Павлодар облысы әкімдігіПавлодар облысы білім беру басқармасының

«Білім беруді және тәрбиелеуді дамытудың инновациялық орталығы» КММ

«ЕШКІМ ДЕ, ЕШТЕҢЕ ДЕ ҰМЫТЫЛМАЙДЫ»

«НИКТО НЕ ЗАБЫТ, НИЧТО НЕ ЗАБЫТО»

Павлодар, 2015

3

Басшылық жасаған: Павлодар облысы әкімдігі Павлодар облысы білім беру басқармасының «Білім беруді және тәрбиелеуді дамытудың инновациялық орталығы» КММ директоры С.Ш. Слямова

Пікірсарапшы: Г.Ж. Асылханова ИнЕУ әлеуметтану ғылымдарының докторы.

Құрастырғандар: Білім беруді және тәрбиелеуді дамытудың инновациялық орталығының әдіскері Б.Т. Аушахманованың жетекшілігімен облыстық шығармашылық тобы

«Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды» ( (Ұлы Отан соғысының 70 жылдығына дығына арналған мұғалімдерге көмекші құрал)

Под руководством: Слямова С.Ш. директор КГУ«Инновационный центр развития образования и воспитания» управления образования Павлодарской области, акимата Павлодарской области

Рецензент: Асылханова Г.Ж. доктор социологических наук ИнЕУ

Составители: творческая группа под руководством методиста Инновационного центра развития образования и воспитания, Аушахмановой Б.Т.

«Никто не забыт, ничто не забыто» (к 70 летию Великой Отечественной войны в помощь учителю)

4

5

Алғы сөз

Ұсынылып отырған әдістемелік құрал елдік мерекесі Ұлы Отан соғысының 70 жылдығына арналған сабақтан тыс шараларды өткізуде мұғалімдерге көмекші құрал.

Құралдың мақсаты: елдің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету – бүкілхалықтық іс, сондықтан қазақстандықтарға жаңа мұраттар негізінде білім мен тәрбие беру міндеті тұр. Олар: қазақстандық патриотизм, көпұлтты Отанымызға деген сүйіспеншілік, еліміздің қауіпсіздігі мен гүлденуіне деген жеке жауапкершілікті сезіну.

«Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды» әдістемелік құрал төмендегідей тақырыптардан тұрады:Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945), Қазақстан – майдан арсеналы, Қазақстан аумағында күштеп қоныс аударылған ұлттар,Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның мәдениеті.

Төменде берілген ақпаратты мұғалім өз шығармашылығына қарай қолданыла алады.

Предисловие

Обеспечение обороноспособности страны – это всенародное дело, поэтому необходимо выработать у казахстанцев такие идеалы, как казахстанский патриотизм, любовь к многонациональной Родине, чувство личной ответственности за безопасность и процветание страны, которые способствуют формированию личности.

Настоящее пособие «Никто не забыт, ничто не забыто» для учителей общеобразовательнх школ состоит из следующих тем: Казахстан в годы Великой Отечественной войны, Казахстан

6

– арсенал фронта, Депортация народов СССР в Казахстан, Культура Казахстана в период Великой Отечественной войны и послевоенный период.

Выше предложенные учителю темы можно использовать в практической деятельности.

Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында

1-оқушы: 1941 жылы 22 маусымда фашистiк Германия өзара шабуыл жасаспау жөнiндегi кеңес-герман шартын бұзып, немiс армиясы соғыс жарияламастан КСРО аумағына баса-көктеп кiрдi. Жер бетiнде болып өткен соғыстардың iшiндегi ең қатал әрi ауыр соғыс басталды.

2-оқушы: КСРО-ны жеңгеннен кейiн фашистер Орта Азия мен Оңтүстiк Қазақстанда бiрыңғай герман аумағын құруды көздедi. Бұл аймақты «адамзатқа жатпайтын» славян халықтарынан тазарту мiндетi қойылды.1941 жылдың соңында түрiк-монғол халықтарын жою жоспарланған болатын.

3-оқушы: Немiстердiң жоғарғы барлау мектебi болашақ отарлардың карталарының жобасын дайындап, 1942 жылдың басында «Едiл–Жайық» және «Үлкен Түркiстан» мемлекеттiк құрылымдарын құруды жоспарлады. Үлкен Түркiстан отарының құрамына Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Әзiрбайжан, Солтүстiк Кавказ, Қырым, Синьцзянь, Ауғанстанның солтүстiк бөлiгi енгiзiлдi.

4-оқушы: Қуыршақ мемлекеттердi құру арқылы гитлершiлдер экономикалық және саяси мақсаттарды: ұлы герман империясы үшiн қуатты шикiзат және қосымша азық-түлiк базасына ие болуды, кеңестер елiн отарға, оның халқын құлдарға айналдыруды көздедi. Сондай-ақ Қазақстанның орталық, солтүстiк және солтүстiк-шығыс

7

аудандары – Қарағанды, Новосiбiр және Кузнецк «индустриялық облыстарының» құрамына кiруге тиiс болды. Бұл жерлерде фашистiк Германияға қызмет ету үшiн украиндар, белорустар мен поляктарды, венгрлер мен Шығыс Еуропаның басқа да халықтарын қоныстандыру жоспарланды.

5-оқушы: Ұлы Отан соғысының алғашқы күндерiнен бастап барлық майдандарда фашистiк басқыншыларға қарсы қиян-кескi шайқастар жүргiздi. 1942 жылдың 1 қаңтарына дейiн Қазақстанда армия қатарына 300 мыңдай, ал соғыс кезiнде 1 млн 200 мыңнан артық қазақстандық әскери мiндеттiлер шақырылды. Соғыстың алғашқы күндерiнен бастап барлық жерде әскери құрамалар мен бөлiмдер құрыла бастады. 20-дан астам атқыштар дивизиясымен басқа да құрамалар құрылды.

6-оқушы: Қазақстанда құрылған әскери құрамалардан алғашқылардың бiрi болып 312-атқыштар дивизиясы айқасқа кiрiстi. 312-дивизиямен бiр мезгiлде дерлiк, солтүстiк-батыс бағыттағы майданда Қазақстанда (Алматыда) құрылған, генерал-майор И. В. Панфилов басқарған 316-дивизия өзiнің жауынгерлiк жолын бастады. Панфиловшылар Жоғарғы Бас қолбасшының бұйрығымен Мәскеуді қорғау шебiндегi 30 километрлiк бөлікке орналасты. Панфиловшылар жаумен күшi тең болмаса да 50 жау танкiсiмен болған шайқаста жеңiп шықты. Бұл тарихи шайқасқа қатынасқан 28 жауынгерге КСРО Жоғарғы Кеңесi Президиумының қаулысымен Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. Волоколамск ауданында өткен осындай шайқастардың бiрiнде ержүрек жауынгер, талантты командир, генерал-майор И. В. Панфилов ерлiкпен қаза тапты.Оған қаза тапқаннан кейiн Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi,ал 8-гвардиялық атқыштар дивизиясына (бұрынғы 316-дивизия) генералдың есiмi берiлдi.

8

7-оқушы: Мәскеу түбiндегi ұрыстарда қазақ халқының көптеген ұлдары ерлiкпен шайқасты. Олардың iшiнде Кеңес Одағының Батырлары –Мәлік Ғабдуллин, Бауыржан Момыш ұлы, Рашид Жанғозин,Төлеген Тоқтаров, Рамазан Елебаев, Төлеуғали Еле бековтер бар. Мәскеу үшiн болған шайқаста полковник Г. П. Коротков басқарған 238-атқыштар дивизиясындағы қазақстандық жауынгерлер өздерін даңққа бөледі. Дивизия жауынгерлiк Қызыл Ту орденiмен марапатталып,табандылығы, ержүректiгi мен батырлығы үшiн 30-гвардиялық дивизия болып қайта құрылды.

8-оқушы: Үш жылдан астам уақытқа созылған Ленинград үшiн шайқас елдiң бүкiл солтүстiк-батыс бөлігін қамтыды. Барлық ұлттардың жауынгерлерiмен бiрге қазақ жауынгерлерi де Ленинградты табан тiреп қорғады. Жаудың қоршауында қалған қалаға Қазақстаннан азық-түлiк, қару-жарақ пен әскери құрал-жабдықтар тиелген көптеген эшелондар жiберiлдi. Ладога көлi аймағындағы алғашқы шайқастардың өзінде-ақ қазақстандық 310-шы, 314-атқыштар дивизиялары ерекше көзге түстi. Қазақстандық жауынгерлер Ленинград облысының 22 елдi мекенiн азат етуге, қоршаудағы қаланың «Үлкен жермен» байланысын қамтамасыз етуге, «Өмiр жолын» салуға қатысты. Ленинград үшiн күрес шежiресiнде Әлия Молдағұлованың даңқты есiмi мәңгіге қалды. Ержүрек комсомол, мерген қызды III дәрежелі Даңқ орденiмен марапаттады, ал қаза тапқаннан кейiн 1944 жылы шiлдеде оған Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi.

24-атқыштар бригадасында қызмет еткен З. Оңғарбаева да ержүрек жауынгер ретiнде көпке танылды.

9-оқушы: Қазақстан жауынгерлерi Балтық теңiз шептерiн табанды түрде қорғады. Қызыл тулы «Киров» крейсерiнде соғыс басталғанға дейiн жiберiлген 156

9

қазақстандық ерлiгiмен көзге түстi. 1942 жылы жаз бен күзде соғыстың шешушi оқиғалары КСРО-ның оңтүстiк-шығыс бөлігінде, Едiл мен Дон өзендерінiң аралығында болды. Қа зақстанда құрылған aөeiioaead Едiлдегi шайқасқа да қатысты. Қаһарман-қала Сталинградтың (қазiргi Волгоград) тұрғындарының есiнде Қазақстанда жасақталған, полковник Г. Сафиуллин басқарған 38-шi атқыштар дивизиясы жауынгер лерiнiң ерлiктерi жатталып қалды.

Сталинград түбiндегi қорғаныс шайқастарында дивизияда мергендiк қозғалыс өрістеді. Мыңдаған қазақстандықтар Едiл бойы мен Дон далаларында eрлік көрсеткен ерлiктерi үшiн ордендермен, медальдармен марапатталды.Ұшқыш Нұркен Әбдiровке,танкіші Тимофей Позолотинге,атқыш Гияз Рамаевқа, минометшi Қарсыбай Сыпатаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi.

