i. cel i zakres opracowania - kargowa.pl potencjału... · np. az traktowanej nie jako obszar, ale...
TRANSCRIPT
I. Cel i zakres opracowania
Cel opracowania
Celem opracowania jest dokonanie analizy szans rozwojowych obszaru zwanego
„Aglomeracją Zielonogórską”. Diagnoza wynikająca z analizy ma potwierdzić tezę o
potencjale Aglomeracji Zielonogórskiej jako wiodącym centrum regionalnym, ośrodku
koncentrującego rozwój południowej części województwa zielonogórskiego lub nawet całego
województwa. Wnioski z diagnozy przyjmą formułę priorytetów strategicznych i kart zadań
strategicznych.
W celu aktywizacji potencjałów rozwojowych obszaru znajdującego się w
bezpośrednim sąsiedztwie Zielonej Góry, powstało stowarzyszenie „Aglomeracja
Zielonogórska”. W Stowarzyszeniu uczestniczą przedstawiciele samorządów lokalnych raz
przedsiębiorców zainteresowanych rozwojem gospodarczym w/w obszaru. Z tego powodu
diagnoza szans rozwojowych w/w obszaru może być pomocna przy podejmowaniu, przez te
podmioty, decyzji strategicznych mogących pozytywnie oddziaływać na rozwój.
Podmiot strategiczny i beneficjenci
Każde praktyczne działanie strategiczne musi określić podmiot i przedmioty strategiczne.
Podmiot jest realizatorem działań przewidzianych strategią. W tym przypadku podmiotami
strategicznymi są: gminy, stowarzyszenie „Aglomeracja Zielonogórska” i Organizacja
Pracodawców Ziemi Lubuskiej (OPZL). Każdy, oczywiście, w zakresie przewidzianym
własnymi możliwościami. Z tego powodu narzędziem oddziaływania strategicznego są
budżety gmin i decyzje władz samorządowych dotyczące zarządzania budżetami.
Istnieje pokusa aby w analizie stanu zająć się danymi mającymi wpływ na rozwój
regionu, jakim jest Aglomeracja Zielonogórska, i by traktować je jako czynniki wspierające
rozwój, ale strategia, z punktu widzenia poprawności metody, musi wyraźnie zdefiniować
narzędzia jakimi będzie realizowana przez podmiot strategiczny. Podmiotowe
przyporządkowania czynników rozwojowych musi zatem rozdzielać działania samorządowe,
od działań innych podmiotów, np. OPZL i przedsiębiorców w tej organizacji zrzeszonych.
Także działania wojewódzkich władz samorządowych, władz państwowych i innych
ośrodków zewnętrznych (wobec podmiotu strategicznego) należy postrzegać jako zewnętrzne
i niezależne okoliczności realizowania strategii.
Podczas przeprowadzania strategicznej analizy nie należy mylić życzeń z faktami,
chęci z możliwościami. Dlatego poniższa analiza uwzględniać będzie wyłącznie dane
statystyczne oraz dane pochodzące z budżetów gmin. Bo to gminy są głównymi podmiotami
planowania i oddziaływania strategicznego. Dopiero na podstawie analizy twardych danych
będzie można sformułować wnioski strategiczne dla „Aglomeracji Zielonogórskiej”, biorąc
pod uwagę przede wszystkim realne możliwości, nie chęci.
Stowarzyszenie „Aglomeracja Zielonogórska” i OPZL nie są podmiotami
strategicznymi w rozumieniu tego opracowania. Mogą być jednak bardzo użytecznymi
zasobami lub narzędziami realizacji strategicznych działań. Opracowanie w dalszych
rozdziałach opisze podmioty strategiczne wchodzące w skład Aglomeracji i dokona analizy
ich możliwości strategicznych oraz realnego wpływu na realizację strategii. Już teraz można
jednak założyć, że wiodącymi podmiotami strategicznymi będzie gmina miejska Zielona
Góra, gmina miejska Nowa Sól i gmina Sulechów, zasoby tych trzech miast mają bowiem
decydujący wpływ na rozwój całego podregionu zielonogórskiego.
Do częstych błędów strategii samorządowych należy zaliczyć zamiar programowania
rozwoju gospodarczego suwerennych firm i innych podmiotów gospodarczych poprzez
działania władz samorządowych. Tymczasem należy raczej uznać, że samorządy mogą i
powinny, poprzez swoje decyzje, przede wszystkim tworzyć warunki dla gospodarczego
rozwoju. Z tego specyficznego punktu widzenia (strategia rozwoju gmin wchodzących w
skład AZ), przedsiębiorcy nie mogą być podmiotami strategicznymi, są bowiem
beneficjentami strategii samorządowej, choć jednocześnie rozwój regionu w ogromnym
zakresie zależy od ich suwerennych decyzji gospodarczych.
Zakres opracowania
Zakres opracowania wynika z celów i zdefiniowanych podmiotów strategicznych. To oni
limitują rozległość analizy. Konkretniej rzecz ujmując - przedmiotem analizy będą
strukturalne i formalne możliwości wyżej wymienionych podmiotów strategicznych. Ich
podstawowym narzędziem oddziaływania na rzeczywistość są decyzje natury politycznej lub
decyzje natury finansowej. Decyzje polityczne kształtują prawo, decyzje finansowe wpływają
na inwestycje. W przypadku podmiotów strategicznych Aglomeracji Zielonogórskiej, decyzje
te ogniskują się w gminnych budżetach. To radni decydują w jakiej skali i na co mają być
przeznaczone środki budżetowe. Z tego powodu zakres naszej analizy ograniczony będzie do
analizy danych budżetowych powiązanych z gospodarką. Perspektywa szans rozwojowych
AZ będzie analizowana poprzez pryzmat gminnych budżetów.
1. Analiza danych budżetowych gmin AZ mających powiązania z gospodarką
Wstęp
1. Krótka prezentacja podstaw teoretycznych problemu rozwoju regionalnego.
2. Opracowanie i prezentacja metodologii, celu i zakresu analizy oraz jej źródeł.
3. Wybór danych budżetowych i uzasadnienie ich związków z rozwojem gospodarczym.
4. Zebranie i opracowanie danych budżetowych.
5. Opracowanie i obliczenie wskaźników syntetycznych dla oceny rozwoju
gospodarczego.
Budżety gmin AZ na tle gmin województwa lubuskiego
1. Struktura budżetów gmin AZ w kontekście rozwoju gospodarki.
2. Analiza wybranych kategorii danych (np. wartości dochodu, wydatków na inwestycje,
zwrotu podatku PIT i CIT).
3. Analiza wskaźników syntetycznych.
4. Analiza korelacji pomiędzy kategoriami danych budżetowych.
5. Analiza wyróżników AZ na tle gmin województwa lubuskiego.
Trendy zmian danych budżetowych w latach 2007-2011
1. Analiza zmian danych budżetowych w latach 2007-2011.
2. Analiza zmian wskaźników syntetycznych w latach 2007-2011.
3. Analiza zmian współczynników korelacji pomiędzy wybranymi danymi budżetowymi
w latach 2007-2011.
2. Poziom rozwoju AZ na tle województwa lubuskiego, sąsiednich województw,
nadgranicznych landów RFN i Berlina.
Zakres (Zb. Świątkowski):
1. Potencjał Gospodarczy AZ.
2. Potencjał gospodarczy na tle kryzysu.
3. Potencjał gospodarczy w kontekście szans i zagrożeń dla rozwoju AZ.
4. Potencjał rozwojowy w kontekście mocnych i słabych stron.
5. Wnioski.
3. Strefy ekonomiczne AZ na tle stref ekonomicznych regionu
1. Opracowanie metodologii oceny.
2. Zebranie danych o strefach ekonomicznych.
3. Dokonanie oceny na podstawie opracowanych kryteriów oceny.
4. Analiza korelacji jakości stref ekonomicznych z danymi budżetowymi.
5. Wnioski.
4. Analiza strategiczna
Wnioski wynikające z diagnozy przyjmą formę analizy strategicznej. Punktem wyjścia do
analizy strategicznej SWOT będą wnioski cząstkowe wynikające z diagnozy. W wyniku tej
analizy utworzone zostaną karty zadań strategicznych spełniające rolę wniosków końcowych
sformułowanych postulatywnie.
Poniżej prezentujemy zakres opracowania niezbędny dla zdefiniowania determinant
rozwojowych
Definiowanie determinant rozwojowych:
1. Określenie cech AZ mogących być determinantami rozwojowymi, ze szczególnym
uwzględnieniem danych budżetowych gmin.
2. Określenie cech otoczenia AZ mogących być determinantami rozwojowymi.
3. Porządkowanie i hierarchizacja cech.
4. Określenie podmiotów i przedmiotów strategicznych.
5. Charakterystyka podmiotów strategicznych w kontekście zarządzania strategicznego.
6. Wybór determinant i nadanie im wag.
7. Powiązanie determinant rozwojowych z podmiotami i przedmiotami strategicznymi.
Analiza SWOT rozwoju gospodarczego AZ
1. Utworzenie matrycy SWOT.
2. Analiza synergii determinant rozwojowych w matrycy SWOT.
3. Opracowanie zadań strategicznych wynikających z matrycy SWOT.
4. Porządkowanie zadań strategicznych.
Priorytety strategiczne i lista zadań strategicznych (zespół)
Działania strategiczne wymienione w tytule dotyczyć będą podmiotów strategicznych, czyli,
np. AZ traktowanej nie jako obszar, ale jako aktywny aktor rozwoju. Wnioski płynące z
analizy mają charakter wyłącznie strategicznych zaleceń, ale nie obowiązujących planów.
Poniżej zakres tej części opracowania.
1. Wybór priorytetów strategicznych.
2. Określenie szczegółowe podmiotów i przedmiotów strategicznych dla zadań
strategicznych.
3. Opracowanie karty zadań strategicznych.
4. Wnioski końcowe.
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój
II. Metodologia opracowania
1. Pojęcie i miary rozwoju regionalnego
Diagnoza dotyczy szans rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej (AZ). Rozwój ten
rozumiany jest w kategoriach rozwoju regionalnego. Pojęcie rozwoju regionalnego ma wiele
aspektów, które diagnoza musi uwzględniać. Przytoczmy niektóre z nich: rozwój to proces
zmian stanu obecnego na lepszy, który prowadzi do wzrostu dobrobytu i poprawy standardu
życia ludności (tj. dostępu do dóbr i usług materialnych i duchowych: w zakresie kultury,
wiedzy, sztuki, rozrywki), rozwój to proces przeobrażeń, polegający na przechodzeniu do
stanów lub form bardziej złożonych albo pod pewnym względem doskonalszych.
Rozwój jest wypadkową zmian zachodzących w gospodarce, środowisku
przyrodniczym i społecznym. Dlatego wyróżnia się następujące podstawowe płaszczyzny
rozwoju regionalnego: gospodarczą, społeczną i ekologiczną.
Rozwój gospodarczy jest procesem zmian w gospodarce i sprowadza się do zmian
obejmujących wzrost ilościowy i postęp jakościowy. Rozwój zatem obejmuje zarówno
zmiany ilościowe (wzrost produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów kapitału, dochodów,
spożycia i innych wielkości ekonomicznych), jak również towarzyszące im zmiany
o charakterze jakościowym, zachodzące w dłuższym czasie w strukturze gospodarki
i w społeczeństwie. Wynika z tego, że rozwój regionalny jest procesem złożonym
i wieloaspektowym. Toczy się na wielu płaszczyznach, które są ze sobą ściśle powiązane.
W sposób najbardziej syntetyczny kategorię rozwoju regionalnego wyjaśniają definicje J.
Szlachty, T. Kudłacza i A. Klasika.
Według J. Szlachty - „rozwój regionalny to systematyczna poprawa konkurencyjności
podmiotów gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost potencjału
gospodarczego regionów, przyczyniający się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju” .
T. Kudłacz definiuje rozwój regionalny jako „trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i
potencjału gospodarczego w skali określonej jednostki terytorialnej” . A. Klasik określa
rozwój regionalny jako „trwały wzrost trzech elementów: potencjału gospodarczego
regionów, ich siły konkurencyjnej oraz poziomu i jakości życia mieszkańców”.
Dalszą komplikacją pojęciową jest konieczność rozróżnienia między terminami
„rozwój regionu” i „rozwój regionalny”.
„Rozwój regionu” – odnosi się do pojedynczego regionu i oznacza:
zjawiska lub procesy prowadzące do pozytywnie ocenianych zmian w potencjale
i strukturze społeczno-gospodarczej (tj. wzrost ilościowy i postęp jakościowy),
wykorzystanie zasobów wewnętrznych (potencjału endogenicznego) oraz
kształtowanie powiązań z otoczeniem w celu optymalizacji struktury i tempa rozwoju
danego regionu,
zmiany wewnętrzne i zmiany relacji z otoczeniem, w wyniku których następuje trwały
wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali regionu.
Rozwój regionu jest definiowany także poprzez pryzmat zmian w następujących
komponentach: potencjał gospodarczy, struktura gospodarcza, środowisko przyrodnicze,
zagospodarowanie infrastrukturalne, zagospodarowanie przestrzenne, ład przestrzenny,
poziom życia mieszkańców. Efektem tak rozumianego rozwoju regionu jest kreacja nowych
lub poprawa istniejących walorów i możliwości:
możliwości użytkowych regionu, np. walorów rynku pracy adresowanych do
regionalnej społeczności,
zamieszkania oraz dostępności do usług społecznych i bytowych,
rozwoju gospodarczego regionu, kształtowanych m.in. przez zagospodarowanie
infrastrukturalne, aktywną regionalną politykę gospodarczą, wykorzystującą lokalne
i regionalne, instrumenty interwencjonizmu samorządowego tworzące ofertę korzyści
zewnętrznych adresowanych do podmiotów gospodarczych,
lokalnego ekosystemu i ładu przestrzennego, zgodnie z zasadami ekorozwoju.
W konsekwencji rozwoju regionalnego powstają w regionie takie wartości jak: nowe
firmy i miejsca pracy, zasoby mieszkaniowe, urządzenia i instytucje sektora usług
publicznych, nowe dobra i usługi zaspokajające popyt regionalny i ponadregionalny.
Do takich wartości zalicza się także atrakcyjne lokalizacje oferujące tzw. trwałe czynniki
lokalizacyjne w formie nieruchomości i urządzeń infrastrukturalnych, a także wysokiej
jakości środowisko przyrodnicze.
Istotnymi konsekwencjami rozwoju regionu są tzw. miękkie czynniki, do których
można zaliczyć: wiedzę, kwalifikacje zawodowe i umiejętności regionalnej społeczności,
a także jej kreatywną aktywność i skłonności innowacyjne.
Pojęcie „rozwoju regionalnego” odnosi się do rozwoju całej gospodarki narodowej
rozpatrywanej w aspekcie regionalnym; tj. całego krajowego układu regionalnego,
składającego się z szeregu regionów administracyjnych i oznacza proces pozytywnych zmian
w zakresie przekształceń ilościowych i jakościowych w ramach krajowego układu
regionalnego. Rozwój regionalny jest wypadkową rozwoju wszystkich regionów kraju.
Wskaźniki i miary rozwoju regionalnego utożsamiane są: ze wzrostem relatywnego
znaczenia regionu w układzie kraju, wzrostem efektywności gospodarowania (optymalizacją
warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych), poprawą poziomu życia
mieszkańców, niwelacją zróżnicowania wewnątrz- oraz międzyregionalnego, podnoszeniem
konkurencyjności regionów.
Te ogólne grupy identyfikatorów rozwoju regionalnego wymagają uszczegółowienia
poprzez zastosowanie odpowiednich mierników. W ramach pomiaru znaczenia regionu
w skali kraju przyjmuje się: wartość PKB/mieszk., potencjał demograficzny, potencjał
gospodarczy, znaczenie sektora usług itp.
W zakresie poprawy atrakcyjności środowiska funkcjonowania w regionie podmiotów
gospodarczych przyjmuje się wskaźniki: wielkość nakładów inwestycyjnych na kompleksowe
uzbrojenie terenów pod działalność gospodarczą, wzrost dostępności komunikacyjnej
(drogowej, kolejowej, lotniczej i telekomunikacyjnej), wzrost liczby podmiotów prywatnych
zarejestrowanych w sektorze usług rynkowych, wzrost liczby podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego, wzrost wartości nakładów inwestycyjnych w regionie, wzrost wartości brutto
środków trwałych w sektorze prywatnym, wzrost nakładów poniesionych na działalność
badawczo-rozwojową, wzrost poziomu rentowności podmiotów sektora MŚP, wzrost liczby
instytucji otoczenia biznesu.
Istotną grupą wielkości, identyfikującą rozwój regionalny, jest poprawa poziomu
życia ludności. Poziom życia identyfikuje się stopniem zaspokojenia potrzeb mieszkańców, a
zwłaszcza z poziomem spożycia dóbr i usług. Do oceny zróżnicowania w tym zakresie należy
wykorzystać miary statystyczne informujące o stopniu zróżnicowania regionalnego: rozstęp
cechy, a więc rozpiętość między jej maksymalną a minimalną wartością, współczynnik
zmienności, wariancje itp. Wartości tych miar informują o stopniu zróżnicowania poziomu
rozwoju między badanymi obiektami przestrzennymi.
Według Komisji Europejskiej, konkurencyjność regionu oznacza zdolność do
całościowego i efektywnego wykorzystania posiadanych zasobów (zasobów pracy, kapitału i
technologii), tworzących endogeniczny potencjał rozwojowy.
kierunków rozwoju.
2. Zakres i metoda analizy
Wyżej zaproponowane ogólne definicje rozwoju regionu i miary używane do oceny tego
rozwoju wymagają uściślenia. Dlatego należy opracować adekwatną dla analizy szans
rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej metodę i zakres analizy. Metoda analizy polegać
będzie na wyborze danych statystycznych, ich obróbce, analizie statystycznej i wnioskach z
niej wynikających. W ramach analizy zostanie opracowany zestaw wskaźników, na ich
podstawie gminy zostaną porównane ze sobą w kontekście szans rozwojowych.
Rozwój regionu odbywa się na trzech głównych płaszczyznach: gospodarczej,
społecznej i ekologicznej. Diagnoza i analiza koncentrować się będzie jedynie na
płaszczyźnie gospodarczej. Pozostałe płaszczyzny analiza traktuje jako pochodne tej
pierwszej. Chociaż zatem użyte w analizie wskaźniki syntetyczne w oczywisty sposób
dotyczyć będą płaszczyzn społecznej i ekologicznej, diagnoza szans rozwojowych
Aglomeracji Zielonogórskiej nie będzie ich dotyczyć bezpośrednio. Z tego powodu
interpretacja wyników analizy nie będzie, mimo oczywistych związków, obejmowała rozwoju
społecznego i ekologicznego.
Wszędzie tam, gdzie będzie to konieczne, interpretacja użytych danych i wskaźników
syntetycznych będzie podkreślać, że nie dotyczy rzeczywistości a jedynie wybranych danych,
które, według koncepcji zawartej w opracowaniu, opisują rzeczywistość. Danymi
statystycznymi wykorzystanymi w analizie są dane budżetowe gmin województwa
lubuskiego, a ich źródłem są zweryfikowane ankiety uzyskane podczas opracowywania
Rankingów Gmin Województwa Lubuskiego w latach 2007-2010 oraz sprawozdania z
wykonania budżetów lubuskich gmin za rok 2011. Łącznie analizie zostaną poddane dane
budżetowe gmin województwa lubuskiego za lata 2007-2011. Jakie to będą dane, jak zostaną
obliczone wskaźniki syntetyczne oraz jaki jest ich związek z rozwojem regionu - zostanie
podane w dalszej części opracowania w dziale „Pojęcia i miary rozwoju Aglomeracji
Zielonogórskiej zastosowane w diagnozie”. W dziale tym zostaną również zaprezentowane
inne dane statystyczne użyte w analizie.
Opracowanie zajmie się także analizą potencjałów gospodarczych Aglomeracji
Zielonogórskiej, w kontekście szans i zagrożeń. Otoczeniem Aglomeracji Zielonogórskiej są:
pozostałe gminy województwa zielonogórskiego, sąsiednie województwa oraz wschodnie
landy niemieckie. Dzięki temu możliwe będzie zdiagnozowanie, czy Aglomeracja
Zielonogórska wyróżnia się w kontekście rozwoju regionalnego spośród innych gmin
regionu, a także: czy i jakie występują szanse i zagrożenia w rozwoju. Określone zostaną, o
ile istnieją, wyróżniki Aglomeracji Zielonogórskiej. Wyróżniki te, na podstawie analizy, staną
się mocnymi bądź słabymi stronami, w rozumieniu analizy SWOT. Określone zostaną także
największe szanse i najsilniejsze ograniczenia rozwojowe wynikające z konkurencji
otoczenia. Wnioski ostateczne zostaną sporządzone w oparciu o analizę strategiczną SWOT i
przyjmą formułę priorytetów i zadań strategicznych.
3. Pojęcia i miary rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej zastosowane w diagnozie
W przypadku diagnozy szans rozwojowych AZ mam do czynienia z następującymi
założeniami wyjściowymi:
Aglomeracja Zielonogórska (AZ) jest subregionem województwa lubuskiego,
diagnoza dotyczy wybranych aspektów rozwojowych AZ,
odniesieniem dla diagnozy aglomeracji jest reszta województwa, województwa
sąsiednie, niemieckie landy przygraniczne oraz Polska.
Aglomeracja Zielonogórska nie ma określonej struktury terytorialnej. Jest pojęciem
umownym i dlatego diagnoza pod pojęciem Aglomeracji Zielonogórskiej rozumie terytorium
obejmujące zasięgiem gminy, których siedziby znajdują się wewnątrz izohory 30 min. Z
braku statystycznych danych dotyczących liczby osób przemieszczających się regularnie
wewnątrz tak utworzonego obszaru, nie wiadomo dokładnie jaki procent populacji
województwa, w sensie praktycznym, podlega relacjom aglomeracyjnym. Zatem liczba 30
min jest założeniem, nie definicją obszaru aglomeracji. Dla uproszczenia, przyjmując średnią
prędkość dojazdu na poziomie ok. 60 km/h, do aglomeracji można zaliczyć gminy, których
siedziby znajdują się w odległości 25-30 km od Zielonej Góry. Zatem w skład Aglomeracji
Zielonogórskiej zaliczono 17 następujących gminy: Babimost, Brzeźnica, Czerwieńsk, Dąbie,
Kargowa, Kożuchów, Nowa Sól gmina miejska, Nowa Sól Gmina wiejska, Nowogród
Bobrzański, Otyń, Sulechów, Skąpe, Trzebiechów, Zielona Góra gmina miejska, Zielona Góra
gmina wiejska, Zabór.
Podstawowym źródłem danych o gminach tak sformatowanej aglomeracji są dane
budżetowe i podstawowe dane statystyczne oraz ocena syntetyczna jakości stref
gospodarczych.
