hmasawnna thar - neitham.in thar/2018/july/ht-30-07... · 2018. 12. 20. · leh damdawi \hang lova...

4
Hmasawnna Thar ( A n I n d e p e n d e n t d A I l y n e w s p A p e r ) ___________________ Regd. No. RNI - 40917/89 | Postal Regd. No. MNP - 67 ___________________ Estd. 1984 dC/CCpur : 03874-234234 sp/CCpur : 03874-236747 police staon : 03874-202248 sp Ctrl. room: 03874-233239 dist. Hospital Casualty : 03874-233370 Fire Brigade : 8974 147 799/ 8258 057 887 / 8974 103 600 sp Hotline number: 7085-256-377 Hmasawnna Thar Vol - 33/277 | Churachandpur | email : [email protected] | Phone: +91-3874-236846 | Rs 6/- per copy Thlahmur (july) 30, 2018 Thaw|anni (monday) GAS NEWS BUNGMUAL INDANE GV Booking: upto 16 May Delivery: 30/07/2018 Time:9am - 12pm Stock: 250 19kg Commercial available. NEWS TOMKIM CHANCHIN LAKTAWI BYF Khawmpui CCPur: Evangelical Baptist Convention (EBC) hnuoia Lamka North Divi- sion sunga Division Bap- tist Youth Fellowship chun Sept. 6-9, 2018 inkar sung khin Hiangtam Lamka EBCC ah Lamka North Division BYF khawmpui a vawi 9-na hmang an tih. PHF huoihawtnain Free Medical camp CCPur: Hungtlung ding August 1, 2018, 10AM- 1PM a inthawk khin Peo- ple’s Health Foundation (PHF), Gangpimual-ah PHF 18th Foundation Day le inzawmin Free Medical Camp um a tih. Hi huna hin Dr Hegin Tungdim MS (Ortho); Dr Lalboi Hang- sing MD (Medicine); Dr N.C. Khup Munsong (Eye); Dr Didim (Obs. & Gynae) han damnaw hai a thlawnin an en ding a nih. Hi Free Medical camp a \hang nuom han July 29- 31, 2018 inkar sungin PHF, Gangpimual-ah registration thaw ning a ta, department pakhatah mi 50 pei en din- ga ti a ni a, thu chieng lem Contact No. 8974375029/ 9862427905 haiah indawn thei ning a tih. Nuhmei hai empowered ei ni tah; Lungril hrisel ei mamaw : Dr Lal\hakim Hmar CCPur: Tienlai ei pi le pu hai hun lai le tuta \hanga nuhmei hai ngirhmun tekhi chun nuhmei hai hi nasa taka empowered ei ni tah a, hi lei hin tuta nuhmei han ei mamaw chu “Empower- ing the Women” khelah “Empowering the mental health of the Women” ei \ul a, nuhmei hai hin ‘Lun- gril hrisel’ nei ei pawimaw tiin Assam University, Sil- char-a Asst. Professor sin thaw mek Pi Dr Lal\hakim Hmar chun a hril. Hi thu hi July 26, 2018 nia Saikot Youth Club Hall, Saikawt, CCPur, Manipur-a “Empowering Women: Empowering the Nation” ti thupui hmanga Hmar Women Association (HWA) GHQ kum 30 tling- na Pearl Jubilee hmangnaa Chief Host anga \hanga thu a hrilna huna a hril a nih. Nuhmei hai hi ei vawisun khawvel hmang dan thlirin nasa taka em- powered ei ni tah an naw manih tiin a hril a. Tienlai ei pi le pu hai hun laia ei dinh- mun ei ngaituo kir chun, Thiempu han bawlhmunah an inthawi hlak a, chu huna chun nuhmei le naupang hai chu fiel ve ei ni naw a, ei \hang phal a lo ni ngainaw bawk. Amiruokchu, India hmarsak a cheng Hmar hai khawmin Chanchin\ha ei hung dawng \ana inthawk Western education ei ti hi dawng \anin vawisun hu- nah nuhmei, pitar le nau- pang hai ei renga Pathien inpak le chawimawi theina dinga Biekin hawng le zalenna ei nei tak hnung hin nuhmei hai khawmin Kohranah rawngbawlna hai nasa takin ei hung nei taa, inchukna kawnga khawm nuhmei hai hi pasal hai nekin insang tak tak fe ei tam lem tah ti hi ka hmu dan a nih tiin a hril. Statistical report hang thaw sin inla, nuhmei haiin insang tak tak an phak laiin Pasal hai chu Auto dam an khala an lung a awi ta a nih. Hi lei hin empowerment ei ti hi nuhmei hai nekin pasal han an mamaw ta lem, Chu chu age chu ei phak an tah ti hi ka lungril-ah a um a, as- pect dang dang customary le legal tienga chun hmabak tam tak a um a, chuonghai chu thudang nisien. Eco- nomic aspect a khawm, pi le pu huna inthawk ngaitu- oin nuhmei hai hi scope an mi pek lien hrim hrim a, tulai ngirhmuna khawm ei hang thlir a, nuhmei hai hi ei thawhlawk em em. Tulai hnai khan Facebook group haiah ei nunghak hai hnam dang hai le an inkawp thu thlalak le an post ka hmu huna ka lungrila um hmasa tak chu ‘the by product of womens empowerment’ ti a nih. Nuhmei hai hi ei za- len taluo ta a, fe ding chin- tawk boundary ei nei ta naw a, hi lei in boundary hi pa han tlawmin a limit mi siem pek ta hai sien ka duthusam a nih. A san chu ‘patrialchal society’ a um ei ni a. Ien- gang khawmin economic productivity ah lo insang inla khawm pa hai hi ei khumkhel thei nawh, ei partrialchal society in a phal nawh. Hi lei hin eco- nomic productivity kal ei chawina le empowered ei ninaa hin boundary chu ei nei a pawimaw hle in ka hriet. Incheina kawngah khawm ei zalen (empower) taluo. Hi lei hin nuhmei hai hin empowerment hi nasa takin ei chang tah an naw ma nih? tiin indawnna a siem a, Chuleiin, empower- ing the women khelah >>sunzawmna phek 2-ah HI GHQ in a s<n thu a puong CCPur: July 29, 2018, 12:39PM vela CMC Hospi- tal, Koirengei, Imphal hmu- na fam lo chang tah Pu Lal- hmingthang Sungte, Chief of Tuisen, Pherzawl District chu Hmar Inpui (HI) Gen. Hqrts in a s<n thu a puong a, lusun sungkuo hai a sunpui hle thu a puong bawk. Pu Lalhmingthang hi Hmar Inpui, Jiri-Vangai Re- gion a President lo nitah a ni bakah Joint Secretary, Hmar Inpui GHQ; Adviser, Hmar Students’ Association (HSA), Jiri-Vangai JHQ hai lo ni hlak a ni a. Hmar Youth Association (HYA) Hmarphairuom Jt HQ le Jiribam JHQ indin tharna dinga \hahnemngai taka hmalatu a nih. Hmar hnam ta dinga mi pawimaw, tumru le huoisen tak a ni a, a thi hi Hmar Inpui le mipui ta dingin channa nasa tak a nih tiin HI GHQ chun a hril a. A nuhmei Pi Laltlinzo khawm damnaw vein CMC Hospi- tal-a um mek a ni a, Pathien kuoma \awng\ainaa lo san seng dingin HI GHQ Inf. & Media Cell chun mipui hai a ngen. Pastor H.V. Sunga le Pu Lalhmingthang hai ruong vawisun vuiliem ding CCPUR: Zani (July 29, 2018), 2:40PM vel khan Pas- tor H.V. Sunga chu kum 96 le thla 4 mi zet niin Diphu, Karbi Anglong, Assam state- a ama In lum ngeiah a thi a, a ruong chu vawisun hin Diphu Christian Burial Ground-ah vuiliem ning a tih. Chun, Jiribam-a Hmar hnam ta dinga mi pawimaw Pu Lalhmingthang Sungte chu damnawna leiin zani (July 29, 2018), 12:39PM vel khan CMC Hospital, Koirengei, Imphal-ah a thi. A ruong hi a umna Jiribam tieng phur a ni a, vawisun hin Jiribam-ah a ruong vuiliem ning a tih. Pastor HV Sungaa Pu Lalhmingthang Assam Rifles han Honda Showroom bul lai IED an dapdawk imPhal: August 15, 2018 a India In- dependence Day hmang ding le inzawmin Manipur a chun security sukkhau zuol a ni a. July 28, 2018, 5:00PM khan 9 Sector Assam Rifles hnuoia Jammu and Kashmir Rifles a Road Opening party chun NH-2 a Honda Showroom bul, Imphal Airport ar- ea-ah Improvised Explosive Device (IED) an dapdawk. IED dapdawk a ni le inzawm hin As- sam Rifles-a Bomb disposal squad chun si- etna tlung ding laka invengnain hi lampuia motor inlawn hai an sukchawl vawng a, zan dar 5:45 in IED hi puok thei lo dinga suksiet a nih. IED dapdawka um hi 500grams vela rik (Neogel-90) niin detonator le thirkil hai leh dapdawk a nih. Hi le inzawm hin Sing- jamei PS ah FIR registered a nih tiin PRO, IGAR (S) thusuok chun a hril. Sunday School building hawng CCPUR: EBCC Khomin- thang chun zanikhan Sun- day School building bawl zo thar chu hmang thei dingin an hawng. Sunday School building hi Rev. Nenglian, DS Lamka South Divi- sion in hawngna le Pathien kuomah inhlanna a nei. Manipur-a a vawikhatna dingin Rengthei MT 1 Vuongnaa phur suok a nih Organic Farmers hai ta dinga hun\ha, ni thara hlangkaitu a nih: Horti Minister imPhal: Manipur his- tory-a la um ngai lo, a hmasatak le vawikhatna dingin Horticulture & Soil Conservation Department chun, organic farming sys- tem hmang ngeia ching suok Rengthei (Pineapple) Matric Tonne 1 (1000 Kgs) chu Imphal Tulihal Interna- tional Airport a inthawkin, Delhi-Gurgaon phur tlung a nih. Manipur tharsuok lieu lieu Rengtheihai hi a \ha chi ‘Queen” le “Kew” an tihai ang ngat vawng an ni a. An chawtu ding market um saa thawn suok an nina hmasatak a la nih tiin Horti- culture & Soil Conservator Minister Th Shyamkumar chun a hril. Pu Th Shyamkumar- in zani ta a office Secre- tariat-a chanchinbumihai le an inpawlna huna a hril dan chun, Horticulture & Soil Conservation Depart- ment Manipur chun NE Agro Products, Gurgaon leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram 850 a inthawka Kg. 1.5) zawr suokna dingin Memo- randum an ziek fel ta niin a hril. A hril dan chun, dam- dawi hmang \hak lova Rengthei chingnahai chu Organic Pinepapple Grow- ers, Andro, Waithou Chiru hai hmalakna hnuoia ch- ing a ni a. ‘Queen’ variety hi Bunglon le Khuosabung haiah ching niin, ‘Kew’ va- riety chu Mission Organic Value Chain Development for North East Iregion (MOVCD-NER) hnuoiah Mission Organic Mission Agency (MOMA) hai ch- ing niin a hril. Tu tak hin Phase I hnu- oiah organic farmer mi 600 han ram hectares 600-a lien ah Organic Pinepapple an ching mek a. Phase II hnu- oiah chu organic farmer mi 1000 haiin ram hectares 1000 ah organic Pineapple an ching ding niin a hril. Manipur ang boruok ah chu Rengthei hi July a inthaw- ka October thla sung hin a hmin \hain a tam lai tak niin a hril. Hienga ei state kut suok lieu lieu international mar- ket chen tlung theina dinga mumal taka zawr suokna ding market-base ei nei thei hi ei vangnei em em a. Hieng chen hi, mi tamta- kin Rengthei ei lo ching ta hlaka chu, vuongna meua phur suoka zawrna khawp chu ei la tuok ngai nawh, tia record niin a hril. “Hlawtling taka vu- ongna hmanga Rengthei zawr suok theia a um hi, ei rama kutsinthawtu, abikin Hortculture tienga thlai le thei chingtu, Rengthei bil neituhai le a Department ta dinga hun thar, ni thara hlangkaitu a nih” tiin a hril. Sawrkariin a awrna ding market a ngaituo pek pei ding a nih leiin Rengthei bil neituhai chu nasa nawk zuola ching uor dingin a hril tawl a. “Rengthei inhnik tak ei ching suoka ei zawr pha chu puotienga mihaiin hung hrie pei an ta, market ei zawng ngai lovin an mi hung pan el ding a nih” tiin a hril bawk. Minister chun, MOMA le a Department thawktuhai chu an sinthaw inrimna lei- in lawmthu a hril a. Inhnam- hnawina nei taphawthai ta dinga hun hlimum tak a ni laiin a chingtuhai chu a neka tamlem thar suok tum dingin an fui bawk. >>sunzawmna phek 4-ah Central 7th Pay Commission Final pek dinga ngen imPhal: JAC (Joint Action Committee) AM- TUC le AMGEO hai chun, 7th Pay Commission rec- ommendation ang dung- zuia iengkim sukpuitling a ni theina ding lampui ngaituoa sukfel (final)-na dingin sawrkar chu Council le inbiekna (meeting) nei dingin a ngen. Inrinnia Secretary (Fi- nance), Govt of Manipur in Manipur sawrkar hnu- oia thawktuhai 7th Central Pay chu April 1, 2020 a inthawkin pek/hmang thei ning a tih tia thu an suo le inzawma ngenna hi siem a nih. Inrinnia Finance De- partment thusuok dungzui chun, 7th Pay Commission recommendation, revised pay structure chu fitment factor 2.57 hmangin Janu- ary 1, 2016 a inthawkin hmang ning a ta, a tak (ac- tual) implementation chu April 1, 2020 a inthawk ning a tih, tiin a hril a. JAC Gen Secretary Mr Laitonjam Biken chun, “Nasa takin kan kal a. Sawrkarin kan hlaw pay scale chu ‘effective from’ January 1, 2016 a inthawkin a sukpung ding a nih. A pung po chu sawrkarin ‘arears’ ang khawmin a mi pek thei, tiin a hril. A hril pei dan chun, fit- ment factor chu 2.57 nih lovin 3.68 lem ding a nih. 7th Pay Commission hnuoia >>sunzawmna phek 4-ah Biren sawrkar a thlawpna hnukkir dingin an ngen jiribam: Joint Action Committee (JAC) against the Base Year 1951 of Ma- nipur People’s Bill-2018 chun July 29, 2018 khan Lalpani, Jiribam hmunah meeting an nei a. Hi huna hin Bill passed a ni dan chungchang uluk taka an hriltlang hnungin Mani- pur Assembly Session-a Bill passed a ni huna rawl insuo le kal dinga Jiribam A/C MLA Md. Asab Ud- din a \hangnaw chu an dem thu JAC chun a puong a. Hi le inzawm hin Jiri- bam biela cheng Bengali mipui chun MLA Ashab Uddin chu Chief Minis- ter ni mek N. Biren Singh sawrkar a thlawpna hnukkir dingin an ngen. Sawrkar a thlawpna a hnukkir naw chun Assembly in\hunga a \hang naw leia a suksuolna mipuiin an ngaidam naw ding thu JAC t in July 29, 2018 a thusuok an siema chun an ziek. Khaipao Camp ah MDC 12 le Langkhan- pau Camp-ah MDCs 14 an um CCPUR: Autonomous District Council, CCPur a Chairman post inchuna leia buoina iemanichen a um hnungin ADCC Chair- man chun Governor, Ma- nipur kuomah inbanna a pek ta a. Tuchena hriet danin Pu Khaipao Camp-ah MDCs 12 an um a, Pu Langkhan- pau Guite Camp-ah MDCs 14 an um a nih. Khaipao Camp a um hai chu V. Khaikhanmung; T. Paukhanlian, Lalhman- gpui Fimate; Lalditsang; Genneikhup; P. Kamkhol- al; Seilenmang; Thangboi ; Paolal; Khaipao Haokip; KC Chonsei le Holkhojang hai an nih. Pu Langkhanpau Camp-a um hai chu- Chun- gpa Kom; Ngamhao Touthang; Th. Jamchin- thang; Lal Hossan; Lalhril- lien; Pumtulthang; Grace Zamnu; Hausuanthang; G. Suanchinpau; Khaikhan- mung; Thangkhosuan- mung; CT Lian; M. Gou- zamang le Langkhanpau Guite hai an nih. Opium Rs. 24.52 lakh manhu le mi 1 man imPhal: Somsai Battal- ion 10 Sector Assam Rifles han zani khan Assam Ri- fles Check Post, Lambui, Ukhrul District-ah Mahin- dra Bolero GLX (Regd No MN 02B 4368) sukchawlin an dap a, Opium 32.700 kg a rik, local market rate a s<tin Rs. 24.52 lakh manhu leh a neitu Thangkhohao Haokip of S Gamnomjang, CCPur distirct an man. Opium chu packets 31 a thun le motor a b^wm r<k siem sunga thup an nih. Thangkhohao Haokip le Opium an man po chu AR han Shangshak Police Sta- tion-ah an peklut. Khuga Battalion in ‘Awareness leh Registration Camp’ CCPur: Khuga Battalion Assam Rifles chun sin za- wng mek \halai hai ta dinga Counselling Cell le Online Registration \hahnemtawk tak an thawpui hnungin zani (July 29, 2018) khan YPA Hall, New Lamka hmunah ‘Mobile Interactive Termi- nal for Rural Area’ (MI- TRA) hnuoiah sin zawng \halaihai ta dingin ‘Aware- ness leh Registration Camp’ an huoihawt nawk. October 15-23, 2018 inkar sung khin Chura- chandpur District-ah Army Recruitment Rally a um ding a ni a, hi le inzawma sin zawng Army a lut nuom \halai hai ta dinga Aware- ness le Offline Registration camp hi an buotsai a nih. Offline registration thaw hai ta dingin August 16-September 30, 2018 inkar sunga Application pe- klut thei hun sungin Khuga Battalion chun a thlawnin coaching an pek bawk ding a nih. Zanita offline registra- tion an thaw hi mi 147 an tling phak a, Awareness hu- nah Captain Kumer Singh Raina le Bijender Kaushik han recruitment le inzaw- ma hriet ding pawimaw le \ul hai hrilhrietna an nei. Recruitment huna lak ding hai chu- Soldier GD, Trademan, Technical, Nursing Asst., Clerk, Store Keeper hai an nih. Nuhmei le naupang suollui case relna ding Special Courts 1,023 mamaw: Law Ministry new delhi: Nuhmei le nuhmei naupang suolluina case hai suizuina ding scheme thar siema um le inzawmin, hi thila ding hin India ram pumpuiah ‘fast-track special courts’ 1,023 mamaw a nih tiin zanita Law Ministry thu- suok chun a hril. Nuhmei le nuhmei nau- pang suolluina Protection of Children from Sexual Offences (POCSO) case hai inrang lema sui le ch- ingfel a ni theina dinga hiengang special fast tract courts hi indin \ul a ni a, hi thila ding hin Law Ministry a Dept. of Justice chun Rs. 767.25 crore hmang dingin a riruong a nih. Ministry chun sum seng dinga riru- ong laia Rs. 474 crore chu central funding ding a nih. Tuchena hin India rama chun SCs, STs, margin- alised le senior citizens hai case enkaitu dingin fast- track courts 524 a function mek niin Law Minister Ravi Shankar Prasad chun March, 2017 khan par- liament-ah a hril a, hi laia 100 chu Maharashtra a um niin Uttar Pradesh-ah 83, Tamil Nadu-ah 39 , Andhra Pradesh-ah 38 le Telanga- na-ah 34 a um mek. >>sunzawmna phek 4-ah TSA in sawrkar a dem imPhal: July 13, 2018 huna Moreh town a helpawlhai chetna, ‘Moreh Terror Attack’ a \hang Kuki National Organisa- tion (KNO/KNA) cadres hai hming puonglangin, Thadou Students’ Associa- tion (TSA) chun dan kala thilthawtu misuol turu in a puong. Hi le inzawma TSA in thusuok a siemna a chun, misuolhai chunga action la lova zalen taka ramthuom leh khawlai an lengtir zing leiin state sawrkar theitaw- pin a dem a, KNO/KNA han TSA Moreh Block President Mr. Thongmin- lun Haokip an in\hi\hai zing hlakna thuah demna thupuong a siem bawk. Mr. Thongminlun Haokip chu ama chau ni lovin a nuhmei inrai lai le a nau pahni hai khawm \itna in an sip a, bei an ni hnung khawma vau- na pek rawp an la ni leiin, hadam takin hringnun an hmang thei naw niin TSA thusuok chun a hril. >>sunzawmna phek 4-ah Imphal-Dimapur Road ah mimkei imPhal: Imphal-Dima- pur road NH-29 a Varii, Phesama Village, Naga- land-a chun mimkei nasa tak a um nawk niin ei thu dawngna chun a hril. Mim- kei um lei hin Manipur ni- tin mamaw phurtu Trucks bakaha Bus le motor dang dang hai chu lampuiah an intang niin ei thu dawngna chun a hril.