10-оқушы: Днепрден өту шайқастарына қатысқан 73-шi гвардиялық дивизияның 210 жауынгерiне, 72-шi гвардиялық дивизияның 29 жауынгерiне, 8-шi гвардиялық дивизияның 46 жауынгерiне Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. Жоғарғы үкiмет марапатына ие болғандардың арасында А. Әлiмбетов, Ж. Сүлейменов, С. Жақсығұлов, Қ.Шәкенов, С. Шәкіров, А. Петров, В. Бреусов, Т. Вербицкийлер болды. 1943 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстан еңбекшiлерiне жазған хатында 25-гвардиялық атқыштар корпусының командирi былай деген: «Днепрдегi ұлы шайқаста қазақ халқының ұлдары

жауға өздерінiң бiздiң Отан-анамызға деген ыстық махаббатын тағы да көрсеттi, олардың тамырларында халық батыры Амангелдiнiң батырлық қанының суымағанын танытты. Днепр жағалаулары мен Днепрден өту кезiндегi шайқастарда қазақтар көрсеткен ерлiктердiң бәрін санап бiтпейсiң».

11-оқушы: Қазақстандықтар тек майдандарда ғана емес, жау тылында да шайқасты. Елдiң басқа

10

халықтарымен бiрге олар жау уақытша басып алған аумақтардағы партизандық қозғалысқа қатысты. Украинаның партизандық құрамалары мен отрядтарында (толық емес деректер бойынша) 1500, Ленинград облысында 220-дан астам қазақ шайқасты. Смоленск облысындағы 15 партизан бригадалары мен отрядтарында 270 қазақстандық

ұрыстарға қатысты. Белоруссияның әр түрлi аймақтарында әрекет еткен 65 партизан бригадалары мен отрядтарының құрамында 1500-ден аса қазақстандық болды. Соғыс жылдары партизан қозғалысына қатынасқан қазақстандықтардың саны 3,5мыңға жеттi. Партизандық қозғалыстың Ғалым Ахмедияров, Ғалым Омаров, Нұрым Садықов, Қасым Қайсенов, Нұрым Сыздықов,Әди Шәріпов, Тоқтағали Жангелдин т.б. батырларының есiмi

көпке танылды. Халық кекшiлдерiнiң қатарында қазақстандық әйелдер – Нұрғаным Байсейiтова, Тұрғаш Жұмабаева, Жамал Ақәдiлова т. б. аянбай шайқасты.

12-оқушы: Еуропа елдерiнде қарсыласу қозғалысына қатысушы қазақстандықтар фашистерге және оларды қолдайтындарға (коллаборационистерге) қарсы күресте батырлық пен ерлiк көрсеттi. Поляк партизандық жасақтарында Жамбыл облысынан Салтынбек Төлeшев, Шығыс Қазақстан облысынан Константин Трокин, Қарағанды облысынан Михаил Авдейчик,Қызылорда облысынан Омар Тойымбетов тағы басқалары шайқасты.Словакиядағы Турея өзенi бойында қазақстандық Петр Величконың

басшылығымен партизандық құрама жасақталды. Чехословакияны немiс фашистерiнен азат етудегi партизандық ұрыс қимылдарына алматылық Алексей Ильин, семейлiк Николай Мошкин, Оңтүстiк Қазақстан облысының тұрғыны Жұбандық Сұранқұлов, павлодарлық Николай Тарановтар қатысты. Югославия жерiнде фашистерге қарсы шайқаста көкшетаулық Телжан

11

Желқожинов, Ақтөбе облысының тұрғыны Арық Есентаевтар ерлiк көрсеттi.Грекия жерiнде фашистерге қарсы күресте алматылық Петр Рев, француз қарсыласу қозғалысы сапында Дәулет Қаражұмынның батырлығымен аты шықты. 1943 жылдың жазында Бельгияда фашистiк тұтқыннан қашып шыққан кеңес әскерлерi партизандық бөлім құрды. Олардың iшiнде қазақстандық – Ақтөбе облысынан Өтеген Абдуллин, алматылық Иван Карасев, Ақтөбеден Борис Бондаренко, Талдықорған облысынан Федор Малаховтар болды.Қазақстандық 23 жауынгер итальяндық қарсыласу қозғалысы құрамында – Қарағандыдан Тәкіш Әлпейісов, Қызылордадан Қалданбек Дүйсенбеков, Ақтөбеден Жаймақ Көлшіков, Целиноград облысынан Николай Дрожаков және Топай Сәдуақaсoв т. б. жаумен қасық қаны қалғанша шайқасты.

13-оқушы: Соғыстың басынан аяғына дейiн әскери бөлімдер ретiнде шайқасқан 12

қазақстандық дивизияға құрметтi атақтар берiлдi. Олардың бесеуi бiр орденмен, төртеуі екi орденмен, екеуi үш орденмен марапатталды. 5 дивизия (олардың iшiнде Кеңес Одағының Батыры И. В. Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизия да бар) гвардиялық дивизияларға айналды. Әскери ерлiктерi үшiн жүздеген мың қазақстандықтар ордендер мен медальдармен марапатталды, 497 қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атанды. Бұл атақты 97 қазақ иелендi,олардың iшiнде қазақ қыздары – Әлия Молдағұлова мен Мәншүк

Мәметовa бар.Төрт қазақстандық ұшқыш – Талғат Бигелдинов,Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский Кеңес Одағының Батыры атағына екi мәрте ие болды. 1990 жылы 11 желтоқсанда көрнекті қолбасшы Бауыржан Момышұлына да осы құрметтi атақ

берiлдi. 1941 жылы Бауыржан Момышұлы аға лейтенант шенiнде батальонды басқарып, Мәскеу түбiндегi шайқастарда өз құрамасын жау қоршауынан үш рет алып

12

шықты. Соғысты Б. Момышұлы полковник шенiнде аяқтады. Әдiлеттiлiк тек 45 жылдан соң, қазақтың ұлттық батыры өмірден қайтқаннан кейiн ғана қалпына келтiрiлдi.

«Даңқ орденiнiң толық иегерi» атағына 110 қазақстандық ие болды.

14-оқушы: 1941 жылы 26 маусымда әуеде от-жалынға оранып бара жатқан бомбалаушы ұшағын жау танкiсi колоннасы үстiне шүйiлтiп, жандарын пида еткен қазақтың баһадүр ұшқышы Бақты ораз Бейсекбаев пен ұшақ экипажына 1996 жылы 2 мамырда Ресей Федерациясының Батыры атағы берiлдi. Кеңес Одағының Батыры атағы соғыстағы ерен ерлiгi, қолбасылық таланты үшiн генерал С. Рахимовқа да берiлдi (1965 ж.). Рейхстагқа тiкелей шабуыл жасап, оған Жеңiс туын тiккендердiң қатарында қазақстандық Р. Қошқарбаев, капитан Б. В. Чупрета, минометшi А. Бақтыгереев, пулеметшi А. Е. Вицко, байланысшы К. М. Волочаевтар болды.

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның мәдениеті

1-оқушы: Ұлы Отан соғысындағы жеңіске Қазақстанның мәдени қызметкерлері де үлкен үлес қосты. Ғылым және өнер адамдарының шығармашылық еңбегі майдандағы кеңестік әскерлердің ерлігімен, жұмысшылар мен колхозшылардың тылдағы даңқты істерімен қатар Ұлы Отан соғысының ерлік тарихына өзіндік жарқын із қалдырды. Бұл кезеңдегі әдебиеттің негізгі тақырыбы- патриотизм, Отанды қорғауға арналды. Жамбыл Жабаевтың «Ленинградтық өрендерім», Ә.Тәжібаевтың «Ленинград» өлеңдері, З.Шашкин, Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаевтың шығармалары көпке белгілі. Бірқатар жазушылар мен ақындар қолына қару алып, Отан қорғауға соғысқа аттанды. А.Жұмағалиев, Б.Бұлқышев, В.Чугунов соғыста ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы

13

күндерінде-ақ 100-жуық ақындар мен жазушылар майданға кетті. Олардың қатарында Д.Снегин, Д.Әбілев, Ж.Саин, Қ.Әбдіқадыровтар болды. Дарынды жастар Ж.Молдағалиев, Ә.Нұрпейісов, С.Мәуленов, Б.Момышұлы әдебиетке жауынгерлік рух, шығармашылық серпін берді. Кеңес халқының моральдік-саяси бірлігін күшейту ісіне Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, С.Мұқанов, М.Әуезов, Т.Жароков сынды қазақ көркем проза шеберлері аянбай еңбек етті.

Қазақстан өнер шеберлерінің бригадалары майданға аттанды. Осындай 11 бригада майданда болып 870 концерт қойды. Госпитальдарда, шақыру пунктерінде, әскери бөлімшелерде, шекаралық заставаларда 15 мыңнан астам концерт берді. Соғыстан кейінгі жылдар Қазақстан кеңестік әдебиетінің гүлденген кезі болды. Д.Әбілев, Ә.Сәрсенбаев, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, Ә.Шәріпов, Ә.Әбішев, Ғ.Мұстафин қазақ кеңес әдебиетінің танымал шеберлеріне айналды.

2-оқушы: 1941 жылы Мәскеу және Ленинград киностудиялары Қазақстанға қоныс аударып, Алматы көркем фильмдер киностудиясымен бірігіп, көптеген фильмдер түсірді. «Екі жауынгер», «Майдан», «Ол Отанын қорғайды», «Күт мені» және басқа да миллиондаған адамдардың азаматтық қалыптасуына, оларды патриотизмге тәрбиелеуге үлкен ықпал жасаған, адамдарды жеңіске үміттендірген ғажайып кинолар түсірді. 1945 жылы Алматы көркем фильмдер киностудиясы тұңғыш рет өз күшімен «Абай әндері» фильмін жарыққа шығарды. Сол жылдары А.Н. Толстой, С.Маршак, жазушылар М.Зощенко және К.Паустовский, белгілі кинорежиссер С.Михалков, атақты режиссер С.М. Эйзенштейн, белгілі актерлер Н.Черкасов, М.Жаров, Л.Орлова, М.Ладынина, Н.Крючков, Б.Андреевтар Алматыда тұрып еңбек етті.

14

3-оқушы: Соғыс жылдары Қазақстан композиторлары 300-ден астам музыкалық шығармалар:опералар, симфониялар, әскери-патриоттық әндер жазды. Опера өнері дами түсті. 1942 жылы Е.Брусиловскийдің «Гвардия алға!», 1944 жылы А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Төлеген Тоқтаров», М.Төлебаевтың «Біржан-Сара» опералары жазылды. 1949 жылы осы операның авторларына және негізгі партиясын орындаушыларға КСРО Мемлекеттік сыйлықтары тапсырылды. 1940 жылы «Көктем» атты алғашқы қазақ балеті қойылды. Соғыс жылдарында Қазақ музыкалық театрының балетіне Г.Березова жетекшілік етіп, сахнада әлемге әйгілі артистер өнер көрсетті. 1942 жылы маусымда Г. Уланова Алматыда алғаш рет театр сахнасына шықты. Республикада жаңа театрлар ашыла бастады. 1944 жылы Алматыда Балалар мен жасөспірімдер театры ұйымдастырылды.