Kategorie danych budżetowych jakie zostaną wykorzystane do analizy szans
rozwojowych aglomeracji: wartość wpływów do budżetu gminy [D] 1, wartość wydatków na
inwestycje [I] 2 (analiza w zasadniczej części nie obejmie wartości inwestycji realizowanych
poza budżetem gminy, np. poprzez spółki celowe lub związki gmin), środki pozyskane (
1 - Dochody wykonane [w PLN]
2 - Wydatki inwestycyjne za wyjątkiem ujętych w § 601 i 602 [w PLN]
wprowadzone do budżetu gminy) z Unii Europejskiej [U] 3, wysokość zwroty podatku PIT
i CIT [P] 4 oraz wydatki na cele socjalne [S]
5. W nawiasach kwadratowych, skrótami
oznaczono poszczególne kategorie danych budżetowych. Skróty te będą używane w dalszej
części opracowania, w tabelach i na wykresach.
Kategorie danych budżetowych, rozumiane jako wskaźniki szans rozwojowych,
interpretowane będą następująco:
dochód budżetu gminy świadczy o możliwościach finansowych gminy i jest składową
wielu wpływów finansowych, które, z jednej strony, świadczą o istniejącym potencjale
dochodowym a, z drugiej, świadczą o możliwościach kreowania wydatków, tym
samym jest najbardziej podstawową, choć uproszczoną, miarą rozwoju,
wydatki na inwestycje, bez dokonywania analizy celowości i obszarów inwestowania,
świadczą ogólnie o nastawieniu władz gminy na rozwój rozumiany jako tworzenie
bazy dla działań związanych z aktywnościami społecznymi, kulturalnymi
i gospodarczymi,
środki pozyskane ze źródeł zewnętrznych, w tym z programów unijnych, podlegają
weryfikacji tak pod względem ich spójności ze strategią rozwoju regionu jak
i sensowności dla danej społeczności, są także miarą umiejętności pozyskiwania tych
środków oraz miarą jakości inwestycji realizowanych za te środki,
podatek CIT świadczy o skali dochodów osiąganych przez działające w gminie
podmioty gospodarcze, są najbardziej syntetyczną informacją o ich kondycji,
jednocześnie informują o istniejących w gminie potencjałach endogennych i
prymarnych w sensie tworzenia bogactwa materialnego gminy rozumianej nie jako
twór administracyjny ale jako wspólnota lokalna zdolna do tworzenia bazy dla
rozwoju w oparciu o własne możliwości,
podatek PIT w sposób syntetyczny informuje o wysokości wynagrodzeń mieszkańców
gminy, pośrednio zatem informuje o jakości rynku pracy, czyli liczbie miejsc pracy i
ich jakości w kontekście wykształcenia i kompetencji zawodowych, czyli pośrednio o
konkurencyjności produktów wytwarzanych w gminie,
wydatki na cele socjalne świadczą w sposób ogólny o trosce władz gminy o własnych
mieszkańców, świadczą także o społecznych dysfunkcjach w rozwoju gminy.
3 - Środki (dochody wykonane) z UE i innych - uma środków, które w klasyfikacji budżetowej mają jako
czwartą cyfrę –1,2,3,4,5,6,7,8,9 [w PLN]
4 - Zwrot podatku PIT i CIT - dochody wg paragrafów 001 i 002 [w PLN]
5 - Świadczenia socjalne – suma wydatków § 311, 321, 324, 326 [w PLN]
Kolejnymi danymi będą informacje demograficzne: o liczbie mieszkańców gminy
a także liczbie bezrobotnych (obliczanie stopy bezrobocia obejmuje jedynie powiaty).
Danymi branymi pod uwagę będzie także powierzchnia gminy oraz jej lesistość. W gminach
Aglomeracji Zielonogórskiej istnieją strefy gospodarcze o rozmaitym statusie. Najwyższy
status przyznaje się strefom gospodarczym należącym do Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej
Strefy Ekonomicznej. Strefy te spełniają wymagania komercyjnego i profesjonalnego
podmiotu gospodarczego i zarazem są dowodem na spełnienie najwyższych wymagań
inwestorów. Uznaje się zatem, że ten sposób wspierania gospodarczego rozwoju najbardziej
świadczy o intencjach władz gminy.
Drugą kategorią stref gospodarczych są Strefy Aktywności Gospodarczej znajdujące
się w ofercie województwa i zgłoszone do rejestru prowadzonego przez Agencję Rozwoju
Regionalnego w Zielonej Górze. Niektóre z tych stref otrzymały wyróżnienia nadawane przez
Polską Agencję Inwestycji Zagranicznych. Ocena jakości stref będzie uwzględniać jej jakość
w rozumieniu: aktywności działających w niej podmiotów, stopnia wypełnienia podmiotami
gospodarczymi, poziomem uzbrojenia oraz otrzymanymi nagrodami. Wskaźnik oceny jakości
istniejących stref gospodarczych zawierać się będzie w zakresie od 2 do 5, przy czym ocenę
„2” otrzymają gminy nieposiadające żadnej z w/w stref, a ocenę „5” gminy posiadające strefę
działającą w ramach K-SSSE lub nagrodzone w ramach oceny PAIZ.
4. Wskaźniki syntetyczne 6
Dane wymienione wyżej będą wykorzystane do obliczania rozmaitych wskaźników
oraz do analizy korelacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych. Poniżej zostaną
omówione kategorie wskaźników uzyskanych na podstawie danych wyjściowych. Wskaźniki
te będą miarami potencjałów rozwojowych użytymi w diagnozie.
1. Dochód do budżetu w przeliczeniu na jednego mieszkańca [Dm] jest miarą potencjału
finansowego gminnych budżetów. Przeliczenie całego budżetu na jednego mieszkańca
pozwala porównywać gminy pomiędzy sobą. Tak obliczony wskaźnika ukazuje
możliwości finansowe gminnego budżetu odniesione do mieszkańca, czyli możliwości
związane przede wszystkim z płaszczyzną społeczną rozwoju regionalnego.
Przeliczenie dochodu budżetowego na km kwadratowy powierzchni gminy [Dp]
pozwala na porównywanie gmin pomiędzy sobą w perspektywie nasycenia jednostki
powierzchni gminy dochodem do budżetu. Ten sposób przeliczenia jest szczególnie
6 - tabela użytych wskaźników syntetycznych załącznik 1.
istotny w odniesieniu do płaszczyzny gospodarczej i ekologicznej rozwoju gminy.
Płaszczyzny gospodarczej w kontekście tworzenia przez gminę infrastruktury, która w
części może stymulować rozwój lokalnie działających podmiotów gospodarczych.
Wysokie nasycenie infrastrukturą zwiększa konkurencyjność gminy, zatem wskaźnik
dochodów przeliczonych na jednostkę powierzchni gminy może być po części także
wskaźnikiem przewagi konkurencyjnej.
2. Wydatki na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca [Im] pozwalają
porównywać gminy między sobą. Wskaźnik inwestycji na głowę mieszkańca może
ukazywać nastawienie proinwestycyjne poszczególnych władz gminnych. Wydatki
inwestycyjne przeliczone na jednostkę powierzchni [Ip] gminy pokazują intensywność
inwestowania z punktu widzenia infrastruktury gminy, w kontekście rozwoju
gospodarczego i kwestii ekologicznych.
3. Wydatki na inwestycje, odniesione do wielkości budżetu gminy [Id], świadczą o
zaangażowaniu gminnego budżetu w inwestycyjną aktywność. Większy udział
procentowy inwestycji w budżecie świadczyć będzie o proinwestycyjnym budżecie
i wyboru przez gminę proinwestycyjnej ścieżki rozwoju.
4. Przychody uzyskane ze środków finansowych zewnętrznych, w przeliczeniu na
jednego mieszkańca [Up], pozwalają porównać zdolność poszczególnych gmin do
pozyskiwania tych środków. Jednocześnie stwarzają kontekst liczbowy dla oceny
innych wskaźników mogących świadczyć o rozwoju gminy.
5. Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT i CIT, razem przeliczone na jednego
mieszkańca [Pm], świadczą o potencjale endogennym gminnego budżetu. Można
bowiem uznać, że wysokie wpływy z podatków są miarą rozwoju gospodarczego
sprawiającego, że podmioty działające w gminie mają wysokie dochody a ludzie
mieszkający w gminie mają wysokie dochody osobiste. Przeliczenie wpływów
podatkowych z podatków PIT i CIT na jednostką powierzchni gminy tworzy wskaźnik
powierzchniowej efektywności podatkowej. Wskaźnik taki mówi także o poziomie
rozwoju aglomeracyjnego. Im wyższy taki wskaźnik, tym silniejsze są aglomeracyjne
potencjały. Potencjały rozumiane jako koncentracja dochodów na jednostkę
powierzchni ocenianego obszaru cywilizacyjnego.
6. Wpływy z podatku PIT i CIT odniesione do całego dochodu gminy (PIT/D).
Wskaźnik taki świadczy o poziomie endogenności finansowej gminnego budżetu.
7. Wpływy ze zwrotu podatku CIT, odniesione do całego dochodu gminy (CIT/D),
świadczą o aktywności gospodarczej gminy. Wyższy wskaźnik świadczyć będzie o
relatywnie większej aktywności gospodarczej.
8. Wydatki na cele społeczne przeliczone na jednego mieszkańca (Sm) mają dwa
aspekty: aktywny i pasywny. Pierwszy polega na aktywnej polityce pro-socjalnej,
w której znaczną część budżetu przeznacza się na zaspokajanie roszczeń socjalnych w
celu zyskania przychylności mieszkańców gminy. Drugi polega na reagowaniu na
pojawiające się gminie potrzeby socjalne. Pierwszy prowadzi do obniżania wydatków
inwestycyjnych, aby zwiększać wydatki socjalne. Drugi zmierza do obniżania
wydatków socjalnych, aby zwiększać nakłady inwestycyjne.
9. Wydatki na cele społeczne podzielone przez wydatki na cele inwestycyjne (S/I).
Wskaźnik ten wskazuje, czy władze gminy prowadzą pro-socjalną czy pro-
inwestycyjną politykę budżetową. Polityka pro-socjalna, niezależnie z jakich pobudek
wynika, prowadzić może do stagnacji.
Wyżej wymienione miary potencjałów rozwojowych i nastawienia pro-rozwojowego
zostaną wykorzystane w diagnozie i analizie szans rozwojowych Aglomeracji
Zielonogórskiej. W nawiasach kwadratowych skrótami oznaczono poszczególne wskaźniki
syntetyczne. Skróty te będą używane w dalszej części opracowania, w tabelach i na
wykresach.
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój
III. Opracowanie i analiza danych
1. Wstęp
Źródłem wszystkich danych, z jakich korzysta poniższe opracowanie, są dane budżetowe
pozyskane w trakcie realizacji Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego w latach 2007-
2010 oraz oficjalne sprawozdania z wykonania budżetów gmin regionu za rok 2011. Dane te
zostały uzupełnione o inne dane statystyczne: liczba mieszkańców, powierzchnia gminy,
zalesienie, liczba bezrobotnych. Dane te znajdują się w załączniku 2.
2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące budżetów
Jako podstawowe dane budżetowe przyjęto: dochody do budżetu [D], wydatki na inwestycje
[I], przychody ze źródeł zewnętrznych umownie nazywane środkami z UE [U], przychody z
podatków PIT i CIT [P] oraz wydatki na cele socjalne [S] 1. Aby ograniczyć zmienność
danych zsumowano poszczególne kategorie danych budżetowych za lata 2007-2011, czyli 5
lat wykonania budżetu. Dzięki przyjęciu pięcioletniej perspektywy, uniknięto przypadkowości
wynikającej z corocznej zmiany danych.
Wartości poszczególnych kategorii danych budżetowych mają określony rozkład
terytorialny. Roboczo zakłada się, że Aglomeracja Zielonogórska, jako centrum regionalne,
odgrywa wiodącą rolę w rozwoju całego regionu. Aby to potwierdzić, wydzielono pięć
podmiotów samorządowych, dla których stworzono oddzielnie sumy danych z
poszczególnych kategorii. Tymi wydzielonymi podmiotami są:
Województwo zielonogórskie [W], w skład którego wchodzi 83 gmin. Obliczone dla
tego podmiotu średnie będą pełnić rolę odniesienia dla pozostałych podmiotów.
Aglomeracja Zielonogórska [AZ] zawierająca 17 gmin.
Aglomeracja Zielonogórska [-AZ] zawierająca 16 gmin, bez gminy miejskiej Zielona
Góra. Wydzielenie ZG ma na celu porównanie danych budżetowych pozostałych gmin
z średnią regionalną.
Aglomeracja Zielonogórska [+AZ] zawierająca gminę miejską Zielona Góra, gminę
miejską Nowa Sól, gminę Sulechów, gminę wiejską Zielona Góra, gminę Kożuchów i
gminę Czerwieńsk - jako część skupiająca najbardziej znaczące gminy Aglomeracji
Zielonogórskiej.
1 - skróty według opisu w rozdziale II.2.
Zielona Góra [ZG], miasto. Wydzielenie tego podmiotu pozwali na ocenę roli Zielonej
Góry w rozwoju regionalnym.
Gorzów [G], miasto. Wydzielenie Gorzowa pełni w analizie rolę punktu odniesienia
dla miasta Zielona Góra.
W nawiasach kwadratowych znajdują się skróty, które będą używane w dalszej części
opracowania. Obliczenia powstałe według powyższej procedury zamieszczono w tabeli III.01.
Tabela III.01.
T.III.01 Mieszkańcy D I U P S
W 1011024 14397821840 3229365840 909792400 2609793462 1823763446
AZ 292424 4482856716 1045281107 375775170 987558080 464476884
-AZ 174725 2275594590 569670628 167852860 362206853 310841209
ZG 117699 2207262126 475610479 207922310 625351227 153635675
G 125394 2074146541 466804679 91618150 478855988 212891455
Objaśnienia: D-dochód, I-inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne
Dane prezentowane w tabeli T.III.01 przeliczono w następujący sposób. Obliczono średnią
wojewódzką dla każdej z kategorii danych budżetowych, w przeliczeniu na 1 mieszkańca i
przyjęto jako 100%. Następnie obliczono średnią dla każdego z 5 podmiotów samorządowych
i odniesiono do średniej wojewódzkiej. Wyniki obliczeń prezentowane są
w tabeli T.III.02.
Tabela III.02.
T.III.02 D I U P S
W 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
AZ 107,65% 111,91% 142,80% 130,83% 88,05%
-AZ 91,45% 102,07% 106,76% 80,31% 98,62%
ZG 131,69% 126,51% 196,31% 205,83% 72,36%
G 116,15% 116,55% 81,19% 147,94% 94,12%
Objaśnienia: D-dochód, I- inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne
Dane przeliczone na 1 mieszkańca w powyższej tabeli ujawniają, że gminy Aglomeracji
Zielonogórskiej osiągają dochody budżetowe przeciętnie o 7,65% wyższe od średniej
wojewódzkiej. Jest to jednak zasługa gminy miejskiej Zielona Góra, która osiąga dochody o
31,69 % wyższe od średniej wojewódzkiej. Natomiast gminy otaczające Zieloną Górę mają
dochody o 8,55% niższe od średnich dochodów gmin lubuskich.
Inwestycje w przeliczeniu na mieszkańca w Aglomeracji Zielonogórskiej są o 11,91%
wyższe od średniej wojewódzkiej (licząc z miastem Zielona Góra) i o 2,07% wyższe bez
gminy miejskiej Zielona Góra. Środki pozyskane z UE w Aglomeracji Zielonogórskiej są
znacząco wyższe od średniej wojewódzkiej. Warto zauważyć, że na łączną kwotę środków
unijnych wynoszących w analizowanych latach ok. 910 mln zł, 376 mln zł, czyli 41%,
pozyskały samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej, z czego miasto zielona Góra aż 23%
wszystkich unijnych środków.
W kwestii zwrotu podatki PIT i CIT, Aglomeracja Zielonogórska przekracza o 30,83%
średnią wojewódzką, jednak gminy z otoczenia Zielonej Góry osiągnęły z tego typu
przychody mniejsze prawie o 20%. Miasto Zielona Góra ma natomiast ponad dwukrotnie
wyższe od przeciętnych dochody z podatków PIT i CIT i znacznie wyprzedza w tej kategorii
Gorzów Wlkp.
Wydatki na cele socjalne w Aglomeracji Zielonogórskiej są niższe od średniej
regionalnej. Jednak gminy z bezpośredniego otoczenia Zielonej Góry ponoszą na ten cel tylko
nieznacznie mniejsze wydatki, od średniej wojewódzkiej.
Wartości poszczególnych kategorii danych budżetowych przeliczone do powierzchni
gmin, dały wyniki podane w tabeli T.III.03.
Tabela III.03.
T.III.03. D I U P S
W 100% 100% 100% 100% 100%
AZ 171% 178% 227% 208% 140%
-AZ 89% 99% 104% 78% 96%
ZG 3697% 3551% 5511% 5778% 2031%
G 2343% 2351% 1638% 2984% 1898%
Objaśnienia: D-dochód, I-inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne
Tabela T.III.03. ujawnia mniej znaną stronę samorządowej rzeczywistości. Wskaźniki
wynikające z przeliczenia danych budżetowych na jednostkę powierzchni gminy wskazują na
istnienie ogromnych różnic w możliwościach budżetu gminy miejskiej Zielona Góra wobec
pozostałych gmin. Dochody gminy, przeliczone na jednostkę jej powierzchni, można
metaforycznie nazwać „gminną wydajnością z 1 km kw”. W przypadku miasta Zielona Góra
ta metaforyczna wydajność jest 30-50 razy wyższa od przeciętnej wojewódzkiej. Tak
wyliczone wskaźniki ujawniają korzyści wynikające z koncentracji wydatków. Wydatki
inwestycyjne Zielonej Góry w przeliczeniu na km kwadratowy są 55 razy większe od
przeciętnej wojewódzkiej, a przychody z PIT i CIT - 58 razy.
Tabela T.III.03. ujawnia także, że gminy z bezpośredniego otoczenia Zielonej Góry
jedynie w kategorii: „Przychody ze środków UE” osiągają wskaźnik liczbowy tylko nieco
lepszy od średniej wojewódzkiej. Tymczasem gminne dochody, wydatki na inwestycje i
przychody z tytułu podatków PIT i CIT są niższe od średniej wojewódzkiej.
Relacje pomiędzy wybranymi uśrednionymi kategoriami budżetowymi
Relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych budżetowych są
mimowolnym dowodem jakości polityki gospodarczej gminnych samorządów. Mówią
bowiem o skutkach krótko i długo terminowych. Relacje te, pośrednio, obrazują nastawienie
władz samorządowych do takich kwestii jak: aktywność inwestycyjna, zdolność
pozyskiwania środków zewnętrznych, długofalowe skutki własnej polityki wobec gospodarki
i rynku pracy oraz stosunek do pomocy socjalnej 2.
Porównanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych
budżetowych dla 5 rodzajów podmiotów samorządowych ma zweryfikować tezę o wiodącej
roli gminy miejskiej Zielona Góra w rozwoju regionalnym. Rola ta ma polegać między
innymi na osiąganiu relatywnie większych dochodów, posiadaniu lepiej rozwiniętej
gospodarki, lepiej rozwiniętego rynku pracy, sprawniejszym pozyskiwaniu środków
zewnętrznych, aktywniejszej polityce inwestycyjnej. W tym celu obliczony zostanie udział
analizowanych kategorii w budżetach 5 kategorii podmiotów samorządowych. Wyniki
obliczeń pokazuje tabela T.III.04.
Tabela III.04.
T.III.04 D I U P S
W 1 22,43% 6,32% 18,13% 12,67%
AZ 1 23,32% 8,38% 22,03% 10,36%
-AZ 1 25,03% 7,38% 15,92% 13,66%
ZG 1 21,55% 9,42% 28,33% 6,96%
G 1 22,51% 4,42% 23,09% 10,26%
Objaśnienia: D-dochód, I-inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne
Tabela ujawnia, że gminy z otoczenia Zielonej Góry przeznaczają relatywnie większą część
budżetu na inwestycje, w porównaniu do przeciętnej gminy lubuskiej. Jednak różnice udziału
inwestycji w budżetach gmin lubuskich są porównywalne dla wszystkich rodzajów
podmiotów samorządowych. Także udział środków unijnych w dochodach budżetowych jest
relatywnie wyższy od przeciętnej. Udział gminnych przychodów z podatku PIT i CIT (dla
tych gmin) jest niższy od średniej wojewódzkiej, udział wydatków socjalnych wyższy od
średniej wojewódzkiej.
Pochodnym wskaźnikiem związanym z wydatkami na inwestycje jest relacja
2 - szerzej te kwestie objaśniono w rozdziale II.3.
wydatków socjalnych do wydatków na inwestycje. Proporcja ta dla 5 rodzajów podmiotów
samorządowych prezentuje tabela T.III.05.
Tabela III.05.
T.III.05 W AZ -AZ ZG G
S/I 0,56 0,44 0,55 0,32 0,46
Tak obliczone wskaźniki ujawniają, że gminy z otoczenia Zielonej Góry uzyskują
porównywalną , wobec pozostałych gmin lubuskich, relację wydatków socjalnych do
wydatków na inwestycje. Warto także dostrzec, że Aglomeracja Zielonogórska ma wskaźnik
wydatków socjalnych, w odniesieniu do wydatków na inwestycje, nieco wyższy od miasta
Gorzów Wlkp.
Związek dochodów pochodzących z podatków PIT i CIT z wydatkami na inwestycje
prezentuje tabelka T.III.06. Wskaźnik ten może syntetycznie obrazować - jaka część
potencjału inwestycyjnego gminy zależy od dochodów firm i mieszkańców. W najniższym
wierszu tabeli T.III.06. prezentowana jest relacja wydatków socjalnych do przychodów z
podatków PIT i CIT. Relacja ta w syntetyczny sposób pokazuje - jaka część przychodów z
podatków PIT i CIT przeznaczana jest na wydatki socjalne.
Tabela III.06.
T.III.06 W AZ -AZ ZG G
P/I 0,81 0,94 0,64 1,31 1,03
S/P 0,70 0,47 0,86 0,25 0,44
P/I-wskaźnik endogennego potencjału inwestycyjnego,
S/P-wskaźnik uzasadnienia wydatków socjalnych czynnikami endogennymi
Wskaźnik P/I, świadczący o endogennym potencjale inwestycyjnym dla gmin z otoczenia
Zielonej Góry, jest znacznie mniej korzystny od wojewódzkiej przeciętnej, Aglomeracja
Zielonogórska, dzięki gminie miejskiej Zielona Góra, uzyskuje ten wskaźnik znacznie lepszy
od przeciętnej wojewódzkiej.
