i predavanje -...
TRANSCRIPT
I PREDAVANJE
Prof. dr Jugoslav Jovičić Doc.dr Stevan Petković
Predmet ekonomije javnog sektora
Ekonomija javnog sektora je disciplina koja
proučava probleme i rješenja optimalnog
načina zadovoljavanja potreba za javnim
uslugama.
Ekonomija javnog sektora je naučna disciplina
koja izučava elemente, odnose, instrumente,
ciljeve i učinke prikupljanja javnih prihoda,
njihove raspodjele i njihova trošenja (rashoda).
Postoje tri osnovne ekonomske funkcije javnog
sektora:
korektivna funkcija tržištu i tržišnim zakonitostima
maksimizacija ekonomskih parametara iz okvira ukupnog skupa javnog interesa (obrazovanje, zdravstvo, nauka, umjetnost, stanovanje , odbrana, policija, pravosuđe, centralna banka, javne nabavke, itd.)
unapređenje socijalnih aspekata funkcionisanja i razvoja jednog društva, uz stvaranje pretpostavki za humanizaciju odnosa među ljudima, slobodno vrijeme i sl.
EKONOMIJA JAVNOG SEKTORA
Ekonomija javnog sektora se bavi:
izborom između javnog i privatnog sektora,
izborom u okviru samog javnog sektora.
Ona nastoji da odgovori na pitanja:
Šta će se proizvoditi?
Kako će se proizvoditi?
Za koga će se proizvoditi?
5/16/2017
4
ŠTA PROIZVODITI?
S obzirom da su resursi ograničeni, neophodno je za dati nivo resursa donijeti odluku šta će se proizvoditi - problem alokacije resursa.
Koliko resursa namijeniti za proizvodnju javnih dobara (odbrana, putevi, zdravstvo i sl.)?
Koliko resursa namijeniti za proizvodnju privatnih dobara (auto, televizor, kuća)?
Različite količine privatnih i javnih dobara koji se mogu proizvesti uz postojeću tehnologiju i resurse pokazuje kriva proizvodnih mogućnosti.
5/16/2017
5
KRIVA PROIZVODNIH MOGUĆNOSTI 5/16/2017
6
Privatna
dobra
Javna dobra
N
M
Kriva
proizvodnih
mogućnosti E
F
Ako se troši više na javna dobra (npr. nacionalnu odbranu) smanjiće se
sredstva za finansiranje privatnih dobara.
KAKO ĆE SE PROIZVODITI?
Da li će se proizvodnja obaviti u privatnom ili u javnom sektoru?
Da li će se koristiti više kapitala, a manje radne snage? (porezi na zarade)
Da li će se koristiti tehnologije koje racionalno koriste energiju?
Drţava preko drţavne politike utiče na način na koji firme proizvode dobra (zakoni o zaštiti ţivotne sredine, porezi na zarade).
5/16/2017
7
ZA KOGA PROIZVODITI?
• Drţava donosi odluke vezane za oporezivanje ili
programe socijalne pomoći, a time utiče i na to
koliki će prihod ljudi moći da troše.
• Drţava donosi odluke koja javna dobra treba
proizvesti.
• Moć prinude – nema dobrovoljnosti (bitna je
nivelacija između potreba i mogućnosti)
• Prikupljanje sredstava u budţet – porezi, prihodi
od poslovne djelatnosti javnog sektora...
5/16/2017
8
POZITIVNA I NORMATIVNA EKONOMIJA
Za analizu javnog sektora potrebno je razlikovati:
pozitivnu i
normativnu ekonomiju.
Pozitivna ekonomija proučava javni sektor tako što razmatra obim drţavne aktivnosti i posljedice različitih drţavnih politika. Ona se bavi onim što jeste, tj. objašnjava način funkcionisanja privrede.
5/16/2017
9
POZITIVNA I NORMATIVNA EKONOMIJA
Normativna ekonomija pokušava da ocijeni
različite politike koje se mogu primjeniti.
Ona se bavi procjenom poţeljnosti različitih
politika i mjera, tj. ona proučava ono što treba
da bude.