4-оқушы: Соғыс жылдарында республика жоғары оқу орындарының саны артты. 1943 жылы Шет тілдері педагогикалық институты, Шымкент құрылыс материалдары технологиялық институты, 1944 жылы Алматыда Консерватория және Қыздар педагогикалық институты ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Алматы Кеңес Одағының мәдени-экономикалық орталықтарының бірі саналды. Алматыда 15 жоғары оқу орындары мен техникумдар, 20-ға жуық ғылыми-зерттеу институттары болды.

5-оқушы: Жамбыл Жабаев Ұлы Отан соғысы жылдарында халықты жеңіске жігерлендірген жыр алыбы. «Ленинградтық өрендерім» өлеңі жау қоршауында қалған қаһарман қаланың қорғаушыларына үлкен рух,

15

сенімді серпін берді. 1941жылы ноябрь айында генерал-майор В.И.Панфилов басқарған 316-дивизиясы, 8-гвардия дивизиясы деген атақ берілген хабарды естіп, «Совет гвардеецтеріне» деген әнін шығарды.

1943 жылы Отанды неміс-фашист басқыншыларынан қорғаудың жеңістерінің кұрметіне арналған халық ақындарының республикалық айтысының салтанатты мәжілісін Жамбыл Жабаев ашады.

 Кеңес Одағының батыры Төлеген Тоқтаровтың өлмес ерлігіне арнап «Ер Төлеген» әнін шығарды. «Темір тұлпар мінген қыз» әнін майданға кеткен жігіттердің орнын басып, техника тетігін меңгерген қыз-келіншектерге арнады. «Қаһарман халық достығы» әні Украина жерінің фашист басқыншылардан азат етілуіне арнады. «Балама хат»- әнін баласы Алғадайдан және командирлерінен келген хаттардың біріне жауабы. Кеңес жауынгерлерінің көктемгі шабуылы нәтижесінде көптеген қалалар мен селолар жау қолынан азат етілді, осы оқиғаның әсерімен «Той күні таяу» әнін шығарды. «Жау ажалы жақын» -әнін 1943жылы 1-Май мерекесіне арнады.  Жамбылдың шығармалары дүние жүзінің қырықтан астам тіліне аударылған.

6-оқушы: Орыстың ұлы композиторы В.В. Великанов Ұлы Отан соғысының қызу кезеңінде батырлардың ерліктеріне арнап, шығармашылық қызметін тоқтатпай, бірнеше шығармалар жазды. Соның ішінде қазақ халқының ұлы ақыны Жамбыл Жабаевтың белгілі «Ленинградтық өрендерім» атты өлеңге жазылған музыкасы жарияланады. 1942 жылы В.В.Великанов Алматыға келіп, «Саған соғыс» деген кинофильмге музыка жазады. Соғыс жылдары ол, М. Алигердің «Шындық туралы ертегі», Ш. Құсайыновтың «Аманкелді» және А. Толстойдың «Иван Грозный» атты спектакльдеріне музыка жазады.Ол ұлы композитор Л.Хамидимен бірлесіп, Т. Тоқтаровтың ерлік істерін баяндайтын «Бес дос» атты опера жазды. 

16

Өнер мәдениет саласының тұңғыш академигі, халықтың сарқылмас өнерінің дарынды нұрына бөленген Ахмет Жұбанов ұлы батырларымызға арнап «Отан туралы жыр», «Жастар әні», «Ақ көгершін», Латиф Хамидимен бірлесіп «Ақ желкен», «Біздің ел», «Серт», «Майданға хат» және басқа көптеген әндерді хорға арнап жазды. 

Ұлттық мәдениетіміздің өркендеуіне көп еңбек сіңірген ұлы композитор Мұқан Төлебаев 1941 жылы Ұлы Отан соғысына өзі сұранып, Москва жасақшыларымен бірге майданға аттанады. Денсаулығының нашарлығынан 1941жылы күзінде Мұқан Алматыға қайта оралып, өзінің сүйген мамандығына қызыға кіріседі. Композитордың жан-жақты шығармашылығы, құлашын кең жайып, өнері арта береді. Оның шығармалары бейбітшілік туын жоғары көтерді.

7-оқушы: Отанды сүю, патриоттық сезімді тәрбиелеу адамгершілік, қоғамдық саясат пен музыкалы-эстетикалық тәрбие ерте бастан баланың санасынан орын алып, оны кандай қиындықтар болмасын, төзімділікке, іскерлікке, батылдыққа, білім мен еңбекке, өз заманының жан-жақты дамыған ерекше тұлға болуға бағыттайды және жетелейді. Қазіргі уақытта халқымыздың аяулы дарынды ұл - қыздарының ақын-жазушылық, әншілік, күйшілік, жыршылық дәстүрі жастар арасында өнерлі өзегін кеңінен тауып, жұртшылықты қуантып отыр. Болашақ қазақ жастары өскелең және жаңарған коғам талаптарына сай, бүкіл әлем жастарымен терезесі тең, олардан артық көрініп жатса деген арманды айтқымыз келеді.

Қорыта келе, бүкіл әлемдегі адамзат халқының бар арманы мен мақсат тілегі ол-«Бейбітшілік». Халқымыздың өнері жеңіске өз үлесін қосты. Ұлы Отан соғысы жеңісіне 70 жыл толып отыр. Әркашанда елімізде тыныштық, ынтымақ достығымыз жоғары артып, әлемде әрқашан бейбітшілік болсын.

Бекіту сұрақтары:

17

1) Ұлы Отан соғысына қатысқан қандай ақын-жазушыларды білесің? (А.Жұмағалиев, Б.Бұлқышев, В.Чугунов соғыста ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ 90-жуық ақындар мен жазушылар майданға кетті. Олардың қатарында Д.Снегин, Д.Әбілев, Ж.Саин, Қ.Әбдіқадыровтар болды.)

2) Жамбыл Жабаевтың соғыс тарихындағы орны қандай? ( Шығармалары халықты жеңіске жігерлендірді. «Ленинградтық өрендерім» өлеңі жау қоршауында қалған қаһарман қаланың қорғаушыларына үлкен рух, сенімді серпін берді. 1941жылы ноябрь айында генерал-майор В.И.Панфилов басқарған 316-дивизиясы, 8-гвардия дивизиясы деген атақ берілген хабарды естіп, «Совет гвардеецтеріне» деген әнін шығарды. «Ер Төлеген», «Қаһарман халық достығы» әндері батырлардың өшпес ерлігін жырлады.)

3) Ұлы Отан соғысы кезінде миллиондаған адамдардың азаматтық қалыптасуына, оларды патриотизмге тәрбиелеуге үлкен ықпал жасаған қандай ғажайып киноларды білесің? («Екі жауынгер», «Майдан», «Ол Отанын қорғайды», «Күт мені»)

4) Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі мәдениетке зор еңбек сіңірген қандай композиторларды білесің? (Жұбанов, Хамиди, Великанов, Төлебаев)

5) Соғыс тақырыбына арнап шығармалар жазған қазақ кеңес әдебиетінің танымал шеберлерін ата. (Д.Әбілев, Ә.Сәрсенбаев, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, Ә.Шәріпов, Ә.Әбішев, Ғ.Мұстафин)

6) Ұлы Отан соғысына халқымыздың қанша ақын-жазушылары қатысты? (100-ге жуық)

7) 1945 жылы Алматы көркем фильмдер киностудиясы тұңғыш рет өз күшімен жарыққа шығарған фильм? («Абай әндері»)

8) Мұқан Төлебаев деген кім? (белгілі композитор, КСРО халық әртісі, Қазақ КСР өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. Соғыс кезінде қазақ халық аспаптары оркестрінің дирижері болды. Оның қазақ опералық музыка өнеріне қосқан өрелі үлесі «Біржан-Сара» операсы. Ол

18

сондай-ақ оркестрлік, камералық туындылар, 50-ден астам әндер мен романстар жазып, көптеген халық әндерін өңдеді.)

)

Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майданында

Сабақтың түрі: Блум таксономиясына салу арқылы жаңа сабақты игеру.

Сабақтың әдісі: Интерактивті тақтаның элементтері, термин сөздермен жұмыс, жекелеп сұрау, фронтальді сұрау, ынталандыру, логикалық сұрақтар, өзіндік жұмыс.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар Ұлы Отан соғысы кезіндегі қазақстандықтардың ерлігін біледі. Шешуші шайқастардың барысын талдай алады. Қазақстандық жауынгерлердің майдани жолдарындағы ерлігін тарихи фактілер арқылы дәлелдей алады.

С

Сабақтың мақсаты:

Білімдік: Кеңес Одағының басқа халқымен бірге жауды талқандап, жеңіске жету ісіне қазақ халқының қосқан үлесін, қазақстандық жауынгерлердің майдан жолдарында жеңіс туын көтеріп өткендігін, қазақтың

19

батырлары ерен ерлік көрсеткендігін түсіндіру. Тәрбиелік: Оқушыларды Отанын, халқын, елін -жерін, сүйе алатын патриот тәрбиелеу, аға - апаларының ерлігі мен есімін ұмытпай мақтан тұтуға үйрету. Дамытушылық: Оқушының ойлау қабілеті мен сөйлеу мәдениетін, оқуға деген ынтасын арттыру, ой- өрісін жеке тұлға ретінде сыни тұрғыда талдауға, рухани жетілдіре отырып дамыту.

Сабақтың барысы:І. «Мәліметтер тақтасы» (Слайдтан көрсетіледі)

1.Ұлы Отан соғысының басталуы.1941 жылы 22 маусымда Ұлы Отан соғысы

басталды.Еңбекшілер Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жазыла бастады.Республикада 2 млн-нан астам адам әскери даярлықтан өтті. Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 - жеке атқыштар бригадасы 30 дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы жасақталды. Командирі – генерал М.В.Панфилов болды. Армия қатарына 1 млн 200 мың қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды.

Соғыстың алғашқы кезеңінде ел өнеркәсібін орналастыруда елеулі өзгерістер болды. 1943 жылы кенші кәсібіне 18 мыңдай адам оқытылып мамандандырылды. Атырауда теңіз порты мен мұнай өңдеу заводы іске қосылды.  КСРО Ғылым академиясының комиссиясы Шымкент

20

қорғасын және Балқаш мыс балқыту заводтарын рудамен, Қарағанды көмірімен қамтамасыз ету проблемаларын зерттеді.1943 жылы сәуір айында Жезқазған комбинаты құрылды. 1943 жылы шаруашылық айналымына 775 мың га жаңа жер алқаптары тартылды. Республиканың көптеген аудандары қуаңшылыққа ұшырады. Жұмыс қолы, күш көлігі жетіспеді.

