñi nhieàu.

Taïi khu vöïc Ea So thuoäc huyeän Ea Ka cuõng ñaõ tìm thaáy Coâng.Vuøng naøy coøn laø nôi

hieän coù chuûng quaàn thuù moùng guoác raát ñaùng löu yù, vaø do vaäy ñaõ ñöôïc Leâ Xuaân Caûnh

vaø coäng söï (1997) ñeà xuaát thaønh laäp khu baûo veä ôû ñaây. Ñeà xuaát ñoù raát phuø hôïp vôùi

keát quaû cuûa cuoäc ñieàu tra laàn naøy. Soá löôïng Coâng taïi ñaây coù theå thaáp nhöng söï hieän

dieän cuûa chuùng ñaõ ñöôïc xaùc minh vaø khu vöïc naøy ñang bò ñe doïa bôûi vieäc môû roäng

vuøng canh taùc (Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï 1997).

Coâng cuõng ñaõ ñöôïc thaáy ôû vuøng taän cuøng veà phía taây nam tænh Dak Lak. Taïi ñaây coù

nhieàu vuøng röøng thöôøng xanh naèm raûi raùc xen laãn vôùi caùc traûng coû coøn soùt laïi, vaø söï

taùc ñoäng cuûa con ngöôøi chæ ôû möùc toái thieåu vì gaàn bieân giôùi Campuchia vaø caùc lyù do

an ninh. Khu heä chim ôû khu vöïc naøy raát giaøu vaø coù theå laø moät khu vöïc caàn ñöôïc baûo

veä.

Ñeå phaùt trieån hoaëc khoâi phuïc laïi söï hieän dieän cuûa Coâng trong caùc khu baûo veä hieän

nay nhöng luùc naøy chöa tìm thaáy Coâng, chuùng ta caàn löu yù tôùi vieäc phaùt trieån caùc

sinh caûnh röøng chæ coøn laïi thöa thôùt (ôû ñaây coù theå loaïi tröø loaïi röøng naèm treân ñoài coù

ñoä che phuû lôùn), ñoàng thôøi giaûm bôùt söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät ôû nhöõng

nôi coù nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân. Coù nhieàu khu baûo veä coù theå quaù nhoû ñoái vôùi söï

toàn taïi cuûa caùc chuûng quaàn vaø neáu caùc vuøng röøng naøy bò ngaên caùch bôûi caùc khu daân

cö vaø nöông raãy thì ít coù khaû naêng Coâng seõ phaân taùn vaø di chuyeån giöõa caùc vuøng ñoù.

8.3. Caùc loaøi chim vaø thuù khaùc

Vieäc baûo veä nhieàu loaøi chim vaø thuù quan troïng khaùc trong caùc vuøng röøng khoäp thöa

Muïc 8 - Caùc bieän phaùp baûo veä

35

ôû Dak Lak cuõng ñoøi hoûi phaûi thöïc hieän nhieàu vaán ñeà töông töï nhö vaán ñeà baûo veä

Coâng.

Caùc loaøi chim aên thòt coù soá löôïng lôùn nhö caùc loaøi Keàn keàn vaø Ñaïi baøng ñeàu caàn ñeán

caùc vuøng ñaát roäng lôùn ñeå di chuyeån. Caùc loaøi chim nöôùc lôùn nhö boïn haïc, coø quaêm

ñeàu coù cuoäc soáng hoaøn toaøn döïa vaøo caùc nguoàn nöôùc khoâng bò con ngöôøi taùc ñoäng,

vaø vaøo caùc vuøng ñaát öôùt khoâng thöôøng xuyeân bò ngaäp nöôùc. Ñoái vôùi caùc loaøi chim

naøy, vieäc baûo veä nhöõng khu vöïc coù nöôùc khoâng bò con ngöôøi taùc ñoäng taïi caùc khu

röøng khoäp thöa caàn ñöôïc coi laø öu tieân haøng ñaàu.

Caùc yeâu caàu baûo veä nhöõng chuûng quaàn thuù lôùn ôû khu vöïc röøng khoäp thöa ñaõ ñöôïc

Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï (1997) ñeà caäp ñeán moät caùch chi tieát. Caùc vaán ñeà chuû yeáu

caàn ñöôïc caân nhaéc tôùi ñoái vôùi caùc loaøi thuù moùng guoác coù soá löôïng lôùn cho thaáy

chuùng caàn ñeán caùc khu vöïc heát söùc roäng lôùn, ví duï theo tính toaùn loaøi Boø toùt caàn

moät khu vöïc roäng ñeán 137 km2

(Conry 1989). Nguoàn nöôùc toàn taïi thöôøng xuyeân

cuõng ñöôïc coi laø yeáu toá raát quan troïng ñoái vôùi nhieàu loaøi.

Nhieàu bieän phaùp baûo veä ñöôïc ñeà xuaát trong baùo caùo naøy lieân quan tôùi baûo veä loaøi

Coâng cuõng seõ coù lôïi tröïc tieáp cho nhieàu loaøi chim vaø thuù khaùc. Caùc vuøng röøng khoäp

thöa taïi caùc huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Buoân Ñoân, Cu Jut vaø Cö M’ga coù leõ laø caùc khu

vöïc quan troïng nhaát ôû Vieät Nam ñoái vôùi caùc loaøi thuù lôùn nhö boïn thuù moùng guoác,

voi, höôu nai vaø baùo. Caùc doøng soâng suoái vaø caùc nguoàn nöôùc toàn taïi thöôøng xuyeân

taïi caùc huyeän naøy seõ coù moät yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi taát caû caùc loaøi soáng ôû sinh

caûnh röøng khoäp thöa.

Chuùng toâi cuõng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc hai khu vöïc röøng thöôøng xanh naèm beân ngoaøi caùc

khu baûo veä. Ñoù laø caùc vuøng naèm ôû phía baéc huyeän Dak R’Lap thuoäc vuøng Taây Nam

Dak Lak, vaø vuøng Dak Mol ôû huyeän Dak Mil. Tuy hai khu vöïc naøy chöa phaûi laø muïc

tieâu caàn quan taâm haøng ñaàu ñoái vôùi vieäc baûo veä Coâng, nhöng caû hai vuøng ñoù ñeàu coù

raát nhieàu caùc loaøi chim khaùc, vaø caùc khu röøng ôû ñoù ñeàu coù chaát löôïng raát toát.

36

9. Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Caùc

khuyeán nghò öu tieân haøng ñaàu

Caùc khuyeán nghò döôùi ñaây ñöôïc ñeà xuaát treân cô sôû cuûa caùc keát luaän ruùt ra töø cuoäc

ñieàu tra laàn naøy vaø lieân quan ñeán ba lónh vöïc chính: phaùt trieån caùc khu baûo veä;

chính saùch quaûn lyù; vaø caùc yeâu caàu saép tôùi ñoái vôùi coâng taùc ñieàu tra thöïc ñòa. Ñoái vôùi

caùc khuyeán nghò truøng hôïp vôùi caùc khuyeán nghò ñöôïc neâu trong baùo caùo veà Keá

hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng Sinh hoïc cuûa Vieät Nam 1995 (ñaõ ñöôïc Thuû töôùng Chính

phuû pheâ duyeät theo nghò ñònh soá 845/TTg, ngaøy 22 thaùng 12 naêm 1995), chuùng toâi

seõ neâu teân cuûa caùc chöông muïc coù lieân quan trong baûn baùo caùo ñoù.

Caùc khuyeán nghò seõ ñöôïc neâu tröïc tieáp cho caáp chính quyeàn hoaëc caùc cô quan/ ñôn

vò coù traùch nhieäm thöïc hieän.

Caùc khuyeán nghò ñaõ ñöôïc neâu trong muïc naøy laø caùc khuyeán nghò caàn ñöôïc öu tieân

haøng ñaàu. Caùc khuyeán nghò mang tính chaát trung haïn ñöôïc neâu trong muïc 10.

9.1. Môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp Trung öông - Boä Keá hoaïch Ñaàu tö, Boä Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

(Cuïc kieåm laâm)

Caáp tænh - UBND, Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt

trieån noâng thoân (Chi cuïc kieåm

laâm)

Theo muïc 3.2 ‘Chænh lí heä thoáng caùc khu baûo veä’ trong Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña

daïng sinh hoïc (1995). Ñaëc bieät, vieäc môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don ñöôïc xeáp

haïng öu tieân loaïi A ‘coù taàm quan troïng quoác teá’.

Vöôøn quoác gia Yok Don caàn ñöôïc môû roäng veà phía taây baéc cuûa Dak Lak, bao goàm

phaàn lôùn vuøng röøng khoäp thöa thuoäc caùc huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Buoân Ñoân, Cu

Jut, Dak Mil vaø Cu M’ga.

Neân môû roäng ôû phaïm vi lôùn thaønh moät khu lieân tuïc, bao goàm caøng nhieàu röøng coøn

laïi caøng toát, cuõng nhö caøng coù nhieàu caùc soâng suoái vaø nguoàn nöôùc caøng toát. Chæ

trong tröôøng hôïp baûo veä ñöôïc caû moät khu vöïc roäng lôùn thì môùi coù khaû naêng baûo veä

an toaøn caùc chuûng quaàn Coâng, boïn thuù moùng guoác hoang daõ vaø caùc loaøi thuù lôùn

khaùc.

Vaán ñeà chuû choát caàn nghieân cöùu kyõ trong baát kyø keá hoaïch môû roäng naøo laø: khoâng

bao giôø söû duïng caùc soâng suoái laøm ñöôøng ranh giôùi cuûa khu baûo toàn. Ñaëc bieät, taïi

caùc khu röøng khoäp thöa, giaù trò cuûa khu baûo toàn seõ ñöôïc quyeát ñònh bôûi söï toàn taïi

cuûa caùc nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân, khoâng bò con ngöôøi taùc ñoäng. Neáu chæ baûo veä

moät phía/bôø cuûa nguoàn nöôùc ñoù maø boû laïi bôø phía beân kia khoâng ñöôïc baûo veä thì

coi nhö caû nguoàn nöôùc ñoù khoâng ñöôïc baûo veä. Caùc khu baûo veä cuõng neân taïo ra ñöôïc

moät vuøng sinh caûnh caøng lôùn vaø caøng lieân tuïc caøng toát.