Upload: others

Post on 24-Nov-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Hmasawnna Thar - NEITHAM.IN Thar/2018/July/HT-30-07... · 2018. 12. 20. · leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram

Hmasawnna Thar( A n I n d e p e n d e n t d A I l y n e w s p A p e r )

___________________ Regd. No. RNI - 40917/89 | Postal Regd. No. MNP - 67 ___________________

Estd. 1984dC/CCpur : 03874-234234 sp/CCpur : 03874-236747

police station : 03874-202248 sp Ctrl. room: 03874-233239

dist. Hospital Casualty : 03874-233370 Fire Brigade : 8974 147 799/

8258 057 887 / 8974 103 600sp Hotline number:

7085-256-377 Hmasawnna Thar Vol - 33/277 | Churachandpur | email : [email protected] | Phone: +91-3874-236846 | Rs 6/- per copy

Thlahmur (july) 30, 2018 Thaw|anni (monday)

GAS NEWSBUNGMUAL INDANE GV Booking: upto 16 May Delivery: 30/07/2018 Time:9am - 12pm Stock: 250 19kg Commercial available.

NEWS TOMkiMcHANcHIN LAKTAWI

BYF KhawmpuiCCPur: Evangelical Baptist Convention (EBC) hnuoia Lamka North Divi-sion sunga Division Bap-tist Youth Fellowship chun Sept. 6-9, 2018 inkar sung khin Hiangtam Lamka EBCC ah Lamka North Division BYF khawmpui a vawi 9-na hmang an tih.

PHF huoihawtnain Free Medical camp

CCPur: Hungtlung ding August 1, 2018, 10AM-1PM a inthawk khin Peo-ple’s Health Foundation (PHF), Gangpimual-ah PHF 18th Foundation Day le inzawmin Free Medical Camp um a tih. Hi huna hin Dr Hegin Tungdim MS (Ortho); Dr Lalboi Hang-sing MD (Medicine); Dr N.C. Khup Munsong (Eye); Dr Didim (Obs. & Gynae) han damnaw hai a thlawnin an en ding a nih. Hi Free Medical camp a \hang nuom han July 29-31, 2018 inkar sungin PHF, Gangpimual-ah registration thaw ning a ta, department pakhatah mi 50 pei en din-ga ti a ni a, thu chieng lem Contact No. 8974375029/ 9862427905 haiah indawn thei ning a tih.

Nuhmei hai empowered ei ni tah; Lungril hrisel ei mamaw : Dr Lal\hakim Hmar

CCPur: Tienlai ei pi le pu hai hun lai le tuta \hanga nuhmei hai ngirhmun tekhi chun nuhmei hai hi nasa taka empowered ei ni tah a, hi lei hin tuta nuhmei han ei mamaw chu “Empower-ing the Women” khelah “Empowering the mental health of the Women” ei \ul a, nuhmei hai hin ‘Lun-gril hrisel’ nei ei pawimaw tiin Assam University, Sil-char-a Asst. Professor sin thaw mek Pi Dr Lal\hakim Hmar chun a hril. Hi thu hi July 26, 2018 nia Saikot Youth Club Hall, Saikawt, CCPur, Manipur-a “Empowering Women: Empowering the Nation” ti thupui hmanga Hmar Women Association (HWA) GHQ kum 30 tling-na Pearl Jubilee hmangnaa Chief Host anga \hanga thu a hrilna huna a hril a nih. Nuhmei hai hi ei vawisun khawvel hmang dan thlirin nasa taka em-powered ei ni tah an naw manih tiin a hril a. Tienlai ei pi le pu hai hun laia ei dinh-mun ei ngaituo kir chun, Thiempu han bawlhmunah an inthawi hlak a, chu huna chun nuhmei le naupang hai chu fiel ve ei ni naw a, ei \hang phal a lo ni ngainaw bawk. Amiruokchu, India hmarsak a cheng Hmar hai khawmin Chanchin\ha ei hung dawng \ana inthawk Western education ei ti hi dawng \anin vawisun hu-nah nuhmei, pitar le nau-pang hai ei renga Pathien inpak le chawimawi theina

dinga Biekin hawng le zalenna ei nei tak hnung hin nuhmei hai khawmin Kohranah rawngbawlna hai nasa takin ei hung nei taa, inchukna kawnga khawm nuhmei hai hi pasal hai nekin insang tak tak fe ei tam lem tah ti hi ka hmu dan a nih tiin a hril. Statistical report hang thaw sin inla, nuhmei haiin insang tak tak an phak laiin Pasal hai chu Auto dam an khala an lung a awi ta a nih. Hi lei hin empowerment ei ti hi nuhmei hai nekin pasal han an mamaw ta lem, Chu chu age chu ei phak an tah ti hi ka lungril-ah a um a, as-pect dang dang customary le legal tienga chun hmabak tam tak a um a, chuonghai chu thudang nisien. Eco-nomic aspect a khawm, pi le pu huna inthawk ngaitu-oin nuhmei hai hi scope an mi pek lien hrim hrim a, tulai ngirhmuna khawm ei hang thlir a, nuhmei hai hi ei thawhlawk em em. Tulai hnai khan Facebook group haiah ei nunghak hai hnam

dang hai le an inkawp thu thlalak le an post ka hmu huna ka lungrila um hmasa tak chu ‘the by product of womens empowerment’ ti a nih. Nuhmei hai hi ei za-len taluo ta a, fe ding chin-tawk boundary ei nei ta naw a, hi lei in boundary hi pa han tlawmin a limit mi siem pek ta hai sien ka duthusam a nih. A san chu ‘patrialchal society’ a um ei ni a. Ien-gang khawmin economic productivity ah lo insang inla khawm pa hai hi ei khumkhel thei nawh, ei partrialchal society in a phal nawh. Hi lei hin eco-nomic productivity kal ei chawina le empowered ei ninaa hin boundary chu ei nei a pawimaw hle in ka hriet. Incheina kawngah khawm ei zalen (empower) taluo. Hi lei hin nuhmei hai hin empowerment hi nasa takin ei chang tah an naw ma nih? tiin indawnna a siem a, Chuleiin, empower-ing the women khelah>>sunzawmna phek 2-ah

HI GHQ in a s<n thu a puongCCPur: July 29, 2018, 12:39PM vela CMC Hospi-tal, Koirengei, Imphal hmu-na fam lo chang tah Pu Lal-hmingthang Sungte, Chief of Tuisen, Pherzawl District chu Hmar Inpui (HI) Gen. Hqrts in a s<n thu a puong a, lusun sungkuo hai a sunpui hle thu a puong bawk. Pu Lalhmingthang hi Hmar Inpui, Jiri-Vangai Re-gion a President lo nitah a ni bakah Joint Secretary, Hmar Inpui GHQ; Adviser, Hmar Students’ Association (HSA), Jiri-Vangai JHQ hai lo ni hlak a ni a. Hmar

Youth Association (HYA) Hmarphairuom Jt HQ le Jiribam JHQ indin tharna dinga \hahnemngai taka hmalatu a nih. Hmar hnam ta dinga mi pawimaw, tumru le huoisen tak a ni a, a thi hi Hmar Inpui le mipui ta dingin channa nasa tak a nih tiin HI GHQ chun a hril a. A nuhmei Pi Laltlinzo khawm damnaw vein CMC Hospi-tal-a um mek a ni a, Pathien kuoma \awng\ainaa lo san seng dingin HI GHQ Inf. & Media Cell chun mipui hai a ngen.

Pastor H.V. Sunga le Pu Lalhmingthang hai ruong vawisun vuiliem ding

CCPur: Zani (July 29, 2018), 2:40PM vel khan Pas-tor H.V. Sunga chu kum 96 le thla 4 mi zet niin Diphu,

Karbi Anglong, Assam state-a ama In lum ngeiah a thi a, a ruong chu vawisun hin Diphu Christian Burial Ground-ah

vuiliem ning a tih. Chun, Jiribam-a Hmar hnam ta dinga mi pawimaw Pu Lalhmingthang Sungte chu damnawna leiin zani (July 29, 2018), 12:39PM vel khan CMC Hospital, Koirengei, Imphal-ah a thi. A ruong hi a umna Jiribam tieng phur a ni a, vawisun hin Jiribam-ah a ruong vuiliem ning a tih.