Жоғары өнім алудың асқан шеберлері Шығанақ Берсиев, Ким Ман Сам, Ыбырай Жақаев ерлікпен еңбек етті. Әр гектардан 52 центнерден тары өсірген павлодарлық звено жетекшісі Анна Дацкова бүкіл елге мәлім болды.

Жеңіс қорына Жезқазған кеншілері 1945 жылдың алғашқы төрт айы ішінде мыңдаған тонна кен өндіріп, өз үлестерін қосты.

2. «Сұрақтар айласы» әдісі (Интерактивті тақтада орындалады)

Ұяшықта жазылған сұрақтар:1.Ұлы Отан соғысының басталуы.2. Барбаросса жоспары. 3.Германияның Польша жерін және Европа елдерін басып алуы.4.Фашистердің КСРО аумағын бірнеше рейхкоммисариатқа бөлуі.5.Ұлы Отан соғысына қазақстандықтардың қосқан үлесі.6.Соғыс қимылдары болған аймақтар.7.Фашистік Германияның КСРО туралы ойлары.8. Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстанның экономикасының құлдырауы.9. Соғыс кезіндегі халықтың жағдайы.10. Үлкен Үштіктің бас қосуы.

Бақылау сұрақтары үшін ұяшықтарды шерту арқылы сұрақтарға жауап береді. 

1. Ұлы Отан соғысының басталуы. 

21

1939 жылы 2 қыркүйекте Германия Польша жеріне басып енуімен Екінші дүниежүзілік соғыс басталды. Германия 1941 жылы өзінің басты қарсыласы деп есептеген КСРО-ға аяқ тіреді .

Басты себебі бірінші дүние жүзілік соғыста Германия елі жеңіліс тапқандықтан кегін қайтару мақсатында соғысты бастап кетті.

2. Барбаросса жоспары «Барбаросса» жоспарын жасаған кезде фашистік Германияның басшылары КСРО – ны «сансыз көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі», «ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат» деп 6-8 аптада «толық жаулап аламыз» деп жоспарлады.

3. Германияның Польша жерін және Европа елдерін басып алуы. 1939 жылдың қысында Германия Польшаға «Данциг мәселесін» шешуді ұсынды.Польша бас тартты. Гитлер осы мәселені Польшаға қарсы соғысу үшін қолданды. 1939 жылғы тамыз айында Германия мен Кеңестер Одағының арасында шабуыл жасамау туралы келісім жасалды. Келісімнің құпия қосымшасы бойынша Германия мен КСРО Еуропаны өзара ықпалдар аймағына бөлісіп алды. 1939 жылғы қыркүйектің 1-інде Германия Польшаға қарсы соғыс бастады. Бұдан кейін Ұлыбритания мен Франция Германияға соғыс жариялап Польшаға қолдау көрсетті. Екінші дүние жүзілік соғыс басталып кетті.Герман әскерлері 2 аптаның ішінде поляк қарулы күштерін талқандап, поляктар қоныстанған шығыс шекарасы Керзон сызығына дейін жетті.1940 жылы Германия Дания мен Норвегияны (Дания Норвегия операциясы), сосын Бельгия, Нидерланд, Люксембургті және Францияның жартысын жаулап алды. Франция тізе бүгуге мәжбүр болды. 

4. Фашистердің КСРО аумағын бірнеше рейхкоммисариатқа бөлуі.

Остланд – Беларусь пен Балтық жағалауы, Украина, Московия (Ресей) және Кавказ, елдің шығыс шет аймақтарында Үлкен Түркістан (Қазақстан, Орта Азия,

22

Татарстан, Башқұртстан, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ, Қырым, Қытайдың Шыңжаң аймағы, Ауғанстанның солтүстігі) және Еділ – Орал рейх – комиссариаттарын құруды көздеді. Қуыршақ мемлекет құру идеясы экономикалық мақсатта, саяси мақсат да көздеген еді. Экономикалық жағынан – бұл аймаққа ұлы герман империясы үшін қуатты шикізат және қосымша азық-түлік базисін құру міндеті қойылды.

5.Ұлы Отан соғысына қазақстандықтардың қосқан үлесі.

Қазақстаннан әрбір бесінші азамат яғни 1 200 000 мың адам соғысқа аттанды. Қазақтар 50% құраса, орыстар -37%, басқа ұлт өкілдерінен - 13% құрады. Ұлы Отан соғысында құрбан болған адам саны жалпы әлем бойынша – 70 000 000.Фашистік Германия бойынша - 10 000 000. Кеңестер бойынша Кеңес Одағының батыры – 11600 адам.Соның ішінде қазақстандықтар – 500 адам. Қазақтар- 98 адамды құрады.

6. Соғыс қимылдары болған аймақтар. Екінші дүниежүзілік соғыс пен Ұлы Отан Соғысының негізгі шайқастары. Мәскеу үшін шайқас – 1941 жылдың 30-қыркүйегінен бастап 1942 жылдың 7-қаңтарына дейін; Сталинград шайқасы – 1942 жылдың 19-қарашасынан 1943 жылдың 2- ақпанына дейін; Курск шайқасы -- 1943 жылдың 5-шілдесінен 23-тамызына дейін; Днепр үшін шайқас 1943 жылдың қыркүйегі мен қарашасы аралығында; Берлин операциясы – 1945 жылдың 20-сәуірі мен 8 мамыры аралығында.

7. Фашистік Германияның КСРО туралы ойлары.КСРО – ны «сансыз көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі», өзінше бір «ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат» деп ойлады.

8. Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстанның экономикасының құлдырауы.

23

КСРО шаруашылығына өте көп зиян әкелді. Соғыс зардаптары: 1710 қала, 70000 ауыл қирады, 32000 өнеркәсіп, 100000 ауыл шаруашылық кәсіпорны бүлінді және 2 млн адам қираған үйде тұруға мәжбүр болды. Киев, Ленинград, Сталинград, Минск т.б. қалалардың көп бөлігі талқандалды. Соғыстан кейін қираған экономиканы, халық шаруашылығын қалпына келтіру міндет болды. Бұл бағытта, ең алдымен, жұмыс күшінің жетіспеуі кедергі жасады. Себебі КСРО соғыста 27 млн адамнан айырылды. Осыған байланысты Қызыл Армия қатарында демобилизация (әскерден босату) басталды.

9. Соғыс кезіндегі халықтың жағдайы.1941 жылы маусымда П.Ангелинаның бастамасымен ондаған мың қыздар мен әйелдер тракторшы мамандығын меңгерді. Қазақстан өнеркәсібінде түсті металлургия жетекші салаға айналып, Шымкент қорғасын, Балқаш мыс қорыту, Лениногорск, Зырянов полиметалл зауыттары, мыс балқыту комбинаты, Ащысай, Қоңырат кеніштері құрылды. Шымкент қорғасын зауытының қорғасыны одақтағы ең таңдаулы деп танылды. Майданға жақын өңірлерден 220 зауыт пен фабрика, цехтар Қазақстанға көшірілді. Көшіріліп әкелінген зауыттар мен фабрикалар негізінен Алматы, Орал, Шымкент, Семей, Қарағанды, Ақтөбе.10. Үлкен Үштіктің бас қосуы.

Үлкен үштіктің мақсаты - Англия – У.Черчилль, АҚШ – Ф.Рузвельт, КСРО – И.Сталин –БҰҰ- ын құру, соғыстан кейінгі жағдайды қайта қалпына келтіру іс-әрекеттері. 3. «Сөздер сөйлейді» (Терминдермен жұмыс)Арсенал – Күш, қуат, қару – жарақ қоймасы Агрессия - Мемлекеттің тәуелсіздігімен аумақтық бір тұтастығын, егемендігін әскери күшпен бұзу. Барбаросса - Фашистік Германияның Кеңес Одағына кенеттен соққы беру  жоспары

24

Блицкриг – Гитлерлік армияның жеңілмейтіні туралы аңыздың күйреуі, сәтсіздікке ұшырауы 

Тайфун - Гитлер армиясының Мәскеуге басып кіруі туралы жоспар

Остланд - Кеңес Одағы мен Шығыс Еуропаны мекендеген халықтарды қырып-жою жоспары 

Оккупация – бір мемлекеттің территориясын басқа мемлекеттің әскер күшімен уақытша басып алуыТеррор - (лат. Terror – қорқыныш, үрей) – саяси жауға қарсы күрестің адамды өлтіруге дейін баратын шиеленіскен түрі.

Этноцид - Халықты түгелге жуық қырып тастау4. «Ұшқыр ой» (Негізгі мазмұнды оқып, жұппен, топпен талқылап ортақ постерге түсіру. Топ мүшелері ортаға шығып қорғайды)1 топқа - Мәскеу шайқасы.2 топқа - Ленинград шайқасы.3 топқа - Сталинград шайқасы.4 топқа – Берлин операциясы.

Оқушыларға қосымша таратылған ақпараттар:

Мәскеу шайқасы (1941 жылдың 30 қыркүйек – 1941 жылы 6 желтоқсан)

Отан соғысының алғашқы күндерінен бастап – ақ қатарында мыңдаған қазақстандықтар шайқасқан кеңес жауынгерлері барлық майдандарда фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен ұрыс жүргізді. Жаудың қарақшылық соққысына бірінші болып шекарашылар ұшырады. Кеңес қарулы Күштері орасан зор қиыншылықтарды жеңе отырып, күш жинап, жауды Москва түбінде алғаш рет ірі жеңіліске ұшыратты.Мұнда генерал -майор И.В.Панфилов және полк комиссары А.С.Егоров қолбасшылық еткен даңқты 316-шы атқыштар дивизиясы ерлікпен шайқасты. Мәскеу шайқасындағы ерлігі үшін 316-шы атқыштар дивизиясы Қызыл ту орденімен марапатталды.

25

Москва үшін шайқаста қаһарман Кеңес Одағының батыры, белгілі жазушы Бауыржан Момышұлы «Біздің жүрегіміз темір емес. Бірақ біздің кек отымыз қандай темірді болса да ерітіп, күйдіріп жібере алады .Біздің үрейді жеңетін ең күшті қаруымыз бар, ол – Отанға деген сүйіспеншілік» деп жазды.