Relacja S/P ukazuje syntetycznie jak bardzo wydatki na cele socjalne są uzasadnione
czynnikami endogennymi, czyli wpływami z podatków PIT i CIT. Jeżeli symbolicznie
uznamy, że źródłem wydatków poniesionych na cele socjalne są wpływy z podatków PIT i
CIT, wówczas będziemy mieli do czynienia z czytelnym obrazem gminnej redystrybucji
dochodu. Patrząc z takiej perspektywy - gminy z otoczenia Zielonej Góry mają ten wskaźnik
znacznie wyższy od przeciętnej wojewódzkiej.
Analiza korelacji pomiędzy wybranymi danymi budżetowymi
Przeprowadzona w poprzednim rozdziale analiza ukazuje uśrednione relacje pomiędzy
wybranymi danymi budżetowymi. W niniejszym rozdziale relacje te zostaną poddane analizie
bardziej szczegółowej. Użyte do tego zostaną metody graficzne pokazujące analizowane
relacje dla każdej z gmin.
Relacja wydatków na inwestycje do dochodów
Relacja ta świadczy o inwestycyjnym nastawieniu budżetu gminy, wedle założenia: im
większe wydatki na inwestycje, tym bardziej nastawiona na rozwój jest gmina. Im większy
udział wydatków na inwestycje w gminnym budżecie, tym bardziej pro-inwestycjna jest
gmina.
Wykres III.01.
Wykres III.01. obrazuje relacje zachodzące pomiędzy wydatkami na inwestycje a dochodami
budżetu dla wszystkich gmin województwa. Relację tę można opisać równaniem pokazanym
na wykresie. Współczynnik 0,23 przy literce „x” oznacza, że średnio 0,23 dochodu
przeznaczane są na inwestycje. Wykres ujawnia, że są gminy wydające znacznie mniejszą
część swego budżetu na inwestycje. Zarówno Zielona Góra, jak i Aglomeracja Zielonogórska,
nie wyróżniają się na tym wykresie szczególną pro-inwestycyjnością.
Wykres III.02. pokazuje relacje wydatków na inwestycje do dochodu gmin
Aglomeracji Zielonogórskiej. Wykres ujawnia, że średnio w Aglomeracji Zielonogórskiej
spełniona jest reguła 0,22 udziału inwestycji w dochodzie, zbliżona do średniej wojewódzkiej,
ale w jej obrębie znajdują się dwie gminy wyraźnie odstające „in minus” od tej reguły. Są to
gminy Brzeźnica i Trzebiechów.
Wykres III.02.
10000000 100000000 1000000000 10000000000
1000000
10000000
100000000
1000000000
10000000000
Zielona Góra M
Aglomeracja
f(x) = 0,23x - 582327,73
Wykres.III.01
D
I
Relacja przychodów z podatków PIT i CIT do dochodów
Dochody ze zwrotu podatków PIT i CIT mogą 3 świadczyć o potencjałach endogennych
gminy wynikające z poziomu jej rozwoju gospodarczego i rynku pracy. Zakłada się, że gmina
miejska Zielona Góra i Aglomeracja Zielonogórska, aby móc się rozwijać, muszą mieć
wysoki finansowy potencjał endogenny.
Relacja wpływów z podatku PIT i CIT do dochodów dla wszystkich gmin
województwa lubuskiego prezentowana jest na wykresie III.03.
Wykres III.03.
Na wykresie widać nieznaczne różnice pomiędzy poszczególnymi gminami. Jedynie gmina
miejska Zielona Góra wykazuje ponadprzeciętnie wysoki zwrot podatków PIT i CIT, w
odniesieniu do dochodu. Widać to nie tylko na tle przeciętnej wojewódzkiej, ale także na tle
miasta Gorzów Wielkopolski. Aglomeracja Zielonogórska uzyskuje minimalnie mniejsze
przychody z podatku PIT i CIT wobec przeciętnej wojewódzkiej. Jak przedstawiają się relacje
3 - uzasadnienie w rozdziale II.3.
0 1000000000 2000000000 3000000000 4000000000 5000000000
0
200000000
400000000
600000000
800000000
1000000000
1200000000
Gorzów Wielkopolski M
Zielona Góra M
Aglomeracja
f(x) = 0,24x - 11209549,83
Wykres.III.03
D
P
10000000 100000000 1000000000 10000000000
1000000
10000000
100000000
1000000000
Brzeźnica G
Trzebiechów G
f(x) = 0,22x + 4602833,31
Wykres III.02
D
I
pomiędzy zwrotem podatku PIT i CIT a dochodami wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej
pokazuje wykres III.04. na którym nie uwzględniono miasta Zielona Góra.
Wykres III.04.
Wykres ujawnia wewnętrzne zróżnicowanie gmin z otoczenia Zielonej Góry. Jak wykazano
wcześniej, zwrotu podatku PIT i CIT w dochodach gmin z otoczenia Zielonej Góry jest
mniejszy od przeciętnej regionu. Wskazuje na to niższy (0,20) od regionalnego (0,24)
współczynnik równania opisującego zależności pomiędzy zwrotem podatku PIT i CIT a
dochodami pokazanymi graficznie na wykresach III.03 i III.04. Na tle tej niższej przeciętnej
(0,20) wyróżnia się gmina wiejska Zielona Góra (dla której relacja P/D wynosi 0,27). Gminy
duże, decydujące o statystyce Aglomeracji Zielonogórskiej, mają następujący udział zwrotu
podatku PIT i CIT w dochodach: miasto Nowa Sól – 17,5, Sulechów – 18,6, gmina wiejska
Zielona Góra – 0,27, Kożuchów – 0,11, Czerwieńsk – 0,13 i Świdnica – 18,3. Przeciętna
wojewódzka wynosi 0,18 (tabela III.04.). Największy wpływ na statystyczne obniżenie tego
wskaźnika dla Aglomeracji Zielonogórskiej mają gminy największe a zatem Kożuchów i
Czerwieńsk. Także Nowa Sól z racji swojej wielkości obniża ten wskaźnik.
Relacja przychodów ze środków UE do wydatków na inwestycje
Im wyższe wpływy do budżetu gminy, ze środków zewnętrznych, tym mniejsze
zaangażowanie środków własnych na inwestycje - a tym samym większa możliwość
prowadzenia dynamicznej polityki inwestycyjnej, bez uszczerbku dla zrównoważonego
rozwoju gminy. Z tego punktu widzenia, im wyższy udział środków zewnętrznych w
wydatkach na inwestycje, tym większy potencjał rozwoju zrównoważonego gminy.
0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000
0
20000000
40000000
60000000
80000000
100000000
Czerwieńsk M-W
Kożuchów M-W
Nowa Sól M
Sulechów M-W
Świdnica G
Zielona Góra G
f(x) = 0,20x - 5211554,16
Wykres III.04.
D
P
Dla czytelniejszej prezentacji wyników na wykresie, nie uwzględniono danych
Aglomeracji Zielonogórskiej. Na podstawie pozostałych danych sporządzono wykres III.05.
Wykres III.05.
Na wykresie znacząco wyróżnia się pozycja miasta Zielona Góra. Relacja średnia opisana
może być współczynnikiem 0,32 nachylenia wykresu. Współczynnik ten dla
nieuwzględnionej na wykresie Aglomeracji Zielonogórskiej wynosi 0,36, a dla widocznego na
wykresie Gorzowa 0,19. Dla miasta Zielona Góra współczynnik ten wynosi 0,44. Przy
podobnych wydatkach na inwestycje (Gorzów – 467 mln zł, Zielona Góra 476 mln zł) różnica
pomiędzy środkami pozyskanymi z UE jest znaczna (Gorzów – 91 mln zł, Zielona Góra – 207
mln zł).
Jak kształtują się relacje środków uzyskanych z programów UE i wydatkami na
inwestycje wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, pokazuje wykres III.06.
Wykres III.06.
0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000
0
50000000
100000000
150000000
200000000
250000000
Gorzów Wielkopolski M
Nowa Sól M
Zielona Góra M
f(x) = 0,32x - 1306398,52
Wykres III.05.
I
U
0 50000000 100000000 150000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
25000000
30000000
35000000
Babimost M-W
Czerwieńsk M-W
Kożuchów M-W
Nowa Sól M
Nowogród Bobrzański M-W
Skąpe G
Sulechów M-W
Świdnica G
Zielona Góra G
f(x) = 0,28x + 690881,99
Wykres III.06.
I
U
Wykres obrazuje bardzo nierównomierny rozkład wskaźnika udziału środków unijnych w
gminnych budżetach. Wśród największych gmin, poniżej średniej aglomeracyjnej znajdują się
Nowa Sól i gmina wiejska Zielona Góra. Poniżej średniej jest także Nowogród Bobrzański.
Natomiast znacznie powyżej znajdują się: Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Świdnica i
Babimost. Dla tych gmin wskaźnik udziału unijnych środków w wydatkach na inwestycje
wynosi ok. 0,45. Nieuwzględnione na wykresie miasto Zielona Góra, z współczynnikiem U/I
wynoszącym 0,44, należy pod tym względem do liderów.
Relacja wydatków socjalnych do wpływów z podatku PIT i CIT
Relacja wydatków socjalnych do wpływów z podatku PIT i CIT pokazuje aspekty
konkurencyjności rynku pracy. Jeżeli przy zrównoważonym rynku pracy stosunek wydatków
socjalnych do wpływów z podatków PIT i CIT ma wartość - nazwijmy ją „standardową”, to
słaby rynek pracy cechują wysokie wydatki socjalne i niskie wpływy z podatków PIT i CIT.
Zatem im niższy ten stosunek, tym bardziej atrakcyjny rynek pracy. Jak relacja ta wygląda w
województwie lubuskim, pokazuje Wykres III.07.
Wykres III.07.
Linia przerywana na wykresie wyznacza wskaźnik dla Zielonej Góry-miasta a kropkowana
dla Gorzowa. Pozycje tych miast znajdują się poza wykresem. Na wykresie zaznaczono
niektóre gminy województwa. Lubuskie gminy charakteryzuje silnie zróżnicowany rynek
pracy. Szprotawa ma wskaźnik relacji wydatków socjalnych do przychodów z podatków PIT i
CIT, ok 1,3, co oznacza, że gmina ta wydaje o 30% więcej na tzw. socjal, niż uzyskuje z
przychodów z podatków PIT i CIT. Dla porównania w Zielonej Górze proporcja ta wynosi
0 50000000 100000000 150000000
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
60000000
70000000
80000000
Lubsko M-W
Nowa Sól M
Szprotawa M-W
Zielona Góra G
Żary Mf(x) = 0,60x + 6874219,53
Wykres III.07.
P
I
24%, w Gorzowie 44%.
Wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej relacje wydatków socjalnych i przychodów
z podatków PIT i CIT prezentuje wykres III.08.
Wykres III.08.
Jeżeli współczynnik nachylenia prostej, zaznaczonej na wykresie, uznamy za standard jakości
rynku pracy, to gminy, których współrzędne leżą poniżej prostej, należy uznać za posiadające
bardziej konkurencyjny rynek pracy od gmin, których współrzędne znajdują się powyżej tej
prostej. W ten sposób do gmin o mało konkurencyjnym rynku pracy należą gminy Kożuchów
i także Nowa Sól. Gminami o konkurencyjnym rynku pracy: Świdnica i gmina wiejska
Zielona Góra. Trzeba jednak dla ścisłości przypomnieć, że wykazywana na wykresie
konkurencyjność rynku pracy nie dotyczy miejsca pracy, ale miejsca zamieszkania. Wynika to
stąd, że podatki PIT, stanowiące ok 90% wpływów łącznych z podatku PIT i CIT, płacone są
w miejscu zamieszkania, nie w miejscu pracy.
Relacja wydatków socjalnych do wydatków na inwestycje
Wydatki socjalne należą do „negatywów” gminy. Świadczą o kłopotach z gospodarką, z
brakiem kapitału ludzkiego i słabym rynku pracy. Te dwie pozycje budżetowe: wydatki
socjalne oraz wydatki inwestycyjne, stale ze sobą rywalizują. Im wyższe wydatki socjalne,
tym niższe wydatki na inwestycje. Jak to wygląda w województwie lubuskim, pokazuje
0 20000000 40000000 60000000 80000000 100000000
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
60000000
70000000
80000000
Czerwieńsk M-W
Kożuchów M-W
Nowa Sól M
Sulechów M-W
Świdnica G
Zielona Góra G
f(x) = 0,61x + 5513441,18
Wykres III.08.
P
S
wykres III.09. Na wykresie nie uwzględniono miasta Gorzów Wlkp. i miasta Zielona Góra.
Wykres III.09.
Jak widać na wykresie, nie potwierdza się teza o konkurowaniu wydatków socjalnych z
wydatkami inwestycyjnymi. Wydatki socjalne rosną proporcjonalnie do wydatków na
inwestycje. Na wykresie uwidoczniają się jednak dwa podzbiory gmin, które wydają się nie
podlegać tej regule. Utworzono zatem oddzielne podzbiory gmin w zależności od wartości
wydatków na inwestycje. Pierwszy, o wydatkach na inwestycje od 40.000.000 do 80.000.000
zł.
Wykres III.09.A
Nachylenie prostej syntetycznie opisującej relacje wydatków socjalnych do wydatków dla
0 50000000 100000000 150000000
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
60000000
70000000
80000000f(x) = 0,54x + 2870642,01
Wykres III.09.
I
S
40000000 50000000 60000000 70000000 80000000
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
60000000
f(x) = 0,12x + 29605323,49
Wykres III.09.A
I
S
kategorii gmin o wydatkach na inwestycje w zakresie 40-80 mln zł, zmalało do 0,12. Dla
gmin o mniejszym wolumenie inwestycji, w zakresie 20 -35 mln zł, relacje pomiędzy
wydatkami inwestycyjnymi a socjalnymi pokazuje Wykres III.09.B.
Wykres III.09.B.
Dla gmin o wydatkach na inwestycje w granicach 20-40 mln zł pojawia się zależność
odwrotnie proporcjonalna, potwierdzająca konkurowanie wydatków na inwestycje z
wydatkami socjalnymi. Dla gmin inwestujących w granicach 11-20 mln zł zależności
pomiędzy wydatkami na inwestycje a wydatkami socjalnymi pokazuje wykres III.09.C.
Wykres III.09.C.
Dla tej kategorii gmin także ujawnia się odwrotna proporcjonalność pomiędzy wydatkami
20000000 25000000 30000000 35000000 40000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
25000000
30000000
f(x) = -0,06x + 14269618,51
Wykres III.09.B
I
S
10000000 12000000 14000000 16000000 18000000 20000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
f(x) = -0,11x + 13360302,72
Wykres III.09.C
I
S
socjalnymi i wydatkami inwestycyjnymi. Dla gmin inwestujących najmniej, zależności
pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi i socjalnymi pokazuje wykres III.09.D.
Wykres III.09.D.
Dla gmin inwestujących najmniej, wydatki socjalne nie są zależne od wydatków na
inwestycje - wykres jest praktycznie płaski. Analizując kwestię zależności wydatków
socjalnych i wydatków inwestycyjnych, widać, że mimo ogólnej zasady, w myśl które - im
więcej pieniędzy w budżecie, tym więcej pieniędzy przeznacza się na inwestycje i na
rozwiązywanie problemów socjalnych, to prawidłowość ta w konkretnych grupach gmin nie
potwierdza się. Bazą wydatków socjalnych nie jest pula przeznaczona na inwestycje. Gminy
w rozmaity sposób określają priorytety. W jednych dominują socjalne, w innych
inwestycyjne. Jednak analiza tych priorytetów ujawnia, że w gminach pogrupowanych
według wielkości inwestycji (w domyśle - dochodów) przewagę zyskują priorytety socjalne.
Jak zależność ta prezentuje się wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, pokazuje Wykres
III.10.
Proporcja wydatków socjalnych do inwestycyjnych dla gmin aglomeracji, bez miasta
2000000 4000000 6000000 8000000 10000000
0
5000000
10000000
15000000f(x) = 0,05x + 7359921,59
Wykres III.09.D
I
S
0 50000000 100000000 150000000
0
20000000
40000000
60000000
80000000f(x) = 0,49x + 1881154,67
Wykres III.10.
I
S
Zielona Góra, ma syntetyczny wskaźnik 0,49, co znaczy, że przy każdej złotówce wydanej na
inwestycje, gminy Aglomeracji Zielonogórskiej przeznaczają równolegle 49 groszy na cele
socjalne. Dla całego województwa współczynnik ten wynosi 0,54. Jeśli natomiast do
obliczania wskaźnika syntetycznego włączymy Zieloną Górę-miasto, wskaźnik ten spadnie do
0,32.
Jeżeli podobnie, jak w przypadku całego województwa, wydzielimy gminy małe, do
oddzielnego przeanalizowania, to relację pomiędzy wydatkami socjalnymi a inwestycyjnymi
przedstawi wykres III.10.A.
Wykres III.10.A.
Wykres pokazuje, że w gminach małych, czyli o niskich dochodach budżetowych i małej
liczbie ludności, wzrost wydatków na inwestycje właściwie nie skutkuje wzrostem wydatków
socjalnych. Można zatem założyć, że gminy inwestujące więcej, mają także więcej
mieszkańców. Dla przykładu, Brzeźnica liczy ok. 3750 mieszkańców, Kargowa ok. 5800,
Świdnica 6300. Czyli oś „I” może być także osią liczby ludności gminy. A skoro tak, to
można spodziewać się, że przy stałym odsetku ludzi wymagających wsparcia socjalnego, im
mniej mieszkańców gminy, tym mniejszy wolumen wydatków socjalnych. Innymi słowy,
prosta relacji wydatków socjalnych do wydatków inwestycyjnych powinna opadać wraz ze
zmniejszaniem się wydatków inwestycyjnych. W rzeczywistości jednak, im mniejsza liczba
mieszkańców gminy, tym relatywnie większe wydatki na cele socjalne. Wyraźnie pokazuje to
wykres III.10.B. Na wykresie tym, jako rzędną pionową użyto stosunek wydatków socjalnych
gminy do wydatków inwestycyjnych.
0 10000000 20000000 30000000 40000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
Świdnica G
Nowogród Bobrzański M-W
Babimost M-W
Skąpe GKargowa M-W
Nowa Sól G
Otyń G
Dąbie G
Zabór G
Trzebiechów G
Brzeźnica G
f(x) = 0,02x + 10141279,97
Wykres III.10.A.
I
S
Wykres III.10.B.
Jak widać, w gminach o niewielkich wydatkach inwestycyjnych, proporcja wydatków
socjalnych do wydatków inwestycyjnych ma charakter pro-socjalny. W Brzeźnicy na 1
złotówkę wydatków inwestycyjnych przypada 3,2 zł wydatków socjalnych, w Trzebiechowie
2,16 zł, w Świdnicy 0,24 zł.
Strefy aktywności gospodarczej
Strefy aktywności gospodarczej mają być sposobem na pozyskiwanie zewnętrznych
inwestorów. W województwie lubuskim mamy do czynienia z dwoma kategoriami takich
stref. Pierwszą z nich tworzy Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (K-SSE),
drugą tworzą gminy organizujące wydzielone obszary przeznaczone dla zewnętrznych
inwestorów. Obszary K-SSSE muszą spełniać wysokie kryteria uzbrojenia terenu i są
profesjonalnie zarządzane przez kierownictwo strefy. Gminne obszary aktywności
gospodarczej zarządzane są przez władze gminy i często są jedynie obszarami typu „green
field”, pozbawionymi nawet podstawowego uzbrojenia. Wśród gmin Aglomeracji
Zielonogórskiej, zorganizowane strefy mają: miasto Nowa Sól, miasto Zielona Góra, gmina
Sulechów, gmina Czerwieńsk i gmina Kożuchów.
Zgodnie z ideą pobudzania rozwoju gospodarczego, skutkiem istnienia gminnych stref
aktywności gospodarczej powinien być wzrost przychodów z podatków od zysków
podmiotów gospodarczych i od dochodów osobistych. W tym celu sporządzono wykres
III.11. Na wykresie tym, na jednej osi umieszczono ogólne oceny jakości stref aktywności
gospodarczej, a na drugiej wartość przychodów z tytułu podatków PIT i CIT w roku 2011.
0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000 30000000 35000000 40000000
0
1
2
3
4
Świdnica GNowogród Bobrzański M-W
Babimost M-WSkąpe GKargowa M-WNowa Sól GOtyń GDąbie G
Zabór G
Trzebiechów G
Brzeźnica G
Wykres III.10.B
I
S/I
Wykres ten graficznie potwierdza poprawność tezy, że strefa sprzyja osiąganiu wysokich
dochodów z PIT i CIT.
Wykres III.11.
Na wykresie III.11. „opisano” niektóre gminy, ukazując niejednoznaczność wpływu z
podatków PIT i CIT. Mimo nachylenia wykresu, potwierdzającego słuszność zakładania stref
aktywności gospodarczej i statystycznego obowiązywania zasady, że im lepsza jakość strefy,
tym wyższe dochody z Podatku PIT i CIT, w konkretnych przypadkach prawidłowość ta ma
jednak indywidualne cechy. Miasto Nowa Sól, mimo istnienia aktywnej K-SSSE, ma
relatywnie niskie dochody z podatku PIT i CIT. Być może, w przypadku tej gminy miejskiej,
gdyby strefy nie było na jej terenie, gminne dochody byłyby jeszcze mniejsze. Fakt jest
jednak faktem - gmina wiejska Zielona Góra i gmina Świdnica, sąsiadujące z miastem
Zielona Góra, mają wysokie przychody z podatku PIT i CIT, choć nie mają własnych stref
aktywności gospodarczej. Również Babimost jest przykładem, że można uzyskiwać wysokie
dochody z PIT i CIT bez własnej strefy aktywności gospodarczej. Paradoks ten powinien
skłaniać do dużej ostrożności przy podejmowaniu decyzji o zakładaniu takich stref w każdej
gminie.
Pozycja i udział poszczególnych gmin w Aglomeracji Zielonogórskiej
Trudno oczekiwać, aby wszystkie gminy Aglomeracji Zielonogórskiej jednakowo wpływały
na jej rozwój. Wynika to z oczywistego faktu, że niektóre gminy są zbyt małe, aby ważyć na
rozwoju całej aglomeracji. Gminy te, przyczyniając się do rozwoju aglomeracji, nie będą
0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5
0
200
400
600
800
1000
1200
BABIMOST
KARGOWAKOŻUCHÓW
NOWA SÓL m
SULECHÓW
ŚWIDNICA
Zielona Góra m
ZIELONA GÓRA w
f(x) = 87x + 186
Wykres III.11.Relacja jakości stref i dochodów z podatków PIT i CIT
Jakość stref
P
miały decydującego wpływu. Chcąc dokonać wyboru tzw. gmin ważnych dla rozwoju AZ,
można zastosować zasadę Pareto, biorąc pod uwagę jedynie te gminy, które w 90% mieszczą
w każdej analizowanej kategorii. Wynik – udział od największego do najmniejszego -
prezentują kolejne wykresy.