Pastor HV Sungaa Pu Lalhmingthang

Assam Rifles han Honda Showroom bul lai IED an dapdawk

imPhal: August 15, 2018 a India In-dependence Day hmang ding le inzawmin Manipur a chun security sukkhau zuol a ni a. July 28, 2018, 5:00PM khan 9 Sector Assam Rifles hnuoia Jammu and Kashmir Rifles a Road Opening party chun NH-2 a

Honda Showroom bul, Imphal Airport ar-ea-ah Improvised Explosive Device (IED) an dapdawk. IED dapdawk a ni le inzawm hin As-sam Rifles-a Bomb disposal squad chun si-etna tlung ding laka invengnain hi lampuia motor inlawn hai an sukchawl vawng a, zan dar 5:45 in IED hi puok thei lo dinga suksiet a nih. IED dapdawka um hi 500grams vela rik (Neogel-90) niin detonator le thirkil hai leh dapdawk a nih. Hi le inzawm hin Sing-jamei PS ah FIR registered a nih tiin PRO, IGAR (S) thusuok chun a hril.

Sunday School building hawng

CCPur: EBCC Khomin-thang chun zanikhan Sun-day School building bawl zo thar chu hmang thei dingin an hawng. Sunday School building hi Rev. Nenglian, DS Lamka South Divi-sion in hawngna le Pathien kuomah inhlanna a nei.

Manipur-a a vawikhatna dingin Rengthei MT 1 Vuongnaa phur suok a nihOrganic Farmers hai ta dinga hun\ha, ni thara hlangkaitu a nih: Horti Minister

imPhal: Manipur his-tory-a la um ngai lo, a hmasatak le vawikhatna dingin Horticulture & Soil Conservation Department chun, organic farming sys-tem hmang ngeia ching suok Rengthei (Pineapple) Matric Tonne 1 (1000 Kgs) chu Imphal Tulihal Interna-tional Airport a inthawkin, Delhi-Gurgaon phur tlung a nih. Manipur tharsuok lieu lieu Rengtheihai hi a \ha chi ‘Queen” le “Kew” an tihai ang ngat vawng an ni a. An chawtu ding market um saa thawn suok an nina hmasatak a la nih tiin Horti-culture & Soil Conservator Minister Th Shyamkumar chun a hril. Pu Th Shyamkumar-in zani ta a office Secre-tariat-a chanchinbumihai le an inpawlna huna a hril dan chun, Horticulture &

Soil Conservation Depart-ment Manipur chun NE Agro Products, Gurgaon leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram 850 a inthawka Kg. 1.5) zawr suokna dingin Memo-randum an ziek fel ta niin a hril. A hril dan chun, dam-dawi hmang \hak lova Rengthei chingnahai chu

Organic Pinepapple Grow-ers, Andro, Waithou Chiru hai hmalakna hnuoia ch-ing a ni a. ‘Queen’ variety hi Bunglon le Khuosabung haiah ching niin, ‘Kew’ va-riety chu Mission Organic Value Chain Development for North East Iregion (MOVCD-NER) hnuoiah Mission Organic Mission Agency (MOMA) hai ch-ing niin a hril. Tu tak hin Phase I hnu-

oiah organic farmer mi 600 han ram hectares 600-a lien ah Organic Pinepapple an ching mek a. Phase II hnu-oiah chu organic farmer mi 1000 haiin ram hectares 1000 ah organic Pineapple an ching ding niin a hril. Manipur ang boruok ah chu Rengthei hi July a inthaw-ka October thla sung hin a hmin \hain a tam lai tak niin a hril. Hienga ei state kut suok lieu lieu international mar-ket chen tlung theina dinga mumal taka zawr suokna ding market-base ei nei thei hi ei vangnei em em a. Hieng chen hi, mi tamta-kin Rengthei ei lo ching ta hlaka chu, vuongna meua phur suoka zawrna khawp chu ei la tuok ngai nawh, tia record niin a hril. “Hlawtling taka vu-ongna hmanga Rengthei zawr suok theia a um hi, ei

rama kutsinthawtu, abikin Hortculture tienga thlai le thei chingtu, Rengthei bil neituhai le a Department ta dinga hun thar, ni thara hlangkaitu a nih” tiin a hril. Sawrkariin a awrna ding market a ngaituo pek pei ding a nih leiin Rengthei bil neituhai chu nasa nawk zuola ching uor dingin a hril tawl a. “Rengthei inhnik tak ei ching suoka ei zawr pha chu puotienga mihaiin hung hrie pei an ta, market ei zawng ngai lovin an mi hung pan el ding a nih” tiin a hril bawk. Minister chun, MOMA le a Department thawktuhai chu an sinthaw inrimna lei-in lawmthu a hril a. Inhnam-hnawina nei taphawthai ta dinga hun hlimum tak a ni laiin a chingtuhai chu a neka tamlem thar suok tum dingin an fui bawk. >>sunzawmna phek 4-ah

Central 7th Pay Commission Final pek dinga ngenimPhal: JAC (Joint Action Committee) AM-TUC le AMGEO hai chun, 7th Pay Commission rec-ommendation ang dung-zuia iengkim sukpuitling a ni theina ding lampui ngaituoa sukfel (final)-na dingin sawrkar chu Council le inbiekna (meeting) nei dingin a ngen. Inrinnia Secretary (Fi-nance), Govt of Manipur in Manipur sawrkar hnu-oia thawktuhai 7th Central Pay chu April 1, 2020 a inthawkin pek/hmang thei

ning a tih tia thu an suo le inzawma ngenna hi siem a nih. Inrinnia Finance De-partment thusuok dungzui chun, 7th Pay Commission

recommendation, revised pay structure chu fitment factor 2.57 hmangin Janu-ary 1, 2016 a inthawkin hmang ning a ta, a tak (ac-tual) implementation chu

April 1, 2020 a inthawk ning a tih, tiin a hril a. JAC Gen Secretary Mr Laitonjam Biken chun, “Nasa takin kan kal a. Sawrkarin kan hlaw pay scale chu ‘effective from’ January 1, 2016 a inthawkin a sukpung ding a nih. A pung po chu sawrkarin ‘arears’ ang khawmin a mi pek thei, tiin a hril. A hril pei dan chun, fit-ment factor chu 2.57 nih lovin 3.68 lem ding a nih. 7th Pay Commission hnuoia >>sunzawmna phek 4-ah

Biren sawrkar a thlawpna hnukkir

dingin an ngenjiribam: Joint Action Committee (JAC) against the Base Year 1951 of Ma-nipur People’s Bill-2018 chun July 29, 2018 khan Lalpani, Jiribam hmunah meeting an nei a. Hi huna hin Bill passed a ni dan chungchang uluk taka an hriltlang hnungin Mani-pur Assembly Session-a Bill passed a ni huna rawl insuo le kal dinga Jiribam A/C MLA Md. Asab Ud-din a \hangnaw chu an dem thu JAC chun a puong a. Hi le inzawm hin Jiri-bam biela cheng Bengali mipui chun MLA Ashab Uddin chu Chief Minis-ter ni mek N. Biren Singh sawrkar a thlawpna hnukkir dingin an ngen. Sawrkar a thlawpna a hnukkir naw chun Assembly in\hunga a \hang naw leia a suksuolna mipuiin an ngaidam naw ding thu JAC t in July 29, 2018 a thusuok an siema chun an ziek.

Khaipao camp ah MDc 12 le Langkhan-pau camp-ah MDcs 14 an um

CCPur: Autonomous District Council, CCPur a Chairman post inchuna leia buoina iemanichen a um hnungin ADCC Chair-man chun Governor, Ma-nipur kuomah inbanna a pek ta a. Tuchena hriet danin Pu Khaipao Camp-ah MDCs 12 an um a, Pu Langkhan-pau Guite Camp-ah MDCs 14 an um a nih. Khaipao Camp a um hai chu V. Khaikhanmung; T. Paukhanlian, Lalhman-gpui Fimate; Lalditsang;

Genneikhup; P. Kamkhol-al; Seilenmang; Thangboi ; Paolal; Khaipao Haokip; KC Chonsei le Holkhojang hai an nih. Pu Langkhanpau Camp-a um hai chu- Chun-gpa Kom; Ngamhao Touthang; Th. Jamchin-thang; Lal Hossan; Lalhril-lien; Pumtulthang; Grace Zamnu; Hausuanthang; G. Suanchinpau; Khaikhan-mung; Thangkhosuan-mung; CT Lian; M. Gou-zamang le Langkhanpau Guite hai an nih.

Opium Rs. 24.52 lakh manhu le mi 1 man

imPhal: Somsai Battal-ion 10 Sector Assam Rifles han zani khan Assam Ri-fles Check Post, Lambui, Ukhrul District-ah Mahin-dra Bolero GLX (Regd No MN 02B 4368) sukchawlin an dap a, Opium 32.700 kg a rik, local market rate a s<tin Rs. 24.52 lakh manhu

leh a neitu Thangkhohao Haokip of S Gamnomjang, CCPur distirct an man. Opium chu packets 31 a thun le motor a b^wm r<k siem sunga thup an nih. Thangkhohao Haokip le Opium an man po chu AR han Shangshak Police Sta-tion-ah an peklut.

Khuga Battalion in ‘Awareness leh Registration camp’

CCPur: Khuga Battalion Assam Rifles chun sin za-wng mek \halai hai ta dinga Counselling Cell le Online Registration \hahnemtawk tak an thawpui hnungin zani (July 29, 2018) khan YPA Hall, New Lamka hmunah ‘Mobile Interactive Termi-nal for Rural Area’ (MI-TRA) hnuoiah sin zawng

\halaihai ta dingin ‘Aware-ness leh Registration Camp’ an huoihawt nawk. October 15-23, 2018 inkar sung khin Chura-chandpur District-ah Army Recruitment Rally a um ding a ni a, hi le inzawma sin zawng Army a lut nuom \halai hai ta dinga Aware-ness le Offline Registration

camp hi an buotsai a nih. Offline registration thaw hai ta dingin August 16-September 30, 2018 inkar sunga Application pe-klut thei hun sungin Khuga Battalion chun a thlawnin coaching an pek bawk ding a nih. Zanita offline registra-tion an thaw hi mi 147 an tling phak a, Awareness hu-nah Captain Kumer Singh Raina le Bijender Kaushik han recruitment le inzaw-ma hriet ding pawimaw le \ul hai hrilhrietna an nei. Recruitment huna lak ding hai chu- Soldier GD, Trademan, Technical, Nursing Asst., Clerk, Store Keeper hai an nih.

Nuhmei le naupang suollui case relna ding Special Courts 1,023 mamaw: Law Ministry

new delhi: Nuhmei le nuhmei naupang suolluina case hai suizuina ding scheme thar siema um le inzawmin, hi thila ding hin India ram pumpuiah ‘fast-track special courts’ 1,023 mamaw a nih tiin zanita Law Ministry thu-suok chun a hril.

Nuhmei le nuhmei nau-pang suolluina Protection of Children from Sexual Offences (POCSO) case hai inrang lema sui le ch-ingfel a ni theina dinga hiengang special fast tract courts hi indin \ul a ni a, hi thila ding hin Law Ministry

a Dept. of Justice chun Rs. 767.25 crore hmang dingin a riruong a nih. Ministry chun sum seng dinga riru-ong laia Rs. 474 crore chu central funding ding a nih. Tuchena hin India rama chun SCs, STs, margin-alised le senior citizens hai case enkaitu dingin fast-track courts 524 a function mek niin Law Minister Ravi Shankar Prasad chun March, 2017 khan par-liament-ah a hril a, hi laia 100 chu Maharashtra a um niin Uttar Pradesh-ah 83, Tamil Nadu-ah 39 , Andhra Pradesh-ah 38 le Telanga-na-ah 34 a um mek. >>sunzawmna phek 4-ah

TSA in sawrkar a demimPhal: July 13, 2018 huna Moreh town a helpawlhai chetna, ‘Moreh Terror Attack’ a \hang Kuki National Organisa-tion (KNO/KNA) cadres hai hming puonglangin, Thadou Students’ Associa-tion (TSA) chun dan kala thilthawtu misuol turu in a puong. Hi le inzawma TSA in thusuok a siemna a chun, misuolhai chunga action la lova zalen taka ramthuom leh khawlai an lengtir zing leiin state sawrkar theitaw-pin a dem a, KNO/KNA han TSA Moreh Block President Mr. Thongmin-lun Haokip an in\hi\hai zing hlakna thuah demna thupuong a siem bawk. Mr. Thongminlun Haokip chu ama chau ni lovin a nuhmei inrai lai le a nau pahni hai khawm \itna in an sip a, bei an ni hnung khawma vau-na pek rawp an la ni leiin, hadam takin hringnun an hmang thei naw niin TSA thusuok chun a hril.>>sunzawmna phek 4-ah

Imphal-Dimapur Road ah mimkei

imPhal: Imphal-Dima-pur road NH-29 a Varii, Phesama Village, Naga-land-a chun mimkei nasa tak a um nawk niin ei thu dawngna chun a hril. Mim-kei um lei hin Manipur ni-tin mamaw phurtu Trucks bakaha Bus le motor dang dang hai chu lampuiah an intang niin ei thu dawngna chun a hril.

Page 2: Hmasawnna Thar - NEITHAM.IN Thar/2018/July/HT-30-07... · 2018. 12. 20. · leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram

Hmasawnna Thar2 Thlahmur (july) 30, 2018 Thaw|anni (monday) arTiCle/healTh & emPloymenT newS

Editorial Boardlalmalsawm sellate: Editor& Publisherroding l. sellate: Jt. Editor ramditum ralsun: Asst. EditorJoseph Joute: Co-Editorlalsansuok pulamte :Sports lalruotlien dulien: Computer AssistantEdited & Published by Lalmalsawm Sellate at HT Office, Lighthouse Lane, Churachandpur and Printed by him at Lamka Super Printer, Vengnuam, Hiangtam Lamka, CCPur, Manipur.