1941 жылғы 16 қарашада Дубосеково разрезі түбінде жаудың 18 жауынгерлік машинасын жойып, оны шығысқа жібермеген 1075-ші атқыштар полкінің танк жоюшылар тобы өшпес ерлік көрсетті. Ол топтың саяси жетекшісі В.Г.Клочков бүкіл майданды шарлап кеткен «Россия кең – байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда Москва» деген жалынды ұранын көтерді.

Бородино селосында неміс бөлімінің штабына басыр кіріп, 5 неміс офицерінің көзін жойған Төлеген Тоқтаровтың ерлігі жауынгерлердің есінде. Оған қаза тапақаннан кейін Кеңес Одағының батыры атағын берді.

Ротаның саяси жетекшісі Мәлік Ғабдуллин басқарған автоматшылар тобы жау танкісін жойып, өз бөлімшелерін қоршаудан алып шықты.Неміс фашистеріне қарсы ұрыстарда көрсеткен жауынгерлік ерлігі үшін Ғабдуллинге Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Төрт қазақстандық ұшқыш - Талғат Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский Кеңес Одағының Батыры атағына екі рет ие болды.Әрқайсысы 200-ден астам ұшу сапарына шығып, 10-нан астам жау ұшағын, көптеген соғыс техникасын, 100-деген фашистерді жойған Талғат Бегильдинов 1942 жылы майданға аттанады.

Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы – Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты «Қара ажал» деп атаған. 23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралған соң, әскери әуе академиясын аяқтайды.

26

Ұлы Отан соғысы жылдары ең алғаш Кеңес Одағының Батыры атағын алған қазақстандық жауынгер К. А. Семенченко (1941 жылы 22 шілде).

238 – атқыштар дивизиясының автоматшысы Ока жағасында, Серпухов түбіндегі Воронино қыстағындағы шайқаста 13 фашистің көзін жойып, өзі де қаза тапқан – Амангелді Имановтың ұлы Рамазан Амангелдиев.

Ленинград шайқасы. (1941 жылы 9 қыркүйек – 1943 жылы қаңтар)

Қазақстандық жауынгерлер Ленинград түбінде ерлікпен шайқасты. 1941 жылғы қыркүйекте Жамбылдың «Ленинградтық өрендерім» жыры достықтың шынайы әнұранына айналды. Ленинград үшін шайқаста Сұлтан Баймағамбетов пулеметтің дзотының аузын өз кеудесімен жауып, қаза тапты.

Нүркен Әбдіров 267 әуе дивизиясының 808-ші шабуылшы полкы құрамында майданға аттанды. Барлығы 17 рет әуе шайқасына қатысқан Нүркен дивизиясымен бірге жаудың 18 танкісін, 46 жүк машинасы мен көлігін, оның ішінде оқ дәрі тасыған 18 керуенді, жанар май құйған 3 цистернаны талқандап, зенит қондырғыларының бесеуін, бірнеше жабық атыс ұясын, талай жау әскерін құртты. Нүркен Әбдіровке 1943 жылғы наурыздың 31-де еліміздегі ең мәртебелі атақ – Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Қаһарман қазақ қызы Әлия Молдағұлова Кеңес Одағының Батыры. Анасы Маржан қайтыс болғаннан кейін нағашысы Әубәкір Молдағұловтың қолында тәрбиеленіп, Санкт-Петербургтегі №9 мектепте оқыған. 1942 ж. өз еркімен Қызыл Әскер қатарына алынып, мергендердің Орта әйелдер мектебін үздік бітіріп шықты (1943). 1943 жылдың тамыз айынан 2-Прибалтика майданында 26-атқыштар дивизиясының құрамында ұрысқа қатысып, мергендігімен көзге түсті. Новосокольники темір жол стансасы маңында болған ұрыста Молдағұлова жауынгерлерді шешуші шайқасқа бастап, қаһармандықпен қаза тапты. Жауынгер достары Лия деп атап кеткен.

27

Сталинград шайқасы. (1942 жылы шілде- 1943 жылы ақпан)

1942 жылы 17 шілдесінде Сталинград түбіндегі кескілескен ұрыстар болды.

Мәскеу түбінде жеңіліске ұшыраған фашист әскерлері астық пен мұнайға бай оңтүстік аумақты жаулап алмақ болып, Сталинград бағытына ең таңдаулы әскерін жіберді. Кеңес жауынгерлері: “Өліспей беріспейміз!” – деген ант берді. Сталинград қаласының әр үйі, әр көшесі қамалға айналды. Қазақ жауынгерлері таңғажайып ерлік көрсетті.

Алғадай Жамбылұлы – 19 гвардиялық атты әскер полкінде пулемет расчетін басқарды.Синельникова қаласы маңында ерлікпен қаза тапты. 

Днепр шайқасында ерлік көрсеткен 18 жастағы ең жас батыр – Жәнібек Елеусізов.

Украина майданында сапер минаны кеудесіне қысып, танкінің табанына құлап өзін құрбан етіп, өшпес ерлік көрсеткен – Абдолла Үсенов. Берлин операциясы (1945 жылы 16 сәуір – 1945 жылы 2 мамыр) 1945 жылы 16 сәуірде Берлин қоршауға алынды.Бұл шайқасқа 3.5 млн адам қатысты. Жас офицер Рақымжан Қошқарбаев өзінің досы Григорий Булатовпен бірге рейхстаг терезелерінің біріне алғашқылардың бірі болып алқызыл жеңіс туын тікті.

1945 жылы 2 мамырда Берлин қаласы алынды. 1945 жылы 8 мамырда Фашистік Германия тізе бүккендігі туралы шартқа қол қойды.1945 жылы 9 мамырда Ұлы Отан соғысы аяқталып, алғаш рет парад жүрді. Берлин үшін ұрыстарға Сағадат Нұрмағанбетов, Есжанов, Қайдауылов, Т.Бигелдиновтар қатысты.5. Жаңа тақырыпты пысықтау . Оқушылардың тақырып бойынша материалды қалай игергендігін байқау (интерактивті тақтада сандар мен оқиғаларды сәйкестендіру)

28

1940.18. 12- (Гитлер КСРО -ны жаулап алу үшін Барбаросса жоспарын жасады.) 1941ж. 22. 06 - (Ұлы Отан соғысы басталды) 61 - (Екінші дүние жүзілік соғысқа қатысқан елдер саны) 11600 - (Кенес одағының батыры) 500 - (Қазақстандықтар Кеңес Одағының Батыры атағын алды)  1418 - (Күн мен түнге созылған Ұлы Отан соғысы болып өтті.) 1910-1982 жж - (Бауыржан Момышұлы өмір сүрген жылдар) 1945 – 9 .V - (Ұлы Отан соғысы аяқталды.Ең алғаш парад болды)6. Тұлғаны таны. (Ұяшықтардан тұлғаларды анықтау, оларға сипаттама беру.)Бауыржан МомышұлыҚасым ҚайсеновМәншүк МәметоваӘлия МолдағұловаИосиф СталинБағалау: Бағалау парағындағы критерийлер арқылы бағалауҮй тапсырмасы: Өз ауданымыздағы соғыс ардагерлері жайлы қосымша деректер жинау.Рефлексия: «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісімен сабаққа баға береді Бүгінгі сабақтың екі ұнамды жағын, бір ұсыныс жазып қалдырады.

Казахстан в годы Великой Отечественной войны

1 ученик: 22 июня 1941 года фашистская Германия нарушила советско-германский договор (пакт) о ненападении – ее армия без объявления войны вторглась на

29

территорию СССР. Началась самая тяжелая и самая жестокая из всех пережитых на земле войн.

2 ученик: После победы над СССР фашисты планировали на территории Средней Азии и Южного Казахстана создать единое германское этнотерриториальное пространство. Была поставлена задача: очистить это пространство от всех других народностей, как «не подлежащих человечеству»

3 ученик: Немецкая высшая разведовательная школа подготовила проект карты будущих колоний и планировала в начале 1942 года создать государственные структуры «Волга-Урал» и «Большой Туркестан». В колонию Большого Туркестана были включены Казахстан, Средняя Азия, Татарстан, Башкирия, Азербайджан, Северный Кавказ, Крым, Синьцзян, северная часть Афганистана.

4 ученик: Созданием марионеточного государства гитлеровцами преследовались экономические и политические цели: получить мощную сырьевую и дополнительную продовольственную базу для великогерманской империи и превратить страну советов в колонию, а ее народы - в рабов. Кроме того, центральные, северные и северо-восточные районы Казахстана должны были войти в состав «индустриальных областей» Карагандинской, Новосибирской и Кузнецкой, куда планировалось переселить украинцев, белорусов, поляков, венгров и другие народы Восточной Европы для обслуживания фашистской Германии.

5 ученик: Народ Казахстана с первых же дней войны, выполняя свой долг, пополнил ряды действующей армии. В Казахстане за время войны в армию было призвано более одного миллиона четырехсот тысяч казахстанцев. С первых дней войны повсеместно происходило формирование воинских соединений и частей. В Казахстане было сформировано 12 стрелковых и

30

4 кавалерийских дивизии, 7 стрелковых бригад, около 50 отдельных полков.

6 ученик: Почти одновременно с 312-й получила боевое крещение на том же северо-западном направлении другая, сформированная в Алма-Ате, в Казахстане дивизия - 316-я, которой с первого дня командовал генерал-майор И.В. Панфилов. С честью выполнив поставленную перед ними задачу, панфиловцы, по приказу Верховного главнокомандующего заняли отведенный им 30-километровый участок в обороне Москвы. В неравном сражении с пятьюдесятью вражескими танками они вышли победителями. 28 участникам этого исторического боя Указом Президиума Верховного Совета СССР были присвоены звания Героев Советского Союза. В этих боях в районе Волоколамска пал смертью храбрых бесстрашный воин, талантливый командир, генерал-майор И.В.Панфилов. Ему посмертно было присвоено звание Героя Советского Союза, а 8-я гвардейская стрелковая дивизия стала носить его имя.

7 ученик: В боях под Москвой героически сражались многие сыны казахского народа. Среди них – Герои Советского Союза: Малик Габдуллин, Бауржан Момышулы, Тулеген Тохтаров, Тлеугали Елебеков. Неувядаемой боевой славой покрыли себя в боях за Москву воины-казахстанцы, сражавшиеся в составе 238-й стрелковой дивизии, которой командовал полковник Г.П.Коротков. Дивизия была награждена орденом Красного Знамени за стойкость, мужество и героизм личного состава. Она была преобразована в 30-ю гвардейскую дивизию. В районе г. Алексин оборону держал 843-й стрелковый полк дивизии, в котором служил сын легендарного батыра казахстанского народа Амангельды Иманова – рядовой автоматчик Рамазан Амангельдиев.