Wykres III.12. Udział mieszkańców
Wykres pokazuje udział gmin w liczbie ludności aglomeracji. 90% ludności aglomeracji
mieszka w 11 gminach: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-miasto, Sulechów, Zielona Góra-
gmina wiejska, Kożuchów, Czerwieńsk, Nowogród Bobrzański, Nowa Sól-gmina wiejska,
Babimost, Otyń i Świdnica. W 7 pierwszych zamieszkuje 81% mieszkańców.
Wykres III.13. Udział dochodów
90% gminnych dochodów budżetowych osiąga 10 gmin: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-
miasto, Sulechów, Kożuchów, Zielona Góra-gmina wiejska, Czerwieńsk, Nowogród
Bobrzański, Babimost, Świdnica, Otyń, z czego 80% „daje” budżet sześciu gmin.
Wykres III.14. Udział inwestycji
mieszk.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres. III.12. Udział mieszkańców
Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Zielona Góra G Kożuchów M-W
Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Nowa Sól G Babimost M-W Otyń G
Świdnica G Kargowa M-W Trzebiechów G Skąpe G Dąbie G
Zabór G Brzeźnica G
D
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.13. Udział dochodów
Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Zielona Góra G Kożuchów M-W
Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Świdnica G Otyń G
Nowa Sól G Skąpe G Kargowa M-W Dąbie G Trzebiechów G
Zabór G Brzeźnica G
Udział inwestycji w budżecie łącznym gmin Aglomeracji Zielonogórskiej realizuje 10 gmin:
Zielona Góra-miasto (45%), Nowa Sól-miasto, Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Zielona
Góra-gmina wiejska, Świdnica, Nowogród Bobrzański, Babimost i Skąpe, z czego 80%
mieści się w budżetach sześciu pierwszych.
Wykres III.15. Udział zwrotu podatków PIT i CIT
Udziału środków UE w budżetach gmin Aglomeracji prezentuje wykres, na którym 90%
wszystkich środków pozyskało 7 gmin: Zielona Góra-miasto (55%), Nowa Sól-miasto,
Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Świdnica, Babimost, z czego 83% uzyskało 5 pierwszych.
90% wpływów ze zwrotu podatków na terenie aglomeracji zapewniło 7 gmin: Zielona
Góra-miasto (63%), Nowa Sól-miasto, Sulechów, Zielona Góra-gmina wiejska, Kożuchów,
Czerwieńsk i Świdnica, z czego 78% „wpłynęło” do budżetów 3 pierwszych gmin.
Rozdzielenie wpływów z podatków PIT i CIT może ujawnić specyfikę każdego z tych
podatków, a tym samym specyfikę gospodarki i rynku pracy każdej gminy. Wielkość
I
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.14. Udział inwestycji
Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Czerwieńsk M-W Kożuchów M-W
Zielona Góra G Świdnica G Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Skąpe G
Kargowa M-W Nowa Sól G Otyń G Dąbie G Zabór G
Trzebiechów G Brzeźnica G
CIT
PIT
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.15 A. PIT i CIT, 2007
Zielona Góra m NOWA SÓL m ZIELONA GÓRA w SULECHÓW KOŻUCHÓW
ŚWIDNICA CZERWIEŃSK NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI BABIMOST KARGOWA
OTYŃ SKĄPE NOWA SÓL w DĄBIE ZABÓR
TRZEBIECHÓW BRZEŹNICA
P
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.15. Udział zwrotu podatków PIT i CIT
Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Zielona Góra G Kożuchów M-W
Czerwieńsk M-W Świdnica G Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Kargowa M-W
Otyń G Nowa Sól G Skąpe G Dąbie G Trzebiechów G
Zabór G Brzeźnica G
podatków CIT świadczy o kondycji gospodarki, a PIT o jakości rynku pracy. Wykres III.15A.
obrazuje te specyfiki. Na 91% przychodów całej Aglomeracji, z tytuły zwrotu podatku CIT w
roku 2007, sumują się przychody 4 gmin: Zielonej Góry-miasto, Nowej Soli-miasto, Zielonej
Góry-gmina wiejska oraz Sulechowa. W przypadku podatku PIT na 90% sumuje się udział 6
gmin. Wykres pokazuje, że gmina Sulechów ma większy udział w przychodach z podatku
CIT niż PIT, co świadczy, że w gminie działa dużo firm płacących ten podatek. Odwrotnie
jest w Nowej Soli-miasto. Tu część podatków PIT „powstaje” w administracji i sferze
nieprodukcyjnej. Z tego też powodu, tam, gdzie intensywniejsza działalność gospodarcza
firm, tam relatywnie wyższy udział wpływów z podatku CIT.
Wpływy z podatków PIT i CIT oraz ich wzajemne relacje zmieniają się na przestrzeni
analizowanych lat. Wykres III.15B. pokazuje te relacje w roku 2011.
Wykres III. 15B. PIT i CIT, 2011
Dwie pierwsze gminy bez zmian: Zielona Góra-miasto i Nowa Sól-miasto. Na trzecim i
czwartym miejscu zmiana. Ciekawe dane prezentuje Sulechów: w 2007 udział podatku CIT
był relatywnie większy (CIT ok. 11%, PIT ok.6%) i stawiał gminę Sulechów na 2 miejscu. W
2011 udział podatku CIT spadł do 4%, PIT wzrósł do ok. 7%. To może znaczyć, że dochody
firmy w Sulechowie malały z każdym rokiem, a rosły płace w administracji i w sferze
nieprodukcyjnej. Analiza trendów zmian wpływów z podatków PIT i CIT będzie
przeprowadzona w następnym rozdziale.
Powyżej prezentowane dane dotyczą pozytywnej strony budżetów. Na podstawie
analizy wyżej pokazanych wykresów można podzielić gminy Aglomeracji Zielonogórskiej na
trzy kategorie: liderzy, średniacy i outsiderzy. I choć rekomendacje, zaproponowane w dalszej
części opracowania, dotyczyć będą aglomeracji, to jednak samorządowi liderzy muszą podjąć
największy wysiłek na rzecz rozwoju każdej gminy z osobna.
Wydatki na cele socjalne nie należą do aktywów Aglomeracji Zielonogórskiej. Jaki
CIT
PIT
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.15B. PIT i CIT, 2011
Zielona Góra m NOWA SÓL m CZERWIEŃSK SULECHÓW BABIMOST
KARGOWA ZIELONA GÓRA w TRZEBIECHÓW NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI KOŻUCHÓW
ŚWIDNICA SKĄPE NOWA SÓL w OTYŃ ZABÓR
DĄBIE BRZEŹNICA
jest udział tych wydatków w łącznych budżetach aglomeracji, pokazuje wykres poniżej.
Wykres III.16. Udział w wydatkach na cele socjalne
Jak pokazuje wykres, wydatki na cele socjalne rozkładają się równomiernie, 89% tych
wydatków dotyczy 11 gmin, co mniej więcej pokrywa się z rozkładem liczby mieszkańców.
Podsumowując analizę wydatków socjalnych, w gminach małych, w kontekście
wydatków na inwestycje, trzeba zauważyć, że gminy Brzeźnica, Zabór, Trzebiechów, Dąbie i
Otyń należą do najbardziej pro-socjalnych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej i jednocześnie
zaliczają się do gmin o małym udziale dochodów, inwestycji, środków pozyskanych z UE i
zwrotu podatków PIT i CIT w łącznym budżecie wszystkich gmin Aglomeracji
Zielonogórskiej.
W dalszej analizie warto zatem przede wszystkim uwzględniać tylko te gminy, które
mają realny wpływ na rozwój Aglomeracji Zielonogórskiej, nie prezentując jednocześnie w
polityce budżetowej nastawienia pro-socjalnego. Liderami Aglomeracji Zielonogórskiej w
sposób oczywisty są gminy: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-miasto i Sulechów. Potwierdza
to analiza gminnych budżetów. Ważną rolę odgrywają gminy: Kożuchów, Czerwieńsk i
Zielona Góra-gmina wiejska. Analiza wyżej wymienionych kategorii budżetowych dla 5
wiodących gmin pokazuje, że budżety tych właśnie gmin stanowią 80% sumy wszystkich
wpływów i wydatków w poszczególnych kategoriach budżetowych wszystkich gmin
Aglomeracji Zielonogórskiej. Kolejne 10% tych łącznych wpływów i wydatków są udziałem
kolejnej grupy gmin, do których należą gminy: Świdnica, Babimost, Nowogród Bobrzański i
Skąpe.
Pozostałe gminy nie będą się w sposób znaczący włączać w rozwój aglomeracji i będą
raczej korzystać z rozwoju aglomeracji. Z tego powodu dalsza część analizy koncentrować się
będzie tylko na gminach mających największych wpływ na rozwój Aglomeracji
Zielonogórskiej.
S
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Wykres III.16. Udział w wydatkach na cele socjalne
Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Kożuchów M-W Zielona Góra G
Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Nowa Sól G Otyń G Trzebiechów G
Dąbie G Skąpe G Brzeźnica G Kargowa M-W Świdnica G
Babimost M-W Zabór G
Przestrzenne aspekty Aglomeracji Zielonogórskiej
Jak wyżej stwierdzono, Aglomeracja Zielonogórska jest miejscem koncentrowania się
dochodów i inwestycji. Koncentracja ta, w sposób bardzo widoczny dotyczy przychodów z
tytułu zwrotu podatków PIT i CIT. W zgodzie z koncentracyjno-dyfuzyjną koncepcją rozwoju
regionalnego, Aglomeracja - by spełniać wymóg bycia metropolią - musi wykazywać
zarówno cechy koncentracji jak i dyfuzji. Dla sprawdzenia, czy takie cechy ma Aglomeracja
Zielonogórska, przeliczono przychody z PIT i CIT na jednego mieszkańca i odniesiono do
zagęszczenia ludności w gminach. Najpierw, dla porównania, sporządzono Wykres III.17. dla
całego województwa.
Na wykresie zaznaczono niektóre gminy: Zieloną Górę-gminę miejską, Gorzów, Nową Sól-
gminę miejską, Kostrzyn nad Odra oraz gminy Kłodawę i Zieloną Górę-gminę wiejską. Trzy
pierwsze leżą na prostej (zakrzywienie wynika z logarytmicznej skali Z – zagęszczenia),
pokazującej, że im większe zagęszczenie ludności, tym większy przychód z podatku z PIT i
CIT. Można to tłumaczyć powszechnym prawem koncentracji, prowadzącego do specjalizacji
i wyższych dochodów indywidualnych. Miasto ma bowiem naturalny potencjał klastrowy. Na
przykładzie Nowej Soli widać, że istnieją wyjątki od tej reguły spowodowane czynnikami
lokalnymi, których ogólne prawo nie uwzględnia. Takimi czynnikami może być upadek
istniejącego w mieście przemysłu, który nie został skompensowany powstaniem nowych firm.
Na wykresie zaznaczono także dwie gminy wiejskie: Kłodawę i Zieloną Górę. Gminy
te są wyjątkami in plus od w/w reguły, określonej linią prostą. Powód uzyskiwania wyższych
dochodów, od tego co przewiduje reguła, wynika z sąsiedztwa regionalnych metropolii:
10 100 1000 10000
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
Gorzów Wielkopolski M
Kłodawa G
Kostrzy n nad Odrą M
Nowa Sól M
Zielona Góra G
Zielona Góra M
Wykres III.17. Relacja zagęszczenia ludności do zwrotu podatków na 1 mieszkańca
Z
P
Gorzowa i Zielonej Góry. To potwierdza czynnik dyfuzyjny.
Wykres III.17A.
Relacja zagęszczenia i przychodów z podatków PIT i CIT dla Aglomeracji Zielonogórskiej
jest powtórzeniem relacji obowiązującej wszystkie gminy regionu. Wykres III.17A. ujawnia
dwa aspekty. Pierwszy, koncentracyjny, właściwy dla Zielonej Góry, która mając największe
zagęszczenie ludności, ma także najwyższe przychody z podatków PIT i CIT. Jednocześnie
wykres potwierdza występowanie aspektu dyfuzyjnego. Dowodem pozycja dwóch gmin
sąsiadujących z miastem: Świdnicy i gminy wiejskiej Zielona Góra.
Wykres pokazuje także względnie niską pozycję Sulechowa, z powodu wpływu
wiejskiego otoczenia samego miasta. Przychód z podatków tworzony jest głównie w samym
Sulechowie-mieście, tu bowiem koncentrują się wysokie płace i większość działających w
gminie podmiotów gospodarczych, co po przeliczeniu na całą powierzchnię gminy, dało po
obliczeniach niską pozycję Sulechowa.
Trzeba także zwrócić uwagę na niską pozycję gminy Brzeźnica, gminy która jest
gminą - w sensie cywilizacyjnym - praktycznie wyludnioną (niewielka liczba mieszkańców
na km kw). Gmina Świdnica, z zagęszczeniem niewiele większym, bo wynoszącym 35
mieszkańców na 1 km kw, dzięki wykorzystaniu sąsiedztwa Zielonej Góry, uzyskuje
ponadprzeciętne przychody z podatku PIT i CIT.
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój
10 100 1000 10000
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
Babimost M-W
Brzeźnica G
Czerwieńsk M-WKargowa M-W
Kożuchów M-W
Nowa Sól MSulechów M-W
Świdnica G
Zielona Góra G
Zielona Góra M
Wykres III.17A. Relacja zagęszczenia ludności i przychodów z podatków na 1 mieszkańca
Z
P
IV. Trendy i zmiany
Dane budżetowe lubuskich gmin, zebrane podczas realizacji kolejnych, wojewódzkich
rankingów gmin, pozwalają przeanalizować trendy zmian w latach 2007-2011. Ten czasowy
przedział jest jednak zbyt krótki, by móc sformułować zbiór kategorycznych stwierdzeń.
Zarazem pozwala na zasygnalizowanie już ujawniających się zmian.
Istotna cechą diagnozy jest tło zmian. Tłem diagnozy gminnych budżetów
Aglomeracji Zielonogórskiej jest, po pierwsze, województwo lubuskie. Autorzy opracowania
dysponują kompletem danych o gminnych budżetach regionu, tym samym diagnoza stanu
Aglomeracji Zielonogórskiej, na tle pozostałych gmin regionu, reprezentuje walor pełnego
obiektywizmu.
Region za swoje tło ma sąsiednie województwa i niemieckie landy. Wpływy sąsiadów,
mimo swej teoretycznych i praktycznej oczywistości, nie pozwalają się analitycznie ująć w
niniejszym opracowaniu. Można je jedynie potraktować jako ogólne hipotezy, których nie da
się w ramach opracowania dowieść lub zanegować. Zostaną jednak w diagnozie
zasygnalizowane i uwzględnione w analizie SWOT - jako determinanty zewnętrzne.
Zmiany zostaną odniesione do średniej wojewódzkiej, jako punkt wyjścia przyjęty
zostanie rok 2007. Dla łatwiejszego porównania dane budżetowe zostaną przeliczone na 1
mieszkańca. W każdej z kategorii średnia wojewódzka z roku 2007 zostanie uznana za 100% i
będzie bazą odniesienia dla ukazania dynamiki zmian oraz różnic pomiędzy analizowanymi
podmiotami samorządowymi.
Samorządowymi podmiotami analizy będą: województwo lubuskie (jako odniesienie)
[W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra
[-AZ] i miasto Zielona Góra.
W diagnozie dotyczącej pozycji gmin wewnątrz aglomeracji, uwzględnionych zostanie
10 gmin: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul], Czerwieńsk
[Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost [Bab], Świdnica
[Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Dodatkowym podmiotem będzie
Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ].
1. Zmiany podstawowych kategorii danych budżetowych
Zmiany dochodów budżetowych
Zmiany dochodów dla 10 gmin Aglomeracji Zielonogórskiej obliczone zgodnie z procedurą
opisaną wyżej, pokazuje tabela IV.01.D.
Tabela IV.01.D.
TABELA IV.01.D 2007 2008 2009 2010 2011
Bab 1,137 1,001 0,905 1,371 1,464
Cze 0,959 1,009 1,322 1,495 1,275
Koz 0,706 0,809 1,038 1,202 1,05
NS 0,874 0,855 1,013 1,026 1,027
Nbo 0,867 0,906 1,008 1,217 0,964
Ska 0,863 0,985 1,14 1,093 1,138
Sul 0,921 0,991 0,939 1,097 0,928
Swi 1,1 1,082 1,262 1,279 1,186
ZGw 0,876 0,901 0,946 1,021 1,116
ZGm 1,396 1,297 1,422 1,516 1,53
AZ 1,092 1,076 1,178 1,277 1,259
-AZ 0,883 0,923 1,012 1,113 1,259
W 1 1,01 1,085 1,159 1,186
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],
Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost
[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja
Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]
Graficznie zmiany dochodów pokazuje wykres IV.01. na którym uwzględniono tylko 5
największych gmin aglomeracji.
Wykres IV.1.
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [Zgm], Nowa Sól-miasto [NS], Czerwieńsk [Cze],
Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-
AZ].
Kolorem oliwkowym zaznaczono trend średniej dla województwa, kolorem grafitowym trend
dla aglomeracji bez Zielonej Góry. Te dwa trendy ujawniają, że gminy otoczenia Zielonej
Góry systematycznie zwiększają dochód, przeliczony na 1 mieszkańca, który w 2011r. był
większy od średniej wojewódzkiej. Nowa Sól ma niskie dochody, jej dynamika wzrostu jest
niewielka (0,874 w 2007, do 1,027 w 2011). Dochody Sulechowa na przestrzeni
analizowanych lat nie wzrosły (0,921 w 2007, do 0,928 w 2011). Duży wzrost zanotował
Kożuchów (0,706 w 2007, do 1,05 w 2011). Dochody Zielonej Góry w tym okresie wzrosły
(1,396 w 2007, do 1,53 w 2011).
Zmiany wydatków na inwestycje
Wydatki analizowanych podmiotów samorządowych zamieszczono w tabeli IV.02.
Tabela IV.02.
Tabela IV.02. 2007 2008 2009 2010 2011
Bab 1,715 1,39 0,877 5,105 0,768
Cze 0,954 0,714 3,932 4,161 1,629
Koz 1,084 0,685 1,385 2,343 1,114
2007 2008 2009 2010 2011
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
Wykres IV.01. Trend dochodów
Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W
NS 0,736 0,537 1,413 2,58 2,41
Nbo 1,293 1,049 3,097 1,9 0,354
Ska 0,495 1,944 5,116 1,886 1,212
Sul 1,298 0,6 1,554 2,158 0,455
Swi 1,698 3,164 2,649 3,257 1,642
ZGw 0,634 0,982 1,244 1,763 1,428
ZGm 1,486 1,329 2,795 2,424 0,888
AZ 1,145 1,081 2,161 2,42 1,169
-AZ 0,91 0,91 1,728 2,417 1,169
W 1 0,966 1,692 2,064 1,333
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],
Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost
[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja
Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]
Tabela ujawnia, że dynamika zmian wydatków na inwestycje jest przypadkowa. W wydatkach
na inwestycje występują duże zmiany, rok do roku, i nie można wyodrębnić wyraźnego
trendu. Średnia wojewódzka waha się w analizowanym okresie od 0,966 do 2,064. W
Skąpem natomiast od 0,495 do 5,116. Można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z
loterią, zamiast z racjonalnym procesem finansowania gmin.
Dużą dynamikę zmian potwierdza to także wykres IV.02., na którym pokazano zmiany
wydatków na inwestycje w pięciu największych gminach Aglomeracji Zielonogórskiej.
Wykres IV.02.
Wykres pokazuje, że wydatki na inwestycje mają charakter falowy, nie ciągły. Średnia
wojewódzka (kolor oliwkowy) pokazuje, że jedynie 2009 i 2010 były latami zwiększonej
aktywności inwestycyjnej. Natomiast rok 2011 był rokiem silnego obniżenia dynamiki
wzrostu inwestycji. Samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej mają dynamikę zmian zbliżoną
do średniej wojewódzkiej. Na tym tle dobrze wypada Nowa Sól-miasto, która utrzymała
wysoką dynamikę zwiększania wydatków na inwestycje.
Czynnikiem mogącym wpływać na dynamikę wydatków inwestycyjnych jest rytm
wyborczy. Rok 2010 był rokiem wyborów samorządowych. Nie można także wykluczyć, że
w tych gminach, w których następuje zmiana władz, następuje spadek aktywności
inwestycyjnej. Stwierdzenia powyższe nie mają jednak dostatecznego oparcia w danych, są
jednak opinią wartą uwzględniania w analizach planowania strategicznego rozwoju gmin.
Przychody ze środków UE
Przychody z programów UE mają także swoją cykliczność. Wynika ona z perspektyw
planistycznych programów operacyjnych. Każda nowa perspektywa obejmuje nieco inne
obszary wsparcia i samorządy muszą „nauczyć” się te programy wykorzystywać. Potocznie
uważa się, że w pierwszym roku obowiązywania nowej perspektywy finansowej absorpcja
środków jest mniejsza. Tabela IV.03. zawiera cyfrowy opis trendów zmian w pozyskiwaniu
środków z UE, przez samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej.
Tabela IV.03.
Tabela IV.03. 2007 2008 2009 2010 2011
2007 2008 2009 2010 2011
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Wykres IV.02. Trend wydatków na inwestycje
Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W
Bab 3,729 0,425 0 4,996 2,569
Cze 0,832 0,091 5,395 4,917 2,219
Koz 0,021 0,120 2,438 3,495 1,459
NS 0,896 0,165 1,095 1,419 0,964
Nbo 0,491 0,446 0,334 2,287 0,456
Ska 0,352 0,078 3,167 2,649 1,872
Sul 1,739 0,971 0,821 2,259 0,088
Swi 3,369 1,176 3,477 4,760 1,964
ZGw 1,139 0,182 0,198 0,116 0,451
ZGm 3,722 0,587 2,451 1,909 1,234
AZ 2,108 0,442 1,708 1,919 1,106
-AZ 0,996 0,342 1,199 1,926 1,106
W 1,000 0,316 1,097 1,456 1,176
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],
Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost
[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja
Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]
Dynamika zmian, podobnie jak przy wydatkach na inwestycje, dowodzi „loteryjnego”
charakteru tej pozycji budżetowej. W gminnych budżetach zmiany wahają się od 2% średniej
wojewódzkiej do 350% - jak w przypadku Kożuchowa, lub od 9% do 540% - jak w
przypadku Czerwieńska. Także średnia wojewódzka „skacze” w zakresie od 32%, w roku
2008, do 146%, w roku 2010, w odniesieniu do roku bazowego, czyli do roku 2007. Z punktu
widzenia analizy strategicznej, środki finansowe z UE są niestabilnym i zarazem obarczonym
dużym ryzykiem źródło finansowania gminnych inwestycji.
Tak duża dynamika zmian może także negatywnie wpływać na efektywność
zarządzania inwestycjami w gminach. Duża dynamika zmian wywołuje bowiem dużą
zmienność zaangażowania administracyjnego gmin w obsługę procesów inwestycyjnych, co
w ostatecznym efekcie prowadzi do wzrostu kosztów administrowania inwestycjami.
Wykres IV.03., sporządzony dla pięciu największych gmin aglomeracji, graficznie
ukazuje trendy w pozyskiwaniu środków z UE.