Editorial

Belchieng dawl

SUNZAWMNA

Khawvel hi lemchangna hmun a nih an lo ti hi chu an dik a nih. Belchieng dawl tak tak um in-lakhawm, belchieng dawl lo hi a tam lem ei ni el thei. Belchieng dawl, belchiengtlak le belchieng ngam ngirhmuna um ei ni am ti hi ei ngaituo hlak nuom a um. Pa \ha, Nu \ha le nau \ha ni thei ding khawpa mi belchieng dawl ni thei ngirhmunah ei um tawl am ti khawm hi ei inenfie tawl nuom a um bawk. A puotieng chauva belchieng dawl thei ding anga inlang mei mei ei ni chun ei hmakhuo eng ngai naw ni a, ei hnungtieng mi han an mi nuisaw hlak ding a nih. Khawvel hi lemchangna hmun a nih an lo ti hi chu an dik a nih. Mitin el hi midanghai mit hmua inlang mawi le nal, inlang \hat tumin theitawp ei suo seng hlak. Hiengang bawk hin mi hming \ha tak le inpak tak, hrilmawi le suong tak, mi indik, mi ringum le mi tlawmngai thei tak, mi fel le \ha tak ni ei nuom hlak. Lemchang thiem taphawtin mi-hai inpak le chawimawi an hlaw a, ngirhmun inhawi le \ha, chan \ha le hmun insangah an ngir thei zie hlak. Sienkhawm hun sawt an dai ngai naw a, tawp hun an nei hlak. Mi lung inrawm, mi nunsie le mi inrum tak hai khawm mihai mit hmuah chun mi nunnem le mi zaidam tak anga inlang, ringum lo le mi indik lo tak hai khawma mi ringum le mi indik tak anga inlang an tum hlak. Mi zaidam lo tak khawma mi zaidam tak anga inlang a tum rawp hlak. Mi duam le mi inchuhel tak khawma mihai mit hmuah chun duam lo ang le inchuhel lo anga inlang, mi ngilnei lo tak le midanghai hmangaina nei lem lo hai khaw-ma mihai mithmuah chun mi ngilnei le midanghai hmangaitu \ha tak anga inlang a tum hlak. Mi uon-gthuong le mi chapo hai khawma mi inngaitlawm anga inlang an tum hlak. Chu el chau chu a la ni naw a, sinthaw \ha lo takhai khawma sin thaw \ha tak anga inlang an tum a, mani office sin ngaipawimaw lem nawhai khawma ngaipawimaw ang ziezanga inlang an tum hram hram a, faru nuom lova inhrilhai khawmin an fakruk pei hlak. Office hour vawng dik lo takhai khawma vawng dik tak anga inlang \al \al an tum a, ram le hnam invawi lem lo le hmangai lem lo hai khawma mihai mit hmuah chun a hmangai tak anga um an rin chuong der nawh. Khawtlang, Pawl le Kohran hmangaina nei der lo hai khawm ku hi a hmangaitu tak ang zie zangin an phusa hlak. Inza-kna le inphalamna an nei ngai der nawh. Nu le pa hmangaina, lunginsietna le inzana nei der lo hai khawm hin mihai laiah chu, nu le pa duot, hmangai le lunginsiet a, inza hlie hlie angin an um ngam hlak. An um dan hi ditum lo takel a nih. Nu le pa hai hi an thi ni khuoa hmangai, lunginsiet, duot le inza anga um hi a huntawk naw a, an damlai ni haiah duot, hmangai le inza kha a \ul le pawimaw tak a nih. Nu le pa inzana nei lem lo hai hlak hin mi-hai lai chun an nu le pa hai chawimawi an thiem em em a, mihai mit le na ruok chu an suk kham hlak. Ei nun hi hmai hni neiin inlangtirin ei nun sun-gril tak, ei nina indik tak hi thup nasa inlakhawm mi han an lo belchieng hlak leiin an lo hriet hlak. Ienganga inthup thiem hai khawmin mizie indik tak hi chu an thup thei tak tak ngai nawh. Hi lei hin belchieng tlak, belchieng ngam le belchieng dawl nun nei hi a pawimaw bek bek el a nih. Tuchena ei ram ngirhmun a lan hnuoi em em el, lamlien siet taluo leia mipui chierna a la tam; fak le dawn ei lan todel nawna, Gas (LPG) a la harsa, pawisa hmang le inphu lova sinthaw hmu ding la um lo le a dang danghai hi ram \huoitu \ha, sawrkar sinthaw officer lien le contractor belchieng dawl lo le belchieng tlak lo hai lei a nih. Belchieng dawl lo le belchieng tlak lo ram \huoitu, sawrkar thawktu le contractor ei la nei pei chun, mipui chan ding chu sawrkar laka chier, sawrkar sawisel le sawrkar laka lungawilo hi a la hung ni pei ding a nih. Kohran \huoitu, rawngbawltu, Upa le pastor tam takhai nunin belchieng a dawl naw rawp lei le belchieng a tlak naw hlak leiin, Kohran mipui sa-wiselna, rel le dem hi a la tuok rawp a nih. |henkhat chun Kohran an suoksan pha bawk. Hiengang bawk hin NGO sungah khawm a hung ni tho hlak. Mihaimit hmu mei mei ding chauin ei nun hi par angin mawi takin inlangtir naw inla, nun khinghni neiin ei nun hi hmang naw inla, puotieng ei indik naw chun a sungtiengah khawm indik naw inla, puotieng ei indik a ni chun a sungtieng khawm in-dik inla, belchieng tlak, belchieng dawl le belchieng ngam thei dinga um ding a nih. Belchieng tlak le belchieng dawl nun neituhai hi ngaisang an um a, ieng hnam khawm nisienla ei hmusit thei nawh. A dera fel, \ha, taima, huoisen, indik, ringum, zaidam, dawthei, nunnem, mi hmangai, mi inngaitlawm hai nek chun an nina ang anga inlang ngam hai bula um hi an hawi a, a hadam thlak lem hlak.

VAWISUN THUPUII chunga ka suolna thupha ka chawi sung hin in na lo daw la; i mit lo meng la, i siehlaw \awng\aina i kuoma a sun a zana i siehlaw Israel thlahai ka ngenpekna hi lo ngaithlapek rawh; kei le ka pa sunghai chu kan lo suol ta si a. -nehemia 1: 6

loneiTuhai nGaiSaK an |ul

- Kh.Thang Dailo

India rama Narendra Modi le a Party BJP hrat tak el sawrkarna sukbuoi theitu laia thil (issue) le July 20 a India Parliament-a opposition party haiin No-confidence motion an thawna san laia pawimaw tak pakhat chu India rama loneituhai harsatna thu a nih. India ram state hran hrana loneitu hai chu an beidawng leiin mani inthat (suicide) an tam ta em em el. Tukum January – March 2018 sung ringawt khan Maharsatra state sung ringawt ah loneitu mani inthat 696 an um. Hieng ang thil hi India State dang danga khom a tlung leiin India ram pumpuiah tulai politics tienga thulum tak el chu a nih. Ei nilai loneituhai hi an beidawng naw bik chu a ni nawh. Amiruokchu beidawng leia mani inthat em chu ei la hriet nawh. An thlai thar laia pakhat aithing zawrna ding mumal naw leia loneituhai buoina le harsatna khom ei hriet dea chu titak zeta ngaituopuitu ei la nei mumal nawh. Tukum hin ‘Ginger Festival’ tiin Parbung ah mi ṭhahnemngai tlawmtein thaw a nih a. Lawm a um zing laiin hnam ṭhuoitu lien haiin an inhnikpui hri nawh. “Iem an chang hrim” tia thlirtu ei tam niin an lang. Hi thil hi a bul ei ṭan chau a ni leiin a rasuok beisei insang taluo ding a ni nawh. A thiltum a ṭha leiin a hung hlawtling peina dinga ei ṭhangruol a pawimaw em em. Farmer (loneitu) hai ei ngaisak nawh:Hmun dang (India ram) a chun loneituhai pawimaw zie an hriet ta leiin politician le mithiem haiin nasa takin an ṭhangpui a. Entirna dingin – zanihmasak le zani chu bawng nene(milk) dawra hai a um naw leiin mi tamtakin harsatna kan tuok a. The Times Of India, Pune Thursday, July 20, 2018 a chun bawngnene vângna san chu bawngvaitu (farmers) hai nuor lei a ni thu ka tiem a. Ka hei tiem pei chun Maharastra a M.P.(Member of Parliament) pakhat Raju Shetti an ti inrawina hnuoia bawng vaitu Association hai nuorna a ni thu a um a. Chun, bawngvaitu hai chu an bawng nene liter khat (pava li) pei ah Rs. 25/- Sawrkar a inthawkin an hmu ding thu a umta leia an nuor chu suktawp a ni a. Hieng ang hin ei politician haiin loneitu pasie le rimsie tak takhai hi mi ngaiven ve hai sien nuom a um ngei. An mi ngaisak dan hi a danglam deu niin ei hriet. Election laia poisa an hung sem hi ngaisakna ah ei ngai el niin an lang. lohma /ram/leilet ei sukriral: Agriculture ram (lohma, tuilo etc.) humhal a pawimaw leiin sawrkarin dan a siem a. Lohmun haiah in bawl khapna dan khir tak el siem a nih. Kumkhat lai khan hi dan hi Churachandpur a khawm hmang ve dinga ngenna ei D.C. kuomah lekha ka lo pek ve ta nghe nghe a. Amiruokchu ngaisak a hlaw naw kher el. Ei hotuhai le mipui hai hin hi thu hi ei ngaisak nawh a. Ei khawpui hi suklien/inṭhangna dingin tlang tieng nawr nekin phaizawl lohmahai ei bawin ei sukriral pei. Entirna dingin – Rengkai, Muolvaiphei, Saikot le khaw dang danga ei tuilohai chu mihausa hai kuomah ei zawr naw leh inhnun dingin ei ṭhet pei bawka. Ei ram/lo man pawisa ei hmuhai chu inbawlna dam, motor inchawkna dam, sumdawngna etc. in ei hmanga. Mi tamtak chun ṭhat pha nekin sietphana in ei hmang a. Hi hi mimal thila thil tlunga ngai thei a nih. Amiruokchu hunsei a dingin a tuortu chu a mipui /hnam ei nih. Tuiṭhaphai ‘Granary of Churachandpur District’(Churachandpur bupang/buzêng) ei ti hlak khawm a la bo ding niin an lang . Chun a hnam bik thil taka en khomin hnam dang kuoma ei lo/ram ei zor hi hnamin thil lien tak ei chân a nih. Keikhawm Saikot ah tuilo ka nei ve a. Ka lo thlanga ka’n ripuipa chun a lo chu hnam danghai kuomah zawrin inhmun dingin an ṭhet ṭan mêk a. Inhmun (plot) ding a ni tak leiin kan tuilam (canal) - tui peina chu pilin a hung vur sip tah a. Busik tawma tui peina ding a um mumal ta naw leiin harsatna nasa tak ka tuok a. Loneitu (losântu) ding khawm hmu harsa ka ti tah. Tukuma ka lo neituin zani lai khan a mi hung phone (biek) a. “Ei lovah tui a tam taluoa, ka bu phun hai a chim siet zo ding a nih. Tui peina a mumal ta naw leiin ka beidawng em em el” a hung ti a. Chun hi harsatna hi kei chau ni lovin, ka kawla lo neituhai khawma an tuok seng a nih a. Chuleichun nikum khan ei hotuhai le MDC hai kuoma chen ka’n tlun tah a. “A tiena tlânga tuilam hienga hruk hi thil indiklo a ni thu le Hmar haiin ram/lo ei neisunhai hi humhal le siem ṭhat hi hnam ṭhuoituhai khawma in ngaisak a ṭul” tiin ka hril a. An ni khawm chun, “Tuilam siemna ding ringawt lem chun pawisa tam a lut naw ding a nih a. Sawrkara inthawk sum hmu dan ngaituong ei tih” tiin ṭawngbau ṭha takin an mi dawn a. Amiruokchu vawisun chen hin harsatna chu a la um zing. ram le hnam changkângna chu economic (fak le dawn) ah a’n nghat: Hmar ṭawng upa chun ‘Neivar’ a lo tih a. Chu umzie chu a neihai(hausahai) chu piengken varna nei nawhai sien khawm mivar angin ngai an ni hlak tina a nih. Khawvel dang dang ei en khawmin ram hausa le ram inhawi hai chu Fak le Dawn a hnienghnar an ni pei. Ram pasie hai chu ram rinum, misuol tamna, indo le inpawngnêkna ram an ni pei. Chuleichun ei fakledawn (economics) ngirhmun sukchangkang hi politics-a inhnik rak rak nekin ei thaw ding chu a ni lem naw mani? Chuong naw zawnga hril khawma, ‘economic development’ hi politics indik tak a ni lem naw mani? Hmar haiin politics ei thaw/khêlna hi kum tam a ni tah a. Politics leia changkangna ei hmu hai ieng ang am ti hi inennawn a hun hle el. Hmarhai hi Manipura chu changkang hmasa le hnam dang mi chungen ei ni hlaka. Chanchinṭha leiin Hmar bielah inchûkna a hung lut hmasa a. Mithiem/lekhathiem an hung um hmasa a. Fak le dawn ah ei changkang hmasa a. Chun tuiruong le tuivai dunga hai serthlum bil ṭha tak tak nei ei tam a. Ei ramah poisa a hung lut ṭuk ṭuk el a. Tuiruong le Tuivai vadunghai zarin Tipaimukh (Ruong- le- vai suo), Tuivolsuo le Luoksuo khuo hai chu commercial centre lien tak an hung ni a. Assam le East Bengal (Bangladesh hung ni tah)a inthawka