8 ученик: Битва за Ленинград, продолжавшаяся более трех лет охватила всю северо-западную часть

31

страны. Вместе с воинами всех национальностей воины-казахи отстаивали Ленинград. В осажденный врагом город шли из Казахстана многочисленные эшелоны с продовольствием, боеприпасами и военным снаряжением. В первых же боях за Приладожье активное участие приняли и казахстанские 310-я и 314-я стрелковые дивизии. Воины-казахстанцы участвовали в освобождении 22 населенных пунктов Ленинградской области, принимали участие в обеспечении связи блокированного города с «Большой землей», в прокладывании «дороги жизни». В боях за освобождение Ленинграда и очищение от немецких войск северо-западной части СССР многие воины-казахстанцы проявили героизм и стойкость. В их числе пулеметчица Маншук Маметова, сраженная фашистской пулей за станковым пулеметом севернее г. Невель Псковской области в октябре 1943 г. Снайпер Алия Молдагулова погибла в рукопашной схватке в январе 1944 г. у деревни Казачиха Новосокольнического района Ленинградской области. Навсегда осталось славное имя Алии Молдагуловой в летописи борьбы за Ленинград. Отважная комсомолка-снайпер была награждена орденом славы III степени, а посмертно в июле 1944 г. ей было присвоено звание Героя Советского Союза. Под стать А. Молдагуловой была и З. Онгарбаева, служившая в 24-й стрелковой бригаде. Героем Советского союза стала и М. Маметова.

9 ученик: Повстанцы Казахстана стойко защищали и морские рубежи Балтики. Только на краснознаменном крейсере «Киров» находилось 156 казахстанцев, призванных туда еще в начале войны. Летом и осенью 1942 года решающие события войны развернулись на юге-востоке европейской части СССР, в междуречье Волги и Дона. Части, сформированные в Казахстане, участвовали в битве на Волге. В частности, в памяти жителей города-героя Волгограда навсегда остались подвиги славных бойцов 38-й стрелковой дивизии, которой командовал

32

тогда полковник Г. Сафиуллин. В период оборонительных боев на ближних подступах к Сталинграду в дивизии развернулось снайперское движение. Тысячи казахстанцев за подвиги в Приволжских и Донских степях были награждены орденами и меделями. Летчик Нуркен Абдиров, танкист Тимофей Позолотин, стрелок Гияз Рамаев, минометник Карсыбай Спатаев удостоены звания Героя Советского Союза..

10 ученик: За форсирование Днепра 210 воинам 73-й гвардейской, 29 войнам 72-й, 46 воинам 8-й гвардейской дивизии было присвоено высокое звание Героя Советского Союза. В числе воинов, удостроенных высокой правительственной награды, были А.Алимбетов, Ж.Сулейменов, С.Жаксыгулов, К.Шакенов и другие. В своем письме от 4 декабря 1943 года, обращаясь к трудящимся Казахстана, командир 25-го гвардейского стрелкового корпуса писал: «В великом сражении у Днепра сыны казахского народа еще раз показали врагу свою горячую любовь к нашей матери-родине, что в их жилах не остыла богатырская кровь народного героя Амангельды. Всех подвигов, совершенных казахами в битве у Днепра и за Днепром, не перечесть.

11 ученик: Казахстанцы сражались не только на фронтах, но и в тылу врага. Вместе с другими народами страны они участвовали в партизанском движении на временно оккупированных врагом территориях. В партизанских соединениях и отрядах Украины воевало (по неполным данным) 1500, в Ленинградской области- более 220 казахов. На Смоленщине в 15 партизанских бригадах и отрядах сражались 270 уроженцев Казахстана. Более 1500 казахстанцев находилось в составе 65 партизанских бригад и отрядов, действовавших в разных районах Белоруссии. Всего в годы войны количество казахстанцев, участвовавших в партизанском движении, достигло 3,5 тысяч. Широко известными стали имена таких героев партизанского движения, как Галым Ахмедьяров,

33

Сатимбек Тулешев, Галым Омаров, Нурым Садыков, Касым Кайсенов и др. Среди воинов, народных мстителей самоотверженно сражались женщины Казахстана Нурганым Байсеитова, Тургаш Жумабаева, Жамал Акадилова.

12 ученик: Мужество и героизм в борьбе с фашистами проявили казахстанцы-участники Движения сопротивления в европейских странах. В польских партизанских отрядах сражались Салтынбек Тулешев из Джамбульской области, Константин Трокин из Восточного-Казахстанской области, Михаил Авдейчик из Карагандинской области, Омар Тоимбетов из Кзыл-Ординской области и др. В бассейне реки Турея в Славакии действовал партизанский отряд под командованием казахстанца Петра Величко. В боевых партизанских операциях во время освобождения Чехословакии от немецко-фашистских захватчиков принимал непосредственное участие алмаатинец Алексей Ильин, семипалатинец Николай Мошкин, уроженец Южно-Казахстанской области Жубандык Суранкулов, павлодарец Николай Таранов. Били фашистских оккупантов на югославской земле воин из Кокчетава Тельжан Желкожинов, уроженец Актюбинской области Арык Есентаев. В боях с врагом на территории Греции прославился алмаатинец Петр Рева, в рядах французского Сопротивления сражался казахский партизанский отряд, одним из руководителей которого был Давлет Каражумин.

Летом 1943 года в Бельгии действовали первые партизанские отряды, в состав которых входили и бежавшие из фашистского плена советские воины. Среди них было немало казахстанцев – Утеген Абдуллин из Актюбинской области, алмаатинец Иван Карасев, Борис Бондаренко из Актюбинска, Федор Малахов из Талды-Курганской области. 23 воина из Казахстана воевали в рядах итальянского Сопротивления: Такиш Альпеисов из

34

Караганды, Калданбек Дюсенбеков из Кзыл-Орды, Жаймак Кульшиков из Актюбинской, Топай Садвакасов и Николай Дрожков из Целиноградской области и другие.

13 ученик: Двадцать казахстанских дивизий, прошедших через всю войну и сохранившихся как воинские части, получили почетные звания. Пять из них были награждены одним орденом, четыре –двумя, две-тремя орденами. Пять дивизий стали гвардейскими, среди них знаменитая 8-я гвардейская дивизия имени Героя Советского Союза И.В.Панфилова. За боевые заслуги сотни тысяч казахстанцев были награждены медалями и орденами. Полными кавалерами ордена Славы стали 110 казахстанцев. 497 казахстанцев стали Героями Советского Союза, из них 97 казахов, среди которых две женщины- Алия Молдагулова и Маншук Маметова. Четыре казахстанца стали дважды Героями Советского Союза – летчики-штурмовики Талгат Бигельдинов, Леонид Беда, Иван Павлов и летчик-истребитель Сергей Луганский. В 1965 году звание Героя Советского Союза было присвоено генералу С.Рахимову за проявленный героизм и полководческий талант.

14 ученик: Уже после войны, 11 декабря 1990 года, Звезда Героя была присвоена военачальнику Б.Момышулы. В 1941 годы Б.Момышулы в звании старшего лейтенанта командовал батальоном, героически сражался в боях под Москвой. Он трижды выводил свое соединение из окружения. Войну Б.Момышулы закончил полковником, командиром дивизии. После войны, десятилетия спустя (в 1996 г.), звание Героя России было присвоено летчику Б.Бейсекбаеву. Среди тех, кто штурмовал Рейхстаг и водрузил знамя Победы над ним, были казахстанцы – Р.Кошкарбаев, капитан Б.В.Чупрета, минометчик А.Бактыгереев, пулеметчик П.Е.Вицько, связист К.М. Волочаев.

35

Культура Казахстана в период Великой Отечественной войны и послевоенный период

1 ученик: Огромный вклад в победу в Великой Отечественной войне внесли работники культуры Казахстана. В годы войны господствующей темой в литературе были патриотизм и защита Отечества. Огромную популярность приобрели стихотворения Жамбыла Жабаева («Ленинградцы, дети мои!»), А. Тажибаева, «Ленинград» Ж. Шашкина, К. Аманжолова («Легенда о смерти поэта»), А. Сарсенбаева. Многие писатели и поэты с оружием в руках участвовали в боевых действиях: А. Жумагалиев, Б. Булкышев, В. Чугунов пали смертью храбрых. С первых дней войны около 90 поэтов и писателей ушли на фронт. Личным примером боевой отваги, а когда нужно, страстным писательским словом вдохновляли они на бой с врагом своих товарищей-солдат, увлекали их на героические подвиги. Среди них были Д. Снегин, Д. Абилев, Ж. Саин, М. Абдуллин, К. Абдыкадыров. Боевой задор, творческое дерзание внесла в литературу талантливая молодежь, выросшая в битвах Отечественной войны: Д. Молдагалиев, А. Нурпеисов, С. Мауленов, Б. Момышулы. Делу укрепления морально-политического единства советского народа отдавали свой талант ведущие мастера казахской художественной прозы: Г. Мусрепов («Солдат из Казахстана»), Г. Мустафин («Шиганак»), С. Муканов («Школа жизни»), М. Ауэзов («Абай»), А. Абишев («Молодое поколение»). А. Толстой в Казахстане работал над трилогией «Иван Грозный». В Казахстане создавались агитплакаты «Окна ТАСС», где активное участие принимали С.Я. Маршак, С.В. Михалков.

На фронт отправлялись бригады мастеров искусств Казахстана. 11 таких бригад побывали на фронтах и дали там 870 концертов. Свыше 15 тысяч концертов было дано ими в госпиталях, на призывных пунктах, в воинских частях, на пограничных заставах. А всего концертными

36

организациями было дано 36,5 тыс. концертов, на которых побывали более 9 миллионов зрителей. В Алма-Ате силами Центральной объединенной киностудии страны были сняты фильмы  «Два бойца», «Фронт», «Они защищали Родину», «Жди меня» и другие шедевры кино, оказавшие большое влияние на гражданское становление и воспитание патриотизма миллионов людей и вселявшие в них веру в победу.

2 ученик: Крупные сдвиги произошли и в музыкальной культуре казахского народа. Композиторы Казахстана создали свыше 300 музыкальных произведений: опер, симфоний, военных, патриотических песен. В годы войны продолжало развиваться оперное искусство. В 1942 году была поставлена опера Е. Брусиловского «Гвардия, алга!», в 1944 г. опера А. Жубанова и Л. Хамиди «Абай». В послевоенные годы появляются оперы Е. Брусиловского и М. Тулебаева «Амангельды», А. Жубанова и Л. Хамиди «Тулеген Тохтаров», М. Тулебаева «Биржан и Сара». В 1949 году автору и исполнителям главных партий были присуждены Государственные премии СССР.