Wykres IV.03.
Oliwkowym kolorem zaznaczono średnią wojewódzką [W], grafitowym średnią Aglomeracji
Zielonogórskiej bez Zielonej Góry. Duża dynamika zmian dotyczy wszystkich samorządów,
co wskazuje na istnienie wspólnej przyczyny dla takiej dynamiki. Nie da się wykluczyć, że
mamy tu do czynienia z dwoma nakładającymi się cyklami. Pierwszym jest cykl
programowania finansowego UE, wynoszący siedem lat (2007-2013), a drugim czteroletni
cykl wyborczy (2006, 2010, 2014). Ponieważ celem niniejszej publikacji nie jest dowiedzenie
istnienia taki cykli, hipotezę o tych cyklach potraktujemy niczym opinię, którą jednak warto
uwzględnić w analizie.
Wykres IV.03. potwierdza wskazaną wyżej tezę o dużej dynamice zmian, jednocześnie
ukazując zewnętrzną ich przyczynę. Porównanie wykresów IV.02. i IV.03. pozwala
zauważyć, że dynamika zmian wydatków inwestycyjnych nakłada się na dynamikę
pozyskiwania środków finansowych z UE. Tym samym, mimo oczywistych korzyści, ten
sposób finansowania rozwoju gminy ujawnia swe duże wady, przede wszystkim
nieprzewidywalność i niestabilność.
Badanie trendów przy gminnych inwestycjach i pozyskiwaniu środków z UE nie
pozwala dostrzec trendów długofalowych, do których należy tak zwany kryzys ekonomiczny.
Przychody ze zwrotu podatku PIT i CIT
Przychody z podatków stanowią endogenne źródło finansowania gminnych inwestycji. Z tego
też powodu pozwalają na przewidywanie własnych możliwości inwestycyjnych, a tym samym
na lepsze planowanie inwestycji. Tabela IV.04. pokazuje trendy tej kategorii budżetowych
2007 2008 2009 2010 2011
0,000
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
Wykres IV.03. Trendy przychodów ze środków UE
Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W
przychodów dla gmin Aglomeracji Zielonogórskiej.
Tabela IV.04.
Tabelka IV.04 2007 2008 2009 2010 2011
Bab 0,717 0,881 0,798 0,888 0,986
Cze 0,732 0,822 0,804 0,827 0,952
Koz 0,548 0,624 0,554 0,558 0,647
NS 0,820 0,922 0,835 0,891 0,999
Nbo 0,571 0,665 0,555 0,609 0,697
Ska 0,583 0,612 0,518 0,483 0,620
Sul 0,933 1,221 0,91 0,838 0,963
Swi 1,117 1,208 1,141 1,093 1,212
ZGw 1,324 1,408 1,315 1,497 1,596
ZGm 2,127 2,300 2,066 2,046 2,233
AZ 1,332 1,475 1,315 1,321 1,458
-AZ 0,784 0,908 0,802 0,826 1,458
W 1,000 1,110 1,006 0,999 1,121
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],
Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost
[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja
Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]
W tabeli dominują trendy wzrostowe. Wzrasta średnia wojewódzka, wzrastają także
przychody gmin Aglomeracji Zielonogórskiej. Graficznie trendy zmian pokazuje wykres
IV.04.
Wykres IV.04.
Wykres pokazuje stałą, choć powolną tendencję wzrostu przychodów z podatków PIT i CIT.
Widoczna jest dominacja Zielonej Góry-miasta, w tej kategorii przychodów. Porównanie
trendów średniej wojewódzkiej (linia oliwkowa) i trendu Aglomeracji Zielonogórskiej, bez
Zielonej Góry (linia grafitowa), pokazuje, że gminy otaczające Zielona Górę odnotowały w
badanym okresie istotny wzrost tej kategorii przychodów. Źródłem tej korzystnej zmiany nie
są jednak Sulechów i Nowa Sól, potencjalni liderzy w rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej.
Decydujący udział w tym wzroście miały gminy średniej wielkości, wspierając rozwój AZ:
Świdnica, Babimost, Zielona Góra-gmina wiejska.
Relacje zwrotu podatku PIT i CIT
Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT i CIT nalezą do endogennych potencjałów gminy.
Do oczywistych należy stwierdzenie, że gospodarka napędza rozwój lokalny. Zatem kondycja
lokalnych firm przejawia się podatkami od ich dochodów, CIT, co znajduje swoje odbicie w
budżecie gmin. Z tego powodu gminy powinny być zainteresowane wspieraniem rozwoju
lokalnej gospodarki. Silna lokalna gospodarka, to wysokie wpływy z podatku CIT.
Dobrze rozwinięty lokalny rynek pracy to - najogólniej rzecz biorąc - dużo
wysokopłatnych miejsc pracy. Relacja pomiędzy podatkami PIT i CIT pozwala oszacować -
jak wiele miejsc pracy powstaje w sferze produkcyjnej i jak wiele w pozaprodukcyjnej. Sfera
nieprodukcyjna związana jest z instytucjami samorządowymi finansowanymi z gminnych
2007 2008 2009 2010 2011
0,000
0,500
1,000
1,500
2,000
2,500
Wykres IV.04. Przychody z podatku PIT i CIT
Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W
budżetów, jak choćby edukacja pochłaniająca znaczny odsetek gminnych budżetów. Z tego
powodu miejsca pracy w sferze produkcyjnej nie obciążają gminnych budżetów.
Analiza przychodów z podatków PIT i CIT, przeprowadzona oddzielnie, pozwala
określić, które gminy korzystają z endogennych źródeł rozwoju i jak bardzo są zależne od
lokalnej gospodarki.
Wykres IV.05.
Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja
Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Aglomeracja Zielonogórska utworzona z 5
najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry, gminy miejskiej, Zielona Góra-miasto [ZG]
Wykres ujawnia, że największe gminy aglomeracji „+AZ” osiągają dochody z podatku PIT
zbliżone do sumy wszystkich odpisów z podatku PIT z terenu całej aglomeracji. Większość
(ponad 92%) wpływów z podatku PIT otrzymuje dziewięć największych gmin. Rozkład
szczegółowy dostępny jest na wykresie III.15.B. Pozostałych osiem gmin, traktowanych
łącznie, otrzymuje jedynie 8% z całej puli aglomeracyjnych przychodów z podatku PIT.
Wykres pokazuje stały i wzrostowy trend przychodów z podatku PIT.
Wykres IV.06.
2007 2008 2009 2010 2011
10000000
100000000
1000000000
169198248 172198248 174365810 177218273 194249032
Wykres IV.05.Przychody z PIT
W AZ - AZ + AZ ZG
Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja
Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Aglomeracja Zielonogórska utworzona z 5
najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry-miasto, Zielona Góra-miasto [ZG]
Wykres IV. 06. pokazuje, że w latach poddanych analizie udział gminnych przychodów spadł
do poziomu najniższego w 2010 r., aby wzrosnąć w 2011 do poziomu zbliżonego do poziomu
z 2007. Dane na wykresie pokazują wartości udziału podatku PIT w dochodach dla
dziewięciu największych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej. Trzeba także zauważyć, że ten
udział waha się w granicach 18-21%.
Wykres IV.07.
2007 2008 2009 2010 2011
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,2050,199 0,195
0,183
0,203
Wykres IV.06. Udział przychodow z podatku PIT w dochodach
W AZ - AZ + AZ ZG
2007 2008 2009 2010 2011
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
2013587517456920
1378538711865627
14310052
Wykres IV.07. Przychody z CIT
W AZ - AZ + AZ ZG
Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja
Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Aglomeracja Zielonogórska utworzona z 5
najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry-miasto, Zielona Góra-miasto [ZG]
Wykres IV.07 obrazuje obniżkę wpływów z podatków CIT. Dopiero w 2011 r. pojawił się
trend wzrostowy, jednak nie wiadomo na ile trwały. Świadczy to o słabej kondycji lokalnej
gospodarki, która w roku 2011 zaczęła odrabiać straty poniesione w latach 2008-2010. Czy
jest to zarazem statystyczne „odbicie” wpływu gospodarki niemieckiej? To powinno być
przedmiotem oddzielnej analizy.
Wykres IV.07.
Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja
Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Aglomeracja Zielonogórska utworzona z 5
najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry-miasto, Zielona Góra-miasto [ZG]
Wykres IV.07. potwierdza spadkową tendencję gminnych przychodów z podatku CIT.
Pokazane na wykresie wartości dotyczą dziewięciu największych gmin Aglomeracji
Zielonogórskiej. Wykres ujawnia także, że Zielona Góra-miasto jest wiodącą gminą w
zakresie udziały podatku CIT w gminnym budżecie. Będąc centrum administracyjnym,
posiadającym wiele dobrze wynagradzanych miejsc pracy, jest także centrum gospodarczym
regionu o największym udziale przychodów z podatku CIT. co ważne, spadek udziałów
podatku CIT w gminnych budżetach jest większy od skali samego spadku tych podatków.
Oznacza to, że gminy rekompensują stratę z innych źródeł. To zaś oznacza osłabienie
2007 2008 2009 2010 2011
0,000
0,005
0,010
0,015
0,020
0,025
0,030
0,035
0,024
0,020
0,015
0,0120,015
Wykres IV.07. Udział przychodów CIT w dochodzie
W AZ - AZ + AZ ZG
zdolności do finansowania działań z tworzonych w gminach dochodów i uzależnianie
rozwoju gmin od środków zewnętrznych.
Wydatki na cele socjalne
Jak wykazano wcześniej, gminne wydatki socjalne konkurują z gminnymi wydatkami
inwestycyjnymi. Zmiana nastawienia gminnych władz na bardzie pro-inwestycyjne mogłaby
doprowadzić do uwolnienia dodatkowych funduszy na inwestycje i tym samym zwiększyć
szanse rozwojowe poszczególnych gmin. Wydatki socjalne w latach 2007-2011 w
aglomeracyjnych gminach pokazuje tabela IV.05.
Tabela IV.05.
Tabelka IV.05. 2007 2008 2009 2010 2011 2011/2007 2010/2007
Bab 0,346 2,265 1,995 2,033 1,936 5,6 5,9
Cze 0,819 3,477 3,486 3,929 3,637 4,4 4,8
Koz 0,915 3,990 4,048 4,657 4,434 4,8 5,1
NS 0,958 3,109 3,215 3,421 3,320 3,5 3,6
Nbo 0,522 3,035 2,964 3,190 3,302 6,3 6,1
Ska 0,395 3,282 3,055 3,346 3,104 7,9 8,5
Sul 1,111 2,687 2,652 2,879 2,833 2,5 2,6
Swi 0,502 2,405 2,295 2,682 2,595 5,2 5,3
ZGw 0,568 2,366 2,359 2,649 2,644 4,7 4,7
ZGm 1,697 1,949 2,013 2,201 2,233 1,3 1,3
AZ 1,141 2,641 2,657 2,937 2,882 2,5 2,6
-AZ 0,758 3,117 3,097 3,440 2,882 3,8 4,5
W 1,000 3,095 3,096 3,394 3,364 3,4 3,4
Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],
Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost
[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja
Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]
Tabelka ujawnia zjawisko nieomal skokowego wzrostu wydatków na cele socjalne, w
przeliczeniu na jednego mieszkańca, w roku 2008. Jedynie gmina miejska Zielona Góra nie
zwiększyła tak radykalnie swoich wydatków. Kolumny oznaczone: 2010/2007 i 2011/2007
pokazują proporcję zmian dokonanych pomiędzy rokiem 2010 a 2007 oraz 2011 a 2007. W
Aglomeracji Zielonogórskiej, w roku 2010, zmiana ta waha się pomiędzy 2,6, dla Sulechowa,
a 8,5, dla Skąpego.
Graficznie dla pięciu największych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej zmiany te
przedstawia wykres IV. 05.
Wykres IV.05.
Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja
Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Czerwieńsk [Cze], Kożuchów [Koz], Sulechów
[Sul], Zielona Góra-miasto [Zgm]
Średnia wojewódzka dla wydatków socjalnych przedstawiona jest kolorem oliwkowym a
średnia dla gmin otoczenia Zielonej Góry grafitowym. Najniżej leżąca linia to trend zmian dla
miasta Zielona Góra. Analiza przyczyn zwrotu wydatków na cele socjalne wykracza poza
ramy niniejszego opracowania
Tabela IV.06.
Tabela IV.06. 2007 2008 2009 2010 2011 Suma
Wydatki na inwestycje (woj.) 457 441 775 945 611 3229
Wydatki socjalne (woj.) 130 401 405 444 440 1820
1/2 wydatków socjalnych (woj.) 200 202 222 220 844
Wydatki na inwestycje (AZ) 149 141 283 318 154 1045
2007 2008 2009 2010 2011
0,500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
3,500
4,000
4,500
5,000
Wykres IV.05. Wydatki na cele socjalne
Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W
Wydatki socjalne (AZ) 43 99 100 110 108 460
1/2 wydatków socjalnych (AZ) 50 50 55 54 209
Tabela IV.06. zawiera wartości wydatków na inwestycje i cele socjalne w mln zł. Gdyby
wydatki na cele socjalne wszystkich gmin województwa zmalały w latach 2008-2011 o
połowę, to zaoszczędzono by 844 mln zł, czyli więcej niż wynosił łączny budżet na
inwestycje wszystkich lubuskich gmin w roku 2009. Inaczej rzecz ujmując, łączna suma
wydatków inwestycyjnych wszystkich gmin województwa, zamiast 3,2 mld zł wyniosłaby
ponad 4 mld zł. W przypadku gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, zamiast ok. 1 mld można by
zainwestować 1,2 mld zł. Z tego wynika, że gdyby wydatki socjalne ograniczyć, samorządy
uzyskałyby dodatkowe źródło finansowania inwestycji o znacznej zasobności. Dla całego
województwa wzrost puli środków na inwestycje wzrósłby o 25%, zaś dla Aglomeracji
Zielonogórskiej o 20%.
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój
V. Potencjały rozwojowe Aglomeracji Zielonogórskiej
Na podstawie analizy danych budżetowych można opisać - jakimi cechami, z punktu
widzenia potencjałów rozwojowych, dysponuje Aglomeracja Zielonogórska. Cechy niżej
wyszczególnione nie są same z siebie pozytywnymi potencjałami rozwojowymi. Wskazują
jednie na możliwości uczynienia z nich determinant rozwojowych, w analizie SWOT, a tym
samym potencjałów rozwojowych. Analizę SWOT należy traktować wyłącznie jako
propozycję wniosków wyprowadzonych z opracowanej diagnozy i analizy.
Opis cech Aglomeracji Zielonogórskiej
1. Aglomeracja Zielonogórska to umownie 17 gmin, których siedziby władz znajdują się
w odległości ok 25-30 min jazdy samochodem, przy prędkości ok 50 km/h, od jej
centrum, czyli miasta Zielonej Góry. Do takiej aglomeracji należą następujące gminy:
Babimost, Brzeźnica, Czerwieńsk, Dąbie, Kargowa, Kożuchów, Nowogród
Bobrzański, Nowa Sól-gmina miejska, Nowa Sól-gmina wiejska, Otyń, Skąpe,
Sulechów, Świdnica, Trzebiechów, Zabór, Zielona Góra-gmina miejska i Zielona Góra
-gmina wiejska. Gmina Krosno Odrzańskie, leżąca w obrębie naturalnego
oddziaływania Aglomeracji Zielonogórskiej, mimo swego znaczącego potencjału, z
powodu utrudnień związanych z dojazdem, nie została uwzględniona.
2. Osią integrującą gminy aglomeracji jest układ trzech ośrodków leżących na trasie S3:
Zielona Góra, Nowa Sól i Sulechów wraz z przylegającymi do nich gminami. Gminy
Zielona Góra-miejska i wiejska, Otyń, Nowa Sól-miejska i wiejska oraz Sulechów
leżą bezpośrednio przy drodze S3. Wokół Zielonej Góry skupiają się gminy:
Czerwieńsk, Świdnica, Dąbie, Nowogród Bobrzański, Brzeźnica, Kożuchów i Zabór.
Do strefy bezpośredniego oddziaływania Sulechowa ciążą: Skąpe, Babimost, Kargowa
i Trzebiechów.
1. Potencjał tak skonfigurowanej aglomeracji to: ok 290 tys. mieszkańców (29%
mieszkańców województwa). Obszar Aglomeracji Zielonogórskiej zajmuje
2.520 km kw., co stanowi ok 18% powierzchni całego województwa.
Przeciętne zagęszczenie ludności na terenie Aglomeracji Zielonogórskiej
wynosi 116 mieszkańców na km kw., przy zagęszczeniu województwa
lubuskiego - 72 mieszkańców na jeden km kw.
Łączne dochody z lat 2007-2011 gmin Aglomeracji Zielonogórskiej
tworzą kwotę 4,48 mld zł (31% całego województwa lubuskiego) co sprawia,
że na statystycznego mieszkańca Aglomeracji Zielonogórskiej przypada o
7,6% dochodu więcej od statystycznego Lubuszanina.
Łączna wartość inwestycji gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, za lata
2007-2011, wyniosła 1,05 mld zł (32% całego województwa lubuskiego).
Dzięki temu statystyczny mieszkaniec Aglomeracji Zielonogórskiej
inwestował o 11,9% więcej od statystycznego Lubuszanina.
Środki pozyskane z programów UE (nie licząc środków
pozabudżetowych), w latach 2007-2011, tworzą sumę 376 mln zł (41%
wszystkich środków pozyskanych w województwie lubuskim, co sprawia, że
statystyczny mieszkaniec Aglomeracji Zielonogórskiej „wchłonął” ich o 43%
więcej od przeciętnego mieszkańca województwa.
Zwrot podatków PIT i CIT, w latach 2007-2011, dał łączną kwotę 987
mln zł (38% tej kategorii dochodów dla całego regionu), a to znaczy, że na
przeciętnego mieszkańca Aglomeracji Zielonogórskiej przypadło o 31%
zwrotu podatku z PIT i CIT więcej od statystycznego Lubuszanina.
Łączne wydatki na cele socjalne w gminach Aglomeracji
Zielonogórskiej wyniosły 464 mln zł (25% łącznych wydatków na cele
socjalne w województwie lubuskim). W przeliczeniu na jednego mieszkańca, o
18% mniej od statystycznego mieszkańca regionu.
Powyższe dane potwierdzają zatem, że Aglomeracja Zielonogórska jest
nie tylko obszarem koncentracji mieszkańców regionu, ale także obszarem
koncentracji dochodów budżetowych, gminnych inwestycji, pozyskiwania
środków z programów UE oraz obszarem szczególnie intensywnie
absorbującym zwrot podatków PIT i CIT. Aglomeracja Zielonogórska, w
każdym ocenianym parametrze, wyróżnia się pozytywnie na tle reszty
województwa lubuskiego.
3. Aglomeracja Zielonogórska jest jednak silnie, wewnętrznie zróżnicowana. W każdym
z ocenianych parametrów dominuje Zielona Góra-miasto. Dochody przeciętnego
mieszkańca Zielonej Góry to 132%, gminnych inwestycji 127% , środków z UE
196%, przychodów z podatku PIT i CIT 205% - traktując średnią dla województwa
lubuskiego jako punkt odniesienia. W Zielonej Górze-mieście jedynie wydatki
socjalne są niższe o 18% od tego, co otrzymał statystyczny Lubuszanin. Tymczasem
pozostałe gminy aglomeracji prezentują się znacznie gorzej. W analogicznych
porównaniach wypada to następująco: dochód – 92%, inwestycje – 102%, środki z UE
– 106%, podatki PIT i CIT – 80%, wydatki socjalne niższe o 2%, tego, co przypada na
statystycznego mieszkańca regionu.
4. Z powodu wewnętrznego zróżnicowania Aglomeracji Zielonogórskiej można
podzielić aglomeracyjne gminy na trzy kategorie.
I kategoria – gminy odgrywające rolę liderów: Zielona Góra-miasto, Nowa
Sól-miasto i Sulechów. Potencjał demograficzny miasta Zielona Góra to 40%
mieszkańców całej aglomeracji, miasta Nowa Sól - 14% a Sulechowa - 9%. Tylko te
trzy gminy zamieszkuje razem 63% wszystkich mieszkańców Aglomeracji
Zielonogórskiej. Te trzy gminy mają następujące udziały w dochodach całej
aglomeracji: miasto Zielona Góra - 49%, miasto Nowa Sól 12% a Sulechów - 7%.
Razem liderzy osiągnęli, w latach 2007-2011, aż 68% dochodu wypracowanego przez
budżety wszystkich gmin należących do aglomeracji. Udział wydatków na inwestycje
kształtuje się następująco: miasto Zielona Góra - 45%, miasto Nowa Sól - 14% i
Sulechów 7. Razem - 66%. W kategorii środków pozyskanych z programów UE,
miasto Zielona Góra - 55%, miasto Nowa Sól - 8% i Sulechów - 8%. Łącznie te trzy
podmioty pozyskały 71% wszystkich środków pozo sykanych przez gminy
aglomeracji. W kategorii zwrot podatków PIT i CIT udział miasta Zielona Góra
wyniósł - 66%, miasta Nowa Sól - 9% i Sulechowa - 7%. Razem 79%.
II kategoria - gminy wspierające rozwój Aglomeracji Zielonogórskiej. Ich
pozytywne oddziaływanie wywiera statystyczny wpływ na wyniki całości. Do tych
gmin można zaliczyć: Babimost, Czerwieńsk, Zielona Góra-gmina wiejska,
Kożuchów, Nowogród Bobrzański, Świdnica.
III kategoria - pozostałe gminy, które tworzą łącznie ok. 10% potencjału
Aglomeracji Zielonogórskiej. Z tego powodu można im przypisać pozycję gmin raczej
wykorzystujących, niż kreujących rozwój całości.
5. Wyniki statystyczne II kategorii gmin, czyli wspierających rozwój aglomeracji
(Babimost, Czerwieńsk, Zielona Góra-gmina wiejska, Kożuchów, Nowogród
Bobrzański, Świdnica ) przedstawiają się następująco: udział w kategorii gminny
dochód - 20% (razem z liderami z kategorii I- 88% całości), udział gminnych
inwestycji - 22% (razem z liderami z I kategorii - 88% całości), udział w środkach
pozyskanych z programów UE - 25% (razem z liderami - 96% całości), udział w
zwrocie podatków PIT i CIT - 12% (91% razem z liderami I kategorii). Można zatem
uznać, że w 90% o szansach Aglomeracji Zielonogórskiej decydują budżety i polityka
budżetowa miasta Zielonej Góry, miasta Nowa Sól i gminy Sulechowa przy wsparciu
pozostałych 5-6 gmin zaszeregowanych do II kategorii. Jeżeli dla zdefiniowania masy
krytycznej, decydującej o szansach rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej,
przyjmiemy liczbę 80%, to wówczas decydującą dla rozwoju aglomeracji będzie
polityka sześciu (6) podmiotów samorządowych: Zielonej Góry-gminy miejskiej,
Zielonej Góry-gminy wiejskiej, Nowej Soli-gminy miejskiej, Sulechowa, Kożuchowa
i Czerwieńska. Gminy te łącznie zamieszkuje 78% mieszkańców aglomeracji, osiągają
81% dochodów budżetowych wszystkich gmin aglomeracji, 80% wydatków na
inwestycje pochodzi z ich budżetów, razem pozyskują 87% środków z programów UE
i osiągają 88% przychodów z podatków PIT i CIT.