5/16/2017
10
Aktivnosti drţave u trţišnim ekonomijama mogu
se razvrstati u pet kategorija :
Uspostavljanje pravnog sistema,
Proizvodnja dobara i usluga,
Regulisanje i subvencionisanje privatne
proizvodnje,
Nabavka dobara i usluga, i
Preraspodjela nacionalnog dohotka.
Uzroci jaĉanja javnog sektora u savremenim
trţišnim ekonomijama su :
Krizni periodi, recesije i prelazak na ratnu privredu- javni sektor i drţavni intervencionizam su naglo ojačali u toku Prvog i Drugog svjetskog rata. Veliki javni sektor je u zemljama Zapadne Evrope stvoren nacionalizacijom, konfiskacijom i drţavnim investicijama.
Nivo ekonomsko-tehnološke razvijenosti i tehnološki progres- ulaganje u propulzivne sektore privrede nosi sa sobom veliki rizik sa stanovišta profita, pa je javni sektor postao glavni investitor u pojedinim oblastima: biotehnologija, fundamentalna istraţivanja, geološka istraţivanja, informatika, nuklearne tehnologije.
Koncept drţave blagostanja i umnoţavanje socijalnih funkcija drţave kao i jačanje drţave u sferi strukturnog prilagođavanja i regionalnog razvoja. Veličina javnog sektora u savremenim drţavnim ekonomijama nam govori da njegove performanse imaju direktni uticaj na performanse privrede u cjelini.
Veliĉina javnog sektora u savremenim
industrijskim zemljama
Veličina javnog sektora u savremenim industrijskim zemljama se mjeri kao odnos tekućih (godišnjih) javnih rashoda i bruto domaćeg proizvoda. Postoje i dodatni kriterijumi mjerenja veličine i kvaliteta javnog sektora poput: broja zaposlenih u javnom sektoru, udjela javnih preduzeća u BDP, vidova drţavne regulacije...
Savremene privrede su mješovitog karaktera sa velikim resursima koji su na raspolaganju javnom sektoru. Javni sektor u industrijalizovanim zemljama je koncentrisan u baznim oblastima i segmentima privrede nerentabilnim za privatnu inicijativu. U prosjeku se za drţavne aktivnosti izdvaja između 30% i 55% BDP-a industrijalizovanih drţava.
Teorijsko metodološka analiza efikasnosti u javnom sektoru
Analiza efikasnosti javnog sektora i njegove međunarodne
komparacije nije jednostavna zbog sloţenosti mjerenja,
kvaliteta podataka i različitih definicija javnog sektora.
Kada se mjeri efikasnost javnog sektora bitno je napraviti
razliku između rezultata i samog proizvoda . Rezultat
predstavlja kvalitet pruţenih javnih usluga, dok proizvod javnog
sektora predstavlja obim pruţenih javnih usluga. Rezultati
javnog sektora ne moraju da se preklapaju sa proizvodom
javnog sektora. Rezultati javnog sektora su kvalitativnog izraza,
dok je proizvod javnog sektora kvantitativnog izraza.
U analizi javnog sektora najviše se koriste metodologije koje
primjenjuju Međunarodni monetarni fond (MMF), Ujedinjene
nacije (UN), Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj
(OECD) te Međunarodna organizacija rada (ILO).
Statistika drţavnih finansija MMF-a (GFS- Government Financial
Statistics) u okviru javnog sektora razlikuje opštu drţavu i javna
preduzeća.
Opšta drţava obuhvata sve jedinice kojima je primarna uloga
izvršavanje drţavnih funkcija i provođenje javnih politika
pruţanjem netrţišnih usluga i preraspodjelom dohotka od
imovine, koje se najčešće finansiraju fiskalnim i parafiskalnim
nametima poput poreza i doprinosa.
Prema priručniku MMF-a "javna preduzeća su sve cjeline u
drţavnom vlasništvu i/ili pod drţavnom kontrolom koja prodaju
industrijska ili komercijalna dobra i usluge širokoj javnosti, a
formirane su kao korporacije."