sumdawng lawng lien tak takhai chu an hung innghat khep khup hlak a. Hi fak le dawn thua ei khawsak thei lei hin Kohran khawm a changkangin ei kawla hnam danghai lai Chanchinṭha khawm ei intlun theia. Politics tieng khawm hnamdanghai chungen ei nih. Tu ruok hin chu economics tieng ei inhnuoi ta leiin ei kawla hnam danghai ei chungen ta lem niin an lang hiel el. Ei kawla hnam dang hai ei chungen ṭan el nasan nia ka hmu chu economic ngirhmun ah ei phaknaw lei niin an lang. Manipur state-a sum le pai lâklutna tak chu sawrkar thawktu hlaw a nih. Ei pansaka unau hnam dang hai hi sawrkara thawktu an tam em em el a. A hnam ang khawma ṭhang an lak leiin mi tam tak sawrkar sinah an insielut a. An insungah sum a um na nâ nâ chun education, sumdawngna, politics, kohran chenin an inṭhang hrat ta em em el a. Ei ni chu sawrkara sin nei hlak ei tlawm lem daia. Ei serbil hlak an intâm zota a. Ei aithing hlak a zawrna ding ei invai a. Ei tuilo hai taima taka thaw nêkin sum tel, daisawtlo ei hnawt a. Hi lei hin sum hnar detdo (regular) taka hmu ei nei nawh. Chuleichun a hnam ang khoma ei tlahnuoi tiel tiel el niin an lang. Chun, tulai Hmar rau rau sung ngirhmun en ei tih. Hmar nau lekhathiem - Ph.D,, Doctor, Engineer, University a position insang tak tak hmu le sin insang hmuhai hi Manipur Hmar nekin Assam (N.C.Hills/Dima Hasau) tieng Hmar an ni deu vawng tah. Asan nia inlang chu Assam tienga sungkuo tam tak khu an economic ngirhmun a ṭhat lem lei niin an lang. Sawrkara sinthaw umna sungkuo tam tak an umta leiin kawng tinah hma an hung sawn a nih. Chun, Manipura khawm mi tlawmte chu fakledawn tieng hung changkanga in ṭha le ropui deu hung bawl thei an um nuol a. Hienghai hi an naupa/naunu hai vairam le foreign (ramdang) a sin thaw an um lei a nih.iem ei thaw ding le?1- lonei le thlaiching uor ding. Pu Lalzar B.Sinate’n Hmasawnna Thar (Thlado(June) 23, 2018 suok a khan ‘Kut Sina Ei Fak Le Dawn Zawngdan’ ti thupui hmangin ei thaw dinga ṭha le a ma tawnhriet hai a hung ziek kha lawm a um em em a. A thil ziek hai kha ei thaw ngei dinga pawimaw vawng an nih. Ei thlai ching dinga ṭha, ei ram leilung le sik le sa hmuna ṭha hrietta sa hai a hung zieka. Chunghai chu hrilnawn ka tum nawh. Hieng anga mithiem, inhnikna neia, mani ngeia lo thawtu entawn ding ei nei hi lawm a um a. A hung hril hai hi ei thaw chun hnamin malsawmna ei dawng ngei ring a um. Mipui (loneitu) khawm ei la mawl le ei hrietna a zau naw leiin ei mithiem le thil hrelem hai hi ei zui a mamaw a nih. India ‘Look East’ policy kha tuhin ‘Act East Policy’ a thlâkin India sawrkarin nasa takin hma a hung pu tah a. Ei ni rawi fe thlengin sapṭawnga ‘Economic boom’ an ti hi a hung um vat ding niin an lang a. Eini rawi hi tuta ei ngirhmun anga ei um zing chun ‘economic boom’ in a mi hung chim pha chun “ka khuo, ka ram” ei ti hin umzie nei naw ni a. Chimralin ei la um ding a nih. Ei ram ei khuoa ei la um thei khawma a tamlem hi chu a kuli (daily labour) le kutdaw ei ni ding a nih. Amiruokchu Pathienin ei rama um hausakna ding thil a sie hai hi ei lo thawsuok chun ieng ang ‘economic boom’ khawm hung um sien ei duoi bik naw ding a nih. Entirna dingin - Israel (Judahai ram) khu a thlaler ram tawl, 20% chau thlai ching theina a nih a. Amiruokchu a ram mi haiin nasa taka an thaw leiin khawvela ramdanghai entawn khawpa thlai ching le thawndoktu an hung ni tah a. A ram fak le dawn ding 95% khu a ramin a thawdawk a. Oranges (serthlum), grape, tangerines, pomelit, avocados, bananas (mawt) apple, cherries, stawberries , strawberries, flowers (parte) hai hi khawvela thawndawk rawntu tak lai an ṭhang phak a nih. An economic hung ṭhat tak leiin politics thila chen khawvel en an hung ni tah. Chuleichun ei ram del hi thlai chingna dinga ṭha em ema Pathienin a lo siem a nih a. Ei thaw ding tak ei la thaw tak tak naw a nih. Kumkhat lai khan Mizoramah Japan loneituhai an hung inzina, hienghin an hril, “Kei ni chu kan ram ah hlo hai an ṭha thei nawh a. Hnuoiṭhatna hmangin kan chinga. Nangni chu hlo a ṭha nuom taluo a, in thlo lem a na. Kan pasie in ti hi a mak ngei” an ti chu.2- ram humhal:

(1) Tuiṭhaphai chau ni lovin Tuiruong dunga ei leilet hai khu vai kutah a um zo ding an tah. Mania lo nei ei peinaw leiin vai (Bangladesh a inthawka hung hai) ei inkei tira. An hung changkang ta lema. An kawla inthawkin sum pûkin ei lohai ei banda a. Ei intlandawk theita naw leiin tuhin vai kut ah lo tam tak chu a um tah. Hi hi economic assimilation (Fak le dawn hmanga inchimral) chu a nih. Hi thil hi ei suk tawp vat a ṭul. Pu Lalzar B. Sinate article ‘Hmar Ram Hi Khawlam? Hmasawna Thar, Thlado June 24, 2018 a khan ṭha em em in ram humhal thei dan hmu thei a nih.

(2) Politics tienga ṭhanglak: - Ram humhalna ding chun politics hi hmangruo pawimaw tak el a nih. Chulei tak chun Autonomous District ei suol/ngên a ni hrima. Ei ram (tribal ram/district) a vai haiin ram an hung nei thu khawm hi politics taka ngaisak chi niin an lang. Chun, ei ram del suklien pei hi thaw ding pawimaw a nih a. Tuhin chu ei ram del ve sungah hnam dang an la hung lut zing. Economic thila ei dang zo ta si naw chun politics hmangruo ei hmang a va ṭul de.

3- hmar economic Forum: Ram le hnam ta dinga ei poimaw leiin pawl (organisation) HYA, HSA, HWA, HAA, HCLF etc. ei nei a. Hienghai hi Hmar Inpui hnuoiah ei sie a. Hieng pawl hai hi an ṭangkai zie ei hriet sa a nih. Economic tienga ei changkang theina ding chun mi ṭhuoitu ding hmar economic Forum indin a pawimaw niin an lang.

Pune 21/7/2018

Assam NRC final draft insuo ding; Forces tam lem tirlut

GuwahaTi: Vawisun (July 30, 2018) chawhnung tieng hin Assam-ah security venghimna khau tak hnu-oiah National Register of Citizens (NRC) final draft insuo ning a tih. NRC insuo huna buoina a um nawna dingin, central sawrkar chun security sinthaw ding Central Paramilitary Forces companies 220 a tirlut ta a nih. Special DGP Mr. Pallab Bhattacharya chun, Assam state sung chau ni lovin, state border le a \henum state haia khawm buoina a um nawna dinga central in forces a hung tirlut a ni a, mapping \ha taka siem niin, khawlai hmuna khawm thil ditum lo tlung lova dan le thupek ngirhmun thunun a ni theina dingin Armed Forces hai an umna ding hmuna sie vawng an ni tah tiin a hril. Assam mi nina indik tak suklangna ding NRC final draft insuo ding hi mi tamtak hril a hlaw a, hun tum tumah buoina a lo suk-suok ta bawk a nih. Hi le inzawmin zani khan Assam CM Mr. Sarbanand Sonow-al inrawina in Guwahati-ah all-party meeting nei a ni a, officials tum tumin in-buotsaina ngirhmun an int-lun a, harsatna iengkhawm um loa NRC draft insuo thei ding a ni ang bawkin, buoina um lova insuo dinga

hma la dingin Mr. Sonowal chun officials hai thurawn a pek. NRC final draft chu hmun tum tuma NRC Sewa Kendras (NSK) haia insuo ning an ta, list a hming um-hai chu an hming, address bakah an thlalak khawm pholang ding niin NRC State Coordinator, Mr. Prateek Hajela chun a hril. NRC a chun Assam state-ah March 25, 1971 hmaa umhai hming a chuong ding niin a hril sa bawk. NRC update hi As-sam state sunga illegal im-migrants hai hriet thei an nina dinga Supreme Court thupeka thaw a nih. Draft hmasatak chu December 31, 2017 zanril khan insuo a ni tah a, chu huna chu ap-plicants 3.29 crore umhai laia 1.9 crore hai hming in-chuon a nih. Final draft insuo zo August 7 le September 28, 2018 inkar sung hin NRC a hming um lo han NRC Sewa Kendra (NSK) haiah sawiselna siem an ta, thu-neitu han an hming a um nawna san hrilfie in, thil in-dik lo a um chun an siem\ha ding a nih. Toll free number 15107 le Assam sate puoa umhai ta dingin Application Receipt Number (ARN) hrillangin 18003453762 a hin sawiselna a siem thei bawk ding niin ei thu dawngna chun a hril.

empowering the mental health of women tiin, ei lungril hi hrisel rawseh, iengangin lo hausa inla khawm ei lun-gril a hrisel a pawimaw. Ei lungril a hriselnaw chun ei family a chim a, ei society a chim a nih. Nuhmei hai hi ei pawimaw hle leiin ei mental health a hrisel a \ul. Nau le te enkawlna chungthuah Vawk nau neia nei ni pal rawi ei tih. Vawk khawmin an nauhai chu an hmangai ve tho a, fak ding nene an pek a, an kuo ve tho a nih. Vawisuna inthung nu hai hi Vawk nau neia nau nei um pal ei tih ti hi inlau a um. Nau enkawlnaah nu ei mawphurna an sang hle a. Empowerment of Women ti hin ei lungril mi fenhleng nasa taluong a ta, ei nau le te hai maksanin, moral values an inchuk ding hai penaw pal ei tih inlau a um. Bu ringawt pek chu ran khawmin an thaw ti ei hriet. Nuhmei-pasal innei thuah, thina le lo thei loa in\he hai chu ngaidam thei a ni a, iengleia ei khawtlangah hin nupa in\he le nuthlawi hi an tam em em am a nia ti khawm hi ei ngaituo a pawimaw. Mi chu economic productivity-ah nasa taka kut hung rawlin sum tam tak a hung hmu ta chun mani pasal hai ngei ngei khawm hung hmusit hi a awl. Hi lei hin ei lungril hi a hrisel a ngai a nih. Pathienin hi insung hi ka lutna ding insunga a mi pek, ka pasal dinga a mi pek a nih tia Pathien thua ei inhnem theinaw a ni khawmin, nuhmei haiin, ‘hi pa hi ka phutawk ka nei a nih,’ tiin lun-gawi dan inchuk ei tiu. Tarpi \ha le mo \ha an um nawh ti khawvela leng a nih ti hi ei hriet ka nuom a. Hi lei hin ei insung le ei society a chimsiet hma hin thaw ro nuhai, nuhmei hai empowered ei ni hnung hin ei lungril hrilselna ‘empowerment of mental health’ ti hi ngai thupui ei tiu, tiin nuhmei hai a fiel.

Nuhmei hai empowered ei ni tah;

Advocate In deng dodalna in protestimPhal: Zani hmasaka Advocate Tenejit @ Sana a chengna In, Uripok Si-nam leikai hmuna mipuiin an deng dodalna in Uripok Sinam Leikai Nupi Lup hmalakna in an khawsun-gah protest an nei. Tenejit @ Sana chu a pute le client ni hlak, Khullen Jitendra thattua intum a nih. Khul-lem Tomba (52), S/o (L) Kh Jugeshwor Singh of Langol Punshi Leikaiwho a ruong chu zani hma-sak khan Tenejit @ Sana In tuolah an sie a, mipui pungkhawm hai chun a In chu lungin an deng niin

Uripok Sinam Leikai Nupi Lup Secretary, Ms. Tonsam Puinabati chun a hril. Khullem Tomba chu Khullem Jiten Singh, S/o Kh Kendrajit of Naoremthong Khullem Leikai (tuta Top Khongnangkhong a um) in a kap hlum a nih. Mipuihai chetna lei chun tuition a fe student pakhatin hliemna a tuok a. Protest a \hang-hai chun Tenejit @ Sana in Khullem Tomba a that a ni naw zie puonglangin, mipui han indik lo taka in-tuma mawi lo taka a chunga an chetna chu an dem thu an puong.

Page 3: Hmasawnna Thar - NEITHAM.IN Thar/2018/July/HT-30-07... · 2018. 12. 20. · leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram

laKTawi

3Thlahmur (july) 30, 2018 Thaw|anni (monday) naTional/inTernaTional & adverTiSemenT Hmasawnna Thar

18,21,24,27,30

Dr. MV Azad Phusam chunga lawmthu hrilnaAshma natna ka nei a. Ka natna hai chu, kan khul kan khul a, ka tha a zawi a, ka hnar a ping a, ka awm a na hlak. Ka hnar sun-gah an bawk a um a, a na hle. Ka kutparhai a nain a zawi a, ka lu khawm a na hlak bawk. Dr MV Azad Phusam ka va pan a, damdawi a mi pekhai ka fak a inthawk ka hung dam fel ta a nih. Hi lei hin ka lawm hle a, ama le Pathien chun-gah hi Chanchinbu hmang hin lawmthu ka hung hril. Mi tukhawm Ashma natna neihai chu Dr MV Azad Phusam pan dingin ka ditsak cheu. Pan theina hai,1. CCPur- Opp: JP Selection, Tiddim Road, Near ICI Church.2. Singngat Bazar, CCPur District.3. Contact Nos. 7628890261/9089738275 Lawmthu hriltu,

Sd/-hoinu, bungmual

Oja Zia-ul Haque chunga lawmthu hrilnaHun sawt taka inthawk ta khan Pile natna ka nei a. Inhnawm thei lovin ka um a, kan hnawm pha Kel ek angin a hung suok a, a chang leh kuta khel dawk a ngai a, ka mawng dam a na a, thisen a hung suok a, ka mawngkuo sung a puom hlak bawk. Ka natna danghai chu, luna, kawngna, luhai, ru le changna le kham bakah phingpui hrat lo hai an nih. Bu ka du naw a, ka taksa a hung chau deu deu a, harsa ka ti hle hlak. Hieng ang natna hai lei hin Oja Zia-ul Hqque Phusam ka pan a, hun iemanichen a mi enkawl hnun-gin ka hung dam ta a, ka lawm hle leiin hi Chanchinbu hmang hin Pathien le Oja Zia-ul Haque Phusam chun-gah lawmthu ka hung hril. Pan theina hmunhai,1. Old Bazar, Zomi Colony, Near Muslim Masjid, CCPur2. Kekru Villa, North AOC, AMUCO/UCM gate, Imphal.3. Contact Nos.9615391873/ 9774274411 Lawmthu hriltu,

- bothang mate, Tuibong .

NASA Planet Hunter Thartak TESS-in Sin A |anwaShinGTon: National Aeronautic and Space Ad-ministration (NASA), USA siem Planet zawngtu ding vanboruoklawng thar TESS (Transiting Exoplanet Survey Satellite) chu April thla khan kap suok a nih a. Zani ta inthawk khan Planet thar zawngna sin chu a \an ta tiin NASA thusuokin a hril. NASA tum dan chun TESS hi April thlaa inthawka kap suok a ni taa chu, orbit ah la vuong kuol zingin a sin tak, khawvel/hnuoi tienga thu/lim hung thawn chu August thla a inthawka \an dinga riruong a nih a. Chu hnung chu ni 13 le chenve dan peiah, khawvel hnaia a hung vuong zatin a hung thawn hlak dinga siem a nih. Tuhin orbit ah vuong kuol zingin Solar System le puo-tieng khawm, Galaxy hran hran hai a planet thar (ei khawvel anga Nisa heltu) thar a um le um naw a zawng \an tah a nih. Arasi a hnai bik deu hai chipchier takin bichieng a ta, planet thar (la hmu lo) lo nei dam an um am ti a enthlithlai

ding a nih. TESS hin official taka sin a thaw \anna chu July 25 a nih a. Data a lak khawm hmasatak chu August 1 hin khawvel tieng a hung thawn ding a nih. A vuong kuolna ding lam (orbit) hi vel khat a hraw suok zatin (chu chu khawvel ni 13 le a chenve) hnuoi a hung hnai lai takin data hai a hung thawn ding a nih.