6. Przychody z podatku PIT to ok. 18-21% wszystkich dochodów pozyskanych przez
najważniejsze gminy Aglomeracji Zielonogórskiej. W samym mieście Zielona Góra
udział tych przychodów w całkowitym dochodzie waha się w okolicach 25%. Jest to
zatem znaczny segment dochodów gmin należących do aglomeracji w formule
„+AZ”. Reszta gmin Aglomeracji Zielonogórskiej osiąga ok. 13-15% udziału w
podatku PIT, przy średniej wojewódzkiej dla tej kategorii: 15-17%. Z danych tych
wynika, że rynek pracy w obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej oferuje miejsca pracy
na różnorodnym poziomie, ale większość wysokopłatnych miejsc pracy znajduje się w
mieście Zielona Góra. W małych gminach jest mało dobrze płatnych miejsc pracy i
część mieszkańców tych gmin pracuje w Zielonej Górze. W gminach bezpośrednio
sąsiadujących z Zieloną Górą daje się także zauważyć zjawisko „przenoszenia”
zwrotu podatków PIT z miasta do sąsiednich gmin, w ślad za adresem zameldowania.
Tak dzieje się głównie na terenie gminy wiejskiej Zielona Góra i gminy Świdnica,
gminy te, mimo braku statystycznie istotnej działalności gospodarczej, osiągają istotne
przychody z tytułu zwrotu podatku PIT.
7. Przychody z podatku CIT w budżetach największych gmin Aglomeracji
Zielonogórskiej [formuła: +AZ] stanowią 1,2-2,4%, w zależności od roku. Nie jest to
istotna pozycja po stronie dochodowej gminnych budżetów. Dla miasta Zielona Góra
odsetek ten waha się w granicach 1,8-3,3%. Reszta gmin Aglomeracji Zielonogórskiej
cechuje się udziałem w granicach 0,8-1,5%, wobec średniej wojewódzkiej
wynoszącej 1,1-1,6%. Mamy zatem do czynienia z dwubiegunowym charakterem
aglomeracyjnej gospodarki. Na jednym biegunie jest miasto Zielona Góra, miasto
Nowa Sól, gmina Sulechów i 2-3 inne gminy, gdzie można odnotować istotne
przejawy aktywności gospodarczej. Na drugim biegunie aglomeracyjnej gospodarki są
gminy z relatywnie słabą lub bardzo słabą gospodarką.
8. Polityka socjalna gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, na tle całego regionu, wypada
jako oszczędna. Już pobieżna analiza tych wydatków pozwala przy tym dostrzec, że
dodatkowa racjonalizacja (cięcia) pozwoli zwiększyć pulę na inwestycje o około 200
mln zł, czyli o średnią wartość średniorocznego budżetu inwestycyjnego wszystkich
łącznie gmin aglomeracji. Racjonalizacja wydatków socjalnych może być zatem
traktowana jako jeden z potencjałów rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej.
9. Trendy zmian zauważone w analizowanych danych budżetowych można syntetycznie
ująć następująco:
- Dochody gmin sukcesywnie rosną, gminy Aglomeracji Zielonogórskiej (bez miasta
Zielona Góra) uzyskały w analizowanym okresie większy przyrost dochodów
budżetowych od reszty regionu.
- Wydatki na gminne inwestycje zależą w znacznym stopniu od środków
pozyskiwanych z programów UE i podlegają na tyle dużym zmianom-wahaniom, że
trudno z ich powodu ustalić, czy mamy do czynienia z trendem wzrostowym, czy
malejącym.
- W obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej dominuje duża zależność alokacji nakładów
na gminne inwestycji od środków pozyskiwanych z programów UE, co świadczy o
dużym uzależnieniu całej aglomeracji od zewnętrznych źródeł finansowania, czyli,
innymi słowy, o niskim poziomie endogennej zdolności do finansowania inwestycji
gminnych.
- Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT w gminach Aglomeracji Zielonogórskiej
rosną systematycznie, choć nieznacznie.
- W analizowanych latach, 2007-2011, wyraźnie zarysował się trend spadkowy dla
przychodów osiąganych ze zwrotu podatku CIT, liczony w wartościach
bezwzględnych. Trend ten dotyczy wszystkich gmin województwa.
- Udział zwrotu podatków PIT i CIT w dochodach gmin całego regionu w
analizowanym okresie spadał, nieznacznie dla podatku PIT i wyraźnie dla podatku
CIT, co świadczy o słabej samodzielności finansowej gmin Aglomeracji
Zielonogórski.
VI. Wnioski strategiczne – analiza SWOT
Na podstawie analizy potencjałów Aglomeracji Zielonogórskiej dokonano wyboru determinant
rozwojowych. Determinanty rozwojowe ograniczają się do gminnych budżetów i możliwości jakie
one stwarzają dla decyzji prorozwojowych podejmowanych przez władze samorządowe. Wszystkie
potencjały leżące poza decyzjami lokalnych władz samorządowych, jakimi dysponuje region i
subregion zielonogórski, traktowane są jako determinanty zewnętrzne, czyli szanse lub zagrożenia.
Mocne strony (S)
S1. Silny potencjał koncentracyjny (sprawność samorządów w pozyskiwaniu wpływów
budżetowych). Aglomeracja Zielonogórska jest koncentracją gmin o wysokich dochodach,
inwestycjach, pozyskiwanych środków finansowych z programów UE oraz przychodów
pochodzących ze zwrotu podatku PIT i CIT.
S2. Infrastruktura gospodarcza (na terenie Aglomeracji Zielonogórskiej istnieją dobrze
zorganizowane i działające strefy aktywności gospodarczej; strefy dobrze skomunikowane z
drogą S3 w trzech głównych miastach aglomeracji: mieście Zielona Góra, mieście Nowa Sól
i Sulechowie, oraz z budowanym Lubuskim Parkiem Technologicznym w Nowym
Kisielinie).
S3. Dobra infrastruktura aglomeracyjna (drogi, gminne inwestycje, walory rekreacyjne,
edukacja).
Słabe strony (W)
W1. Słabość liderów (Sulechów i miasto Nowa Sól nie uzyskują wyróżniających je
parametrów budżetowych).
W2. Silne wewnętrzne zróżnicowanie gmin aglomeracji (wykazane na wykresach III. 12-
16).
W3. Mała zdolność do samodzielnego finansowania własnych inwestycji (z powodu
nadmiernych wydatków socjalnych oraz małych wpływów z podatków: PIT i CIT,
większość gmin Aglomeracji Zielonogórskiej uzależniona jest od programów unijnych).
Szanse (O)
O1. Środki finansowe pozyskiwane z programów UE.
O2. Metropolitarny potencjał miasta Zielona Góra (Uniwersytet zielonogórski, siedziba
lubuskiego urzędu marszałkowskiego w Zielonej Górze, siedziby prokuratur, sądów,
instytucji kultury, wojewódzki szpital, lotnisko, droga S3).
O3. Potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej (siedziby proeksportowych firm,
zorganizowane środowisko pracodawców dobrze współpracujące z władzami
samorządowymi, rozwinięty i zróżnicowany rynek pracy, dobry dostęp do
wykwalifikowanych kadr).
Zagrożenia (T)
T1. Marginalizacja regionu (wynikająca ze strategii rozwoju kraju i gospodarczej
konkurencji sąsiadów: Wielkopolski, Dolnego Śląska, Brandenburgii, negatywna
rywalizacja wewnątrz-wojewódzka, tzw. rywalizacja północ-południe).
T2. Niestabilność zewnętrznych źródeł finansowania (niejasna polityka UE wobec Polski,
niestabilność gospodarki światowej, niestabilność gospodarki polskiej).
T3. Wzrost obciążeń samorządów zadaniami państwa.
T4. Rosnące zadłużenie gmin.
Propozycje strategiczne
Na podstawie tak wyznaczonych i opisanych determinant rozwojowych, analiza SWOT proponuje
cząstkowe działania strategiczne. Wynikają one z przyjętej procedury SWOT i mają charakter
roboczy. Tym możliwym przypisano „TAK”. Na podstawie cząstkowych działań strategicznych
sformułowane zostaną wnioski końcowe.
Strategie SO (dzięki silnym stronom wykorzystać szanse)
Ta kategoria strategii należy do ofensywnych i polega na świadomym korzystania z mocnych stron,
przy maksymalnym wykorzystaniu realnych możliwości. Jest strategią od wnętrza na zewnątrz.
Podmiot strategiczny, jakim jest gminna władza, wykorzystuje ofertę urzędu marszałkowskiego, np.
w postaci programu LRPO. Przyjmując, że podmiotem strategicznym jest gmina lub ich
zorganizowana grupa, trzeba przyjąć, że potencjał aglomeracyjny tworzą także instytucje niezależne
od woli lokalnego samorządu. Fakt ich pozytywnej współpracy nie zmienia istoty zasady
podmiotowości. Przeciwieństwem strategii SO jest strategia OS, czyli od zewnątrz do wewnątrz.
Ta grupa strategicznych działań będzie omówiona w dalszej części analizy.
Konstruowanie cząstkowych działań strategicznych polega na mechanicznym zestawianiu
cech wnętrza podmiotu strategicznego z cechami otoczenia. Każdemu „TAK” i „NIE” przypisano
odnośnik z uzasadnieniem.
S1/O1 – Dzięki potencjałom koncentracyjnym pozyskiwać środki z UE (TAK1),
S1/O2 – Dzięki potencjałom koncentracyjnym wykorzystać potencjał metropolitarny (NIE2),
S1/O3 - W oparciu o potencjały koncentracyjne wykorzystać potencjał gospodarczy (TAK3),
S2/O1 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej pozyskiwać środki z programów UE (TAK4),
S2/O2 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej wykorzystać metropolitarny potencjał (TAK5),
S2/O3 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej wykorzystywać potencjał gospodarczy AZ (TAK6),
S3/O1 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej pozyskiwać środki z programów UE (TAK7),
S3/O2 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej wykorzystywać potencjał metropolitarny (TAK8),
S3/O3 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej wykorzystać potencjał gospodarczy (TAK9),
Strategie WO (ograniczać słabe strony, aby wykorzystać szanse)
Strategie WO są strategiami defensywnymi. Koncentrują się na usuwaniu wewnętrznych przeszkód,
niepozwalających wykorzystać istniejących szans. Poniżej prezentujemy grupa takich strategii dla
wyodrębnionych potencjałów.
W1/O1 – Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i miasta Nowa Sól, aby lepiej
wykorzystywać środki z programów UE (NIE10
),
W1/O2 – Poprawić kondycję budżetów w/w miast, aby lepiej wykorzystać potencjały
metropolitarne (NIE11
),
1 - koncentracja rozumiana jest tu jako większa od regionalnej przeciętnej zdolność pozyskiwania środków z
programów UE,
2 - potencjały koncentracyjne są skutkiem metropolitarności, nie odwrotnie,
3 - potencjały koncentracyjne odgrywają funkcję przyciągającą inwestorów i przedsiębiorców,
4 - istniejąca infrastruktura jest pretekstem i argumentem w aplikacjach o środki unijne,
5 - jw.
6 - dobrze rozwinięta infrastruktura gospodarcza przyciąga inwestorów,
7 - podobnie jak p.4,
8 - jedno wspiera drugie, po części jest tym samym,
9 - podobnie jak w p.6,
10 - środki z programów UE mogą poprawić kondycję budżetów Nowej Soli i Sulechowa. Ale takie założenie nie
należy do strategii WO, tylko do strategii OW,
11 - argumentacja jw.
W1/O3 – Poprawić kondycję budżetów w/w miast, aby lepiej wykorzystać potencjały
gospodarcze (TAK12
),
W2/O1 – Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie budżetów gmin Aglomeracji
Zielonogórskiej, aby lepiej wykorzystywać środki z programów UE (NIE13
),
W2/O2 – Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie gmin AZ, aby lepiej wykorzystać
potencjał metropolitarny miasta Zielona Góra (TAK14
),
W2/O3 - Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie gmin, aby lepiej wykorzystać potencjały
gospodarcze Aglomeracji Zielonogórskiej (TAK15
),
W3/O1 – Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej
wykorzystywać środki z programów UE (TAK16
),
W3/O2 - Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej
wykorzystać potencjał metropolitarny (TAK17
),
W3/O3 - Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej
wykorzystać potencjały gospodarcze Aglomeracji Zielonogórskiej (TAK18
),
Strategie ST (wykorzystać mocne strony do usuwania barier)
Ten typ strategii, zwany misjonarską, może być formułowany i realizowany przez silne podmioty
samorządowe. Poniżej sprawdzimy, czy gminy Aglomeracji Zielonogórskiej - i w jakim stopniu -
mogą się podjąć realizacji takiej strategii?
S1/T1 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym Aglomeracji Zielonogórskiej przeciwdziałać
marginalizacji regionu (TAK19
),
S1/T2 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych
źródeł finansowania (TAK20
),
12 - np. poprzez wzrost inwestycji pobudzających gospodarkę i ograniczanie wydatków socjalnych,
13 - argumentacja jak w p.10 i p.11,
14 - dzięki np. środkom z programów UE, pozyskanym przez gminę, można tak inwestować, aby skorzystać z
potencjału aglomeracyjnego,
15 - dzięki, np. zwiększeniu wydatków na inwestycje, przyciągać inwestorów,
16 - zmieniając strukturę budżetu, wedle zasady: więcej na inwestycje - mniej na wydatki socjalne,
17 - dzięki przemyślanym i kompatybilnym inwestycjom wykorzystywać (bo już częściowo istnieje) i uzupełniać
istniejącą infrastrukturę, np. wspólne inwestycje w kanalizację, drogi, ścieżki rowerowe itp.,
18 - dzięki przemyślanym i kompatybilnym inwestycjom lepiej wykorzystywać i wspólnie rozwijać infrastrukturę
gospodarczą, np. wspólną strefę aktywności gospodarczej,
19 - to strategia wywierania presji na polityków, w oparciu o te potencjały, ale przeszkodą będzie rywalizacja północ-
południe i lobbing sąsiednich województw,
20 - dzięki potencjałom rozwijać własne źródła finansowania: indywidualne lub wspólne (teoretycznie jest możliwe),
S1/T3 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym przeciwdziałać skutkom obciążania
samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (NIE21
),
S2/T1 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej Aglomeracji Zielonogórskiej przeciwdziałać
marginalizacji regionu (TAK22
),
S2/T2 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej przeciwdziałać niestabilność zewnętrznych
źródeł finansowania (TAK23
),
S2/T3 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej przeciwdziałać skutkom obciążania
samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (NIE24
)
S3/T1 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać marginalizacji regionu (TAK
25),
S3/T2 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych
źródeł finansowania (NIE26
),
S3/T3 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać skutkom obciążania
samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (NIE27
),
Strategie WT (ograniczać słabości, aby nie ulec zagrożeniom)
To grupa działań strategicznych należących do strategii silnie defensywnych, często określanych
jako ratunkowe. Realizacja tych strategii jest konieczna dla usuwania największych strategicznych
obszarów zagrożenia w rozwoju.
W1/T1 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli, aby przeciwdziałać
marginalizacji regionu (TAK28
),
W1/T2 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli, aby przeciwdziałać
niestabilność zewnętrznych źródeł finansowania (TAK29
),
W1/T3 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli przeciwdziałać skutkom
21 - brak bezpośredniego związku,
22 - infrastruktura gospodarcza przyciąga inwestorów i przeciwdziała marginalizacji,
23 - wzrost gospodarczy przeciwdziała uzależnieniu od zewnętrznych źródeł finansowania,
24 - brak bezpośredniego związku,
25 - argumenty jak w p.19,
26 - brak bezpośredniego związku,
27 - jw.
28 - Zielona Góra plus silni partnerzy to znacząca na mapie kraju aglomeracja,
29 - oczywistość.
obciążania samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (TAK30
),
W2/T1 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin aglomeracji, aby przeciwdziałać marginalizacji
regionu (TAK31
),
W2/T2 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin, aby przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych
źródeł finansowania (NIE32
),
W2/T3 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin, aby przeciwdziałać skutkom obciążania
samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (NIE33
),
W3/T1 - Poprawić zdolność gmin do samofinansowania własnych inwestycji, aby
przeciwdziałać marginalizacji regionu (TAK34
),
W3/T2 - Poprawić zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby przeciwdziałać
niestabilności zewnętrznych źródeł finansowania (TAK35
),
W3/T3 - Poprawić zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby przeciwdziałać
skutkom obciążania samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych
(TAK36
),
Wszystkie zaprezentowane powyżej cząstkowe działania strategiczne zawarto w tabeli VI.01., aby
dokonać oceny wagi determinant rozwojowych.
Tabela VI.01. O T
O1 O2 O3 T1 T2 T3
S
S1 1 1 1 1 1 0
S2 1 1 1 1 1 0
S3 1 1 1 1 0 0
W
W1 0 0 1 1 1 1
W2 0 1 1 1 0 0
W3 1 1 1 1 1 1
Tabela VI.01. pokazuje synergię wszystkich cząstkowych działań strategicznych. „1” oznacza
możliwość przeprowadzenia działania, „0” niemożliwość. Analizując tabelę kolumnami można
30 - oczywistość,
31 - słabość pojedynczych gmin zmniejsza konkurencyjność aglomeracji,
32 - brak bezpośredniego związku,
33 - brak bezpośredniego związku,
34 - oczywiste, np. przez rozwój gospodarczy,
35 - jw.
36 - jw.
określić, która determinanta otoczenia działa najsilniej. Siłę określa się na podstawie ilości „1” w
kolumnie lub w wierszu. W naszym przypadku, dla kolumn, będą to O3 (potencjał gospodarczy
Aglomeracji Zielonogórskiej) oraz T1 (marginalizacja regionu). Najsłabiej z determinant
zewnętrznych wpływa na możliwe działania strategiczne T3 (wzrost obciążeń samorządów nowymi
zadaniami i rosnące deficyty finansowe). Oznacza to tylko tyle, że zagrożeniu temu nie można się
przeciwstawić.
Analiza wierszy pokazuje ważność determinant wewnętrznych. Z tabeli wynika, że są nimi
W3 (mała zdolność samofinansowania inwestycji) i S1 (silny potencjał koncentracyjny) i S2
(infrastruktura gospodarcza). Z determinant wewnętrznych najsłabiej oddziałuje W2 (silne
zróżnicowanie gmin aglomeracji).
Nie ma potrzeby przeprowadzenia podobnej analizy dla działań strategicznych: od otoczenia
do wnętrza. Można jednak przeprowadzić analizę dla strategii OW, czyli cząstkowych działań
strategicznych nastawionych na wykorzystywanie szans stwarzanych przez otoczenie dla
wzmocnienia słabych stron Aglomeracji Zielonogórskiej.
Strategie OW (wykorzystanie szans dla eliminacji słabości)
O1/W1 – Wykorzystać środki z programów UE dla wzmocnienia liderów (TAK37
),
O1/W2 – Wykorzystać środki z programów UE dla zmniejszenia wewnętrznego
zróżnicowanie gmin aglomeracji (TAK38
),
O1/W3 – Wykorzystać środki z UE dla zwiększenia zdolności samofinansowania inwestycji
(NIE39
),
O2/W1 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla wzmocnienia
liderów (TAK40
),
O2/W2 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla zmniejszenia
zróżnicowanie gmin aglomeracji (TAK41
),
O2/W3 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla zwiększenia
zdolności do samofinansowania własnych inwestycji (TAK42
),
O3/W1 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla
37 - oczywiste,
38 - jw.
39 - sprzeczność,
40 - jedno wspiera drugie, więcej patrz we wnioskach końcowych,
41 - jw.
42 - potencjały metropolitalne przyciągać mogą inwestorów a tym samym zwiększyć wpływy do budżetu,
wzmocnienia liderów (TAK43
),
O3/W2 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla
zmniejszenia wewnętrznego zróżnicowania gmin aglomeracji (TAK44
),
O3/W3 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla zwiększenia
zdolności do samofinansowania własnych inwestycji (TAK45
),
Wszystkie działania, poza działaniem strategicznym O1/W3, są do zrealizowania, nie ma w nich
bowiem wewnętrznej sprzeczności. Oddzielną sprawą pozostaje zdefiniowanie - jakie konkretne
działania można przeprowadzić, aby zminimalizować słabe strony aglomeracji. Sprawa ta wymaga
przeprowadzenia zupełnie oddzielnego i wielostronnego działania operacyjnego, w tym na
poziomie politycznym i społecznym, dlatego nie może być celem tego opracowania.
Wnioski końcowe
Analiza SWOT dokonana na podstawie analizy potencjałów Aglomeracji Zielonogórskiej,
określonych w oparciu o analizę gminnych budżetów, pozwala stwierdzić, że większość strategii
cząstkowych, wykazanych powyżej, jest już realizowana przez samorządy lokalne, jako racjonalne
z perspektywy gminnych budżetów. Analiza SWOT, która ma charakter procedury pobudzającej
kreatywność, jest zaledwie zaczynem do szczegółowej analizy i projekcji strategicznych działań
cząstkowych. Tak szczegółową analizę, już na poziomie operacyjnym i konow-how mogą wykonać
twórcy strategii Aglomeracji Zielonogórskiej. Opracowanie niniejsze może być fundamentem i
wstępem do dalszego wyznaczenia priorytetów działania strategicznego. Z tego punktu widzenia,
analiza i diagnoza zaprezentowane w tym opracowaniu mogą ułatwić proces integracji gmin
Aglomeracji Zielonogórskiej i tym samym jej rozwoju.
Zakres opracowania ogranicza się do zaproponowania stwierdzeń wskazujących kierunki
działań, ale nie proponowanie konkretnych rozwiązań (przynależnych do poziomu operacyjnego).
Generalne wnioski z powyższej analizy potwierdzają celowość obecnie prowadzonej polityki,
głównie miasta Zielona Góra. Niemniej, aby mogła powstać wspólnota aglomeracyjnych interesów
strategicznych, należy politykę rozwoju jasno zwerbalizować. Konieczność werbalizacji wynika z
tego, że władze poszczególnych gmin powinny się jasno określić wobec wspólnych
aglomeracyjnych celów. Ważnym aspektem, jaki przy tej okazji należy uwzględnić, jest wiodąca
rola miasta Zielona Góra w rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej.
43 - wspierać gospodarkę całej aglomeracji, unikając partykularyzmów,
44 - jw.
45 - oczywiste,
Lista najważniejszych ogólnych celów, wynikających z analizy i diagnozy, prezentowana
jest poniżej.