Da bi se korporacija definisala kao javno preduzeće, trebalo bi da
posjeduje elemente javnosti :
1. Najvaţnije poslovne odluke donosi drţava kao
vlasnik trajnog kapitala (putem neke svoje agencije ili
upravnih odbora u kojima sjede drţavni predstavnici),
2. Dobit, odnosno gubici poslovanja mehanizmom
drţavnog budţeta alociraju se na cijelu zajednicu, i
3. Javno preduzeće je odgovorno za svoje poslovanje
parlamentu kao krajnjem zaštitniku javnog interesa.
Pored elemenata javnosti javno preduzeće bi trebalo da
posjeduje i sledeće elemente trţišnosti (IMF, 2001.):
a) Očekuje se da javno preduzeće bude finansijski zdravo u dugom roku i da bude podvrgnuto stalnoj trţišnoj provjeri, i
b) Cijene koje javno preduzeće naplaćuje trebalo bi da budu zasnovane na troškovima poslovanja.
Upravo ova dva kriterijuma razlikuju javno preduzeće od ostalih javnih djelatnosti (obrazovanje, zdravstvo, sudstvo). Postojanje javnih preduzeća se opravdava trţišnim neuspjesima, zbog čega je neophodna drţavna regulacija u proizvodnji javnog dobra. Zbog toga se javna preduzeća osnivaju u komunalnim uslugama (proizvodnja električne energije, komunikacije, transportne usluge, snabdijevanje gasom i vodom), prirodnih monopola i proizvodnji javnih dobara, ali se pojavljuju i u drugim oblastima kako bi drţava uticala na zaposlenost, štednju i investicije.
Modeli javnog sektora u razvijenim zemljama
Modele javnog sektora koji su nastali iz potrebe za
transformacijom javnog sektora moţemo grubo klasifikovati u
tri grupe :
Vestminsterski ( britanski) model
Američki model, i
Nordijski model.
Sva tri modela reforme javnog sektora podrazumjevaju
smanjivanje nadleţnosti vlasti, smanjenje veličine javnog
sektora i trţišnu orijentaciju.
Vestminsterski model
Vestminsterski model transformacije javnog sektora je sproveden u Velikoj Britaniji i na Novom Zelandu. Osnovne karakteristike ovog modela su:
Privatizacija poslova javnog sektora
Uklanjanje administrativnih prepreka u pruţanju javnih usluga,
Decentralizacija, i
Orijentisanost na rezultate.
Ameriĉki model
Karakteristike ovog modela su:
decentralizacija,
jačanje lokalnih organa vlasti,
pad cijena javnih usluga, smanjenje broja
zaposlenih u administraciji,
kreativnost i uštede (smanjeni su javni rashodi
za 8%).
Nordijski model
Nordijski model transformacije javnog sektora predstavlja
hibridni model i sadrţi dobre strane američkog i britanskog
modela, prilagođenog specifičnostima skandinavskih društava,
kao sistemima razvijenih drţava blagostanja.
Osnovne karakteristike ovog modela su:
podizanje stručnosti zaposlenih,
uvođenje evaluacije, timskog rada,
nagrađivanje prema radu,
podsticanje kreativnosti, inovativnosti, mjerenjem efikasnosti i
efektivnosti.
Veberov model kao poseban
Iako nije naveden Veberov model javne uprave se zasniva na analizi javnog sektora kao racionalnog aparata drţave u kojem rade profesionalci.
Načela na kojima je utemeljen javni sektor su:
zadovoljstvo lidera,
hijerarhija,
individualizam,
rad uprave na osnovu jasnih pravnih dokumenata,
direktna kontrola, subordinacija,
profesionalne kvalifikacije,
plata i penziona prava, te mogućnost unapređenja unutar organizacije.
Veberov model se naziva i birokratski model javne uprave.
DRŢAVA VERSUS TRŢIŠTE
Nedopustiva je, kako apsolutizacija trţišta, tako i prenaglašavanje uloge drţave, pa je u skladu sa tim alternativa "trţište versus drţava" pogodna samo u akademskom smislu, ali je daleko od realnosti i ne odraţava bogatstvo oblika ekonomskog ţivota.