Coù naêm keá hoaïch ñöôïc ñeà xuaát ñoái vôùi vieäc môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don (xem

baûn ñoà 7). Phuï luïc 5 vaø baûn ñoà 8 neâu chi tieát caùc lôïi ích döï baùo veà maët sinh caûnh

Muïc 9 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Haïng muïc öu tieân

37

vaø veà tyû leä Coâng toàn taïi ôû Dak Lak ñöôïc baûo veä theo töøng phöông aùn môû roäng.

Phöông aùn A chính laø phöông aùn môû roäng hieän nay theo ñeà nghò cuûa ban quaûn lyù

vöôøn quoác gia Yok Don (1998). Phöông aùn B ñeà xuaát môû roäng theâm treân cô sôû cuûa

phöông aùn A. Phöông aùn naøy töông töï nhö ñeà xuaát cuûa Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï

(1997). Phöông aùn C laø moät phöông aùn môùi, ñeà xuaát môû roäng vöôøn quoác gia Yok

Don veà phía nam treân cô sôû boå sung cho phöông aùn A vaø B. Phöông aùn D ñeà xuaát

môû roäng theâm nöõa ngoaøi caùc phöông aùn A, B vaø C. Ñaây laø ñeà xuaát caàn ñöôïc xem xeùt

moät caùch nghieâm tuùc.

Phöông aùn A: Ñeà nghò môû roäng veà phía baéc suoái Dak Rue

Ñaây laø phöông aùn môû roäng hieän nay theo ñeà nghò cuûa Ban quaûn lyù vöôøn quoác gia

Yok Don (1998). Theo keá hoaïch naøy, vöôøn quoác gia Yok Don seõ ñöôïc môû roäng veà

phía baéc qua khoûi soâng Serepok cho ñeán taän suoái Dak Rue, coù ranh giôùi phía taây

chaïy theo bieân giôùi Campuchia vaø ranh giôùi phía ñoâng laø ñöôøng Ea Sup - Buoân Ñoân

hieän nay. Maëc duø môû roäng laø moät vieäc toát, baát kyø theo phöông aùn naøo, song chuùng

toâi caûm thaáy ñaây chöa phaûi laø phöông aùn toát nhaát. Theo phöông aùn naøy dieän tích ñeà

nghò môû roäng goàm caùc khu vöïc hai beân bôø soâng Serepok laø nhöõng vuøng raát quan

troïng, nhöng laïi chæ coù raát ít caùc nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân khaùc. Ñoàng thôøi, phöông

aùn naøy cuõng söû duïng suoái Dak Rue laøm ranh giôùi khu vöïc baûo veä (nhö treân ñaõ noùi,

ñaây laø ñieàu caàn phaûi traùnh).

Khu vöïc ñöôïc môû roäng theo phöông aùn naøy coù dieän tích khoaûng 560 km2

, nhöng chæ

coù khoaûng 50 km2

röøng khoäp thöa coù nguoàn nöôùc trong phaïm vi 2 km veà muøa khoâ

(so vôùi dieän tích öôùc tính cuûa caû vöôøn quoác gia Yok Don laø 123 km2

). Phöông aùn naøy

coù theå ñöôïc thay ñoåi baèng caùch dòch chuyeån ranh giôùi phía baéc cuûa vöôøn quoác gia

leân treân phía baéc suoái Dak Rue töø 5-10 km, nhöng lyù töôûng nhaát phaûi laø ñöôïc thay

theá baèng moät phöông aùn môû roäng xa hôn nhö vaäy raát nhieàu veà phía baéc cho ñeán

bieân giôùi tænh Gia Lai (nhö phöông aùn B ñöôïc moâ taû cuï theå döôùi ñaây).

Moïi phöông aùn môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don veà phía baéc cuûa soâng Serepok ñeàu

caàn giaûi quyeát vaán ñeà daân ñònh cö doïc theo soâng. Hieän nay ñaõ coù moät laøng nhoû

ñöôïc hình thaønh taïi khu vöïc seõ thuoäc vöôøn quoác gia. Caùc bieän phaùp ngaên chaën söï

phaùt trieån hoaëc thaäm chí di chuyeån laøng naøy caàn phaûi ñöôïc xem xeùt moät caùch

nghieâm tuùc.Theâm vaøo ñoù, caùc hoaït ñoäng ñaùnh baét caù doïc soâng, ñaëc bieät laø ñaùnh baét

baèng thuoác noå, ñeàu gaây ra söï taùc ñoäng lôùn vaø caàn ñöôïc ngaên chaën.

Phöông aùn B: Môû roäng veà phía baéc tôùi bieân giôùi tænh Gia Lai

Theo phöông aùn naøy, vöôøn quoác gia Yok Don seõ ñöôïc môû roäng theâm veà phía baéc

(so vôùi phöông aùn A) cho ñeán taän suoái Ya Lop naèm ôû bieân giôùi cuûa hai tænh Dak Lak

vaø Gia Lai. Ranh giôùi phía taây seõ laø ñöôøng bieân giôùi vôùi Campuchia. Ranh giôùi phía

ñoâng seõ ñöôïc môû höôùng leân phía baéc töø goùc ñoâng baéc, ñöôïc ñeà xuaát trong phöông

aùn A ñeå traùnh caùc khu vöïc troàng troït xung quanh thò traán Ea Sup cho ñeán khi gaëp

soâng Ea H’Leo taïi thò traán Ea Rok. Ranh giôùi phía baéc khi qua khoûi khu vöïc soâng Ea

Rok seõ chaïy doïc theo ñöôøng tieáp giaùp bieân giôùi tænh Gia Lai ôû choã soâng Ya Lop reõ

vaøo. Phöông aùn môû roäng naøy töông töï nhö ñeà xuaát cuûa Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï

(1997).

Theo keá hoaïch naøy thì vöôøn quoác gia seõ bao goàm moät phaàn lôùn khu röøng khoäp thöa

hieän nay chöa bò taùc ñoäng thuoäc huyeän Ea Sup. Nhö vaäy vuøng naøy cuõng seõ goàm

Muïc 9 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Haïng muïc öu tieân

38

phaàn lôùn suoái Dak Rue, suoái Ea Sup vaø soâng Ea H’Leo cuõng nhö moät phaàn thuoäc

soâng Ya Lop. Toaøn boä vuøng naøy khi ñöôïc môû roäng theo phöông aùn ñeà xuaát (bao

goàm caû phaàn môû roäng theo phöông aùn A) seõ coù toång dieän tích khoaûng 1.220 km2

.

Trong ñoù gaàn 200 km2

laø röøng khoäp thöa chöa bò taùc ñoäng, coù nguoàn nöôùc thöôøng

xuyeân trong phaïm vi 2 km. Theo döï tính, sau khi ñöôïc môû roäng vöôøn quoác gia seõ

chöùa tôùi 34% soá löôïng Coâng ôû Dak Lak.

Theo phöông aùn naøy, soâng Ya Lop chöa ñöôïc baûo veä hoaøn toaøn. Ñieàu naøy chæ coù theå

ñaït ñöôïc khi caû hai beân bôø soâng naøy ñöôïc quy hoaïch baûo veä, vaø nhö vaäy seõ ñoøi hoûi

phaûi phaùt trieån moät khu baûo veä ôû phía nam tænh Gia Lai. Phöông aùn ñeà xuaát naøy

ñöôïc neâu trong phaàn döôùi ñaây (muïc 10.1.3).

Keá hoaïch C: Môû roäng veà phía Nam (huyeän Cu Jut vaø Dak Mil)

Vöôøn quoác gia Yok Don caàn ñöôïc môû roäng veà phía nam doïc theo bieân giôùi Campuchia

tôùi caùc huyeän Cu Jut vaø Dak Mil. Ñöôøng ranh giôùi phía nam seõ chaïy töø Yok Don theo

trieàn nuùi cao baéc-nam naèm giöõa caùc con suoái Dak Klau vaø Ea N’Dri cho ñeán khi gaëp

ñoàn bieân phoøng caùch thò traán Dak Mil khoaûng 2 km veà phía baéc. Ñöôøng bieân giôùi

giaùp Campuchia seõ laø ranh giôùi phía taây cuûa vöôøn quoác gia theo phöông aùn naøy.

Phöông aùn naøy seõ laøm taêng dieän tích cuûa vöôøn quoác gia Yok Don theâm khoaûng 465

km2, vaø seõ laø nôi tieáp nhaän nguoàn nöôùc cuûa moät soá con suoái chaûy töø höôùng baéc vaøo

khu vöïc vöôøn hieän nay. Caùc döï baùo cho thaáy vieäc môû roäng theo phöông aùn naøy seõ

baûo veä ñöôïc theâm 6% soá löôïng Coâng ôû Dak Lak.

Ngoaøi Coâng, khu vöïc laân caän suoái Dak Dam naèm trong phöông aùn môû roäng naøy coøn

laø moät trong nhöõng khu vöïc ñöôïc phaùt hieän qua ñieàu tra coù söï phong phuù nhaát veà

caùc loaøi thuù lôùn, trong ñoù coù Coïp vaø Baùo ñaõ ñöôïc ghi nhaän. Taïi ñaây cuõng ñaõ quan

saùt ñöôïc Ngan caùnh traéng, laø moät trong soá caùc loaøi chim ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng

treân theá giôùi.

Keá hoaïch D: Môû roäng veà phía ñoâng baéc

Phöông aùn naøy ñeà nghò môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don theo quy moâ lôùn, bao truøm

phaàn lôùn caùc khu vöïc naèm phía ñoâng huyeän Ea Sup, phía taây huyeän Ea H’Leo vaø

moät soá khu vöïc nhoû thuoäc huyeän Buoân Ñoân vaø Cu M’ga. Ranh giôùi phía taây cuûa

phöông aùn naøy seõ laø ñöôøng ranh giôùi phía ñoâng cuûa phöông aùn môû roäng A vaø B ñeå

traùnh caùc vuøng saûn xuaát noâng nghieäp hieän coù. Ranh giôùi phía baéc seõ laø ñöôøng bieân

giôùi giaùp tænh Gia Lai, ranh giôùi phía ñoâng ñi theo trieàn nuùi cao baéc-nam chaïy doïc

ñöôøng bieân giöõa 2 huyeän Ea Sup vaø Ea H’Leo .