A vuongkuolna biel (orbit) hi a lien hle a, vel khat an hel sungin khawvel (earth) hi ama le ama vel 13 a lo invir (rotate) hman a nih. NASA Astrophysics Division Director Paul Hertz chun, “Ei planet thar zawngtu ding khawl (TESS) in sin a hei \an ta ding chu iengtinam a nih ka um uoi uoi el a nih. Iemani tak thil thar a hmu suok ka beisei tlat. Ei kawl vel Universe sunga hin khawvel dang a lo um ve zing el thei a nih” tiin a hril. “Universe ah hin arasi nekin Planet an tam lem ti ei hriet tah a. Chuleiin, TESS khawm hin Planet thar hai chu iemani zat bek a hmu suok ei beisei a nih” tiin a hril. TESS hi ei umna Solar System puotieng Planet thar/dang an um, ‘exoplanet’ an tihai le um naw zawngtu dinga siem Satellite hmasatak a la nih a. Kum hni hmasatak hai hi chu arasi var takhai khi an var insuo dan a inthawkin Planet nei an ni le ni naw hriet tumin a bichieng ding a nih.

Indonesia Lirinhning Leiin mi 10 An Thia, Tamtak An Hliem BawkLombak: Khawvela thlierkar hran hran inzawm-khawma rambung laia thlie-rkar hau pawl tak Indonesia sim tienga thlierkar (Island) pakhat Lombak Island ah 6.4-a hratin lir an hning a, mi 10 an thia, tamtak an hliem bawk. Lombak hi an khawpui Bali a inthawka Km 100 vela hla a nih. Officialthusuokinahrildanchun,Pathiennizingkarinhma taka lir hrat takin a hung inhning a. Mi tamtak chu an in hai a inthawkinan tlan suok tawl a, hotel hai a inthawkin tamtak an tlan suok hman bawk a. Chu zovah ‘secondaryquake’ ahung inhning nawk a, chuzovah‘aftershocks’vawi60vel a um bawk niin an hril. Indonesia’s disaster miti-gation agency. Thupuongtu

Mr Sutopo Purwo Nugroho chun, “Lirinhning hin mi 10 vel a that a, midang 40 vel an hliem bakah in le lo thuomhnaw tamtak a suksiet bawk” tiin a hril. Anni lai hin Malaysian nuhmei pak-hat kum 30 mi khawm a \hang niin a hril a. “Mithi hi kan la zawng sa pei a nih a. Hi nek hin an la tam lem ring a nih” tiin a hril. Bali a inthawka Km. 100 vela tlung a nia chu

a hrat hle a, biel lientak a nghawng a, thil a suksiethai anla enfie zo naw niin a hril. Lirinhningna hmun hi mi tamtak khuol inzina fehaiin Mount Rinjani an kaina hmun a nih leiin building le infrastructure khawm tamtak a suksiet ring a nia chu an la assess taktak hman naw niin a hril. Epicentre kawl laia khuo pakhat North Lombak an tia cheng Mr Zulkilfi chun, “Lir

inhning chu a hrat em em a. Kan ina um po poin an \ih a, an tlan suok vawnga, thi em chu kan um nawh. Electric thawk le khatin a thi thuta, a var ta nawh” tiin a hril. United States Geologi-cal Survey hril dan chun, epicentre chu Lombak hmar-sak tieng Km.50 vel, Mataram a inthawk a nih a. Tourist spot a inthawk chun tlawmin a hla met niin an hril. After-shock hrat tak tak magnitude 5 neka hrat vawi hni a um nawk bawk a. Lir inhning hun sung po po hi second 10 vel sung niin Nugroho chun a hril. Indonesia khi thlierkar chi hran hran 1000 neka tam a nih a. Pacific Ring of Fire (tuipui hnuoia meilam fe khawvel hel suoktu) chung zawn taka um a nih leiin

lirinhning a tam em em a nih. ‘Earthquake hotspot’ a nih. Lirinhning khi a tam em ema chu Tsunami hrat tak ang chu a um zen zen nawh. Anachu Tsunami inumtir thei zing a nih. Kum 2004 December khawm khan, hi lai Pacific le Indian Ocean intuokna lai hi, 9.3 zeta hrat lirinhningin tuipui ril a inthawkin a hung sawihning a. Tuipui fawn meter 100 neka insang hrat-tak chu khawmuol tieng a hung nawrkai a, mi 220, 000 zet an thi a. Indonesia mi 168, 000 niin a thi tamtak an nih. Hieng ang Tsunami hi leilung innghatna lungphum (Plate Tectonic) hai an inhnawrtuo or an in\he pha pha lirinhning a inthawkin a hung um hlak.

‘Good governance’ hi India mi taphawt chanvo a nih: PM Modinew delhi: Prime Min-ister Narendra Modi chun sawrkar inrelbawlna \ha tak, ‘Good governance’ le development hi mi tinin an sawr ding a nih tia hri-lin, ‘Good governance’ hi India mi taphawt chanvo, an ‘birth rights’ a nih tiin a hril. PM Modi chun AIR fethlenga ‘Mann Ki Baat programme’ 46th episode huna hi thu hi a hril a nih. Good governance hin ‘New India’ lungph<m rem a tih tiin PM Modi chun a hril sa bawk. PM Modi chun, mi tin inang tlang taka an um theina ding chun, mi tuel khawmin mani inzaumna humhim a, mihriem le thilsiem danghai hmangaina neia \ha taka enkawl a \ul a nih tiin a hril. India anga ram lien taka hin harsatna chi tum tum a um a, hmun \henkhatah ruotui an hmu naw leia ram \awla umin van ruotui ngaiin an kh>k a,

hmun \henkhata ruok chun ruotui tam taluo leiin har-satna tum tum an tuok mek bawk. Ruotui le ram \awl leia harsatna khawm nisien, mi tukhawmin thil siemhai intum lovin, thilsiem hai le inchalrem dan inchuk thiem lem raw seh tiin PM Modi chun a hril. Thailand rama football team pasalte 12 le an coach p<k sunga ni 18 an intang thu PM Modi chun a hril-lang a, inpumkhatna entir-na a hmangin “mihriem an

\hangruol phawt a, thilmak (miracle) a hung um hlak” tiin a hril. Khawvel pum huopa mihriem ngaituona hmunkhat neia an hang \hangruol zet chun, mi tam-tak \awng\aina le \hangt-langna zarin naupanghai him taka \huoisuok an nih tiin PM Modi chun a hril bawk. PM Modi chun college lut \an mek le lut tah stu-dents hai ta dingin thucha a hril a, “ngilnei tak puma hringnun ch>nin, mihriem

sukhlimtu sungrila lawm-na zawng ro” tiin a hril. Thiemna \ha tak nei dingin subject bu thlaktu ding a um nawh a, amiruokchu, thiem-na chi tum tum nei dingin, kutthiem thil sukpung a, \awng tamtak hriet a, mi chi tum tumhai leh inpawna \ha tak siem ding a nih tiin PM Modi chun a hril. Maharashtra hmuna ‘Pandharpur Yatra’ thu hrilin, mi thienghlim hieng Gyaneshwar, Namdev, Eknath, Ramdas, Tukaram le a dang danghai hi tulai khawvel a ding khawmin an la hlui nawh a, an in-chuktirna hai khawm int< sawng pei ding an nih tiin PM Modi chun a hril. An inchuktirna hai chu ringvang thil leia vang-neina le vangduoina intlun thei ‘Bharud’ or ‘Abhang’ hai hneban theina an ni a, inunauna le hmangaina nei dingin an inchuktir a, ring-na ditindo tak neia ringna

mitdel (blind-faith) hneban dingin an inchuktir bawk tiin PM Modi chun a hril. PM Modi chun ‘Ga-nesh Utsav’ hmang dinghai chibai b<kin hlawtling taka hmang dingin ditsakna an hlan. Finland hmuna Junior Under-20 World Athlet-ics championship a hratna nopui dawm Hima Das a lawmpuina thu PM Modi chun uor takin a puong a, ruolban lo players hieng Sundar Singh Gurjar, Ekta Bhyan le Yogesh Kathu-nia han ram ta dinga hratna nopui an hawn leia a uong-pui thu a hril sa bawk. PM Modi chun Bal Gangadhar Tilak le Chan-drasekhar Azad hai a hri-etzing thu hrilin inzana a pekna thu a puong. Ni khat laia thi hla phuok thiem poet Gopaldas Neeraj an z^na thu hrilin, a hla thu tlar tinin India mihai tha-thona le hratna a pek a nih tiin a hril.

International Ti-ger Day hmang

new delhi: Zani khan khawvel pum huop hmun tum tumah ‘International Tiger Day’ hmang a nih. July 29 hi kum tinin Sakei humhal an ni theina dingin Tiger Day a hmang hlak a nih. Madhya Pradesh a chun State Tiger Foundation So-ciety le Forest Department hmalakna in Sakei hum-halna dinga awareness ni fawmin khawpui paruk-ah ‘wall painting competition’ an huoihawt a, states tum tuma khawm programme chi tum tuma Tiger Day chu hmang an ni bawk. AIR report in a hril dan chun, painting competition chu Raisen, Sehore, Betul, Chhindwada, Panna le Satna towns haia huoihawt an ni a, students le minaran tamtak inelna a chun an

\hang niin a hril. Madhya Pradesh state sunga hin 2010 kum khan Sakei 257 vel an um nia hril a ni a, 2014 kumin tiem nawn nawk niin 308 an hung nih. Khawvel pum huopa Sakei hai laia 70% chu India rama um niin AIR report chun a hril. 2006 kum khan India-ah Sakei 1,411 an um a, 2010 in 1,706 in an pung a, 2014 kumin 2,226 an hung ni hman a nih. 2016 kuma chun Sakei umzat chu 3,890 an hung ni nawk a, tukum January thla a tiemna nei \an zo a ni hu-nah Sakei zat chu an pung nawk dinga hril a nih. Sakei umzat data hi ‘World Wildlife Fund’ le ‘Global Tiger Forum’ report dung-zuia insuo a nih.

Car eksiden-ah sung-kuo khata mi 6 an thihyderabad: Zani zingkar khan Chintapally Mandal district, Telanga-na-ah mi pariet chuongna Car driver in a thawsuol leiin Bus stand bang a baw a, a sunga chuong sungkuo khata mi paruk in thina an tuok pha. Car chu Toli-chowki le Nagarjunasagar inkara tlan niin, mi pariet hai chu sungkuo khata mi vawng family excursion a fe an nih. Driver in a khal hrat taluo leia Car chu a chesuol niin Police thusuok chun a hril.

A nu ngenna leiin SPO insuo

SrinaGar: Zani hma-sak zingkara Jammu and Kashmir Chantakar village, Tral area laia helpawl tu pawl tak am ti hriet lo han an \huoihmang SPO Muda-sir Ahmad Lone chu zani zingkar khan him takin an insuo nawk. State Journal-ist \henkhat in SPO Lone a nu chu video an siempui a, a naupasal neisun a ni leia iengkhawm law lova him taka insuo dingin ngenna a siem a, hi video social me-dia a thedar helpawl han an hmu leia an insuo ni dinga ring a nih. SPO Lone chu Awantipora Police Lines a cook sinthaw le ‘anti-mil-itancy operations’ a \hang hlak a nih.

new delhi: National capital Delhi a chun ni thum sung ruosur an zawm tah leiin Yamuna vadung an \hang hrat hle a, zani khan danger mark khel raka va-dung a luong ta leiin vadung kama chenghai an him thei-na dingin \huoisuok an nih. Ni hni liemtah sung khan Hathni Kund barrage-ah Yamuna vadung tui chu in\he zing a ni a, amiruokchu, ni dang angin tui ngirhmun chu a tlahnuoi thei naw nia hril a nih. Flood Control of-ficial, Army le NDRF han \huoisuokna sin chu

an thaw a, vadung kama chenghai hmun himna a \huoisuokna chun lawng 37 vel an hmang. Delhi CM Mr. Arvind Kejriwal chun zani hmasak zan khan emer-gency meeting a ko a, Delhi chu tui l>t el thei ngirhmuna

a um leiin mi tin fimkhur dingin thupek a siem a, hi le inzawma vadung kama chenghai chu \huoisuok an nih. Met Department chun Delhi le a se velah ruosur a lan zawm ding niin a hril-lawk.

Yamuna vadung kama umhai \huoisuok

VP in hospital-ah DMK President a kannew delhi: Vice Presi-dent Mr. M. Venkaiah Naidu chun zani khan zun lam \hanaw le khawsik leia Kauvery Hospital a enkawl mek, DMK President Mr. M. Karunanidhi hospital-ah a kan. Mr. Naidu chu Tamil Nadu Governor Mr. Ban-warilal Purohit in a \awi-awm a, a hriselna ngirhmun hriet tumin a enkawltu doc-tors hai inbiekpuina an nei a, Mr. Karunanidhi naupa DMK leader M.K. Stalin khawm Mr. Naidu chun an biekpui bawk.

Kum 15 in Engineer graduate; US-ah Ph.D inchuk dingwaShinGTon: Kum 15 mi chau lungril hrat le thiemna mak tak nei Indian-Amer-ican Tanishq Abraham chun University of California, Davis a inthawk biomedical en-gineering a graduate a, tuhin University of California a bawk Ph.D an chuk mek a, MD a ding khawmin medical college in a pawm ta bawk niin media report chun a hril. Tan-ishq Abraham chun University a position in-sangtak ‘summa cum laude’ in engineering degree chu a zo a nih. Tanishq chun a hlawtlingna a lawm hle a, “ka hlimin ka lawm a, ka hlawtlingna hi ka uongpui a nih” tiin a hril. Tanishq chun mei-kang hai an so them kher lova lungphu hriet theina device chi khat khawm a lo siem suok tah nia hril a nih. Tanishq hin beiseina lien-tak a nei a, Davis-ah Ph.D zawma a lut nawk bakah medical school a khawm inchuk a la tum a nih tiin media report chun a tarlang.

Tanishq chun, “mi tam takin an hriet angin, keia mimal khawma inhnikna ka nei chu can-cer hi a ni a, cancer enkawlna ding ngaituo suok a, sukhmasawn pei hi ka thiltum chu a nih” tiin a hril. University of California, Da-vis chun Tanishq hi graduate programme a dingin a pawm tah a, kum 4 le kum 5 inkar liem hnungin MD a zo nawk ding a nih.