Oba alokativna i koordinaciona mehanizma (i drţava i trţište) su poslednjih decenija dvadesetog vijeka značajno evoluirala.
5/16/2017
23
SAVREMENO TRŢIŠTE
Savremeno trţište pored uobičajenih trţišnih parametara (cijene roba i faktora proizvodnje i slično) obuhvata još i moderne trţišne institucije (razvijen bankarski i finansijski sistem, modernu trgovinsku mreţu), modernu trţišnu infrastrukturu (saobraćajne i ostale kombinacije, velike i fleksibilne skladišne prostore) i najzad, razvijen pravni sistem koji garantuje punu sigurnost poslovanja i ulaganja domaćih i stranih učesnika.
5/16/2017
24
ISTORIJSKA ULOGA DRŢAVE (1)
Kroz istoriju odredjena uloga drţave u privrednom ţivotu nikada nije bila sporna, medjutim neslaganja postoje oko kvantiteta i kvaliteta (oblasti dejstva, mjere, instrumenti) njene uloge.
Uglavnom su se kroz istoriju naizmjenično smjenjivala zalaganja za što većom drţavnom intervencijom sa idejama "laissez faire-laissez-passer".
5/16/2017
25
ISTORIJSKA ULOGA DRŢAVE (2)
Sve do Prvog svjetskog rata dominantna uloga drţave je bila uloga "noćnog čuvara" - odbrana, očuvanje zakona, reda, nacionalne valute.
Prvi svjetski rat je uveo drţavu na velika vrata u privredu, u oporezivanje, u mobilizaciju svih resursa.
Poslije završetka rata, drţava se trudila da se vrati na raniji nivo.
1929. godine Velika ekonomska kriza nije iz korjena promjenila samo ekonomsku stvarnost, već i ekonomsku teoriju.
Nastaje teorija nesavršene konkurencije i teorija monopola, kojima se ekonomska teorija pribliţava privrednoj realnosti.
5/16/2017
26
ISTORIJSKA ULOGA DRŢAVE (3)
U periodu poslije Velike ekonomske krize i Drugog svjetskog rata, došlo se do zaključka da se mora radikalno reorganizovati kako društvo u cjelini, tako i djelatnosti drţave koja bi afirmisala drţavu kao aktivnog učesnika u ekonomskom i socijalnom ţivotu sa novim i brojnim repertoarom instrumenata intervencije, čime su pristalice koncepcije "drţave blagostanja" nadmoćno savladale pristalice liberalističkih koncepcija drţave "noćnog čuvara".
Kao tipični predstavnici "drţave blagostanja" u Evropi se mogu navesti skandinavske zemlje, Francuska, Nemačka, Velika Britanija, Austrija i Holandija.
5/16/2017
27
SAVREMENA ULOGA DRŢAVE
Postoje brojne uloge koje drţava preuzima na sebe, sve se ne mogu ni pobrojati, ali se mogu istaći najvaţnije:
ona aktivno učestvuje u svim segmentima ekonomske politike,
politike cijena,
zarada,
deviznog kursa,
ekonomskih odnosa sa inostranstvom,
definiše pravila ponašanja na trţištu roba, usluga, radne snage, kapitala, novca, deviznom trţištu,
kreira socijalnu politiku i drugo.
5/16/2017
28
REGULATORNA REFORMA
Takozvana ekonomska kontrarevolucija (u
odnosu na kejnzijansku revoluciju) potpuno
povlači drţavu iz privrede, smanjuje budţetske
prihode, smanjuje javne rashode i demontira
socijalnu drţavu.
Promjenjena uloga drţave u privrednom ţivotu
80-ih godina nazvana je "regulatornom
reformom".
5/16/2017
29
ZAGOVORNICI TRŢIŠTA (1)
Zagovornici trţišta se dijele na one koji apsolutizuju trţište kao kreatora maksimalne količine bogatstva i slobode i na one koji su realističniji i smatraju da trţište nije idealno, ali je ipak bolje u poređenju sa drţavom.