Phöông aùn môû roäng naøy seõ bao goàm caùc khu vöïc roäng lôùn cuûa caùc vuøng röøng khoäp

thöa chöa bò taùc ñoäng hieän coøn laïi cuõng nhö cuûa caùc vuøng röøng hoãn giao,vaø röøng

ñaàu nguoàn hieän ñang ñöôïc baûo veä. Nhieàu suoái nhoû vaø soâng cuõng naèm trong khu naøy

nhö Ea Wy, Ea Khal, Ea Hiao vaø Ea Rok, cuõng nhö phaàn lôùn soâng Ea H’Leo. Nhieàu

soâng suoái taïi ñoù hieän ñang bò ñe doïa naëng neà do vieäc môû roäng vuøng daân cö.

Phöông aùn môû roäng naøy seõ coù toång dieän tích khoaûng 1.200 km2

, trong ñoù gaàn 200

km2

laø vuøng röøng khoäp thöa chöa bò taùc ñoäng, coù nguoàn nöôùc thöôøng xuyeân trong

phaïm vi 2 km. Khu vöïc naøy döï baùo taäp trung ñeán 22% soá löôïng Coâng cuûa tænh Dak

Lak.

Muïc 9 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Haïng muïc öu tieân

39

9.2. Caùc khuyeán nghò veà quaûn lí

Caùc khuyeán nghò sau ñaây taäp trung vaøo caùc vaán ñeà quaûn lyù môùi hoaëc caàn ñöôïc caûi

thieän ñeå mang laïi lôïi ích baûo veä Coâng vaø caùc loaøi hoang daõ khaùc trong caùc vuøng

phaân boá cuûa chuùng.

9.2.1. Coâng taùc laäp keá hoaïch

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp trung öông - Boä Keá hoaïch Ñaàu tö, Boä Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

Caáp tænh - Sôû Keá hoaïch ñaàu tö, Sôû Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân,

UŒy ban nhaân daân

Theo muïc 2.5 cuûa Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng sinh hoïc ‘Nhu caàu nghieân cöùu

chính saùch’.

Chaám döùt vieäc taùi ñònh cö taïi caùc khu vöïc ñöôïc xaùc ñònh (trong baùo caùo naøy) laø quan

troïng ñoái vôùi vieäc baûo veä ña daïng sinh hoïc.

Haïn cheá môû roäng vuøng ñaát canh taùc taïi caùc khu vöïc ñöôïc ñeà nghò môû roäng.

Cuï theå, chaám döùt vieäc môû roäng caùc vuøng daân cö doïc theo nhöõng nôi quanh naêm coù

caùc nguoàn nöôùc vaø hieän chöa bò taùc ñoäng thuoäc caùc huyeän Ea Sup, Ea H’Leo, Cu

M’ga, Dak Mil, Cu Jut vaø Buoân Ñoân, bao goàm caùc soâng Ea H’leo, Ya Lop, Serepok,

Ea Wy, Ea Khal vaø nhöõng soâng khaùc ñaõ ñöôïc moâ taû chi tieát trong muïc 8.2 neâu treân.

Khu vöïc naøy chæ chieám khoaûng 3% laõnh thoå tænh Dak Lak nhöng laïi coù giaù trò ñaëc

bieät ñoái vôùi vieäc baûo veä ña daïng sinh hoïc vaø theo döï baùo taïi ñaây seõ taäp trung

khoaûng 40% soá löôïng Coâng ôû tænh Dak Lak.

Ñöa ra chính saùch ñuùng ñaén veà keá hoaïch söû duïng ñaát gaén lieàn vôùi vaán ñeà baûo toàn

vaø taøi nguyeân thieân nhieân.

Thay ñoåi choã ôû cho hôïp lí ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñònh cö baát hôïp phaùp

9.2.2. Veà laâm nghieäp

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp trung öông - Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån

noâng thoân (Cuïc kieåm laâm)

Caáp tænh - Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån

noâng thoân

Theo muïc 2.3 cuûa Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng sinh hoïc ‘Ñaùnh giaù chính saùch vaø

thöïc tieãn hoaït ñoäng laâm nghieäp’.

Caàn nhaän thöùc ñöôïc giaù trò ña daïng sinh hoïc cao cuûa caùc tieåu khu röøng naèm trong

vuøng röøng khoäp thöa ôû phía taây baéc tænh Dak Lak.

Caùc tieåu khu röøng naøo naèm ngoaøi caùc khu baûo veä caàn phaûi ñöôïc kieåm soaùt chaët cheõ

ñeå ngaên chaën moät caùch coù hieäu quaû caùc haønh ñoäng söû duïng baát hôïp phaùp khu vöïc

naøy nhö ñoát löûa, chaên thaû gia suùc, khai thaùc cuûi baát hôïp phaùp, trong ñoù ñaëc bieät chuù

Muïc 9 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Haïng muïc öu tieân

40

yù ñeán caùc nguoàn nöôùc.

Vieäc khai thaùc goã caàn ñöôïc thöïc hieän moät caùch coù choïn loïc vaø theo chu kyø chaët cheõ.

Sau khi khai thaùc goã, nhöõng tuyeán ñöôøng ñi vaøo röøng caàn ñöôïc baûo veä hoaëc phaù huûy

ñeå ngaên chaën söï thaâm nhaäp röøng. Vaán ñeà naøy ñöôïc neâu cuï theå trong Keá hoaïch

Haønh ñoäng Ña daïng Sinh hoïc.

9.3. Coâng taùc ñieàu tra tieáp theo

Thuoäc traùch nhieäm: Caùc Toå chöùc phi chính phuû, Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch

Röøng, Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät, Sôû Khoa

hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng tænh.

9.3.1. Ñieàu tra ôû tænh Gia Lai vaø Kon Tum

Caùc vuøng röøng khoäp thöa ôû tænh Gia Lai vaø Kon Tum caàn ñöôïc öu tieân keá hoaïch ñieàu

tra. Coù theå söû duïng phöông phaùp töông töï nhö phöông phaùp cuûa laàn ñieàu tra naøy ñeå

xaùc ñònh ranh giôùi vuøng phaân boá cuûa Coâng vaø vuøng soáng thích hôïp cuûa chuùng ôû hai

tænh naøy. Do aùp löïc cuûa söï phaùt trieån kinh teá ñoái vôùi toaøn boä vuøng Taây Nguyeân, caàn

thöïc hieän ngay vieäc ñieàu tra naøy.

9.3.2. Ñieàu tra ôû Campuchia

Caàn ñieàu tra theâm veà Coâng taïi caùc tænh Mondulkiri vaø Ratanakiri cuûa Campuchia.

Tình hình hieän nay cho thaáy taïi Campuchia vaãn coøn caùc khu vöïc roäng lôùn coù sinh

caûnh thích hôïp vôùi Coâng vaø caàn ñöôïc baûo veä moät caùch thoûa ñaùng.

41

10.Caùc khuyeán nghò veà chöông trình haønh ñoäng -

Caùc khuyeán nghò trung haïn

10.1. Phaùt trieån khu baûo veä

Nhö toaøn boä noäi dung ñaõ ghi trong muïc 3.2 cuûa Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng Sinh

hoïc, ‘Ñaùnh giaù heä thoáng khu baûo veä’.

10.1.1. Xaây döïng khu baûo toàn môùi ôû Ea So (huyeän Ea Ka)

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp trung öông - Boä Keá hoaïch Ñaàu tö, Boä Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

(Cuïc kieåm laâm)

Caáp tænh - UŒy ban nhaân daân, Sôû noâng nghieäp

vaø Phaùt trieån noâng thoân

Döï aùn naøy hoaøn toaøn nhaát trí vôùi noäi dung ñeà nghò do Leâ Xuaân Caûnh vaø coäng söï ñeà

xuaát (1997)

10.1.2 Phaùt trieån khu baûo toàn ôû Campuchia

Thuoäc traùch nhieäm: Caùc Toå chöùc phi chính phuû, Boä Moâi tröôøng (Campuchia)

Tænh Mondulkiri thuoäc Campuchia cuøng vôùi Dak Lak ñaõ taïo neân moät vuøng sinh caûnh

lôùn ñoàng nhaát chaïy doïc bieân giôùi hai quoác gia.Vieäc xaây döïng khu vöïc naøy thaønh

moät khu baûo veä, coù leõ neân theo phöông aùn môû roäng veà phía baéc cuûa khu baûo veä töï

nhieân Phnom Nam Lyr cuûa Campuchia, nhö vaäy seõ laøm taêng ñaùng keå giaù trò cuûa toaøn

vuøng.

10.1.3. Khu baûo veä ôû phía nam tænh Gia Lai

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp trung öông - Boä Keá hoaïch Ñaàu tö, Boä Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

(Cuïc kieåm laâm)

Caáp tænh (Gia Lai) - UŒy ban Nhaân daân tænh, Sôû Noâng

nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân

Döïa theo keá hoaïch ñieàu tra ôû phía nam tænh Gia Lai, caàn coù kieán nghò xaây döïng khu

baûo veä ñeå khoanh taát caû caùc vuøng röøng khoäp thöa coù giaù trò cao ñaõ ñöôïc xaùc ñònh

taïi khu vöïc naøy. Khu vöïc môùi ñoù seõ taïo thaønh moät vuøng lôùn hôn lieân keát vôùi caùc

vuøng ñöôïc ñeà xuaát baûo veä taïi tænh Dak Lak.

10.2. Caùc khuyeán nghò veà quaûn lyù

10.2.1. Quaûn lí khu baûo toàn

Thuoäc traùch nhieäm : Caáp trung öông - Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån

noâng thoân (Cuïc kieåm laâm)

Caáp tænh - Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån

noâng thoân

42

Muïc 10 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Trung haïn

• Theo muïc 3.2 Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng sinh hoïc ‘Naâng cao naêng löïc quaûn

lí caùc khu baûo veä’.