Mumbai-ah Amit Shah le RSS Chief han meetingmumbai: Mumbai khaw-puia cham mek BJP nation-al President Mr. Amit Shah le RSS chief Mr. Mohan Bhagwat han zani khan meeting an nei. |huoitu pahhni hai chun Maratha hnam han reservation le inzawma nuorna an nei lai zinga meeting an nei a ni a, RSS office ‘Yashwant Bha-van’-ah darkar 4 vel inpawl tlangna neiin thu tamtak an hriltlang. Mr. Shah chu 2019 Lok Sabha election hung um dinga BJP le an zawmpui

parties hai sukhrat dinga hmun tum tuma an zinna fe mek le inzawma Mum-bai a chun inzin a nih. Mr. Bhagwat leh meeting an nei huna chun 2019 Lok Sabha

le state Assembly election haia BJP ngirhmun \hat dan lampui an hriltlang a, Maratha reservation quota thu ruok chu an hrilkai sa nawh.

Mr. Shah le Mr. Bhag-wat han meeting an nei ding chu hun sawt taka in-thawk an lo induong lawk tah nia hril a nih. Chawlkar hmasak khan Shiv Sena MP, Mr. Sanjay Raut chun CM Mr. Devendra Fad-navis thlak tumin BJP han inrawn tlangna an nei niin a hril a, Mr. Shah le RSS chief chun hi chungthu khawm hi an hril sa dinga ring a nih. Chu lai zingin, senior BJP Minister chun Mr. Fadnavis thlak tumna a um naw thu a hril.

Mah special session in Maratha reservation mumbai: Maharashtra state a Maratha hnam han sin lakna le inchukna haiah reservation quota tam lem siem pek dinga nawrna a bandh \um thum an thaw hnungin, Assembly session kova Maratha reservation le inzawma dan annawleh resolution passed dingin Maharashtra Chief Minister, Mr. Devendra Fadnavis chun a hril. Mr. Fad-navis chun zani hmasak zana all-party meeting huna a hril a ni a, resolution passed chu parties tinin an thlawp vawng a, Maharashtra State Backward Class Commission (MSBCC) in report a peklut hunah Assembly Special Ses-sion chu ko ning a tih tiin a hril.

UP-ah ruosur leia thi 65 an tling tah

luCKnow: Uttar Pradesh state a hun sawt tak sung ruo a s<r leia harsatna tum tum tlungin districts 35 a nghawng tah a, zani chen khan thina tuok mi 65 an tling tah. Ruosur leia si-etna tum tum leiin mihriem chengna In 400 vel a sie tah a, districts tum tumah mi 21 neka tam hliemna tuok an um mek bawk. UP a chun ni thum sung ruosur chu an zawm a, vadunghai l>tin tuilien chu a nasa hle a nih. AIR report in a hril dan chun, mihriem chengna In ruosur leia siehai chu pila bawl an ni tlangpui a, Mathura

district-ah in a sie rawn tak niin a hril. District administration hmalakna in sansuokna le sawmdawlna sin thaw an ni a, state sawrkar thu-pek dungzuiin sietna tuor hai sawmdawlna pek pei an nih. UP CM Mr. Yogi Adityanath chun ruosur le inzawma sietna tlung leia thihai chu luongman Rs. 4 lakh seng pe dingin thu-puong a siem a, hliemna tuokhai \hangpuina Rs. 59,000 chen pek an ni a, In siehai chu a nasa deuhai Rs. 95,000 le a sie nasa rak lo hai Rs. 5,200 le Rs. 4,700 inkar pek an ni bawk.

ISRO in NIT Agartala-ah TIC siem dingaGarTala: Indian Space Research Or-ganization (ISRO) chun National Institute of Technology (NIT), Agartala-ah ‘Tech-nology Innovation Centre (TIC)’ siem tu-min hmalakna a fepui mek. ISRO Director Dr. PV Vankateshanan chun, TIC thua hin NIT, Agartala leh inbiekna \an mek a ni tah tiin a hril. Dr. Vankateshanan chun Tripura Chief Minister, Mr. Biplab Kumar Deb

kuoma khawm Civil Secretary meeting an nei huna hi thu hi a lo intlun tah. Dr. Vankateshanan in Mr. Deb kuoma a hril dan chun, TIC chu tukum September thla hin launch hman ding niin a hril a, a launch huna chun ISRO tem ama in inrawi a ta, Defence le Aerospace companies pa-lai 500 neka tamin programme an uop ding thu a hril bawk.

October 2 a inthawk Anna Hazare in nuorna

new delhi: Central sawrkarin Lokpal thuah mawphurna a la sukpuitling naw leiin, hungtlung ding October 2, 2018 India pa Mahatma Gandhi pieng-cham huna inthawk bung-heia nuorna a \an nawk ding niin Social activist Anna Hazare chun a hril. India ram ‘corruption-free country’ a hung ni theina dingin Mr. Hazare chun mi tinin a hmalakna thlawp dingin ngenna a siem bawk. Mr. Hazare chun bung-heia nuorna chu a piengna hmun Ralegan Siddhi vil-lage, Ahmednagar district, Maharashtra-ah nei a tih. Hi le inzawma chanchin la khawmtu hai kuoma a hril dan chun, President of In-dia in January, 2014 huna suoi thawa remtina a pek ‘Lokpal Bill’ implement thaw a, Lokpal ruot an ni hmakhat a hmalakna a sun-zawm pei ding niin a hril.

Page 4: Hmasawnna Thar - NEITHAM.IN Thar/2018/July/HT-30-07... · 2018. 12. 20. · leh damdawi \hang lova ching Rengthei (organic Pineppple) ‘Queen’ le ‘Kew’ varieties hai (Gram

Hmasawnna Thar4 EntErtainmEnt / SportSThlahmur (july) 30, 2018 Thaw|anni (monday)

sun ZAWMnA.......

International Champions Cup:

Juventus, Chelsea, Liverpool le Man. City han hratna an changnew yorK: International Cham-pions Cup khel mekah Inrinni zan khan Red Bull Arena hmunah Ben-fica le Juventus an inkhel a, first-half chena chun goal thun bik um loin an indraw a, second-half min-ute 65 naah Alex Grimaldo chun Benfica ta dingin goal hmasa tak a thun a, sienkhawm minute 84 naah Luca Clemenza chun Juventus ta dingin inangna goal a hung thun lei-in full time chenah 1-1 a an indraw a. Penalty pet a ni huna Juventus chun Benfica hi 4-2 in an hne a nih. Inrinni zan ma khan Alianz Riviera hmunah Chelsea le Inter Milan an inkhel a, anni khawm hi 1-1 a an indraw leiin Penalty-ah Chelsea chun 5-4 in Inter Milan an hne. First half minute 8 naah Pe-dro in Chelsea ta dingin goal hmasa a thun a, second-half minute 49 naah Roberto Gagliardini chun In-ter Milan ta dingin inangna goal a hung thun leiin a tawpah penalty hi an pet a nih. Chun, zani zingkar-a Man-chester United le Liverpool han Michigan Stadium a match an inkhel hunah Liverpool chun Pre-

mier League season nuhnung taka a pahnina ngirhmun hautu Manches-ter United chu 4-1 zetin an hne. Goal hmasa tak Sadio Mane in minute 28 naah Liverpool ta din-gin Penalty hmuin a petlut a, hi zo minute 31 naah Andreas Pereira chun Man. United ta dingin inang-na goal a hung thun leiin first-half chenah 1-1 in an indraw a, second-half minute 66 naah Daniel Strurri-dege; minute 74 naah Sheyi Oja in Penalty a petlut nawk bakah min-ute 82 naah Xherdan Shaqiri chun goal a hung thun nawk leiin inkhel tawp chenah Liverpool chun 4-1 in Man. United hi an hne a nih. Hard Rock Stadium-a Bayern le season nuhnung taka Premier League champion Manchester

City hai inkhel huna chun Man. City in Bayern chu 3-2 in an hne. City in Bayern an hne \um hin Bernardo Silva chun goal 2 a thun nghe nghe a nih. Goal hmasa minute 15 le min-ute 24 na haiah Meritan Shabani le Arjen Robben han Bayern ta dinga goal thunin hma an \huoi a, first-half bo tawm minute 45+1 ah Ber-nardo Silva chun Man. City ta din-gin goal a hung thun ve a, first-half chenah chun Bayern hin Man. City 2-1 in an hne a, sienkhawm second-half minute 51 naah Lucaks Nme-cha chun inangna goal a hung thun bakah minute 70 naah Bernardo Silva bawkin City ta dinga hratna goal a hung thun leiin City chun Bayern hi 3-2 in an hne ta a nih.

Rose Bowl stadium-a Barce-lona le Tottenham Hotspur inkhel huna chun full time chenah 2-2 in an indraw a, Penalty pet a ni hunah Barcelona chun Tottenham hi 5-3 in an hne. Goal hmasa minute 15 naah Munir El Haddadi chun Barcelona ta dingin goal a thun bakah Arthur in minute 29 naah a hung thun belsa leiin first-half chenah Bar-celona chun Tottenham hi 2-0 in an hne a, sienkhawm second-half minute 73 na le minute 75 na haiah Son Heung-min le Georges-Kevin N. Koudou han goal khat ve ve thuna an goal bat po an hung rul kir leiin 2-2 in an hung indraw a, Sienkhawm Penalty ah Barcelona in hratna an chang ta lem a nih. July 30, 2018 (Thaw\anni) 5:00PM hin PSG le Atletico Ma-drid inkhel nawk an tih. Tuchena hin Dortmund chun match pathumah point 7 hmuin hma an \huoi a, Liverpool in match pahniah point 6 hmuin an dawt a, Juventus in match 2 ah point 6 an hmu ta bawk. Arsenal in match 2 ah point 4 le Tottenham in match 2 ah point 3 hmuin a pangana an ni mek.

Dillian Whyte in Joseph Parker a hne

london: World heavy-weight boxing belt 4 um hai laia pathum, WBA, WBO le IBF champion belt hai kawl mektu Britain boxer Anthony Joshua lo inhnek-pui ve ve ta le Joshua laka lo tlawm ve ve tah Britain boxer Dillian Whyte (30) le WBO heavyweight cham-pion hlui New Zealand mi Joseph Parker (26) hai chu Inrinni zan khan London khawpuia O2 Arena-ah an inhnek a, round 12 zet nasa taka an inhnek hnun-gin Dillian Whyte chun Joseph Parker hi unani-mous decision 115-110, 114-111, 113-112 in a hne-ban. Tuta \um hi Parker in boxing a khel ta haia hne-banna a chang vawihnina a ni a, Dillian Whyte chun Parker a hneban lei hin World heavyweight title pathum kawltu le vawikhat a lo inhnekpui tah Anthony Joshua le inhnek \hat naw-kna ding chance/lampui a hnekdawk ta a nih.

Parker le Whyte hai hi an inbeitawk hle a, round 1 a inthawk an inhnektawk ve ve a, sienkhawm round 2 bo tawmin Parker hi a hnek thluk a, sienkhawm round 2 a hin chu hril thamin an inhnek na nawh. Round 4 naah chun Parker khawmin Whyte hi vawi iemanizat a hnek fuk a, sienkhawm Whyte ta din-gin pawi tham a tlung naw a, round 5 naah khawm parker hin vawi iemanizat a hnekfuk a. Round 8 naah khawm an inhnektawk veve. Round 9 naah chun Whyte hi sawl ta vieuin an lang a, hi hi Parker chun remchanga lain Whyte hi theitawpin a hang hnek a, sienkhawm Whyte hin a vawitieng kut tumin a lo dang leiin Parker chu an tawl thlu a, sienkhawm in-rang taka tho nawkin an inhnek sunzawm nawk a. Round 10-na an tlung chun Whyte hi a chau deu

a, hi chena hin chu Parker hi hratna chang lem thei ding ngirhmuna a um. A tawpna ding round 12 naah chun Parker chun Whyte hi a hnek thluk ve ta nghe nghe a, sienkhawm Whyte hi hung thodawk nawkin second 20 vel chau um taah Whyte hin hratna a chang theina dinga point tlaw-mte chau a mamaw chu a la hung inbankai nawk leiin hratna a chang ta a nih. Points an hmu dan en hin an inthlau naw a, an inhnektawk hle ti chu an lang. ‘The Body Snatcher’ tia hriet ni bawk Dillian Whyte chun an inhnek zoa hratna a chang hnung hin WBA, IBF le WBO champion Joshua chu re-match nei pui nawk a nuom thu Sky Sports a hril a, a remti phawt chun Joshua le inhnek \hat a hniel naw thu a hril. Inrinni zana boxing inkhel dang haia chun London mi Dereck Chi-sora (34) in veteran Carlos Takam (37) a knockout a WBA continental welter-weight fight-ah Conor Benn chun Cedrick Pey-naud a hne a, 2016 Rio Olympic bronze medallist Joshua Buatsi chun WBA international light-heavy-weight fight ah Latvia mi Andrejs Pokumeiko chu clinical first-round ah a hne bawk.

Iniesta in Vissel Kobe a match hmasa taka hratna chang; Rooney in MLS

goal hmasa tak a thun

ToKyo: Tulai hnai ela Japanese club Vissel Kobe zawm Andres Iniesta chun Inrinni khan J-League match hmasa tak dingah Kashiwa Reysol leh an inkhel a, Kobe chun Rey-sol hi 1-0 in an hne. Iniesta chun minute 15 naah goal thunna hun \ha a hmu a, sienkhawm a pet-lut naw a, Reysol an hnena goal hi a teammate Asahi Masuyama in minute 66 naa a thun a nih. Hratna an chang lei hin points 28 hmuin Kobe chu a palina an ni bek. Match dangah Urawa Reds chun league leaders Sanfrecce Hiroshima 4-1

in an hne a, Sagan Tosu chun Jubilo Iwata 0-0 in an indrawpui a, Gamba Osaka chun Kashima Antlers 1-1 in an indrawpui bawk. Hieng laizing hin MLS side-a DC United a khel mek Wayne Rooney chun Inrinni zan khan Colorado Rapids le an inkhel hunah MLS-a a goal hmasa tak dingin goal khat a thun ve a, DC United chun Colo-rado Rapids hi 2-1 in an hne. Kum 32-a upa English star Rooney hi Premier League-ah goals 208 lo thun tah a ni a, MLS-a a goal hmasa tak hi minute 33 naa a thun a nih.

Football Thuthang:• Chelsea chun Arsenal midfielder Aar-on Ramsey (27) laklutna dingin £30m seng an inhuom. Ramsey hin Arsenal-ah con-tract kum khat a la nei. • Manchester United chun Barcelona Colombia defender Yerry Mina (23) chu £35m a inchawk an tum. • Borussia Dortmund chun, Chelsea le

Liverpool han an dit USA international Christian Pulisic chu tuta nipui transfer win-dow sung hin £65m a zawr dawk an tum. • Liverpool chun Belgium striker Di-vock Origi chu £26m a zawrdawk an nuom. • Burnley manager Sean Dyche chun Stoke City striker Peter Crouch (37) chu £500,000 a contract ziekpui a nuom.