Po prvoj pretpostavci, model perfektne konkurencije je model idealne ekonomije, ali je problem što svaki idealni model podrazumjeva niz apstrakcija i uprošćavanja i što takvi uslovi ne mogu postojati u savremenoj kompleksnoj realnosti.
5/16/2017
30
ZAGOVORNICI TRŢIŠTA (2)
Druga grupa "branilaca" trţišta ga ne smatra
idealnim, ali ga smatra boljim u odnosu na
alternativne oblike intervencije, oni polaze od
sasvim suprotne premise - trţište je opozicija
neuspjehu vlade.
Po njima, konkurencija ne funkcioniše u
idealnom stanju dostignute ravnoteţe, već u
stanju nesavršenosti i nesigurnosti.
5/16/2017
31
JAVNI SEKTOR (1)
Javni sektor nije "strano tijelo" u privatno-svojinskom organizmu razvijenih ekonomskih sistema, već organski dio njihovih privreda, čije bi preveliko smanjenje moglo da utiče na funkcionisanje cjeline.
Javni sektor je jedan od ključnih sektora svake privrede jer je skoncentrisan u baznim oblastima i onima koji su nerentabilni za privatni kapital.
Nacionalizovane su uglavnom oblasti energetike (industrije uglja, gasa, čelika), transporta, pošte, telekomunikacija.
5/16/2017
32
JAVNI SEKTOR (2)
Javni sektor je jedan od osnovnih instrumenata prije svega, anticiklične i antiinflacione makroekonomske politike i politike pune zaposlenosti.
Međutim, preobiman drţavni sektor je više podsticao inflaciju nego rast, tako da je intenzivan privredni rast u periodu između 60-ih i 80-ih godina finansiran na teret budućih generacija.
5/16/2017
33
JAVNI SEKTOR (3)
U razvijenim evropskim privredama u periodu 1950.-1980. javni sektor se razvijao i po širini i po dubini sve dok su javna preduzeća donosila profit drţavi, međutim kada su ta ista preduzeća počela da produkuju gubitke i zahtjevaju subvencije, drţava je pribjegla racionalizaciji javnih preduzeća, uključujući i denacionalizaciju.
Tako su se savremene drţave našle pred dilemom - kako ograničiti drţavni intervencionizam a da se time ne smanji nivo zadovoljenja javnih potreba.
5/16/2017
34
REPRIVATIZACIJA JAVNOG SEKTORA
Mnogi danas privatizaciju smatraju lijekom za
ekonomske probleme drţave i njeno
rasterećenje od neefikasnih i subvencionisanih
preduzeća, pa su tako na scenu stupile ideje
denacionalizacije i deregulacije u skoro svim
razvijenim zemljama, a sredina 80-ih se smatra
početkom velikog talasa reprivatizacije javnog
sektora.
5/16/2017
35
PRIMJER – VELIKA BRITANIJA (1)
Velika Britanija je prva počela sa prodajom vlasništva u drţavnim kompanijama u skladu sa teţnjama Margaret Tačer da svoju zemlju pretvori u "zemlju akcionara i sitnih sopstvenika".
Privatizaciji su podvrgnuti i drţavni giganti kao: British Aerospace, Cables and Wireless, Britoil, Jaguar Cars, British Telecom, British Gas, British Airways i drugi.
5/16/2017
36
PRIMJER – VELIKA BRITANIJA (1)
U slučaju Velike Britanije se radilo o tzv.
normiranom privatizovanju gdje drţava
zadrţava "akcije sa posebnim pravima" koje joj
omogućuju zadrţavanje kontrole u
preduzećima od nacionalnog interesa.
5/16/2017
37
PRIMJER – NJEMAĈKA, AUSTRIJA, ITALIJA...
Njemačka je, u odnosu na druge zapadnoevropske zemlje, bila mnogo umjerenija u procesima privatizacije, dok su u Austriji redovno subvencionisane ţeljeznica i elektroprivreda.