• Ngaên chaën vieäc môû roäng caùc khu ñònh cö baát hôïp phaùp trong caùc khu baûo toàn.

• Thay ñoåi choã ôû cho hôïp lí ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñònh cö baát hôïp phaùp.

ê• Kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng ñaùnh baét caù, ngaên caám vieäc ñaùnh baét caù baèng chaát noå

vaø ñieän

• Ngaên caám vieäc chaët caây (ñeå laáy goã vaø cuûi).

• Ngaên caám moïi hoaït ñoäng saên baét baát hôïp phaùp

• Ñaøo taïo caùn boä veà coâng taùc quaûn lí coù hieäu quaû khu baûo toàn

10.2.2. Caùc khu vöïc bieân giôùi

Thuoäc traùch nhieäm : Caáp trung öông - Boä quoác phoøng, UŒy ban nhaân daân,

Quaân ñoäi, Coâng an

Caáp tænh - Boä quoác phoøng, UŒy ban nhaân daân,

Ban chæ huy quaân söï vaø Sôû coâng

an tænh.

• Theo muïc 2.1 Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng sinh hoïc ‘Traùch nhieäm cuûa caùc

ban, ngaønh’. Trong phaàn naøy coù ñeà nghò quaân ñoäi ñoùng vai troø truï coät trong

coâng taùc taùi thieát moâi tröôøng sinh thaùi thoâng qua caùc bieän phaùp baûo veä röøng vaø

ñaùnh baét caù.

• Caùc khu vöïc bieân giôùi laø moät trong soá caùc khu vöïc phong phuù nhaát veà khu heä

ñoäng vaät hoang daõ do hieän ôû ñaây söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi môùi ôû möùc ñoä

thaáp.

• Trao cho caùc ñoàn bieân phoøng quyeàn ñi tuaàn tra toaøn boä moät daûi roäng doïc theo

bieân giôùi (20 km) vaø quyeàn kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng khai thaùc goã vaø saên baét

traùi pheùp trong khu vöïc ñoù.

• Trong tröôøng hôïp caùc khu baûo toàn ñöôïc môû roäng theo kieán nghò, coù theå trao

quyeàn cho caùc ñoàn bieân phoøng ñi tuaàn tra beân trong khu baûo toàn vaø haïn cheá

vieäc ra vaøo.

• Vieäc thaønh laäp caùc khu baûo toàn vaø söû duïng löïc löôïng quaân ñoäi (bao goàm caû

vieäc huaán luyeän vaø caáp trang bò caàn thieát) seõ giuùp söû duïng moät caùch coù hieäu

quaû nhaân löïc vaø taêng cöôøng ñöôïc an ninh cho caùc vuøng bieân giôùi.

10.2.3. Coâng taùc giaùo duïc yù thöùc baûo veä cho caùc coäng ñoàng

Thuoäc traùch nhieäm: Caáp tænh - UŒy ban nhaân daân, Sôû Giaùo duïc ñaøo

taïo.

Muïc 10 - Caùc khuyeán nghò veà chöông trình hoaït ñoäng - Trung haïn

43

• Theo muïc 2.1 trong Keá hoaïch Haønh ñoäng Ña daïng sinh hoïc ‘Traùch nhieäm cuûa

caùc ban, ngaønh’. Trong phaàn naøy coù yeâu caàu Sôû Giaùo duïc ñaøo taïo baét ñaàu

chöông trình giaùo duïc veà moâi tröôøng

• Thöïc hieän chieán dòch vaän ñoäng nhaèm naêng cao nhaän thöùc cuûa daân chuùng veà

heä sinh thaùi röøng vaø coâng taùc baûo veä röøng, hieåu roõ giaù trò cuûa röøng khoäp thöa

ôû tænh Dak lak. Chieán dòch naøy coù theå ñöôïc thöïc hieän ví duï thoâng qua caùc

tröôøng hoïc vaø qua caùc loaïi hình tranh coå ñoäng.

10.3. Coâng taùc ñieàu tra sau naøy

Thuoäc traùch nhieäm : Caùc Toå chöùc phi chính phuû, Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch

Röøng, Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät, Sôû Khoa

hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng.

10.3.1. Giaùm saùt hieän traïng Coâng

Tieán haønh caùc cuoäc ñieàu tra laïi taïi caùc ñieåm ñaõ ñieàu tra ñeå xaùc ñònh xem vuøng phaân

boá cuûa Coâng coù thu nhoû laïi hay khoâng.

10.3.2. Ñieàu tra vaøo muøa möa

Toå chöùc ñieàu tra trôû laïi ôû Dak Lak vaøo muøa möa, taäp trung vaøo caùc soâng suoái coù löu

löôïng nöôùc theo muøa ñeå xem vaøo muøa möa möïc nöôùc daâng leân tôùi ñaâu. Coâng vieäc

ñieàu tra trong muøa möa seõ khoù khaên hôn vì ñaây laø thôøi kyø ngoaøi muøa Coâng keâu

(ngoaøi muøa sinh saûn) vaø do vaäy seõ phaûi döïa nhieàu hôn vaøo daáu chaân vaø caùc daáu

hieäu khaùc. Ñieàu tra vaøo muøa möa coøn coù theå mang laïi caùc thoâng tin höõu ích veà vieäc

söû duïng sinh caûnh naøy cuûa caùc loaøi chim nöôùc coù soá kích thöôùc trong thôøi kyø sinh

saûn.

44

Taøi lieäu tham khaûo

Anon. (1989) [Danh luïc ñoäng vaø thöïc vaät khu baûo toàn thieân nhieân Buø Gia Maäp. Chi

cuïc kieåm laâm Soâng Beù, tænh Soâng Beù.

Anon. (1994) Keá hoaïch kinh teá xaõ hoäi tænh Dak Lak:1994-2010. UŒy ban nhaân daân tænh Dak

Lak.

Anon. (1997) Nieân giaùm thoáng keâ 1996, Sôû thoáng keâ Dak Lak, Tænh Dak Lak.

van Balen, S., Prawiradilaga, D.M. and Indrawan, M. (1995) The distribution and status of

Green Peafowl in Java. Biological Conservation 71: 289-297.

Beebe,W. (1922) Monograph of the pheasants Vol.4. Dover Publications (1990 reprint), New

York

Bibby, C.J., Burgess, N.D. & Hill, D.A.(1992) Bird census techniques. Academic Press,

London

Ban quaûn lí Vöôøn quoác gia Yok Don (1998) Phöông aùn quy hoaïch môû roäng vöôøn quoác gia

Yok Don. Dak Lak. Phöông aùn trình Boä NN vaø PTNT.

Boä keá hoaïch ñaàu tö , Boä noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân (1996) Keá hoaïch toång theå

veà phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vuøng Taây Nguyeân. Haø Noäi 1996.

Collar, N.J, Crosby, M.J. & Stattersfield, A.J. (1994) Birds to watch 2: the world checklist of

threatened birds. BirdLife International, Cambridge, U.K.

Conry, P.J. (1989) Gaur Bos Gaurus and development in Malaysia. Biol. Consv. 49:47-65.

Corbet, G.B. & Hill, J.E. (1992) The mammals of the Indomalayan region. Oxford University

Press, Oxford, U.K.

Cox, R.C., Vu Van Dung, Pham Mong Giao (1992) Report of a management feasibility study

of the Moung Nhe Nature Reserve, 1991. WWF/Ministry of Forestry, Hanoi, Vietnam.

Ñaëng Huy Huyønh vaø coäng söï (1974) Keát quaû ñieàu tra ñoäng vaät coù xöông soáng Mieàn Baéc

Vieät Nam, 1962-1974. Baùo caùo chöa xuaát baûn. Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät, Haø

Noäi.

Ñaëng Huy Quyønh, Ñaøo Vaên Tuaán, Cao Vaên Sung, Phan Troïng AŒnh, Hoaøng Minh Khieân

(1994) Danh luïc caùc loaøi thuù Vieät Nam. Nhaø xuaát baœn KH vaø KT Haø Noäi 1994

Davison, G.W.H & Scriven, K. (1987) Recent pheasant surveys in peninsular Malaysia. Pp

90-101 in Savage, C.D.W. and Ridley, M.W. eds. Pheasants in Asia 1982. World Pheasant

Association, Reading, U.K.

Delacour, J. (1977) Pheasants of the world. 2nd edition. Spur Publications, Hindhead, U.K.

Delacour, J. and Jabouille, P. (1925a) Recherches ornithologiques dans la province de Quang

Tri (centre Annam), et quelques autres regions de L’Indochine Francaise. Societe Nationale

D’Acclimatation de France. Paris.

Delacour, J. and Jabouille, P. (1925b) On the birds of Quang Tri, central Annam with

notes on others from other parts of French Indochina. Ibis (12): 209- 260.

Desai, A.A. and Lic Vuthy (1996) Status and distribution of large mammals in eastern Cam-

bodia: results of the first foot surveys in Mondulkiri and Rattanakiri provinces. IUCN/FFI/

WWF Large Mammal Conservation Project, Phnom Penh, Cambodia.

Ñoã Töôùc vaø Ngoâ Tö (1985) Ñaëc ñieåm khu heä ñoäng vaät khu baûo toàn thieân nhieân Mom Ray.

Baùo caùo chöa xuaát baûn. Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng, Haø Noäi.

Evans, T.D. and Timmins, R.J. (1996) The status of Green Peafowl Pavo muticus in Laos.

Forktail 11:11-32

Excel Version 97 (1997) Microsoft Corporation, Seattle, USA.

Fry, J.C. (1993) Biological Data Analysis. Oxford University Press. Oxford. U.K.

Gaston, A.J. (1979) Field survey techniques for censuring pheasants. Pp 49-51 in. Savage,

C.W.D. (ed.) Pheasants in Asia 1979 . World Pheasant Association, Reading U.K.

Gates, J.M. (1966) Crowing counts as indices to cock pheasant populations in Wisconsin. J.

Wildl. Mngmt. 30: 735-774

Hoogerwerf, A. (1970) Udjung Kulon: The land of the last rhinoceros. E.J. Brill, Leiden,

Netherlands.