 В 1940 году появляется первый казахский балет «Коктем».  В годы войны балет Казахского музыкального театра возглавила Г. Березова, на сцене выступали артисты ведущих театров. В июне 1942 года в Алма-Ате состоялся казахстанский дебют Галины Улановой. Подвижнический труд людей искусства вошел в героическую историю Великой Отечественной войны наравне с подвигами советских воинов на фронте и славными делами рабочих и колхозников, великой гвардии тыла.

3 ученик: В послевоенные годы развивается и письменная литература, признанными мастерами которой становятся Д. Абилев, А. Сарсенбаев, М. Ауэзов, Г. Мусрепов, И. Шухов, С. Муканов, Д. Снегин, С. Шарипов, А. Абишев, Г. Мустафин, С. Мауленов. Несмотря на

37

увеличение жанрового разнообразия, выбор тем был крайне ограничен. Обескровленная репрессиями 1920-1930-х годов литература стала воспевать только прелести социалистического строя, новую советскую жизнь, дружбу народов, новые общественные отношения. Вся сфера культуры, науки и творчества находилась под неусыпным контролем партийных органов.

 В послевоенное время началось усиление идеологического контроля за творчеством литераторов. Тем не менее, конец 1940-начало 1950-х годов стали временем расцвета казахстанской советской литературы. В 1947 году появляется второй том романа «Абай» М. Ауэзова, в 1948 году - роман «Сырдарья» С. Муканова, «Миллионер» Г. Мустафина, в 1949 году - роман «Солдат из Казахстана» Г. Мусрепова. Роман «Абай» М. Ауэзова в 1949 году был удостоен Государственной премии СССР и принес автору мировую славу. В начале 1950-х годов появляется ряд новых произведений, в том числе романы «Караганда» Г. Мустафина, «Пробужденный край» Г. Мусрепова, произведения А. Тажибаева, Т. Жарокова и многих других.

4 ученик: Казахское киноискусство возникло в довоенное время. В 1938 году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов. В конце 1938 года была организована Алма-Атинская студия кинохроники и создана первая казахская звуковая документальная лента «Джамбул-ата», в том же году на «Ленфильме» был снят и первый игровой фильм казахстанских кинематографистов «Амангельды». В годы войны в Казахстан были эвакуированы 23 художественных коллектива из Москвы, Ленинграда, Киева, Харькова и других городов. Выдающиеся деятели сцены В.П. Марецкая, Н.Д. Мордвинов, Г.С. Уланова, Ю.А. Завадский; композиторы С.С. Прокофьев, С. Туликов; художники Кукрыниксы (С. Куприянов, П. Крылов, Н. Соколов) и другие участвовали в обучении талантливой местной

38

молодежи. В ноябре 1941 г. на базе Московской ордена Ленина киностудии «Мосфильм», Ленинградской ордена Ленина киностудии «Ленфильм» и Алма-Атинской киностудии была организована Центральная объединенная киностудия художественных фильмов (ЦОКС). В ней работали такие выдающиеся мастера советского кино, как С. Эйзенштейн, Л. Трауберг, С. Юткевич, Ф. Эрмлер, Н. Черкасов, М. Жаров, Л. Орлова. За два года были выпущены 23 полнометражных картины. Выдающиеся киноактеры  Н. Боголюбов, М. Жаров, Н.Д. Мордвинов, Б.

Чирков, Н. Черкасов, Н. Крючков, О. Жаков часто выступали с творческими отчетами перед воинами Советской Армии.  В ЦОКС проводились занятия по актерскому мастерству. Была организована четырехгодичная казахская киноактерская школа. Национальные кадры готовил Всесоюзный Государственный институт кинематографии, работавший тогда в Алма-Ате. Передовыми мастерами советского казахского искусства были Шакен Айманов, Серке Кожамкулов, Калибек Куанышпаев, Елубай Умурзаков. Они заинтересовали Эйзенштейна как необыкновенно яркие дарования. Вместе с мастерами центральных киностудий с участием М. Ауэзова, Г. Мусрепова, А. Тажибаева сняты ленты «8-я гвардейская», «Песни Абая», «Сын бойца», «Казахский киноконцерт - фронту», «Тебе, фронт», «Небесный тихоход», «Два бойца», «Илья Муромец» и др. Главной темой художественных картин была героическая борьба советского народа против фашизма. В 1945 году появилась первая самостоятельная работа Алма-Атинской студии - фильм «Песни Абая». В столице Казахстана в те годы жили и работали писатели А.Н. Толстой, Самуил Маршак, Михаил Зощенко и Константин Паустовский, поэт Сергей Михалков, знаменитый режиссер С.М. Эйзенштейн, популярнейшие актеры Н. Черкасов, М. Жаров, Л. Орлова, М. Ладынина, Н. Крючков, Б. Андреев.

39

Обратная связь: 1. Кто такой Мукан Тулебаев? (Автор оркестровых

и камерных произведений, музыки к фильмам, песен, один из авторов музыки Государственного гимна Казахской ССР. Был председателем Союза композиторов Казахской ССР, депутатом Верховного Совета Казахской ССР. Награжден орденом Отечественной войны 2-й степени и медалью, Государственной премией СССР (1949)).

2. В каком году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов? (В 1938 году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов.)

 3. Как называется первый казахстанский художественный фильм? (первый игровой фильм казахстанских кинематографистов «Амангельды».)

4. Кто из казахстанских писателей и поэтов участвовал в Великой Отечественной войне?(Габит Мусрепов, Мукан Толебаев, Жамбыл Жабаев, Сабит Муканов)

 5. Какой вклад в Победу в Великой Отечественной войне внесли наука и культура?( Огромный вклад в победу в Великой Отечественной войне внесли работники культуры Казахстана. В годы войны господствующей темой в литературе были патриотизм и защита Отечества. Огромную популярность приобрели стихотворения Жамбыла Жабаева («Ленинградцы, дети мои!»))

 6. Какую литературу о Великой Отечественной войне вы читали?

Тема урока : Казахстанцы на фронтах Великой Отечественной войны.

Тип урока: урок с применением таксономии Блума.

40

Методы урока: элементы ИКТ, работа с терминами, индивидуальный опрос, фронтальный опрос , логические вопросы, самостоятельная работа.

Ожидаемые результаты: Учащиеся узнают о героизме и мужестве воинов- казахстанцев во время ВОВ. Умеют анализировать ход решающей битвы. Умеют доказать с помощью исторических фактов героизм воинов- казахстанцев на фронтовых дорогах.

Цели урока: образовательные : объяснить и рассказать о значительном вкладе казахского народа вместе с другими народами Советского Союза в победу над фашистской Германий, о героизме воинов -казахов

воспитательная: воспитывать любовь к Родине, к народу, воспитать патриотов своей Родины.

развивающая: развивать в учащихся культуру речи, мыслительную деятельность, стремление к учебе, умение критически мыслить: развивать нравственность учащихся. Ход урока:

I. «Информационная доска» показ слайдов1. Начало ВОВ22 июня 1941г. началась ВОВ .Труженики начали

добровольно записываться в ряды защитников Отечества. Около 2–х миллионов людей Республики прошли военную подготовку . В начале войны было сформировано и отправлено на фронт 6 бригад из 14 стрелковых и конных военных дивизий. В состав 36 стрелковых бригад входило около 30 представителей разных национальностей. Была сформирована 316 стрелковая дивизия, где были бойцы из Алматы , Джамбула, Южного Казахстана и Киргизстана. Командиром был генерал Панфилов М.В. Ряды армии были пополнены 1 млн. и 200 тысячами казахстанцев и каждый пятый из них отправлялся на фронт.

В первые дни войны произошли значительные изменения в установлении производства. В 1943 году

41

были обучены 18 тысяч человек горным специальностям. В Атырау был открыт морской порт и введен в эксплуатацию нефтеперерабатыввающий завод.

Комиссия научной академии Казахской Советской Республики занималась исследованием проблем обеспечения медной рудой. Чимкентский свинцовый завод и Балхашский медеплавильный заводы, а также Карагандинский угольный завод углем.

В апреле 1943 году открыт Жезказганский комбинат. В 1943 году для хозяйственного оборота было выделено 775 га земельных уделов. Во многих районах Республики была засуха , нехватка рабочих сил и техники.Мастерами высокой производительности труда были Ким Ман Сам, Ыбырай Жакаев, Шыганак Берсиев. Вырастившая с каждых гектара по 52 центнера пшена павлодарская звеньевая Анна Дацкова стала известной всему миру.

В фонд победы внесли свой вклад также горняки Жезказгана, которые за первые четыре месяца 1945 г. выработали миллионы тонн руды.

2. «Метод хитрые вопросы» \ с исполнентем ИКТ\

На интерактивной доске будет показано 10 ячеек с вопросами:

1. Начало ВОВ2. План Барбаросса3. Захват Германий, Польши и народов Европы.4. Раздел фашистами территории СССР на

несколько рейх комиссариатов.5. Вклад Казахстанцев в ВОВ6. Территории, где происходили военные действия.

7. Планы фашистской Германии о Советском Союзе.

8. Упадок экономики Казахстана в годы ВОВ

42

9. Жизнь в годы войны.10. Объединение большой Троицы.

Для контроля знаний путем нажатия на ячейки ученики отвечают на вопросы.1. Начало ВОВ

2 сентября 1939 года началась 2- я мировая война путем захвата Германией, Польши. В 1941 году Германия начала войну со своим главным противником – СССР. Главной причиной являлось поражение Германии в первой мировой войне.

2. План БарбароссаСогласно плану «Барбаросса » руководители

фашисткой Германии считали, что СССР является «непостоянным и искусственным объединением многочисленных народов» и «отсутствие внутреннего единства этнических конгломератов» и рассчитывали захватить СССР в течение 6-8 недель.

3. Захват Германией Польши и народов Европы.

Зимой 1939 года Германия предложила Польше решить проблему «Данцига », Польша отказалась. Это явилось поводом нападения Германии на Польшу . В августе 1939 года между Германией и СССР был подписан договор о ненападении. В тайном предложении договора Германии и СССР был осуществлен раздел важных территории . После этого Великобритания и Франция объявили войну Германии и поддержали Польшу. Началась вторая мировая война. В течение двух недель германские войска разгромили Польскую армию и достигли рубежей Керзонской линии.

43

В 1940 году Германия захватила Данию и Норвегию, потом Бельгию, Нидерланды, Люксембург и половину Франции. Франция вынуждена была сдаться.

4. Раздел фашистами территории СССР на несколько рейхкомиссариатов.