Italija je prodala značajne dijelove akcija IRI (Institut za rekonstrukciju industrije), ENI (Nacionalna agencija za naftu), kao i akcije u oblasti ţeljeznice, duvana, telekomunikacija, puteva, električne energije.
Španija nije zazirala čak ni od prodaje drţavnih akcija strancima, a Turska je u sveopštem trendu privatizacije prodala čak i most na Bosforu.
5/16/2017
38
SAD
U SAD je proces denacionalizacije bio znatno
sporiji i drugačiji, s obzirom da je obim
nacionalizovane imovine neuporedivo manji
nego u evropskim zemljama.
Upravo zato kod njih i nema tako velikih akcija
prodaje, pa se tako u slučaju SAD više moţe
govoriti o deregulaciji nego o denacionalizaciji.
5/16/2017
39
DRŢAVNO ILI PRIVATNO VLASNIŠTVO?
Jedan od ekstrema je pošta, koja je skoro svuda u javnoj svojini.
Ţeljeznica je slijedeća najkontrolisanija oblast koja je u kompletnom drţavnom vlasništvu u skoro svim zemljama, izuzimajući Kanadu, Japan i SAD.
Telekomunikacije su bile u dominantno javnoj svojini u većini zemalja, a zatim su za kratko vreme postale jedna od najliberalizovanijih oblasti.
Vazdušni saobraćaj, električna energija i gas su u visokom stepenu javne svojine u nekim zemljama ili nisu uopšte u javnoj svojini u drugima.
Kao druga krajnost, automobilska industrija, ugalj, nafta, brodogradnja i čelik još uvek su kontrolisane u samo nekoliko zemalja.
5/16/2017
40
ULOGA DRŢAVE I NERAZVIJENE ZEMLJE (1)
Nerazvijenim zemljama je teorija ponudila tri
pristupa, od čijeg izbora je zavisila i uloga
drţave u njima:
neoklasični pristup,
marksistički i
teorija depedencije.
5/16/2017
41
ULOGA DRŢAVE I NERAZVIJENE ZEMLJE (2)
Prvi pristup je protiv miješanja drţave u privrede zemalja u razvoju.
Drugi pristup ima sasvim suprotno stanovište - da je uloga drţave u razvoju ove grupe zemalja nezamjenljiva i neophodna.
Treći pristup, koji predstavlja konglomerat različitih ekonomskih ideja, priznaje veliku ulogu koju drţava treba da ima u privredama zemalja u razvoju.
5/16/2017
42
ULOGA DRŢAVE I NERAZVIJENE ZEMLJE (3)
U teţnji da imitiraju razvijene privrede, dolazi do pretvaranja "administrativnog budţeta" u "razvojni budţet", tj. sve veći dio sredstava je odlazio na finansiranje razvojnih potreba što je, kako se kasnije pokazalo, bio jedan od osnovnih uzroka rastućih budţetskih deficita.
Predimenzionirani razvoj javnog sektora u nerazvijenim zemljama (u odnosu na njihove mogućnosti) finansiran stranim kapitalom, jeftinim ali neefikasno upotrebljenim, doveo je ove zemlje u situaciju visoke spoljne zaduţenosti
5/16/2017
43
JAVNE VERSUS PRIVATNE EKONOMSKE
AKTIVNOSTI
Kao što trţišne greške nisu uvek opravdanje za javnu intervenciju, isto tako ni greške drţave nisu obavezno argument za privatna trţišta.
Neproduktivne "rent-seeking" aktivnosti se mogu lako pronaći i u funkcionisanju privatnih trţišta, kao i neefikasnih drţavnih aktivnosti.
Jednostavna presuda u dilemi "zasluga" javnih versus privatnih ekonomskih aktivnosti se ne moţe izreći van konteksta specifične zemlje i konkretne situacije.
5/16/2017
44
OSNOVNE FUNKCIJE DRŢAVE (1)
Drţava moţe da učestvuje u privrednom ţivotu jedne zemlje vršeći svoje dvije osnovne funkcije - zaštitnu i produktivnu.