ICBP (1992) Putting biodiversity on the map: priority areas for global conservation. Interna-

Taøi lieäu tham khaûo

45

tional Council for Bird Preservation (now BirdLife International) Cambridge, U.K.

Indrawan, M. (1995) Behaviour and abundance of Green Peafowl in Baluran National

Park, East Jawa. MSc thesis, Zool. Dept. University of Aberdeen, U.K.

Inskipp, T. Lindsey, N. and Duckworth, W. (1996) An annotated checklist of the birds of

the Oriental region. Oriental Bird Club,Sandy, Bedfordshire, U.K.

IUCN (1996) The 1996 IUCN Red List of threatened animals. IUCN, Gland, Switzerland.

Johnsgard, P. A. (1986) The pheasants of the world. Oxford University Press, Oxford, U.K.

Laurie, A., Ha Dinh Duc and Pham Trong Anh (1989) Survey for Kouprey Bos sauveli in

western Dak Lak Province, Vietnam. Unpublished report to the Kouprey Conservation Trust.

Le Trong Trai (1996) Historical and current distribution of Green Peafowl in Vietnam.

Tragopan 7:16-17.

Le Xuan Canh, Pham Trong Anh, Duckwoth, J.W., Vu Ngoc Thanh and Lic Wuthy (1997)

A survey of large mammals in Dak Lak Province, Vietnam. WWF/IUCN, Hanoi, Vietnam.

Lessells, C.M. and Boag, P.T. (1987) Unrepeatable repeatabilities: a common mistake. Auk:

104: 116-121.

MapInfo Corporation (1995) . MapInfo Professional Version 4.0

McGowan, P.J.K. and Garson, P.J. (1995) Pheasants: status survey and conservation action

plan 1995-1999. IUCN, Gland, Switzerland.

McGowan, P., Duckwoth, W., Wren Xiani, van Balen, B., Yang Xiaïoun, Mohd. Khan

(1995) A review of the status of Green Peafowl Pavo muticus and recommendations for

future action. Bird Conservation International 8(3).

Medway, Lord & Wells, D. R. (1976) The Birds of the Malay Peninsular. Volume 5. Witherby

and Universiti Malaya, London and Kuala Lumpur.

Micot (1997) Excel Verson 97. Microsoft Corporation, Seattle, USA.

Robson, C.R., Eames, J.C., Newman, M., Nguyen Cu and Truong Van La (1991) Forest

bird surveys in Vietnam 1989/90: Final report. Unpublished report, International Council for

Bird Preservation (now BirdLife International), Cambridge, U.K.

Round, P. D. (1983) A pilot survey of the Green Peafowl (Pavo muticus) in Huai Kha

Khaeng Wildlife Sanctuary, Uthaithani Province, western Thailand. Unpublished manuscript

to the Association for the Conservation of Wildlife, Bangkok, Thailand.

Round, P.D. (1988) Resident forest birds of Thailand: their status and conservation. ICBP,

Cambridge, U.K.

Smythies, B.E. (1986) The Birds of Burma. Nimrod Press, Liss, U.K.

Stattersfield, A.J., Crosby,M.J., Long, A.J. and Wege, D.C. (1988) Endemic bird areas of

the world: priorities for biodiversity conservation. BirdLife International, Cambridge, U.K.

SPSS Version 7.0 (1995) SPSS Inc.

Stewart-Cox, B. and Quinnell, R. (1990) Using calls, footprints and sightings to survey

Green Peafowl in western Thailand. Pp 129-137 in Hill, D.A., Garson, P.J. and Jenkins, D.

(ed.) Pheasants in Asia 1989. World Pheasant Association, Reading, U.K.

Tröông Vaên Laõ vaø Nguyeãn Cöû (1981) Keát quaû sô boä ñieàu tra khu heä chim Taây Nguyeân

Nghieân cöùu Sinh vaät hoïc 1981: 131-135. Vieän Sinh vaät hoïc, Vieän KHVN, Haø Noäi.

Voõ Quyù (1975) Chim Vieät Nam, Taäp 1. Nhaø xuaát baûn KH vaø KT. Haø Noäi

Voõ Quyù vaø Nguyeãn Cöœ (1995). Danh luïc Chim Vieät Nam. Nhaø xuaát baœn Noâng nghieäp. Haø

Noäi 1995

Baœn ñoà

46

47

Baœn ñoà

Baœn ñoà

48

49

Baœn ñoà

Baœn ñoà

50

51

Baœn ñoà

Baœn ñoà

52

53

Baœn ñoà

Phuï luïc

54

Phuï luïc1. Caùc ñieåm caém traïi

Caùc ñieåm caém traïi, huyeän, xaõ, toïa ñoä ñòa lí, thôøi gian caém traïi.

No Thôøi gian Xaõ Buoân / Huyeän Vó ñoä baéc Ñoä kinh ñoâng

1 04-06/03/98 Ea Le/Ea Nam/Ea H'Leo Ea Sup/Ea H'Leo 13° 00' 30"-13° 12' 23" 107° 57' 10"-108° 59’00"

2 06-09/03/98 Ea Wy/Ea H'Leo Ea H'Leo 13° 16' 30"-13° 22' 30" 107° 58' 04"-108° 04' 44"

3 09-10/03/98 Ea Hiao Ea H'Leo 13° 18' 30"-13° 18' 45" 108° 18' 40-108° 19' 10"

4 10-11/03/98 Ea Tam Krong Nang 12° 55' 05'’-12° 58' 30" 108° 27' 20'’-108° 28" 00"

5 12-14/03/98 Ea Kiet/Ea Sup Cu Mga / Ea Sup 13° 00' 05"-13° 59' 35" 108° 00' 00"-108° 01' 00"

6 17-19/03/98 Krong Na Ea Sup 12° 28' 50'’-13° 00' 05" 107°31' 30"-107° 45' 00"

7 21-22/03/98 Ea Rok Ea Sup 13° 14' 30"-13° 20' 08" 107° 39' 00'’-107°55' 30"

8 23-25/03/98 Ea Rok Ea Sup 13° 17' 20"-13° 22' 00" 107° 45' 00'’-107° 49' 20"

9 26-27/03/98 Ea Sup Ea Sup 13° 00' 30"-13° 12' 23" 107° 01' 40"-107° 47' 00"

10 27-28/03/98 Ea Wel Buoân Ñoân 12° 54' 00"-12° 54' 30" 107° 51"00"-107° 52' 00

11 02-04/04/98 Quaœng Tröïc Dak R’Lap 12° 14' 00-12° 17' 30" 107° 10' 30"-107° 45

12 06-07/04/98 Quaœng Tín Dak R’Lap 12° 01' 00"-12° 05"00" 107° 19' 30"-107° 20' 03"

13 08-11/04/98 Dak Lao Dak Mil 12° 17' 30"-12° 18' 20" 107° 40' 00"-107° 41’21"

14 14/4/98 Dak Mol Dak Mil 12° 17' 30"-12° 18' 20" 107° 40' 00"-107° 41’21"

15 11-13/04/98 Ea Po/Krong Na Cu Jut/Buoân Ñoân 12° 43' 00" -12° 48' 03" 107° 34' 11"-107° 37' 30"

16 27-28/04/98 Ea Trang M’Drak 12° 36' 00"-12° 37' 00" 108° 46' 30"-108°48' 03"

17 24-25/04/98 Nam Ca Krong No 12° 15' 10"-12° 18' 20" 108° 00' 00"-108° 04' 15"

18 21/4/98 Yang Tao Lak 12° 27' 00" 108° 14' 30"

19 20/4/98 Buoân Trieát Lak 12° 22' 30" 108° 04' 00"

20 4/5/98 Nam Nung Krong No 12° 19' 50" 107° 51' 20"

21 4/5/98 Ñöùc Laäp Krong No 12° 31' 00"-12° 31' 40" 107° 51' 30"-107° 54' 10"

22 3/5/98 Ea K’bil Krong No 12° 19' 40" 107° 57' 30"

23 3/5/98 Quaœng Phuù Krong No 12° 15' 30"-12° 16' 15" 107° 57' 40"-107° 58' 50"

24 08-12/02/98 Ea So Ea Ka 12° 54' 40"-12° 57' 40" 108° 38' 15"-108°42' 20"

25 15-19/02/98 Ea Bung/Ea To Mot Ea Sup 13° 06' 40"-13° 14' 30" 107° 25' 26"-108° 40' 00"

Phuï luïc

55

Phuï luïc 2. Caùc ñieåm tính tìm thaáy Coâng

Caùc ñieåm tính soá löôïng Coâng, thôøi gian, ñòa ñieåm, huyeän, xaõ, toïa ñoä ñòa lí, soá löôïng Coâng hieän

dieän toái thieåu (GP). Soá thöù töï laáy theo phuï luïc 1 vaø baûng 1 trong baùo caùo.