1. Ponieważ inwestycje w gminach Aglomeracji Zielonogórskiej są silnie uzależnione od
finansowania z programów UE, gminy powinny zwiększać endogenne możliwości
finansowe, czyli wpływy z podatków PIT i CIT. Podnoszenie podatków od nieruchomości i
od środków transportu niesie ryzyko przeniesienia działalności firm do innych gmin.
Oczywistym źródłem dochodów są podatki PIT i CIT. Władze gmin powinny zatem
opracować programy działań mogących zwiększyć wpływy z podatków PIT i CIT.
Celem tych programów powinna być ponowna industrializacja Aglomeracji
Zielonogórskiej.
2. Silny potencjał koncentracyjny, czyli zdolność Aglomeracji Zielonogórskiej do efektywnego
działania skutkującego wysokimi dochodami budżetowymi, pozyskiwaniem środków z
programów UE i tworzeniem dobrego rynku pracy, powinien stać się obszarem świadomej
współpracy gmin AZ. W tym celu należy tworzyć wspólne przedsięwzięcia w oparciu o
posiadane już kompetencje, głównie miasta Zielona Góra, np. umiejętność pozyskiwania
środków z programów UE, jednym z celów mogą być działania na rzecz podnoszenia
poziomu rynku pracy.
3. Wyróżniający Aglomerację Zielonogórską wysoki poziom infrastruktury aglomeracyjnej
powinien być rozwijany nadal, dla zwiększania jej atrakcyjności. Posiadane
kompetencje w pozyskiwaniu środków UE powinny być wykorzystywane we
wspólnych projektach podnoszących jakość infrastruktury aglomeracyjnej. Jakość
struktury aglomeracyjnej powinna stać się magnesem dla przedsiębiorców i osób o
wysokich kompetencjach zawodowych.
4. Współpraca pomiędzy gminami w sposób szczególny dotyczy konieczności współdziałania
w ramach wspólnych projektów z udziałem Zielonej Góry, Nowej Soli i Sulechowa. Te dwa
ostatnie miasta, sąsiadujące z Zielna Górą, nie mają dostatecznie dużych potencjałów, aby
mogły rozwijać się bez wsparcia Zielonej Góry. Dlatego strategie rozwoju Zielonej Góry,
Sulechowa i Nowej Soli powinny stawiać na współpracę w każdym zakresie. Wspólna
strategia dla wspólnych projektów w obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej, a nie tylko
w Zielonej Górze, jest niezbędna. Te trzy miasta muszą być liderami rozwoju. Sama
Zielona Góra nie podoła wyzwaniom rozwojowym.
5. Wspólnym zagrożeniem dla Aglomeracji Zielonogórskiej jest marginalizacja.
Marginalizacja nie dotyczy tylko miasta Zielona Góra, ale całej aglomeracji. Upadek
Zielonej Góry oznacza upadek wszystkich gmin znajdujących się w oddziaływaniu
aglomeracyjnym Zielonej Góry. Dlatego wspólnym interesem wszystkich gmin
Aglomeracji Zielonogórskiej jest zacieśnienie współpracy z gminą miejską Zielona
Góra. Zielona Góra, jako lider, może zapewnić rozwój także innym.
Wyżej wymienione wnioski nie należą do szczególnie odkrywczych. Diagnoza dokonana w oparciu
o analizę gminnych budżetów potwierdza racjonalność działań jakie już są prowadzone. Zwraca
jednak uwagę na liczne mało dostrzegane niuanse. W tym szczególnie na potrzebę większej
współpracy pomiędzy gminami aglomeracji.
To co nie jest takie oczywiste i niezbyt często procedowane, to konieczność lepszej
współpracy pomiędzy środowiskiem gospodarczym i samorządowym. Współpracy polegającej na
wypracowaniu legalnych form współdziałania, form mających na celu reindustrializację
Aglomeracji Zielonogórskiej.
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój
Podsumowanie i wnioski końcowe
Stymulacja rozwoju gospodarczego Aglomeracji Zielonogórskiej
diagnoza i wnioski
Potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej
1. Delimitacja obszaru.
Stowarzyszenie Aglomeracja Zielonogórska zostało powołane do życia w październiku 2011
roku. Jego celem jest inicjowanie, propagowanie, przygotowywanie i realizacja wspólnych
przedsięwzięć gospodarczych, pozyskiwanie inwestorów, promocja terenów inwestycyjnych.
Oprócz jednostek samorządu terytorialnego do stowarzyszenia należą: Organizacja Pracodawców
Ziemi Lubuskiej, Lubuska Izba Budownictwa, Uniwersytet Zielonogórski, Stowarzyszenie Dialog-
Współpraca-Rozwój.
Statutowymi celami stowarzyszenia są (podkreślenia od autorów):
- wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz obrona wspólnych interesów podmiotów
będących członkami Stowarzyszenia działającego w ramach podregionu Zielonogórskiego;
- inicjowanie, propagowanie, przygotowywanie i realizacja wspólnych przedsięwzięć służących
rozwojowi gospodarczemu obszaru, na terenie którego działają członkowie stowarzyszenia.
Przyjmujemy, że celem niniejszego opracowania jest dokonanie analizy szans rozwojowych
obszaru zwanego Aglomeracją Zielonogórską. Konsekwencją tego jest wniosek, że niezależnie od
aktualnego stanu powiązań gospodarczych, analiza potencjału powinna objąć całość podregionu
zielonogórskiego. Zgodnie z Nomenklaturą Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych
(NTS) obszar ten to: Miasto Zielona Góra oraz powiaty: krośnieński, nowosolski, świebodziński,
wschowski, zielonogórski, żagański, żarski.
Rys. 1. Statutowy obszar działania Stowarzyszenia Aglomeracja Zielonogórska
2. Charakterystyka obszaru
Na potencjał gospodarczy tworzonej aglomeracji składają się przede wszystkim: aktywność
zawodowa mieszkańców i poziom ich dochodów, lokalny rynek pracy, poziom i rodzaj
przedsiębiorczości, jak również stan środowiska naturalnego. O potencjale gospodarczym świadczy
również poziom bezrobocia. W tabeli 1 przedstawiono ilość podmiotów gospodarczych
funkcjonujących w poszczególnych powiatach na planowanym obszarze Aglomeracji
Zielonogórskiej. W klasyfikacji GUS podmioty gospodarcze są to osoby prawne, jednostki
organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą.
Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej według podregionów i powiatów
Stan w dniu 31 XII
Rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Podregion zielonogórski 63019 63032 60126 59342 62184 61305
W tym powiaty:
Krośnieński 6058 5836 5447 5220 5481 5353
Nowosolski 6462 6481 6442 6536 6876 6722
Świebodziński 6483 6503 5619 5415 5661 5413
Wschowski 3037 3050 3049 3096 3283 3281
Zielonogórski 7515 7527 7285 7546 8100 8271
Żagański 7760 7809 7499 7079 7301 7154
Żarski 10279 10329 9179 9006 9440 9111
Zielona Góra 15425 15497 15606 15444 16042 16000 Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze
Tabela 1 nie ukazuje struktury podmiotów gospodarczych, jedynie ich liczbę. Jest jednak rzeczą
powszechnie znaną, że w regionie brakuje dużych podmiotów gospodarczych. Generalnie daje się
zauważyć wzrost aktywności gospodarczej po spadku, który nastąpił w roku 2009. W
poszczególnych powiatach sytuacja jednak jest zróżnicowana.
Analizy dotyczące struktury podmiotów gospodarczych zawarte są w opracowaniu powstałym
przy okazji prac nad Strategią Rozwoju Polski Zachodniej1. Można tam zauważyć, że na
interesującym nas obszarze Aglomeracji Zielonogórskiej, gminy: Kolsko, Nowa Sól, Zbąszynek i
Kargowa charakteryzuje szczególnie wysoki (powyżej 30% ogółu firm) udział podmiotów
działających w sektorze przemysłu i budownictwa.
Najwięcej firm na obszarze projektowanej aglomeracji działa w sektorze usługowym.
Szczególnie duży udział tego typu firm (powyżej 75% podmiotów w gminie) występuje w gminach
miejskich i miejsko-wiejskich: Łęknica, Gubin, Żary, Zielona Góra, Żagań, Krosno Odrzańskie,
Nowa Sól, Kożuchów, Świebodzin, Lubsko, Gozdnica, ale w tej grupie występują również gminy
wiejskie takie, jak: Tuplice i Trzebiel.
1 T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011
Najmniej liczna grupa podmiotów gospodarczych w województwie działa w sektorze
rolniczym. Ich większa koncentracja (powyżej 10% podmiotów działających w gminie) występuje
jedynie w gminach: Maszewo, Niegosławice, Trzebiechów, Brody, Bytnica, Bobrowice, Brzeźnica,
Wymiarki, Bojadła, Torzym, Przewóz, Lipinki Łużyckie, Gubin.
Jeżeli chodzi o ludność opisywanego obszaru (tabela 2), to dominują tendencje spadkowe z
wyjątkiem powiatów wschowskiego i zielonogórskiego. Ponadto, poza tabelą, należy zauważyć, że
region cechuje się niską, przeciętną gęstością zaludnienia, co przy jednoczesnym wyższym od
średnio krajowego wskaźniku urbanizacji oznacza bardzo niską gęstość zaludnienia na wsi.
Tabela 2. Ludność w tysiącach osób
Rok 2000 2005 2010
Podregion
zielonogórski
629,1 627,6 627,7
W tym powiaty:
Krośnieński 58,3 56,7 56,0
Nowosolski 87,1 86,8 87,0
Świebodziński 56,2 56,0 56,0
Wschowski 38,4 39,0 39,2
Zielonogórski 87,3 89,4 92,2
Żagański 83,3 82,4 81,4
Żarski 100,4 99,0 98,3
Zielona Góra 118,1 118,2 117,7 Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze
Pod względem udziału ludności w wieku produkcyjnym, analizowany obszar ciągle jeszcze
zajmuje wysoką pozycję w skali całego kraju. Związany z tym wskaźnik obciążenia
demograficznego jest relatywnie niski. Pozytywnie zatem należy oceniać ilościowe zasoby siły
roboczej podregionu zielonogórskiego. Jednak zarówno wskaźnik aktywności zawodowej ludności,
jak i wskaźnik zatrudnienia lokują stosunkowo nisko analizowany obszar w strukturze regionalnej
kraju. Dotyczy to, niestety, również zmian tych wskaźników w ostatnich latach.
Tabela 3 zawiera dane dotyczące zatrudnienia wynagrodzenia i bezrobocia na obszarze
podregionu zielonogórskiego w roku 2010.
Tabela 3. Zatrudnienie, wynagrodzenia i bezrobocie w 2010 roku. Przeciętne zatrudnienie Przeciętne wynagrodzenie Bezrobocie Stopa bezrobocia
Podregion zielonogórski 112073 2915,07 37826 16,2
W tym powiaty:
Krośnieński 6634 2799,25 4580 24,6
Nowosolski 12171 2804,18 7497 25,7
Świebodziński 12354 2640,20 2100 8,8
Wschowski 6097 2625,94 2246 16,4
Zielonogórski 12546 2895,29 4213 13,9
Żagański 9621 2560,00 6686 27,9
Żarski 15167 3084,63 5975 17,4
Zielona Góra 37483 3138,35 4529 7,7
Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze
Widać bardzo duże zróżnicowanie poziomu bezrobocia wśród poszczególnych powiatów
wchodzących w skład przewidywanej aglomeracji. Istotna jest, oczywiście, nie sama wielkość
zatrudnienia, ale efekty pracy osób funkcjonujących w gospodarce. Najczęściej stosowanym
miernikiem produktywności pracy jest wartość dodana brutto (WDB) i jej modyfikacja – wartość
dodana brutto na jednego zatrudnionego. Wartość dodana brutto, w tym kontekście, jest to wartość
wszystkich produktów i usług finalnych wytworzonych w danym roku przez wszystkie podmioty
gospodarki narodowej danego regionu. Można to porównywać z analogiczną wartością dla całego
kraju.
Generalnie udział całego województwa lubuskiego w tworzeniu wartości dodanej brutto należy
do najniższych w kraju. W roku 2008 było to 2,3% WDB wytworzonej w całej Polsce. Około
61,7% tej wartości jest wytwarzane przez podregion zielonogórski, reszta przypada na podregion
gorzowski (38,3%). Jeżeli zastosujemy wskaźnik WDB przeliczonej na 1 pracującego, to średnia
krajowa wynosiła w 2008 roku 79 tysięcy złotych. Województwo lubuskie, ze swoim wynikiem 77
tysięcy złotych na zatrudnionego, lokowało się poniżej średniej krajowej na siódmym miejscu w
Polsce. Podregion lubuski będący planowanym obszarem działania Stowarzyszenia Aglomeracja
Zielonogórska wypada na tym tle nieco korzystniej. Wskaźnik ten wynosi 78 tysięcy złotych na
zatrudnionego. Jest to wprawdzie lepiej niż w podregionie gorzowskim (72,5 tys. zł), ale nadal
poniżej średniej krajowej2. Uwzględniwszy liczebność i strukturę podmiotów gospodarki
narodowej, a także panujące tendencje w tym względzie, wyrazić można obawy o poziom
konkurencyjności bazy ekonomicznej podregionu.
3. Charakterystyka potencjału rozwojowego powiatów
Aby ocenić możliwości rozwoju poszczególnych powiatów z obszaru działania Aglomeracji
Zielonogórskiej warto sięgnąć do materiału wytworzonego przez uczestników warsztatów
organizowanych na zlecenie lubuskiego urzędu marszałkowskiego. Warsztaty powiatowe
realizowane były w 2011 roku w ramach projektu „Przeprowadzenie średniookresowej oceny
oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego (SRWL) na rozwój województwa
lubuskiego oraz opracowanie projektu aktualizacji SRWL”.
Głównym celem warsztatów powiatowych było zidentyfikowanie potrzeb rozwojowych
poszczególnych części województwa lubuskiego w kontekście rozwoju całego regionu. Zebrani na
warsztatach lokalni liderzy mieli, między innymi, wskazać na atuty rozwojowe tkwiące w ich
powiecie. Z założenia, w warsztatach mieli uczestniczyć przedstawiciele władz samorządowych
2 Wykorzystano dane z: T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.
Opracowanie to zostało zrealizowane w związku z przygotowaniami do stworzenia Strategii Rozwoju Polski
Zachodniej.
powiatu i gmin wchodzących w skład powiatu, przedstawiciele lokalnego sektora gospodarczego,
społecznego oraz lokalnych mediów3.
Wyrażona przez nich w 2011 roku opinia jest zatem miarodajna i należy sądzić, że nadal
aktualna. Można ją zatem wykorzystać, tym bardziej, że wielu z uczestników owych warsztatów
uczestnicy obecnie aktywnie w tworzeniu Aglomeracji Zielonogórskiej.
Powiat krośnieński
W przypadku tego powiatu uczestnicy warsztatów wskazali na następujące cechy sprzyjające
rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- położenie umożliwiające aktywną współpracę transgraniczną;
- zasoby surowcowe powiatu: drewno, materiały wykorzystywane w budownictwie (m.in.
żwiry), węgiel brunatny, wody geotermalne;
- potencjał do produkcji energii odnawialnej (energia wiatrowa, biomasa – wykorzystanie lasów
oraz łąk);
- funkcjonujące strefy aktywności gospodarczej na terenie powiatu (Gubin) jako pozytywny
sygnał dla innych inwestorów;
- duży wskaźnik lesistości w powiecie – potencjał rozwoju gospodarczego (surowiec), a poprzez
to bodziec do tworzenia nowych miejsc pracy;
- duża powierzchnia cennych przyrodniczo obszarów chronionych na terenie powiatu – atut dla
rozwoju turystyki i rekreacji, a także atrakcyjne warunki dla nowego osadnictwa;
- atrakcja turystyczna w postaci rzek przepływających przez teren powiatu (Odra, Nysa
Łużycka, Bóbr, Lubsza), dużej ilości jezior i lasów.
Powiat nowosolski
Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- zewnętrzna dostępność komunikacyjna powiatu;
- optymalna odległość do dużych ośrodków gospodarczych i naukowych (Wrocław, Poznań);
- bliskość granicy (Brandenburgia) sprzyjająca wymianie doświadczeń i pozyskiwaniu
inwestorów;
- uzbrojone tereny inwestycyjne przygotowane do zagospodarowania;
- Specjalna Strefa Ekonomiczna w Nowej Soli, strefa miejska (Park Interior);
- dobrze rozwinięta przedsiębiorczość w zakresie usług i handlu;
- wysoki poziom obsługi inwestorów;
- wysoka organizacja sektora pracodawców i dobra współpraca pomiędzy jednostkami
samorządu terytorialnego a biznesem;
3 Materiały z warsztatów są zawarte w opracowaniu: Lubuska Mapa Potrzeb i Aspiracji, Fundacja Rozwoju Demokracji
Lokalnej, Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji, Kraków 2011. (opracowanie dostępne na stronie
internetowej Urzędu Marszałkowskiego w Zielonej Górze)
- wysoka dynamika rozwoju gospodarczego, stymulowana głównie przez miasto Nową Sól;
- zasoby ludzkie z tradycjami przemysłowymi – niskie koszty pracy;
- walory turystyczne i przyrodnicze powiatu jako dobre uzupełnienie sektora przemysłu i usług
- duża lesistość, dorzecze Odry, obszary Natura 2000,
- walory dziedzictwa kulturowego (np. Kożuchów, Bytom Odrzański, Siedlisko – zamki,
układy urbanistyczne, kościoły, pałace);
- wysoki poziom lecznictwa szpitalnego i specjalistycznego;
- występujące pokłady soli na terenie powiatu – możliwość wykorzystania m.in. w zakresie
lokalizowania nieprzepuszczalnych zbiorników podziemnych;
- duże zasoby leśne – dostęp do surowca przemysłowego;
Powiat świebodziński
Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- korzystne położenie powiatu pod względem komunikacyjnym – skrzyżowanie szlaków
komunikacyjnych o kierunkach północ-południe i wschód-zachód:
- sąsiedztwo dużych aglomeracji miejskich – Poznań, Wrocław, Zielona Góra, Berlin;
- walory przyrodnicze powiatu – m.in. duży wskaźnik lesistości, unikatowy na skalę Europy
rezerwat nietoperzy, czyste i nieskażone środowisko naturalne;
- zachowane obiekty dziedzictwa kulturowego, w tym pozostałości Międzyrzeckiego Rejonu
Umocnionego;
- oferta kulturalna z terenu powiatu znana w Polsce i poza jej granicami – między innymi
festiwal Lubuskie Lato Filmowe w Łagowie;
- promocja Świebodzina i całego subregionu za sprawą figury Chrystusa Króla;
- korzystna sytuacja demograficzna w powiecie – dodatni przyrost naturalny;
- sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa – odpowiednie warunki klimatyczne i dobrze
rozwinięte doradztwo rolnicze;
Powiat wschowski
Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- wysoki potencjał dla rozwoju turystyki – walory naturalne (Pojezierze Sławskie, w tym jedno
z największych jezior w zachodniej części Polski) i kulturowe;
- walory środowiskowe – duża lesistość powiatu do wykorzystania pod kątem turystyki;
- atrakcyjne tereny dla nowego budownictwa mieszkaniowego (jednorodzinnego) – np. gmina
Sława;
- rozwinięty przemysł przetwórstwa rolno-spożywczego, specjalizacja subregionalna w zakresie
produkcji pieczarek i mięsa;
- korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa. Specjalizacja produkcji rolniczej i duża liczba
kooperantów dla tych specjalizacji;
- potencjał dla tworzenia klastrów przemysłowych (klaster mięsny);
- potencjał do rozwoju przemysłu drzewnego z racji posiadanych zasobów leśnych i
zainteresowania inwestorów;
- dobra dostępność przygotowanych i oferowanych terenów inwestycyjnych;
- stosunkowo korzystna struktura demograficzna powiatu;
Powiat zielonogórski ziemski i Zielona Góra-miasto na prawach powiatu
W tym przypadku wskazano na następujące cechy tworzące potencjał gospodarczy miasta i
powiatu:
- korzystne położenie – bliskość do granicy zachodniej i centralne położenie w województwie;
- „Lubuskie Trójmiasto” – duży potencjał ludnościowy i gospodarczy ośrodka;
- korzystne uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe w zakresie winiarstwa;
- Zielona Góra jako ośrodek nauki, kultury i sportu, z dużym potencjałem administracyjnym, a
także ważny ośrodek gospodarczy;
- istniejące tradycje gospodarcze, różnorodność sektora małych i średnich przedsiębiorstw;
- duża liczba podmiotów z sektora badań i innowacji prowadzących działalność na rzecz
dużych firm międzynarodowych;
- doświadczenie w zakresie współpracy z partnerami zagranicznymi (głównie z Niemiec);
- szeroka oferta edukacyjna, w tym istnienie ośrodków akademickich (Zielona Góra,
Sulechów); Lubuski Park Przemysłowo-Technologiczny;
- walory turystyczne i przyrodnicze powiatu (lesistość), szczególnie duży potencjał obszarów
wiejskich w tym zakresie;
- infrastruktura lotniska w Babimoście;
- wykorzystanie posiadanych na terenie powiatu rzek (Bóbr, Obrzyca) i jezior do celów
turystycznych i rekreacyjnych;
- oparcie oferty turystycznej powiatu o posiadane przezeń walory antropogeniczne (zabytki,
muzea itp.);
- duża, ciągle rozwijająca się oferta kulturalna, zwłaszcza w Zielonej Górze (teatr, kabareton,
Festiwal Piosenki Rosyjskiej, Winobranie;
- dobrze rozwinięta sieć placówek opieki medycznej;
- teren powiatu atrakcyjny pod względem nowego osadnictwa (bliskość do Zielonej Góry);
- dobrze funkcjonujący, rozwinięty rynek hodowców drobiu;
- duża liczba prężnie funkcjonujących organizacji pozarządowych;
Powiat żagański
Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- dobre położenie komunikacyjne zapewniane przez dostępność do dróg A18, DK12;
- dobre skomunikowanie z ważnymi ośrodkami miejskimi o znaczeniu ponadregionalnym i
regionalnym;
- własny transport zbiorowy – rozwinięta sieć MZK;
- współpraca transgraniczna na różnych szczeblach prowadzona przez różne podmioty;
- dostępność wolnych terenów mogących pełnić funkcję stref aktywności gospodarczej;
- rozwinięty system informacji gospodarczej;
- dostępność surowców naturalnych o dużym znaczeniu dla przemysłu budowlanego (żwiry,
piaski);
- duża powierzchnia terenów chronionych (parki krajobrazowe, obszary Natura2000) i cennych
przyrodniczo (Bory Dolnośląskie), stanowiących dobre warunki do rozwoju turystyki;
- duży udział lasów w ogólnej powierzchni powiatu, co przekłada się na możliwość ich
wykorzystania w turystyce i przemyśle;
- bliskość czterech miast: Żary, Żagań, Lubsko, Szprotawa – ośrodek o dużym potencjale
ludzkim i przemysłowym na południu województwa;
- funkcjonowanie towarowych gospodarstw rolnych;
- unikalne walory kulturowe – obiekty dziedzictwa historycznego itp.;
Powiat żarski
Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:
- położenie powiatu w strefie transgranicznej (bliskość Niemiec i Czech) i wynikające z niego
możliwości współpracy międzynarodowej na wielu płaszczyznach;
- dobra dostępność komunikacyjna – osie komunikacyjno-transportowe: droga Berlin-Wrocław
(A18), drogi krajowe nr 12, 27, rozwój komunikacji prywatnej;
- sąsiedztwo subregionalnych ośrodków miejskich (Lubsko-Żary-Żagań-Szprotawa)
stanowiących duży potencjał ludnościowy i gospodarczy w południowej części województwa;
- dobre połączenie z ośrodkiem regionalnym (Zielona Góra);
- silne tradycje przemysłowe w powiecie z powodzeniem kontynuowane do czasów obecnych,
różnorodność przemysłu, kultura i tradycje pracy wśród mieszkańców;
- wysoki stopień rozwoju niektórych branż przemysłu: drzewny, szklarski, tekstylny;
- wysoki stopień rozwoju przedsiębiorczości;
- atrakcyjne walory turystyczne powiatu, m.in. Park Mużakowski wpisany na listę UNESCO,
obiekty dziedzictwa kulturowego;
- duży współczynnik lesistości powiatu i wynikająca z niego możliwość wykorzystania lasów w
celach turystycznych i przemysłowych;
- dobra dostępność do usług edukacyjnych (szkoły publiczne i niepubliczne);
Ocena
Oczywiście, opisane powyżej atuty tworzące potencjał poszczególnych powiatów nie
wyczerpują dorobku wspomnianych warsztatów. Wskazywano na nich także na zagrożenia tkwiące
w bliższym czy dalszym otoczeniu powiatu. Oprócz tego dyskutowano także nad sposobami
wykorzystania posiadanych atutów rozwojowych.