Cilj zaštitne funkcije je zaštita ţivota građana, njihovih sloboda i njihove svojine, putem monopola sile koji je neophodno da posjeduje u svakom društvu.
Neophodno je da pojedinci imaju povjerenja da neće biti prevareni i da im stečenu imovinu ne moţe oduzeti niko, pa čak ni drţava putem visokih poreza
5/16/2017
45
OSNOVNE FUNKCIJE DRŢAVE (2)
Druga funkcija obuhvata proizvodnju svih onih
dobara koja se ne mogu ili teško mogu
obezbjediti preko trţišnog mehanizma jer
posjeduju specifične karakteristike koje
privatna dobra ne posjeduju.
5/16/2017
46
EKONOMSKE FUNKCIJE DRŢAVE
Postoje tri ekonomske funkcije drţave u 20.
vijeku (Masgrejv):
1. Stabilizacija
2. Alokacija
3. Raspodjela
5/16/2017
47
FUNKCIJA STABILIZACIJE
Funkcija stabilizacije se odnosi na obavezu drţave da obezbijedi da privreda funkcioniše u okvirima prirodne stope nezaposlenosti uz stabilne cijene.
S obzirom da trţište nije u stanju da to učini samo, to čini drţava putem mehanizma javnih rashoda.
Ova funkcija posebno postaje vaţna u vrijeme ekonomskih kriza i ratova.
5/16/2017
48
FUNKCIJA ALOKACIJE
Funkcija alokacije se manifestuje kroz odgovor na pitanje šta proizvoditi.
Drţava moţe direktno da utiče na alokaciju resursa kada kupuje dobra kao što su odbrana, obrazovanje, zdravstvene usluge i sl.
Drţava moţe indirektno da utiče na alokaciju resursa, tako što će putem poreza i subvencija određene aktivnosti stimulisati, a određene destimulisati.
5/16/2017
49
FUNKCIJA RASPODJELE
Drţava utvrđuje način raspodjele proizvedenih dobara članovima jednog društva.
Nakon primarne raspodjele koja se odvija na trţištu putem mehanizma cijena
Slijedi preraspodjela koja se odvija putem oporezivanja i transfernih plaćanja.
Transferna plaćanja mogu biti sa:
ekonomskom namjenom i
socijalnom namjenom.
5/16/2017
50
JAVNA DOBRA (1)
Dve su osnovne karakteristike javnih dobara:
1. prvo, da je raspoloţivost javnog dobra za jednog učesnika istovremeno podjednaka za sve učesnike, pa se stoga javna dobra moraju kolektivno trošiti (tzv. nerivalna potrošnja);
2. drugo, da je iz zajedničke potrošnje javnog dobra veoma teško isključiti one učesnike koji ne učestvuju u plaćanju, tj. u pokrivanju troškova tog dobra (tzv. neisključivost).
5/16/2017
51
JAVNA DOBRA (2)
Malo je "čistih" javnih dobara (istovremeno nerivalna i neisključiva), kao što su narodna odbrana ili drţavna TV; dok je "mješovitih" mnogo više, na primer u saobraćaju, zdravstvu, obrazovanju, kulturi, zabavi.
Kombinovanjem navedene dvije karakteristike javnih dobara je moguće naći mnoštvo dobara koja se karakterišu rivalnom potrošnjom i visokim troškovima isključenja ali i onih sa nerivalnom potrošnjom i niskim troškovima isključenja.
5/16/2017
52
NERIVALNA POTROŠNJA JAVNOG DOBRA
Narodna odbrana je klasičan primjer nerivalne potrošnje javnog dobra, jer zaštita jednog gradjanina ne umanjuje zaštitu svih ostalih.
Gledanje drţavnog TV programa je takođe javno dobro za koga vaţi nerivalna potrošnja jer jedan gledalac moţe gledati TV program bez smanjivanja količine tog programa za bilo kog drugog gledaoca, tako da su svi gledaoci nerivalni potrošači.
5/16/2017
53