No Thôøi gian Ñòa ñieåm Huyeän Vó ñoä baéc Ñoä kinh ñoâng GP

1 4/3/98 Suoâái Ea Khal Ea H'Leo 13 0° 09' 35'’ 107° 58' 36'’ 2

1 5/3/98 Nuùi Chu Kbang Ea Sup 13° 08' 36'’ 107° 57' 30'’ 1

1 5/3/98 Suoâái Ea Kning Ea Sup 13° 12' 00'’ 107° 58' 30'’ 7

1 5/3/98 Ea Le (Nuùi Chu KBang) Ea Sup 13° 00' 30'’ 107° 58' 04'’ 1

1 5/3/98 Suoâái Ea Wy Ea H'Leo 13° 12' 20'’ 107° 59' 00'’ 1

1 6/3/98 Laâm tröôøng Ea Wy Ea H'Leo 13° 12' 23'’ 108° 01' 35'’ 7

1 6/3/98 Suoái Ea Rok Ea Sup 13° 08' 00'’ 107° 58' 30'’ 4

1 6/3/98 Ea Rok Ea H'Leo 13° 08' 20'’ 108° 59' 00'’ 4

2 6/3/98 Laâm tröôøng Ea Wy (Suoái Ea Puk) Ea H'Leo 13° 12' 37'’ 108° 00' 06'’ 1

2 6/3/98 Suoái Ea Puk Ea H'Leo 13° 16' 30'’ 108° 00' 00'’ 2

2 7/3/98 Suoái Ea Drang Ea H'Leo 13° 18' 14'’ 107° 58' 04'’ 2

2 7/3/98 Suoái Ea Rok Ea H'Leo 13° 17' 30'’ 107° 59' 40'’ 4

2 8/3/98 Ea H'Leo 13° 19' 20'’ 107° 59' 00'’ 5

2 8/3/98 Suoái Ea Drang (Chu Pha) Ea H'Leo 13° 17' 50'’ 108° 00' 13'’ 3

2 8/3/98 Suoái Ok Ea H'Leo 13° 22' 20'’ 108° 01‘ 40’’ 2

2 9/3/98 Laâm tröôøng Chu Pha Ea H'Leo 13° 03' 02'’ 108° 03' 34'’ 2

3 10/3/98 Suoái Ea Hiao Ea H'Leo 13° 18' 45'’ 108° 19' 10'’ 1

3 10/3/98 Suoái Ea You Ea Hleo 13° 18' 30'’ 108° 18' 40'’ 3

5 12/3/98 Buoân Jawam (Suoái Ea Keu) Cu Mga 13° 01’20'’ 108° 00' 00'’ 2

5 13/3/98 Laâm tröôøng Buoân Jawam Cu Mga 13° 01' 30'’ 108° 00' 10'’ 2

5 13/3/98 Laâm tröôøng Buoân Jawam Cu Mga 13° 02’30'’ 108° 00' 10'’ 6

5 14/3/98 Laâm tröôøng Buoân Jawam Cu Mga 12° 59’35'’ 108° 00' 25'’ 2

5 14/3/98 Laâm tröôøng Buoân Jawam Cu Mga 13° 00’15'’ 108° 00' 15'’ 4

6 18/3/98 Laâm tröôøng Ea Drang Pok Ea Sup 12° 59' 48'’ 107° 32' 15'’ 1

6 18/3/98 Soâng Serepok Ea Sup 12° 58' 10'’ 107° 40' 40'’ 1

6 18/3/98 Soâng Serepok Ea Sup 12° 59' 00'’ 107° 33' 20'’ 1

6 19/3/98 Soâng Serepok Ea Sup 12° 59' 00'’ 107° 36' 00'’ 1

7 5/3/98 Suoái Ea Khal Ea H'Leo 13° 11' 20'’ 107° 58' 00'’ 5

7 21/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 16' 32'’ 107° 52' 28'’ 1

7 21/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 18' 30'’ 107° 44' 30'’ 2

7 21/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 16' 30'’ 107° 51' 30'’ 7

7 21/3/98 Baéc Ea Rok Ea Sup 13° 19' 20'’ 107° 55' 00'’ 1

7 22/3/98 Nam Ea Rok Ea Sup 13° 14' 30'’ 107° 49' 00'’ 1

7 22/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 17' 55'’ 107° 39' 00'’ 2

7 22/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 20' 08'’ ??? 4

7 22/3/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup 13° 14' 46'’ 107° 50' 19'’ 5

7 22/3/98 Suoái Fun Ro Ea Sup 13° 15' 00'’ 107° 55' 20'’ 5

7 22/3/98 Baéc Ea Rok Ea Sup 13° 21' 00'’ 107° 55' 30'’ 4

8 24/3/98 Nuùi Tieu Teo (Soâng Ya Lop) Ea Sup 13° 18' 40'’ 107° 48' 45'’ 4

8 24/3/98 Baéc Soâng Ya Lop Ea Sup 13° 21' 30'’ 107° 45' 00'’ 5

8 24/3/98 Soâng Ya Lop Ea Sup 13° 21' 30'’ 107° 45' 50'’ 5

10 27/3/98 Laâm tröôøng Ea Tul Buoân Ñoân 12° 54' 20'’ 107° 51' 50'’ 1

10 27/3/98 Laâm tröôøng Ea Tul Buoân Ñoân 12° 54' 30'’ 107° 51' 30'’ 1

11 2/4/98 Ñoàn bieân phoøng soá 11 Dak Lap 12° 17' 30" 107° 17' 00" 1

11 2/4/98 Quaœng Tröïc Dak Lap 12° 17' 00" 107° 17' 10" 2

13 8/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 39' 00" 107° 33' 50" 3

13 9/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 39' 40" 107° 44' 10" 1

13 9/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 38' 00" 107° 34 ’00" 2

13 9/4/98 Laâm tröôøng Dak Mil Dak Mil 12° 36' 15" 107° 34' 26" 3

13 10/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 41' 40" 107° 34' 20" 1

13 10/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 35' 50" 107° 35' 40" 2

13 10/4/98 Laâm tröôøng Dak Lao Dak Mil 12° 42' 15" 107° 34' 10" 1

13 11/4/98 Ñoàn 6 Dak Dam Dak Mil 12° 32' 30" 107° 36' 30" 1

15 12/4/98 Dak Ken (Yok Don) Cu Jut 12° 46' 24" 107° 37' 30" 3

15 12/4/98 Dak Lao Cu Jut 12° 43' 00" 107° 34' 30" 1

24 9/2/98 Ea So, Krong H’Nang Ea Ka 12° 54' 40'’ 108 ° 42' 20'’ 3

24 11/2/98 Ea So Baœn Minh Ea Ka 12° 57' 30'’ 108 ° 38' 15'’ 1

25 16/2/98 Soâng Ea H'Leo Ea Sup ?? ?? 5

25 17/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 2 Ea Sup 13° 07' 20'’ 107 ° 32' 05'’ 5

25 18/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 1 Ea Sup 13° 12' 00'’ 107 ° 34' 00'’ 7

25 18/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 2 Ea Sup 13° 14' 30'’ 107 ° 35' 30'’ 6

25 18/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 1 Ea Sup 13° 12' 47'’ 107 ° 25' 26'’ 5

25 19/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 2 Ea Sup 13° 08' 30'’ 107 ° 36' 30'’ 1

25 19/2/98 Ñoàn bieân phoøng soá 2 Ea Sup 13° 08' 00'’ 107 ° 35' 20'’ 1

25 19/2/98 Vuøng thöôïng nguoàn Dak Rue Ea Sup 13° 06' 40'’ 107 ° 40' 00'’ 4

25 19/2/98 Caïnh Ñoàn bieân phoøng soá 2 Ea Sup 13° 07' 30'’ 107 ° 37' 30'’ 3

Phuï luïc

56

Phuï luïc 3. Danh saùch chim ghi nhaän ñöôïc trong thôøi gian ñieàu tra

Caùc loaøi chim ghi nhaän ñöôïc trong thôøi gian ñieàu tra (töø 2/2/98 ñeán 4/5/98).Teân khoa hoïc vaø thöù

töï saép xeáp heä thoáng theo Inskipp, Lindsey vaø Duckworth (1996). Teân tieáng Vieät theo Voõ Quyù vaø

Nguyeãn Cöœ (1995). Caùc ñieåm caàn chuù yù (*) nhö laø thaáy daáu chaân. Xem theâm chi tieát ôû muïc 6.5.1

cuûa baùo caùo. Soá thöù töï caùc ñòa ñieåm coù Coâng ñöôïc ghi theo baûng 1 ôû baùo caùo vaø phuï luïc 1.Thôøi

gian ñieàu tra nhö ñaõ neâu ôû phuï luïc1.

Loaøi Teân tieáng Vieät Ñieåm ghi nhaän

Francolinus pintadeanus Gaø goâ 1-13,15,22,23Arborophila brunneopectus Gaø so hoïng traéng 11,12A. charltonii Gaø so ngöïc guï 11,12,9Gallus gallus Gaø röøng 1-16,22,23Lophura nycthemera Gaø loâi vaèn 11,14L. diardi Gaø loâi hoâng tía 11,13,14Polyplectron germaini * Gaø tieàn maët ñoû * 4,11,12,14,16,23Rheinardia ocellata * Tró sao * 16Pavo muticus Coâng 1,2,3-8,10,11,13,24,25Dendrocygna javanica Moàng keùt 18,19Cairina scutulata Ngan caùnh traéng 13Nettapus coromandelianus Le khoang coå 18,19Turnix tanki Cun cuùt löng hung 9T. suscitator Cun cuùt löng naâu 2,7,9Picumnus innominatus Goõ kieán luøn buïng vaèn 11,14Dendrocopos canicapillus Goõ kieán nhoû ñaàu xaùm 6,11D. macei Goõ kieán nhoû maøy traéng 1D. hyperythrus Goõ kieán nhoû buïng hung 2Celeus brachyurus Goõ kieán naâu 6,13Dryocopus javensis Goõ kieán ñen buïng traéng 1,2,6Picus chlorolophus Goõ kieán xanh caùnh ñoœ 1,5,6,8P. flavinucha Goõ kieán xanh gaùy vaøng 13P. vittatus Goõ kieán xanh buïng vaøng 1,8,16P. erythropygius Goõ kieán xanh hoâng ñoœ 1,3,5,6,7,8P. canus Goõ kieán xanh gaùy ñen 1,5,6,7Dinopium javanense Goõ kieán vaøng nhoû 1,2,7,13Chrysocolaptes lucidus Goõ kieán vaøng lôùn 1Gecinulus viridis Goõ kieán naâu ñoœ 5Meiglyptes jugularis Goõ kieán ñaàu raén 13Blythipicus pyrrhotis Goõ kieán naâu coå ño 16Hemicircus concretus Goõ kieán ñen hoïng traéng 1,16Mulleripicus pulverulentus Goõ kieán xaùm 5,8,13Megalaima lagrandieri Thaày chuøa ñít ñoœ 12,16M. lineata Thaày chuøa buïng naâu 1,2,4-8,11-16,22,24M. faiostricta Thaày chuøa ñaàu xaùm 14M. oorti Cu roác traùn vaøng 11,13,14M. australis Cu roác ñaàu ñen 11,13M. haemacephala Cu roác coå ñoû 1,8,7,11,13Anthracoceros albirostris Cao caùt buïng traéng 4,5,6,8,12,13Buceros bicornis * Hoàng hoaøng * 11,12,14Aceros undulatus Cao caùt moû vaèn 11Anorrhinus tickelli * Cao caùt naâu * 16Upupa epops Ñaàu rìu 1,2,5,6,7Harpactes oreskios Nuoác buïng vaøng 14,16H. erythrocephalus Nuoác buïng ñoœ 11,14,16Coracias benghalensis Saû röøng 7,8,13Eurystomus orientalis Yeång quaï 1,2,4,5,6,7,8,13Alcedo atthis Boøng chanh 4,6,7,11,13Lacedo pulchella Saû vaèn 14Halcyon capensis Saû moû roäng 6,7,13H. smyrnensis Chaû ñaàu naâu 1,6,7,11,12,13H. pileata Chaû ñaàu ñen 13Ceryle rudis Boùi caù nhoû 18Nyctyornis athertoni Traûu lôùn 13,14Merops orientalis Traûu ñaàu hung 1,2,5,7,8M. viridis Traûu hoïng xanh 7,8M. leschenaulti Traûu hoïng vaøng 1,11Clamator coromandus Khaùt nöôùc 12Cuculus micropterus Baét coâ troùi coät 13Cacomantis merulinus Tìm vòt 5,7