Digital Space Hmanga Inlar A Awl Lem Tah: Esha Gupta

mumbai: Esha Gupta, film le TV haia vawi tamtak lo inthelar taa chu la dittawk lovin, tulai chu digital space (technology) hmanga inthelar a awl lem tah a, khawvelin a hmang tak khawm a ni ta leiin ama khawm hmang \angkai a tum niin a hril. Hi kawnga hin India chu ei la hnufuol deu met niin a hril. Film pathum “Paltan” “Total Dhamaal” le Iranian film “Devil’s Daughter” tihai release ding nei mek Esha Gupta chun, digital space/age hun an tah leiin digital-a insuona hieng Netflix le ABC Show, etc hai dam hi cinema hall screen lien nekin hlawtling a awlsam lem tah niin a hril. “Khawvel hi digital-in a fe tah a. Thil thar a nih. TV show le film hai khawm digital platform-a hung vawng an nih tah. Hmatieng panna dinga thil \ha a nih. Kei khawm of-fer iemani zat ka hmu a, India puotieng sin thawna ding hun \ha chu bawpel ka tum nawh. Priyanka Chopra khawm en unla, TV ah (Quantico) a thaw a, digital-in a fea ama tawkah Star a kai der tah hi” tin a hril. TV Channel pakhata lam inelna program pakhat “High Fever Dance Ka Naya Tevar” a Judge Esha Gupta chun, tulaia star hmingthang le inlarhai chu Netflix le ABC haia inlar hai niin a hril a. Miin titakzeta zaa za inpea sin

a thaw phawt chun a hlawtling nawna ding san a um nawh tiin taimak a \ul zie a hril. “Mi tinin hringnun in-hawi tak hmang seng inla ka nuom. Harsa tak sungkuo a inthawkin ka hung seilien a. Ka nuhai kuomah pawisa ka nei nawh a, in hluo man ka pek thei ta nawa sawt tak tak ka bat hlak ti khawm ka hril ngam ngai nawh. Ruolhai ta a rukin ka puka ka rul nawk el hlak. “Vawisun chu hi chen hi ka tlung tah a, ka lawm a nih. Kei chu mania insiem (self-made) ka nih. Ukil ka na, Act-ing ka thaw \an ve a. Ka hmel a \ha ti ruok chu ka lo hriet nawh a. Sport kan hnika, vol-leyball team member ka nih. Tuhin kan hnikna le ka tum le inmil \hak lo film industry ah ka um a na. Pathienin ei chan dinga a mi ruotpek hi chu a lo dang hlak a nih” tiin a hril bawk. Kum 32-a upa Esha Gupta chun ‘bold scence’ chang inhawi le pawi a ti naw thu a hril a. A nina ang ang chu an zapui naw zie a hril bawk. Tuta a film thara khawm hin Ajay Devgan, Anil kapoor le Madhuri Dixit hai leh a chang ding a na, “Total Dhamaal”. Madhuri Dixit hai anga milar le ropui leh vawikhat a chang kawp tah chun thi ta sien khawm hadamin a thi ta ding niin a hril.

Kristen Stwart-in A Film Thar Suklar, Mit A Lak Hle

loS anGeleS: A hmel\hat vei leh Les-bian a ni leia pawi tituhaiin pawi an ti hlum naw chau , Kristen Stewart chu lesbian a nia

chu a hmel\hatna le nalzie a la bo chuong nawh. Pathienni khan a film thar “Against All Enemies” ti suklarna dingin a suok ve a. Zakuo le puonbil inkawp coat ang deu a sen a hak a, a nal hle. Kum 28-a upa Kristen Stewart chun 1960s laia an uor incheina a hung inchei a. A nal dan a danglam hle. A zakuo sen hi puonbil le infawm malpui chen a nih a. Sliper ho deu a buna, iPhone a chawi bawk a. A sam tawi thalin make-up tak lo deuvin an nala, a huntawk char a nih. Rangkachak thi a awrh bawka, pasal lem anga um ana chu a nunghak hmel\hatna a bo chuong nawh. Tulai hin Kristen Stewart chun film thar iemani zat a chang nawk tah a. “Twi-light’ series a mi ang kha chu an tah nawh. “Twilight’ haiah khan a hung inlar tak taka chu, hi hma le tulai khawm khang ang ni lo film hran hran a chang rawn hle a. Ieng ang character khawm a thiem a nih. Abikin, French film a chang rawn a. France ah lem chu an lar hle. French film pakhat Clouds of Sils Maria ah lem chu Cesar Award for Best Sup-porting Actress a dawng a nih. ‘Personal Shopper’ a changna khawm inpak a hlaw hle. Tuta a film thar khawm hi 1960s hun lai chanchin besana siem a nih a. June a in-thawka production an \an an taa chu release na ding ni tak hriet a lan nawh.

Mission Im-possible 6: Fallout A

Hlawtling HleloS anGeleS: Critics hai hrillawk po po hi a lo indik vawng ngai kher nawh. Tom Cruise a film inlar Mission Impossible series a parukna “Mission Impossible 6: Fall-out” chu a suok hmain a danghai angin a hlawtlng naw ding niin critics han an hril a. An dik nawh. Release a nia inthawka chawlkar khat sungin beisei neka tam USD 59 million a lam suok hman ring a nih. Weekend chenah USD 60 million a lam suok tah a, USD 57.8 million a lam suok khaw-ma record a break ta ding a ni laiin, Pathienni chen khan 59 million a lam suok phak niin Variety chun a ziek. Tom Cruise a film hai laia an larna Mission Impos-sible series a, tuchena record cheltu, lamsuok rawntak chu ‘Mission Impossible II” kha a nih a. Kum 2000 laia Week-

end-a a lam suok chu USD 57.8 million a nih a. Tuchena khawvel pumpuia a lam suok ta zat chu $546.3 million a nih a, North America ringaw-tah $215.4 million a lam suok. Film thaw \ha dang chu ‘Rogue Nation: Star War’ 2015-a released kha a nih a. Chawlkar hmasatakah USD 55.5 million a lam suok hman a. A renga a lamsuok chu domestic ah 195 million le khawvel pumpui-ah 682.7 million a nih. Mission Impossible” Fall-out hi tulai thla ruk sunga film review hmu \ha tak a nih a. Rotten Tomatoes ranking ah 98% a hmu. Chun, Mission Impossible film series in CinemaScore ah ‘A’ a hmu

hmasatakna a la ni bawk. ‘Fallout’ hi Ningani July 26 zan khan Theater haiah release a nih a. Zan khatin 6 million a hmu phak a nih. Kum 56-a upa Tom Cruise a film haiah ‘record’ a la kai. Mission Impossible: Fall-out hi, Ethan Hunt le ruolhai IMF team-in CIA assasin August Walker leh \hangruol-in sietna rapthlak tak tlung ding laka inthawka inveng an tumna a nih a. Changtu danghai chu Henry Cavill, Simon Pegg, Rebecca Fergu-son, Ving Rhames, Sean Har-ris, Angela Bassett, Vanessa Kirby, Michelle Monaghan, Alec Baldwin, Wes Bentley le Frederick Schmidt hai an nih.

“Manipur a suok Rengthei chu an hnik bikin a thlum bik a, a \ha tak a nih’ mi haiin an tina ding khawpin a chingna le process-na kawngah khawm fimkhurin hma la thar ei tiu a, mi la hung pan ngei ngei an tih” tiin a hril. MOMA project director Mr K. Debadutta chun, minister tha tho tak \huoi-na hnuoia Horticulture & Soil Conserva-tion Department hai hlawtlingna ropuitak a nih tiin, Horticulture and Soil Conserva-tion Director Mr. K. Kipgen khawm sin thaw \hat an pak bawk. Debadutta Sarma chun, tuchenah chu Rengthei sik hnunga siem\hatna le process-na infrastructure, ligostic arrangement le Facilities, old chain infrastructures hai um/hrat naw leiin puotienga inthawka an hung ngenna ei la sukpuitling pek thei naw thu a

hril a. Rengthei chingtuhaiin an sik phat a za-wrna ding ‘market’ \ha an hmu ngai naw leiin Rengthei inthar po po laia 30-40% vel chu iengma lovin a thamral hlak niin a hril bawk. A hril pei dan chun, NE Agro Products hin ni tin MT 1 phur suok an tiem a. Ni khatah MT 1 khat an nga hne naw chun, ni kar thlak khawmin a phur suok ding niin a hril a. Phur suoktu ding hin NE Agro Prod-ucts, Krushi Karma Naturals Pvt. Ltd le MOMA haiin maw phur an tih tiin a hril bawk. Debadutta Sarma chun, ei state a Or-ganic Horticulture products hai Value Chain Processing Plants a um theina din-gin Mission Organic hlen a la ni ding thu a hril. (DIPR)

Manipur-a inthawk Rengthei MT 1 Vuongnaa phur

pre-revised rate allowances chu, actual amount June 8 a inthawka pekin, April 1, 2017 to March 31, 2020 chu thawktu tin GPF (Grant Provident Fund) account ah thunlut thei a nih, tiin a hril a. Thawktu New Pension Scheme hnuoia covered hai le employee retired annawleh thi tahai arrears chu sumfaia pek ding a nih, tiin a hril. Chubakah, April 1, 2019 a inthawka March 31, 2020 chena mi ‘arrears’ chu instalment pahni khawma pek thei a ni a. First Instalment chu October 1, 2019 a

inthawka pek thei a na, second instalment chu March 31, 2020 a inthawkin pek thei a ni bawk. Chun, GPF account-a arrear de-posit chu kum thum themchang thei lova sie (freeze) or a thi hnunga lak suok thei dinga sie, a ieng ieng khawm a hmasa lem lem ah tiin a hril. Biken chun, sawrkarin 7th Pay Com-mission a hlen ding khawmin, Council-in a ngen 22 Points Charter of Demands dung-zuiin a hlen ding a nih, tiin, an thil ngen ang taka pawm le hlen a ni hmakhat chu an nuorna an tawp naw ding thu a hril bawk.

Central 7th Pay Commission Final pek dinga ngen

Jammu and Kashmir a Kathua le Guja-rat bakah Unnao, Uttar Pradesh haia nuh-mei naupang suollui le thatna tlung lei khan sawrkar chun naupang suolluitu hai hremna na lem pek dingin Ordinance an suo a, kha dungzui khan nuhmei kum 12

hnuoitieng suolluitu hai lem chu death sen-tence chen pek thei an hung ni ding a nih. Scheme thar dungzui hin rape case hrim hrim thla 2 sunga relfel ding ti a ni a, State tinah rape cases thila dingin Special foren-sic labs. sie vawng dinga ti a ni bawk a nih.

Nuhmei suollui case relna ding Spl. Courts 1,023 mamaw

Helna le tharum insuona tuortu (victim) han misuolhai hremna pek an ni hmakhat ha-dam ngai nawng an tih tiin TSA thusuok chun a hril. Helpawlhai chetna kimchang suklang a ni a, “July 13, 2018 zingkar dar 2:00 AM vel khan KNO/KNA cadres 10 vel ralthuom burip takin Gamnom Veng, Moreh Ward Number 2 an lut a, Thongkhomang Touthang, Chongk-holun Lhungdim le (L) Onkholet Haokip hai pathum In nasatakin an kap a, hi huna hin Pa-okhogin Haokip nasataka vau in insung hman-gruo le motor tamtak an suksiet bawk” tiin a hril. TSA thusuokin a hril pei dan chun, Moreh a KNO/KNA hai chet huna inrawitu

chu Moreh mi le Moreh area Commander Ts Thangboi Haokip alias Thahpi a ni a, ama chun silai mu 100 vel a kapsuok bakah bomb iemanizat insungah a denglut niin a hril. July 23, 2017 huna student nuhmei Nengneingah Khongsai thisena inbuoltira thattu khawm KNO/KNA hai an nih tiin a hril. July 23, 2018 khan KNO le UKLF han CSOs \henkhat hri-etpuina in Moreh-ah inremna ruoi an kil a, hi thil hin Moreh terror attack leh inzawmna an nei nawh tiin thusuok chun a hril. KNA le UKLF chu sawrkar leh SoO hnuoia um an ni thu TSA chun hrilin, Manipur CM le thuneitu-hai chu an rang thei anga hma la a, misuolhai chu mana hremna pe dingin a ngen.

TSA in sawrkar a dem

Student thina le inzawmin lampui dangin protestimPhal: July 28, 2018 huna Thoubal dis-trict Hospital a Class VI student Kh. Zeplin @Mathoi thina le inzawma indin JAC chun zani khan Khangabok area, Imphal-Moreh road dangin protest an nei. Khangabok High School a kai Kh. Zeplin chu doctor han an inthlada leia thi nia hril a ni a, zanita protest a chun Khangabok High School students hai khawm an \hang a, Kh. Zeplin a enkawl laia zu inrui

nia an hril doctor chu hremna pe dingin thu-neituhai an ngen. Protest thaw pawlhai chun Khangabok High School tuolah \hungbuma nuorna an nei a, Khangabok area a chun mo-tor inlawn thei lo dingin lampui an dang bawk a nih. Chawhnung tieng khan Thoubal district SP le JAC han lampuiah inbiekna an nei a, an thilph<t a hlawtling naw dinga an hriet leiin \hungbuma nuorna chu an sunzawm pei.

GOc in chief Eastern command a hung inzinimPhal: Lieutenant General Abhay Krishna, PVSM, UYSM, AVSM, SM, VSM General Officer Commanding-in-Chief, Eastern Command chu July 29-30, 2018 haiah ni 2 sung cham dingin Manipur-ah a hung inzin a, a cham sung hin Army’s Red Shield Division bakah IGAR (S), Leimak-hong le Mantripukhri hai sir a tih. Lt. Abhay Krishna hi Spears Corps Zone, Nagaland, Tripura le Manipur hai ni 4 cham le sung sir dinga hung inzin a ni

a. Lt. General Gopal R. , AVSM, SM, le General Officer Commanding Spear Corps in a hung zui a, Manipur \hanga North East security ngirhmun ennawn dinga hung a nih. Major General Vijay K. Mishra, GOC Red Shield Division le Major General Vi-rendra Singh, VSM, IG, Assam Rifles (S) han briefing an pek a, Red Shield division hmalak danah GoC chu a lungawi tawk tiin PIB Defence Wing thusuok chun a hril.

California ramkangah In 500 a Kang TahreddinG: Tulai khuo an \hal leiin kang-mei a suok awl em em a. Thaw\anni khawm khan California hmartieng-a Redding khuoah, hote, motor vehicle a inthawka mei suokin ram a kang zap peia, ni li a tling ni chen khawmin \helmit thei an nawh a. In 500

neka tam a kangsiet tah. Abikin Redding area lai kangmei hi a nasa bik a. An buildinghai an suoksan pei a. Chuong sa khawm chun mi 5 chu an thi tah a, anni lai hin pitar kum 70 mi pakhat le a tuhai pahni, tlan suok ve hman lo a kang hlum.