Было намечено создание рейхкомиссариатов: Остланд - Беларусь и Балтийское побережье,Украина , Московия \ Россия\ и Кавказ, на востоке страны Большой Туркестан\ Казахстан, Центральная Азия, Татарстан, Башкирия, Азербайджан, Северный Кавказ, Крым,Чуножа район Китая, север Афганистана\ и Волга - Урал. В экономических и политических целях было задумано созданияе кукольного государства.

С экономической стороны - для германской империи эта территория являлась мощным энергетическим сырьем и дополнительной продовольственной базой.

5. Вклад казахстанцев в ВОВ. Каждый пятый казахстанец, а именно 1200 000

человек, ушли на фронт. Казахи составили 50%, русские - 37% другие народности 13%. Во время ВОВ количество погибших со всего мира составило 70 000 000 людей. Со стороны фашистской Германии – 10 000 000 Героев СССР - 11 600. Из них казахстанцев - 500. Казахов - 98 человек.

6. Территории, где происходили военные действия.

Основные битвы второй мировой и ВОВ. Битва за Москву началось 30 сентября 1941 года и закончилась 7 января 1942 года; Сталинградская битва - 19 ноября 1942 по 2 февраля 1943 года; Курская битва - с 5 июля 1943 года по 23 августа 1946 года; битва за Днепр – с сентября по ноябрь 1943 года; Берлинская операция с 20 апреля по 8 мая 1943 года.

7. Планы Германии о Советском Союзе.

44

СССР- это «непостоянное и искусственное объеденинение многочисленных народов », «отсутствие внутреннего единства этнических конгломератов».

8. Упадок экономики Казахстана в годы ВОВ.

Был нанесен значительный ущерб хозяйству СССР. Жертва войны разрушено 1 710 городов и 7 0000 сел, 32 000 предприятий, разрушено 100000 хозяйственных предприятий и 2 млн. Людей были вынуждены жить в разрушенных домах. Были уничтожена значительная часть городов Киев, Сталинград, Ленинград, Минск. Послевоенные годы главной задачей была восстановление экономики, народного хозяйства. В этом направлении самой главной преградой была нехватка рабочих рук, так как в ВОВ погибло 27млн. людей. В связи с этим началась демобилизация Красной Армии.

9. Жизнь народа в годы войны.В июне 1941 год под началом П.Ангелиной

десятки тысяч девушек и женщин освоили профессию тракториста. В Казахстане в области цветной металлургии ведущими являлись Чимкентский свинцовой, Балхашский медеплавильный, Ленинградский и Зыряновский полиметаллические заводы, медеплавильный комбинат, Ашисайский и Конрантский рудники. Самым лучшим сырьем считалось сырья Чимкентского свинцового завода.

C прифронтовых зон в Казахстан были эвакуированы 220 заводов, фабрик и цехов. Они были размещены в Алматы,Уральске, Чимкенте, Семипалатинске, Караганде и Актюбинске.

10. Объединение Большой Тройки.Целью большой тройки - Англия - У.Черчиль,

Ф.Рузвельт, СССР -И.Сталин - было создание ООН, восстановление жизни после войны.

45

3. «Слова говорят» / Работа с терминами/Арсенал - предприятие для изготовления и

ремонта оружия и предметов военного снаражения , а также склад для их хранения.

Агрессия- вооруженное нападение одного государства на другое для захвата его терретории. Барбароссо - план внезапного нападения фашистской Германии на СССР.

Блицкриг - развеяние мифа о непобедимосй Гитлеровской армии.

Тайфун –план захвата Гитлеровской армией Москвы.

Остланд – план об уничтожении народов СССР и Восточной Европы.

Оккупация - в международном праве –это временное занятие вооруженными силами одного государства частей или всей территории другого государства без приобретения суверенных прав на нее.

Террор - это политика устранения, подавления противников насильственными мерами , террористическими актами,вплоть до их физического уничтожения народа.

4. «Острый ум » /Защита постеров/1 группа – Битва за Москву.2 группа - Битва за Ленинград.3 группа - Сталинградская битва.4 группа - Берлинская операция.

Дополнительная информация для учеников.Битва за Москву / 30 сентября 1941- 6 декабря

1941/С первых дней вместе с Советскими солдатами

кахахстанцы воевали на фронтах против немецких захватчиков. Пограничники первыми приняли на себя удар врага. Советские войска несмотря на огромные потери одержали победу под Москвой. В этом бою героиски сражалась знменитая знаменитая 316

46

стрелковая дивизия, под руководством генерала- майора Панфилова и полкового комиссара А.Егорова. За проявленное мужество в битве под Москвой 316 стрелковая дивизия была награждена орденом Красной Знамени.

Знаменитый писатель, Герой Советского Союза Бауыржан Момыш-ұлы писал: «Наше сердце не из железа. Но наша месть может расплавить любой металл. Нашим всепобеждающим оружием является любовь к Родине».

16 ноября 1941 года на разъезде Дубосеково группа по уничтожению танков.

1075 стрелкового полка уничтожила 18 вражеских машин. Политрук Клочков бросил девиз: «Широка Россия, но отступать не куда- позади Москва».

В наших сердцах навсегда осталось имя Толегена Токтарова, который ворвался в немецкий штаб села Бородино и уничтожил 5 немецких офицеров. Посмертно ему было присвоено звание Героя Советского Союза.

Командир автоматчиков, политрук рота Малик Габдуллин уничтожив вражеский танк, вывел свое отделение из окружения. За проявленное мужество в войне против немецких захватчиков, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский были дважды удостоены звания героев Советского Союза. Каждый совершил более двухсот вылетов и уничтожил более 10- ти вражеских самолетов и вражескую военную технику и 100 фашистов.

Т.Бигелдьденов в 1942 году ушел на фронт . На своем любимом самолете он провел в небе более 500 часов. Совершил 305 военных нападений , и одним из первых сражался за взятие Берлина. Фашисты назвали самолет Талгата «Черная смерть». В 23 года он дважды удостоен звания Героя Советского Союза, по

47

возвращении с фронта закончит военную воздушную академию.

В годы ВОВ К.А.Семенченко первым из казахстанцев получил звание Героя Советского Союза /22 июля 1941 г./

Сын знаменитого Амангельды Иманова – Рамазан Амангельдиев на берегу Оки, в битве у зимовья Воронино под Серпуховым автоматчик 238 дивизии уничтожил 13 фашистов ценой своей жизни.

Битва за Ленинград / 9 сентября 1941 г.- январь 1943/

Войны казахстанцы героически сражались под Ленинградом. В сентябре 1941 года стихотворение Джамбула «Ленинградцы, дети мои!» стало гимном.

Султан Баймагамбетов в Ленинградской битве закрыл своей грудью пулеметный дзот и погиб.

Нуркен Абдиров ушел на фронте в составе 808 атакующего полка 267 воздушной дивизии. За 17боевых вылетов Нуркен уничтожил 18 вражеских танков, 46 грузовых машин, в том числе 18 медицинских и оружейных составов, 3 цистерна с бензином, 5 зенитных установок, несколько снайперских укрытий . 31 марта 1943 года Нуркену Абдирову было присвоено звание.

Алия Молдагулова – Герой Советского Союза. После смерти матери Маржан ее воспитал дядя Абубакир Молдагулов. Она училась в № 9 школе Санкт-Петербурга.1942 году добровольно вступила в ряда Красной Армии и закончила 1943 году снайперскую женскую школу на отлично. С августа 1943 года она воевала на втором прибалтийском ронте в составе 26 стрелковой девизии. В решаюшей битве у железнодорожной станции Новосокольники Алия геройски погибла. Бойцы называли ее Лия.

48

Маншук Маметова родилась в 1922 году. Ее звали Мансия. Она родилась в Уральской области, Ординском районе, а погибла 16 октября 1943 года мужественной девушке было присвоено звание Герой Советского Союза. Когда началось ВОВ Маншук училась в Алматинском медицинском университете. В 1942 году Она ушла добровольно на фронт и воевала в составе 21 стрелковой дивизии. Старший сержант пулеметчица Маншук отличилась своими снайперскими качествами. Она погибла в боях пулемета до последнего дыхания.

Битва под Сталинградом ( июль 1942 – февраль 17 июля 1942 года) были ожесточающие бои.

Потерпевшие поражения под Москвой немецкие войска с целью завоевания южной территории, богатой нефтью и зерном бросили в Сталинградском направлении изобранные войска. Советские воины дали клятву: «Живыми не сдадимся!». Каждый дом, каждая улица Сталинграда были в окружении. Казахстанцы показали удивительное мужество и героизм. Алгадай Жамбыл ұлы возглавлял пулеметный расчет 1 9 гвардейского полка .Героически погиб у города Синельникова. В битве за Днепр самым молодым героем был 18 летний Жанибек Елеусизов.

На Украинском фронте бросившись под танк закрыл грудью –Абдолла Усенов.

Операция Берлина / 16 апреля 1945 – 2 мая 1945/ 16 апреля 1945 года Берлин был окружен. В этом бою участвовало около 3,5 млн. человек.

Молодой офицер Рахымжан Кошкарбаев вместе со своих другом Григорием Булатовым одними из первых повесили красный флаг над окнам рейхстага. 2 мая 1945 года был взят Берлин. 8 мая 1945 года Фашистская Германия подписала договор о поражении. 9 мая 1945 года закончилась ВОВ и впервые был

49

проведен парад. В битве за Берлин участвовали Сагадат Нурмаганбетов, Есжанов, Кайдаулов, Т.Бигельдинов.

5. Закрепление новой темы./ показ слайдов, соответствие чисел и событий)

1940.18.12- /Гитлер составил план Барбаросса для захвата СССР/

1941.22.06.-/ началось ВОВ/61- / количество стран,участвовавших во второй

мировой войне/11600 -/Герои Советского Союза/500- /Казахстанцы получившие звание героя

Советского Союза/1418- /29 дней и ночей длилась ВОВ/1910-1982 г.г.-/ года жизни Б.Момыш - улы/1945- 9.Y -/ /Закончилась ВОВ. Был проведен

первый парад/6. Узнай личность ( показать на интерактивной

доске портреты, чтобы ученики узнали личность и дали характеристику )

Бауыржан МомышулыКасым КайсеновМаншук МаметоваАлия МолдагуловаИосиф СталинОценивание: Оценивание по критериям, данных

в листах оценивания оценочных листов.Домашнее задание: Найти дополнительные

сведения о ветеранах ВОВ в своем районеРефлексия: Дать оценку урока методом две звезды,

одно пожелание. Учащиеся должны написать 2 понравившиеся моменты и одно пожелание к уроку.

50

Жазбалар үшін/для заметок

51

52

53