Phuï luïc

57

Loaøi Teân tieáng Vieät Ñieåm ghi nhaän

Eudynamys scolopacea Tu huù 6,11,12,13,15Centropus sinensis Bìm bòp lôùn 2,3,4,5,6,7,8,13,15Centropus bengalensis Bìm bòp nhoœ 6,8,11Loriculus vernalis Veït luøn 1,11Psittacula eupatria * Veït maù vaøng * 15P. finschii Veït ñaàu xaùm 1,6,7,8,13,15P. roseata Veït ñaàu hoàng 1,7P. alexandri Veït ngöïc ñoœ 1,3,8,13Hirundapus cochinchinensis Yeán ñuoâi cöùng 5,6,7,9Cypsiurus balasiensis Yeán coï 24Apus pacificus Yeán hoâng traéng 14A. affinis Yeán caèm traéng 5Hemiprocne longipennis Yeán maøo 1-18,21,22Tyto alba Cuù lôïn löng xaùm 18Otus spilocephalus Cuù meøo lausô 11,12,14O. sunia Cuù meøo nhoœ 1,7,8,13O. bakkamoena Cuù meøo khoang coå 3,6,11,12Bubo nipalensis Duø dì neâ pan 24Ketupa zeylonensis Duø dì phöông ñoâng 25Glaucidium brodiei Cuù voï maët traéng 4G. cuculoides Cuù voï 5Caprimulgus indicus Cuù muoãi aán ñoä 11C. macrurus Cuù muoãi ñuoâi daøi 1-15,17,22,24C. affinis Cuù muoãi löng xaùm 8Columba livia Gaàm gì ñaù

C. punicea Boà caâu naâu 13,24Streptopelia chinensis Cu gaùy 2-8,11,13,22,23S. tranquebarica Cu ngoùi 2,7,9Macropygia unchall Gaàm gì vaèn 11,12Chalcophaps indica Cu luoàng 1,5,4,11,12,14Treron bicincta Cu xanh khoang coå 12,24T. curvirostra Cu xanh moû quaëp 2-15,21,22,24T. phoenicoptera Cu xanh chaân vaøng 6,13T. apicauda Cu xanh ñuoâi nhoïn 11,12,14Ducula aenea Gaàm gì löng xanh 1,2,3,4,6,13D. badia Gaàm gì löng naâu 5,11,12,14,16Amaurornis phoenicurus Cuoác ngöïc traéng 6,13,15Porzana fusca Cuoác ngöïc naâu 18Porphyrio porphyrio Xít 18Gallinula chloropus Kòch 18Tringa nebularia Choaét lôùn 4Actitis hypoleucos Choaét nhoû 6,7,22Hydrophasianus chirurgus Gaø loâi nöôùc 18Himantopus himantopus Caø kheo 18Charadrius placidus * Choi choi lôùn * (4)

Charadrius dubius Choi choi nhoœ (4),22,23Vanellus indicus Te vaët 5,6,7,8,11,14Pandion haliaetus OÙ caù 18Aviceda leuphotes Dieàu maøo 2,4,5,6,7,13Pernis ptilorhyncus Dieàu aên ong 13Elanus caeruleus Dieàu traéng 5,23Gyps bengalensis Keàn keàn maêng gan 25Sarcogyps calvus OÙ tai 25Spilornis cheela Dieàu hoa mieán ñieän 1,6,7,8,11,16Accipiter trivirgatus Öng aán ñoœ 5A. badius Öng xaùm 2,4,5,6,7A. soloensis Öng löng ñen 24Butastur liventer Dieàu xaùm 7,8Hieraaetus kienerii Ñaïi baøng buïng hung 11Polihierax insignis Caét nhoû hoâng traéng 7,25Microhierax caerulescens Caét nhoû buïng hungt 6Tachybaptus ruficollis Le hoâi 18Egretta garzetta Coø traéng 18Ardea cinerea Dieäc xaùm 18A. purpurea Dieäc löûa 18Casmerodius albus Coø ngaøng lôùn 18Mesophoyx intermedia Coø ngaøng nhoû 4,18Bubulcus ibis Coø ruoài 18,19,20,21Ardeola bacchus Coø bôï 1,2,3,4,5,6,7,11Butorides striatus Coø xanh 12,13Ixobrychus sinensis Coø löûa luøn 18

Phuï luïc

58

I. cinnamomeus Coø löûa 5,12,18

Loaøi Teân tieáng Vieät Ñieåm ghi nhaän

I. cinnamomeus Coø löûa 5,12,18Ciconia episcopus Haïc coå traéng 7,13,25Leptoptilos javanicus Giaø ñaãy java 7,25Pitta cyanea Ñuoâi cuït ñaàu ñoû 11,12,14P. moluccensis Ñuoâi cuït caùnh xanh 12,13,20Serilophus lunatus Moû roäng hung 12,16Irena puella Chim lam 11,12,13Chloropsis cochinchinesis Chim xanh nam boä 1,4,5,6,9,11C. aurifrons Chim xanh traùn vaøng 2,3,4,5,6,7,13Lanius tigrinus Baùch thanh vaèn 7L. collurioides Baùch thanh nhoû 2,3,5,6L. schach Baùch thanh 23,25Garrulus glandarius Quaï thoâng 5,13Urocissa erythrorhyncha Gieû cuøi 1,2,6,7,13Cissa hypoleuca Gieû cuøi buïng vaøng 13Dendrocitta vagabunda Choaøng choaïc hung 1,2,7,13Crypsirina temia Khaùch 7,13Temnurus temnurus Khaùch ñuoâi côø 14Pica pica * Boà caùc * 7Corvus macrorhynchos Quaï ñen 4,6,11,13Artamus fuscus Nhaïn röøng 1Oriolus chinensis Vaøng anh trung quoác 11,12,14O. xanthornus Vaøng anh ñaàu ñen 1,2,7,13O. traillii Töû anh 11Coracina macei Phöôøng cheøo xaùm lôùn 1,2,3,5,6,7C. polioptera Phöôøng cheøo xaùm nhoû 10Pericrocotus divaricatus Phöôøng cheøo traéng lôùn 6P. cinnamomeus Phöôøng cheøo nhoœ 1,6,9P. solaris Phöôøng cheøo maù xaùm 11P. flammeus Phöôøng cheøo ñoû lôùn 4,5,6,11Hemipus picatus Phöôøng cheøo ñen 1,5,6,7,8Rhipidura albicollis Reõ quaït buïng traéng 8,11R. aureola Reõ quaït maøy traéng 8,9,11Dicrurus macrocercus Cheøo beûo 4,5,6,7D. leucophaeus Cheøo beûo xaùm 1,2,5,6,7,11,15D. annectans Cheøo beûo moû quaï 4,6,8,11,12D. aeneus Cheøo beûo röøng 1,5,6,11,13D. remifer Cheøo beûo côø ñuoâi baèng 11D. hottentottus Cheøo beûo bôøm 1,6,7,11D. paradiseus Cheøo beûo côø ñuoâi cheœ 1,6,7,11,13Hypothymis azurea Ñôùp ruoài xanh gaùy ñen 1,2-7,11,12,13,15,16Terpsiphone paradisi Thieân ñöôøng ñuoâi phöôùn 13,16Aegithina tiphia Chim ngheä ngöïc vaøng 2,3,4,5,6,7,9A. lafresnayei Chim ngheä lôùn 5,13Tephrodornis gularis Phöôøng cheøo naâu 16T. pondicerianus Phöôøng cheøo naâu maøy traéng 2,5,6,7,8,9Myophonus caeruleus Hoeùt xanh 4Zoothera citrina Hoeùt vaøng 11Muscicapa dauurica Ñôùp ruoài naâu 1,5,13Ficedula parva Ñôùp ruoài hoïng ñoû 1,2,5,6,7,12Cyanoptila cyanomelana Ñôùp ruoài nhaät baûn 6Cyornis tickelliae Ñôùp ruoài hoïng vaøng 6,7,13Culicicapa ceylonensis Ñôùp ruoài ñaàu xaùm 14Luscinia cyane Oanh löng xanh 11,12,13,14Copsychus saularis Chích choøe 7,13,16C. malabaricus Chích choøe löûa 2,4,6,7,8,12,13,16Enicurus schistaceus Chích choøe nöôùc löng xaùm 11,16E. leschenaulti Chích choøe nöôùc traùn traéng 11Saxicola torquata Seœ buïi ñaàu den 7S. caprata Seœ buïi ñen 7S. ferrea Seœ buïi xaùm 7Sturnus malabaricus Saùo ñaù ñuoâi hung 6,8S. sinensis Saùo ñaù trung quoác 6S. nigricollis Saùo saäu 6S. burmannicus Saùo saäu ñaàu traéng 7,15Acridotheres cinereus Saùo moû vaøng 8Ampeliceps coronatus Saùo ñaàu vaøng 1,2,5Gracula religiosa Yeång 1,2,3,5,6,13Sitta castanea Treøo caây buïng hung 1,5,6,7,13,15S. frontalis Treøo caây traùn ñen 6,11,13Parus major Baïc maù 1,4,5,6,13

Phuï luïc

59

Loaøi Teân tieáng Vieät Ñieåm ghi nhaän

Melanochlora sultanea Chim maøo vaøng 16Hirundo rustica Nhaïn buïng traéng 4,5,11H. daurica Nhaïn buïng xaùm 5,11,12H. striolata Nhaïn buïng vaèn 6,12Delichon dasypus Nhaïn hoâng traéng aù chaâu 11Pycnonotus atriceps Chaøo maøo vaøng ñaàu ñen 11P. melanicterus Chaøo maøo vaøng maøo ñen 1,2,4,5,11,13,16,22,24P. jocosus Chaøo maøo 1,3,5,11,16,21,22,23,24P. aurigaster Boâng lau tai traéng 1,2,5,6,7,11,13,14,15,21P. finlaysoni Boâng lau hoïng vaïch 11,16P. blanfordi Boâng lau tai vaèn 5,13Alophoixus pallidus Caønh caïch lôùn 4,16A. ochraceus Caønh caïch buïng hung 23Iole propinqua Caønh caïch nhoû 2,6,13Hemixos flavala Caønh caïch xaùm 11Hypsipetes leucocephalus Caønh caïch ñen 7,11Cisticola juncidis Chieàn chieän ñoàng hung 22Prinia polychroa Chieàn chieän nuùi 6P. atrogularis Chieàn chieän nuùi hoïng traéng 9P. rufescens Chieàn chieän ñaàu naâu 1,3,5,7,8,12,13P. flaviventris Chieàn chieän buïng vaøng 1P. inornata Chieàn chieän buïng hung 9Locustella lanceolata Chích ñaàm laày nhoû 11Orthotomus cuculatus Chích boâng ñaàu vaøng 12,14O. sutorius Chích ñuoâi daøi 13O. atroguralis Chích boâng caùnh vaøng 4,6Phylloscopus fuscatus Chim chích naâu 7,8P. schwarzi Chích buïng traéng 2,5,7P. inornatus Chích maøy lôùn 2,5,11,12,13P. borealis Chích phöông baéc 11P. trochiloides Chích xanh luïc 5,11Abroscopus superciliaris Chích ñôùp ruoài buïng vaøng 4,16Garrulax leucolophus Khöôùu ñaàu traéng 1,2,6,7,11,13G. chinensis Khöôùu baïc maù 19,21,23G. monileger Khöôùu khoang coå 1,2,5,7G. milleti Khöôùu ñaàu ñen 14G. vassali Khöôùu ñaàu xaùm 11,14,16Pellorneum tickelli Chuoái tieâu ñaát 12P. albiventre Chuoái tieâu hoïng ñoám 11,12P. ruficeps Chuoái tieâu ngöïc ñoám 11,12,13,16Malacopteron cinereum Chuoái tieâu ñuoâi ngaén 11,13,16Pomatorhinus hypoleucos Hoïa mi ñaát moû daøi 12P. schisticeps Hoïa mi ñaát maøy traéng 14,19Macronous kelleyi Chích chaïch maù xaùm 12,13M. gularis Chích chaïch maù vaøng 4,6,11,13,16Timalia pileata Hoïa mi nhoû 24Alcippe peracensis Laùch taùch vaønh maét 11Yuhina nigrimenta Khöôùu maøo ñaàu ñen 11Y. zantholeuca Khöôùu maøo buïng traéng 13,16Paradoxornis gularis Khöôùu moû deït ñaàu xaùm 11Mirafra assamica Sôn ca thaùi lan 2,6,7,8,11Dicaeum agile Chim saâu moû lôùn 1,2,4,5D. concolor Chim saâu vaøng luïc 3,7,13D. cruentatum Chim saâu löng ñoœ 2,12,13Anthreptes singalensis Huùt maät buïng hung 4,13Nectarinia jugularis Huùt maät hoïng tím 2,13N. asiatica Huùt maät hoïng ñen 1,3,4,5,6,13,15Aethopyga siparaja Huùt maät ñoû 4Arachnothera longirostra Baép chuoái moû daøi 12A. magna Baép chuoái ñoám ñen 12Passer montanus Seœ 19,23Dendronanthus indicus Chìa voâi röøng 14Motacilla alba Chìa voâi traéng 6M. cinerea Chìa voâi nuùi 1,2,4Anthus rufulus Chim manh lôùn 11A. hodgsoni Chim manh vaân nam 6,7,13Ploceus manyar Roàng roäc ñen 19P. philippinus Roàng roäc 18,19P. hypoxanthus Roàng roäc vaøng 19Lonchura striata Di cam 19L. punctulata Di ñaù 12

Phuï luïc

60

Caàn löu yù theâm (caùc loaøi coù ñaùnh daáu sao)

Gaø tieàn maët ñoû Thöôøng gaëp vaø nghe tieáng keâu ôû röøng thöôøng xanh vaø hoãn giao

Tró sao Thöôøng gaëp vaø nghe tieáng keâu, taïi ñieåm soá 16 thuoäc huyeän M’Drak

Cao caùt lôùn 2 con taïi ñieåm 11 (3/4/98), 1 con ôû ñieåm 12 (7/4/98), 1 con ôû ñieåm

14 (14/4/98) vaø moät ñaøn khoaûng 15 con ôû ñieåm 24

Cao caùt naâu 1 con taïi ñieåm 16 ôû M’Drak vaøo ngaøy 27/4/98.

Veït maù vaøng 1 con gaëp ôû gaàn ñoàn 5 thuoäc Cu Jut (11/4)

Choi choi lôùn Gaëp 3 con cuøng vôùi choi choi nhoû ôû hoà Ea Tam, Krong Nang vaøo

ngaøy 10/3/98.

Boà caùc Gaëp 1 con ôû bìa röøng gaàn soâng Ea H’Leo, Ea Sup (23/3/98)

Roàng roäc vaøng Gaëp moät con ôû Buoân Trieát, huyeän Lak (20/4/98)

Phuï luïc

61

Phuï luïc 4. Caùc loaøi thuù ghi nhaän ñöôïc trong khi ñieàu tra

Caùc loaøi thuù ghi nhaän ñöôïc trong thôøi gian ñieàu tra (töø ngaøy 2/2/98 ñeán ngaøy 4/5/98). Teân khoa hoïc

vaø saép xeáp heä thoáng theo Corbet vaø Hill (1992). Teân tieáng Vieät theo Ñaëng Huy Huyønh vaø coäng söï

(1994). Soá thöù töï caùc ñieåm quan saùt ghi theo baûng 1 cuûa baùo caùo vaø phuï luïc1. Caùc loaøi coøn nghi ngôø

ñöôïc ghi trong daáu moùc. Muïc 6.5.2. cuûa baùo caùo coù phaàn moâ taû chi tieát hôn veà moät soá loaøi thuù.

Ghi chuù

A Nhìn thaáy / nghe tieáng

B Tìm thaáy daáu chaân

C Nhìn thaáy/ nghe tieáng - coøn nghi ngôø

D Phaùt hieän daáu chaân - coøn nghi ngôø

E Ñieàu tra trong nhaân daân

F Coù khaû naêng ñoäng vaät nhaø hoaëc hoang daõ.

Loaøi Teân tieáng Vieät Ghi chuù Ñieåm ghi nhaän

Macaca nemestrina Khæ ñuoâi lôïn C (16)

[M. mulatta] [Khæ vaøng] E (16), 6

M. fascicularis Khæ ñuoâi daøi A 13

[M. arctoides] [Khæ maët ñoû] E (16), 6

Pygathrix nemaeus Vooïc vaù E (16)

Hylobates gabriellae Vöôïn ñen A, E 1,2,11,(16,22,23)

[Canis aureus] [Choù röøng] D (9, 24)

Cuon alpinus [Soùi ñoû] A (9,24)

Ursus thibetanus Gaáu ngöïa A, E 11,5

Paguma larvata Caày voøi moác A 11

[Panthera pardus] Baùo hoa mai D 13

[P. tigris] [Hoå] C, E 7,8,11

Elephas maximus Voi B, E, F 5,6,13

[Sus scrofa] [Heo röøng] A, D, E (1-25)

Capricornis sumatraensis Sôn Döông D, E 1, (16)

Cervus eldi Höôu caø toâng E (16)

C. unicolor Nai A, D 11,13,(24), 25

Muntiacus muntjak Mang A, E (1-25)

Bos gaurus Boø toùt B, E 13, (24)

B. javanicus Boø röøng A, E 13, (24)

[Bubalus arnee] Traâu röøng D, E, F 25

Menetes berdmorei Soùc ñaát A (1-25)

Lepus peguensis Thoû röøng A (24)

Phuï luïc

62

Phuï luïc 5. Caùc keá hoaïch ñeà nghò môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don

Baûng döôùi ñaây trình baøy caùc keá hoaïch ñeà nghò môû roäng vöôøn quoác gia Yok Don. Trong baûng

coøn cho thaáy sinh caûnh quan troïng ñoái vôùi Coâng ñöôïc xaùc ñònh laø röøng khoäp thöa coù nguoàn

nöôùc trong phaïm vi 2 km, vaø caùch xa nôi coù daân cö hôn 2 km.Vaø tyû leä phaàn traêm Coâng döï baùo

ôû töøng khu vöïc ñeà nghò môû roäng so vôùi toaøn boä quaàn theå Coâng ôû tænh Dak Lak. Caùc khu vöïc ñeà

nghò môû roäng ñeàu ñöôïc maõ hoùa nhö ñaõ moâ taû trong baùo caùo chính (muïc 9.1) vaø baûn ñoà soá 7,8.

Khu môû roäng Keá hoaïch

Toång dieän tích

km2

Sinh caûnh chính

(muøa khoâ) km2

Sinh caûnh chính

(muøa möa) km2

Tyû leä phaàn traêm so

vôùi toång soá Coâng

Vöôøn Yok Don hieän coù 554 123 232 11

Veà phía baéc ñeán Dak Rue A 557 51 179 8

Veà phía baéc ñeán Gia Lai B 660 142 228 15

Veà phía nam ñeán Dak Mil C 465 51 180 6

Veà phía cöïc baéc ñeán Ea H’Leo D 1195 199 402 22

Toång coäng 3431 566 1221 62