Z punktu widzenia perspektyw rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej istotne będzie
przyjrzenie się atutom rozwojowym poszczególnych powiatów i wchodzących w ich skład gmin i
wyszukanie zarówno występujących licznie pozytywnych cech wspólnych jak i luk do wypełnienia.
Wyodrębnienie cech wspólnych pozwoli na podjęcie próby wykorzystania efektów polegających na
uzyskiwaniu zwielokrotnionych korzyści dzięki połączeniu części składowych w jedną całość.
Efekty osiąga się nieporównanie większe, niż gdyby każdy z podmiotów działał osobno.
4. Ważniejsze ośrodki miejskie aglomeracji4
Obecnie coraz większe znaczenie w rozwoju gospodarczym przypisuje się miastom, a polityka
miejska staje się samodzielną, wyodrębnioną częścią polityki regionalnej. Dlatego też w analizie
potencjału aglomeracji istotne będzie przyjrzenie się potencjałowi większych miastom na tym
terenie.
Zielona Góra
Naturalnym centrum powstającej aglomeracji ma być Zielona Góra. Liczyła ona na koniec
2011 roku około 120 tysięcy mieszkańców. Nie jest to zatem miasto duże, jednak jako jedna ze
stolic województwa posiada szereg instytucji o charakterze regionalnym, a nawet
ponadregionalnym. Wśród nich istotną rolę odgrywają instytucje kultury (teatry, filharmonia,
muzea, galerie wystawowe, stałe, cykliczne imprezy),
Ponadregionalne znaczenie ma Uniwersytet Zielonogórski utworzony 1 września 2001 roku z
połączenia Politechniki Zielonogórskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego.
Posiada on dziesięć wydziałów. Według danych z 2011 roku zatrudniał 913 nauczycieli
akademickich i kształcił prawie 16 tysięcy studentów na 41 kierunkach studiów. W Zielonej Górze
nie ma jednak dużych firm przemysłowych. Do największych należy: ADB Polska Sp. z o.o;
LUMEL S.A.; Nordis Chłodnie Polskie Sp. z o.o.; NOVITA S.A. oraz Poszukiwania Naftowe
Diament Sp. z o.o.
Przetwórstwo przemysłowe w Zielonej Górze charakteryzuje się dużą różnorodnością - od
produkcji spożywczej (NORDIS Chłodnie Polskie Sp. z o.o.) poprzez najnowocześniejsze
rozwiązania informatyczne - (oprogramowanie oraz serwis operatorów telewizji cyfrowej (ADB
Polska Sp. z o.o.), automatyki przemysłowej, m.in.: mierniki cyfrowe i analogowe, regulatory,
rejestratory LCD i papierowe, przetworniki, analizatory parametrów sieci (LUMEL S.A.) i
włókniny techniczne (NOVITA S.A.).
Z przyjętej przez rząd Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wynika, że
4 część informacji pochodzi z: T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.
Zielona Góra ma potencjał kreowania i rozprzestrzeniania procesów rozwojowych w tej części
kraju. Zielona Góra jest jednym z miast wojewódzkich (obok Białegostoku, Gorzowa
Wielkopolskiego, Kielc, Opola, Olsztyna, Rzeszowa), wokół których przewiduje się tworzenie
obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych, które w długim okresie mogą osiągnąć rangę
ośrodków metropolitalnych5.
Oczywiście, rangi Zielonej Góry w skali kraju, czy nawet zachodniej części Polski, nie należy
oceniać w sposób przesadny. Istnieją badania tzw. siły metropolitalnej miast. Wynika z nich, że
jeżeli za punkt odniesienia przyjmiemy Warszawę i zakres jej metropolitalności określimy na
100%, to metropolitalność Zielonej Góry wynosi 2,8% tej warszawskiej, a Gorzowa
Wielkopolskiego 2,1%. Z miast zachodniej Polski, Poznań został wyceniony na 17,1%, Wrocław
na 15,4%, Szczecin 5,9%, a Opole 3,2%6.
Nowa Sól, Żary, Żagań, Świebodzin
Drugą grupę ważną dla perspektyw powstającej aglomeracji tworzą cztery miasta: Nowa Sól,
Żary, Żagań, Świebodzin. Ich liczba ludności oscyluje w przedziale 20-40 tysięcy mieszkańców.
Największe z nich, Nowa Sól około (40 000 mieszkańców), jest ważnym ośrodkiem
gospodarczym województwa lubuskiego. Zlokalizowane są tu większe przedsiębiorstwa: Gedia
Poland Sp. z o.o., Funai Electric (Polska) oraz AB Foods Polska Sp. z o.o.. Nowa Sól jest miastem
z relatywnie dużym potencjałem zasobów pracy, rozwijającym się przemysłem, filią specjalnej
strefy ekonomicznej, będące jednocześnie ważnym węzłem transportowym. Wkrótce zostanie
ukończony Park Technologii i Logistyki Przemysłu Interior.
Nowa Sól leży na przedłużeniem głównej, gorzowsko-zielonogórskiej osi rozwoju
województwa. Łącznie z Zieloną Górą i Sulechowem tworzy „Lubuskie Trójmiasto”, czyli
subregionalny podukład podwyższonej koncentracji procesów społeczno-gospodarczych.
Porównywalnym ośrodkiem miejskim są Żary (około 40 tysięcy mieszkańców) – miasto z
bogatymi tradycjami przemysłowymi i rzemieślniczymi. Dużym zakładem przemysłowym w
mieście jest „Kronopol” sp. z o.o. działający w branży płyt wiórowych. Kolejnym ważnym
przedsiębiorstwem w Żarach jest Relpol SA.. Dzięki dogodnemu, przygranicznemu położeniu
miasto wykazuje dynamiczny rozwój, zajmując wysoką pozycję w rankingach atrakcyjności
inwestycyjnej.
Żagań (około 27 tysięcy) mieszkańców należy do zespołu miast z dobrze rozwiniętą
działalnością przemysłową. Nie ma tu, co prawda, dużych zakładów pracy, ale zlokalizowana jest
liczna grupa mniejszych przedsiębiorstw branży drzewnej, metalowej, włókienniczej, spożywczej,
materiałów budowlanych.
5 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa 2012.
6 Autorzy badań, metodologia i dokładne wyniki w: K. Heffner, Funkcje metropolitalne województw Polski
Zachodniej. Ekspertyza, Opole 2011.
Opracowanie to zostało zrealizowane w związku z przygotowaniami do stworzenia Strategii Rozwoju Polski
Zachodniej
Najmniejszym w omawianej grupie miast jest Świebodzin (około 22 tysiące mieszkańców), w
którym zlokalizowane jest większe przedsiębiorstwo branży samochodowej (Keiper Polska sp. z
o.o.. Z bardziej znanych firm wskazać trzeba Seco/Warwick SA, producenta pieców do obróbki
cieplnej metali. Ponadto silna jest tam branża produkcji rowerów (Sprick Rowery sp..z.o.o.) i mebli
tapicerowanych (Lubuska Fabryka Mebli S.A. – Świebodzin).
Sulechów, Zbąszynek, Babimost
Z punktu widzenia ważniejszych funkcji rozwojowych regionu wymienić trzeba również takie
ośrodki miejskie jak Sulechów liczący około 18 tysięcy mieszkańców. Stworzył on wraz z Zieloną
Górą oraz Nową Solą „Lubuskie Trójmiasto”, które było zaczynem Aglomeracji Zielonogórskiej.
Sulechów dość skutecznie wykorzystuje swoje położenie w nabierającym coraz większego
znaczenia ekonomicznego korytarza podwyższonej aktywności społeczno-gospodarczej. Korytarz
ten przebiega na linii Gorzów Wielkopolski-Zielona Góra-Nowa Sól.
Z kolei Zbąszynek (5 tysięcy mieszkańców) i Babimost (4 tysiące mieszkańców) mają też
perspektywiczny potencjał gospodarczy, chociażby z uwagi na największe w województwie
lubuskim zakłady przemysłu meblowego Swedwood Poland Sp. z o.o.,
W gminie Babimost zlokalizowany jest także, mający znaczenie dla rozwoju regionu port
lotniczy. Celowość jego funkcjonowania budzi w regionie wiele kontrowersji. Dlatego przy
tworzeniu strategii Aglomeracji Zielonogórskiej ważne byłoby jasne ukazanie jego roli i miejsca w
kontekście rozwoju regionu.
Oczywiście, na terenie projektowanej Aglomeracji Zielonogórskiej miast jest znacznie więcej,
jednak ich rozwój gospodarczy przebiega ze znacznymi nieraz perturbacjami związanymi z ogólną
sytuacją gospodarczą. Aglomeracja może być dla nich szansą na zdynamizowanie wzrostu
gospodarczego.
5. Sąsiedztwo Niemiec
Każde działanie zmierzające do osiągnięcia wysokiego tempa rozwoju gospodarczego na terenie
Aglomeracji Zielonogórskiej musi w jakimś stopniu uwzględniać kontekst niemiecki. Chociażby
dlatego, że zarówno w przypadku Polski, analizowanej jako całość jak i w skali regionu, Niemcy są
głównym odbiorcą towarów eksportowanych przez polską gospodarkę7.
Także w przypadku eksportu usług turystycznych, jest to w zasadzie monokultura oparta na
turystach niemieckich.
Szczególne znaczenie ma rynek niemiecki dla regionu lubuskiego. Od lat można zauważyć
znaczne większe uzależnienie gospodarki lubuskiej od kontaktów z Niemcami, niż w przypadku
7 Wiele informacji na ten temat jest zawartych w: Z. Mogiła, J. Zaleski, M. Zathey, Wykorzystanie przygranicznego
położenia terenów znajdujących się w zachodniej części Polski dla rozwoju społeczno-gospodarczego, (Ekspertyza
przygotowana na zamówienie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Rzeczypospolitej Polskiej w ramach prac nad
Strategią Rozwoju Polski Zachodniej), Wrocław 2011.
innych województw. Dzieje się tak pomimo obserwowanego od lat spadku dynamiki handlu
przygranicznego realizowanego w formie targowisk. Spadek ten wynika zarówno ze względów
ekonomicznych, jak i z wyludniania się obszarów przygranicznych po niemieckiej stronie granicy.
Niekorzystne procesy ludnościowe zachodzące we wschodnich landach Niemiec mogą w
dłuższej perspektywie czasowej tym bardziej oddziaływać niekorzystnie na rozwój handlu i usług
przygranicznych.
Na potencjał Aglomeracji Zielonogórskiej składa się także duże doświadczenie w kontaktach ze
stroną niemiecką zdobyte przez lata wzajemnych kontaktów. Doświadczenie to posiadają zarówno
działacze samorządowi jak i przedstawiciele sfer gospodarczych i naukowych. Jest to istotne
ponieważ to właśnie współpraca samorządów, gospodarki i nauki ma być kołem zamachowym
rozwoju aglomeracji, także w kontekście kontaktów transgranicznych.
Wymaga to dalszego rozwoju kontaktów. Najbliższym istotnym dla aglomeracji zielonogórskiej
ośrodkiem po stronie niemieckiej jest Cottbus. Miasto to leży w bezpośredniej bliskości podregionu
zielonogórskiego i już obecnie odgrywa ważną rolę w kontaktach z tym obszarem. Znaczenie
Cottbus dla Aglomeracji Zielonogórskiej będzie rosło. Wynika to chociażby z faktu, że strona
niemiecka przykłada wagę do rozwoju Cottbus, również jako ośrodka akademickiego, i w tym
obszarze będzie to ważny partner dla ośrodków akademickich aglomeracji.
Dla południowych obszarów projektowanej aglomeracji coraz większe znaczenie ma Drezno.
Wynika to z faktu stałej poprawy połączeń komunikacyjnych.
Najważniejszy, oczywiście, jest stale rosnący wpływ Berlina. Gospodarka Berlina rozwija się w
szybszym tempie niż gospodarka Niemiec i wciąga w swoją orbitę coraz odleglejsze obszary.
Dlatego też konieczne jest ułożenie odpowiednich relacji gospodarczych pomiędzy projektowaną
Aglomeracją Zielonogórską a Berlinem.
Od dawna, w licznych opracowaniach dotyczących przyszłej struktury społeczno-gospodarczej i
przestrzennej obszaru pogranicza polsko-niemieckiego, jako najważniejsze centrum wskazuje się
Berlin. Na razie jednak gospodarcza wymiana transgraniczna między Berlinem a jego wschodnimi
sąsiadami utrzymuje się na niezbyt wysokim poziomie. Berlin jest ciągle metropolią bardziej
zorientowaną na zachód – zarówno Niemiec jak i Europy. Jest to chyba kwestia odreagowania po
dziesiątkach lat istnienia muru berlińskiego.
6. Kapitał ludzki
Jakość kapitału ludzkiego nabiera coraz większego znaczenia dla rozwoju gospodarczego.
OECD definiuje kapitał ludzki jako „wiedzę, umiejętności, zdolności i inne przymioty jednostki
ludzkiej, które są istotne w aktywności ekonomicznej”. Jednym z istotnych elementów kapitału
ludzkiego jest zatem poziom wykształcenia.
Z badań przeprowadzonych przez autorów Raportu Regionalnego8 wynika, że odsetek ludności
z wykształceniem wyższym należy w województwie lubuskim do najniższych w kraju, natomiast
odsetek z wykształceniem średnim lokuje województwo raczej w grupie polskich regionów o lepiej
wykształconej ludności. Na południu województwa, w zasięgu działania aglomeracji, sytuacja
wygląda lepiej, ze względu na dłuższe tradycje akademickie Zielonej Góry. Nie zmienia to jednak
faktu, że województwo lubuskie należy do regionów najsłabiej rozwiniętych pod względem
szkolnictwa wyższego. Dotyczy to parametrów związanych z liczbą studentów (najniższa w kraju
liczba studentów w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców) i pracowników naukowo dydaktycznych, a
zwłaszcza z niepokojącymi trendami w tym zakresie. Jest to jednym z powodów słabego rozwoju
innowacyjnej gospodarki w regionie.
Nakłada się na to brak regionalnej bazy badawczo-rozwojowej. Jak podaje J. Szlachta9,
niskie wydatki na badania i rozwój powodują, że województwo lubuskie zajmuje pod tym
względem przedostatnie miejsce wśród regionów całej Unii Europejskiej (z udziałem 0,09%
PKB na badania)!!! Wskazuje to, że problem jest głębszy niż się wydaje na pierwszy rzut oka.
Potwierdzają to dane Eurostatu. Według nich nakłady na działalność badawczo-rozwojową w
przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim, w 2007 roku, wynosiły zaledwie
3,2 euro. Jest to niski wynik w porównaniu ze średnią krajową dla Polski (14 euro) oraz sytuacją w
sąsiednich województwach: dolnośląskie (13,3 euro) i wielkopolskie (14,4 euro). Aby zrozumieć
skalę opóźnienia można porównać to do dwóch sąsiadujących z Lubuskiem landów niemieckich. W
tym samym roku w Brandenburgii na działania z zakresu B+R wydawano 67,5 euro na mieszkańca,
a w Saksonii aż 293,2 euro10
.
W tym samym 2007 roku województwo lubuskie zajmowało pierwsze miejsce w Polsce w
następujących niechlubnych klasyfikacjach11
:
- najniższe nakłady na działalność innowacyjną na jednego zatrudnionego;
- najniższe wydatki na działalność innowacyjną wśród przedsiębiorstw przemysłowych;
- najniższy udział badań podstawowych w badaniach ogółem;
- najniższy udział środków budżetowych w finansowaniu badań i rozwoju;
- najniższe zaawansowanie technologiczne produkcji.
Od tamtego czasu nastąpił oczywiście pewien postęp. Jednak dystans dzielący obszar
8 T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.
Opracowanie to zostało zrealizowane w związku z przygotowaniami do stworzenia Strategii Rozwoju Polski
Zachodniej. 9 J. Szlachta, Polska Zachodnia w kontekście programowych uwarunkowań zewnętrznych, Polska Zachodnia w
kontekście Strategii Unii Europejskiej Europa 2020, V Raportu na temat spójności gospodarczej, społecznej i
terytorialnej, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 oraz KSRR 2010-2020. Regiony, miasta, obszary
wiejskie. Ekspertyza, Warszawa 2011. 10
Informacje pochodzą z: Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020. Załączniki do projektu, Zielona Góra
2012. 11
Informacje pochodzą z: Rozwój Regionalny w Polsce. Raport 2009, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
Warszawa 2009.
aglomeracji od bardziej innowacyjnych regionów kraju jest na tyle duży, że jego nadrobienie nie
będzie ani łatwe, ani szybkie. Jedyne rozwiązanie, jakie jest do przyjęcia w Aglomeracji
Zielonogórskiej, to szybka ucieczka do przodu.
Obiektywnie należy jednak stwierdzić, że w podregionie zielonogórskim działają mimo
wszystko dwie innowacyjne firmy, znane nie tylko na polskim rynku. Są to LfC Sp. z o.o.
Centrum Badawczo-Rozwojowe oraz Advanced Digital Broadcast Polska Sp. z o. o. Obie mieszczą
się w Zielonej Górze. Oprócz tego można zauważyć nowe inicjatywy dotyczące powoływania firm
B+R. W tym celu niezbędny jest jednak rozwój zarówno Lubuskiego Parku Przemysłowo-
Technologicznego w Nowym Kisielinie jak i Parku Technologii i Logistyki Przemysłu Interior w
Nowej Soli. Jest to ważne, albowiem rozwój sektora B+R poprawi niewątpliwie jakość kapitału
ludzkiego na obszarze aglomeracji. Poprawi to także innowacyjny wizerunek gospodarki
podregionu zielonogórskiego.
Jednym z czynników świadczących o kondycji kapitału ludzkiego jest poziom życia. W tym
kontekście niekorzystny jest fakt, że województwo lubuskie zajęło trzecie miejsce w kraju pod
względem liczby osób korzystających z pomocy społecznej. Stało się tak pomimo, że liczba takich
osób spadła z blisko 100 tysięcy, w roku 2000, do 71,4 tys. osób, w roku 2010. Na terenie
podregionu zielonogórskiego sytuacja zapewne nie jest lepsza niż w skali całego regionu
lubuskiego.
7. Wnioski praktyczne
Wykorzystywanie tzw. środków zewnętrznych, np. w postaci programów Unii Europejskiej,
jest jednym z narzędzi stymulowania rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej. Narzędzie to oparte jest
jednak o spory margines ryzyka związanego nie tylko ze skalą pieniędzy przeznaczanych przez
„Brukselę” w kolejnych cyklach budżetowania na regionalny rozwój, ale także od swoistych mód w
definiowaniu głównych priorytetów finansowego wsparcia. Z tego tez powodu, nie lekceważąc
szans związanych z unijnym wsparciem, wręcz nakazem chwili staje się zbudowanie zrębów
aglomeracyjnej polityki skierowanej przede wszystkim na skuteczne wykorzystanie wewnętrznych
zasób i możliwości.
Patrząc z powyższego punktu widzenia, pierwszoplanowym celem powinno być opracowanie
strategicznej (długofalowej) polityki powstrzymywania „wypływów” finansowych poza obszar
aglomeracji we wszystkich tych obszarach, na które gminy aglomeracji posiadają rzeczywisty, a nie
tylko deklaratywny wpływ. Innymi słowy, chodzi o podjęcie działań zdolnych skutecznie
przeciwstawić się najgroźniejszemu dziś zjawisku, w postaci braku kontroli nad skalą i strukturą
przepływów finansowych, de facto wypłukujących gospodarczą przestrzeń Aglomeracji
Zielonogórskiej z trudnych do oszacowania, choć zapewne bardzo istotnych sum pieniędzy.
Pierwsze symptomy takiego podejścia do problemu już się pojawiły w 2012 r. w postaci grupowych
zakupów energii elektrycznej, dzięki uwolnieniu cen energii elektrycznej dla odbiorców
instytucjonalnych. Tylko samo miasto Zielona Góra, dzięki temu nowemu podejściu do
zaopatrzenia w prąd zależnych od siebie instytucji, zaoszczędziło ponad 1 mln zł. Proszę sobie
wyobrazić jakie sumy mogłyby pozostać w aglomeracyjnych samorządach, gdyby do mechanizmu
grupowego zakupu udałoby się zamówić wszystkie gminy aglomeracji.
Kolejnym krokiem zmierzającym do przejęcia kontroli nad strumieniem wpływu pieniądza z
aglomeracji powinno być – w naszym przekonaniu – założenie przez gminy aglomeracyjne
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Towarzystwo to, po okrzepnięciu i skumulowaniu
niezbędnych zasobów kapitałowych, mogłoby rozszerzyć swoją ofertę ubezpieczeniową dla
wszystkich firm i mieszkańców całego podregionu zielonogórskiego. Zwieńczeniem tego
naturalnego procesu powinno być założenie własnego banku regionalnego – narzędzie
niezależności finansowej aglomeracji (czytaj: niezależności inwestycyjnej).
Przygotował:
zespół
Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój